ΑΓΧΟΣ (lt ἄγχωango strangulo = σφίγγω τον λαιμό πνίγω) Angst Anxiety an-goisse Seelenangst βλ και φόβος και αγωνία

Ο όρος άγχος χρησιμοποιείται προς δήλωση ποικίλων συναισθηματικών καταστάσεων δυσφορίας Το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα του άγχους φανερώνει η ίδια η σημασία τού ρήματος laquoάγχωraquo από το οποίο και προέρχεται ένα αίσθημα πνιγμού

Το αρχαιοελληνικό ρήμα laquoάγχωraquo απαντά στους Οrsquo με τη σημερινή σημασία συσφίγγω πιέζω τον λαιμό (Δrsquo Μακ 10 7 11 11) Αναφέρεται μάλιστα και κύριο όνομα Αγχίς ή Αγχούς (= γόης όφεων) του βασιλιά τής πόλης Γαθ των Φιλισταίων (Αrsquo Βασ 21 10 εξ) Στην ΠΔ ο δίκαιος θέτει την πεποίθησή του στον Θεό μη δοκιμαζόμενος από άγχος ή ανησυχία (Ψαλμ 91) αντίθετα από τον άδικο που υποφέρει από ποικίλους φόβους (Ψαλμ 104 38) Ομοίως στην ΚΔ ο Ιησούς Χριστός διδάσκει τους μαθητές Του να μην έχουν άγχος για τις βιοτικές ανάγκες (Ματθ 6 31-34) Το άγχος για τις κοσμικές φροντίδες μαρτυρεί έλλειψη εμπιστοσύνης στον Θεό (Ματθ 6 25-37 Λουκ 12 11 22-26) Αλλού ο Κύριος παραγγέλλει laquoμη μεριμνάτε τή ψυχή υμώνraquo (Ματθ 6 25 Λουκ 12 22 πρβλ Φιλιπ 4 6) με την έννοια τής μη κατακυρίευσης της ψυχής από το βιοτικό άγχος την κοσμική μέριμνα και τη μικροψυχία (Ιω Χρυσ Εις Ματθ 21 3 MPG 57 298) Γενικώς οι Πατέρες τής Εκκλησίας (Χρυσ MPG 57 302) γνωρίζουν ότι η υπερβολική φροντίδα για τα βιοτικά επισύρει στην ψυχή περιττή τιμωρία (αυτοβασανισμό) Γιrsquo αυτό ακόμα και για τις πιο σημαντικές ανάγκες μας δεν θα πρέπει να αγωνιούμε αγχωτικώς (MPG 57 299)

Για τον S Freud το άγχος απορρέει ―μέσω τής ανάμνησης νηπιακών εμπειριών σχετικά με έναν παντοδύναμο αλλά ταυτόχρονα και προστάτη πατέρα― από τον (ηθικό) νόμο (ηθική συνείδηση Υπερεγώ) που επιβάλλει η ιδέα τού Θεού-Πατέρα Στη θέση αυτή βασίστηκε μία ολόκληρη ψυχολογική παράδοση η οποία βλέπει τη θρησκεία (και μάλιστα τον Μυστικισμό) ως εκδήλωση ενός αγχογόνου παράγοντα

Εντούτοις το ψυχοπαθολογικό ή ομαλό ορίζεται συνήθως από το εκάστοτε κοινωνικό περιβάλλον και την κοινή αίσθηση (common sense) Έτσι το άγχος μπορεί λχ να προσλάβει κοινωνική λειτουργία σε μία συγκεκριμένη κοινωνία (βλ Εκκλησία) δηλ να προσδώσει τραυματικές ιδιότητες (που αποτελούν συνάρτηση φιλοσοφικο-θρησκευτικών πεποιθήσεων) σε ορισμένες ασθένειες (Hallowell) Έρευνες στο Εξωτερικό δεικνύουν ότι οι Κληρικοί εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα άγχους από ό τι οι λοιποί λαϊκοί (Jones amp Francis) Τούτο μπορεί να οφείλεται είτε στο ότι έχοντας συναίσθηση της αυξημένης ευθύνης τους προσπαθούν να είναι όλο και πιο laquoτέλειοιraquo είτε στο ότι laquoεισπράττουνraquo μία απαξίωση (ήκαι απογοήτευση) από τη μεριά μιας κοινωνικής μερίδας

Εξάλλου βαθύτερη εξέταση αποκαλύπτει ότι οι laquoθρησκευόμενοιraquo που είναι αγχωτικοί δεν είναι laquoεσωτερικώςraquo (ωρίμως) θρησκευόμενοι αλλrsquo laquoεξωτερικώςraquo (ανωρίμως) συμφώνως προς την ανάλογη διαίρεση του G Allport (1950 πρβλ All-port amp Ross) Σχετική έρευνα μεταξύ άγχους και πνευματικότητας έδειξε ότι η θρησκευτική η πνευματική και η υπαρξιακή ευεξία (well-being) συμβαδίζουν με την laquoεσωτερικήraquo θρησκευτικότητα και τα χαμηλά επίπεδα άγχους (Peterson amp Roy Davis et al) Μάλιστα δε το laquoάγχος τού θανάτουraquo που απαντά στον laquoεξωτερικόraquo τύπο θρησκευτικότητας μειώνεται στον laquoεσωτερικόraquo τύπο θρησκευτικότηταςπνευματικότητας (Koenig 1988 Thorson et al 1997) Νεότερες εμπειρικές μελέτες καταδεικνύουν ότι η προσευχή συντείνει στη μείωση του άγχους και της κατάθλιψης (Benson) Επίσης η (θρησκευτική) τελετουργικότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς προσδίδει νόημα σε καταστάσεις αβέβαιες και

απροσδιόριστες συμβάλλοντας έτσι στη μείωση της δυσφορίας της απελπισίας και της απειλής γενικώς κάτι αόριστου (Spilka et al p 487) Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (MPG 50 649) για παράδειγμα παρατηρεί ότι η ευλογία που δεχόμαστε από τους τάφους των Αγίων μάς απαλλάσσει από το άγχος

Το άγχος είναι ένα πολύπλοκο οικουμενικό φαινόμενο συνυφα-σμένο με την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη Μόνο ο (κοινωνικός) άνθρωπος σε αντίθεση προς το ζώο που λόγω φόβου ή διέγερσης αντιδρά ενστικτωδώς σε ένα βλαπτικό ερέθισμα του περιβάλλοντός του δοκιμάζει το άγχος ως αντίδραση σε συγκινησιακά φορτισμένα σύμβολα τα οποία είτε προβάλλει στο μέλλον είτε αναπολεί από το παρελθόν είτε ακόμη ζει στο παρόν (Weinberg)

Στη Φιλοσοφία γίνεται λόγος για πρωταρχικό (fundamental anxiety) ή υπαρξιακό άγχος (S Kierkegaard) το οποίο είναι εγγενές (και άρα φυσικό) στον μεταπτωτικό άνθρωπο (Tanner) Βεβαίως το πανανθρώπινο άγχος αυτό ποικίλλει ως προς τη μορφή και την ένταση αναλόγως προς τις αξίες που έχει υιοθετήσει το κάθε υποκείμενο Για παρά-δειγμα οι Αλορέζοι τής Ινδονησίας μοιάζουν να κυριεύονται από άγχος συχνότερα από τους Αμερικανούς Οι Αμερικανοί αποκτούν διαρκώς εντονότερο άγχος ως προς την αποτυχία τής σταδιοδρομίας τους οι Ινδιάνοι Σωλτώ για τις ανίατες ασθένειες και οι Σιριόνο για την πιθανότητα μη ανεύρεσης τροφής Ωστόσο το καθολικό αυτό αίσθημα άγχους φαίνεται ότι κατά βάθος προκύπτει από τη συνειδητοποίηση του ανθρώπου τού αναπόφευκτου του θανάτου του

Στην Ψυχολογία και την Ψυχιατρική το άγχος ορίζει τη συγκίνηση που συνδέεται με την εναγώνια αναμονή κάποιου επικείμενου κακού που απειλεί την ασφάλεια και τη βιολογική ήκαι την ηθική υπόσταση του ίδιου τού ατόμου ή της βιοκοινωνικής του ομάδας Το άγχος διακρίνεται του φόβου αν και κατά κανόνα συνυπάρχουν Το άγχος δεν προκαλείται από εξωτερική απειλή και δεν αποτελεί αντίδραση αμέσως συναρτημένη χρονικώς με κάποια συγκεκριμένη εξωτερική κατάσταση στο άγχος δηλ ο κίνδυνος είναι αόριστος και απροσδιόριστος Άγχος βιώνουν όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως φύλου ηλικίας μορφώσεως και κοινωνικοπολιτιστικού τους περιβάλλοντος

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση να διαχωρίζεται το περιστασιακό άγχος (αγχώδης προσβολή ή επεισοδιακό άγχος) από το χαρακτηρολογικό δηλ εκείνο που ανήκει στην ιδιοσυγκρασία ήκαι την προδιάθεση του ατόμου

Γενικώς πάντως το άγχος διακρίνεται σε φυσιολογικό (normal anxiety) και παθολογικό Το άγχος-κατάσταση ή φυσιολογικό (εποικοδομητικό και δημιουργικό) άγχος ―όντας ένας προσαρμοστικός μηχανισμός που στοχεύει στην προετοιμασία τού οργανισμού στο να αντιμετωπίσει καινοφανή και ενδεχομένως σημαντικά για την επιβίωση ερεθίσματα να κινητοποιήσει την παρελθούσα σχετική πείρα και να προβλέψει τις δυνητικές επιπτώσεις των ερεθισμάτων αυτών στον οργανισμό― συνυφαίνεται με τις δυσκολίες και τα προβλήματα της καθημερινής ζωής Έτσι σηματοδοτεί την ανάγκη για εγρήγορση και επαγρύπνηση στην αντιμετώπιση αντίξοων συνθηκών

Αντίθετα το παθολογικό (αγχώδης καταθλιπτική διαταραχή νευρωσικό υστερικό) άγχος αποτελεί μία συγκινησιακή κατάσταση με συν-αισθηματικάβιωματικά (έμμονες σκέψεις μελαγχολική διάθεση συναί-σθημα επικείμενου κακού καταστροφής ή θανάτου) οργανικάσωματικά (μεταβολές στο αυτόνομο νευρικό και ανοσοποιητικό σύστημα υποχονδρία κλπ) και συμπεριφερολογικά (παθολογική σεξουαλική πείνα ή παθολογική σεμνοτυφία νευρασθένεια κλπ) γνωρίσματα Χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη του νευρική ένταση η οποία μπορεί να φθάσει ακόμα και μέχρι τον πανικό την επίμονη παρουσία του και τη σχετική ανεξαρτησία του από τις περιβαλλοντικές συνθήκες Με άλλα

λόγια χωρίς εμφανή εξωτερική αιτία επιφέρει μία γενική αναστάτωση στον όλο ψυχισμό Αποτελεί το βασικό σύμπτωμα στην αγχώδη νεύρωση με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση στη λήψη αποφάσεων (Λίποβατς) και ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα των άλλων ψυχικών διαταραχών

Η αιτιολογία τού παθολογικού άγχους είναι αβέβαιη και υποθετική Γιrsquo αυτό έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες

α) ψυχαναλυτική [το άγχος οφείλεται σε απωθημένες (ασυνείδητες) ψυχοσυγκρούσεις που ανάγονται στο τραύμα τής γέννησης ή του απο-χωρισμού (βλ πρωταρχικό άγχος) ή σε τραύματα της παιδικής ηλικίας (βλ άγχος ευνουχισμού) ή και στη συνάντηση με την επιθυμία τού μεγάλου Άλλου (ή αντικειμένου με μικρό άλφα κατά τον J Lacan)]

β) συμπεριφερολογική [το άγχος ως μεμαθημένη αντίδραση (δευτερογενές κίνητρο) προκαλείται από φοβικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος]

γ) γνωσιακή [το άγχος είναι ένα λανθασμένο γνωσιακό σχήμα για τη συγκεκριμένη αντικειμενική πραγματικότητα την ερμηνεία αυτή υιοθετεί και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (MPG 50 749-751) μέσω τού Επίκτητου]

δ) υπαρξιακή (το άγχος πηγάζει από τη συνειδητοποίηση της πεπερασμένης ανθρώπινης φύσης)

ε) νεοφροϋδική και κοινωνιολογική (κοινωνικό ή προσδοκητικό άγχος προκαλεί είτε το χαμηλό σύστημα ασφάλειας του οικογενειακού και του ευρύτερα κοινωνικού περιβάλλοντος είτε τα υψηλά επίπεδα ανταγωνιστικότητας αυτού τού περιβάλλοντος λχ ως προς την επιτυχία) και

στ) νευροφυσιολογική (η διαταραχή των βιολογικών μηχανισμών προσαρμογής επιφέρει το άγχος)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Allport G W The Individual and his Religion A Psychological Inter-pretation New York McMillan 1950 1960 41964 ελλ μτφρ Αθήναι 1960 Allport G W amp Ross M J ldquoPersonal religious orientation and prejudicerdquo Journal of Personality amp Social Psychology 54 (1967) 432-443 Benson H The Relaxation Response New York William Morrow 1975 Davis T L Kerr B A amp Robinson Kurpius S E ldquoMeaning Purpose and Religiosity in At-Risk Youth The Relationship between Anxiety and Spiritualityrdquo JPT (Journal of Psychology amp Theology) 314 (2003) 356-365 Evans C S Soren Kierkegaardrsquos Christian Psychology Insight for Counseling and Pastoral Care Ministry Resources Library Grand Rapids Zondervan 1990 Hal lowell A I ldquoThe Social Function of Anxiety in a primitive Societyrdquo American Sociological Review 6 (December 1941) 869-881 Jones S H amp Francis L J ldquoThe Relationship between religion and anxiety A study among Anglican Clergymen and Clergywomenrdquo JPT 322 (2004) 137-142 Kaplan amp Sadockrsquos (Eds) Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής Αθήναι 32004 Λίποβατς Θ Η ψυχοπαθολογία τού Πολιτικού Αθήνα 31994 Παπαδόπουλος Ν Γ Λεξικό τής Ψυχολογίας Αθήνα 2005 Peterson L R amp Roy A ldquoReligiosity anxiety meaning and purposerdquo (RRR) Review of Religious Research 27 (1985) 49-62 Spi lka Β Hood R W Hunsberger B amp Gorsuch R The Psychology of Reli-gion An Empirical Approach The Guilford Press New York ndash London 32003 Ραμπαβίλας Α laquoΑγχώδεις και συναφείς διαταραχέςraquo στο Χριστοδούλου Γ Ν κά (εκδ) Ψυχιατρική τ Αrsquo Αθήνα 2002 σ 372-373 Στεφανής Κ laquoΆγχοςraquo ΠΛΜ 1 (1997) 220-221 Tanner J S Anxiety in Eden A Keirkegaardian Reading of Paradise Lost New York Oxford University Press 1992 Thorson J A Powell F C Abdel-Khalek A M amp Beshai J A ldquoConstructions of Religiosity and Death Anxi-ety in two Cultures The United States and Kuwaitrdquo JPT 253 (1997) 374-383 Τομασίδης Χ Χ Εισαγωγή στην Ψυχολογία Αθήνα 2002 Τζαβάρας Α laquoΆγχοςraquo ΕΕΕ (Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια) 22 (1999) 16-17 Weinberg K S laquoΆγχοςraquo ΛΚΕ (Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών Unesco) 1 (1972) 7-9 Wolman B B (Ed) Handbook of Clinical Psychology McGraw-Hill Inc New York - London 1965

ΣΚΤ

απροσδιόριστες συμβάλλοντας έτσι στη μείωση της δυσφορίας της απελπισίας και της απειλής γενικώς κάτι αόριστου (Spilka et al p 487) Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (MPG 50 649) για παράδειγμα παρατηρεί ότι η ευλογία που δεχόμαστε από τους τάφους των Αγίων μάς απαλλάσσει από το άγχος

Το άγχος είναι ένα πολύπλοκο οικουμενικό φαινόμενο συνυφα-σμένο με την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη Μόνο ο (κοινωνικός) άνθρωπος σε αντίθεση προς το ζώο που λόγω φόβου ή διέγερσης αντιδρά ενστικτωδώς σε ένα βλαπτικό ερέθισμα του περιβάλλοντός του δοκιμάζει το άγχος ως αντίδραση σε συγκινησιακά φορτισμένα σύμβολα τα οποία είτε προβάλλει στο μέλλον είτε αναπολεί από το παρελθόν είτε ακόμη ζει στο παρόν (Weinberg)

Στη Φιλοσοφία γίνεται λόγος για πρωταρχικό (fundamental anxiety) ή υπαρξιακό άγχος (S Kierkegaard) το οποίο είναι εγγενές (και άρα φυσικό) στον μεταπτωτικό άνθρωπο (Tanner) Βεβαίως το πανανθρώπινο άγχος αυτό ποικίλλει ως προς τη μορφή και την ένταση αναλόγως προς τις αξίες που έχει υιοθετήσει το κάθε υποκείμενο Για παρά-δειγμα οι Αλορέζοι τής Ινδονησίας μοιάζουν να κυριεύονται από άγχος συχνότερα από τους Αμερικανούς Οι Αμερικανοί αποκτούν διαρκώς εντονότερο άγχος ως προς την αποτυχία τής σταδιοδρομίας τους οι Ινδιάνοι Σωλτώ για τις ανίατες ασθένειες και οι Σιριόνο για την πιθανότητα μη ανεύρεσης τροφής Ωστόσο το καθολικό αυτό αίσθημα άγχους φαίνεται ότι κατά βάθος προκύπτει από τη συνειδητοποίηση του ανθρώπου τού αναπόφευκτου του θανάτου του

Στην Ψυχολογία και την Ψυχιατρική το άγχος ορίζει τη συγκίνηση που συνδέεται με την εναγώνια αναμονή κάποιου επικείμενου κακού που απειλεί την ασφάλεια και τη βιολογική ήκαι την ηθική υπόσταση του ίδιου τού ατόμου ή της βιοκοινωνικής του ομάδας Το άγχος διακρίνεται του φόβου αν και κατά κανόνα συνυπάρχουν Το άγχος δεν προκαλείται από εξωτερική απειλή και δεν αποτελεί αντίδραση αμέσως συναρτημένη χρονικώς με κάποια συγκεκριμένη εξωτερική κατάσταση στο άγχος δηλ ο κίνδυνος είναι αόριστος και απροσδιόριστος Άγχος βιώνουν όλοι οι άνθρωποι ανεξαρτήτως φύλου ηλικίας μορφώσεως και κοινωνικοπολιτιστικού τους περιβάλλοντος

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει η τάση να διαχωρίζεται το περιστασιακό άγχος (αγχώδης προσβολή ή επεισοδιακό άγχος) από το χαρακτηρολογικό δηλ εκείνο που ανήκει στην ιδιοσυγκρασία ήκαι την προδιάθεση του ατόμου

Γενικώς πάντως το άγχος διακρίνεται σε φυσιολογικό (normal anxiety) και παθολογικό Το άγχος-κατάσταση ή φυσιολογικό (εποικοδομητικό και δημιουργικό) άγχος ―όντας ένας προσαρμοστικός μηχανισμός που στοχεύει στην προετοιμασία τού οργανισμού στο να αντιμετωπίσει καινοφανή και ενδεχομένως σημαντικά για την επιβίωση ερεθίσματα να κινητοποιήσει την παρελθούσα σχετική πείρα και να προβλέψει τις δυνητικές επιπτώσεις των ερεθισμάτων αυτών στον οργανισμό― συνυφαίνεται με τις δυσκολίες και τα προβλήματα της καθημερινής ζωής Έτσι σηματοδοτεί την ανάγκη για εγρήγορση και επαγρύπνηση στην αντιμετώπιση αντίξοων συνθηκών

Αντίθετα το παθολογικό (αγχώδης καταθλιπτική διαταραχή νευρωσικό υστερικό) άγχος αποτελεί μία συγκινησιακή κατάσταση με συν-αισθηματικάβιωματικά (έμμονες σκέψεις μελαγχολική διάθεση συναί-σθημα επικείμενου κακού καταστροφής ή θανάτου) οργανικάσωματικά (μεταβολές στο αυτόνομο νευρικό και ανοσοποιητικό σύστημα υποχονδρία κλπ) και συμπεριφερολογικά (παθολογική σεξουαλική πείνα ή παθολογική σεμνοτυφία νευρασθένεια κλπ) γνωρίσματα Χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη του νευρική ένταση η οποία μπορεί να φθάσει ακόμα και μέχρι τον πανικό την επίμονη παρουσία του και τη σχετική ανεξαρτησία του από τις περιβαλλοντικές συνθήκες Με άλλα

λόγια χωρίς εμφανή εξωτερική αιτία επιφέρει μία γενική αναστάτωση στον όλο ψυχισμό Αποτελεί το βασικό σύμπτωμα στην αγχώδη νεύρωση με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση στη λήψη αποφάσεων (Λίποβατς) και ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα των άλλων ψυχικών διαταραχών

Η αιτιολογία τού παθολογικού άγχους είναι αβέβαιη και υποθετική Γιrsquo αυτό έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες

α) ψυχαναλυτική [το άγχος οφείλεται σε απωθημένες (ασυνείδητες) ψυχοσυγκρούσεις που ανάγονται στο τραύμα τής γέννησης ή του απο-χωρισμού (βλ πρωταρχικό άγχος) ή σε τραύματα της παιδικής ηλικίας (βλ άγχος ευνουχισμού) ή και στη συνάντηση με την επιθυμία τού μεγάλου Άλλου (ή αντικειμένου με μικρό άλφα κατά τον J Lacan)]

β) συμπεριφερολογική [το άγχος ως μεμαθημένη αντίδραση (δευτερογενές κίνητρο) προκαλείται από φοβικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος]

γ) γνωσιακή [το άγχος είναι ένα λανθασμένο γνωσιακό σχήμα για τη συγκεκριμένη αντικειμενική πραγματικότητα την ερμηνεία αυτή υιοθετεί και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (MPG 50 749-751) μέσω τού Επίκτητου]

δ) υπαρξιακή (το άγχος πηγάζει από τη συνειδητοποίηση της πεπερασμένης ανθρώπινης φύσης)

ε) νεοφροϋδική και κοινωνιολογική (κοινωνικό ή προσδοκητικό άγχος προκαλεί είτε το χαμηλό σύστημα ασφάλειας του οικογενειακού και του ευρύτερα κοινωνικού περιβάλλοντος είτε τα υψηλά επίπεδα ανταγωνιστικότητας αυτού τού περιβάλλοντος λχ ως προς την επιτυχία) και

στ) νευροφυσιολογική (η διαταραχή των βιολογικών μηχανισμών προσαρμογής επιφέρει το άγχος)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Allport G W The Individual and his Religion A Psychological Inter-pretation New York McMillan 1950 1960 41964 ελλ μτφρ Αθήναι 1960 Allport G W amp Ross M J ldquoPersonal religious orientation and prejudicerdquo Journal of Personality amp Social Psychology 54 (1967) 432-443 Benson H The Relaxation Response New York William Morrow 1975 Davis T L Kerr B A amp Robinson Kurpius S E ldquoMeaning Purpose and Religiosity in At-Risk Youth The Relationship between Anxiety and Spiritualityrdquo JPT (Journal of Psychology amp Theology) 314 (2003) 356-365 Evans C S Soren Kierkegaardrsquos Christian Psychology Insight for Counseling and Pastoral Care Ministry Resources Library Grand Rapids Zondervan 1990 Hal lowell A I ldquoThe Social Function of Anxiety in a primitive Societyrdquo American Sociological Review 6 (December 1941) 869-881 Jones S H amp Francis L J ldquoThe Relationship between religion and anxiety A study among Anglican Clergymen and Clergywomenrdquo JPT 322 (2004) 137-142 Kaplan amp Sadockrsquos (Eds) Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής Αθήναι 32004 Λίποβατς Θ Η ψυχοπαθολογία τού Πολιτικού Αθήνα 31994 Παπαδόπουλος Ν Γ Λεξικό τής Ψυχολογίας Αθήνα 2005 Peterson L R amp Roy A ldquoReligiosity anxiety meaning and purposerdquo (RRR) Review of Religious Research 27 (1985) 49-62 Spi lka Β Hood R W Hunsberger B amp Gorsuch R The Psychology of Reli-gion An Empirical Approach The Guilford Press New York ndash London 32003 Ραμπαβίλας Α laquoΑγχώδεις και συναφείς διαταραχέςraquo στο Χριστοδούλου Γ Ν κά (εκδ) Ψυχιατρική τ Αrsquo Αθήνα 2002 σ 372-373 Στεφανής Κ laquoΆγχοςraquo ΠΛΜ 1 (1997) 220-221 Tanner J S Anxiety in Eden A Keirkegaardian Reading of Paradise Lost New York Oxford University Press 1992 Thorson J A Powell F C Abdel-Khalek A M amp Beshai J A ldquoConstructions of Religiosity and Death Anxi-ety in two Cultures The United States and Kuwaitrdquo JPT 253 (1997) 374-383 Τομασίδης Χ Χ Εισαγωγή στην Ψυχολογία Αθήνα 2002 Τζαβάρας Α laquoΆγχοςraquo ΕΕΕ (Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια) 22 (1999) 16-17 Weinberg K S laquoΆγχοςraquo ΛΚΕ (Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών Unesco) 1 (1972) 7-9 Wolman B B (Ed) Handbook of Clinical Psychology McGraw-Hill Inc New York - London 1965

ΣΚΤ

λόγια χωρίς εμφανή εξωτερική αιτία επιφέρει μία γενική αναστάτωση στον όλο ψυχισμό Αποτελεί το βασικό σύμπτωμα στην αγχώδη νεύρωση με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση στη λήψη αποφάσεων (Λίποβατς) και ένα από τα πιο συχνά συμπτώματα των άλλων ψυχικών διαταραχών

Η αιτιολογία τού παθολογικού άγχους είναι αβέβαιη και υποθετική Γιrsquo αυτό έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες

α) ψυχαναλυτική [το άγχος οφείλεται σε απωθημένες (ασυνείδητες) ψυχοσυγκρούσεις που ανάγονται στο τραύμα τής γέννησης ή του απο-χωρισμού (βλ πρωταρχικό άγχος) ή σε τραύματα της παιδικής ηλικίας (βλ άγχος ευνουχισμού) ή και στη συνάντηση με την επιθυμία τού μεγάλου Άλλου (ή αντικειμένου με μικρό άλφα κατά τον J Lacan)]

β) συμπεριφερολογική [το άγχος ως μεμαθημένη αντίδραση (δευτερογενές κίνητρο) προκαλείται από φοβικά ερεθίσματα του περιβάλλοντος]

γ) γνωσιακή [το άγχος είναι ένα λανθασμένο γνωσιακό σχήμα για τη συγκεκριμένη αντικειμενική πραγματικότητα την ερμηνεία αυτή υιοθετεί και ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (MPG 50 749-751) μέσω τού Επίκτητου]

δ) υπαρξιακή (το άγχος πηγάζει από τη συνειδητοποίηση της πεπερασμένης ανθρώπινης φύσης)

ε) νεοφροϋδική και κοινωνιολογική (κοινωνικό ή προσδοκητικό άγχος προκαλεί είτε το χαμηλό σύστημα ασφάλειας του οικογενειακού και του ευρύτερα κοινωνικού περιβάλλοντος είτε τα υψηλά επίπεδα ανταγωνιστικότητας αυτού τού περιβάλλοντος λχ ως προς την επιτυχία) και

στ) νευροφυσιολογική (η διαταραχή των βιολογικών μηχανισμών προσαρμογής επιφέρει το άγχος)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Allport G W The Individual and his Religion A Psychological Inter-pretation New York McMillan 1950 1960 41964 ελλ μτφρ Αθήναι 1960 Allport G W amp Ross M J ldquoPersonal religious orientation and prejudicerdquo Journal of Personality amp Social Psychology 54 (1967) 432-443 Benson H The Relaxation Response New York William Morrow 1975 Davis T L Kerr B A amp Robinson Kurpius S E ldquoMeaning Purpose and Religiosity in At-Risk Youth The Relationship between Anxiety and Spiritualityrdquo JPT (Journal of Psychology amp Theology) 314 (2003) 356-365 Evans C S Soren Kierkegaardrsquos Christian Psychology Insight for Counseling and Pastoral Care Ministry Resources Library Grand Rapids Zondervan 1990 Hal lowell A I ldquoThe Social Function of Anxiety in a primitive Societyrdquo American Sociological Review 6 (December 1941) 869-881 Jones S H amp Francis L J ldquoThe Relationship between religion and anxiety A study among Anglican Clergymen and Clergywomenrdquo JPT 322 (2004) 137-142 Kaplan amp Sadockrsquos (Eds) Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής Αθήναι 32004 Λίποβατς Θ Η ψυχοπαθολογία τού Πολιτικού Αθήνα 31994 Παπαδόπουλος Ν Γ Λεξικό τής Ψυχολογίας Αθήνα 2005 Peterson L R amp Roy A ldquoReligiosity anxiety meaning and purposerdquo (RRR) Review of Religious Research 27 (1985) 49-62 Spi lka Β Hood R W Hunsberger B amp Gorsuch R The Psychology of Reli-gion An Empirical Approach The Guilford Press New York ndash London 32003 Ραμπαβίλας Α laquoΑγχώδεις και συναφείς διαταραχέςraquo στο Χριστοδούλου Γ Ν κά (εκδ) Ψυχιατρική τ Αrsquo Αθήνα 2002 σ 372-373 Στεφανής Κ laquoΆγχοςraquo ΠΛΜ 1 (1997) 220-221 Tanner J S Anxiety in Eden A Keirkegaardian Reading of Paradise Lost New York Oxford University Press 1992 Thorson J A Powell F C Abdel-Khalek A M amp Beshai J A ldquoConstructions of Religiosity and Death Anxi-ety in two Cultures The United States and Kuwaitrdquo JPT 253 (1997) 374-383 Τομασίδης Χ Χ Εισαγωγή στην Ψυχολογία Αθήνα 2002 Τζαβάρας Α laquoΆγχοςraquo ΕΕΕ (Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια) 22 (1999) 16-17 Weinberg K S laquoΆγχοςraquo ΛΚΕ (Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών Unesco) 1 (1972) 7-9 Wolman B B (Ed) Handbook of Clinical Psychology McGraw-Hill Inc New York - London 1965

ΣΚΤ