Α Υ Τ Η Η Μ Ο Υ Σ Ι Κ Η

Στον τελευταίο τόμο των ημερολογιακών σημειώσεων του Γιώργου Σεφέρη που κυκλοφόρησε πρόσφατα (Γιώργος Σεφέshyρης Μέρες 4 20 Απρίλη 1951-4 Αυγούστου 1956 Ίκαρος 1986) βρίσκω την ακόλουθη εγγραφή laquoΔευτέρα 7 Μάη (Brishytish Museum) Ο Παρθενών γεμάτος άλογα Ο καταπληκτικός ρυθμός των αλόγων στην πομπή των Παναθηναίων αυτή η μουσικήraquo Ο χρόνος της εγγραφής είναι το 1951 Για μιαν ακόshyμη φορά ο ποιητής βρίσκει το στόχο και τον μεταφέρει στο σηshyμειωματάριό του με την πιο οικονομική στην ακρίβειά της έκshyφραση laquoΟ καταπληκτικός ρυθμός των αλόγων αυτή η μουσιshyκήraquo Αρχαιολόγοι και ιστορικοί της αρχαίας ελληνικής τέχνης αλλά και πολλοί άλλοι πνευματικοί άνθρωποι έχουν γράψει αμέshyτρητες σελίδες για την περιλάλητη αυτή ζωφόρο του Παρθενώshyνα mdashπου με ασέβεια βαρβαρική έφτασε να την ονομάζουμε τα laquoμάρμαραraquo άλλοι του Έλγιν και άλλοι κάπως αλλιώς ωσάν η πρώτη ύλη να έμεινε το κύριο στοιχείο τηςmdash όμως δεν ξέρω κανέναν άλλο θεατή της να έδωσε με μια μονάχα λέξη την πεshyμπτουσία της απαράμιλλης αυτής δημιουργίας laquoΑυτή η μουshyσικήraquo

Δεν είναι τυχαίο πως την καίρια τούτη επισήμανση την κάshyνει ένας μεγάλος ποιητήςmiddot όμως θα πρέπει να θυμηθούμε πως ο ποιητής αυτός είχε πάντοτε μιαν ιδιαίτερη ευαισθησία στη μουshyσική και στο ρυθμό Μέσα στις ημερολογιακές του εγγραφές δεν είναι σπάνιες οι αναφορές σε ακροάσεις μουσικής και οι φίλοι του γνώριζαν την αγάπη του για την τζαζ την κατεξοχήν μουσική του ρυθμού σε μιαν εποχή που αυτή η μουσική απωθούshyσε τους ανθρώπους που είχαν ανατραφεί με την laquoκλασικήraquo μουshyσική

Και μια από τις τελευταίες Δοκιμές του είναι το laquoΠρολόγι-

σμα στη Μουσική Ποιητική του Στραβίνσκιraquo (Μάης 1969) ένα σύντομο κείμενο που ο ίδιος ο Στραβίνσκι ζήτησε από τον

Έλληνα ποιητή ως πρόλογο στην έκδοση των έξοχων αυτών κειshyμένων του από το Harward University Press το 1970

Στο σημείο αυτό μπορώ να προσθέσω και μια προσωπική μαρτυρία από μια μυθική βραδιά στο Ηρώδειο Παράσταση του Οιδίποδα Τυράννου του Στραβίνσκιmiddot ο μεγάλος μουσικός με δυσκολία ανεβαίνει στο πόδιο για να διευθύνει από τη στιγμή όμως που στέκεται στη θέση του αποχτά θαρρείς υπεράνθρωshyπες δυνάμεις Κάποτε η μαγεία αυτής της μουσικής εκτέλεσης φτάνει στο τέλος της Πίσω μας η Ακρόποληmiddot επάνω ο έναshyστρος ουρανόςmiddot βγαίνουμε σιωπηλοί από το laquoκοχύλιraquo του θεάshyτρου ο Σεφέρης γυρίζει στον Γιώργο Σαββίδη και του λέει laquoΜπορείς να διηγιέσαι στα εγγόνια σου πως είχες την τύχη να δεις και ν ακούσεις τον Οιδίποδα του Στραβίνσκι κάτω από την Ακρόπολη με διεύθυνση του ίδιου του Στραβίνσκιraquo Και πάλι σωπάσαμε όλοι

Παρακαλώ τους αναγνώστες να με συγχωρέσουν για το συshyσχετισμό που θα επιχειρήσω ανάμεσα στη σεφερική αυτή διαshyπίστωση και σε κάποια δική μου προσπάθεια να συλλάβω την παρθενώνια δημιουργία ως μουσική σύνθεση Πιστεύω πως δεν αποτελεί υπεροψία μια τέτοια αναφορά όσο κι αν δεν μπορεί να κρύψει την ικανοποίηση που νιώθει κανείς όταν διαπιστώνει πως η κρίση του έχει μια τόσο έγκυρη επιβεβαίωση Σε ένα άρθρο μου που δημοσιεύτηκε το 1977 στο περιοδικό Le Courrier de l Unesco (τεύχος αφιερωμένο στην Ακρόπολη) έγραφα για τη ζωφόρο

laquoΗ ζωφόρος αυτή δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μια χρονογρα-φική αναπαράσταση της πομπής των Παναθηναίων Η σύνθεση είναι πάνω απ όλα ποιητική μεταφορά στην πλαστική γλώσshyσα μιας ιερής στιγμής Εδώ ο πραγματικός χώρος και ο πραγshyματικός χρόνος δεν υπάρχουν οι μορφές που μετέχουν στα Παshyναθήναια προχωρούν μ ένα ρυθμό που τον επιβάλλει ο Φειδίας μέσα σ ένα χώρο ποιητικό Η πομπή αποχτά έτσι μια ενότητα συμφωνική με τη μουσική σημασία του όρου Πραγματικόshyτητα θρησκεία και τέχνη χωνεύονται σε μιαν ενότηταraquo Πα-

λαιότερα το 1972 γράφοντας για τα γλυπτά του Παρθενώνα στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόμ Γ2) είχα την ευκαιshyρία να εκφράσω λίγο πιο αναλυτικά τη βασική μου αυτή εκτίshyμηση για το μουσικό ρυθμό που κυριαρχεί στη μοναδική αυτή πλαστική σύνθεση Έγραφα εκεί

laquoΗ τελική λύση του Φειδία έδωσε πνοή στην πομπή και τη μεταμόρφωσε σε μια συμφωνική με τη μουσική έννοια ενότηshyτα καλλιτεχνικά πραγματικά και θρησκευτικά

raquoΣτις πρώτες πλάκες οι νέοι δεν έχουν ακόμα ιππεύσει αλshyλά ετοιμάζονται δίπλα στα άλογα τους με τον τρόπο αυτόν ο Φειδίας φαίνεται σαν να παρακολουθεί την πομπή από την αρshyχή της τη χρονική και την τοπική στην ουσία όμως εκμεταλshyλεύεται το πραγματικό αυτό στοιχείο για να αρχίσει τη συμ-φωνία του με τις απλές και χαμηλόφωνες αυτές συγχορδίες mdash pianissimo

raquoΗ πορεία συνεχίζεται στη βόρεια πλευρά η πρώτη πλάκα () είναι σαν μια καινούρια βραχύτατη εισαγωγήmiddot οι νέοι πεshyζοί ακόμη κάνουν τις τελευταίες ετοιμασίες δίπλα στα άλογά τους Απ αυτό το σημείο και ύστερα αρχίζει η επιβλητική και χαρούμενη ίλη των ιππέων να πυκνώνει ολοένα να κινείται ορshyμητικά αλλά ρυθμικά προς τα εμπρός ένα αληθινό allegro mashyestosoraquo

Οι αρχαιολόγοι δεν αγαπούν mdashκαι δεν εκτιμούνmdash τέτοιες παρεκκλίσεις από την επιστημονική () ορθοδοξία και ίσως τις θεωρούν ανάξιες για σοβαρή συζήτηση Και εγώ δεν είχα την ευκαιρία να υποστηρίξω αυτές τις σκέψεις μου σε δημοσιεύμαshyτα με επισημότερο περίβλημα θέλω να πω σε επιστημονικά άρθρα με υποσημειώσεις και παραπομπές Μου αρκούσε να τις αναπτύσσω προφορικά στα πανεπιστημιακά μου μαθήματα για να λειτουργήσουν τουλάχιστον ως ερεθισμοί για παραπέρα σκέshyψη στους νέους ακροατές Νομίζω πως η εγγραφή του Σεφέρη μου δίνει την ευκαιρία να πω ακόμη δύο λόγια για τη σημασία της μουσικής στον αρχαίο κόσμο ιδιαίτερα στην κλασική στιγshyμή του που είναι η γενιά του Περικλή

Το γεγονός ότι έχει χαθεί στο σύνολό της σχεδόν η αρχαία ελληνική μουσική μάς κάνει να ξεχνούμε πως οι Έλληνες είχαν

μια μοναδική οικείωση με τη μουσική που αποτελούσε ένα από τα κύρια στοιχεία της παιδείας τους και ήταν άρρηκτα δεμένη με όλες σχεδόν τις εκδηλώσεις της ζωής τους Ό χ ι μονάχα στην ποίηση και στο θέατρο αλλά και στον αθλητισμό και στη θρησκευτική ζωή των Ελλήνων η μουσική παίζει καίριο ρόλο

Αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο του Ευ Μουτσόπουλου La Musique dans l oeuvre de Platon (1959) το οποίο θα έπρεπε να μεταφραστεί και στα ελληνικά για να σχηματίσει μια σωshyστή ιδέα για τη σημασία της μουσικής παιδείας σε όλη την έshyκταση του αρχαίου ελληνικού κόσμου Ιδιαίτερα σημαντική για το θέμα που αποτέλεσε την αφορμή αυτής της επιφυλλίδας είναι η συμβολή ενός μεγάλου μουσικού του 5ου αιώνα πΧ στην πορεία της μουσικής Πρόκειται για τον Δάμωνα μεγάλο μουσικό και θεωρητικό της μουσικής που άσκησε βαθύτατη εshyπίδραση όχι μονάχα στους συγχρόνους του αλλά και στους στοshyχαστές του 4ου αι προπάντων στον Πλάτωνα

Η πλατωνική ρήση ότι laquoοὐδαμοῦ κινοῦνται μουσικῆς τρόποι ἄνευ πολιτικῶν νόμων τῶν μεγίστωνraquo (Πολιτεία IV 4246) φαίshyνεται πως αποτελεί μια συνοπτική έκφραση των απόψεων του μεγάλου μουσικού Αλλά και η άλλη ουσιαστική διαπίστωση του Πλάτωνα ότι laquoεὐλογία ἄρα καὶ εὐαρμοστία καὶ εὐρυθμία εὐηθείᾳ ἀκολουθεῖraquo ανάγεται στις δαμώνειες θεωρητικές αρχές (βλ συζήτηση στο βιβλίο μου Ο Πλάτων και η Τέχνη 3η έκshyδοση 1986 σ 194 κπ) Γνωρίζουμε όμως ότι ο Δάμων υπήρshyξε δάσκαλος ή τουλάχιστον φίλος του Περικλή ο οποίος είχε δεχτεί τις ισχυρές επιδράσεις του Γνωρίζουμε ακόμη πως στο θαυμάσιο πνευματικό κύκλο του Αθηναίου πολιτικού ανήκαν τόshyσο ο Αναξαγόρας όσο και ο Φειδίας

Είναι δυνατό να αγνοήσουμε αυτή τη συμπαρουσία δύο τόσο μεγάλων καλλιτεχνών όπως ήταν ο Φειδίας και ο Δάμων και να πιστέψουμε πως το μέγα θέμα του ρυθμού που αποτελεί το καίριο πρόβλημα κάθε δημιουργού δεν τους έδωσε την αφορμή για ατέλειωτες συζητήσεις που βοήθησαν τόσο τον έναν όσο και τον άλλον στην πραγμάτωση μέσα από το έργο τους των θεωρητικών τους αναζητήσεων

Αν πενήντα τόσα χρόνια αργότερα ο Πλάτων ανατρέχει στις

ιδέες του μεγάλου μουσικού για να θεμελιώσει τις δικές του πρέπει να θεωρήσουμε αυτονόητο πως ο μεγάλος γλύπτης σύγχρονος και φίλος του διδάχθηκε πολλά απ αυτόν για τη μουσική αρμονία και το ρυθμό που οδηγούν στην laquoευσχημοσύ-νηraquo των έργων της πλαστικής τέχνης

Ο laquoκαταπληκτικός λοιπόν ρυθμόςraquo και laquoαυτή η μουσικήraquo των αλόγων δεν αποτελεί ποιητική επινόηση ενός ευσυγκίνητου και εμπνευσμένου ποιητή αλλά την αντικειμενική διατύπωση της οξυδέρκειάς του που μπόρεσε να συλλάβει αυτό ακριβώς που κρύβει μέσα και πίσω από τις πλαστικές μορφές ο αρχαίος δηshyμιουργός Αλλιώς αυτό αποτελεί την πνευματική και καλλιτεshyχνική ουσία του ίδιου του έργου

20786

σμα στη Μουσική Ποιητική του Στραβίνσκιraquo (Μάης 1969) ένα σύντομο κείμενο που ο ίδιος ο Στραβίνσκι ζήτησε από τον

Έλληνα ποιητή ως πρόλογο στην έκδοση των έξοχων αυτών κειshyμένων του από το Harward University Press το 1970

Στο σημείο αυτό μπορώ να προσθέσω και μια προσωπική μαρτυρία από μια μυθική βραδιά στο Ηρώδειο Παράσταση του Οιδίποδα Τυράννου του Στραβίνσκιmiddot ο μεγάλος μουσικός με δυσκολία ανεβαίνει στο πόδιο για να διευθύνει από τη στιγμή όμως που στέκεται στη θέση του αποχτά θαρρείς υπεράνθρωshyπες δυνάμεις Κάποτε η μαγεία αυτής της μουσικής εκτέλεσης φτάνει στο τέλος της Πίσω μας η Ακρόποληmiddot επάνω ο έναshyστρος ουρανόςmiddot βγαίνουμε σιωπηλοί από το laquoκοχύλιraquo του θεάshyτρου ο Σεφέρης γυρίζει στον Γιώργο Σαββίδη και του λέει laquoΜπορείς να διηγιέσαι στα εγγόνια σου πως είχες την τύχη να δεις και ν ακούσεις τον Οιδίποδα του Στραβίνσκι κάτω από την Ακρόπολη με διεύθυνση του ίδιου του Στραβίνσκιraquo Και πάλι σωπάσαμε όλοι

Παρακαλώ τους αναγνώστες να με συγχωρέσουν για το συshyσχετισμό που θα επιχειρήσω ανάμεσα στη σεφερική αυτή διαshyπίστωση και σε κάποια δική μου προσπάθεια να συλλάβω την παρθενώνια δημιουργία ως μουσική σύνθεση Πιστεύω πως δεν αποτελεί υπεροψία μια τέτοια αναφορά όσο κι αν δεν μπορεί να κρύψει την ικανοποίηση που νιώθει κανείς όταν διαπιστώνει πως η κρίση του έχει μια τόσο έγκυρη επιβεβαίωση Σε ένα άρθρο μου που δημοσιεύτηκε το 1977 στο περιοδικό Le Courrier de l Unesco (τεύχος αφιερωμένο στην Ακρόπολη) έγραφα για τη ζωφόρο

laquoΗ ζωφόρος αυτή δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μια χρονογρα-φική αναπαράσταση της πομπής των Παναθηναίων Η σύνθεση είναι πάνω απ όλα ποιητική μεταφορά στην πλαστική γλώσshyσα μιας ιερής στιγμής Εδώ ο πραγματικός χώρος και ο πραγshyματικός χρόνος δεν υπάρχουν οι μορφές που μετέχουν στα Παshyναθήναια προχωρούν μ ένα ρυθμό που τον επιβάλλει ο Φειδίας μέσα σ ένα χώρο ποιητικό Η πομπή αποχτά έτσι μια ενότητα συμφωνική με τη μουσική σημασία του όρου Πραγματικόshyτητα θρησκεία και τέχνη χωνεύονται σε μιαν ενότηταraquo Πα-

λαιότερα το 1972 γράφοντας για τα γλυπτά του Παρθενώνα στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόμ Γ2) είχα την ευκαιshyρία να εκφράσω λίγο πιο αναλυτικά τη βασική μου αυτή εκτίshyμηση για το μουσικό ρυθμό που κυριαρχεί στη μοναδική αυτή πλαστική σύνθεση Έγραφα εκεί

laquoΗ τελική λύση του Φειδία έδωσε πνοή στην πομπή και τη μεταμόρφωσε σε μια συμφωνική με τη μουσική έννοια ενότηshyτα καλλιτεχνικά πραγματικά και θρησκευτικά

raquoΣτις πρώτες πλάκες οι νέοι δεν έχουν ακόμα ιππεύσει αλshyλά ετοιμάζονται δίπλα στα άλογα τους με τον τρόπο αυτόν ο Φειδίας φαίνεται σαν να παρακολουθεί την πομπή από την αρshyχή της τη χρονική και την τοπική στην ουσία όμως εκμεταλshyλεύεται το πραγματικό αυτό στοιχείο για να αρχίσει τη συμ-φωνία του με τις απλές και χαμηλόφωνες αυτές συγχορδίες mdash pianissimo

raquoΗ πορεία συνεχίζεται στη βόρεια πλευρά η πρώτη πλάκα () είναι σαν μια καινούρια βραχύτατη εισαγωγήmiddot οι νέοι πεshyζοί ακόμη κάνουν τις τελευταίες ετοιμασίες δίπλα στα άλογά τους Απ αυτό το σημείο και ύστερα αρχίζει η επιβλητική και χαρούμενη ίλη των ιππέων να πυκνώνει ολοένα να κινείται ορshyμητικά αλλά ρυθμικά προς τα εμπρός ένα αληθινό allegro mashyestosoraquo

Οι αρχαιολόγοι δεν αγαπούν mdashκαι δεν εκτιμούνmdash τέτοιες παρεκκλίσεις από την επιστημονική () ορθοδοξία και ίσως τις θεωρούν ανάξιες για σοβαρή συζήτηση Και εγώ δεν είχα την ευκαιρία να υποστηρίξω αυτές τις σκέψεις μου σε δημοσιεύμαshyτα με επισημότερο περίβλημα θέλω να πω σε επιστημονικά άρθρα με υποσημειώσεις και παραπομπές Μου αρκούσε να τις αναπτύσσω προφορικά στα πανεπιστημιακά μου μαθήματα για να λειτουργήσουν τουλάχιστον ως ερεθισμοί για παραπέρα σκέshyψη στους νέους ακροατές Νομίζω πως η εγγραφή του Σεφέρη μου δίνει την ευκαιρία να πω ακόμη δύο λόγια για τη σημασία της μουσικής στον αρχαίο κόσμο ιδιαίτερα στην κλασική στιγshyμή του που είναι η γενιά του Περικλή

Το γεγονός ότι έχει χαθεί στο σύνολό της σχεδόν η αρχαία ελληνική μουσική μάς κάνει να ξεχνούμε πως οι Έλληνες είχαν

μια μοναδική οικείωση με τη μουσική που αποτελούσε ένα από τα κύρια στοιχεία της παιδείας τους και ήταν άρρηκτα δεμένη με όλες σχεδόν τις εκδηλώσεις της ζωής τους Ό χ ι μονάχα στην ποίηση και στο θέατρο αλλά και στον αθλητισμό και στη θρησκευτική ζωή των Ελλήνων η μουσική παίζει καίριο ρόλο

Αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο του Ευ Μουτσόπουλου La Musique dans l oeuvre de Platon (1959) το οποίο θα έπρεπε να μεταφραστεί και στα ελληνικά για να σχηματίσει μια σωshyστή ιδέα για τη σημασία της μουσικής παιδείας σε όλη την έshyκταση του αρχαίου ελληνικού κόσμου Ιδιαίτερα σημαντική για το θέμα που αποτέλεσε την αφορμή αυτής της επιφυλλίδας είναι η συμβολή ενός μεγάλου μουσικού του 5ου αιώνα πΧ στην πορεία της μουσικής Πρόκειται για τον Δάμωνα μεγάλο μουσικό και θεωρητικό της μουσικής που άσκησε βαθύτατη εshyπίδραση όχι μονάχα στους συγχρόνους του αλλά και στους στοshyχαστές του 4ου αι προπάντων στον Πλάτωνα

Η πλατωνική ρήση ότι laquoοὐδαμοῦ κινοῦνται μουσικῆς τρόποι ἄνευ πολιτικῶν νόμων τῶν μεγίστωνraquo (Πολιτεία IV 4246) φαίshyνεται πως αποτελεί μια συνοπτική έκφραση των απόψεων του μεγάλου μουσικού Αλλά και η άλλη ουσιαστική διαπίστωση του Πλάτωνα ότι laquoεὐλογία ἄρα καὶ εὐαρμοστία καὶ εὐρυθμία εὐηθείᾳ ἀκολουθεῖraquo ανάγεται στις δαμώνειες θεωρητικές αρχές (βλ συζήτηση στο βιβλίο μου Ο Πλάτων και η Τέχνη 3η έκshyδοση 1986 σ 194 κπ) Γνωρίζουμε όμως ότι ο Δάμων υπήρshyξε δάσκαλος ή τουλάχιστον φίλος του Περικλή ο οποίος είχε δεχτεί τις ισχυρές επιδράσεις του Γνωρίζουμε ακόμη πως στο θαυμάσιο πνευματικό κύκλο του Αθηναίου πολιτικού ανήκαν τόshyσο ο Αναξαγόρας όσο και ο Φειδίας

Είναι δυνατό να αγνοήσουμε αυτή τη συμπαρουσία δύο τόσο μεγάλων καλλιτεχνών όπως ήταν ο Φειδίας και ο Δάμων και να πιστέψουμε πως το μέγα θέμα του ρυθμού που αποτελεί το καίριο πρόβλημα κάθε δημιουργού δεν τους έδωσε την αφορμή για ατέλειωτες συζητήσεις που βοήθησαν τόσο τον έναν όσο και τον άλλον στην πραγμάτωση μέσα από το έργο τους των θεωρητικών τους αναζητήσεων

Αν πενήντα τόσα χρόνια αργότερα ο Πλάτων ανατρέχει στις

ιδέες του μεγάλου μουσικού για να θεμελιώσει τις δικές του πρέπει να θεωρήσουμε αυτονόητο πως ο μεγάλος γλύπτης σύγχρονος και φίλος του διδάχθηκε πολλά απ αυτόν για τη μουσική αρμονία και το ρυθμό που οδηγούν στην laquoευσχημοσύ-νηraquo των έργων της πλαστικής τέχνης

Ο laquoκαταπληκτικός λοιπόν ρυθμόςraquo και laquoαυτή η μουσικήraquo των αλόγων δεν αποτελεί ποιητική επινόηση ενός ευσυγκίνητου και εμπνευσμένου ποιητή αλλά την αντικειμενική διατύπωση της οξυδέρκειάς του που μπόρεσε να συλλάβει αυτό ακριβώς που κρύβει μέσα και πίσω από τις πλαστικές μορφές ο αρχαίος δηshyμιουργός Αλλιώς αυτό αποτελεί την πνευματική και καλλιτεshyχνική ουσία του ίδιου του έργου

20786

λαιότερα το 1972 γράφοντας για τα γλυπτά του Παρθενώνα στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (τόμ Γ2) είχα την ευκαιshyρία να εκφράσω λίγο πιο αναλυτικά τη βασική μου αυτή εκτίshyμηση για το μουσικό ρυθμό που κυριαρχεί στη μοναδική αυτή πλαστική σύνθεση Έγραφα εκεί

laquoΗ τελική λύση του Φειδία έδωσε πνοή στην πομπή και τη μεταμόρφωσε σε μια συμφωνική με τη μουσική έννοια ενότηshyτα καλλιτεχνικά πραγματικά και θρησκευτικά

raquoΣτις πρώτες πλάκες οι νέοι δεν έχουν ακόμα ιππεύσει αλshyλά ετοιμάζονται δίπλα στα άλογα τους με τον τρόπο αυτόν ο Φειδίας φαίνεται σαν να παρακολουθεί την πομπή από την αρshyχή της τη χρονική και την τοπική στην ουσία όμως εκμεταλshyλεύεται το πραγματικό αυτό στοιχείο για να αρχίσει τη συμ-φωνία του με τις απλές και χαμηλόφωνες αυτές συγχορδίες mdash pianissimo

raquoΗ πορεία συνεχίζεται στη βόρεια πλευρά η πρώτη πλάκα () είναι σαν μια καινούρια βραχύτατη εισαγωγήmiddot οι νέοι πεshyζοί ακόμη κάνουν τις τελευταίες ετοιμασίες δίπλα στα άλογά τους Απ αυτό το σημείο και ύστερα αρχίζει η επιβλητική και χαρούμενη ίλη των ιππέων να πυκνώνει ολοένα να κινείται ορshyμητικά αλλά ρυθμικά προς τα εμπρός ένα αληθινό allegro mashyestosoraquo

Οι αρχαιολόγοι δεν αγαπούν mdashκαι δεν εκτιμούνmdash τέτοιες παρεκκλίσεις από την επιστημονική () ορθοδοξία και ίσως τις θεωρούν ανάξιες για σοβαρή συζήτηση Και εγώ δεν είχα την ευκαιρία να υποστηρίξω αυτές τις σκέψεις μου σε δημοσιεύμαshyτα με επισημότερο περίβλημα θέλω να πω σε επιστημονικά άρθρα με υποσημειώσεις και παραπομπές Μου αρκούσε να τις αναπτύσσω προφορικά στα πανεπιστημιακά μου μαθήματα για να λειτουργήσουν τουλάχιστον ως ερεθισμοί για παραπέρα σκέshyψη στους νέους ακροατές Νομίζω πως η εγγραφή του Σεφέρη μου δίνει την ευκαιρία να πω ακόμη δύο λόγια για τη σημασία της μουσικής στον αρχαίο κόσμο ιδιαίτερα στην κλασική στιγshyμή του που είναι η γενιά του Περικλή

Το γεγονός ότι έχει χαθεί στο σύνολό της σχεδόν η αρχαία ελληνική μουσική μάς κάνει να ξεχνούμε πως οι Έλληνες είχαν

μια μοναδική οικείωση με τη μουσική που αποτελούσε ένα από τα κύρια στοιχεία της παιδείας τους και ήταν άρρηκτα δεμένη με όλες σχεδόν τις εκδηλώσεις της ζωής τους Ό χ ι μονάχα στην ποίηση και στο θέατρο αλλά και στον αθλητισμό και στη θρησκευτική ζωή των Ελλήνων η μουσική παίζει καίριο ρόλο

Αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο του Ευ Μουτσόπουλου La Musique dans l oeuvre de Platon (1959) το οποίο θα έπρεπε να μεταφραστεί και στα ελληνικά για να σχηματίσει μια σωshyστή ιδέα για τη σημασία της μουσικής παιδείας σε όλη την έshyκταση του αρχαίου ελληνικού κόσμου Ιδιαίτερα σημαντική για το θέμα που αποτέλεσε την αφορμή αυτής της επιφυλλίδας είναι η συμβολή ενός μεγάλου μουσικού του 5ου αιώνα πΧ στην πορεία της μουσικής Πρόκειται για τον Δάμωνα μεγάλο μουσικό και θεωρητικό της μουσικής που άσκησε βαθύτατη εshyπίδραση όχι μονάχα στους συγχρόνους του αλλά και στους στοshyχαστές του 4ου αι προπάντων στον Πλάτωνα

Η πλατωνική ρήση ότι laquoοὐδαμοῦ κινοῦνται μουσικῆς τρόποι ἄνευ πολιτικῶν νόμων τῶν μεγίστωνraquo (Πολιτεία IV 4246) φαίshyνεται πως αποτελεί μια συνοπτική έκφραση των απόψεων του μεγάλου μουσικού Αλλά και η άλλη ουσιαστική διαπίστωση του Πλάτωνα ότι laquoεὐλογία ἄρα καὶ εὐαρμοστία καὶ εὐρυθμία εὐηθείᾳ ἀκολουθεῖraquo ανάγεται στις δαμώνειες θεωρητικές αρχές (βλ συζήτηση στο βιβλίο μου Ο Πλάτων και η Τέχνη 3η έκshyδοση 1986 σ 194 κπ) Γνωρίζουμε όμως ότι ο Δάμων υπήρshyξε δάσκαλος ή τουλάχιστον φίλος του Περικλή ο οποίος είχε δεχτεί τις ισχυρές επιδράσεις του Γνωρίζουμε ακόμη πως στο θαυμάσιο πνευματικό κύκλο του Αθηναίου πολιτικού ανήκαν τόshyσο ο Αναξαγόρας όσο και ο Φειδίας

Είναι δυνατό να αγνοήσουμε αυτή τη συμπαρουσία δύο τόσο μεγάλων καλλιτεχνών όπως ήταν ο Φειδίας και ο Δάμων και να πιστέψουμε πως το μέγα θέμα του ρυθμού που αποτελεί το καίριο πρόβλημα κάθε δημιουργού δεν τους έδωσε την αφορμή για ατέλειωτες συζητήσεις που βοήθησαν τόσο τον έναν όσο και τον άλλον στην πραγμάτωση μέσα από το έργο τους των θεωρητικών τους αναζητήσεων

Αν πενήντα τόσα χρόνια αργότερα ο Πλάτων ανατρέχει στις

ιδέες του μεγάλου μουσικού για να θεμελιώσει τις δικές του πρέπει να θεωρήσουμε αυτονόητο πως ο μεγάλος γλύπτης σύγχρονος και φίλος του διδάχθηκε πολλά απ αυτόν για τη μουσική αρμονία και το ρυθμό που οδηγούν στην laquoευσχημοσύ-νηraquo των έργων της πλαστικής τέχνης

Ο laquoκαταπληκτικός λοιπόν ρυθμόςraquo και laquoαυτή η μουσικήraquo των αλόγων δεν αποτελεί ποιητική επινόηση ενός ευσυγκίνητου και εμπνευσμένου ποιητή αλλά την αντικειμενική διατύπωση της οξυδέρκειάς του που μπόρεσε να συλλάβει αυτό ακριβώς που κρύβει μέσα και πίσω από τις πλαστικές μορφές ο αρχαίος δηshyμιουργός Αλλιώς αυτό αποτελεί την πνευματική και καλλιτεshyχνική ουσία του ίδιου του έργου

20786

μια μοναδική οικείωση με τη μουσική που αποτελούσε ένα από τα κύρια στοιχεία της παιδείας τους και ήταν άρρηκτα δεμένη με όλες σχεδόν τις εκδηλώσεις της ζωής τους Ό χ ι μονάχα στην ποίηση και στο θέατρο αλλά και στον αθλητισμό και στη θρησκευτική ζωή των Ελλήνων η μουσική παίζει καίριο ρόλο

Αξίζει να διαβάσει κανείς το βιβλίο του Ευ Μουτσόπουλου La Musique dans l oeuvre de Platon (1959) το οποίο θα έπρεπε να μεταφραστεί και στα ελληνικά για να σχηματίσει μια σωshyστή ιδέα για τη σημασία της μουσικής παιδείας σε όλη την έshyκταση του αρχαίου ελληνικού κόσμου Ιδιαίτερα σημαντική για το θέμα που αποτέλεσε την αφορμή αυτής της επιφυλλίδας είναι η συμβολή ενός μεγάλου μουσικού του 5ου αιώνα πΧ στην πορεία της μουσικής Πρόκειται για τον Δάμωνα μεγάλο μουσικό και θεωρητικό της μουσικής που άσκησε βαθύτατη εshyπίδραση όχι μονάχα στους συγχρόνους του αλλά και στους στοshyχαστές του 4ου αι προπάντων στον Πλάτωνα

Η πλατωνική ρήση ότι laquoοὐδαμοῦ κινοῦνται μουσικῆς τρόποι ἄνευ πολιτικῶν νόμων τῶν μεγίστωνraquo (Πολιτεία IV 4246) φαίshyνεται πως αποτελεί μια συνοπτική έκφραση των απόψεων του μεγάλου μουσικού Αλλά και η άλλη ουσιαστική διαπίστωση του Πλάτωνα ότι laquoεὐλογία ἄρα καὶ εὐαρμοστία καὶ εὐρυθμία εὐηθείᾳ ἀκολουθεῖraquo ανάγεται στις δαμώνειες θεωρητικές αρχές (βλ συζήτηση στο βιβλίο μου Ο Πλάτων και η Τέχνη 3η έκshyδοση 1986 σ 194 κπ) Γνωρίζουμε όμως ότι ο Δάμων υπήρshyξε δάσκαλος ή τουλάχιστον φίλος του Περικλή ο οποίος είχε δεχτεί τις ισχυρές επιδράσεις του Γνωρίζουμε ακόμη πως στο θαυμάσιο πνευματικό κύκλο του Αθηναίου πολιτικού ανήκαν τόshyσο ο Αναξαγόρας όσο και ο Φειδίας

Είναι δυνατό να αγνοήσουμε αυτή τη συμπαρουσία δύο τόσο μεγάλων καλλιτεχνών όπως ήταν ο Φειδίας και ο Δάμων και να πιστέψουμε πως το μέγα θέμα του ρυθμού που αποτελεί το καίριο πρόβλημα κάθε δημιουργού δεν τους έδωσε την αφορμή για ατέλειωτες συζητήσεις που βοήθησαν τόσο τον έναν όσο και τον άλλον στην πραγμάτωση μέσα από το έργο τους των θεωρητικών τους αναζητήσεων

Αν πενήντα τόσα χρόνια αργότερα ο Πλάτων ανατρέχει στις

ιδέες του μεγάλου μουσικού για να θεμελιώσει τις δικές του πρέπει να θεωρήσουμε αυτονόητο πως ο μεγάλος γλύπτης σύγχρονος και φίλος του διδάχθηκε πολλά απ αυτόν για τη μουσική αρμονία και το ρυθμό που οδηγούν στην laquoευσχημοσύ-νηraquo των έργων της πλαστικής τέχνης

Ο laquoκαταπληκτικός λοιπόν ρυθμόςraquo και laquoαυτή η μουσικήraquo των αλόγων δεν αποτελεί ποιητική επινόηση ενός ευσυγκίνητου και εμπνευσμένου ποιητή αλλά την αντικειμενική διατύπωση της οξυδέρκειάς του που μπόρεσε να συλλάβει αυτό ακριβώς που κρύβει μέσα και πίσω από τις πλαστικές μορφές ο αρχαίος δηshyμιουργός Αλλιώς αυτό αποτελεί την πνευματική και καλλιτεshyχνική ουσία του ίδιου του έργου

20786

ιδέες του μεγάλου μουσικού για να θεμελιώσει τις δικές του πρέπει να θεωρήσουμε αυτονόητο πως ο μεγάλος γλύπτης σύγχρονος και φίλος του διδάχθηκε πολλά απ αυτόν για τη μουσική αρμονία και το ρυθμό που οδηγούν στην laquoευσχημοσύ-νηraquo των έργων της πλαστικής τέχνης

Ο laquoκαταπληκτικός λοιπόν ρυθμόςraquo και laquoαυτή η μουσικήraquo των αλόγων δεν αποτελεί ποιητική επινόηση ενός ευσυγκίνητου και εμπνευσμένου ποιητή αλλά την αντικειμενική διατύπωση της οξυδέρκειάς του που μπόρεσε να συλλάβει αυτό ακριβώς που κρύβει μέσα και πίσω από τις πλαστικές μορφές ο αρχαίος δηshyμιουργός Αλλιώς αυτό αποτελεί την πνευματική και καλλιτεshyχνική ουσία του ίδιου του έργου

20786