ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥΟΝΟΜΑΣΙΑ ΣΗΜΑΣΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

1. Αλληγορία Μεταφορική φράση που «άλλα λέει κι άλλα εννοεί»

«’Ενας αϊτός περήφανος , ένας αϊτός λεβέντης…» (εννοεί τον κλέφτη πάνω στα βουνά)

2. Αναδίπλωση Συνεχόμενη στη σειρά επανάληψη λέξης ή μικρής φράσης

«Απρίλη, Απρίλη δροσερέ…»

3. Αντίθεση Αντιτιθέμενες έννοιες (η μια κοντά στην άλλη), είτε ιδιότητες, είτε καταστάσεις, είτε ενέργειες, είτε εικόνες…

«τις Εστιάδες τις σεμνές μα κολασμένες»

4. Αποσιώπηση Παράλειψη όσων ακολουθούν (στη θέση τους μπαίνουν αποσιωπητικά) είτε γιατί δε θέλουμε να τα πούμε, είτε για λόγους συγκίνησης, είτε γιατί εννοούνται εύκολα κ.α

«Κι οι δυο αρκούδες τότε/στα δυο τους σηκώθηκαν βαριά…»

5. Άρση και Θέση Αρχικά αναιρείται κάτι και μετά «τίθεται» σε άλλη βάση (δηλ. πρώτα λέγεται αυτό που δε συμβαίνει και μετά αυτό που ισχύει)

«Εγώ δεν είμαι Τούρκος ουδέ Κόνιαρος, είμαι καλογεράκι απ’ασκηταριό»

6. Ασύνδετο Σύνδεση όμοιων όρων ή προτάσεων χωρίς σύνδεσμο (μόνο με κόμμα)

«Τα σπίτια μαυρολογούσαν ολοσκότεινα, κάπου ένα σκυλί γαύγιζε, κάποιο βόδι αναστέναζε»

7. Επανάληψη Το ίδιο νόημα εκφράζεται στη σειρά με διπλό τρόπο, με την ίδια δηλ. λέξη ή φράση (αυτούσια ή ελαφρώς παραλλαγμένη)

«Βρίσκει την πόρταν ανοιχτή, την πόρταν ανοιγμένη»

8. Επαναφορά Η επανάληψη μιας λέξης ή μιας φράσης στην αρχή δύο ή περισσοτέρων διαδοχικών προτάσεων

«Δεν έχουμε ποτάμια, δεν έχουμε πηγάδια, δεν έχουμε πηγές»

9. Κλιμακωτό Βαθμιαία αύξηση της έντασης μιας σειράς ενεργειών, καταστάσεων, συναισθημάτων …

«τον έδεσαν χειροπόδαρα,τον έριξαν χάμω και τον έγδαραντον έσυραν παράμερα, τον καταξέσκισαν απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθουςκαι πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι»

10. Κύκλος Μια πρόταση, ή περίοδος αρχίζει και τελειώνει με την ίδια φράση ή λέξη

«Μοναχή το δρόμο επήρες, εξανάρθες μοναχή»

11. Λιτότητα Αντί μιας θετικής λέξης χρησιμοποιείται η αντίθετή της με άρνηση

«Δεν πέρασα κι άσχημα» (=καλά)

12. Μεταφορά Η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου πράγματος, αφηρημένης έννοιας, μεταφέρεται σε άλλο πρόσωπο, ζώο, πράγμα πιο εντυπωσιακή

«Τον αποχαιρέτησε με βαριά καρδιά»

13. Οξύμωρο Σύνδεση δύο φαινομενικά αντίθετων εννοιών «Η Αντιγόνη ενταφιάζοντας τον αδερφό της παρά την απαγόρευση του Κρέοντα, διέπραξε ιερή παρανομία»

14. Παρομοίωση Η ιδιότητα ενός προσώπου, ζώου, πράγματος, αφηρημένης έννοιας συσχετίζεται με την ιδιότητα άλλου (ξεκινά συνήθως με τις λέξεις σαν, όπως ,καθώς, λες και , θαρρείς)

«Τρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί και κάνουν σαν αηδόνια»

15. Παρήχηση Ένας φθόγγος (συνήθως σύμφωνο) «τρανή λαλιά, τρόμου λαλιά,

επαναλαμβάνεται πολλές φορές , συνήθως σε συνεχόμενες συλλαβές ή λέξεις

ρητή κατά το κάστρο»

16. Περίφραση Η απόδοση μιας έννοιας με παραπάνω της μιας λέξης ,ενώ μπορεί να αποδοθεί και μονολεκτικά

«Η λαμπάς η αιώνιος» (=ο ήλιος)

17. Πολυσύνδετο Η σύνδεση άνω των τριών όμοιων όρων ή προτάσεων με συμπλεκτικούς ή διαχωριστικούς συνδέσμους

«Οι κλέφτες επροσκύνησαν και γίνηκαν ραγιάδες κι άλλοι φυλάγουν πρόβατα κι άλλοι φυλάγουν γίδια»

18. Προσωποποίηση

Απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων σε μη ανθρώπινα

«Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε»

19. Υπαλλαγή Ο επιθετικός προσδιορισμός (συνήθως μιας γενικής κτητικής) αντί να συμφωνεί σε γένος , αριθμό και πτώση μ’αυτήν, συμφωνεί με το ουσιαστικό που αυτή προσδιορίζει (ως επιθετικός προσδιορισμός του ουσιαστικού)

«λευκό βουνάκι πρόβατα»(αντί βουνάκι λευκά πρόβατα)

20. Υπερβολή Μια ιδιότητα , μια ενέργεια, μια κατάσταση έξω από τα όρια του φυσιολογικού

«με χίλιες βρύσες χύνεται με χίλιες γλώσσες κραίνει όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»

21. Χιαστό Δύο λέξεις ή δύο φράσεις επαναλαμβάνονται με αντίστροφη σειρά (αυτούσιες ή αλλαγμένες),

σχηματίζοντας νοητά το γράμμα Χ«Στο Παλαμήδι ο γιος του Μάζη

κι η κόρη του Γιαβή στο Γκάζι