Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών

Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Επικοινωνία και Δημοσιογραφία

2012-13

ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2

Ονοματεπώνυμο: Ιωάννου Μάριος

Αριθμός Φοιτητικής Ταυτότητας: 11201107

Τμήμα: 12EDM50LEM1

Ζητούμενο:

Η παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία έχει χαρακτηριστεί η χειρότερη ίσως

όλων των εποχών, έχει αναδείξει στην Ευρώπη μια βαθύτερη κοινωνικοπολιτική και

πολιτισμική κρίση, μια κρίση αξιών. Δεν είναι λίγοι οι στοχαστές που παρομοιάζουν

την κατάσταση με την περίοδο της εύθραυστης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, με

αφορμή και την ενίσχυση των φασιστικών / νεοναζιστικών μορφωμάτων και

κομμάτων στα ευρωπαϊκά κοινοβούλια και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Πολλοί

λοιπόν εκφράζουν τη θέση ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση, πέραν των κοινωνικών

δεινών που προκαλεί, συνιστά απειλή για την κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Αφού διαβάσετε τα παρακάτω άρθρα:

• Marianno Aguirre, “L’extrême droite s'enracine en Europe", Le Monde

diplomatique, 10.3.2012. Στα αγγλικά, «The far right takes roots in Europe”,

http://www.opendemocracy.net/mariano-aguirre/far-right-takes-root-in-europe

• Adrian Hamilton: «The rise of Europe's far right cannot be explained by recession

alone», Independent (27/04/12),

http://www.independent.co.uk/voices/commentators/adrian-hamilton/adrianhamilton-

the-rise-of-europes-far-right-cannot-be-explained-by-recession-alone-7682326.html

• Βασίλης Πετσίνης, «Οικονομική κρίση και άκρα δεξιά: Ουγγαρία, όπως λέμε

Ελλάδα;», 17/11/2012, http://www.lifo.gr/team/gnomes/33728

• Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου, «Οικονομική κρίση και Ακροδεξιά», Αυγή, 18/11/2012,

http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=729007Σχολή

Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών

• Έκκληση των Ευρωπαίων διανοούμενων ενάντια στο φασισμό με αφορμή την

είσοδο της Χρυσής Αυγής στο ελληνικό κοινοβούλιο,

http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2012/may/28/open-letter-greekjews

και αξιοποιήσετε το υλικό μελέτης σας από τη θεματική ενότητα της Πολιτικής

Επιστήμης και της Πολιτικής Οικονομίας και τη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία

και αρθρογραφία, απαντήστε στα ακόλουθα ερωτήματα με άξονα το ελληνικό και το

γαλλικό παράδειγμα:

1α. Η εκλογική απόδοση των ακροδεξιών κομμάτων στη Γαλλία και την

Ελλάδα σε ποιο βαθμό οφείλεται στην οικονομική κρίση και μόνο; Σχετίζεται με

άλλους παράγοντες;

1β. Σε ποια άλλα επίπεδα, πέραν του κοινοβουλίου, αποτυπώνεται η ενίσχυση

των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη γενικά (απλώς αναφέρετε);

2α. Η άνοδός τους αποτελεί απειλή για το δημοκρατικό πολίτευμα των δύο

αυτών χωρών και εάν ναι για ποιους λόγους;

2β. Η απειλή αυτή αφορά το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στο σύνολό του;

Περιεχόμενα

Σελ.

1. Εισαγωγή 1

2. Ακροδεξιά Και Οικονομική Κρίση 2

3. Η Ακροδεξιά Ενισχύεται 3

4. Ακροδεξιά Και Δημοκρατία 3

5. Ακροδεξιά Και Ευρωπαϊκή Ένωση 4

6. Συμπεράσματα 5

7. Βιβλιογραφία 6

1

1. Εισαγωγή

Η παρούσα εργασία πραγματεύεται την άποψη για το πως η παγκόσμια

οικονομική κρίση ευθύνεται για την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη,

και πως αυτό συνιστά απειλή για την κοινοβουλευτική δημοκρατία.

Αρχικά διερευνάται κατά πόσο είναι ορθή η θέση ότι η οικονομική κρίση

ευθύνεται για την «φούντωση» των ακροδεξιών κομμάτων. Έπειτα ακολουθεί μια

μικρή αναφορά στο πού φαίνεται η ενίσχυση των κομμάτων αυτών εκτός

κοινοβουλίου. Στη συνέχεια εξετάζεται η σχέση Ακροδεξιάς και Δημοκρατίας και αν

η τελευταία απειλείται. Τέλος, γίνεται μια προσπάθεια ώστε να δοθεί μια

συγκροτημένη και τεκμηριωμένη απάντηση αναφορικά με το ερώτημα αν το

Ευρωπαϊκό οικοδόμημα κινδυνεύει να καταστραφεί από τα κόμματα της Ακροδεξιάς.

2

2. Ακροδεξιά Και Οικονομική Κρίση

Η άνοδος των Ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη είναι σχεδόν ταυτόχρονη

με την οικονομική κρίση, έτσι θα μπορούσε εύκολα να πει κάποιος πως η κρίση

ευθύνεται για την στροφή των πολιτών προς τα κόμματα της Ακροδεξιάς. Πώς όμως

συνδέονται αυτά τα δύο;

Η κρίση στην οικονομία και τα μέτρα που αναγκάστηκαν να πάρουν οι χώρες

της Ευρώπης για την αντιμετώπιση της, έφεραν πολλές αλλαγές στην καθημερινότητα

των πολιτών, όπως είναι η ανεργία και η φτώχεια. Αυτό, οδήγησε τον κόσμο στην

ξενοφοβία, τον ρατσισμό και την αντιπαλότητα σε οποιοδήποτε διαφορετικό.

Θεωρούν τους μετανάστες που έρχονται στη χώρα τους, αναζητώντας ένα καλύτερο

μέλλον, σαν «παράσιτα» που απειλούν να κλέψουν τον πλούτο τους, τις δουλειές

τους και να λάβουν τα πενιχρά οφέλη που τους παρέχει το κράτος. Εκμεταλλευόμενοι

τον φόβο αυτό, τα ακροδεξιά κόμματα, παρουσιάζουν τον εαυτό τους ως οι μόνοι που

υποστηρίζουν και δρουν για τα συμφέροντα του «ντόπιου» πολίτη, δίνοντας την

υπόσχεση να καθαρίσουν την κάθε χώρα από την απειλή των ξένων «εισβολέων»

αποκτώντας έτσι όλο και περισσότερους υποστηρικτές 1.

Εδώ μπορεί να τεθεί και το ερώτημα ότι αφού η κρίση είναι η αιτία της

ανόδου των ακροδεξιών κομμάτων, γιατί χώρες σε κρίση, όπως η Ισπανία και η

Πορτογαλία, έχουν σχεδόν ανύπαρκτη ακροδεξιά, ενώ χώρες με ισχυρή οικονομία

όπως η Ολλανδία και η Γαλλία έχουν ακροδεξιά κόμματα με υψηλά ποσοστά

προτίμησης; Η απάντηση που δίνει ο Π. Παπασαραντόπουλος (Έθνος, 2012) είναι

σαφές. Η επιτυχία της ακροδεξιά πολιτικής στις χώρες αυτές βασίζεται σε μια

πολύπλευρη κρίση, οικονομική, πολιτική, κοινωνική και ανθρωπολογική, με την

οικονομική διάσταση να είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου. Με αισθήματα όπως

η πολιτική δυσαρέσκεια, το έντονο μεταναστευτικό πρόβλημα, η ξενοφοβία, ο

αναδυόμενος ρατσισμός, η ανασφάλεια, η ανομία, η αποτυχία στο παιχνίδι της

οικονομίας, οδηγούν στην αναζήτηση ακροδεξιών πολιτικών 2.

1 Viewpoint, «Europe: A Continent In Crisis, A Rising Far Right: Miguel Urban Crespo»,

http://www.viewpointonline.net/europe-a-continent-in-crisis-a-rising-far-right-miguel-urban-

crespo.html, Online Issue No. 132, 26/12/2012

2 Πέτρου Παπασαραντόπουλου, «Το Μνημόνιο, Ο Στρουθοκάμηλος Και Η Έκρηξη Της Ακροδεξιάς»,

http://www.realpolitics.gr/archives/44643/ ,Έθνος, 21/12/2012

3

3. Η Ακροδεξιά Ενισχύεται

Εκτός από την είσοδο των Ακροδεξιών κομμάτων στα εθνικά κοινοβούλια, η

ενίσχυση τους αποτυπώνεται στην επιρροή τους που εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη

με πολλαπλές μορφές. Για παράδειγμα, Ακροδεξιά κόμματα έχουν πρόσφατα

συμμετάσχει σε κυβερνητικούς συνασπισμούς. Οι υποστηρικτές της ακροδεξιάς

αυξάνονται με ταχύ ρυθμό, υιοθετώντας ακραίες δράσεις όπως οι βίαιες επιθέσεις

εναντίον μεταναστών και μελών εθνικών μειονοτήτων. Επίσης, Ακροδεξιά πολιτικά

κόμματα και ομάδες έχουν κατορθώσει να καθορίζουν όλο και περισσότερο την

Ευρωπαϊκή ατζέντα για τις πολιτικές διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών 3.

4. Ακροδεξιά Και Δημοκρατία

Η δημοκρατία είναι ένα πολίτευμα που έχει 4 βασικά χαρακτηριστικά: την

ελευθερία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη και τον έλεγχο 4. Τα περιστατικά βίας, η

ρατσιστική και νεοναζιστική ρητορική και η πλήρης καταρράκωση των θεσμών από

τους ακόλουθους των Ακροδεξιών κομμάτων στην Ελλάδα, αλλά και σε όλη την

Ευρώπη, προειδοποιούν για μία Δημοκρατία που κινδυνεύει να καταρρεύσει.

Την απειλή του Δημοκρατικού πολιτεύματος της Γαλλίας, της Ελλάδας αλλά

και άλλων Ευρωπαϊκών χωρών από τα Ακροδεξιά κόμματα έχουν εντοπίσει τα μέλη

του Συμβούλιου της Ευρώπης. Κηρύσσοντας την έναρξη των εργασιών της

φθινοπωρινής Συνόδου της Ολομέλειας της Συνέλευσης του Συμβουλίου της

Ευρώπης, ο πρόεδρος του Σώματος Ζαν-Κλοντ Μινιόν αναφέρθηκε στον κίνδυνο που

ελλοχεύει για κατάλυση της δημοκρατίας εξαιτίας της διάδοσης ακραίων

εξτρεμιστικών και ρατσιστικών ιδεών από μέρος των ακροδεξιών κόμματων 5, τα

οποία αποκτήσαν περισσότερη δύναμη με την είσοδο τους στα εθνικά κοινοβούλια

3 Re-public.gr, «Η Πολιτική Του Φόβου Και Η Άνοδος Του Ακροδεξιού Εξτρεμισμού Στην Ευρώπη –

Μέρος 2ο», http://www.re-public.gr/?p=4609#more-4609, 31/12/2012 4 Γιώργος Ν. Οικονόμου, «Η Άμεση Δημοκρατία Και Οι Προϋποθέσεις Της»,

http://oikonomouyorgos.blogspot.com/2012_09_01_archive.html, 30/12/2012

5 Θέμα.gr, «Συμβούλιο Της Ευρώπης: Οι Ακροδεξιές Ιδέες Απειλούν Τη Δημοκρατία»,

http://www.protothema.gr/world/article/?aid=226773, 29/12/2012

4

φτάνοντας στους 439 βουλευτές σε ολόκληρη την Ευρώπη 6. Αυτό ήταν επακόλουθο

της δυσαρέσκεια των πολιτών έναντι των υφιστάμενων πολιτικών παρατάξεων

αντανακλώντας φυσικά στο δημοκρατικό πολίτευμα, με αποτέλεσμα την όξυνση της

αγανάκτησης και της απεγνωσμένης αναζήτησης νέων πολιτικών επιλογών όπως για

παράδειγμα η «Χρυσή Αυγή» της Ελλάδας, το «Εθνικό Μέτωπο» της Γαλλίας και

των άλλων ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη 7.

5. Ακροδεξιά Και Ευρωπαϊκή Ένωση

Στη Συνθήκη της Λισαβόνας, που περιλαμβάνει τα άρθρα 9-12 περί

δημοκρατικών αρχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο άρθρο 10 αναφέρεται ρητά η

αντιπροσωπευτική δημοκρατία ως θεμέλιο της Ένωσης 8. Με τη δημοκρατία να

κλονίζεται στις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως προαναφέρθηκε, δεν θα

αργήσει η στιγμή όπου θα επηρεαστεί άμεσα και η ίδια η Ευρώπη ως θεσμός.

Σύμφωνα με τον Μπέντζαμιν Αμπτάν, επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Αντιρατσιστικού

Κινήματος (EGAM) και πρώην σύμβουλος του Γάλλου υπουργού Εξωτερικών,

εξαιτίας της οικονομικής κρίσης πολλές θεμελιώδεις αντιλήψεις του ευρωπαϊκού

οικοδομήματος έχουν περάσει στο παρασκήνιο και έχουν παραμεληθεί επιτρέποντας

έτσι στην ακροδεξιά να ελιχθεί μέσα σε αυτό το τοπίο και να δημιουργήσει συνθήκες

ώστε να ξεσπάσει ένας εμφύλιος πόλεμος εντός των τειχών της Ευρωπαϊκής

Ένωσης9. Σε παρόμοιες διαπιστώσεις φαίνεται να καταλήγουν τόσο ο Επίτροπος Νιλς

Μουίζνιεκς όσο και το Συμβούλιο της Ευρώπης, τονίζοντας πως είναι καιρός να

6 iefimerida.gr, «Η Ακροδεξιά Σαρώνει Ολόκληρη Την Ευρώπη»,

http://www.iefimerida.gr/printpdf/56124, 30/12/2012

7 Γιάννης N. Παναγιώτου, «Η Δημοκρατία Δεν Είναι Αυτονόητη», Εφημερίδα "Ο Φιλελεύθερος",

http://panayiotou.blogspot.com/2012/10/blog-post_7.html, 30/12/2012

8 Κωνσταντίνος Γ. Μαργαρίτης, «Η Δημοκρατία Ως Στόχος Της Ευρωπαϊκής Ένωσης»,

http://www.rieas.gr/research-areas/greek-studies-gr/1691-2012-01-29-13-22-39.html, 31/12/2012

9 tvxs.gr, «Οι Ακροδεξιοί Είναι Δυνατοί Και Αποφασισμένοι. Το Ίδιο Και Εμείς», Νίκος Μίχος,

www.tvxs.gr/node/113959, 29/12/2012

5

σταματήσουν οι ρητορείες και να αναπτυχθεί μια εφαρμογή πολιτικών ενεργειών, που

θα μειώσουν ή ακόμα και να εξαλείψουν τέτοιες κοινωνικές εκρήξεις 10

.

Ο Γάλλος Νικολά Λεμπούργκ, ειδικός επί θεμάτων ακροδεξιάς στο

πανεπιστήμιο του Περπινιάν, προειδοποιεί παρομοιάζοντας την Ευρώπη με ένα

βρεγμένο χωράφι που περιμένει κάποιον να του ρίξει ένα σπίρτο και να το κάνει

παρανάλωμα του πυρός 11

.

6. Συμπεράσματα

Τα ακροδεξιά κόμματα υπήρχαν και λειτουργούσαν στο Ευρωπαϊκό

παρασκήνιο πολύ πριν να ξεσπάσει η οικονομική κρίση. Η κρίση στην οικονομία

αποτέλεσε την αφορμή για να φουντώσουν τα ξενοφοβικά αισθήματα των

Ευρωπαίων πολιτών με αποτέλεσμα να αναζητήσουν τον «λυτρωτή» τους από τους

ξένους εισβολείς στα ακροδεξιά κόμματα, στων οποίων την ιδεολογία υπάρχει ο

εθνικισμός και ο φασισμός, ενώ είναι άμεσα συσχετισμένα με τον ρατσισμό, δίνοντας

τους την ψήφο εμπιστοσύνης τους και τοποθετώντας τους στο κοινοβούλιο.

Με την ακραία, εξτρεμιστική δράση της, τα περιστατικά βίας κατά τους

ξένους, τις γεμάτες επιθετικότητα δηλώσεις και την απαξίωση των θεσμών του

κράτους, η ακροδεξιά, απειλεί το δημοκρατικό πολίτευμα αλλά και την Ευρωπαϊκή

Ένωση καταργώντας τις βασικές αρχές της δημοκρατίας που αποτελεί τη βάση

λειτουργίας της Ευρώπης. Την απειλή αυτή έχουν εντοπίσει αρκετοί ιδικοί, ανάμεσα

τους και το Συμβούλιου της Ευρώπης οι οποίοι προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την

επικείμενη καταστροφή πριν να είναι πολύ αργά.

10

Γιάννης Νικολάου, «Η Ευρώπη καταδικάζει φαινόμενα ρατσισμού-ξενοφοβίας στην Ελλάδα»,

http://exelixeis.gr/europaika/i-europi-katadikazei-fainomena-ratsismoy-ksenofobias-stin-ellada/,

31/12/2012

11 Το Βήμα, «Ιndependent: H Ακροδεξιά Απειλεί Να Μολύνει Όλη Την Ευρώπη»,

http://www.tovima.gr/world/article/?aid=456591, 30/12/2012

6

7. Βιβλιογραφία

1. Adrian Hamilton: «The rise of Europe's far right cannot be explained by

recession alone», Independent (27/04/12),

http://www.independent.co.uk/voices/commentators/adrian-

hamilton/adrianhamilton-the-rise-of-europes-far-right-cannot-be-explained-

by-recession-alone-7682326.html

2. Brian Whelan, «Does The Far-Right In Europe Pose A Growing Threat To

Democracy?», Yahoo! News, http://uk.news.yahoo.com/does-the-far-right-in-

europe-pose-a-growing-threat-to-democracy-.html, 29/12/2012

3. Iefimerida.Gr, «Η Ακροδεξιά Σαρώνει Ολόκληρη Την Ευρώπη»,

http://www.iefimerida.gr/printpdf/56124, 30/12/2012

4. Marianno Aguirre, “L’extrême droite s'enracine en Europe", Le Monde

diplomatique, 10.3.2012. Στα αγγλικά, «The far right takes roots in Europe”,

http://www.opendemocracy.net/mariano-aguirre/far-right-takes-root-in-europe

5. Re-Public.Gr, «Η Πολιτική Του Φόβου Και Η Άνοδος Του Ακροδεξιού

Εξτρεμισμού Στην Ευρώπη – Μέρος 2ο», http://www.re-

public.gr/?p=4609#more-4609, 31/12/2012

6. Viewpoint, «Europe: A Continent In Crisis, A Rising Far Right: Miguel

Urban Crespo», http://www.viewpointonline.net/europe-a-continent-in-crisis-

a-rising-far-right-miguel-urban-crespo.html, Online Issue No. 132, 26/12/2012

7. Βασίλης Πετσίνης, «Οικονομική κρίση και άκρα δεξιά: Ουγγαρία, όπως λέμε

Ελλάδα;», 17/11/2012, http://www.lifo.gr/team/gnomes/33728

8. Γεωργιάδου Βασιλική, «Τι Να Κάνει Η Δημοκρατία Με Τους Εχθρούς Της;»,

Το Βήμα, http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=487760 , 29/12/2012

9. Έκκληση των Ευρωπαίων διανοούμενων ενάντια στο φασισμό με αφορμή την

είσοδο της Χρυσής Αυγής στο ελληνικό κοινοβούλιο,

http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2012/may/28/open-letter-greekjews

10. Ζήσης Δ. Παπαδημητρίου, «Οικονομική κρίση και Ακροδεξιά», Αυγή,

18/11/2012, http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=729007

Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών

11. Ημερήσια.gr, «Ανησυχία στην Ευρώπη προκαλεί η άνοδος της ακροδεξιάς στη

Γαλλία»,

7

http://www.imerisia.gr/article.asp?catid=26511&subid=2&pubid=112853293,

25/12/2012

12. Θέμα.Gr, «Ρουπακιώτης: Η Χρυσή Αυγή Είναι Κίνδυνος Για Τη Δημοκρατία»,

www.protothema.gr/politics/article/?aid=236751, 29/12/2012

13. Θέμα.Gr, «Συμβούλιο Της Ευρώπης: Οι Ακροδεξιές Ιδέες Απειλούν Τη

Δημοκρατία», http://www.protothema.gr/world/article/?aid=226773,

29/12/2012

14. Καλφέλης Γρηγόρης, «Γιατί ανεβαίνει η Ακροδεξιά;»,

http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=454932, 26/12/2012

15. Κοντιάδης Ι. Ξενοφών, «Όταν Η Δημοκρατία Κλυδωνίζεται», Εφημερίδα

"ΕΘΝΟΣ",

http://www.contiades.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=105

7, 22/12/2012

16. Μαργαρίτης Γ. Κωνσταντίνος, «Η Δημοκρατία Ως Στόχος Της Ευρωπαϊκής

Ένωσης», http://www.rieas.gr/research-areas/greek-studies-gr/1691-2012-01-

29-13-22-39.html, 31/12/2012

17. Μίχος Νίκος, «Οι Ακροδεξιοί Είναι Δυνατοί Και Αποφασισμένοι. Το Ίδιο Και

Εμείς», www.tvxs.gr/node/113959, 29/12/2012

18. Μπασκόζος Ν Γιάννης, «Τσαρλς Τίλλυ: Η μαζική κουλτούρα απειλή για τη

δημοκρατία», http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=410326,

25/12/2012

19. Νικολάου Γιάννης, «Η Ευρώπη Καταδικάζει Φαινόμενα Ρατσισμού-

Ξενοφοβίας Στην Ελλάδα», http://exelixeis.gr/europaika/i-europi-katadikazei-

fainomena-ratsismoy-ksenofobias-stin-ellada/, 31/12/2012

20. Οffsite, «Φαινόμενο Ακροδεξιάς – Φτώχεια και ανεργία έσπρωξαν τη γαλλική

εργατική τάξη στην Ακροδεξιά»,

http://offsite.com.cy/%CF%86%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE

%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF-

%CE%B1%CE%BA%CF%81%CE%BF%CE%B4%CE%B5%CE%BE%CE

%B9%CE%AC%CF%82-

%CF%86%CF%84%CF%8E%CF%87%CE%B5%CE%B9%CE%B1-

%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B1%CE%BD%CE%B5/, 28/12/2012

21. Οικονόμου Ν. Γιώργος, «Η Άμεση Δημοκρατία Και Οι Προϋποθέσεις Της»,

http://oikonomouyorgos.blogspot.com/2012_09_01_archive.html, 30/12/2012

8

22. Παναγιώτου Ν. Γιάννης, «Η Δημοκρατία Δεν Είναι Αυτονόητη», Εφημερίδα

"Ο Φιλελεύθερος", http://panayiotou.blogspot.com/2012/10/blog-post_7.html,

30/12/2012

23. Παπασαραντόπουλος Πέτρος, «Το Μνημόνιο, Ο Στρουθοκάμηλος Και Η

Έκρηξη Της Ακροδεξιάς», http://www.realpolitics.gr/archives/44643/, Έθνος,

21/12/2012

24. Ραφτόπουλος Ευάγγελος, «Χρυσή Αυγή Και Δημοκρατία», ,

http://www.briefingnews.gr/skepsis/item/39795, 29/12/2012

25. Σπανού Αγγελική, «Νεοναζί: Η Ακροδεξιά Ενδημεί Στην Ευρώπη»,

http://www.makthes.gr/news/politics/89312/, 26/12/2012

26. Στάγκος Άγγελος, «Χρυσαυγίτικη Απειλή»,

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_21/10/2012_499401,

22/12/2012

27. Τvxs.gr, «Η ακροδεξιά στην Ελλάδα», tvxs.gr/node/18057, 26/12/2012

28. Το Βήμα, «Ιndependent: H Ακροδεξιά Απειλεί Να Μολύνει Όλη Την Ευρώπη»,

http://www.tovima.gr/world/article/?aid=456591, 30/12/2012