Περίληψη

Σ’ αυτή την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, εξετάζεται η «προσαρμογή» του τρόπου

επικοινωνίας στα νέα μέσα και στο διαδίκτυο. Παρουσιάζονται έρευνες που έχουν γίνει

σχετικά με τη μετάδοση της μη-λεκτικής επικοινωνίας και του συναισθήματος στον χώρο

του διαδικτύου. Αρχικά αναφέρεται στον τρόπο που γίνεται η «επικοινωνία» γενικότερα,

και στην συνέχεια αναπτύσσονται τρείς διαφορετικοί τρόποι που υποτίθεται πώς βοηθούν

στην μεταφορά μη-λεκτικών σημαινόντων – τα emoticons, avatars και τα awareness tools.

Ακολούθως παρουσιάζονται ευρήματα ερευνών και συγκρίνονται με απόψεις που

υπάρχουν στην βιβλιογραφία σε σχέση με το θέμα, καθώς και με άλλες έρευνες που έχουν

γίνει και που πολλές φορές έρχονται σε αντιδιαστολή.

Από την έρευνα αυτή προκύπτουν τρείς τρόποι με τους οποίους η μη-λεκτική επικοινωνία

μπορεί να μεταφερθεί στο ηλεκτρονικό περιβάλλον. Ο πιο διαδεδομένος και πιο

«αυθόρμητος» τρόπος που μπορεί να συμβεί αυτό είναι με την χρήση emoticon, που

«γεννήθηκε» μαζί με το λεκτικό περιβάλλον του διαδικτύου της δεκαετίας του 1980. Με την

εξέλιξη της πληροφορικής και των ηλεκτρονικών γραφικών, βλέπουμε πώς η ανάγκη αυτή

για μεταφορά συναισθημάτων γίνεται όλο και πιο «εικονική» στους εικονικούς εαυτούς

(avatars). Παράλληλα, με το web 2.0 και τα SNS (Social Network Sites), αναπτύσσεται και

μια νέα «τάση» αυτή που επιτρέπουν έμμεσα στο άτομο να εκφραστεί μέσα από σύνθεση

αναρτημένων πληροφοριών στο διαδίκτυο που υποδηλώνουν το συναίσθημά του.

Λέξεις Κλειδιά: μη-λεκτική επικοινωνία, συναίσθημα, emoticons, avatar, awareness

tools.

Εισαγωγή

Η διαδικασία της επικοινωνίας ξεκινά όταν ένα πομπός (άνθρωπος ή ομάδα) θέλει να

μεταβιβάσει μια πληροφορία προς ένα δέκτη, κάνοντας χρήση ενός δικτύου σημαινόντων

τα οποία ο δέκτης καλείται να αποκωδικοποιήσει ούτως ώστε να κατανοήσει το νόημα. Αν

η επικοινωνία όμως δεν στηρίζεται μόνο στην απλή μεταβίβαση λεκτικών πληροφοριών

από άτομο σε άτομο, αλλά επιπρόσθετα προϋποθέτει την «επένδυση» της λεκτικής

πληροφορίας με παράλληλα συναισθήματα ούτως ώστε να μπορεί να τοποθετηθεί στο

σωστό πλαίσιο ερμηνείας της από τον παραλήπτη, τότε η επικοινωνία δεν μπορεί παρά να

επικαλεσθεί την χρήση συμπληρωματικών μη-λεκτικών σημάτων που να επενδύουν την

μεταδιδόμενη λεκτική πληροφορία έτσι που να «ερμηνευτεί» αναλόγως του συγκειμένου

της. Στην πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία, οι τρόποι με τους οποίους οι λέξεις

επενδύονται γίνεται μέσα από τον τόνο, την ένταση της φωνής και την ταχύτητα της ομιλίας

των επικοινωνούντων, ή την στάση του σώματός τους έτσι που να υποδηλώνουν

παράλληλα με τα λεκτικά σημαίνοντα και τα μη-λεκτικά. Στην γραπτή επικοινωνία, οι

«συμπαραδηλώσεις» αυτές των μη-λεκτικών σημείων παίρνουν την μορφή των σημείων

στίξης, όπου για παράδειγμα, ο τόνος της φωνής υποδηλώνεται μέσα από το ερωτηματικό,

το θαυμαστικό κ.ο.κ. (Βαρδακώστα, 2001). Σήμερα όμως, τα νέα μέσα, με την γρήγορη

ταχύτητα και αμεσότητα που απαιτούν έχουν μεταβάλει τον τρόπο αλληλεπίδρασης και

επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων τόσο που επιβάλλονται «αναβαθμίσεις» των

εκφραστικών μέσων και τρόπων έτσι που να επιτρέπουν την όσο το δυνατόν καλύτερη και

πλουσιότερη επικοινωνία μεταξύ των επικοινωνούντων ατόμων (Rumšiene, 2004). Αν

πράγματι το 65% της διαπροσωπικής επικοινωνίας γίνεται σε ένα μη-λεκτικό επίπεδο, τότε

αυτό χωρίς εναλλακτικούς τρόπους μετάδοσης στο διαδίκτυο χάνεται. (Marc Fabri, David J.

Moore, and Dave J. Hobbs, n.d) Από την άλλη όμως, η μαζική χρήση του διαδικτύου και η

διαδεδομένη χρήση του ως μέσου επικοινωνίας που «υποκαθιστά» πολλές φορές και την

«φυσική» επικοινωνία, φανερώνει πώς η επικοινωνιακή διαδικασία του ανθρώπου

προσαρμόστηκε στα νέα μέσα έτσι που να είναι πλήρης. Στην έρευνα αυτή, γίνεται μια

προσπάθεια να εξεταστούν οι εναλλακτικοί τρόποι μεταφοράς της μη-λεκτικής

επικοινωνίας στο διαδίκτυο καθώς και κατά πόσο αυτοί οι τρόποι αποτελούν πλήρη

υποκατάστατα των αντίστοιχων «φυσικών» τους στον ηλεκτρονικό χώρο.

Μεθοδολογία

Για την διεκπεραίωση της ανασκόπησης της βιβλιογραφίας, έγινε χρήση αξιόπιστων

διαδικτυακών πηγών για εξεύρεση άρθρων σχετικών με το θέμα καθώς και βιβλιογραφίας

που να ασχολείται με την έννοια της επικοινωνίας γενικότερα. Η συλλογή των άρθρων έγινε

αφού εξετάστηκαν πρώτα οι τρόποι επικοινωνίας στο διαδίκτυο και πιο ειδικά οι τρόποι

που μεταφέρεται το συναίσθημα. Ακολούθως, αφού κατέληξα σε τρείς διαφορετικούς

τρόπους εξέτασα την βιβλιογραφία και τις έρευνες που έγιναν για κάθε ένα από τους

τρόπους ξεχωριστά.

Emoticons

Αρχικά το διαδίκτυο ξεκίνησε ως ένα λεκτικό περιβάλλον κάνοντας χρήση γραπτού

κειμένου για επικοινωνία μεταξύ των ατόμων. Σε ένα κλασσικό διαδικτυακό περιβάλλον

επικοινωνίας ASCII όπως το chat ή το email, η μεταφορά πληροφοριών βασίζεται κατά

κύριο λόγο στην μεταφορά γραπτών λέξεων μεταξύ των ατόμων. Με αυτό τον τρόπο ένα

μεγάλο μέρος της μη-λεκτικής επικοινωνίας υπό αυτές τις συνθήκες χάνεται, ενώ η

έκφραση περιορίζεται κατά βάση στην κυριολεκτική της σημασία αφού πιο «έμμεσες»

διαθέσεις όπως για παράδειγμα ο σαρκασμός δύσκολα μπορούν να εκφραστούν με τα

«κλασσικά» σημεία στίξης του «παραδοσιακού» γραπτού λόγου.

Οι χρήστες όμως, χρησιμοποιώντας ένα νέο επικοινωνιακό περιβάλλον, μαθαίνουν να

προσαρμόζονται έτσι ώστε να αναπτύξουν ξανά ένα μη-λεκτικό κανάλι επικοινωνίας στο

δεδομένο περιβάλλον (Walther& Burgoon, 1992). Στην περίπτωση του διαδικτυακού chat

τέτοια κανάλια επικοινωνίας θα μπορούσε να ήταν νέα τυπογραφικά στοιχεία, αλλοιώσεις

των «παραδοσιακών» τυπογραφικών ή γραμματικών κανόνων (Utz, 2000). Αρχικά, έγινε

χρήση ακρώνυμων που υποδήλωναν με λεκτικό τρόπο μη-λεκτικές σωματικές

συναισθηματικές αντιδράσεις όπως για παράδειγμα το “LOL” (Laughing Out Loud), “ROFL”

(Rolling On the Floor Laughing). Επιπρόσθετα, τα ακρώνυμα αυτά δεν περιορίζονται στην

απλή καταδήλωση μιας συναισθηματικής κατάστασης, αλλά πολλές φορές

«μεταμορφώνονται» έτσι που να υποδηλώσουν πιο σύνθετες συναισθηματικές

καταστάσεις όπως για παράδειγμα το “lulz”, “lawl” (Schwartz, 2008) κλπ που δείχνουν

σαρκασμό. Ακόμα ένα είδος συναισθηματικής καταδήλωσης μέσω του γραπτού λόγου είναι

και η χρήση επιπλέων γραμμάτων και πολλών σημείων στίξης σε μια λέξη για ένδειξη

έμφασης ή «τόνου της φωνής» όπως για παράδειγμα η λέξη “yes” μπορεί π.χ. να εκφράσει

έκπληξη όταν γραφεί ως: “yyyesssss!!!!!!!” ή η λέξη “no” να συμπαραδηλώσει έντονη

απογοήτευση ή αρνητική έκπληξη όταν γραφεί ως: “ nnnnooooooooo” (Rumšiene, 2004),

έτσι όπως κάποιος θα «αλλοίωνε» ανάλογα την φωνή του για να εκφράσει ένα συναίσθημα

στην «φυσική» πραγματικότητα.

Παράλληλα όμως, όπως υποστηρίζουν οι Fabri, Moore, & Hobbs (1999) η επιτυχημένη

μεταφορά συναισθήματος στον ηλεκτρονικό κόσμο, ίσως να βασίζεται και στην απλή

«αφαιρετική» απεικόνιση της έκφρασης του προσώπου συνοδευόμενης από την

καταδηλωτική γραπτή πρόταση έτσι που να γίνεται αντιληπτή από τον παραλήπτη η

συναισθηματική του διάθεση σε σχέση με αυτά που λέει, με όσο το δυνατόν πιο λιτά,

«διαδικτυακά» μέσα. Σε έρευνα των King, Dent, & Miles, (1991), αποδείχτηκε πώς οι

λεκτικές προτάσεις, όταν συνοδεύονταν από γραφικά είχαν μεγαλύτερο ή διαφορετικό

κοινωνικό αντίκτυπο παρά από μόνες τους. Σύμφωνα με την πιο πάνω άποψη, τα γραφικά

λειτουργούν ως ένα παράλληλο κανάλι επικοινωνίας με το λεκτικό της γραπτής πρότασης,

όπως για παράδειγμα η έκφραση του προσώπου που συνοδεύει μη-λεκτικά, μια προφορική

μας πρόταση. Έτσι, το νόημα της πρότασης ερμηνεύεται από τον «παραλήπτη» αναλόγως

του συναισθήματος που μεταφέρεται μέσω του «συμπαραδηλωτικού», μη-λεκτικού

μηνύματος του γραφικού που την συνοδεύει. Με ανάλογο τρόπο, μπορούμε να

υποθέσουμε πώς π.χ. τα emoticons θα έχουν μια αντίστοιχη συναισθηματική επιρροή σε

ένα διαδικτυακό κείμενο. Έτσι για παράδειγμα, ένα emoticon συνοδεύοντας μια πρόταση

μπορεί να της δώσει ένα ειρωνικό ύφος ή ένα αστείο ύφος, να λέει κάτι και να εννοεί το

αντίθετο, πράγμα που θα ήταν πιο δύσκολο αν η πρόταση ήταν μόνη της (Walther &

D'Addario, 2001).

Στον χώρο του διαδικτύου, οι χρήστες κατέφυγαν σε μια «αφηρημένη» αναπαραγωγή της

έκφρασης του προσώπου μέσα από κάποιους συνδυασμούς τυπογραφικών στοιχείων, των

emoticons (emotional icons) και που η χρήση τους γίνεται για να υποδηλώσει το

συναίσθημα του χρήστη την δεδομένη στιγμή που το πληκτρολογεί. Για πρώτη φορά

χρησιμοποιήθηκαν στο δίκτυο του Usenet γύρω στο 1980. Τα πιο διαδεδομένα είναι: “:-)”,

“:-(“ και “;-)” (Wolf, 2000)

Γενικά, όπως αναφέρεται στην βιβλιογραφία, η συναισθηματική επικοινωνία στο διαδίκτυο

ίσως τελικά να είναι ανάλογη σε «βάθος» και «ένταση» με αυτή της «φυσικής»

επικοινωνίας. Αυτό όμως που κάνει τις διαδικτυακές σχέσεις να εκλαμβάνονται ως

«ψυχρές» μερικές φορές είναι, σύμφωνα με την βιβλιογραφία, ο μεγαλύτερος χρόνος που

απαιτούν για να αναπτυχθεί το αίσθημα «αμοιβαίας εμπιστοσύνης» (Utz, 2010), κάτι που

το αποδίδουν στην δυσκολία μετάδοσης των μη-λεκτικών παράλληλων συναισθηματικών

μηνυμάτων (Walther & D'Addario, 2001). Παρ’όλαυτά, με την πάροδο του χρόνου που

περνά κάποιος επικοινωνώντας διαδικτυακά, η μη-λεκτική επικοινωνία τείνει να

προσαρμόζεται σ’ ένα εναλλακτικό τρόπο που το μέσο της επιτρέπει να μεταδοθεί.

(Walther & D'Addario, 2001). Ένα τέτοιο κανάλι μη-λεκτικής επικοινωνίας θα μπορούσε να

αποτελούν τα emoticon. Αν αυτό μπορεί να ισχύει, μπορούμε να υποθέσουμε πώς όσο

περισσότερη ώρα περνά κάποιος στο διαδίκτυο, τόσο περισσότερα emoticon θα έπρεπε να

χρησιμοποιεί αφού θα «προσαρμοζόταν» καλύτερα, ή παίρνοντας την υπόθεση ένα βήμα

πιο κάτω θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πώς η χρήση των emoticon ως εναλλακτικού

καναλιού μη-λεκτικής επικοινωνίας θα μπορούσε να επιδρά θετικά και στην ανάπτυξη

φιλιών στους διαδικτυακούς χώρους, μιας και η φιλία εξ ορισμού προϋποθέτει μια

συναισθηματική «ανταλλαγή» . Ένα τέτοιο πείραμα διεξήγαγε η Sonja Utz (2000).

Στο πείραμα της Utz (2000), αναλύθηκαν στοιχεία από χρήστες των γερμανικών MUD

(Multi Users Dungeon), σε σχέση με την κοινωνική αλληλεπίδραση των χρηστών στα MUD,

την διαδικτυακή τους ταυτότητα, την ανάπτυξη φιλιών και την χρήση μη-λεκτικής

επικοινωνίας. Στο πείραμα χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από 103 ερωτηματολόγια που

στάλισαν σε χρήστες MUD ηλικίας 23.5 ±2.7 ταχυδρομικώς. Οι απαντήσεις τους

ταξινομήθηκαν αναλόγως του βαθμού συμφωνίας με την πρόταση, σε μια κλίμακα από

«καθόλου» μέχρι «πολύ».

Στο πείραμα έγιναν τέσσερις υποθέσεις που αφορούσαν: α. την χρήση Emoticon σε σχέση

με τον χρόνο που κάποιος πέρασε στο διαδικτυακό επικοινωνιακό περιβάλλον, β. την

συχνότητα χρήσης emoticon σε σχέση με τον αριθμό των φιλιών που έχουν αναπτύξει, γ.

τον σκεπτικισμό των χρηστών προς την χρησιμότητα των MUD για ανάπτυξη διαδικτυακών

φιλιών. Δεδομένου όμως ότι το θέμα της συγκεκριμένης έρευνας ασχολείται με την

μετάδοση της μη-λεκτικής επικοινωνίας και του συναισθήματος, θα αναφέρω μόνο τα

αποτελέσματα των δύο πρώτων υποθέσεων που αφορούν την έρευνα.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας της Utz, υπάρχει ένας ασθενής θετικός

συσχετισμός (r=0.17) μεταξύ της χρήσης των emoticon και του χρόνου που κάποιος έχει

ασχοληθεί με το MUD, έτσι που σύμφωνα με την Utz επιβεβαιώνεται μερικώς η υπόθεση

πώς η ανάπτυξη ενός μη-λεκτικού καναλιού σε ένα διαδικτυακό περιβάλλον είναι ανάλογη

του χρόνου που κάποιος περνά στον διαδικτυακό χώρο. Η χρήση των emoticon

συσχετίζεται θετικά επίσης και με την ανάπτυξη φιλιών (r=0.49), κάτι που επιβεβαιώνει και

την δεύτερη υπόθεση της Utz, ότι δηλαδή όσο περισσότερα emoticons κάποιος

χρησιμοποιεί, τόσο περισσότερους διαδικτυακούς φίλους μπορεί να έχει (Utz, 2000).

Σε κάποια άλλη μελέτη της, η Sonja Utz, αναφέρει πώς η αμοιβαία ανταλλαγή

πληροφοριών μεταξύ των διαδικτυακών φίλων ενισχύει τα αισθήματα εμπιστοσύνης

μεταξύ τους (Utz, 2010) και συνεπώς αυξάνει την αίσθηση «φιλικότητας» μεταξύ των

χρηστών. Έτσι αν για παράδειγμα δεχτούμε ότι τα emoticon λειτουργούν ως ένα

εναλλακτικό κανάλι μεταφοράς επιπρόσθετων πληροφοριών μεταξύ δύο ατόμων

διαδικτυακά (Xu, Yi, & Xu, 2007), ίσως μπορούμε να υποθέσουμε πώς η «αμοιβαία»

εμπιστοσύνη που απορρέει από την ανταλλαγή αυτή (Utz, 2010) συσχετίζεται θετικά και με

τον αυξημένο χρόνο επικοινωνίας που παρατηρεί η Utz (2000). Έτσι που όσο περισσότερο

κάποιος χρησιμοποιεί emoticons τόσο περισσότερη εμπιστοσύνη υπάρχει με τους

διαδικτυακούς του φίλους και συνεπώς τόσο περισσότερη ώρα επικοινωνεί μαζί τους στο

διαδικτυακό περιβάλλον.

Ίσως ένα μειονέκτημα της έρευνας της Utz, να ήταν η εξαγωγή συμπερασμάτων

χρησιμοποιώντας μια μονομερή παρατήρηση του επικοινωνούντα χρήστη, και όχι της

επικοινωνιακής τους πράξης ως σύνολο. Ίσως το αποτέλεσμα της πρώτης υπόθεσης της Utz

να βασίζεται περισσότερο σε μια ήδη ανεπτυγμένη οικειότητα μεταξύ των

επικοινωνούντων χρηστών έτσι που να «εμπιστεύονται» καλύτερα την ανταλλαγή μη-

λεκτικών εκφράσεων μεταξύ τους. Για παράδειγμα από κάποιες έρευνες παρατηρήθηκε

πώς άτομα που είχαν μικρή οικειότητα με τους διαδικτυακούς τους φίλους δίσταζαν να

χρησιμοποιήσουν emoticon σε μια διαδικτυακή συζήτηση, με τον φόβο πώς ο «δέκτης»,

ίσως να μην το αποδεχόταν (Xu, Yi, & Xu, 2007). Με το σκεπτικό αυτό, ίσως τα emoticon

στην έρευνα να λειτουργούν αντίστροφα, δηλαδή η ύπαρξη τους σε μια διαδικτυακή

συζήτηση να υπαινίσσεται μια ήδη υπάρχουσα οικειότητα και όχι το αντίστροφο.

Αντιθέτως όμως, στα αποτελέσματα της έρευνας των Xu, Yi & Xu (2007), προέκυψε πώς

τελικά ίσως να μην υπάρχει αξιόλογη διαφορά ανάμεσα σε μια προϋπάρχουσα οικειότητα

και την χρήση emoticon, ίσως γιατί ο χρήστης των emoticon τελικά προσπαθεί να «κτίσει»

μια οικειότητα με τον παραλήπτη, κάτι που ίσως τελικά επικυρώνει την υπόθεση της

Utz(2000).

Παράλληλα, με τα πιο πάνω, τα emoticon ίσως να εξυπηρετούν ακόμα μια πιο «έμμεση»

πτυχή της διαπροσωπικής μη-λεκτικής επικοινωνίας. Αν στην καθημερινή «πρόσωπο με

πρόσωπο» επικοινωνία, διαμορφώνουμε την εντύπωσή μας για την προσωπικότητα

κάποιου διαμέσου της επικοινωνίας μαζί του, και ίσως να προσαρμόζαμε την δική μας για

να επικοινωνήσουμε καλύτερα, θα μπορούσαμε να πούμε πώς παρόμοια γίνεται και στην

διαδικτυακή επικοινωνία.

Σε πείραμα των Xu, Yi & Xu (2007), έγινε γνωστό πώς η χρήση των emoticon δεν εξαρτάται

μόνο από την προσωπικότητα του πομπού, αλλά και από την προσωπικότητα του δέκτη.

Συγκεκριμένα φάνηκε πώς η εκλαμβάνουσα προσωπικότητα του δέκτη ως «ανοικτού»

τύπου (Big 5), έχει έντονα θετική συσχέτιση με την χρήση emoticon από τον «πομπό». Ως

συνέπεια, αν ο δέκτης εκληφθεί ως «περίεργος», «πολυμήχανος», «ανοικτόμυαλος» τότε

υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, ο πομπός να χρησιμοποιήσει πιο συχνά emoticon παρά στην

αντίθετη περίπτωση. Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκε πώς αν ο παραλήπτης του μηνύματος

εκληφθεί ως «ευσυνείδητος» , «προσανατολισμένος σε κάποιο σκοπό», «μεθοδικός» και

λιγότερο αυθόρμητος, ο πομπός θα χρησιμοποιήσει λιγότερα emoticon απ’ ότι στην

αντίθετη περίπτωση. Αυτό ίσως συμβαίνει καθώς τα άτομα που καθοδηγούνται από κάποιο

σκοπό, αρέσκονται στην γραμμικότητα της λεκτικής και μόνο επικοινωνίας για να μην

αποσπάται η προσοχή τους από τα emoticons, και τείνουν να δείχνουν μια απαρέσκεια

στην χρήση emoticon με τα άτομα που επικοινωνούν διαδικτυακά. Από την έρευνα

προέκυψε επίσης πώς δεν υπάρχει αξιόλογη συσχέτιση μεταξύ

εσωστρέφειας/εξωστρέφειας και χρήσης emoticon.

Αν τελικά από την μέχρι τώρα έρευνα μπορούμε όντως να συμπεράνουμε πώς τα μη-

λεκτικά μηνύματα κάποιου πομπού μεταβιβάζονται διαδικτυακά διαμέσου ενός μη-

λεκτικού καναλιού όπως τα emoticons, ίσως να πρέπει να δούμε και πώς αυτό

επιτυγχάνεται.

Σε πείραμα που έγινε από τον Shao-Kang Lo (2008), διαπιστώθηκε πώς τα emoticon έχουν

όντως τεράστια σημασία ως προς την ερμηνεία του διαδικτυακού κειμένου. Πιο

συγκεκριμένα, φάνηκε πώς οι χρήστες του διαδικτύου, διαβάζοντας μια πρόταση η

εντύπωσή τους αλλάζει αναλόγως του emoticon που «επενδύει» το νόημα της πρότασης.

Στο πείραμα έλαβαν μέρος 137 χρήστες IMS (Instant Message Service) όπου χωρίστηκαν

τυχαία σε τρία διαφορετικά σενάρια. Στο πρώτο σενάριο, δινόταν στους χρήστες μια

πρόταση χωρίς emoticon, στο δεύτερο σενάριο ένα emoticon (με θετικό συναίσθημα) και

στο τρίτο ένα διαφορετικό emoticon απ’ ότι στο προηγούμενο (με αρνητικό συναίσθημα).

Παράλληλα, το πείραμα διενεργήθηκε τρείς φορές, κάθε φορά κάνοντας χρήση

διαφορετικής πρότασης για να εξεταστούν τρείς διαφορετικοί παράγοντες που καθορίζουν

την μεταφορά μη-λεκτικού νοήματος στο διαδίκτυο. Στην πρώτη περίπτωση εξετάστηκε το

«συναίσθημα», στην δεύτερη η «στάση» απέναντι στο μήνυμα και στην τρίτη η «προσοχή»

απέναντι στο μήνυμα.

Στην πρώτη περίπτωση όπου εξετάστηκε το συναίσθημα συναρτήσει του πόσο

«χαρούμενο» ή «λυπημένο» είναι, η πρόταση που έπρεπε να «ερμηνευτεί» ήταν: «John

said: the sun is shining brightly today». Στην μια περίπτωση το μήνυμα έμεινε ως είχε,

δηλαδή μόνο λεκτικό, στην δεύτερη προστέθηκε το emoticon: “:-)” και στην Τρίτη

περίπτωση το emoticon: “:-(“. Ο συμμετέχοντας έπρεπε να αξιολογήσει το συναίσθημα που

λαμβάνει από την πρόταση ως θετικό ή αρνητικό, βαθμολογώντας το σε μια κλίμακα από -4

(αρνητικό συναίσθημα) μέχρι 4 (θετικό συναίσθημα).

Στην δεύτερη περίπτωση, που εξετάστηκε η χρήση των emoticon σε σχέση με την «στάση»

το μήνυμα ήταν: “ John said: Cathy thanks for your kindness”. Στην πρώτη περίπτωση η

πρόταση έμεινε χωρίς emoticon, στην δεύτερη χρησιμοποιήθηκε το emoticon: “:-D” και

στην Τρίτη περίπτωση χρησιμοποιήθηκε το emoticon: «’_’». Ο συμμετέχοντας σ’ αυτή την

περίπτωση έπρεπε να επιλέξει μεταξύ του «αρέσει» και «δεν αρέσει».

Στην τελευταία περίπτωση που εξετάστηκε κατά πόσο ένα emoticon μπορεί να μεταφέρει

την αίσθηση της «προσοχής» και «αδιαφορίας», έγινε χρήση της πρότασης: “I went on a

date with your classmate Maggie last night. Cathy said: Actually? She didn’t tell me”, στην

πρώτη περίπτωση ξανά χωρίς emoticon στην δεύτερη με το emoticon: “ ((0_0))” και στην

τρίτη περίπτωση με το emoticon: “ -_-“. Σ’ αυτή την περίπτωση η κλίμακα ξεκινούσε από -4

για «αδιαφορία» μέχρι 4 για «προσοχή».

Στα αποτελέσματα που φαίνονται στον πιο κάτω πίνακα, παρατηρήθηκε πώς το emoticon

πράγματι αλλάζει σημαντικά το συναισθηματικό νόημα μιας πρότασης και γίνεται φορέας

μη-λεκτικής επικοινωνίας, έτσι που είναι ικανό στο να μεταφέρει και να εκφράσει το

δεδομένο συναίσθημα του χρήστη που πληκτρολογεί την πρόταση (Shao-Kang Lo, 2008).

Πιο συγκεκριμένα, φάνηκε πώς στην πρώτη περίπτωση η πρόταση χωρίς το emoticon ήταν

μάλλον αδιάφορη ως προς το συναίσθημα που εξέφραζε, ενώ με το «θετικό» emoticon, η

πρόταση γίνεται «χαρούμενη», και «λυπημένη» με το «αρνητικό» emoticon. Παρόμοια,

όπως φαίνεται στην δεύτερη περίπτωση η πρόταση είναι «αδιάφορη» ή «ασαφής»

συναισθηματικά, ενώ αποκτά ένα έντονα θετικό ή αρνητικό χαρακτήρα αναλόγως του

emoticon που την συνοδεύει, όπως παρόμοια συμβαίνει και στην τελευταία περίπτωση.

Παρόμοια σε πείραμα των Walther και D’Addario (2001), οι συμμετέχοντες ρωτήθηκαν

κατά πόσο χρησιμοποιούν emoticons και επιπρόσθετα τους δόθηκε ερωτηματολόγιο για

αντιστοίχηση ενός συναισθήματος με ένα emoticon.

Το 99% των συμμετεχόντων ανέφερε πώς ήρθε σε επαφή με emoticons ενώ οι αντιστοιχίες

που έδωσαν για το συναίσθημα που αντιπροσωπεύει το κάθε emoticon φαίνεται στον πιο

κάτω πίνακα.

Γενικά όσων αφορά την χρήση των emoticon για συμπαραδήλωση συναισθήματος φάνηκε

πώς υπάρχει μια σημαντική σημασιακή αντιστοίχηση. Στην συγκεκριμένη έρευνα φάνηκε

μια αντιστοίχηση του “:-)” με την χαρά στο 98,3%, και της λύπης με του “:-(“ στο 98% . Σε

πιο «σύνθετα» συναισθήματα: ο σαρκασμός «βρέθηκε» στο 85% των περιπτώσεων που

είχαν “;-)” και στο 10% των περιπτώσεων με “:-)”, το «αστείο» στο 66,2% των περιπτώσεων

με “;-)” και το 32,5% με “:-)” αλλά σε καμιά περίπτωση δεν αντιστοιχήθηκε με το “:-(“.

Σύμφωνα με τους ίδιους ερευνητές, η αντιστοίχηση αυτή συμπίπτει και μάλιστα ίσως να

είναι ακόμα και οριακά υψηλότερη από την αντιστοίχηση που υπάρχει μεταξύ

συναισθημάτων και των «πραγματικών» προσώπων στην έρευνα των Ekman και Frieser

(1975) με το σύστημα FACS. Πειράματα έγιναν και για να διαπιστωθεί αν η χρήση των

avatars μπορούν να γίνουν κανάλια συναισθηματικής και μη-λεκτικής επικοινωνίας μεταξύ

των χρηστών, έχοντας ως αναφορές τους το σύστημα των Ekman και Frieser.

Avatars

Η χρήση «εικονικών» προσώπων και η μεταφορά συναισθήματος, δεν αποτελεί μια

καινοτομία που εισήχθηκε με τα νέα μέσα του διαδικτύου, αφού χρήση της

συναισθηματικής επικοινωνίας μέσω του προσώπου γίνεται από τις τέχνες όπως το θέατρο,

τη ζωγραφική και πιο «πρόσφατα» από τα animation και τον κινηματογράφο.

Εντούτοις, με την εξέλιξη του διαδικτύου και με τις τεχνικές δυνατότητες που

προσφέρονται στην τελευταία του φάση, με την μετάδοση ήχου και εικόνας η χρήση πλέον

των εικονικών avatar γίνεται ολοένα και πιο διαδεδομένη για να εξυπηρετήσει την διάδοση

αυτή του συναισθήματος μεταξύ δύο επικοινωνούντων ατόμων στον διαδικτυακό χώρο.

Με την χρήση εικονικών avatar μπορούμε να έχουμε την ίδια συνεχή επικοινωνία που να

βασίζεται στην μετάδοση εικόνων από κάποιο «πρόσωπο» σε κάποιο άλλο πρόσωπο, κάτι

που γίνεται και στην φυσική πραγματικότητα. Η χρήση όμως εικονικών avatar ως

«καναλιού» μεταφοράς συναισθημάτων στον εικονικό κόσμο του διαδικτύου, σύμφωνα με

τους ερευνητές δεν πρέπει να εστιαστεί στην φωτο-ρεαλιστική απεικόνιση των εικονικών

προσώπων (avatar) αλλά πρέπει να εστιαστεί στην αναπαραγωγή του συναισθήματος στον

εικονικό κόσμο μέσα από τους επιμέρους δείκτες συναισθημάτων που υπάρχουν στο

πρόσωπο, ή το σώμα (Fabri, Moore, & Hobbs, 1999).

Για εξέταση αυτής της περίπτωσης, οι Farbi, Moore και Hobbs (1999), χρησιμοποίησαν το

σύστημα FACS (Facial Action Coding System) των Paul Ekman και Wallace V. Friesen. Το

σύστημα FACS, αφού «αποσυναρμολογήσει» την έκφραση του προσώπου και

«κατηγοριοποιήσει» σε μικρότερες παραμέτρους ή “Action Units” (AU) όπως για

παράδειγμα: την κίνηση των φρυδιών, το άνοιγμα του στόματος ή των ματιών,

κατηγοριοποιεί τα ανθρώπινα συναισθήματα σε συνδυασμούς αυτών των

«αποσυναρμολογημένων» περιοχών του προσώπου.

Για να εξεταστεί κατά πόσο μπορεί να επιτευχθεί η μεταφορά συναισθήματος διαμέσου της

μεταβολής επιμέρους εκφραστικών στοιχείων του προσώπου και μόνο, οι Farbi, Moore και

Hobbs, παρουσίασαν στους συμμετέχοντες ενός πειράματος, στην μια περίπτωση μια σειρά

από 28 φωτογραφίες προσώπων που χρησιμοποιούνται από το FACS για

«κατηγοριοποίηση» έξι συναισθημάτων και στην δεύτερη περίπτωση ανάλογες εικονικές

τους αναπαραστάσεις από avatars στα οποία έγινε μια απλή και «minimal» μεταφορά των

στοιχείων που σύμφωνα με τους Ekman και Friesen υποδηλώνουν το συναίσθημα. Κάθε

κατηγορία, περιείχε 4 παραλλαγές του δεδομένου συναισθήματος. Αφού δόθηκαν σε 29

άτομα τους ζητήθηκε να αναγνωρίσουν και να κάνουν κλικ στο ανάλογο συναίσθημα που

πιστεύουν πώς απεικονίζεται στην οθόνη του υπολογιστή τους. Η στατιστική ανάλυση που

έγινε, έδειξε πώς με εξαίρεση το συναίσθημα της «αποστροφής» τα υπόλοιπα

συναισθήματα είχαν γίνει περίπου το ίδιο κατανοητά είτε υπό τη παρουσία τους ως

φωτογραφία είτε ως εικονικά avatars. Γενικά, επιτυχία στην αναγνώριση του

συναισθήματος είχε το 78.6% των ερωτηθέντων για τις φωτογραφίες του FACS ενώ το

62.2% για τα εικονικά avatars. Παρόλο που το αποτέλεσμα υπαινίσσεται μια καλύτερη

ποιότητα μεταφοράς του συναισθήματος μέσα από την φωτογραφία εντούτοις η μεγάλη

διαφορά μεταξύ avatar και φωτογραφίας, φαίνεται να προκύπτει μόνο από το συναίσθημα

της αποστροφής.

Η συγκεκριμένη όμως εξέταση της μεταφοράς συναισθήματος, χρησιμοποιώντας την

θεωρία των Ekman και Friesen, ίσως να είναι ελλιπής αφού η συγκεκριμένη μελέτη των

Fabri, Moore, & Hobbs (1999) δεν λαμβάνει υπ’ όψη πιο περίπλοκες συναισθηματικές

καταστάσεις όπως για παράδειγμα τις μη-κυριολεκτικές δηλώσεις, κάτι που ίσως

προϋποθέτουν μαζί και την χρήση και του λεκτικού μέρους της επικοινωνίας.

Επιπλέον, η ύπαρξη συναισθήματος και η μεταφορά του είναι μια «υποκειμενική» εμπειρία

και διαδικασία που εκφράζεται και εκλαμβάνεται διαφορετικά από κάθε άτομο, έτσι που

δεν μπορεί να «κατηγοριοποιηθεί» αντικειμενικά και να μελετηθεί μέσα από κάποιο

«σύστημα» όπως το FACS.

Παράλληλα, η χρήση των avatar για μεταφορά συναισθημάτων ίσως είναι γενικότερα

λανθασμένη δεδομένου πώς το συναίσθημα στην «φυσική» ανθρώπινη επικοινωνία,

εκδηλώνεται ως κατά το πλείστον αυθόρμητα, ενώ στα avatar η επιλογή του

συναισθήματος γίνεται κατόπιν συνειδητής απόφασης του χρήστη που το επιλέγει.

Σε μια άλλη έρευνα όμως, που έγινε από την Sony και το πανεπιστήμιο του Naruto στο

Τόκυο, έδειξε πώς η χρήση ενός «καναλιού συναισθήματος» στον εικονικό κόσμο

“Community Place” βοήθησε την επικοινωνία. Πιο συγκεκριμένα, στο πείραμα όπου πήραν

μέρος 14 αγόρια και 14 κορίτσια ηλικίας 11 και 12 χρονών και 9 αγόρια και 19 κορίτσια

ηλικίας 10 και 11 χρονών, από δύο δημοτικά σχολεία της Ιαπωνίας, ζητήθηκε η χρήση ενός

τρισδιάστατου εικονικού κόσμου με το οποίο θα χρησιμοποιούσαν για να έρθουν σε επαφή

με συνομήλικους τους. Τα παιδιά χωρίστηκαν σε ομάδες των 4 ή 5 μαθητών

δημιουργώντας έτσι 12 ομάδες, 6 από κάθε σχολείο. Για να εξεταστεί κατά πόσο η χρήση

εκφράσεων των avatars θα ήταν χρήσιμη στην διαδικασία της επικοινωνίας μεταξύ τους ή

αν θα ήταν περιττή ή θα δυσχέρανε την επικοινωνία, το πείραμα έγινε σε δύο φάσεις. Στην

μια φάση η επικοινωνία θα βασιζόταν μόνο στην ανταλλαγή κειμένου (chat) ενώ στην άλλη

φάση θα λειτουργούσε παράλληλα και ένα «κανάλι συναισθήματος». Το «κανάλι

συναισθήματος» όπως το ονόμασαν, είναι μια εφαρμογή του προγράμματος όπου

επιτρέπει την αλλαγή της έκφρασης του προσώπου των εικονικών χαρακτήρων του

κόσμου, και επιτρέπει την «έκφραση» 5 συναισθημάτων (χαρά, ευχαρίστηση, λύπη,

κούραση, και θυμό) σε 3 παραλλαγές αναλόγως της έντασής τους (κάπως, έτσι και έτσι,

πολύ) δίνοντας έτσι 15 επιλογές για να μεταβάλουν το πρόσωπο του avatar τους αναλόγως

του τι νιώθουν. Για την εξαγωγή συμπερασμάτων καταμετρήθηκε το πόσες φορές έγινε

χρήση του «καναλιού συναισθήματος», πόσα γράμματα και πόσες γραμμές

πληκτρολογήθηκαν και πόσα γράμματα ανά γραμμή γράφτηκαν από τους μαθητές. Αφού η

κάθε ομάδα τέλειωνε την επικοινωνιακή διαδικασία μέσω του εικονικού κόσμου ζητήθηκε

να απαντήσει σε 3 ερωτήσεις: «Έχεις ευχαριστηθεί από την επικοινωνία με τον σύντροφό

σου;», «Είχες ζωντανή επαφή με τον επικοινωνιακό σύντροφό σου;», «Μπορούσες να

μεταβιβάσεις τα συναισθήματά σου στον σύντροφό σου;». Οι απαντήσεις τους

αριθμήθηκαν από 1-5 αναλόγως της απάντησής τους («Ναι, πολύ», «Ναι, έτσι κι έτσι», «Όχι

και τόσο», «καθόλου»), για εξαγωγή των συμπερασμάτων.

Στον πιο κάτω πίνακα φαίνονται τα συμπεράσματα και από τις δύο πειραματικές συνθήκες

που υπήρχαν (με το «κανάλι συναισθήματος» και χωρίς):

Από το πείραμα γενικά φάνηκε πώς το «κανάλι συναισθήματος» όχι μόνο βοήθησε την

γενική επικοινωνία και την καλύτερη μεταφορά συναισθημάτων, αλλά παράλληλα αύξησε

και την ανάγκη για λεκτική επικοινωνία (Kamada, Ambe, Katsushige, Eiju, & Yiuchi, 2005).

Πιο κάτω φαίνεται το αποτέλεσμα της ανάλυσης των πληκτρολογημένων γραμμάτων, «με

και χωρίς» το «κανάλι συναισθήματος»:

όπως φαίνεται, τα τυπωμένα γράμματα ήταν αρκετά περισσότερα στην περίπτωση όπου

γινόταν χρήση του «καναλιού συναισθήματος». Το αποτέλεσμα αυτό ίσως να υπαινίσσεται

την ανάπτυξη ισχυρότερων «δεσμών» μεταξύ των επικοινωνούντων ατόμων, μέσω της

ανταλλαγής επιπρόσθετων πληροφοριών διαμέσου των «εκφράσεων» των avatar όπως το

περιγράφει η Utz (2010). Όπως και στην προαναφερθείσα περίπτωση των emoticon, έτσι

και σ’ αυτή την περίπτωση ίσως οι εκφράσεις των avatar να ενισχύουν το αίσθημα

εμπιστοσύνης και μ αυτό τον τρόπο να ανταλλάζονται περισσότερες πληροφορίες μεταξύ

των χρηστών.

Παράλληλα, στατιστικά, φάνηκε, οι ίδιοι οι χρήστες να δηλώνουν πώς η μεταφορά

συναισθήματος ήταν πιο επιτυχημένη στην περίπτωση που χρησιμοποιούσαν τα avatar,

κάτι που από τη μια ίσως τελικά να επιβεβαιώνει την αρχική υπόθεση, αλλά και που δεν

αποτελεί ασφαλές συμπέρασμα καθώς η επιλογή του συναισθήματος του avatar γίνεται

συνειδητά και όχι αυθόρμητα όπως στον «φυσικό» κόσμο, ή αυτό που νιώθουν να μην

ανταποκρίνεται στις 15 επιλογές που έχουν.

Μια άλλη άποψη θα μπορούσε να ήταν πώς ο σχεδιασμός ενός διαδικτυακού avatar θα

μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως ένα «κανάλι» επικοινωνίας πιο αφηρημένων

συναισθημάτων όπως η ταυτότητα και η προσωπική αίσθηση του εαυτού. Σε έρευνα του

πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, προέκυψε πώς τα avatar παιδιών και εφήβων λειτουργούν

ως κανάλια μη-λεκτικής επικοινωνίας με τον χώρο του διαδικτύου, επικαλούμενα

αναφορές σε «πρόσωπα» που ο χρήστης «θα ήθελε να ήταν». Στην έρευνα έγινε ποιοτική

ανάλυση συνεντεύξεων από παιδιά ηλικίας 9-12 χρονών για τον τρόπο που «σχεδιάζουν»

το διαδικτυακό τους avatar στον τρισδιάστατο εικονικό κόσμο του Whyville. Μεταξύ των

ερωτήσεων ήταν και ερωτήσεις που αφορούσαν το «γιατί» χρησιμοποιήθηκε η

συγκεκριμένη εικόνα για να αναπαραστήσουν τον διαδικτυακό τους εαυτό. Ανάμεσα στις

απαντήσεις που έδωσαν ήταν η γενικότερη αισθητική του avatar και η σύνδεσή του με το

«φυσικό» τους σώμα αλλά και απαντήσεις που ίσως φανερώνουν μια τάση για μεταφορά

μιας μη-λεκτικής, μη-αναπαραστατικής εντύπωσης ή συναισθήματος προς τους

διαδικτυακούς τους φίλους (Kafai, Fields, & Cook, 2007), όπως για παράδειγμα: «η ταύτιση

με κάτι» ή «κάποιον», κάτι που ίσως καταρρίπτει την υπόθεση πώς ένα avatar πρέπει να

«αναπαράγει» την φυσική μορφή του προσώπου (όπως π.χ. το FACS) για να μεταφέρει

κάποιο συναίσθημα, αφού με την έρευνα αυτή θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πώς μια

διάθεση ή ένα συναίσθημα θα μπορούσε να μεταδοθεί και με πιο αφηρημένες

συμπαραδηλώσεις προς μια ιδέα. Τέτοιες «συμπαραδηλώσεις» και έμμεσες αναφορές στο

συναίσθημα θα μπορούσαν να είχαν το στοιχείο της υπερβολής, της μεταφοράς και της

«αλληγορίας», όπως για παράδειγμα ένα κόκκινο avatar που θα υποδήλωνε θυμό ή μια

καρικατούρα που θα υποδήλωνε επιτυχώς οτιδήποτε μη-λεκτικό χωρίς να έχει

οποιαδήποτε «κυριολεκτική» η άμεση επαφή με την πραγματικότητα του προσώπου.

(Marc Fabri, David J. Moore, and Dave J. Hobbs, n.d)

SNS και μη-λεκτική επικοινωνία

Σύμφωνα με την Donath (2007) και την Sonja Utz (2010), η επιτυχημένη «σύνδεση» μεταξύ

των επικοινωνούντων σε ένα ψηφιακό κοινωνικό δίκτυο, βασίζεται στην αμοιβαία

εμπιστοσύνη στις πληροφορίες που ανταλλάζουν (Donath, 2007; Utz, 2010), όπως και

σύμφωνα με τον Goffman (1957), η διατήρηση της «φυσικής» επικοινωνίας, βασίζεται στην

ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των επικοινωνούντων ατόμων.

Οι πληροφορίες όμως αυτές στις οποίες αναφέρεται ο Goffman για την φυσική

πραγματικότητα, πέραν της γραμμικής «συνειδητής» λεκτικής τους υπόστασης,

μεταδίδονται παράλληλα και σε ένα μη-λεκτικό επίπεδο, μέσα από την γλώσσα του

σώματος, τον τόνο της φωνής, την έκφραση του προσώπου κλπ (Utz, 2010).

Το, ως κατά το πλείστον λεκτικό περιβάλλον του διαδικτύου όμως, όπως είδαμε από την

ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, δεν αφήνει εύκολα τις πληροφορίες αυτές να

μεταφερθούν, χωρίς εναλλακτικές μεθόδους όπως για παράδειγμα τα emoticon και τα

avatars.

Παράλληλα, όμως ο Goffman (1957), κάνει λόγο και για πληροφορίες που ανταλλάζονται

πιο έμμεσα όπως για παράδειγμα το «υπονοούμενο», κάτι που το άτομο χρησιμοποιεί

προκειμένου να προβάλει εκ του ασφαλούς (χωρίς να εκτεθεί άμεσα) μια προσωπική του

κατάσταση. Στο λεκτικό περιβάλλον του διαδικτύου, η μετάδοση υπονοουμένου

χρησιμοποιεί πολλαπλές διαδικτυακές πηγές που παραπέμπουν σε μια συναισθηματική

κατάσταση του χρήστη, όπως π.χ. ένα τραγούδι, ένα βίντεο κλιπ κλπ. Όπως η χρήση

«υπονοούμενων» στην «φυσική» επικοινωνία μας περιβάλλουν με μια προστατευτική

ασάφεια μέσω της οποίας κάποιος μπορεί να εκφραστεί χωρίς να «εκτεθεί» άμεσα

(Goffman, 1959), έτσι και στο διαδίκτυο, αναρτώντας πολυμέσα στο προφίλ του μπορεί να

εκφράσει έμμεσα την προσωπική του κατάσταση, χωρίς να εκτεθεί απευθείας στο

κοινωνικό του δίκτυο. Συνήθως η χρήση τέτοιων εργαλείων, των λεγόμενων “awareness

tools”, γίνεται για έκφραση πιο αφηρημένων ή συναισθηματικών πτυχών του εαυτού του

χρήστη και μέσω αυτών των «μικρών» διάχυτων «κομματιών» πολυμεσικής πληροφορίας

που αναρτούν, φαίνεται να «ολοκληρώνουν» το πάζλ της διαδικτυακής του εικόνας

(Kaplan, 2012). Επιπρόσθετα, η των “awareness tools” του διαδικτύου, λειτουργεί όπως τα

μη-λεκτικά «μηνύματα» που εκπέμπονται από τα άτομα και που σύμφωνα με τους

κοινωνικούς επιστήμονες προσδίδουν μια αύρα «φυσικής παρουσίας» του ατόμου στον

κυβερνοχώρο (Thompson, 2008), κάτι που ίσως προσδίδει γενικότερα στην SNS επικοινωνία

ένα πιο «φυσικό» κοινωνικό χαρακτήρα.

Σε έρευνα που έγινε από τους Paek, Gamon, Counts, Chickering και Dhesi (2010) των

Microsoft Research και του Ινδικού Ινστιτούτου Τεχνολογίας, που εξέτασε τον ρόλο της

λειτουργίας του Facebook Newsfeed σε σχέση με την σημαντικότητα των φίλων, φάνηκε

πώς η σημαντικότητα των «Newsfeed» έχει μια θετική συσχέτιση με την «σημαντικότητα»

των διαδικτυακών φίλων του Facebook, με ανάλογο τρόπο που η χρήση emoticon και

avatar φάνηκε να έχουν αντίστοιχη συσχέτιση με τον αριθμό των φίλων και την ανάγκη για

επικοινωνία (Utz, 2010; Kamada, Ambe, Katsushige, Eiju, & Yiuchi, 2005).

Στην έρευνα έλαβαν μέρος 24 άτομα που έκαναν συχνή χρήση του Facebook και που είχαν

τουλάχιστον 200 διαδικτυακούς φίλους. Στην έρευνα έγινε χρήση ενός λογισμικού που

επέτρεπε στους χρήστες να «βαθμολογούν» αναλόγως της σημαντικότητας, τους τα News

Feeds, σε μια κλίμακα από, «καθόλου σημαντικό», μέχρι «πολύ σημαντικό» που

μεταφερόταν από το λογισμικό σε μια κλίμακα από 1-100.

Παράλληλα, το συγκεκριμένο λογισμικό επέτρεπε στους χρήστες να «βαθμολογήσουν»

τους διαδικτυακούς τους φίλους με ανάλογο τρόπο σε μια κλίματα από «μακρινός» (φίλος),

σε «στενός», που μεταφερόταν παρόμοια σε κλίματα από 1 – 100.

Παρόμοιες έρευνες είχαν δείξει στο παρελθόν πώς αν και τα NewsFeed, εκλαμβάνονται

από τους χρήστες ως «ασήμαντες», περιττές πληροφορίες, εντούτοις συσχετίζονται με την

ανάπτυξη οικειότητας μεταξύ των διαδικτυακών φίλων, κάτι που ίσως να επιβεβαιώνει και

τις προαναφερθείσες παρατηρήσεις από την Donath (2010), όπως συμβαίνει και με την

χρήση emoticon και avatar (Utz, 2010; Kamada, Ambe, Katsushige, Eiju, & Yiuchi, 2005).

Τα αποτελέσματα της έρευνας, έδειξαν πώς η μέση βαθμολογία των Newsfeed, όπως τα

αξιολόγησαν οι χρήστες ήταν 37.3, έτσι που διαφαίνεται πώς οι συμμετάσχοντες γενικά δεν

αξιολόγησαν τα Newsfeed ως σημαντικά. Στα αποτελέσματα των φίλων, φάνηκε γενικά πώς

οι διαδικτυακοί τους φίλοι είναι μάλλον «μακρινοί» αφού στην γενική βαθμολογία έλαβαν

42.4 έτσι που γενικότερα μπορούμε να συμπεράνουμε πώς οι διαδικτυακοί τους φίλοι ήταν

άτομα που δεν ήταν σημαντικό να γνωρίζουν για ενημερώνονται για την προσωπική τους

ζωή. Παρ’ όλα αυτά, καταμετρώντας την αλληλεπίδραση συγκεκριμένων χρηστών μεταξύ

τους, φάνηκε πώς η «σημαντικότητα» των Newsfeeds είναι ανάλογη της σημαντικότητας

των φίλων. Διενεργώντας παράλληλα έλεγχο συσχέτισης μεταξύ της σημαντικότητας των

Newsfeed και της βαθμολογίας των φίλων η συσχέτιση ήταν θετική με συντελεστή pearson

(r=0.38) (Paek, Michael, Counts, & Dhesi, 2010)

Μια πιθανή εξήγηση ίσως προέρχεται από σχετική έρευνα της Livingstone(2008), όπου

σύμφωνα με αυτή, απαραίτητη προυπόθεση για ανάπτυξη στενών σχέσεων στις σελίδες

κοινωνικής δικτύωσης, είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ανταλλαγή πληροφοριών που

σχετίζονται με τον εαυτό του χρήστη. Έτσι, για παράδειγμα, η εφαρμογή Newsfeed μέσα

από τη συνεχή «ενημέρωση» του δικτύου των χρηστών για τις πληροφορίες που

ανταλλάζουν ίσως «φέρνει» κατά κάποιο τρόπο πιο «κοντά» τους διαδικτυακούς φίλους.

Ως εκ τούτου, τα άτομα που θεωρούν το newsfeed ως «σημαντικό» και τείνουν να

ενημερώνονται συχνά από αυτό, ίσως να δημιουργούν πιο «σημαντικές», στενές σχέσεις με

τους διαδικτυακούς τους φίλους.

Παρ’ όλα αυτά, όμως ίσως αυτό που φαίνεται μέσα από την «ανάλογη» σημαντικότητα των

Newsfeed προς την «σημαντικότητα» των φίλων, ίσως να προέρχεται απλά και μόνο από το

γεγονός πώς τα newsfeeds τα οποία είναι πιο «σημαντικά», να προέρχονται από γνωστά ή

«σημαντικά» άτομα του κοινωνικού τους δικτύου και ως εκ τούτου να εκλαμβάνονται ως

πιο «σημαντικά», έτσι για παράδειγμα σε ένα δίκτυο από «σημαντικούς» γνωστούς, τα

News Feed να έχουν ιδιαίτερη σημασία παρά σε ένα δίκτυο από «αγνώστους». Η έρευνα θα

μπορούσε να εξετάσει αυτούς τους παράγοντες, ίσως με ένα ανοικτού τύπου

ερωτηματολόγιο απ’ όπου οι χρήστες θα έδιναν πιο ξεκάθαρες απαντήσεις.

Γενικά Συμπεράσματα

Μέσα από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας παρατηρούμε μια δυσκολία στο να

ερμηνευθεί το αν τα άτομα κάνουν χρήση των «μέσων» μη-λεκτικής επικοινωνίας στο

διαδίκτυο για να ενισχύσουν τα αισθήματα φιλίας με τους διαδικτυακούς τους φίλους, ή

κάνουν χρήση τέτοιων «μέσων» γιατί είναι ήδη φίλοι. Παράλληλα, και στις τρείς

περιπτώσεις παρατηρούμε πώς οι έρευνες εστιάζονται στην παρατήρηση του ατόμου και

εξαγωγή συμπερασμάτων από την «συμπεριφορά» του ατόμου και δίνουν λίγη σημασία

στην επικοινωνιακή διαδικασία ως σύνολο. Ως εκ τούτου, τα συμπεράσματα ίσως να είναι

ασαφή. Επιπρόσθετα, ίσως οι μελέτες θα ήταν καλύτερο να χρησιμοποιούσαν ποιοτικές

έρευνες απ’ όπου τα συμπεράσματα θα έβγαιναν μέσα από το τι πιστεύει ο ίδιος ο χρήστης,

αφού εκ φύσεως ζητήματα που αφορούν την επικοινωνία δεν μπορούν να μελετηθούν

«αντικειμενικά», αγνοώντας την υποκειμενικότητα του χρήστη.

Γενικά όμως, παρατηρούμε μέσα από τις έρευνες που έχουν γίνει, όντως μια ξεκάθαρη

ανάγκη για μεταφορά της μη-λεκτικής επικοινωνίας και του συναισθήματος στον

διαδικτυακό χώρο, είτε μέσα από «περίπλοκα» μέσα όπως τα εικονικά avatar, είτε μέσα

από απλούς συνδυασμούς τυπογραφικών στοιχείων όπως τα emoticon, είτε μέσα από

έμμεσες αναφορές και ταύτιση με πολυμεσικά στοιχεία όπως η χρήση των “awareness

tools”, και ίσως άλλων πολλών τρόπων που δεν έχουν ακόμα μελετηθεί. Ίσως η τεράστια

επιτυχία του διαδικτύου ως μέσου ή χώρου επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων να

φανερώνει ακριβώς το γεγονός πώς υπάρχουν τρόποι που «ολοκληρώνουν» την διαδικασία

της επικοινωνίας.

Βιβλιογραφία

Βαρδακώστα, Ι. (2001). Η έννοια της επικοινωνίας και η εφαρμογή της στις Ακαδημαϊκές

Βιβλιοθήκες : Μία πρώτη προσέγγιση. 10ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ακαδημαϊκών

Βιβλιοθηκών, (σσ. 99-112). Θεσσαλονίκη .

Donath, J. (2007). Signals in Social Supernets. Journal of Computer-Mediated Communication

, 231-251.

Ekman, P., & Friesen, W. V. (1975). Unmasking the face: A guide to recognizing emotions

from facial cues. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.

Fabri, M., Moore, D., & Hobbs, D. (n.d.). Expressive Agents: Non-verbal Communication in

Collaborative Virtual Environments

Fabri, M., Moore, J. D., & Hobbs, J. D. (1999). The Emotional Avatar: Non-verbal

Communication Between Inhabitants of Collaborative Virtual Environments. Heidelberg:

Springer-Verlag .

Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. Carden City, New York:

Doubleday & Company.

Kafai, B. Y., Fields, A. D., & Cook, M. (2007). Your Second Selves: Avatar Designs and Identity

Play in a Teen Virtual World. Digital Games Research Association International Conference

(DiGRA 2007) (pp. 1-9). Los Angeles, CA: Authors & Digital Games Research Association

(DiGRA).

Kamada, M., Ambe, M., Katsushige, H., Eiju, Y., & Yiuchi, F. (2005). The Effect of the Emotion-

related Channel in 3D Virtual Communication Environments. PsychNology Journal , 312-327.

King, W., Dent, M., & Miles, E. (1991). The Persuasive Effect of Graphics in Computer-

Mediated Communication. Computers in Human Behavior , 269-279.

Kaplan, A. (2012). If you love something, let it go mobile: Mobile marketing and mobile

social media 4x4. Business Horizons , 129–139.

Livingstone, S. (2008). Taking risky opportunities in youthful content creation: teenagers' use

of social networking sites for intimacy, privacy and self-expression. New Media & Society ,

393-411.

Lo, S.-K. (2008). The Nonverbal Communication Functions of Emoticons in Computer-

Mediated Communication. CyberPsychology & Behavior , 595-597.

Paek, T., Michael, G., Counts, S. C., & Dhesi, A. (2010). Predicting the Importance of

Newsfeed Posts and Social Network Friends. Proceedings of the Twenty-Fourth AAAI

Conference on Artificial Intelligence (AAAI-10) (pp. 1419-1424). Atlanta : Association for the

Advancement of Artificial Intelligence.

Rumšiene, G. (2004). Development of Internet English: Alternative Lexis, Syntax and

Morphology. Studies about Languages , 48-55.

Schwartz, M. (2008, August 3). The Trolls Among Us. The New York Times . New York.

Thompson, C. (2008, September 5). Brave New World of Digital Intimacy . Retrieved April 12,

2012, from The New York Times : http://www.nytimes.com/

Utz, S. (2010). Show me your friends and I will tell you what type of person you are: How

one’s profile, number of friends, and type of friends influence impression formation on

social network sites. Journal of Computer-Mediated Communication , 314-335.

Utz, S. (2000). Social information processing in MUDs: The development of friendships in

virtualworlds. Journal of Online Behavior, 1(1). Retrieved April 20, 2012 from:

http://www.behavior.net/JOB/v1n1/utz.html

Walther, J., & Burgoon, J. (1992). Relational Communication in Computer-Mediated

Interaction. Human Communication Research , 50-88

Walther, J., & D'Addario, K. (2001). The Impacts of Emoticons on Message Interpretation in

Computer-Mediated Communication. Social Science Computer Review , 324-347.

Wolf, A. (2000). Emotional Expression Online: Gender Differences in Emoticon Use.

CyberPsychology & Behavior , 827-833.

Xu, L., Yi, C., & Xu, Y. (2007). Emotional Expression Online: the Impact of Task, Relationship

and Personality Perception on Emoticon Usage in Instant Messenger. 11th Pacific-Asia

Conference on Information Systems. Auckland.