Σχήματα λόγου

Αλληγορία

Όταν άλλα λέμε και άλλα εννοούμε. Είναι μια συνεχής μεταφορά ή παρομοίωση που χρησιμοποιεί σύμβολα.

π.χ Στην «Aποκάλυψη» του Ευαγγελιστή Iωάννη υπάρχουν πολλές αλληγορίες.

Η αλληγορία της Άνοιξης(Μποττιτσέλλι)

Αντίθεση

Όταν αντίθετες λέξεις ή έννοιες συσχετίζονται για να δημιουργήσουν εντύπωση.π.χ κι έχει λοστρόμο αθώο, ναύτη πονηρό (Ελύτης)

Αποστροφή

Όταν ο συγγραφέας σταματά την αφήγησή του και απευθύνεται σε κάποιον ήρωά του σε β΄πρόσωπο.

π.χ Ο υπουργός σε μια αποστροφή του λόγου του απευθύνθηκε στους δημοσιογράφους.

Ασύνδετο

Όταν τοποθετούμε αλλεπάλληλες λέξεις ή προτάσεις χωρίς σύνδεσμο.

π.χ σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γη, σημαίνουν τα επουράνια

Βραχυλογία

Όταν χρησιμοποιούμε λιγότερες λέξεις από όσες πρέπει παραλείποντας τα ευκόλως εννοούμενα.

π.χ Εγώ κουράστηκα πολύ. Εσύ όχι! (Εσύ δεν κουράστηκες πολύ)

Ειρωνεία

Όταν για να αστειευτούμε ή να θίξουμε κάποιον λέμε τα αντίθετα από αυτά που έχουμε στο νου.

π.χ Είσαι πανέξυπνος ( αντί να πούμε, είσαι κουτός)

Επανάληψη

Όταν επαναλαμβάνεται η ίδια λέξη για να αποκτήσει ο λόγος χάρη και δύναμη.

π.χ κλαίνε τα δέντρα κλαίνε, κλαίνε και τα κλαριά (δημοτικό)

Ερωτήματα

1) Άστοχα: όταν ένα πρόσωπο απορεί για κάτι και προτείνει με διαζευκτικά ερωτήματα κάποιες λύσεις. Επειδή όμως καμία από αυτές δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, ένα δεύτερο πρόσωπο, αφού πρώτα αναιρέσει μία-μία τις λύσεις του πρώτου, δίνει τη σωστή.

Γιατί δακρύζεις, λυγερή και βαριαναστενάζεις;Μήνα πεινάς μήνα διψάς, μην έχεις κακή μάνα;Μήτε πεινώ, μήτε διψώ, μήτε έχω κακή μάναΞένε μου, κι αν εδάκρυσα κι αν βαριαναστενάζωτον άντρα έχω στην ξενιτιά και λείπει δέκα χρόνους

Ερωτήματα

2) Ρητορικά: όταν κάποιος απευθύνει ερωτήματα χωρίς να περιμένει απάντηση σ’ αυτά , επειδή η απάντηση είναι αυτονόητη.

π.χ

Ευφημισμός

Όταν λέμε μια λέξη με καλή σημασία για να αποφύγουμε να πούμε την κακή από φόβο.

π.χ Εύξεινος Πόντος (αντί αφιλόξενος)

Κατά το νοούμενο

Όταν έχουμε το υποκείμενο στον ενικό και το ρήμα στον πληθυντικό αριθμό.

π.χ Όλος ο κόσμος μαζεύτηκαν στην πλατεία( αντί όλοι οι άνθρωποι)

Κύκλος

Όταν μια πρόταση ή μια περίοδος ή ένα ποίημα ή ένα διήγημα τελειώνει με την ίδια λέξη ή εικόνα με την οποία αρχίζει.

π.χ Μοναχή το δρόμο επήρες, εξανάλθες μοναχή (Σολωμός)

Μεταφορά

Όταν αλλάζει η σημασία των λέξεων π.χ Έβγαλε φτερά.

Μετωνυμία

Όταν με μια λέξη ή έκφραση αντικαθιστούμε μια λέξη που έχει διαφορετική, αλλά σχετιζόμενη σημασία.

π.χ έχεις διαβάσει Παπαδιαμάντη; ( αντί έργα του Παπαδιαμάντη)

Παρομοίωση

Όταν θέλουμε να εξομοιώσουμε μια έννοια με μια άλλη χρησιμοποιώντας τα: σαν, ωσάν, όπως

π.χ

Περίφραση

Όταν λέμε μια έννοια με δύο λέξεις και όχι με μία.

π.χ κάνω πόλεμο αντί πολεμώ

Πλεονασμός

Όταν χρησιμοποιούμε επιπλέον λέξεις που δεν είναι απαραίτητες για να εκφράσουμε ένα σαφές νόημα

π.χ Να είσαι δίκαιος, όχι άδικος.

Προσωποποίηση

Όταν μεταφέρουμε ανθρώπινες ιδιότητες σε άψυχα ή άλλα έμψυχα.

π.χ Ο Ολυμπος και ο Κίσσαβος, τα δυο βουνά μαλώνουν

Η προσωποποίησητου ελληνικού κράτους

Συνεκδοχή

Όταν χρησιμοποιούμε λέξη που σημαίνει το όλο αντί του μέρους.

π.χ Ο Τούρκος έχει το μάτι του στο Αιγαίο ( αντί οι Τούρκοι)

Υπερβατό

Όταν δεν τοποθετούμε τις λέξεις με τη συνηθισμένη τους σειρά.

π.χ με τη δική σου ήρθα στον κόσμο τη λατρεία(Παλαμάς)

Υπερβολή

Όταν παρουσιάζεται μια ενέργεια, μια ιδιότητα ή μια κατάσταση μεγαλοποιημένη σε βαθμό που βρίσκεται έξω από την πραγματικότητα και τα φυσικά όρια.

π.χ και από την πολλή την ψαλμουδιά, εσειόντανε οι κολώνες (δημοτικό)

Χιαστό

Όταν παραθέτουμε δύο ζευγάρια εννοιών μεταξύ των οποίων η πρώτη έννοια αντιστοιχεί στην τέταρτη και η δεύτερη στην τρίτη.

π.χ Να χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα.

η μάνα το παιδί

το παιδί τη μάνα

gmyclass