ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΔΡΟΜΟΙ

ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Υποενότητες:

ΤΑΞΙΔΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥ

Εργασία μαθητών Γ’1 τάξης,

Υπεύθυνη δασκάλα: Θεοδώρα Μπατσή

ΜΙΝΩΪΤΕΣ ΚΑΙ ΤΑΞΙΔΙΑ

Εργασία μαθητών Στ’ τάξης,

Υπεύθυνοι δάσκαλοι: Ευστάθιος Σπαθιάς και Ευαγγελία Πριναράκη

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Εργασία μαθητών Ε’ τάξης,

Υπεύθυνες δασκάλες: Στυλιανή Βρανάκη και Μαρκέλλα Σαλαγάρα

TRADE ROUTES

OF EUROPE

Subsections:

TRADE JOURNEYS AND EXCHANGES

DURING THE NEOLITHIC PERIOD

OF COPPER AND IRON

Project by the pupils of C’1 class,

Teacher: Theodora Batsi

MINOANS AND TRIPS

Project by the pupils of F’1+2 class,

Teachers: Efstathios Spathias and Evangelia Prinaraki

GEOMETRIC YEARS AND

LATIN OCCUPATION IN GREECE

Project by the pupils of F’1+2 class,

Teachers: Stiliani Vranaki and Markella Salagara

Εργασία μαθητών Γ’1 τάξης

(Υπεύθυνη δασκάλα: Θεοδώρα Μπατσή)

ΕΜΠΟΡΙΚΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΤΑΞΙΔΙΑ ΚΑΙ ΑΝΤΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΚΑΙ

ΤΟΥ ΣΙΔΗΡΟΥ

Ήδη από την Παλαιολιθική Εποχή οι άνθρωποι ταξιδεύουν

σε στεριά και θάλασσα. Στα ταξίδια τους έρχονται σε επαφή με

άλλους ανθρώπους και ανταλλάσσουν μεταξύ τους αντικείμενα. Οι ανταλλαγές αυτές πιθανώς δεν ήταν εμπορικές. Ο χαρακτήρας

τους ήταν περισσότερο κοινωνικός. Οι ανταλλαγές θα μπορούσαν

να αποτελούν ενδείξεις φιλίας, συμμαχιών, συνεργασίας. Και τα

αντικείμενα να προσφέρονται ως δώρα…

Οι αρχαιολόγοι, με τη βοήθεια φυσικών και χημικών

μεθόδων, προσδιορίζουν πλέον με ακρίβεια τις πηγές προέλευσης

των αντικειμένων και έτσι μπορούν, ως ένα βαθμό, να

αποκαταστήσουν τα ταξίδια των προϊστορικών ανθρώπων. Στη

σπηλιά της Δράκαινας, στην Κεφαλονιά για παράδειγμα, έχουν

εντοπιστεί οψιδιανός από το νησί της Μήλου, πετρώματα από τη

Βόρεια Ελλάδα ή την Πελοπόννησο, χάντρες από γύψο από τη

Ζάκυνθο και μάρμαρο από το νησί της Νάξου.

Ο οψιδιανός που χρησιμοποιήθηκε σε νεολιθικούς οικισμούς

στον ελληνικό χώρο (κυρίως σε όλο το Κεντρικό και Νότιο Αιγαίο,

όπως και στη Θεσσαλία και την Πιερία, τη Στερεά Ελλάδα και την

Πελοπόννησο, αλλά και στο κεντρικό σύμπλεγμα του Ιονίου)

προερχόταν κυρίως από τα δύο λατομεία της Μήλου. Το γεγονός

αυτό μας κάνει να υποθέσουμε την ύπαρξη εκτεταμένων δικτύων

ανταλλαγών και επικοινωνίας.

Το βέβαιο είναι ότι ο Νεολιθικός τρόπος ζωής,

προερχόμενος από την Ανατολή, διαδίδεται στη Μεσόγειο και στην

Ευρώπη. Πρώτος αποδέκτης της Νεολιθικής οικονομίας είναι το

Αιγαίο, και τελικός η Βόρεια Ευρώπη.

Μεγ.Βρεταννία: Stonehenge

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. «Ταξίδια και ανταλλαγές», από το εκπαιδευτικό υλικό

«Τα μυστικά της Δράκαινας», προσβάσιμο στην ιστοσελίδα

http://www.drakainacave.gr)

2. «Η Εισαγωγή στην Νεολιθική εποχή, για

εκπαιδευτικούς», από το εκπαιδευτικό υλικό «Τα μυστικά

της Δράκαινας», προσβάσιμο στην ιστοσελίδα

http://www.drakainacave.gr)

3. Πανεπιστημιακές σημειώσεις του δρ. Προϊστορικής

Αρχαιολογίας Στρατή Παπαδόπουλου, προσβάσιμες στην

ηλ. Διεύθυνση:

http://utopia.duth.gr/~efpapad/Panepistimio/neilithiki_ai

gaiou/parousiaseis/enarxi_neolithikis.pdf

Project by pupils of 1C class

(Class Teacher: Theodora Batsi)

TRADE ROUTES OF EUROPE

TRADE TRIPS AND EXCHANGES DURING

THE NEOLITHIC PERIOD OF COPPER AND

IRON

Since the Neolithic Era people have been travelling to

land and sea. During their trips they come in contact with

other people and exchange objects. These exchanges were not

possibly commercial. Their nature was mostly social. The

exchanges could be an indication of friendship, alliances,

collaboration. And the objects could be offered as gifts...

The archaeologists with the help of physical and chemical

methods, define with accuracy the sources of the objects and

in this way they can restore, to some extend, the trips of the

prehistoric people. At Dracaina cave (Dragon cave) obsidian

from the island of Milos has been located, as well as rocks

from South Greece or Peloponnese, plaster beads from

Zakynthos and marble from the island of Naxos.

Obsidian which was used in neolithic settlements in greek

area (mostly in the whole Central and Southern Aegean, as well

as in Thessalia and Pieria, Main Land and Peloponnese, and in

the central complex of Ionian islands too) came mostly from

the two quarries of Milos. This fact make us realize the

existence of extensive exchange and communication networks.

It is certain that the Neolithic way of life, derived from East,

is spread in Mediterranean and Europe. First recipient of

Neolithic economy is Aegean Sea, and last one South Europe.

Μεγ.Βρεταννία: Stonehenge

BIBLIOGRAPHY

1. “Trips and exchanges”, from the educational material

“The secrets of Dracaina”, accessible to the website

http://www.dracainacave.gr

2. “The Introduction to Neolithic Era, for teachers”,

from the educational material “ The secrets of

Dracaina”, accessible to the website

http://www.dracainacave.gr

3. Lecture notes of dr. Sratis Papadopoulos of the

department of Prehistoric Archaeology, accessible to

the following website:

http://utopia.duth.gr/~efpapad/Panepistimio/neilithiki_ai

gaiou/parousiaseis/enarxi_neolithikis.pdf

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ – ANNEX (Στην επόμενη σελίδα-Next page)

Χρονική γραμμή της ελληνικής ιστορίας… Κόψτε τις για να τις χρησιμοποιήσετε στην τάξη -

Timelines of Greek history… Cut them out to use them in your classes!

EΡΓΑΣΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ Ε’ ΤΑΞΗΣ

(Υπεύθυνες δασκάλες: Στυλιανή Βρανάκη και Μαρκέλλα

Σαλαγάρα)

ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ

Κατά τα γεωμετρικά χρόνια οι Έλληνες εγκαθιδρύουν

αποικίες, συγκροτούν πόλεις και ανοίγουν νέους δρόμους στο

εμπόριο και τη ναυτιλία.

Ελληνικά προϊόντα όπως το λάδι, τα μέταλλα και το μαλλί

κινούνται στο χώρο της Μεσογείου.

Σε 30 τοποθεσίες από την Απουλία μέχρι τη Μασσαλία,

έχουν εντοπιστεί αγγεία του 8ου και 7ου αιώνα π.Χ. που

προέρχονται από την Κρήτη, τις Κυκλάδες, τη Βοιωτία και την

Κόρινθο.

ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ

ΤΗΣ ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑΣ

H κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους

Σταυροφόρους το 1204 και η διάλυση του Βυζαντινού κράτους

δημιουργούν μια νέα κατάσταση όσον αφορά τις δραστηριότητες

των ιταλικών ναυτικών πόλεων στο χώρο της ανατολικής

Μεσογείου. Ως εκείνη τη στιγμή το βυζαντινό κράτος αποτελούσε

δύναμη που μπορούσε να ελέγχει την παρουσία των Ιταλών

εμπόρων.

Την περίοδο της λατινικής αυτοκρατορίας οι Βενετοί είχαν

πλήρη ελευθερία στη διακίνηση εμπορευμάτων και προσώπων. Στη

Πελοπόννησο, στην Ήπειρο, στην Κωνσταντινούπολη, στην

Θεσσαλονίκη Βενετοί έμποροι κυκλοφορούν ελεύθερα και

εμπορεύονται προϊόντα χωρίς να πληρώνουν δασμούς. Παράλληλα,

οι Βενετοί προσάρτησαν εδάφη όπως τα τρία όγδοα της

Κωνσταντινούπολης, τη Μεθώνη και την Κορώνη, την Εύβοια,

νησιά του Αιγαίου με σκοπό τον έλεγχο των θαλάσσιων δρόμων. Η

σπουδαιότερη όμως εδαφική τους κτήση, από οικονομική άποψη,

ήταν η Κρήτη.

Αργότερα, μια άλλη ιταλική πόλη, η Γένουα κατορθώνει να

αποκτήσει βυζαντινά εδάφη, όπως τη Φώκαια και τη Χίο, ενώ σε

συνθήκη τους με το Μιχαήλ Η’ τους παραχωρείται ο Γαλατάς, μια

συνοικία έξω από την Κωνσταντινούπολη, για να κατοικούν. Οι

Γενουάτες ταξιδεύουν στο χώρο της Μεσογείου και παίζουν

πρωταγωνιστικό ρόλο στο βυζαντινό εμπόριο.

Η ανάπτυξη της Βενετίας και της Γένουας ως εμπορικών

δυνάμεων είχαν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία «διεθνούς αγοράς»

στην ανατολική Μεσόγειο δηλαδή στην Ελλάδα, στα νησιά του

Αιγαίου και του Ιουνίου, στην Κρήτη, την Κωνσταντινούπολη, τη

Μαύρη θάλασσα. Τα λιμάνια της ήταν διαμετακομιστικοί σταθμοί

για της προϊόντα της κεντρικής Ασίας και της Άπω και Μέσης

Ανατολής: μπαχαρικά, αρώματα, μεταξωτά και άλλα προϊόντα

πολυτελείας. Συγχρόνως οι περιοχές αυτές έστελναν στη δυτική

Ευρώπη πρώτες ύλες και είδη διατροφή. Τα κύρια εξαγωγικά

προϊόντα ήταν: σιτάρι, λινάρι, λάδι, κρασί, ζάχαρη, τυριά,

δέρματα, μαλλί, βαμβάκι, κερί. Αντίθετα τα είδη που εισάγονταν

από τη δυτική Ευρώπη (με κύριο μεσάζοντα την Ιταλία) ήταν

υφάσματα και βιοτεχνικά προϊόντα, όπως μεταλλουργικά

αντικείμενα, όπλα, κερί.

Σε όλες αυτές τις συναλλαγές είναι σαφής η υπεροχή των

Ιταλών εμπόρων, οι οποίοι ελέγχουν τις θαλάσσιες οδούς, τα μέσα

διακίνησης των εμπορευμάτων, αλλά και όλο το εμπορικό

κεφάλαιο.

Η οικονομική θέση του Βυζαντίου στη Μεσόγειο, την περίοδο

αυτή ήταν διπλή. Αφ’ ενός η Κωνσταντινούπολη αποτελούσε ακόμη

σημαντικότατο σταθμό του διαμετακομιστικού εμπορίου, αφ’

ετέρου οι βυζαντινές περιοχές ήταν αγορές εισαγωγής και

εξαγωγής. Από τη Μακεδονία, τη Θράκη και την κυρίως Ελλάδα, οι

Δυτικοί έμποροι εξήγαγαν σιτάρι, όσπρια, κρασί, λάδι, βαμβάκι,

λινάρι. Από τη Δύση πάλι, οι Βυζαντινοί εισήγαγαν υφάσματα,

σαπούνι και μεταλλουργικά προϊόντα.

Κρασί Μαλβαζίας Ο κρητικός μαλβαζίας είναι ένα

εξαιρετικής ποιότητας γλυκό κρασί που κατέκλυζε για πάνω από 3

αιώνες τις αγορές Ανατολής και Δύσης κατά την περίοδο της

Ενετοκρατίας στη Μεσόγειο (13ος - 17ος αι.)

Το Μαλεβυζιώτικο κρασί Μαλβάζια το έφτιαχναν οι Κρητικοί

από τον καιρό του Γενοβέζου Πεσκατόρε, ο οποίος είχε χτίσει το

Φρούριο Malvesin πολύ πριν από το 13ο αιώνα. Γύρω από την

περιοχή του φρουρίου καλλιεργούσαν την ποικιλία ή τις ποικιλίες

Μαλβάζια όπου γρήγορα επεκτάθηκε από το φρούριο μέχρι το

σημερινό Ηράκλειο και Κνωσό. Το 1415 τα “κλήματα των ανθηρών

και της εξαιρετικής Μαλβαζίας, έδιναν τέτοιο κρασί για το οποίο

τα πλοία έφθαναν στο λιμάνι της πόλης Κάντια από όλα τα μέρη

του κόσμου για να φορτώνουν κάθε χρόνο το λιγότερο 20.000

βαρέλια κρασί εξαιρετικής ποιότητας” (Χρ. Μπουοντελμόντι

“Descriplio Insule, Krete 1415”).

Όλοι οι ιστορικοί χάρτες δείχνουν την επαρχία Μαλεβυζίου,

στην οποία πάντοτε ευδοκιμούσε το αμπέλι με ξακουστές ποικιλίες

σε όλο τον κόσμο. Στο τέλος του 16ου αιώνα εξάγονταν από την

Κρήτη για την Ενετική Έκθεση Foscarini, 60.000 βαρέλια από τα

οποία τη μεγαλύτερη συμμετοχή είχαν η Μαλβάζια και το

Μοσχάτο. Η Κρήτη ήταν όπως είναι σήμερα η Πορτογαλία...

Ο Δούκας του Clarence πνίγηκε σε ένα βαρέλι με κρασί

Μαλβάζια της Κρήτης το 1478” (R. Pasley “Travels” Εκδ.

Βικελαίας βιβλ. τόμος Α’ σελ. 47).

Ένας Άγγλος ταξιδιώτης το 1569 αναφέρει ότι η εξαγωγή

του κρασιού Μαλβάζια είναι το κυριότερο εμπόριο της Κρήτης

(Hakluyt 19, 230). “Τολμούμε να διαβεβαιώσουμε ότι αυτό το

κρασί ωριμάζει πριν μεταφερθεί πιο μακριά, όπως π.χ. στη

Γερμανία, στη Γαλλία και στην Αγγλία. Τα πλοία που πάνε στην

Κρήτη για να μεταφέρουν τη Μαλβάζια σε ξένα μέρη, φορτώνουν

κρασί από το Ρέθυμνο, επειδή γνωρίζουν ότι διατηρείται καλά για

μεγάλο χρονικό διάστημα και ότι όσο πιο πολύ καιρό βράζει, τόσο

πιο

καλό γίνεται” (Belon. f. 21). Ο Knolles αναφέρει ότι: “Τώρα το νησί

της Κρήτης γνωστό σε όλο σχεδόν τον κόσμο εξαιτίας της καλής

Μαλβάζιας που παράγουν εκεί και από την οποία στέλνουν

μεγάλες ποσότητες σε πολλές μακρινές χώρες” (The General

Histories of the Turks. London 1603 σελ. 868). “Αλλά αυτό που

κυρίως πλουτίζει τον τόπον (Κρήτη) είναι η Μαλβάζια και το

Μοσχάτο, κρασιά που όταν πλέον φτάσουν σε μας είναι ώριμα αλλά

και που είναι εξαίρετα” έγραφε και ο Sandys, γύρω στο 1600. (R.

Pasheley Β’ σελ. 47).

Οι σημαντικές λοιπόν εξαγωγές της κρητικής Μαλβάζια, και

το υπέροχο αυτό μαλεβυζιώτικο κρασί, ώθησαν αρκετούς

αξιόλογους ανθρώπους να το μεταφέρουν και σε άλλες περιοχές

της χώρας μας, χωρίς να πετύχουν ποτέ ούτε τη φήμη ούτε και

την ποιότητά του. “Όπως ο πρίγκιπας Ερρίκο της Πορτογαλίας

που ζήτησε να του φέρουν κλήματα από την Κρήτη για να τα

φυτέψει στη Μαδέρα που είχε αποικισθεί από τους Πορτογάλους .