Ενδεικτικές απαντήσεις σε ερωτήσεις της τράπεζας...

Ενδεικτικές απαντήσεις σε ερωτήσεις της τράπεζας θεμάτων στο μάθημα της Πολιτικής Παιδείας-ΓΕΛ Καρέα

Μέρος Α’ Σελίδα 1

(4_86, 4_87, 4_101 Β1α) ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Οι επιχειρήσεις διακρίνονται ανάλογα του ποιος είναι ο ιδιόκτητης τους σε δυο βασικές κατηγορίες: στις ιδιωτικές και στις δημόσιες επιχειρήσεις. Ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι εκείνες των οποίων οι ιδιοκτήτες είναι ιδιώτες. Δημόσιες επιχειρήσεις είναι εκείνες των οποίων ιδιόκτητης θεωρείται το κοινωνικά σύνολο, εκπροσωπούμενο από το κράτος (κρατικές επιχειρήσεις) ή την τοπική αυτοδιοίκηση (δημοτικές επιχειρήσεις).

Ορισμένες επιχειρήσεις έχουν κοινή ιδιοκτησία από το κράτος ή την τοπική αυτοδιοίκηση και από ιδιώτες. Οι επιχειρήσεις αυτές ονομάζονται μικτές. Οι μικτές επιχειρήσεις μπορεί να προέρχονται είτε από την εξαγορά από το κράτος τμήματος του κεφαλαίου μιας ιδιωτικής επιχείρησης (μερική κρατικοποίηση), είτε με την πώληση από το κράτος τμήματος μιας δημόσιας επιχείρησης σε ιδιώτες (μερική ιδιωτικοποίηση). Τέλος, ορισμένες μικτές επιχειρήσεις δημιουργούνται εξαρχής, με σύμπραξη ιδιωτικών και κρατικών κεφαλαίων και κοινή ιδιοκτησία. Στις μικτές επιχειρήσεις συνήθως, το κράτος διατηρεί το δικαίωμα να ορίζει τη διεύθυνση και να αναλαμβάνει τη διαχείριση τους.

(4_86, 4_87, 4_192Β1β, 4_199Β1α, 4_200Β1α) Οι νέες μορφές οικογενειακής

συμβίωσης στο πλαίσιο της πυρηνικής οικογένειας είναι:

• Η οικογένεια διπλής σταδιοδρομίας, στην οποία και οι δύο σύζυγοι εργάζονται

και επομένως οι ρόλοι διαμορφώνονται σε σχέση με τις επαγγελματικές ασχολίες

τους και τα πρότυπα αξιών τους. Στην περίπτωση αυτή η συζυγική σχέση

οικοδομείται με βάση τη συνεργασία.

•Η ελεύθερη συμβίωση (συγκατοίκηση χωρίς γάμο), η οποία συναντάται όλο και

περισσότερο σε πολλές χώρες της Ευρώπης και στηρίζεται κυρίως σε ατομικές

επιλογές.

•Η μονογονεϊκή οικογένεια, η οποία αποτελείται συνήθως από την άγαμη μητέρα

ή από το διαζευγμένο ή χήρο γονέα με τα παιδιά.

• Η οικογένεια δεύτερου γάμου, η οποία έχει προκύψει από την αύξηση των

διαζυγίων, που προκαλεί με τη σειρά της τη δημιουργία οικογενειών δεύτερου (ή

τρίτου) γάμου του ενός ή και των δύο συζύγων. Η ποικιλία των οικογενειακών

τύπων στη σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία συνδέεται και με άλλες παραμέτρους,

όπως είναι η αλλαγή της νοοτροπίας γύρω από το θεσμό του γάμου, η αυτονόμηση

του ατόμου από την οικογενειακή ομάδα, η ιδεολογία των ίσων ευκαιριών, οι

αλλαγές στην αγορά εργασίας κ.ά.



(4_88, 4_102 Β1β, 4_177Β1β) Πολιτικό κόμμα είναι μια οργανωμένη ομάδα

ατόμων με στόχο την προώθηση συγκεκριμένων θέσεων, η οποία μπορεί να

οδηγήσει στην ανάληψη της διακυβέρνησης μιας χώρας. Τα πολιτικά κόμματα

έχουν μεγάλη σημασία για τη λειτουργία του πολιτεύματος. Αποτελούν μέσο

διασύνδεσης του πολίτη με τους φορείς Διακυβέρνησης αλλά και αντίστροφα είναι

οι δίαυλοι μέσα από τους οποίους οι φορείς αυτοί ενημερώνονται για τα

αιτήματα των πολιτών. Η σχέση μεταξύ πολιτικής εξουσίας – πολιτών επηρεάζεται

και από άλλες οργανώσεις πολιτών, τις ομάδες πίεσης και συμφερόντων.

Το πολιτικό κόμμα έχει κάποια βασικά χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούν

από άλλες οργανώσεις. Συγκεκριμένα το πολιτικό κόμμα:

• Έχει στόχο την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας ή έστω τη συμμετοχή σε

αυτή και την εφαρμογή του προγράμματός του. Αυτή είναι η βασική διαφορά

του κόμματος από άλλες ομάδες συμφερόντων – πίεσης που επιζητούν, κυρίως,

να επηρεάσουν την πολιτική εξουσία.

• Αποτελεί οργάνωση με μέλη που είναι επίσημα εγγεγραμμένα και διαθέτουν

«κομματική ταυτότητα». Έτσι, το κόμμα διακρίνεται από ευρύτερα κοινωνικά

κινήματα (π.χ. φεμινιστικό κίνημα, ειρηνιστικό, οικολογικό κτλ.)

• Έχει ιδεολογική βάση (π.χ. φιλελεύθερη, σοσιαλιστική ιδεολογία κτλ.).

(4_88) Η Ομόρρυθμη Εταιρεία ανήκει σε δύο ή περισσότερους εταίρους καθένας από τους οποίους συνεισφέρει τμήμα του συνολικού κεφαλαίου της εταιρείας (μερίδιο). Τα μερίδια μπορεί να είναι ίσα ή άνισα μεταξύ τους. Όμως, όλοι οι εταίροι, ανεξαρτήτως μεριδίου, έχουν απεριόριστη ευθύνη για τις υποχρεώσεις της εταιρείας, ευθύνη που δεν περιορίζεται στο μερίδιο που έχουν συνεισφέρει, αλλά περιλαμβάνει και την ατομική περιουσία των εταίρων. Η Ετερρόρυθμη Εταιρεία ανήκει σε ιδιοκτήτες με διαφορετικά δικαιώματα και ευθύνες. Ένας ή περισσότεροι εταίροι έχουν δικαίωμα διαχείρισης και εκπροσώπησης της Ετερρόρυθμης Εταιρείας και ταυτόχρονα, την πλήρη και απεριόριστη ευθύνη για τις υποχρεώσεις της εταιρείας (ομόρρυθμοι εταίροι). Υπάρχουν όμως και ένας ή περισσότεροι εταίροι, οι οποίοι ευθύνονται μόνο για το μέγεθος της συνεισφοράς τους στην εταιρεία (ετερόρρυθμοι εταίροι). Οι ετερόρρυθμοι εταίροι δεν έχουν δικαίωμα εκροσώπησης ή διαχείρισης της εταιρείας.

(4_89) Το Σύνταγμα, εκτός από δικαιώματα, καθιερώνει και υποχρεώσεις των

πολιτών, όπως:



α) Ο σεβασμός του Συντάγματος και η τήρηση των νόμων. Ο σεβασμός στο

Σύνταγμα και τους νόμους που συμφωνούν με αυτό και η αφοσίωση στην Πατρίδα

και τη Δημοκρατία αποτελούν θεμελιώδη υποχρέωση όλων των Ελλήνων. Είναι η

πρώτη και θεμελιώδης υποχρέωση που προβλέπει το Σύνταγμα.

β) Η υποχρέωση κοινωνικής ευθύνης και εθνικής αλληλεγγύης, όπως η

υποχρέωση παροχής υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο για την αντιμετώπιση

εκτάκτων καταστάσεων ή επείγουσας κοινωνικής ανάγκης, πυρκαγιών, σεισμών κτλ.

γ) Η φορολογική υποχρέωση, δηλ. η υποχρέωση όλων των ελλήνων πολιτών να

συνεισφέρουν στα δημόσια βάρη, χωρίς διακρίσεις, ανάλογα με την οικονομική

τους δυνατότητα. δ) Η στρατολογική υποχρέωση. Κάθε Έλληνας είναι

υποχρεωμένος να συμβάλλει στην άμυνα της πατρίδας του, όπως ορίζουν οι νόμοι.

ε) Η υποχρεωτική εκπαίδευση. Τα έτη υποχρεωτικής φοίτησης δεν μπορεί να είναι

λιγότερα από εννέα.

(4_89, 4_99 Β2, 4_101Β1β, 4_113Β1β, 4_182Β1β) Ο τυπικός κοινωνικός έλεγχος

είναι ο θεσμοθετημένος έλεγχος που ασκείται από το κράτος και τα εντεταλμένα

όργανά του (π.χ. αστυνομία, δικαστήρια) και ταυτίζεται με την καταστολή και την

τιμωρία.

Οι ποινές προσδιορίζονται με ακρίβεια από τη νομοθεσία για κάθε περίπτωση

παραβίασης κανόνων. Ο τυπικός κοινωνικός έλεγχος εφαρμόζεται σε περιπτώσεις

παραβίασης θεμελιωδών αξιών και κανόνων της κοινωνικής ζωής (π.χ. αφαίρεση

ανθρώπινης ζωής, κλοπή, στέρηση της ελευθερίας κτλ.).

Ο άτυπος κοινωνικός έλεγχος είναι ο μη θεσμοθετημένος έλεγχος που ασκείται

όταν κάποιος αποκλίνει από τα πρότυπα συμπεριφοράς της ομάδας. Τα σχόλια των

συγγενών, η κριτική των συμμαθητών, οι μορφασμοί και οι χειρονομίες αποτελούν

μερικά παραδείγματα άτυπου κοινωνικού ελέγχου, αφού εκφράζουν την

επιδοκιμασία ή την αποδοκιμασία μιας πράξης. Ο άτυπος κοινωνικός έλεγχος

εφαρμόζεται κυρίως στις περιπτώσεις παραβίασης λιγότερο θεμελιωδών κανόνων

συμπεριφοράς.

(4_188Β1α) Στις μορφές κοινωνικού ελέγχου εντάσσεται και ο αυτοέλεγχος, ο

εσωτερικός έλεγχος του ατόμου. Πρόκειται για την εσωτερίκευση των αξιών και των

κανόνων συμπεριφοράς που επιτυγχάνεται από την περίοδο της πρώιμης

κοινωνικοποίησης του ατόμου. Κάθε άτομο αξιολογεί πριν από κάθε ενέργεια τις

πιθανές συνέπειες της πράξης του. Οι συνέπειες αυτές το ενθαρρύνουν ή το

αποτρέπουν να ενεργήσει, ανάλογα με το βαθμό εσωτερίκευσης των κοινωνικών

αξιών. Για παράδειγμα, η επιθυμία μας να αποκτήσουμε παράνομα ένα υλικό

αγαθό προσκρούει στον εσωτερικευμένο κοινωνικό κανόνα που αφορά την κλοπή.



(4_90) Προπαγάνδα είναι η στοχευμένη διάδοση πεποιθήσεων, αντιλήψεων με

σκοπό να επηρεαστεί η κοινή γνώμη, ώστε οι πολίτες να υιοθετήσουν ορισμένη

στάση και κατ’ επέκταση να προβούν σε ορισμένες ενέργειες. Διαφέρει από την

πειθώ που χρησιμοποιεί επιχειρήματα και τεκμήρια. Αντίθετα, η προπαγάνδα

αποτελεί συνειδητή προσπάθεια να πεισθεί το άτομο να αποδεχθεί κάποια

πεποίθηση άκριτα ή να κάνει κάποια επιλογή. Συνήθως, αυταρχικά καθεστώτα που

δεν έχουν τη συναίνεση του λαού, καταφεύγουν σε αυτή την τεχνική για να

χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη προκειμένου να εξασφαλίσουν την παραμονή τους

στην εξουσία.

Τα μέσα (τεχνικές διάδοσης) που χρησιμοποιεί η προπαγάνδα για να εξυπηρετήσει

τους σκοπούς της είναι ο προφορικός λόγος (συζήτηση, διαλέξεις, ημερίδες,

συνέδρια, ειδησεογραφικά πρακτορεία, κυβερνητικές δηλώσεις κτλ.), ο γραπτός

λόγος (προκηρύξεις, επιστολές, εφημερίδες, βιβλία, κτλ.). Επίσης, η χρησιμοποίηση

κάθε μορφής τέχνης, του θεάτρου, του κινηματογράφου, της ζωγραφικής, της

λογοτεχνίας κτλ. Μέσον διάδοσης προπαγάνδας στην σημερινή εποχή αποτελεί και

το διαδίκτυο.

(4_90, 4_119Β1β) Οι επιχειρήσεις ταξινομούνται σε τομείς και κλάδους παραγωγής ανάλογα με το προϊόν που παράγουν. Οι επιχειρήσεις ταξινομούνται σε τρεις ευρείς τομείς παραγωγής: στον πρωτογενή, στο δευτερογενή και στον τριτογενή τομέα. Κάθε τομέας περιλαμβάνει κλάδους παραγωγής, στους οποίους κατατάσσονται οι επιχειρήσεις σε σχέση με το κύριο προϊόν που παράγουν.

Στον πρωτογενή τομέα ανήκουν όλες οι επιχειρήσεις των οποίων η παραγωγή εξαρτάται από τη φύση. Τέτοιες είναι η καλλιέργεια γεωργικών προϊόντων, η αλιεία, η κτηνοτροφία, η εκμετάλλευση του δάσους κ.τ.λ. Ο δευτερογενής τομέας περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις που έχουν ως αντικείμενο παραγωγής την επεξεργασία προϊόντων ή τις κατασκευές. Τέτοιες είναι οι επιχειρήσεις παραγωγής βιομηχανικών και βιοτεχνικών προϊόντων, οι επιχειρήσεις παραγωγής ενέργειας και οι επιχειρήσεις κατασκευών (οικιών, δρόμων κ.τ.λ.). Ο τριτογενής τομέας περιλαμβάνει τις επιχειρήσεις και τις δημόσιες υπηρεσίες που παρέχουν κάποιο είδος υπηρεσιών. Τέτοιες είναι, τα νοσοκομεία, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, οι υπηρεσίες της δημόσιας διοίκησης, οι επιχειρήσεις αναψυχής, αθλητισμού, και τουρισμού. Στον τριτογενή τομέα ανήκουν το εμπόριο και οι τράπεζες.

(4_91, 4_188Β1β) Στο μηχανισμό μίμησης και ομοιομορφίας, σε συνδυασμό με το μηχανισμό για διάκριση, βασίζεται η καθιέρωση προτύπων κατανάλωσης και συμπεριφοράς που ονομάζουμε «μόδα». Η μόδα απευθύνεται σε διακριτές ομάδες του πληθυσμού -ανάλογα με την ηλικία, το εισοδηματικό επίπεδο, το επάγγελμα,το φύλο κ.τ.λ.- και προσπαθεί να ομοιογενοποιήσει την καταναλωτική συμπεριφορά των ομάδων αυτών. Η διαφήμιση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της καταναλωτικής συμπεριφοράς και της διαδικασίας ομοιογενοποίησης μέσα από τη διάκριση.



Χαρακτηριστικό της μόδας είναι η ταχύτητα της μεταβολής της και η προσωρινότητα. Ο άνθρωπος μετατρέπεται σε παθητικό καταναλωτή, δηλαδή σε άτομο που προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες και επιθυμίες του με τον τρόπο που επιβάλλει η μόδα, με το σύνολο των μηχανισμών προώθησης των εμπορευμάτων. Η συχνή και απρόβλεπτη αλλαγή της μόδας είναι απαραίτητη για να χάσει ο καταναλωτής το ενδιαφέρον του για τα εμπορεύματα που έχουν διάρκεια ζωής, έστω και αν αυτά διατηρούν τη χρηστική τους αξία.

(4_91) O εκπαιδευτικός μηχανισμός εκπληρώνει συγκεκριμένες λειτουργίες:

1. Διαφυλάττει τον πολιτισμό του παρελθόντος. Η διαφύλαξη αυτή είναι σημαντική,

γιατί ανταποκρίνεται στην ανάγκη διαιώνισης του πολιτισμού που έχουν αναπτύξει

οι προηγούμενες γενιές.

2. Διασφαλίζει τη μετάδοση του πολιτισμού. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η

εκπαίδευση σμιλεύει και κατασκευάζει τον «καλλιεργημένο» άνθρωπο μιας

κοινωνίας.

3. Προάγει την κοινωνική ενσωμάτωση του ατόμου, η οποία μπορεί να λάβει δύο

μορφές: ηθική και νοητική. Το εκπαιδευτικό σύστημα έχει την ευθύνη να εξοπλίζει

τα άτομα με ίδιες κατηγορίες σκέψης. Λόγω ίσως αυτής της λειτουργίας η

εκπαίδευση θεωρήθηκε ως ιδεολογικός μηχανισμός αναπαραγωγής της κοινωνίας

(και μάλιστα αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας).

4. Συμβάλλει στον επαγγελματικό προσανατολισμό του ατόμου. Συνεπώς θα

μπορούσαμε να πούμε ότι το σχολείο «διανέμει» προσόντα που θα επιτρέψουν στα

άτομα να ενταχθούν στην αγορά της εργασίας.

(4_92) Σε παλαιότερες εποχές, όταν οι άνθρωποι ζούσαν οργανωμένοι σε κοινωνίες

αυτάρκειας και ικανοποιούσαν τις ανάγκες τους με τη δική τους παραγωγική

προσπάθεια, οι ανταλλαγές ήταν περιορισμένες και γίνονταν συνήθως σε είδος.

Αντάλλαζαν, δηλαδή το ένα πράγμα με το άλλο. Το είδος αυτό της ανταλλαγής

ονομάζεται αντιπραγματισμός. Με τον αντιπραγματισμό οι ανταλλαγές ήταν

τυχαίες και ευκαιριακές. Θα έπρεπε να υπάρχει σύμπτωση επιθυμιών καθώς και

σύμπτωση ανταλλασσόμενων ποσοτήτων. Η σχέση ανταλλαγής (η ανταλλακτική

αξία) μεταξύ των δύο προϊόντων, τα οποία ήταν τα αντικείμενα της ανταλλαγής, δεν

ήταν καθόλου σταθερή, αλλά συχνά καθοριζόταν από το ποιοι ήταν οι

συναλλασσόμενοι, από την κοινωνική τους θέση, τον πλούτο τους, τις



διαπροσωπικές σχέσεις. Πολλές ανταλλαγές, άλλωστε, δεν είχαν το χαρακτήρα της

οικονομικής πράξης. Γίνονταν με τη μορφή ανταλλαγής δώρων, δηλαδή

αντικειμένων που την αξία την προσδιόριζε περισσότερο ποιος χάριζε, παρά το τι

χάριζε. (Στα Ομηρικά Έπη υπάρχει πληθώρα περιγραφών τέτοιων ανταλλαγών

δώρων, οι οποίες συνήθως ελάμβαναν τελετουργικό χαρακτήρα. Η αμοιβαία

ανταλλαγή δώρων σήμαινε την αμοιβαία αναγνώριση της προσωπικής αξίας των

δωρητών, την αναγνώριση της ανδρείας και της κοινωνικής τους θέσης με αίτημα

την ανάπτυξη σχέσεων φιλίας, συμμαχίας ή προστασίας).

(4_92) Συνήθως στις εκτεταμένες οικογένειες της αγροτικής κοινωνίας:

• Οι ρόλοι προσδιορίζονται αυστηρά με βάση το φύλο και την ηλικία.

• Ο ιδιωτικός χώρος διακρίνεται αυστηρά από το δημόσιο. Στον ιδιωτικό χώρο

αντιστοιχούν το σπίτι και η γυναίκα, ενώ στο δημόσιο χώρο αντιστοιχούν το «έξω»

και ο άνδρας.

• Το «μέσα» και οι ρόλοι που συνδέονται με τις οικιακές δραστηριότητες

αξιολογούνται ως κατώτεροι από αυτούς που συνδέονται με το «έξω», με το

δημόσιο χώρο, και επομένως με τον άνδρα.

(4_93) Ανταλλαγές μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών: Αντικείμενο των

ανταλλαγών αυτών είναι εμπορεύματα τελικής χρήσης, διαρκή ή μιας χρήσης, και

υπηρεσίες που ικανοποιούν ανθρώπινες ανάγκες.

Ανταλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων: Αντικείμενο και αυτών των ανταλλαγών είναι προϊόντα και υπηρεσίες.

Είναι κυρίως ανταλλαγές διαρκών κεφαλαιουχικών αγαθών (οικοδομήματα, μηχανήματα, εργαλεία, μεταφορικά μέσα) που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση ή υποβοήθηση της παραγωγικής διαδικασίας. Τα προϊόντα που αποκτά η επιχείρηση μέσω αυτών των ανταλλαγών αυξάνουν ή διατηρούν την παραγωγική της δυναμικότητα και αποτελούν επένδυση.

Μια άλλη κατηγορία ανταλλαγών μεταξύ επιχειρήσεων είναι οι συναλλαγές με αντικείμενο τις πρώτες ύλες και τα ημικατεργασμένα προϊόντα ή υπηρεσίες που αγοράζει μια επιχείρηση από μια άλλη με σκοπό να διευκολύνει την παραγωγική της προσπάθεια. Τέτοιες είναι οι υπηρεσίες που προσφέρει σε μια επιχείρηση ένα γραφείο διαφημίσεων, οι νομικές συμβουλές ενός δικηγόρου ή οι υπηρεσίες φύλαξης από ιδιωτικά γραφεία προστασίας.

Τέλος, μια άλλη κατηγορία ανταλλαγών μεταξύ επιχειρήσεων αφορά την αγορά προϊόντων με στόχο τη μεταπώληση. Η επιχείρηση που αγοράζει τα προϊόντα μπορεί να τα μεταπωλεί είτε σε άλλες επιχειρήσεις (χονδρικό εμπόριο) είτε στους τελικούς καταναλωτές (λιανικό εμπόριο).



(4_93) Με βάση το περιεχόμενό τους, τα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα

(ή αλλιώς οι συνταγματικές ελευθερίες) διακρίνονται σε:

α) Ατομικά δικαιώματα που δίνουν στο άτομο τη δυνατότητα να «αμύνεται»

απέναντι σε ενδεχόμενη αυθαιρεσία των οργάνων της κρατικής εξουσίας. Το κράτος

πρέπει να απέχει, να μην παρεμβαίνει στη σφαίρα της ιδιωτικής αυτονομίας. Για

παράδειγμα: «Η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή

του ατόμου είναι απαραβίαστη. Καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο

όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της

δικαστικής εξουσίας.

β) Πολιτικά δικαιώματα που εγγυώνται τη συμμετοχή του ατόμου στις πολιτικές

διαδικασίες, την άσκηση της εξουσίας. Για παράδειγμα, «Για να εκλεγεί κανείς

βουλευτής απαιτείται να είναι Έλληνας πολίτης, να έχει τη νόμιμη ικανότητα να

εκλέγει και να έχει συμπληρώσει το εικοστό πέμπτο έτος της ηλικίας του κατά την

ημέρα της εκλογής».

γ) Κοινωνικά δικαιώματα που συνιστούν εγγυήσεις για την παρέμβαση της

πολιτείας στην κοινωνική ζωή και την εξασφάλιση παροχών για τη δικαιότερη

κατανομή του κοινωνικού πλούτου. Για παράδειγμα: «Το κράτος μεριμνά για την

υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του

γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων».

Η διάκριση αυτή δεν είναι απόλυτη. Υπάρχουν δικαιώματα, όπως π.χ. αυτό της

δικαστικής προστασίας, που θεωρούνται τόσο ατομικά, όσο και κοινωνικά,

ενδεχομένως δε και πολιτικά.

(4_97,4_197Β1α) Μονοπώλιο. Σε αυτή τη μορφή αγοράς έχουμε μόνο μία

επιχείρηση που διαθέτει το συγκεκριμένο εμπόρευμα, ενώ υπάρχει μεγάλος

αριθμός αγοραστών. Για διάφορους λόγους, που συχνά έχουν να κάνουν με το

υψηλό κόστος που συνεπάγεται η δημιουργία μιας νέας επιχείρησης, υπάρχουν

εμπόδια στην είσοδο άλλων επιχειρήσεων στην αγορά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα

μονοπωλίου στη χώρα μας είναι ο Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος (ΟΣΕ).

Αν στην αγορά υπάρχει μόνο ένας αγοραστής ή μια οργανωμένη ομάδα αγοραστών

(π.χ., οι έμποροι των αγροτικών προϊόντων όταν διαμορφώνουν κοινή στάση έναντι

των παραγωγών ή ο καταναλωτικός συνεταιρισμός ενός χωριού), τότε λέμε ότι

έχουμε μονοψώνιο. Αν έχουμε έναν πωλητή (μονοπώλιο) και έναν αγοραστή

(μονοψώνιο) αυτή η μορφή αγοράς ονομάζεται διμερές μονοπώλιο.



(4_97) Κατά την πρόβλεψη του Μαρξ ο καπιταλισμός είναι προορισμένος να

καταρρεύσει. Το προλεταριάτο θα επαναστατήσει εναντίον της μπουρζουαζίας. Αυτό

που θα ακολουθήσει θα είναι ένα στάδιο σοσιαλισμού με τρία χαρακτηριστικά:

• Δικτατορία του προλεταριάτου.

• Ιδιοκτησία όλων των μέσων παραγωγής από το κράτος.

• Αμοιβή του καθενός ανάλογα με την εργασία του.

(4_185Β1β) Το στάδιο του σοσιαλισμού θα διαδεχθεί ένα στάδιο κομμουνισμού με τα

εξής χαρακτηριστικά:

• Επικράτηση μιας αταξικής κοινωνίας.

• Εξαφάνιση του κράτους.

• Λειτουργία των μέσων παραγωγής από εθελοντικές ενώσεις που θα μεριμνούν για

την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών.

• Αμοιβή του καθενός ανάλογα με τις ανάγκες του.

(4_98) Όταν η επιχείρηση διατηρεί και λειτουργεί όλα αυτά τα τμήματα με δικό της

προσωπικό, τότε λέμε ότι η επιχείρηση είναι κάθετα συγκεντρωμένη. Πολλές

φορές, όμως, οι επιχειρήσεις προτιμούν να διατηρούν ορισμένα τμήματα και να

αναθέτουν τις εργασίες των άλλων τμημάτων σε άλλες επιχειρήσεις ή ανεξάρτητους

επαγγελματίες. Μια μικρή επιχείρηση μπορεί να μη διατηρεί λογιστήριο, αλλά να

αναθέτει τις εργασίες του λογιστηρίου σε ένα λογιστικό γραφείο. Μια μεγάλη

επιχείρηση που δημιουργεί προγράμματα για ηλεκτρονικούς υπολογιστές μπορεί

να αναθέτει τη δημιουργία κάποιων προγραμμάτων σε άλλες επιχειρήσεις ή σε

πανεπιστήμια. Ή ένα εργοστάσιο επίπλων μπορεί να συνεργάζεται με μια

επιχείρηση που κάνει μόνο το λουστράρισμα των επίπλων ή τις ταπετσαρίες. Το

σύστημα των συναλλαγών που αναπτύσσεται μεταξύ της βασικής επιχείρησης και

των επιχειρήσεων που αναλαμβάνουν ένα τμήμα των εργασιών της ονομάζεται

υπεργολαβία.



(4_98) Στην εποχή μας συγχέουμε συχνά την ανάγκη εξοικείωσης με τις νέες

τεχνολογίες με ένα ζήτημα εντελώς διαφορετικό: την ανάγκη εξειδίκευσης. Η

εξοικείωση με τις νέες τεχνολογίες είναι σήμερα μια αναγκαιότητα που επιβάλλεται

από τις υπάρχουσες συνθήκες. Παράλληλα όμως με την εξοικείωση πρέπει και οι

διδάσκοντες και οι διδασκόμενοι να συνειδητοποιήσουν

ότι η γνώση και η τεχνολογία έχουν κοινωνικές αναφορές και κυρίως πρέπει να

συνειδητοποιήσουν ότι υπάρχουν διλήμματα σχετικά με τις εφαρμογές της γνώσης

στην κοινωνική πραγματικότητα.

Π.χ. «Το ηλεκτρικό ρεύμα χρησιμοποιείται για τον ηλεκτροφωτισμό, αλλά και για τη

θανάτωση καταδίκων στην ηλεκτρική καρέκλα. Η πληροφορική χρησιμοποιείται στις

διαδικασίες παραγωγής και ανταλλαγής εμπορευμάτων και υπηρεσιών ή στην

εκπαίδευση, αλλά και στην αποθησαύριση κάθε είδους πληροφοριών για τους

πολίτες από κρατικούς μηχανισμούς επιτήρησης ελέγχου και καταστολής...»

Η εξειδίκευση είναι μια εντελώς διαφορετική διαδικασία, που συνήθως γίνεται

στους χώρους δουλειάς. Υπάρχει η αντίληψη ότι το σχολείο μάς μαθαίνει άχρηστα

πράγματα, που δε θα μας βοηθήσουν να βρούμε δουλειά. Η αντίληψη που θέλει τη

μόρφωση να ταυτίζεται με την κατάρτιση, εκτός του ότι είναι επιβλαβής για την ίδια

τη μόρφωση, συνδέεται και με την εξής εσφαλμένη εντύπωση: ότι η παιδεία και η

γνώση έχουν αξία, εφόσον μπορούν να αποτελέσουν εφαλτήριο για την ανέλιξη.

(4_99) Δημόσια είναι εκείνα τα αγαθά των οποίων η χρησιμοποίηση από ένα

άτομο ή ομάδα ατόμων δεν αποκλείει τη χρήση τους από άλλα άτομα ή ομάδες. Η

χρήση τους μπορεί να γίνεται χωρίς πληρωμή ή πληρώνοντας ένα συμβολικό

αντίτιμο. Το δημοτικό πάρκο, οι δρόμοι, οι δημόσιες βιβλιοθήκες, η δημόσια

εκπαίδευση, οι δημόσιες συγκοινωνίες, ο δημοτικός φωτισμός είναι μερικά

παραδείγματα δημοσίων αγαθών. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχουν

περιπτώσεις αγαθών που η ιδιοκτησία τους είναι ατομική, αλλά η χρήση τους

ελεύθερη για όλα τα άτομα. Τα ιδιωτικά τηλεοπτικά κανάλια, των οποίων η λήψη

της εκπομπής είναι χωρίς περιορισμό, σε αντιδιαστολή με τη συνδρομητική

τηλεόραση, είναι ένα παράδειγμα ενός τέτοιου αγαθού. Τα αγαθά αυτά είναι οιονεί

δημόσια αγαθά.

(4_100) Η Ανώνυμη Εταιρεία ανήκει σε εταίρους, καθένας από τους οποίους ευθύνεται μόνο για το χρηματικό ποσό που έχει εισφέρει στην επιχείρηση. Το συνολικό της κεφάλαιο μοιράζεται σε μετοχές, οι οποίες αποτελούν τίτλους ιδιοκτησίας της επιχείρησης. Αν, λόγου χάρη, μια επιχείρηση έχει 1.000.000 μετοχές, ο κάτοχος μιας μετοχής διαθέτει την ιδιοκτησία του ενός εκατομμυριοστού (1:1.000.000) της συνολικής περιουσίας της επιχείρησης. Οι μετοχές μεταβιβάζονται



ελεύθερα χωρίς περιορισμό, εκτός από ορισμένες εξαιρέσεις. Οι μεγάλες ανώνυμες εταιρείες επιδιώκουν την αγοραπωλησία των μετοχών τους στο Χρηματιστήριο.

Ένα τμήμα των κερδών των Ανωνύμων Εταιριών, μοιράζεται, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των μετόχων, στους μετόχους, ανάλογα με τις μετοχές που έχει ο κάθε μέτοχος. Το κέρδος που μοιράζεται για κάθε μετοχή ονομάζεται μέρισμα.

Η Ομόρρυθμη Εταιρεία ανήκει σε δύο ή περισσότερους εταίρους καθένας από τους οποίους συνεισφέρει τμήμα του συνολικού κεφαλαίου της εταιρείας (μερίδιο). Τα μερίδια μπορεί να είναι ίσα ή άνισα μεταξύ τους. Όμως, όλοι οι εταίροι,

ανεξαρτήτως μεριδίου, έχουν απεριόριστη ευθύνη για τις υποχρεώσεις της

εταιρείας, ευθύνη που δεν περιορίζεται στο μερίδιο που έχουν συνεισφέρει, αλλά περιλαμβάνει και την ατομική περιουσία των εταίρων, αντίθετα δηλαδή με την Α.Ε.

(4_196Β1α) Η Ετερρόρυθμη Εταιρεία ανήκει σε ιδιοκτήτες με διαφορετικά δικαιώματα και ευθύνες. Ένας ή περισσότεροι εταίροι έχουν δικαίωμα διαχείρισης και εκπροσώπησης της Ετερρόρυθμης Εταιρείας και ταυτόχρονα, την πλήρη και απεριόριστη ευθύνη για τις υποχρεώσεις της εταιρείας (ομόρρυθμοι εταίροι). Στην Α.Ε. δεν υπάρχουν τέτοιου είδους εταίροι. Υπάρχουν όμως και στην Ε.Ε. ένας ή περισσότεροι εταίροι, οι οποίοι ευθύνονται μόνο για το μέγεθος της συνεισφοράς τους στην εταιρεία (ετερόρρυθμοι εταίροι), όπως και στην Α.Ε.

Η Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης ανήκει σε εταίρους καθένας από τους οποίους ευθύνεται μόνο για το μερίδιο που έχει εισφέρει στην εταιρεία, όπως και στην Α.Ε. Το συνολικό κεφάλαιο της εταιρείας αποτελείται από ίσα εταιρικά μερίδια, τα οποία μοιράζονται στους εταίρους κατ’ αναλογία προς τη συνεισφορά καθενός. Τα εταιρικά μερίδια των εταιρειών περιορισμένης ευθύνης δε μετατρέπονται σε μετοχές (αντίθετα από την Α.Ε.), αλλά μπορούν να μεταβιβαστούν (να πουληθούν, να κληροδοτηθούν ή να δωριστούν) από τον έναν εταίρο προς άλλους εταίρους ή τρίτους. Για τη μεταβίβαση του μεριδίου ή μεριδίων συνήθως χρειάζεται η σύμφωνη γνώμη των λοιπών εταίρων.

(4_100) Το Συνταγματικό Δίκαιο με αντικείμενο τους κανόνες που ρυθμίζουν τη μορφή του πολιτεύματος, την άσκηση της κρατικής εξουσίας, τις σχέσεις κράτους – πολιτών Το Ποινικό Δίκαιο περιλαμβάνει τους κανόνες δικαίου που ορίζουν ποιες πράξεις είναι αξιόποινες (εγκλήματα), καθώς και τις ποινές που επισύρει η τέλεσή τους. Η Δικονομία περιλαμβάνει τους κανόνες που ρυθμίζουν τη διαδικασία που ακολουθείται ενώπιον των δικαστηρίων.

(4_102, 4_187Β1β) Μονοπωλιακός ανταγωνισμός. Σε αυτή τη μορφή αγοράς έχουμε πολλές επιχειρήσεις που διαθέτουν το εμπόρευμα και πολλούς αγοραστές, αλλά οι αγοραστές θεωρούν το εμπόρευμα διαφοροποιημένο. Οι επιχειρήσεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να αυξήσουν τα κέρδη τους και το ποσοστό τους στις συνολικές πωλήσεις είτε με πολέμους τιμών, είτε με τη διαφήμιση η οποία στοχεύει στο να πεισθούν οι αγοραστές ότι το εμπόρευμα της μιας επιχείρησης είναι πολύ διαφορετικό από το εμπόρευμα της άλλης. Εδώ ανήκουν πολλοί κλάδοι παραγωγής ευρέων καταναλωτικών προϊόντων. Μερικά από αυτά είναι οδοντόκρεμες, σαπούνια, αυτοκίνητα κ.τ.λ.



(4_199Β1β) Τέλειος ή πλήρης ανταγωνισμός. Σε αυτή τη μορφή αγοράς έχουμε έναν μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων, καθεμία από τις οποίες ελέγχει ένα πολύ μικρό ποσοστό των συνολικών πωλήσεων, μεγάλο αριθμό αγοραστών, καθένας από τους οποίους αγοράζει ένα πολύ μικρό ποσοστό των συνολικών πωλήσεων, ενώ το εμπόρευμα θεωρείται ομοιογενές σε αντίθεση με τον μονοπωλιακό ανταγωνισμό που το προϊόν θεωρείται ομοιογενές. Οι επιχειρήσεις μπορούν εύκολα να μπουν στην παραγωγή και στη διάθεση του προϊόντος, αλλά και εξίσου εύκολα μπορούν να εγκαταλείψουν την αγορά. Στον τέλειο ανταγωνισμό καμιά επιχείρηση μόνη της δεν μπορεί να επηρεάσει την τιμή του προϊόντος.

(4_103) Οι υποχρεώσεις της επιχείρησης προς τους εργαζομένους είναι η πληρωμή του μισθού, δηλαδή η πληρωμή της αμοιβής για την εργασία τους, η διαμόρφωση συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας κατά την εργασία και ο σεβασμός των δικαιωμάτων που έχουν οι εργαζόμενοι ως εργαζόμενοι, αλλά και ως πολίτες.

Οι υποχρεώσεις της προς τις επιχειρήσεις που τις προμηθεύουν πρώτες ύλες, μέσα παραγωγής, υπηρεσίες (π.χ., νομικές συμβουλές, τήρηση λογιστικοί βιβλίων, διαφημίσεις, τραπεζικές εργασίες) είναι να πληρώνει το αντίτιμο μέσα στις χρονικές προθεσμίες που έχουν συμφωνηθεί.

Οι υποχρεώσεις προς το κοινωνικό σύνολο είναι να μην καταστρέφει το περιβάλλον, να φροντίζει για την ασφαλή καταστροφή τυχόν βλαπτικών ουσιών που δημιουργούνται κατά την παραγωγή, να εγγυάται την ποιότητα των προϊόντων κ.ο.κ.

(4_103) Η αρχή του νόμιμου δικαστή

Η προστασία της προσωπικής ασφάλειας συμπληρώνεται με την αρχή του νόμιμου δικαστή. Νόμιμος δικαστής είναι εκείνος που ορίζεται εκ των προτέρων από τον νόμο ως αρμόδιος να δικάσει και κάθε άλλη υπόθεση όμοια, από άποψη περιεχομένου ή προσώπου, με τη συγκεκριμένη κάθε φορά υπόθεση. Αποτρέπεται έτσι το ενδεχόμενο επεμβάσεων στην απονομή της δικαιοσύνης και εξασφαλίζεται η εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στην αντικειμενικότητα της κρίσης των δικαστηρίων.

(4_105, 4_180Β1α) Ανταλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων. Αντικείμενο και αυτών των ανταλλαγών είναι προϊόντα και υπηρεσίες.

Είναι κυρίως ανταλλαγές διαρκών κεφαλαιουχικών αγαθών (οικοδομήματα, μηχανήματα, εργαλεία, μεταφορικά μέσα) που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση ή υποβοήθηση της παραγωγικής διαδικασίας. Τα προϊόντα που αποκτά η επιχείρηση μέσω αυτών των ανταλλαγών αυξάνουν ή διατηρούν την παραγωγική της δυναμικότητα και αποτελούν επένδυση.

Μια άλλη κατηγορία ανταλλαγών μεταξύ επιχειρήσεων είναι οι συναλλαγές με αντικείμενο τις πρώτες ύλες και τα ημικατεργασμένα προϊόντα ή υπηρεσίες που αγοράζει μια επιχείρηση από μια άλλη με σκοπό να διευκολύνει την παραγωγική της προσπάθεια. Τέτοιες είναι οι υπηρεσίες που προσφέρει σε μια επιχείρηση ένα γραφείο



διαφημίσεων, οι νομικές συμβουλές ενός δικηγόρου ή οι υπηρεσίες φύλαξης από ιδιωτικά γραφεία προστασίας.

Τέλος, μια άλλη κατηγορία ανταλλαγών μεταξύ επιχειρήσεων αφορά την αγορά προϊόντων με στόχο τη μεταπώληση. Η επιχείρηση που αγοράζει τα προϊόντα μπορεί να τα μεταπωλεί είτε σε άλλες επιχειρήσεις (χονδρικό εμπόριο) είτε στους τελικούς καταναλωτές (λιανικό εμπόριο).

(4_105) Το πολιτικό σύστημα παράγει δημόσια δεσμευτικές αποφάσεις. Παράλληλα, όμως, παράγει και αξίες, τις οποίες είναι σε θέση να κατανέμει και να διαχέει στην κοινωνία.

Για παράδειγμα, ένα κοινοβουλευτικό πολιτικό σύστημα παράγει δημόσια δεσμευτικές αποφάσεις (π.χ. νόμους) μέσω της νομοθετικής λειτουργίας του κοινοβουλίου, αλλά και δημοκρατικές αξίες, όπως για παράδειγμα του δημοκρατικού διαλόγου, της πολυφωνίας κτλ.

Τα πολιτικά συστήματα διακρίνονται σε:

α) Συναινετικά και πλειοψηφικά (ανάλογα με τον τρόπο διαμόρφωσης πολιτικής και λήψης αποφάσεων).

β) Προεδρικά και κοινοβουλευτικά (ανάλογα με τις αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Κοινοβουλίου).

γ) Συγκεντρωτικά και αποκεντρωμένα (ανάλογα με τον βαθμό διάχυσης της πολιτικής εξουσίας σε χαμηλότερες βαθμίδες διοίκησης). Τα πολιτικά συστήματα αναπτύσσονται συνήθως πάνω σε μια ιδεολογική βάση (π.χ. τον φιλελευθερισμό, τον σοσιαλισμό κτλ).

(4_106) Στην Ελλάδα (και γενικότερα στην Ευρώπη) η οικογένεια εμφανίζεται ως ρυθμιστής των κοινωνικών και των οικονομικών σχέσεων, καθώς: • Μεταβιβάζει στα μέλη της τα συστήματα αξιών της ευρύτερης κοινωνίας στην οποία ανήκει και συνεπώς εξασφαλίζει τη συνοχή της κοινωνίας.

• Ρυθμίζει τις οικονομικές σχέσεις μέσω της κληρονομικής μεταβίβασης των υλικών αγαθών στα μέλη της.

• Ελέγχει και κατευθύνει, μέσω του συστήματος διαδοχής, το κύρος και τη δύναμη των μελών της, έννοιες που συνδέονται με τους κοινωνικούς ρόλους και τις κοινωνικές θέσεις.



Τέλος, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η οικογένεια αποτελεί καταφύγιο και συχνά πηγή συναισθηματικής στήριξης των μελών της.

(4_108, 4_187Β1α) Μεταξύ Δικαίου και Ηθικής υπάρχουν οι ακόλουθες διαφορές:

α) Το Δίκαιο αφορά την κοινωνική συμπεριφορά και ισχύει εξίσου για όλους. Η Ηθική αφορά τη συνείδηση του ανθρώπου, το λεγόμενο ‘forum internum’, τον εσωτερικό του κόσμο. Η Ηθική διαμορφώνει την προαίρεση, υπαγορεύει στον καθένα χωριστά πώς να συμπεριφέρεται, με τρόπο εντελώς ιδιαίτερο και διαφορετικό.

β) Το Δίκαιο έχει δεσμευτικό χαρακτήρα. Κάτι τέτοιο δε συμβαίνει με την Ηθική. Το άτομο βέβαια δέχεται κριτική για την «ηθική ποιότητα» των πράξεών του, κάνει και το ίδιο αυτοκριτική, εισπράττει επιδοκιμασία ή απόρριψη από το κοινωνικό σύνολο, έχει τύψεις, δεν υφίσταται όμως κυρώσεις, όπως σε περίπτωση παράβασης ενός κανόνα δικαίου.

γ) Το Δίκαιο αποβλέπει στη διατήρηση της κοινωνικής ενότητας. Σε κάθε περίπτωση, και ειδικά στη Δημοκρατία, είναι αίτημα προς την εκάστοτε πολιτική εξουσία να αφουγκράζεται, κατά πόσο οι νομοθετικές επιλογές της γίνονται κοινώς αποδεκτές ή όχι από το κοινωνικό σύνολο και να τις προσαρμόζει ανάλογα.

Δίκαιο και Ηθική είναι δυνατό να συμπίπτουν, δεν είναι όμως πάντα απαραίτητο αυτό. Το Δίκαιο δεν μπορεί να είναι αδιάφορο απέναντι στις συλλογικές αξίες μιας κοινωνίας, τη λεγόμενη «κοινωνική ηθική».

(4_108, 4_198Β1α) Ολιγοπώλιο. Στο ολιγοπώλιο έχουμε λίγες επιχειρήσεις ή ενδεχομένως μερικές μικρές και μια πολύ μεγάλη (ηγέτιδα επιχείρηση), η οποία κυριαρχεί και καθορίζει και την τιμή πώλησης. Μέχρι πριν από λίγα χρόνια η αγορά των ηλεκτρονικών υπολογιστών αποτελούσε ουσιαστικό μονοπώλιο της IBM, για να εξελιχθεί στη συνέχεια σε ολιγοπωλιακή και προσφάτως σε μονοπωλιακά ανταγωνιστική. Αντίθετα, η αγορά λογισμικού φαίνεται να παραμένει ολιγοπωλιακά οργανωμένη. Μερικές ακόμη ολιγοπωλιακές επιχειρήσεις είναι οι τσιμεντοβιομηχανίες και οι βιομηχανίες γάλακτος.

Αν έχουμε λίγους αγοραστές, καθένας από τους οποίους διαθέτει δύναμη στην αγορά, λέμε ότι έχουμε ολιγοψώνιο.

(4_113, 4_130Β1α, 4_178Β1β) Η λειτουργία των επιχειρήσεων είναι τριπλή:

Πρώτον, η απόκτηση, μέσω μιας σειράς ανταλλαγών των υλικών εμπορευμάτων και της ανθρώπινης εργασίας που απαιτούνται στην παραγωγή.

Δεύτερον, ο αποτελεσματικός συνδυασμός της εργασίας με τα μέσα παραγωγής για το μετασχηματισμό των πρώτων υλών σε τελικά προϊόντα που πρόκειται να πουληθούν στην αγορά και,



Τρίτον, ο σχεδιασμός, συντονισμός και έλεγχος των επιμέρους δραστηριοτήτων που αναλαμβάνει να εκτελέσει κάθε εργαζόμενος.

(4_119) Τα στάδια της κοινωνικής ανάπτυξης του παιδιού είναι κατά τον Μιντ:

Το προπαρασκευαστικό στάδιο (δεν το ζητάει)

Το στάδιο του ατομικού παιχνιδιού, κατά το οποίο το παιδί παίζει διαφορετικούς ρόλους. Για παράδειγμα, μπορεί να αλλάζει ρόλους, χωρίς συντονισμό ή λογική τάξη, και από ασθενής να γίνεται γιατρός ή από μαθητής δάσκαλος. Κατά το στάδιο αυτό οι «σημαντικοί άλλοι», που είναι συγκεκριμένα πρόσωπα από το κοινωνικό του περιβάλλον με τα οποία το παιδί έχει άμεσες, συχνές και στενές επαφές, ασκούν ιδιαίτερη επίδραση στη διαμόρφωση των προτύπων συμπεριφοράς του. Το στάδιο του ομαδικού παιχνιδιού, κατά το οποίο συντελείται μετάβαση από τους απλούς ρόλους του ατομικού παιχνιδιού σε οργανωμένους κοινωνικούς ρόλους (με κανόνες, πρότυπα συμπεριφοράς, προσδοκίες).

(4_130) Μορφές κοινωνικών κινημάτων:

Το εργατικό κίνημα, το οποίο σφράγισε τη βιομηχανική κοινωνία. Η δυναμική του άρχισε να μειώνεται από τη δεκαετία του ’70. • Τα νέα κοινωνικά κινήματα (το φοιτητικό, το οικολογικό, το φεμινιστικό κ.ά.) των οποίων η δράση ξεκινά τη δεκαετία του ‘60. Αυτά στοχεύουν σε μεταρρυθμίσεις που δεν αφορούν άμεσα την οικονομία ή το κράτος, αλλά την ποιότητα ζωής. Έτσι, θέτουν ριζοσπαστικούς προβληματισμούς για θέματα όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη, η ασφάλεια των τροφίμων (ασθένεια των «τρελών αγελάδων», διοξίνες, μεταλλαγμένα τρόφιμα κτλ.). Ανάλογα κινήματα στο παρελθόν ήταν η αντιπολεμική καμπάνια για το Βιετνάμ, ο Γαλλικός Μάης του ‘68 κ.ά. • Τα παγκόσμια κινήματα έχουν διεθνικό χαρακτήρα και τις τελευταίες δεκαετίες αντιπαρατίθενται σε μεγάλους διεθνείς οργανισμούς όπως π.χ. την Παγκόσμια Τράπεζα, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου κτλ.

(4_175) Ο οικονομικός φιλελευθερισμός που υποστηρίζει τον περιορισμό των εξουσιών του κράτους. Η παρέμβαση του κράτους στην κοινωνική ζωή πρέπει να περιορίζεται στο ελάχιστο όριο που είναι δυνατό, για να παράσχει ασφάλεια στους πολίτες και να εξασφαλίζει σε κάθε άτομο χωριστά τον μεγαλύτερο δυνατό χώρο ελευθερίας για την επιδίωξη των σκοπών του.

Σε ένα σύστημα ελεύθερης οικονομίας ή ελεύθερων συναλλαγών (‘laissez faire’), η κατανομή των πόρων πραγματοποιείται αποκλειστικά μέσω του μηχανισμού των τιμών, ανάλογα με τις αποφάσεις των αγοραστών και των πωλητών.



O όρος ‘laissez faire’ σημαίνει ακριβώς αυτό: «αφήστε τους ανθρώπους να ενεργήσουν, όπως νομίζουν». Το κράτος δημιουργεί απλώς ένα πλαίσιο κανόνων για τη διεξαγωγή του εμπορίου μεταξύ των συναλλασσομένων (π.χ. προστασία επενδυτών από απάτες).

(4_176, 4_196Β1β) Η Ετερρόρυθμη Εταιρεία ανήκει σε ιδιοκτήτες με διαφορετικά δικαιώματα και ευθύνες. Ένας ή περισσότεροι εταίροι έχουν δικαίωμα διαχείρισης και εκπροσώπησης της Ετερρόρυθμης Εταιρείας και ταυτόχρονα, την πλήρη και απεριόριστη ευθύνη για τις υποχρεώσεις της εταιρείας (ομόρρυθμοι εταίροι). Υπάρχουν όμως και ένας ή περισσότεροι εταίροι, οι οποίοι ευθύνονται μόνο για το μέγεθος της συνεισφοράς τους στην εταιρεία (ετερόρρυθμοι εταίροι). Οι ετερόρρυθμοι εταίροι δεν έχουν δικαίωμα εκροσώπησης ή διαχείρισης της εταιρείας.

(4_176, 4_183Β1β) Ο καπιταλισμός (κεφαλαιοκρατία) είναι το οικονομικό σύστημα παραγωγής, διανομής και ανταλλαγής προϊόντων, στο οποίο ο συσσωρευμένος πλούτος (το κεφάλαιο) επενδύεται από τους ιδιώτες κατόχους του (καπιταλιστές - κεφαλαιούχους) με σκοπό το κέρδος. Τα θεμελιακά χαρακτηριστικά του καπιταλισμού είναι:

• Η ιδιωτική επιχειρηματικότητα.

• Ο ανταγωνισμός για την κατάκτηση αγορών.

• Η κερδοσκοπική επιχείρηση.

Με τον καπιταλισμό συνδέεται, επίσης, η καθιέρωση του ημερομισθίου ως συστήματος πληρωμής των εργατών.

(4_177, 4_181Β1α, 4_229) Tο μεγάλο ερώτημα είναι αν η πληροφορία αποτελεί γνώση. Γύρω από αυτό το ερώτημα έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις. Πολλοί θεωρούν ότι η διάδοση των πληροφοριών μπορεί να οδηγήσει στην απόκτηση γνώσης. Άλλοι, αντίθετα, θεωρούν ότι η γνώση συνδέεται άρρηκτα με τη σπουδή, τη μελέτη, την επαλήθευση και ότι οι πληροφορίες δεν ταυτίζονται με τις γνώσεις, αφού οι τελευταίες προϋποθέτουν μια αναλυτική και κριτική σκέψη. Άλλοι πάλι επισημαίνουν ότι, ενώ η κατάκτηση της γνώσης παλαιότερα ήταν μια προσπάθεια που απαιτούσε μόχθο, σήμερα, με όλες αυτές τις τεχνολογίες, έχει καταντήσει μια διαδικασία ανταλλαγής πληροφοριών και εντυπώσεων. Κάποιοι άλλοι αντιτείνουν ότι ο καταιγισμός των πληροφοριών αποτελεί κομβικό στοιχείο της εποχής μας και αυτό δεν πρέπει να αγνοηθεί.

Ανεξάρτητα πάντως από όλες τις επιφυλάξεις που έχουν διατυπωθεί για την αξία της «κοινωνίας της πληροφορίας» είναι γεγονός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να πληροφορηθεί πολύ εύκολα και γρήγορα τι συμβαίνει στον κόσμο και να ενημερωθεί για διάφορα θέματα που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα. Η



πληροφορία μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί από την κοινωνία των πολιτών για την καλλιέργεια της αλληλεγγύης, προς τις κοινωνίες που την έχουν ανάγκη, αλλά και τη διαμαρτυρία απέναντι σε φαινόμενα που προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια τόσο σε τοπικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η χρησιμότητα των νέων τεχνολογιών είναι ένα γεγονός που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανέναν.

(4_178) Η σύγχρονη δημοκρατία είναι πλουραλιστική. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πολλές, ενίοτε ανταγωνιστικές κοινωνικές ομάδες που δραστηριοποιούνται για την επίτευξη των συμφερόντων τους. Σκεφτείτε τη δημόσια δράση που αναπτύσσουν μη κρατικοί κοινωνικοί φορείς, όπως π.χ. ομάδες πίεσης, διάφοροι φορείς διαβούλευσης (fora) πολιτών, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις κ.ά. Οι πολίτες που συμμετέχουν σε τέτοιους φορείς, αν και ιδιώτες, δεν ενεργούν για την προώθηση των ιδιωτικών τους συμφερόντων, αλλά ως πολίτες και μέλη του κοινωνικού συνόλου. Υπερβαίνουν την ιδιωτικότητά τους και προβάλλουν τη δική τους αντίληψη για το γενικό (ή δημόσιο) συμφέρον. Μέσα από την αντιπαραβολή και την αντιπαράθεση των διαφόρων απόψεων προωθείται η επίτευξη του γενικού καλού. Η δράση αυτών των κοινωνικών οργανώσεων, που αποτελούν τη λεγόμενη «κοινωνία των πολιτών», διαφέρει από τη δράση των κρατικών οργάνων στο ότι δεν μπορεί να επιβληθεί καταναγκαστικά (εξουσιαστικά), ασκεί απλώς πίεση και προσπαθεί να επηρεάσει τη διαμόρφωση των πολιτικών αποφάσεων. Η ακώλυτη δράση της κοινωνίας των πολιτών αποτελεί ασφαλιστική δικλείδα απέναντι σε ενδεχόμενη αυθαιρεσία της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας.

(4_179)Σχολείο

Το εκπαιδευτικό σύστημα μιας χώρας μεταβιβάζει στη νέα γενιά τις κοινές παραδόσεις, αλλά και τη συσσωρευμένη γνώση της κοινωνίας. Στις προβιομηχανικές κοινωνίες οι γνώσεις μεταβιβάζονταν εμπειρικά από γενιά σε γενιά. Στις προβιομηχανικές κοινωνίες οι γνώσεις μεταβιβάζονταν εμπειρικά από γενιά σε γενιά. Το σχολείο ως θεσμός είναι δημιούργημα των κοινωνιών του 19ου αιώνα, ενώ η γενίκευσή του στο δυτικό κόσμο πραγματοποιήθηκε τον 20ό αιώνα. Σήμερα η εκπαίδευση λειτουργεί συμπληρωματικά με την οικογένεια ως προς την εκμάθηση προτύπων συμπεριφοράς. Το εκπαιδευτικό σύστημα κάθε χώρας συνδέεται επίσης με τις ανάγκες για τη μελλοντική επαγγελματική κοινωνικοποίηση της νέας γενιάς και για την απόκτηση κοινωνικών δεξιοτήτων (κριτική σκέψη, συνεργασία, ομαδικότητα), που είναι απαραίτητα εφόδια για κάθε άτομο μέλος της κοινωνίας.

(4_179) Αποτέλεσμα των αγώνων του συνδικαλιστικού κινήματος ήταν και η συνταγματική κατοχύρωση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και του δικαιώματος της απεργίας. (άρθρο 23 Σ.). Η συνδικαλιστική ελευθερία περιλαμβάνει:

α) Την ελευθερία ίδρυσης συνδικαλιστικής οργάνωσης και το δικαίωμα αποχής ή αποχώρησης από αυτή.



β) Την εσωτερική αυτονομία των συνδικάτων (έχουν καταστατικό, εκλέγουν αντιπροσώπους, οργανώνουν προγράμματα δράσης).

γ) Την αυξημένη προστασία των συνδικαλιστικών στελεχών σε περίπτωση απόλυσής τους από τον εργοδότη.

(4_180) Προπαγάνδα είναι η στοχευμένη διάδοση πεποιθήσεων, αντιλήψεων με σκοπό να επηρεαστεί η κοινή γνώμη, ώστε οι πολίτες να υιοθετήσουν ορισμένη στάση και κατ’ επέκταση να προβούν σε ορισμένες ενέργειες. Διαφέρει από την πειθώ που χρησιμοποιεί επιχειρήματα και τεκμήρια. Αντίθετα, η προπαγάνδα αποτελεί συνειδητή προσπάθεια να πεισθεί το άτομο να αποδεχθεί κάποια πεποίθηση άκριτα ή να κάνει κάποια επιλογή. Συνήθως, αυταρχικά καθεστώτα που δεν έχουν τη συναίνεση του λαού, καταφεύγουν σε αυτή την τεχνική για να χειραγωγήσουν την κοινή γνώμη προκειμένου να εξασφαλίσουν την παραμονή τους στην εξουσία.

Τόσο ο λαϊκισμός, όσο και η προπαγάνδα ευνοούνται από τους εξής παράγοντες: • Την έλλειψη παιδείας και κριτικής ικανότητας, που καθιστούν το άτομο έρμαιο στα χέρια των λαϊκιστών/προπαγανδιστών, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να διακρίνει τον γνήσιο πολιτικό από τον δημαγωγό. • Την πολιτική απάθεια. Η αδιαφορία του λαού για συμμετοχή του στη δημόσια ζωή αφενός, και η υπερβολική φιλοδοξία ορισμένων πολιτικών αφετέρου, καθιστούν τον λαό εύκολο θήραμα των λαϊκιστών/προπαγανδιστών. Η ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου του λαού, καθιστά τον πολίτη ικανό να αντιταχθεί στην ευτέλεια του λαϊκισμού και σε κάθε μορφή προπαγάνδας. Η συμμετοχή του στα «κοινά» παραγκωνίζει τους λαϊκιστές και προπαγανδιστές ηγέτες και τις πολιτικές τους.

(4_181) Η σχέση ανταλλαγής δυο εμπορευμάτων διαμορφώνεται έτσι ως σχέση μεταξύ των τιμών των δύο εμπορευμάτων. Αν η τιμή μιας εφημερίδας είναι 1 € και η τιμή ενός εισιτηρίου στον κινηματογράφο είναι 8 €, τότε η σχέση ανταλλαγής του εισιτηρίου με την εφημερίδα είναι 8:1. Η ύπαρξη του χρήματος δεν ακυρώνει τη σχέση ανταλλαγής μεταξύ των εμπορευμάτων, αν και την καθιστά λιγότερο ευδιάκριτη από ό,τι θα ήταν αν οι ανταλλαγές ήταν άμεσες.

Η σχέση ανταλλαγής δύο εμπορευμάτων (8:1 στην περίπτωση του παραδείγματος εισιτηρίου και εφημερίδας) μας δίνει τη σχετική τιμή του ενός εμπορεύματος σε σχέση με το άλλο.

Η σχέση ανταλλαγής του εμπορεύματος «εισιτήριο κινηματογράφου» με χρήμα (δηλαδή 8 € κάθε εισιτήριο) μας δίνει την απόλυτη ή χρηματική τιμή του εμπορεύματος.

Από την άλλη πλευρά, η ποσότητα εμπορευμάτων που μπορεί να αγοράσει μια μονάδα χρήματος, προσδιορίζει την αγοραστική δύναμη του χρήματος.

(4_182, 4_196Β1β) Τα χρηστά ήθη είναι αρχές κοινωνικού πράττειν που αναγνωρίζονται και γίνονται σεβαστές από όλους. Διασφαλίζουν έναν ανεκτό και



συμβατό με την κοινωνική συνύπαρξη όρο διαβίωσης, από όπου προκύπτει και η δεσμευτικότητά τους. Πρόκειται π.χ. για την εντιμότητα στις συναλλαγές, την επιμέλεια και την ευσυνειδησία στην εκπλήρωση υποχρεώσεων έναντι των άλλων, το ενδιαφέρον για την κοινότητα, τη συμμετοχή στα κοινώς δρώμενα κτλ. Η παραβίασή τους διαταράσσει την ομαλή κοινωνική συμβίωση.

(4_183) Η μορφή της αγοράς καθορίζεται από μια σειρά παραγόντων. Οι σπουδαιότεροι από τους παράγοντες αυτούς είναι οι εξής:

Πρώτον, ο αριθμός των επιχειρήσεων που παράγουν το ίδιο ή παρόμοιο εμπόρευμα και το μερίδιο που έχει κάθε επιχείρηση στις συνολικές πωλήσεις.

Δεύτερον, ο αριθμός των αγοραστών του εμπορεύματος και το μερίδιο των αγορών κάθε αγοραστή στις συνολικές πωλήσεις.

Τρίτον, ο βαθμός ομοιογένειας τον εμπορεύματος. Δηλαδή σε τι βαθμό οι αγοραστές αποδίδουν στο εμπόρευμα χαρακτηριστικά που το κάνουν να διαφέρει σημαντικά ή καθόλου από ανάλογα εμπορεύματα που παράγουν άλλες επιχειρήσεις. Πρέπει να σημειωθεί ότι δύο εμπορεύματα, π.χ. δύο είδη οδοντόπαστας μπορεί να διαφέρουν σε ουσιώδη χαρακτηριστικά (στο βαθμό προστασίας από την τερηδόνα), αλλά οι αγοραστές-καταναλωτές να τα θεωρούν όμοια. Αντίθετα δύο άλλα εμπορεύματα, π.χ. δύο απορρυπαντικά για τα πιάτα, μπορεί να έχουν ακριβώς την ίδια χημική σύνθεση και να πλένουν εξίσου καλά αλλά οι καταναλωτές να τα θεωρούν διαφοροποιημένα εμπορεύματα.

(4_185) Κοινωνικοποίηση: Είναι μια διαδικασία μέσω της οποίας το άτομο μαθαίνει και εσωτερικεύει τα διάφορα στοιχεία του πολιτισμού* της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει, πράγμα που του επιτρέπει να διαμορφώσει τη δική του προσωπικότητα και να ενταχθεί στις διάφορες ομάδες. Η κοινωνικοποίηση του ατόμου, η οποία πραγματοποιείται από την οικογένεια, το σχολείο και πολυάριθμους άλλους φορείς (π.χ. ομάδα συνομηλίκων, Μ.Μ.Ε. κ.ά.), είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που επιτελείται μέσω ψυχοκοινωνικών μηχανισμών, όπως είναι:

Η μάθηση (απόκτηση συνηθειών, τρόπων συμπεριφοράς). Το άτομο προσλαμβάνει από το κοινωνικό του περιβάλλον (το στενό ή το ευρύτερο) παραστάσεις και στη συνέχεια εναρμονίζει τη συμπεριφορά του ανάλογα με αυτές. Μαθαίνει δηλαδή από το κοινωνικό περιβάλλον τι είναι καλό ή κακό, ποια είναι η σημασία των συμβολισμών και των μηνυμάτων που εκπέμπονται από τους άλλους, ποια συμπεριφορά είναι ενδεδειγμένη σε μια συγκεκριμένη περίσταση κτλ. Σημαντικό ρόλο στη μάθηση ασκούν οι ικανότητες και οι κλίσεις ή οι ροπές του ατόμου, καθώς και ο τρόπος αντίδρασης (ενθαρρυντικός ή αποθαρρυντικός) του κοινωνικού περιβάλλοντος στη συμπεριφορά του.

Η ταύτιση (υιοθέτηση συμπεριφορών και ρόλων που οδηγούν το παιδί στο να αναγνωρίζει τον εαυτό του σε ένα δάσκαλο, σε έναν αθλητή ή σε έναν από τους δύο γονείς). Η ταύτιση συντελεί στην απόκτηση από το κοινωνικοποιούμενο άτομο της αίσθησης ότι αποτελεί μέρος ενός



κοινωνικού συνόλου. Συνήθως το άτομο ταυτίζεται με πρόσωπα του περιβάλλοντός του, ωστόσο η ταύτιση αυτή (άλλοτε συνειδητή άλλοτε όχι) δεν είναι απόλυτη, και το άτομο διατηρεί μια σχετική αυτονομία ως προς τα πρόσωπα με τα οποία ταυτίζεται. Για παράδειγμα, είναι πιθανόν να τηρήσει πιστά κάποιους κανόνες, αλλά είναι επίσης πιθανό να συμμορφωθεί με ένα μέρος αυτών των κανόνων και να διαφοροποιήσει τη συμπεριφορά του.

Η εσωτερίκευση (ενσωμάτωση των πολιτισμικών στοιχείων στην προσωπικότητα του ατόμου). Η εσωτερίκευση πραγματοποιείται σταδιακά και σημαίνει την υιοθέτηση των αξιών και των κανόνων της κοινωνίας, ανάλογα βέβαια με τις κοινωνικές συνθήκες και τις περιστάσεις κάτω από τις οποίες το άτομο κοινωνικοποιείται. Άτομα που έχουν εσωτερικεύσει τις αξίες και τους κανόνες της κοινωνίας λειτουργούν αυτόβουλα και δεν χρειάζονται εξωτερικό έλεγχο (π.χ. ποινές, επιβραβεύσεις).

(4_190, 4_195Β1α) Πολιτικά δικαιώματα

α) Το δικαίωμα του «εκλέγειν»: είναι το δικαίωμα που δίνει τη δυνατότητα στον εκλογέα να ψηφίσει για να εκλέξει τους αντιπροσώπους του (Βουλευτές, Ευρωβουλευτές, Νομαρχιακά, Δημοτικά Συμβούλια).

β) Το δικαίωμα του «εκλέγεσθαι»: δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη να εκλεγεί σε κάποιο δημόσιο αξίωμα, όπως το βουλευτικό.

γ) Το δικαίωμα ίδρυσης ή συμμετοχής σε πολιτικό κόμμα. δ) Το δικαίωμα διορισμού ως δημοσίου υπαλλήλου στις δημόσιες θέσεις. ε) Το δικαίωμα διορισμού ως ενόρκου στα μικτά ορκωτά δικαστήρια της χώρας.

(4_190) Η οικογένεια περιλαμβάνει συνήθως τους γονείς και τα ανύπαντρα παιδιά και ονομάζεται πυρηνική ή συζυγική οικογένεια. Στο πλαίσιο της πυρηνικής οικογένειας η γυναίκα εργάζεται συνήθως και εκτός σπιτιού, και αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά με τη σύζυγο της εκτεταμένης οικογένειας. Το παράθεμα που ακολουθεί εστιάζεται σε αυτή την αλλαγή, πώς δηλαδή από τη μη μισθωτή εργασία της γυναίκας περνάμε στη μισθωτή εργασία.

Με τις νέες εξελίξεις η καθημερινή ζωή ενός μεγάλου αριθμού γυναικών καθορίζεται από τις αυξημένες υποχρεώσεις τους στην επαγγελματική και την οικογενειακή ζωή. Και αυτό το γεγονός είναι θεμελιώδους σημασίας για την εμφάνιση νέων οικογενειακών τύπων στο πλαίσιο της πυρηνικής οικογένειας. Επομένως ο τύπος της πυρηνικής οικογένειας δεν παραμένει αναλλοίωτος στο χρόνο, αλλά εξελίσσεται ανάλογα με τη γενικότερη κοινωνική εξέλιξη, σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο.

(4_192) Το δικαίωμα για εργασία



Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και προστατεύεται από το Σύνταγμα που επιτάσσει στα κρατικά όργανα να μεριμνούν για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης για όλους τους πολίτες και για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού.

Η πολιτεία έχει την υποχρέωση να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης για όσους επιθυμούν και μπορούν να εργαστούν. Η μείωση της ανεργίας συνεπάγεται αύξηση του εθνικού εισοδήματος, και γενικότερα ευημερία της κοινωνίας. Τα Προγράμματα Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι επιδοτήσεις θέσεων εργασίας για τους ανέργους από τον Ο.Α.Ε.Δ. αποτελούν προσπάθειες της πολιτείας προς αυτή την κατεύθυνση. Ειδική μέριμνα της πολιτείας αποτελεί και η επαγγελματική ένταξη και συμμετοχή στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή των ατόμων με αναπηρία (Α.ΜΕ.Α.).

Στο πλαίσιο της ολόπλευρης ανάπτυξης της προσωπικότητας των νέων και της διασύνδεσης του σχολείου με την αγορά εργασίας, λειτουργούν τα Κέντρα Συμβουλευτικής και Προσανατολισμού (ΚΕ.ΣΥ.Π.) και τα Γραφεία Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΓΡΑ.Σ.Ε.Π.) που παρέχουν χρήσιμες πληροφορίες επαγγελματικού προσανατολισμού.

(4_193) Οι υποχρεώσεις της επιχείρησης είναι προς τους εργαζομένους σ’ αυτή, προς τους προμηθευτές της, προς τους πελάτες, προς το κράτος και προς το κοινωνικό σύνολο.

Οι υποχρεώσεις της επιχείρησης προς τους εργαζομένους είναι η πληρωμή του μισθού, δηλαδή η πληρωμή της αμοιβής για την εργασία τους, η διαμόρφωση συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας κατά την εργασία και ο σεβασμός των δικαιωμάτων που έχουν οι εργαζόμενοι ως εργαζόμενοι, αλλά και ως πολίτες.

Οι υποχρεώσεις της προς τις επιχειρήσεις που τις προμηθεύουν πρώτες ύλες, μέσα παραγωγής, υπηρεσίες (π.χ., νομικές συμβουλές, τήρηση λογιστικοί βιβλίων, διαφημίσεις, τραπεζικές εργασίες) είναι να πληρώνει το αντίτιμο μέσα στις χρονικές προθεσμίες που έχουν συμφωνηθεί.

Οι υποχρεώσεις προς τους πελάτες είναι να παραδίδει το εμπόρευμα στην τιμή, την ποσότητα, την ποιότητα και στους χρόνους που έχουν συμφωνηθεί.

Οι υποχρεώσεις προς το κράτος είναι να πληρώνει τους φόρους και να προσφέρει πληροφορίες (στατιστικές) για τις δραστηριότητες της.

Οι υποχρεώσεις προς το κοινωνικό σύνολο είναι να μην καταστρέφει το περιβάλλον, να φροντίζει για την ασφαλή καταστροφή τυχόν βλαπτικών ουσιών που δημιουργούνται κατά την παραγωγή, να εγγυάται την ποιότητα των προϊόντων κ.ο.κ.

(4_193)Μ.Μ.Ε. Η επίδραση των Μ.Μ.Ε. στη ζωή του ανθρώπου μελετάται από πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες στον κόσμο για όλες τις ηλικιακές ομάδες, αλλά



ιδιαίτερα για τα παιδιά. Τα Μ.Μ.Ε. ψυχαγωγούν, ενημερώνουν, μορφώνουν, ασκούν κριτική, ειλικρινή ή ιδιοτελή, επηρεάζοντας την κοινή γνώμη, αλλά κυρίως προβάλλουν πρότυπα συμπεριφοράς, αναδεικνύουν κοινωνικούς ρόλους, κατασκευάζουν είδωλα, με ένα λόγο μπορούν να επηρεάσουν βαθιά τη σκέψη των ατόμων, αλλά και ολόκληρη την προσωπικότητά τους. Τι συμβαίνει όμως με τα πρότυπα συμπεριφοράς που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. και πώς αυτά επηρεάζουν τη συμπεριφορά των εφήβων; Στο ερώτημα αυτό μπορούν να δοθούν ποικίλες απαντήσεις, μια και υπάρχει πλήθος αναφορών για τα πρότυπα που προβάλλονται από τα Μ.Μ.Ε. Βέβαια η άκριτη, παθητική αποδοχή των προϊόντων των Μ.Μ.Ε. από τις πολύ νεαρές ηλικίες –θέμα που απασχολεί ευρύτερα την κοινωνία επιβάλλει την ενεργοποίηση των πολιτών, αλλά και των δημοσιογράφων, ώστε να ελέγχονται με όρους ποιότητας τα προσφερόμενα αγαθά των ηλεκτρονικών Μ.Μ.Ε. (τηλεόραση, διαδίκτυο). Οι νέοι, ως πιο ευάλωτοι δέκτες, μιμούνται ή ταυτίζονται πολλές φορές με διάφορα είδωλα. Βέβαια η μίμηση ή η ταύτιση αυτή αντανακλά τις ανάγκες της διαφήμισης και της αγοράς και όχι τις δικές τους ανάγκες.

(4_194) Ιδιωτικά αγαθά είναι εκείνα των οποίων η χρήση προφέρει ικανοποίηση σε ένα άτομο ή σε μια ομάδα ατόμων (μια οικογένεια, μια παρέα φίλων) με τον αποκλεισμό κάθε άλλον από τη χρήση τους. Το ιδιωτικό αυτοκίνητο, η συσκευή της τηλεόρασης, τα ρούχα, τα τρόφιμα είναι, μερικά χαρακτηριστικά ιδιωτικά αγαθά. Δημόσια είναι εκείνα τα αγαθά των οποίων η χρησιμοποίηση από ένα άτομο ή ομάδα ατόμων δεν αποκλείει τη χρήση τους από άλλα άτομα ή ομάδες. Η χρήση τους μπορεί να γίνεται χωρίς πληρωμή ή πληρώνοντας ένα συμβολικό αντίτιμο. Το δημοτικό πάρκο, οι δρόμοι, οι δημόσιες βιβλιοθήκες, η δημόσια εκπαίδευση, οι δημόσιες συγκοινωνίες, ο δημοτικός φωτισμός είναι μερικά παραδείγματα δημοσίων αγαθών. Τέλος, υπάρχει μια κατηγορία αγαθών που προσφέρονται από τη φύση για άμεση κατανάλωση. Τέτοια είναι ο ατμοσφαιρικός αέρας, η θάλασσα, τα φυσικά τοπία και οι φυσικοί χώροι αναψυχής. Τα αγαθά αυτά ονομάζονται ελεύθερα αγαθά, δεδομένου ότι ούτε η παραγωγή τους απαιτείται, ούτε καταβάλλουμε κάποιο αντίτιμο για τη χρήση τους.

(4_194, 4_195Β1β)Κράτος Το κράτος αποτελεί ένα θεσμοθετημένο φορέα* κοινωνικοποίησης ιδιαίτερα σημαντικό. Ο τρόπος διακυβέρνησης:

• Ασκεί επίδραση στη λειτουργία των σημαντικότερων φορέων κοινωνικοποίησης, όπως είναι η οικογένεια (π.χ. με την αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου), το σχολείο (π.χ. μέσω των προγραμμάτων της εκπαίδευσης,των βιβλίων, του εξεταστικού συστήματος), τα Μ.Μ.Ε. (π.χ. με τον κώδικα δεοντολογίας των δημοσιογράφων, αλλά και με τους κανόνες λειτουργίας τηλεοπτικών σταθμών).

• Διαμορφώνει τα πρότυπα συμπεριφοράς των κυβερνωμένων (π.χ. η συμπεριφορά και το ήθος των κυβερνώντων επηρεάζει το αίσθημα δικαίου του πολίτη, προάγει ή υπονομεύει τη διαφάνεια, την ισονομία κτλ.).



Η κρατική εξουσία επιβάλλει κανόνες σε όλα τα επίπεδα και επηρεάζει τις σχέσεις των ανθρώπων σε επίπεδο οικονομικό (φορολογία, εισοδήματα), σε επίπεδο κοινωνικό (εκπαιδευτικό σύστημα, πρόνοια), σε επίπεδο πολιτικό (ελευθερία γνώμης, συμμετοχή σε συνδικαλιστικές ενώσεις και πολιτικά κόμματα κτλ.).

(4_197) Τρεις είναι οι κυριότεροι παράγοντες που συμβάλλουν στον σχηματισμό κοινής γνώμης:

α) Η διαπροσωπική επικοινωνία (π.χ. με συναδέλφους, καθηγητές, φίλους, γονείς κτλ.) β) Η επιρροή των Μ.Μ.Ε. Στις σύγχρονες κοινωνίες η κοινή γνώμη διαμορφώνεται κατά κύριο λόγο από τα Μ.Μ.Ε.

γ) Οι επιδράσεις των καθοδηγητών γνώμης οι οποίοι μπορεί να είναι πρόσωπα κύρους, πολιτικοί κτλ. Σε αυτούς συγκαταλέγονται και οι ομάδες πίεσης/συμφερόντων.

(4_198Β1β) Η έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής για την Εκπαίδευση της UNESCO επισημαίνει τη σπουδαιότητα της δευτερογενούς κοινωνικοποίησης, δίνοντας έμφαση στους ακόλουθους στόχους της μάθησης, που αποτελούν τους πυλώνες της γνώσης:

α) να μάθει στο άτομο πώς να μαθαίνει, δηλαδή πώς να αποκτά τα εργαλεία της κατανόησης του κόσμου

β) να του μάθει πώς να ενεργεί, έτσι ώστε να είναι παραγωγικό στο χώρο του,

γ) να του μάθει πώς να ζει μαζί με τους άλλους, δηλαδή πώς να συμμετέχει στη ζωή τους και να συνεργάζεται μαζί τους,

δ) να του μάθει πώς να υπάρχει. Η εκπαίδευση πρέπει να δώσει στους ανθρώπους την ελευθερία της σκέψης, της κρίσης, της έκφρασης των αισθημάτων και της φαντασίας, για να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους και τη δυνατότητα να ελέγχουν όσο εξαρτάται από αυτούς τη ζωή τους...»

(4_200) Τα κόμματα κάθε χώρας συγκροτούν το κομματικό σύστημα. Ανάλογα με τον αριθμό των κομμάτων που λειτουργούν σε μια δημοκρατία, διακρίνουμε τα εξής κομματικά συστήματα:

α) Μονοκομματικό σύστημα: ένα μόνο κόμμα μονοπωλεί την άσκηση της πολιτικής εξουσίας (π.χ. το κομμουνιστικό κόμμα στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας). β) Πολυκομματικό σύστημα: περισσότερα από δύο κόμματα διεκδικούν την εξουσία και συνήθως συνεργάζονται σχηματίζοντας πολυκομματικές κυβερνήσεις,



όπως συμβαίνει στην Ιταλία, Γερμανία και αλλού. Όταν στην πολιτική σκηνή κυριαρχούν δύο κόμματα που εναλλάσσονται στην εξουσία, υπάρχει το λεγόμενο φαινόμενο του δικομματισμού, όπως για παράδειγμα στην Αγγλία το συντηρητικό και το εργατικό κόμμα, στις Η.Π.Α. το ρεπουμπλικανικό και το δημοκρατικό κόμμα κτλ.

(4_202) Οι λειτουργίες της εκπαίδευσης είναι έκδηλες (φανερές) και άδηλες (κρυφές). Η πιο σημαντική από τις έκδηλες λειτουργίες της είναι η μετάδοση των γνώσεων, των προτύπων και των αξιών. Τα στοιχεία αυτά, στο βαθμό που εσωτερικεύονται και αφομοιώνονται από τους μαθητές, οδηγούν τη δράση τους σε έναν κοινό προσανατολισμό.

Η πιο σημαντική από τις άδηλες (κρυφές) λειτουργίες της εκπαίδευσης είναι η επιλογή που γίνεται στο σχολείο και συγκεκριμένα ο προσανατολισμός των πιο «αδύνατων» μαθητών προς την τεχνική εκπαίδευση. Η τεχνική εκπαίδευση φαινόταν ότι δημιουργήθηκε με σκοπό να προετοιμάσει τους μαθητές για την επαγγελματική τους σταδιοδρομία και είχε σημαντικές διαφορές από τη γενική παιδεία που παρείχε το λύκειο. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, η τεχνική εκπαίδευση κατέληξε να δέχεται τις αποκλεισμένες από το λύκειο μάζες των παιδιών που προέρχονται από τα λαϊκά και τα μεσαία στρώματα. Το φιλτράρισμα αυτό ισχύει και στις βαθμίδες της ανώτερης /ανώτατης εκπαίδευσης. Βέβαια, οι έκδηλες ή οι άδηλες λειτουργίες ενός εκπαιδευτικού συστήματος εξαρτώνται από το ευρύτερο κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό πλαίσιο της κοινωνίας. Έτσι, αν, για παράδειγμα, ένα κράτος ενδιαφέρεται να προστατεύσει όλους τους πολίτες, τότε θα ενισχύσει την εκπαιδευτική λειτουργία η οποία αποσκοπεί στην κοινωνική ενσωμάτωση.

(4_202) Η θρησκευτική ελευθερία «Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η απόλαυση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων δεν εξαρτάται από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός» (άρθρο 13 παρ. 1ο Σ.). Ο καθένας είναι ελεύθερος να έχει τις θρησκευτικές πεποιθήσεις που επιθυμεί. Έχει επίσης την ελευθερία να εξωτερικεύει την πίστη και τα θρησκευτικά συναισθήματά του με ειδικές τελετουργικές διαδικασίες, εφόσον δεν προσβάλλει τη δημόσια τάξη ή τα χρηστά ήθη.

Εξάλλου το Σύνταγμα απαγορεύει τον προσηλυτισμό, την προσπάθεια δηλαδή προσέλκυσης οπαδών σε κάποια θρησκεία με αθέμιτα μέσα.

(4_203) Παρέα συνομηλίκων Η παρέα διαμορφώνει τον τρόπο επικοινωνίας, τη σκέψη και τα πρότυπα συμπεριφοράς των παιδιών. Η αποδοχή των κανόνων της ομάδας (π.χ. γλωσσικός κώδικας, ντύσιμο, ποδοσφαιρικές προτιμήσεις) αποτελεί στοιχείο που ευνοεί την αίσθηση του παιδιού ότι ανήκει στην ομάδα των συνομηλίκων. Η αποτελεσματικότητα της επιρροής της παρέας εξαρτάται από τη συχνότητα της επαφής και είναι ιδιαίτερα σημαντική και κρίσιμη μέχρι την ενηλικίωση του ατόμου. Με την παρέα τα παιδιά ανεξαρτητοποιούνται από την



οικογένεια, αναπτύσσουν αυτοπεποίθηση και κοινωνικές δεξιότητες (π.χ. επικοινωνία, συνεργασία, ομαδικότητα). Υπάρχει ωστόσο η πιθανότητα να ακολουθήσουν αρνητικά πρότυπα συμπεριφοράς (π.χ. εξαρτησιογόνες ουσίες, χουλιγκανισμός, κόντρες με τις μοτοσικλέτες) στην προσπάθειά τους να αντιδράσουν στο οικογενειακό περιβάλλον και να προβάλουν μια κακώς εννοούμενη ανεξαρτησία.

Σε πολλές κοινωνίες (και ιδίως στις δυτικές) η διαδικασία ωρίμανσης του ατόμου αποδίδεται με έννοιες που αποτελούν ταυτόχρονα και ταξινομικές κατηγορίες όπως «παιδί», «έφηβος» και «ενήλικος». Οι παραπάνω κατηγορίες, που περιγράφουν τη φάση ωρίμανσης ή γήρανσης του ατόμου δεν είναι μόνο εργαλεία των κοινωνικών επιστημόνων, είναι ορατές και παρατηρήσιμες μέσα στις ίδιες τις ομάδες που συγκροτούν τα μέλη κάθε κατηγορίας (παρέες, λέσχες κτλ.). Αν σκεφτούμε τι είναι αυτό που κάνει τις πιο πάνω κατηγορίες διακριτές, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι αυτό που τις οριοθετεί και επομένως διαφοροποιεί την παρέα των παιδιών από την παρέα των εφήβων ή την παρέα των ενηλίκων είναι η εμπειρία της κοινωνικοποίησης. Παρέες και σύλλογοι είναι μορφές (τυπικές ή άτυπες, δεν έχει και τόσο σημασία) που προσδιορίζουν τις επιλογές μας (ανήκουμε σε αυτή τη λέσχη και όχι στην άλλη), εκφράζουν το αίσθημα του ότι ανήκουμε κάπου (επιλέγουμε αυτούς για παρέα και όχι τους άλλους) και σκιαγραφούν κομμάτι του κοινωνικού μας εαυτού ή της κοινωνικής μας ταυτότητας («είμαστε οικολόγοι» ή «είμαστε ροκάδες»).

(4_204) Η Ανώνυμη Εταιρεία διοικείται από το Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο εκλέγεται από την ετήσια Γενική Συνέλευση των μετόχων. Στη Γενική Συνέλευση κάθε μέτοχος διαθέτει τόσες ψήφους όσες μετοχές κατέχει. Στη Γενική Συνέλευση των μετόχων το Διοικητικό Συμβούλιο υποβάλλει τον απολογισμό του έργου του και τον προγραμματισμό για το μέλλον για έγκριση. Το Διοικητικό Συμβούλιο ορίζει το Γενικό Διευθυντή ή το Διευθύνοντα Σύμβουλο της εταιρείας, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την καθημερινή διεύθυνση της εταιρείας. Ο Διευθυνών Σύμβουλος μπορεί να είναι ή να μην είναι μέτοχος της εταιρείας.

Ένα τμήμα των κερδών των Ανωνύμων Εταιριών, μοιράζεται, με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των μετόχων, στους μετόχους, ανάλογα με τις μετοχές που έχει ο κάθε μέτοχος. Το κέρδος που μοιράζεται για κάθε μετοχή ονομάζεται μέρισμα.

Στις Δημόσιες Ανώνυμες Εταιρείες το διοικητικό συμβούλιο ορίζεται με υπουργική απόφαση και η επιλογή των διευθυντικών στελεχών υπόκειται στην έγκριση του κοινοβουλίου.

(4_209) Ορισμένες από τις αμέτρητες επιθυμίες μας μπορούν να ικανοποιηθούν, έστω για σύντομο χρονικό διάστημα ή μερικώς, με την απόκτηση και τη χρησιμοποίηση εμπορευμάτων. Μιλούμε για οικονομικές ανάγκες και για ικανοποίηση οικονομικών αναγκών, όταν οι επιθυμίες μας ικανοποιούνται με τη χρησιμοποίηση των εμπορευμάτων.

Υπάρχουν δύο ειδών δικαιώματα που συνδέονται με την ιδιοκτησία:



Το δικαίωμα κυριότητας και το δικαίωμα χρήσης. Όταν πωλούμε ένα αντικείμενο εκχωρούμε το δικαίωμα κυριότητας, ενώ όταν το νοικιάζουμε εκχωρούμε το δικαίωμα χρήσης.

(4_214) Πολλές από τις επιθυμίες που έχουμε είναι επιτακτικές και πρέπει οπωσδήποτε να τις ικανοποιήσουμε για να μπορέσουμε να ζήσουμε. Κάθε άνθρωπος πρέπει να τρέφεται καθημερινώς, να φοράει ρούχα που τον προστατεύουν από το κρύο ή τη ζέστη, να κοιμάται σε προφυλαγμένους χώρους. Οι ανάγκες αυτές είναι απόλυτα βιοτικές ή πρωτεύουσες ανάγκες και από την ικανοποίησή τους εξαρτάται η επιβίωση του ανθρώπου.

Αλλες ανάγκες είναι λιγότερο σημαντικές: η ικανοποίηση τους μας δίνει ευχαρίστηση, όμως, ακόμη και αν δεν τις ικανοποιήσουμε μπορούμε να ζήσουμε. Η γευστική ευχαρίστηση που μας δίνει ένα γλυκό είναι σημαντική, αλλά μπορούμε να ζήσουμε χωρίς να το φάμε. Θα μας άρεσε να πηγαίνουμε στο σχολείο με το αυτοκίνητο των γονέων μας ή με το σχολικό, αλλά μπορούμε να πάμε και χωρίς μεταφορικό μέσο. Οι ανάγκες αυτές προκύπτουν από το κοινωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούμε. Η ανάγκη για να επικοινωνούμε, να πληροφορούμαστε, να διασκεδάζουμε με ορισμένο τρόπο, να κάνουμε διακοπές το καλοκαίρι, να εκπαιδευόμαστε στο σχολικό σύστημα, να φοράμε ορισμένα ρούχα, να τρώμε ορισμένα φαγητά και να μην τρώμε άλλα, είναι μερικές από τις ανάγκες που διαμορφώνει η κοινωνία μας, ο πολιτισμός μας, και τις θεωρούμε ως κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες.

(4_215) Κοινωνικά δικαιώματα (ο ορισμός βρίσκεται σε προηγούμενη ερώτηση)

α) Το δικαίωμα στην προστασία της οικογένειας, του γάμου, της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας

β) Το δικαίωμα στην υγεία

γ) Το δικαίωμα για εργασία

δ) Η ελευθερία της τέχνης, της επιστήμης και της παιδείας

ε) Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος

(4_221) Σύμφωνα με τον Φρόυντ, η προσωπικότητα του ατόμου αποτελείται από τρία μέρη: • Το «εκείνο» (id), το οποίο περιλαμβάνει τα βιολογικά ένστικτα και τις ροπές και λειτουργεί με βάση την άμεση ικανοποίηση των αναγκών (το ασυνείδητο). • Το «υπερεγώ» (superego), το οποίο αποτελεί το σύνολο των κανόνων συμπεριφοράς που η κοινωνία επιβάλλει στα μέλη της. • Το «εγώ» (ego), που αποτελεί τη συνειδητή πλευρά της προσωπικότητας, τις ψυχικές λειτουργίες με τις οποίες το άτομο ενεργεί. Το «εγώ» έχει ως βάση την πραγματικότητα. Αυτό σημαίνει ότι ρυθμίζεται από τις εσωτερικές παρορμήσεις του «εκείνο», αλλά και από τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις που επιβάλλει η κοινωνία. Από το «εκείνο», δηλαδή το ασυνείδητο, αναδύονται οι παρορμήσεις, τα ένστικτα και οι βιολογικές ορμές, οι οποίες συχνά συγκρούονται με το «υπερεγώ», δηλαδή την κοινωνία και τον πολιτισμό. Για να μπορέσει το άτομο να αντιμετωπίσει



καταστάσεις που του προκαλούν ένταση και άγχος, καταφεύγει συχνά σε μηχανισμούς άμυνας. Ο Φρόυντ έχει περιγράψει έναν αριθμό αμυντικών μηχανισμών, οι οποίοι είναι κυρίως έργο του «εγώ». Λειτουργούν όμως υποσυνείδητα και αποσκοπούν στην εξασφάλιση μιας ισορροπίας μεταξύ των τριών μερών της προσωπικότητας. Επομένως το «εγώ» λειτουργεί συχνά ως εξισορροπητικός μηχανισμός ανάμεσα στο «εκείνο» και το «υπερεγώ».

(4_223) Θρησκεία Για την κοινωνιολογία η θρησκεία αποτελεί έναν κοινωνικό θεσμό που πραγματεύεται τη σχέση των ανθρώπων με το θείο. Αναφέρουμε παρακάτω, ενδεικτικά κάποιες από τις σκέψεις των θεμελιωτών της κοινωνιολογίας σχετικά με τη θρησκεία που αφορούν την κοινωνική ένταξη και την κοινωνικοποίηση του ατόμου.

Σύμφωνα με τον Ντυρκέμ η θρησκεία αποτελεί προβολή και θεοποίηση της ίδιας της ανθρώπινης κοινωνίας. Μέσα από τη διδασκαλία του θρησκευτικού δόγματος και τις θρησκευτικές τελετές επιβεβαιώνεται η συλλογική ταυτότητα των ομοθρήσκων (π.χ. «εμείς οι χριστιανοί», «εμείς οι μουσουλμάνοι», «εμείς οι εβραίοι») και ενισχύονται τα ιδανικά και οι αξίες της κοινωνίας. Η θρησκεία είναι στενά συνδεδεμένη με την εμπειρία της κοινότητας γιατί ενισχύει τους δεσμούς μεταξύ των μελών της και ενώνει τους ομοθρήσκους. Ο Βέμπερ θεωρούσε ότι η θρησκευτική συμπεριφορά είναι στην ουσία προσανατολισμένη προς τον επίγειο κόσμο. Σύμφωνα με τον Βέμπερ, η εμφάνιση του προτεσταντισμού, ο οποίος έδινε έμφαση στις αξίες της ασκητικής ζωής, της αποταμίευσης, της σκληρής εργασίας και της επένδυσης, συνδέεται ιστορικά με την ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Ευρώπη. Είναι προφανές επομένως ότι η θρησκεία μπορεί να επηρεάσει τον οικονομικό και τον επαγγελματικό προσανατολισμό των ανθρώπων.

(4_235Β1β) Σύμφωνα με τη σύγχρονη λειτουργιστική θεωρία, η οποία αναμφίβολα έχει επηρεαστεί από τη σκέψη του Ντυρκέμ, η θρησκεία αποτελεί το φορέα κοινωνικοποίησης που συντείνει στη σύνδεση των μελών και εν τέλει στην ενοποίηση και συνοχή της κοινωνίας με διάφορους τρόπους: α. Επηρεάζει τα πρότυπα συμπεριφοράς των ομόθρησκων ατόμων. β. Διαμορφώνει τους κοινωνικούς κανόνες και τις συμπεριφορές τους. γ. Δραστηριοποιείται με παρεμβάσεις κοινωνικού περιεχομένου (π.χ. δωρεά οργάνων, συσσίτια για απόρους, προγράμματα για νέους). Πολλές φορές ο θρησκευτικός λόγος μπορεί να λειτουργήσει απελευθερωτικά για τα μέλη μιας κοινωνίας. Σημαντική εξάλλου είναι η συμμετοχή χριστιανών κληρικών στα κινήματα κοινωνικής διαμαρτυρίας κατά της εκμετάλλευσης, της αποικιοκρατίας και του ρατσισμού στη Λατινική Αμερική, στη Νότια Αφρική και τις Η.Π.Α. κατά τον 20ό αιώνα.

Εκτός από το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει στην κοινωνικοποίηση και στην ενίσχυση των ηθικών αξιών και προτύπων των ομοθρήσκων, η θρησκεία αποτελεί επίσης σημαντικό φορέα κοινωνικής στήριξης έναντι των αντιφάσεων της ζωής.



(4_229) Λαϊκότητα και λαϊκισμός, δύο έννοιες που ως κέντρο αναφοράς τους έχουν τον λαό. Σε τι όμως διαφέρουν; Το επίθετο «λαϊκός» αναφέρεται σε αυτόν που ανήκει στον λαό ή που προέρχεται από τον λαό. Η «λαϊκότητα» αναφέρεται στον χώρο της πολιτικής, εκφράζει τη συμμετοχή, την παρουσία του λαού στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας και την ανύψωσή του σε καθοριστικό παράγοντα της ιστορίας. Λαϊκισμός είναι η κατ’ επίφαση λαϊκότητα, δηλαδή αυτό που δείχνει να είναι λαϊκό, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι.

Ο λαϊκιστής ηγέτης θέτει σκοπίμως ψευτοδιλήμματα, όπως «εχθροί ή φίλοι», «ταραξίες ή φιλήσυχοι», «αλλογενείς ή γηγενείς», με απώτερο σκοπό την καλλιέργεια ανασφάλειας στον λαό, ώστε να αυτοπροβληθεί στη συνέχεια ο ίδιος σαν προστάτης και σωτήρας. Στο σημείο αυτό έγκειται και η πιο επικίνδυνη συνέπεια του λαϊκισμού που μπορεί να μετασχηματίσει την διαφορετικότητα σε εχθρότητα και να παρωθήσει έτσι στην ξενοφοβία και σε κάθε μορφής ρατσισμό.

(4_230) Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για να προοδεύσουν οι κοινωνίες, τα εκπαιδευτικά συστήματα πρέπει να θέσουν ως στόχους για το χρονικό διάστημα το 2000 έως το 2010:

• Τη μείωση στο 10% ή και λιγότερο του αριθμού των μαθητών που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο, δηλαδή πριν τελειώσουν τη φοίτηση στο γυμνάσιο ή το λύκειο.

• Την αύξηση του αριθμού των πτυχιούχων στα μαθηματικά, τις κοινωνικές επιστήμες και την τεχνολογία τουλάχιστον κατά 15%, με ταυτόχρονη μείωση της ανισότητας μεταξύ των δύο φύλων.

• Την αύξηση τουλάχιστον στο 85% των νέων 22 ετών που θα έχουν τελειώσει το β κύκλο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

• Τη μείωση τουλάχιστον κατά 20% του ποσοστού των νέων ηλικίας 15 ετών που έχουν χαμηλές επιδόσεις στην ικανότητα κατανόησης κειμένου.

• Τη συμμετοχή στη διά βίου μάθηση τουλάχιστον του 12,5% του ενήλικου ενεργού πληθυσμού ηλικίας 2564 ετών.

(4_231) Το συνδικαλιστικό κίνημα σήμερα αγωνίζεται να βρει νέους τρόπους δραστηριοποίησής του και να επανασυνδέσει την ανταγωνιστικότητα της παγκόσμιας οικονομίας με την κοινωνική δικαιοσύνη. Προσπαθεί όχι μόνο να χαράξει νέες πολιτικές αλλά και να καταπολεμήσει την τάση της πολιτικής απάθειας και της μειωμένης συμμετοχής των πολιτών στα συνδικαλιστικά δρώμενα. Προκειμένου να ξεπεραστούν οι δυσκολίες προτείνεται, μεταξύ άλλων, η ανάπτυξη της συνδικαλιστικής εκπαίδευσης, ώστε τα στελέχη των εργατικών σωματείων να λειτουργούν αποτελεσματικά στο εθνικό και διεθνές παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Είναι απαραίτητη, επίσης, η ανεξαρτητοποίηση της συνδικαλιστικής από την κομματική δράση. Έτσι, θα αποτρέπεται η οικειοποίηση των



συνδικαλιστικών αγώνων από κόμματα ή η χρησιμοποίηση του συνδικαλισμού για κομματική/ πολιτική αναρρίχηση.

(4_232) Η εξειδίκευση είναι μια διαδικασία, που συνήθως γίνεται στους χώρους δουλειάς. Υπάρχει η αντίληψη ότι το σχολείο μάς μαθαίνει άχρηστα πράγματα, που δε θα μας βοηθήσουν να βρούμε δουλειά. Η αντίληψη που θέλει τη μόρφωση να ταυτίζεται με την κατάρτιση, εκτός του ότι είναι επιβλαβής για την ίδια τη μόρφωση, συνδέεται και με την εξής εσφαλμένη εντύπωση: ότι η παιδεία και η γνώση έχουν αξία, εφόσον μπορούν να αποτελέσουν εφαλτήριο για την ανέλιξη. Η παιδεία όμως και η γενική μόρφωση δεν έχουν αποκλειστικά χρηστικό χαρακτήρα. Επιτρέπουν, μέσα σε συνθήκες ισότητας, την καλλιέργεια δεξιοτήτων και την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας των ανθρώπων, ώστε αυτοί να έχουν τη δυνατότητα συνεχούς επαγγελματικής αναπροσαρμογής ανάλογα με τις εξελίξεις της κοινωνίας της γνώσης.

(4_233) Η εργατική τάξη (το «προλεταριάτο»), καταλήγει ο Μαρξ, υποφέρει στο καπιταλιστικό σύστημα. Οι εργάτες που εκμισθώνουν την εργασία τους καταντούν να μην είναι τίποτα περισσότερο από εμπορεύματα στην αγορά, αντικείμενα εκμετάλλευσης από τους αστούς καπιταλιστές (τη «μπουρζουαζία»). Κατά την πρόβλεψη του Μαρξ ο καπιταλισμός είναι προορισμένος να καταρρεύσει. Το προλεταριάτο θα επαναστατήσει εναντίον της μπουρζουαζίας. Αυτό που θα ακολουθήσει θα είναι ένα στάδιο σοσιαλισμού με τρία χαρακτηριστικά:

• Δικτατορία του προλεταριάτου.

• Ιδιοκτησία όλων των μέσων παραγωγής από το κράτος.

• Αμοιβή του καθενός ανάλογα με την εργασία του.

(4_234) Είναι πιθανόν στην πορεία της ζωής του το άτομο να αναλάβει κάποιους ρόλους υποχρεωτικούς ή έκτακτους, όπως για παράδειγμα φαντάρος στο στρατό, ασθενής σε νοσοκομείο, οικότροφος, καλόγερος ή ακόμη έγκλειστος σε ίδρυμα. Στις περιπτώσεις αυτές άτομα που είχαν συνηθίσει να ζουν για μεγάλο χρονικό διάστημα με κανόνες που ενδεχομένως είχαν διαμορφώσει οι ίδιοι καλούνται σε κάποια στιγμή της ζωής τους, να ζήσουν μέσα σε συνθήκες οργανωμένης διαβίωσης, όπως είναι ο στρατώνας, ο θάλαμος νοσηλείας, το δωμάτιο ενός οικοτροφείου, το κελί μιας μονής ή μιας φυλακής. Συχνά η είσοδος του ατόμου σε αυτού του είδους τα «κοινόβια» συνοδεύεται από τελετουργίες μύησης, όπως είναι το κούρεμα, τα καψώνια ή τα ομοιόμορφα ρούχα. Στις περιπτώσεις αυτές οι απαιτήσεις και οι προσδοκίες συμπεριφοράς είναι διαμετρικά αντίθετες από αυτές που το άτομο είχε συνηθίσει μέχρι τότε στη ζωή του. Εύλογο είναι επομένως το ερώτημα για το τι ακριβώς γίνεται όταν το άτομο τελειώσει με τη θητεία, τη νοσηλεία ή τον εγκλεισμό του και πρέπει να κάνει «μεικτές συναναστροφές». Τότε καλείται να επανασυνδεθεί με τους οικείους του, να ξεκινήσει ή να συνεχίσει την επαγγελματική του πορεία, να βρει τους παλιούς του φίλους ή να κάνει νέες



γνωριμίες, με λίγα λόγια να επανενταχτεί στο κοινωνικό σύνολο. Αυτή η διαδικασία επανασύνδεσης με το κοινωνικό σύνολο ονομάζεται επανακοινωνικοποίηση.

(4_235) Κοινωνία των πολιτών είναι το σύνολο των οργανώσεων ενεργών πολιτών που αναπτύσσουν συλλογική δράση και μέσω του δημοκρατικού διαλόγου προωθούν αιτήματα, κατά κανόνα, γενικού συμφέροντος (π.χ. η προστασία του περιβάλλοντος), προκειμένου να επηρεάσουν τη διαμόρφωση των πολιτικών αποφάσεων. Περιλαμβάνει τα συνδικάτα, τα διάφορα σωματεία, ομάδες πίεσης, τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (Μ.Κ.Ο.), τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, τις ομάδες προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και γενικά όλους τους οργανισμούς στους οποίους συμμετέχουν οι πολίτες σε τοπικό, εθνικό ή παγκόσμιο επίπεδο.

Η συμβολή της κοινωνίας των πολιτών είναι καίρια για:

• την ενίσχυση της συμμετοχικής δημοκρατίας.

• την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών.

• την ανάπτυξη δημόσιου δημοκρατικού διαλόγου για τα προβλήματα της κοινωνίας.

(4_238) Μία ομάδα προτάσσει το βιολογικό παράγοντα και τον καθιστά υπεύθυνο για τη μεταβίβαση των χαρακτηριστικών στα δύο φύλα. Οι ψυχολογικές ιδιότητες, οι κλίσεις και οι ικανότητες των αγοριών και των κοριτσιών αποδίδονται σε έμφυτες ιδιότητες που συνδέονται με τις ανατομικές διαφορές των δύο φύλων. Για παράδειγμα, το ότι τα κορίτσια είναι πιο ευαίσθητα από τα αγόρια, ή το ότι έχουν χαμηλότερες επιδόσεις στα μαθηματικά σε σχέση με τα αγόρια αποδίδεται στα έμφυτα και βιολογικά χαρακτηριστικά των δύο φύλων και όχι στις διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες ανατροφής τους.

(4_239) Ο Σκωτσέζος οικονομολόγος Άνταμ Σμιθ αναγνωρίζεται ως ο πατέρας του οικονομικού φιλελευθερισμού. Το έργο του συνολικά αποτελεί έναν ύμνο στην ατομική πρωτοβουλία, την ελεύθερη επιχείρηση, την αναζήτηση του κέρδους. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός ενισχύει τη φιλοδοξία της αστικής τάξης να αναπτύξει την οικονομική της ελευθερία και διευκολύνει την επέκταση της εκβιομηχάνισης.

Οικονομικός φιλελευθερισμός που υποστηρίζει τον περιορισμό των εξουσιών του κράτους. Η παρέμβαση του κράτους στην κοινωνική ζωή πρέπει να περιορίζεται στο ελάχιστο όριο που είναι δυνατό, για να παράσχει ασφάλεια στους πολίτες και να εξασφαλίζει σε κάθε άτομο χωριστά τον μεγαλύτερο δυνατό χώρο ελευθερίας για την επιδίωξη των σκοπών του. Σε ένα σύστημα ελεύθερης οικονομίας ή ελεύθερων συναλλαγών (‘laissez faire’), η κατανομή των πόρων πραγματοποιείται αποκλειστικά μέσω του μηχανισμού των τιμών, ανάλογα με τις αποφάσεις των αγοραστών και των πωλητών.



O όρος ‘laissez faire’ σημαίνει ακριβώς αυτό: «αφήστε τους ανθρώπους να ενεργήσουν, όπως νομίζουν». Το κράτος δημιουργεί απλώς ένα πλαίσιο κανόνων για τη διεξαγωγή του εμπορίου μεταξύ των συναλλασσομένων (π.χ. προστασία επενδυτών από απάτες).

(4_240) Οι ομάδες πίεσης/συμφερόντων είναι μια νέα μορφή πολιτικής οργάνωσης και δράσης που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα στις περισσότερες δυτικές δημοκρατίες. Οι ομάδες πίεσης/ συμφερόντων ή «τα οργανωμένα συμφέροντα», όπως έχει επικρατήσει να λέγονται, λειτουργούν με έναν ρόλο διαμεσολαβητικό μεταξύ πολιτών και κράτους. Εκπροσωπούν συγκεκριμένα συμφέροντα, δεν πρόκειται, επομένως, για θεσμό αντιπροσώπευσης. Είναι οργανωμένες ενώσεις πολιτών που σκοπεύουν, μέσα από την άσκηση πίεσης στην πολιτική εξουσία, να προωθήσουν τα συμφέροντα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας (π.χ. αγροτικές, εργατικές συνδικαλιστικές οργανώσεις, επαγγελματικές ενώσεις, ενώσεις καταναλωτών κ.ά.). Ομάδες πίεσης και ομάδες συμφερόντων χρησιμοποιούνται εναλλακτικά ως όροι ταυτόσημοι. H ομάδα συμφερόντων πάντως έχει ευρύτερο περιεχόμενο, αφού κάθε ομάδα συμφερόντων δεν ασκεί πίεση στην εξουσία. Ενδέχεται, όμως, να αποβεί δυνητικά ομάδα πίεσης. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, η δράση των ομάδων συμφερόντων προσαρμόσθηκε στα νέα δεδομένα της παγκοσμιοποίησης και της ισχυροποίησης υπερεθνικών οργανισμών, όπως για παράδειγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, πολλές ομάδες συμφερόντων δημιουργούν υπερεθνικές δομές και αποκτούν μέλη σε όλο τον κόσμο. Οι πιο σπουδαίες οργανώσεις έχουν σήμερα μόνιμα γραφεία στην Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες, για να παρακολουθούν τις εργασίες του Ο.Η.Ε. και της Ε.Ε. αντίστοιχα.

(4_241) Στην κοινωνία των πολιτών ανήκουν και τα κοινωνικά κινήματα, τα οποία είναι ενώσεις πολιτών με χαλαρή οργάνωση. Η συμμετοχή σε αυτά απαιτεί περισσότερο έναν βαθμό αφοσίωσης και πολιτικής εγρήγορσης, παρά τυπική ή επίσημη ένταξη. Τα κοινωνικά κινήματα, όπως δηλώνει και η ονομασία τους, πάνω απ’όλα, κινητοποιούν τους πολίτες σε δράση. Είναι συνυφασμένα με κρίσιμες διαδικασίες της σύγχρονης εποχής: τον εκδημοκρατισμό, την πολιτισμική γεφύρωση, τις σύγχρονες μορφές διακυβέρνησης. Εμφανίζονται ως δυναμικές μορφές αντίδρασης απέναντι σε εθνικές ή υπερεθνικές εξουσίες και πολιτικές. Κοινωνικά κινήματα είναι για παράδειγμα το οικολογικό, το αντιρατσιστικό, το γυναικείο κίνημα, το κίνημα για τα δικαιώματα των πολιτών κτλ. Τα κοινωνικά κινήματα διαφοροποιούνται από τις ομάδες πίεσης/συμφερόντων, που έχουν πιο αυστηρή οργάνωση και αποβλέπουν σε σωματειακά συμφέροντα. Τα κοινωνικά κινήματα πάντως συχνά περιλαμβάνουν και ομάδες συμφερόντων και μπορεί να οδηγήσουν ακόμα και στον σχηματισμό πολιτικών κομμάτων, όπως για παράδειγμα τα σοσιαλιστικά και τα κομμουνιστικά κόμματα που προήλθαν από το ευρύτερο εργατικό κίνημα.

Ανήκουν και τα δυο στην Κοινωνία των πολιτών γιατί αναπτύσσουν συλλογική δράση και μέσω του δημοκρατικού διαλόγου προωθούν αιτήματα, κατά κανόνα,



γενικού συμφέροντος, προκειμένου να επηρεάσουν τη διαμόρφωση των πολιτικών αποφάσεων.

(4_242) Από τις αρχές του 20ου αιώνα, ιδίως όμως μετά την οικονομική κρίση του 1929, ο φιλελευθερισμός υιοθετεί την αντίληψη ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει στην οικονομία. Κύριος εμπνευστής του κρατικού παρεμβατισμού υπήρξε ο Bρετανός οικονομολόγος Tζον Μέιναρντ Κέινς. Το κράτος πρέπει να δημιουργεί έργα υποδομής, να αναπτύσσει επιχειρηματικότητα, να παρέχει κοινωνικές υπηρεσίες.

Το σύγχρονο κράτος, με τη μορφή της κοινωνικής πρόνοιας, μπορεί να προστατεύει τα άτομα από τα δεινά που αντιμετωπίζουν (στέρηση, άγνοια, εξαθλίωση, αρρώστια). Το κοινωνικό κράτος πρόνοιας, λοιπόν, παρεμβαίνει για να δημιουργήσει συνθήκες απασχόλησης, δημόσιας εκπαίδευσης και περίθαλψης για όλους. Στόχος του κράτους πάντως δεν είναι να παράσχει παροδικά αρωγή ή φιλανθρωπία, αλλά να καταστήσει τα άτομα ικανά ώστε να μπορούν να είναι ξανά υπεύθυνα για τις συνθήκες ζωής τους.

Ενδεικτικές απαντήσεις σε ερωτήσεις της τράπεζας...

Education

Transcript of Ενδεικτικές απαντήσεις σε ερωτήσεις της τράπεζας...