Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές...

Π.3.2.1 Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες,

σύμφωνα με συγκεκριμένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε

30 διδακτικές ώρες ανά τάξη

Νεοελληνική Γλώσσα

Α΄ Γυμνασίου

Τίτλος:

Προφορικός και γραπτός λόγος: όσο κοντά… τόσο μακριά

ΜΑΡΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ

ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Θεσσαλονίκη 2013

ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων

MIS: 296579 – Π.3.2.1: Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες

Α΄ Γυμνασίου «Προφορικός και γραπτός λόγος: όσο κοντά… τόσο μακριά» Σελίδα 2 από 33

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ

ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δη-

μιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια

εκπαίδευση» MIS 296579 (κωδ. 5.175), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας 1-2-3

του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτεί-

ται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους.

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι .Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ

ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ

ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.3.2.1. Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές δραστηριότητες, σύμφωνα με συγκεκρι-

μένες προδιαγραφές, που αντιστοιχούν σε 30 διδακτικές ώρες ανά τάξη.

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ

Υπεύθυνος υπο-ομάδας εργασίας γλώσσας δευτεροβάθμιας: Δημήτρης Κουτσογιάννης

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

http://www.greeklanguage.gr

Καραμαούνα 1 – Πλατεία Σκρα Τ.Κ. 55 132 Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη

Τηλ.: 2310 459101, Φαξ: 2310 459107, e-mail: [email protected]

http://www.greeklanguage.gr/

mailto:[email protected]




Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

Τίτλος

Προφορικός και γραπτός λόγος: όσο κοντά… τόσο μακριά

Δημιουργός

Μαρία Παρασκευά

Διδακτικό αντικείμενο

Νεοελληνική Γλώσσα

(Προτεινόμενη) Τάξη

Α΄ Γυμνασίου

Χρονολογία

Νοέμβριος 2013

Διδακτική/θεματική ενότητα

2η ενότητα: Η επικοινωνία στο σχολείο

4η ενότητα, Μέρος Ε΄: Στοιχεία που συνοδεύουν τον προφορικό λόγο

Διαθεματικό

Όχι

Χρονική διάρκεια

8 διδακτικές ώρες

Χώρος

Ι. Φυσικός χώρος:

Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας, εργαστήριο πληροφορικής.

ΙΙ. Εικονικός χώρος: Edmodo ή οποιοδήποτε εργαλείο Web 2.0 επιλέξει ο/η εκπαι-

δευτικός, YouTube

https://www.edmodo.com/?language=el

http://www.youtube.com/?gl=GR&hl=el




Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή

Για μια ολοκληρωμένη εφαρμογή απαιτείται η εξασφάλιση του εργαστηρίου από

τον/την εκπαιδευτικό. Στην περίπτωση που αυτό δεν είναι εφικτό, είναι απαραίτητος

ένας κεντρικός βιντεοπροβολέας στην αίθουσα διδασκαλίας και μέρος του υλικού

μπορεί να δοθεί σε έντυπη μορφή. Συμπληρωματικά, στην περίπτωση αυτή, είναι α-

ναγκαία η πρόσβαση σε υπολογιστή από το σπίτι (τουλάχιστον ενός μαθητή από κάθε

ομάδα) ή -προτιμότερη λύση- η συνεννόηση με τον καθηγητή της πληροφορικής, ώ-

στε να δίνεται στα παιδιά η δυνατότητα να αφιερώσουν λίγο χρόνο για την υλοποίηση

ορισμένων σταδίων του σεναρίου (χρήση λογισμικού παρουσίασης, δυνατότητα πρό-

σβασης στο Edmodo και σε συγκεκριμένες διευθύνσεις στο διαδίκτυο) σε μια πιο

στενή συνεργασία με τον/την φιλόλογο, ο συνάδελφος της πληροφορικής μπορεί να

αξιοποιήσει την εφαρμογή μέρους του σεναρίου για τον ψηφιακό γραμματισμό των

μαθητών (ακόμη και διαθεματικά).

Σε ό,τι αφορά τον ψηφιακό γραμματισμό των παιδιών το σενάριο προϋποθέτει

εξοικείωση με τον επεξεργαστή κειμένου, το λογισμικό παρουσίασης (αν και το τε-

λευταίο μπορεί να αποτελέσει και στόχο του σεναρίου, ανάλογα με τον χρόνο που

μπορεί να διατεθεί για την εφαρμογή του). Το ίδιο χρήσιμη θα ήταν και η εξοικείωση

των μαθητών και του εκπαιδευτικού με την ομαδοσυνεργατική. Προτείνεται, μάλιστα

να έχει προηγηθεί δέσιμο των ομάδων και του συνόλου της τάξης με μικρές δραστη-

ριότητες.

Τέλος, θα λειτουργούσε θετικά στην εφαρμογή μια από πριν συζήτηση – προε-

τοιμασία των παιδιών για τα ψηφιακά μέσα και τη δυνατότητα πρόσβασής τους σε

αυτά, ώστε να καλυφθούν ενδεχόμενα ανισότητας ως προς αυτό και να μη συνδεθούν

με το άγχος της επίδοσης στο μάθημα της γλώσσας. Για τους ίδιους λόγους, απαιτεί-

ται η παραχώρηση άδειας από τους γονείς των παιδιών για τη χρήση εργαλείων Web

2.0.

Σε σχέση με τη σχολική ύλη, θεωρείται διδαγμένη η 1η ενότητα και δεδομένη η

εξοικείωση των παιδιών με τη μεταγλωσσική ορολογία σε σχέση με την επικοινωνία





(Ενότητα 1, Μέρος Β΄). Επίσης, προϋπόθεση αποτελεί μια εισαγωγή στα κείμενα επι-

χειρηματολογίας (είτε μέσα από την 3η ενότητα ή με δραστηριότητες που επιλέγει ή

δημιουργεί ο ίδιος ο εκπαιδευτικός).

Εφαρμογή στην τάξη

Το συγκεκριμένο σενάριο είναι πρόταση διδασκαλίας.

Το σενάριο στηρίζεται

—

Το σενάριο αντλεί

—

Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το σενάριο στοχεύει, μέσα από την παρατήρηση και τη σύγκριση μιας ποικιλίας κεί-

μενων, όχι απλά να αναδείξει τις σχέσεις του προφορικού με τον γραπτό λόγο, αλλά

κυρίως να θέσει ερωτήματα ιδεολογικού χαρακτήρα για το θέμα σε σχέση με την αξι-

ακή διάσταση που δίνει κάθε κοινωνία και πολιτισμός στη μια ή την άλλη μορφή

χρήσης της γλώσσας. Επιπλέον, αποβλέπει να δώσει την δυνατότητα στους μαθητές,

μέσα από την επαφή και την ενασχόλησή τους με μεικτά κειμενικά είδη, να εξοικειω-

θούν με τη ρευστότητα των κειμενικών προτύπων (Κουτσογιάννης 2010), ώστε να

ενθαρρυνθούν στη χρήση της γραφής με την υποστήριξη του υπολογιστή και τις δυ-

νατότητες συνεργασίας και ανατροφοδότησης που τους παρέχει. Πιο συγκεκριμένα,

το α΄ μέρος εστιάζει στην αναγνώριση των σημείων σύγκλισης ή απόκλισης των δυο

μορφών χρήσης της γλώσσας (βασικά χαρακτηριστικά), με καταιγισμό ιδεών αλλά

και μέσω της παρατήρησης συγκεκριμένων κειμένων, όπως π.χ. ενός διαλόγου σε πο-

λυτροπική έκδοση -video- και της μεταγραφής του σε γραπτό λόγο ή ένα γραπτό κεί-

μενο επιστημονικού περιεχομένου που θα προσπαθήσουν να το μετατρέψουν σε προ-

φορικό λόγο. Το β΄ μέρος αποβλέπει στην ανάδειξη του συνεχούς των δυο λόγων μέ-

σα από την εξέταση παραδοσιακών αλλά και νέων κειμενικών πρακτικών με έμφαση

σε υβριδικά κειμενικά είδη (π.χ. ένα ηλεκτρονικό μήνυμα, σχόλια χρηστών στο




YouTube) και στη σημασία των υφολογικών ποικιλιών στην επικοινωνία. Σε κάθε

φάση οι μαθητές παρουσιάζουν προφορικά τα συμπεράσματά τους. Στο γ΄ μέρος του

σεναρίου προτείνονται κείμενα που μέσω του περιεχομένου τους αναδεικνύουν την

προτεραιότητα του προφορικού ή γραπτού λόγου αντίστοιχα, σε διαφορετικές πολιτι-

σμικές κοινότητες. Mάλιστα, στο σημείο αυτό οι μαθητές διερευνούν (στον βαθμό

που τα χρονικά περιθώρια κατά την εφαρμογή επιτρέπουν) περιπτώσεις προφορικών

γλωσσικών καταβολών και από τον περίγυρό τους. Τελικό προϊόν της προσπάθειας

αυτής των μαθητών θα είναι η βήμα-βήμα και συνεργατική συγγραφή ενός κειμένου

με τίτλο «προφορικός και γραπτός λόγος όσο κοντά… τόσο μακριά» και «για άλλους

κοντά και για άλλους μακριά…», το οποίο θα γραφεί και θα αναρτηθεί σε περιβάλλον

Web 2.0. (εδώ στο Edmodo).

Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο

Ο προβληματισμός μου κινείται από την κοινά ομολογημένη πλέον αδυναμία της

γλωσσικής εκπαίδευσης –κατ’ επέκταση και την προσωπική μου, παρά τις «ενδόμυ-

χες ιδεαλιστικές» προθέσεις- να μεταχειριστεί ισότιμα και να σεβαστεί εξίσου τις

κοινωνικές και γλωσσικές ταυτότητες που φέρουν οι μαθητές πέρα και έξω από τους

τοίχους του σχολείου. Ο φορέας, λοιπόν, που επίσημα αναλαμβάνει την ανάπτυξη και

τη διάδοση του γραμματισμού σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας

και τον οποίο καθημερινά υπηρετούμε, αφήνει συχνά έξω από τους στόχους του αφα-

νείς και αθέατες τις «εξωσχολικές», καθημερινές μορφές συνομιλίας και επικοινωνίας

των μαθητών, που όμως αυτές συναποτελούν, μαζί με τη σχολική τους ιδιότητα, την

κοινωνική ταυτότητά τους η παραμέληση όμως της καθημερινής γλώσσας του μαθη-

τή έχει σημαντικές συνέπειες στην επίτευξη των κεντρικών στόχων μας: μεγαλώνει

την απόσταση από την κατάκτηση της σχολικής γλώσσας, άρα και την πρόσβαση

στον γραμματισμό ή καλύτερα «στους γραμματισμούς» που απαιτούνται για την πο-

ρεία του μετά και έξω από το σχολείο. Στο συγκεκριμένο σενάριο ο λόγος για τις ανι-

https://www.youtube.com/?hl=el&gl=GR





σότητες εξειδικεύεται στο πώς αυτές ενισχύονται από την αντίληψη που προβάλλει το

σχολείο για τη σχέση μεταξύ προφορικού και γραπτού λόγου.

Η συζήτηση για την «κρίση του γραμματισμού» (Gee 2006α 2006β), κοινώς η

ανησυχία για το αν τα σημερινά παιδιά θα μείνουν «αγράμματα», που συνήθως συνο-

δεύεται από διαπιστώσεις για την «κακή επίδοση των μαθητών», την έλλειψη «γλωσ-

σικού πλούτου», επιπλέον η διάκριση των γραπτών τους σε «καλά και κακά» παρα-

πέμπει ανοιχτά στις επιδόσεις τους κυρίως στον γραπτό λόγο, ο οποίος μάλιστα προ-

βάλλεται ως ανώτερος αξιολογικά, τουλάχιστον σε επίπεδο διδακτικών πρακτικών

και, βέβαια, σε αντίφαση με τους επίσημα δηλωμένους στόχους της γλωσσικής εκ-

παίδευσης. Ο προφορικός λόγος, λοιπόν, στο σχολικό περιβάλλον, άλλοτε με εμφανή

και ευθύ τρόπο και, σπανιότερα, έμμεσα, δείχνει να χαίρει μικρότερης εκτίμησης από

τον γραπτό, με αποτέλεσμα να υποβιβάζονται καθημερινές μορφές «διεπίδρασης και

συνομιλίας», ενώ οι «εξειδικευμένες» περιβάλλονται με κύρος (Hasan 2006). Η διχο-

τομία, ωστόσο, προφορικός λόγος-κατώτερος λόγος / γραπτός λόγος-ανώτερος λόγος

δεν αποτελεί υπόθεση περιορισμένα ενδογλωσσική και ενδοσχολική. Έχει προφανή

κοινωνική διάσταση, από τη στιγμή μάλιστα που στη γλωσσική διδασκαλία η ικανό-

τητα χειρισμού του λόγου ταυτίζεται με την ικανότητα στην πρότυπη γλώσσα. Και

αν, επίσης, λάβουμε υπόψη μας ότι η προφορική γλωσσική καταβολή του καθενός

από εμάς απέχει από τη σχολική γλώσσα τόσο, όσο απέχει η κοινωνική μας θέση και

μόρφωση από αυτή του μέσου πολίτη της μεσαίας τάξης, καταλαβαίνουμε, επομένως,

πως η σαφής και μάλιστα αξιολογική διάκριση προφορικού και γραπτού λόγου είναι

κοινωνικής υφής και αποτρέπει το σχολείο από το να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα

στην ομιλία και στη γραφή, γιατί παραγνωρίζει το αυτονόητο: πως οι στρατηγικές

παραγωγής λόγου στο σπίτι είναι φυσικό να διαφέρουν από εκείνες του σχολείου και

πως η γλωσσική διδασκαλία οφείλει όχι μόνο να αποφεύγει κοινωνικές αξιολογήσεις

της χρήσης τους, αλλά και να προσαρμόζεται στην κοινωνική πραγματικότητα με το

να εστιάζει περισσότερο στις υφολογικές ποικιλίες γραπτού και προφορικού λόγου,

παρά στις τυπικές διαφορές τους (Collins & Michaels 2008). Ας σημειώσουμε εδώ




πως η διάκριση προφορικού-γραπτού λόγου υποσυνείδητα έχει ταυτιστεί με την κοι-

νωνική διχοτομία/διάκριση εγγράμματου-αγράμματου και πολιτισμένου/απολίτιστου

κοινωνικού τύπου, παρά τις αναθεωρήσεις στις οποίες έχουν προχωρήσει τα τελευ-

ταία χρόνια οι ερευνητές των ανθρωπολογικών και των πολιτισμικών σπουδών, και

πως το στερεότυπο αυτό δεν μπορεί να μην επηρεάζει και τις γενιές των μαθητών

μας.

Το σενάριο, λοιπόν, συντάσσεται με την άποψη ότι η ρητή διάκριση προφορι-

κού και γραπτού λόγου δε στηρίζεται απαραίτητα σε αντικειμενικές τυπικές διαφορές

ανάμεσα στις δυο μορφές λόγου, αλλά έχει πρώτα και κύρια ιδεολογικό χαρακτήρα.

Στο ίδιο ιδεολογικό πλαίσιο εντάσσεται και εξετάζεται εδώ μια άλλη παράμετρος του

ίδιου θέματος που επηρεάζει τη γλωσσική έκφραση των μαθητών: πως η σαφής διά-

κριση των δυο άκρων (προφορικός-γραπτός) επιβάλλει στα παιδιά την ιδέα της στα-

τικότητας/αυστηρότητας των κειμενικών προτύπων, με αποτέλεσμα να τα αποθαρρύ-

νει από τη χρήση του γραπτού λόγου∙ για να γίνει λοιπόν κατανοητό ότι ακόμη και οι

μορφές λόγου που αποτελούν πρότυπα γραμματισμού στις σύγχρονες δυτικές κοινω-

νίες είναι πιθανόν να κινούνται ανάμεσα στα δυο άκρα, επιλέγεται μέσα στο σενάριο

και η εστίαση στις μεικτές μορφές, με τη λογική ότι η αναγνώριση και αποδοχή τους

μπορεί να ενθαρρύνει τη συχνότερη χρήση του λόγου. Προωθείται, έτσι, η αντίληψη

ότι το νόημα δεν παράγεται άπαξ, αλλά επαναδιατυπώνεται συνεχώς και αποκτά ποι-

κίλες μορφές που θεωρητικά μπορούν να είναι πάντα προσωρινές∙ η άποψη αυτή ενι-

σχύεται ακόμη περισσότερο με τη συνεργατική γραφή μέσω υπολογιστή, όπου τα

παιδιά βλέπουν τη ρευστότητα αυτή στην πράξη (Κουτσογιάννης 2010). Επιπλέον, οι

μεικτές περιπτώσεις κειμένων αποτελούν άλλη μια σαφή απόδειξη πως η διάκριση

προφορικότητας και γραφής δεν αποτελεί κάποια αντικειμενική θέση, παρά εξαρτά-

ται από τις πολιτισμικές και κοινωνικές πρακτικές στα πλαίσια των οποίων γίνεται η

διάκριση αυτή (Gee 2006∙ Xαραλαμπόπουλος 2006).

Από την άλλη μεριά, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε την ανάγκη προσαρμο-

γής των προφορικών πολιτισμών στον «δυτικό» γραμματισμό∙ όπως διαπιστώνει ο




Ong (1982), όλο και περισσότερο γίνεται «βασανιστικά» συνειδητή η ανάγκη των

προφορικών πολιτισμών να αποκτήσουν πρόσβαση στον γραπτό λόγο, παρά το γεγο-

νός ότι εγκαταλείποντας την προφορικότητα εγκαταλείπει κανείς μια για πάντα πολ-

λές συναρπαστικές μορφές έκφρασης. Για τον λόγο αυτό και η προσέγγιση αυτή, επι-

κεντρώνεται στην αναγκαιότητα που υπάρχει, όσον αφορά τα κοινωνικά στρώματα

με προφορικές γλωσσικές καταβολές που διαφοροποιούνται πολύ από την πρότυπη

γλώσσα, να διευκολυνθεί η πρόσβασή τους «στους» και όχι «στον» γραμματισμό

(Hasan 2006) μέσα από παιδαγωγικές πρακτικές που ενθαρρύνουν και ενδυναμώνουν

τις γλωσσικές και πολιτισμικές τους ταυτότητες.

Συνοψίζω τα ζητήματα που θέτει προς διερεύνηση το σενάριο: η «σαφής»

διάκριση ή όχι των δυο ειδών ενδεχομένως ικανοποιεί τους στόχους της εκάστοτε

κοινωνίας, ανάλογα με το είδος του γραμματισμού που αυτή προωθεί και ασπάζεται

καθώς και με το ποιες κοινωνικές ομάδες -πολιτικό θέμα- επιτρέπει να τον καρπώνο-

νται περισσότερο ή να αποκλείονται από αυτόν. Άρα, το ζήτημά μας είναι κατά πόσο

ο διαχωρισμός προφορικού και γραπτού λόγου, κατά συνέπεια και η προτεραιότητα

που δίνεται σε μια κοινωνία στη μια ή την άλλη μορφή αντίστοιχα, προσδιορίζεται

πολιτιστικά και διαφοροποιείται είτε από εποχή σε εποχή είτε μεταξύ κοινοτήτων με

διαφορετικά κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά.

Μήπως εξυπηρετεί μια συγκεκριμένη γλωσσική και εκπαιδευτική πολιτική

που ορίζει κάθε φορά ποιος θεωρείται εγγράμματος πολίτης και ποιος όχι; Με δυο

λόγια, η ιδεολογικής πάντοτε υφής διάσταση της σαφούς διάκρισης προφορικού-

γραπτού λόγου που επί χρόνια προωθείται στο εκπαιδευτικό σύστημα ως πρακτική –

συχνά σε αντίφαση και ανεξάρτητα από τις διακηρύξεις στόχων στα αναλυτικά προ-

γράμματα– ενισχύει την απόσταση που χωρίζει πολλά παιδιά από τον γραπτό λόγο

του σχολείου, ειδικά στις περιπτώσεις που αυτά φέρουν από το σπίτι τους -αλλά δυ-

στυχώς δε μεταφέρουν στο σχολείο- μια προφορική παράδοση πολύ μακρινή για τα

σχολικά δεδομένα (π.χ. υπάρχουν γλώσσες προφορικές, όπως η μητρική της τσιγγα-

νούλας που μας μιλά σε κείμενο από το τετράδιο εργασιών).




Ο τίτλος, λοιπόν, του σεναρίου δεν έχει να κάνει μόνο με τη, συχνά φαινομενι-

κή, απόσταση μεταξύ αυτών καθαυτών των δυο χρήσεων της γλώσσας, αλλά και με

το ότι οι δυο αυτές μορφές βρίσκονται «για άλλους κοντά και για άλλους μακριά»

εστιάζει δηλαδή, στην κοινωνική διάκριση την οποία συγκαλύπτει η παραπάνω διχο-

τομία.

Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ

Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής

Οι μαθητές ενδεχομένως να σκεφτούν:

πως η προτεραιότητα προφορικού ή γραπτού λόγου, η ισοτιμία ή η οποιαδή-

ποτε αξιολογική κρίση, προσδιορίζεται από το πολιτισμικό και κοινωνικό

πλαίσιο στο οποίο ανήκει κανείς και δεν υπάρχει αντικειμενική αξιολόγηση

της μιας ή της άλλης μορφής λόγου

η στάση του σχολείου απέναντι στη γλώσσα δεν αντανακλά απαραίτητα τις

γλωσσικές προτιμήσεις και επιλογές όλων των μαθητών, ότι το σχολείο επι-

βάλλει την προφορική και γραπτή έκφραση μιας συγκεκριμένης γλωσσικής

ποικιλίας

ότι υπάρχουν κοινωνικές ομάδες που ζουν σε μεγαλύτερη απόσταση από κά-

ποιες άλλες σε σχέση με αυτό που ονομάζουμε σχολικό περιβάλλον και σχο-

λική γλώσσα

ότι οι κοινωνικές ανισότητες που υπάρχουν έξω από το σχολείο πρέπει με κά-

θε τρόπο να εξαλειφτούν μέσω του σχολείου και της γλωσσικής παιδείας

ότι η γλώσσα ή η γλωσσική ποικιλία που μιλιέται μόνο έχει την ίδια αξία με

αυτή που και μιλιέται και γράφεται

αλλά ότι το εκπαιδευτικό σύστημα αφήνει αθέατες και αφανείς κάποιες μορ-

φές συνομιλίας και επικοινωνίας της καθημερινής ζωής των μαθητών




ότι οι παραγνωρισμένες γλωσσικές ταυτότητες δεν αφορούν μόνο τους άλλους

αλλά και τον καθένα από μας

ότι κάθε άποψη και στάση για τον κόσμο και τη γλώσσα, τη γλώσσα και τον

κόσμο, δεν αποτελεί αμετάβλητη βεβαιότητα, αλλά εκφράζει συγκεκριμένες

πολιτικές, κοινωνικές, ιδεολογικές συνθήκες που τη γεννούν.

Γνώσεις για τη γλώσσα

Οι μαθητές θα αποπειραθούν:

να κρίνουν και να συγκρίνουν μεταξύ τους κείμενα ως προς τις υφολογικές

τους και επικοινωνιακές ιδιαιτερότητες και τους ανάλογους στόχους

να αναγνωρίσουν τα σημεία σύγκλισης ή απόκλισης των δυο μορφών χρήσης

της γλώσσας (βασικά χαρακτηριστικά) αλλά και κάποιες ιδιαιτερότητές τους

να αναδείξουν τα βασικά χαρακτηριστικά της ομιλίας, παραγλωσσικά ή εξω-

γλωσσικά στοιχεία, αλλά και τους περιορισμούς που το γραπτό κείμενο ενδε-

χομένως βάζει

να αποστασιοποιηθούν από τη γλώσσα, ώστε να αναπτύξουν την ικανότητά

τους να την παρατηρούν και να μιλούν γι’ αυτήν

να αναδείξουν το συνεχές των δυο λόγων, να προχωρήσουν σε αναγνώριση

παραδοσιακών αλλά και νέων κειμενικών πρακτικών με έμφαση σε υβριδικά

κειμενικά είδη, που φαινομενικά ανήκουν στον γραπτό λόγο αλλά στην ουσία

κινούνται ενδιάμεσα, αλλά και την ρευστότητα του κειμένου που αναδιατυ-

πώνεται

να κατανοήσουν, επομένως, ότι το νόημα παράγεται μέσα από διαρκείς ανα-

θεωρήσεις και επαναπροσδιορισμούς σε κείμενα προφορικά αλλά και γρα-

πτά




να αναπτύξουν τον προσχεδιασμένο αλλά και απροσχεδίαστο προφορικό λόγο

στη δημόσια επικοινωνιακή περίσταση της σχολικής τάξης, αλλά και στην

κατανόηση και συγγραφή κειμένων επιχειρηματολογίας.

Γραμματισμοί

Από τον κλασικό στον κριτικό γραμματισμό

Το σενάριο δεν προσεγγίζει τη γλώσσα ως απλό κατάλογο μορφών, αλλά ως τρόπο

κοινωνικής ύπαρξης και δράσης, μιας και δεν εστιάζει απλά και μόνο στις τυπικές

διαφορές προφορικού και γραπτού λόγου αλλά στο πως αυτές αξιολογούνται και ερ-

μηνεύονται ανάλογα με την ιδεολογία που το εκάστοτε πολιτισμικό και κοινωνικό

πλαίσιο προβάλλει και, κυρίως, στο πως αυτές οι διαφορές χρησιμοποιούνται για την

αναπαραγωγή μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ιεραρχίας με μέσο ή πρόσχημα τον

σχολικό γραμματισμό. Με αυτήν την έννοια, ξεπερνά μάλλον τα όρια του κλασικού

γραμματισμού και φιλοδοξεί να εξυπηρετήσει τον κριτικό, διότι αντιμετωπίζει τη

γλώσσα ως παράγοντα διαμόρφωσης των υποκειμένων και των ταυτοτήτων τους και

όχι απλά ως ένα μαθησιακό αντικείμενο.

Νέοι Γραμματισμοί

Στόχος είναι να αναπτύξουν οι μαθητές δεξιότητες στον επεξεργαστή κειμένου (και

ανάλογα με τις επιλογές κατά την εφαρμογή και στο λογισμικό παρουσίασης) αλλά

και να αξιολογήσουν τις δυνατότητες που τους δίνει, για να συνεργαστούν με στόχο

την ομαδική συγγραφή κειμένων. Εδώ οι νέες τεχνολογίες συμβάλλουν στην ικανο-

ποίηση ενός επιπλέον στόχου του σεναρίου: να ενθαρρύνει τους μαθητές μέσω της

συνεργατικής γραφής στην παραγωγή και συμπαραγωγή νοήματος και να τους ωθή-

σει να ξεπεράσουν την ατομικότητα/«μοναχικότητα» στην παραγωγή σχολικού λό-

γου.

Διδακτικές πρακτικές

Το σενάριο προτείνει πρακτικές που συμβάλλουν στην καλλιέργεια δεξιοτήτων που

ενισχύουν την ομαδικότητα, στην ενθάρρυνση ισότιμης συμμετοχής στον σχολικό




λόγο μέσα από την ποικιλία δραστηριοτήτων αλλά και στην επιδίωξη της συνεργατι-

κότητας στην ανάγνωση και παραγωγή κειμένου. Συμβάλλει στην ανάπτυξη της κρι-

τικής ικανότητας μέσα από την παρατήρηση, τη σύγκριση και την επεξεργασία κειμε-

νικών ειδών με κοινά ή διαφορετικά χαρακτηριστικά και προβάλλει την αμφισβήτηση

ως μοχλό της μάθησης και της γνώσης. Επιπλέον, επιζητά να ενθαρρύνει τους μαθη-

τές να μεταφέρουν στο σχολείο τις αθέατες πλευρές της καθημερινής τους επικοινω-

νίας εκτός σχολείου επομένως, να αναπτύξουν αυτοεκτίμηση σε σχέση με την ταυτό-

τητά τους αλλά και σεβασμό για τις ταυτότητες των άλλων.

Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Αφετηρία

H ιδέα του σεναρίου προκύπτει από την παρουσία στο σχολείο παιδιών με ποικίλες

γλωσσικές ταυτότητες, οι οποίες όμως δε δηλώνονται και δεν εκφράζονται μέσα στην

τάξη, εξαιτίας της κυρίαρχης ιδεολογίας-μυθολογίας περί γλωσσικής ομοιογένειας

στην ελληνική και όχι μόνο εκπαίδευση∙ η στρεψόδικη ενοχοποίηση της γλωσσικής

ταυτότητας για τις «κακές» σχολικές επιδόσεις, αλλά κυρίως οι «σιωπές» που τη συ-

νοδεύουν, επιπλέον η εμμονή του σχολικού γραμματισμού με τα λεγόμενα ισχυρά

γένη και η αποστέρηση της αναγνωρισιμότητας οποιασδήποτε μορφής λόγου ξεφεύ-

γει από την πρότυπη γλώσσα, επιβάλλουν τουλάχιστον να προσπαθήσουμε να απο-

καλύψουμε όπoια εξωγλωσσική και εξωγλωσσολογική ιδεολογική κατασκευή παρε-

μποδίζει την ελεύθερη ομιλία άρα και ύπαρξη του παιδιού στο σχολείο.

Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο

Η συγκεκριμένη διδακτική πρόταση συμβαδίζει με διδακτικούς στόχους που συμπε-

ριλαμβάνονται στα επίσημα προγράμματα σπουδών και ειδικότερα αποβλέπει να ενι-

σχύσει τις δυνατότητες των μαθητών:




να αξιολογούν και να διακρίνουν τις σχέσεις μεταξύ προφορικού και γραπτού

λόγου και να είναι σε θέση να τις ερμηνεύουν με κριτήρια ιστορικά και κοι-

νωνιογλωσσικά∙

να αντιληφτούν ότι πρόκειται για απόλυτα οριοθετημένες και ομοιόμορφες

γλωσσικές μορφές. Επομένως, ασχολούμαστε περισσότερο με τις υφολογικές

-άρα και κειμενικές ποικιλίες- και τις ανάγκες της κάθε επικοινωνιακής και

κοινωνικής περίστασης∙

να αναγνωρίσουν ως κειμενικά είδη και τα υβριδικά, όπως αυτά που σχετίζο-

νται με τις επικοινωνιακές ανάγκες μέσω των ΤΠΕ, και να εξοικειωθούν με

αυτά∙

να διερωτηθούν μήπως τα εργαλεία Web 2.0 υποβοηθούν την καλλιέργεια της

γλώσσας, μέσα από τη χρήση τους για την ανάγνωση αλλά και τη γραφή- συ-

μπαραγωγή των κειμένων και τις άμεσες αλληλεπιδραστικές δυνατότητες που

παρέχουν.

Αξιοποίηση των ΤΠΕ

Η ομαδική χρήση του επεξεργαστή κειμένου, αλλά και η δυνατότητα αλληλεπίδρα-

σης στα κείμενα και συνεργατικότητας στη γραφή που παρέχει το Web 2.0, αναδει-

κνύεται τη μεταβλητότητα/ρευστότητα του κειμένου∙ δίνεται έμφαση στη γραφή ως

διαδικασία και όχι αποκλειστικά και μόνο στο τελικό προϊόν, αλλά και στη δυνατότη-

τα συμπαραγωγής γραπτού λόγου χωρίς τα εμπόδια του χειρογράφου και τη στατικό-

τητα μορφής και νοήματος που επιβάλλει η παραδοσιακή γραφή. Αντίστοιχα, συμ-

βάλλει στην αντίληψη της δυναμικής των νοημάτων και της γλώσσας και η χρήση

του λογισμικού παρουσίασης (Κουτσογιάννης 2012).

Κείμενα

Νεοελληνική Γλώσσα A΄ Γυμνασίου:

Eνότητα 1, Kείμενο 4: [Γράμμα σ’ έναν φίλο μου που είναι μακριά], σελ. 13.

Ενότητα 2, Κείμενο 1: [Σταμάτησα το σχολείο], τετράδιο εργασιών, σελ. 14.

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/337/2291,8724/




Υποστηρικτικό/εκπαιδευτικό υλικό:

Οπτικοακουστικό υλικό

Μαθητική ταινία «Λέγε με ‘φίλε’» της κινηματογραφικής ομάδας του 2ου

Γυμνασίου Άνω Λιοσίων που δημιουργήθηκε κατά τη σχολική περίοδο 2010-

2011 στα πλαίσια του πολιτιστικού προγράμματος «Φτιάχνοντας μια ταινία

μικρού μήκους» [πηγή: YouTube].

Απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ «Πολύ μιλάς, πολύ κλαίς» (2007) του Δ. Κι-

τσικούδη [πηγή: YouTube].

Άρθρα/μελέτες

Thomas, R. 2001. Aλφαβητισμός και προφορικότητα στην κλασική περίοδο.

Στο Ιστορία της ελληνικής γλώσσας: Από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα,

επιμ. Α.Φ. Χριστίδης. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας & Ινστιτού-

το Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη]. σελ. 237-246.

Thomas, R. [1996] 2001. Γραπτός και προφορικός λόγος στην Αρχαία Ελλά-

δα. 3η έκδ. Μτφρ. Δ. Κυρτάτας. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρή-

της. σελ. 158-159.

Αλφαβητισμός και προφορικότητα στην Αρχαία Ελλάδα, σελ. 243-244.

Holton, D., Mackridge, P. & Ει. Φιλιππάκη-Warburton. 1999. Γραμματική της

ελληνικής γλώσσας. Μτφρ. Β. Σπυρόπουλος. Αθήνα: Πατάκης.

Ανδρουτσόπουλος, Γ. 2009. «Το κρασάκι του Τσου»: Πολυτροπικότητα, δια-

κειμενικότητα και ετερογλωσσία στον «δεύτερο ιστό». Στο Ζητήματα Επικοι-

νωνίας, 3:9, 49-61. Ειδικότερα το βίντεο «To krasaki tou Tsou» [πηγή:

YouTube] και τα σχόλια των χρηστών του διαδικτύου πάνω στο κρασάκι του

Τσου (π.χ. «1. Πανέξυπνο, παίδες!! Τα σέβη µου!!!»).

Γεωργακοπούλου, Α. 2001. Των Ελλήνων οι νέες ψηφιακές κοινότητες. [Πηγή:

εφημ. Η Καθημερινή / Τέχνες και Γράμματα,, 14/10/2001]. Ειδικότερα: το η-

λεκτρονικό μήνυμα «Elpizo na diavazis akoma to email sou...»

http://www.youtube.com/watch?v=GlaBgd02dZY

http://www.youtube.com/watch?v=OEQI5Cyi1VM

http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_15/16.html




http://jannisandroutsopoulos.files.wordpress.com/2009/12/ktt_final.pdf

http://www.youtube.com/watch?v=y-wF3pHpEt8)

http://digitalschool.minedu.gov.gr/modules/ebook/show.php/DSEPAL-A103/249/1836,5920/extras/activities/indexa_2_greeklish/indexa_2_georgakopoulou.html




Παπαδόπουλος, Σ. Αφιέρωμα στους Ρομά. Ειδικότερα: το απόσπασμα «Οι

Τσιγγάνοι, τα γράμματα και η σχολική εκπαίδευση».

Βικιπαίδεια. Πομακική γλώσσα.

Διδακτική πορεία/ στάδια/φάσεις

Α΄ φάση (2 ώρες):

Σκοπός σ’ αυτήν τη φάση είναι να αναγνωρίσουν οι μαθητές τα σημεία σύγκλισης

αλλά και απόκλισης των δυο μορφών λόγου (βασικά χαρακτηριστικά) κατά την μετα-

τροπή από τον προφορικό στον γραπτό, αλλά και αντίστροφα, ώστε να αντιληφτούν

καλύτερα τις δυνατότητες αλλά και τους πιθανούς περιορισμούς της μιας ή της άλλης

μορφής. Επιλέγονται δυο διαφορετικές κοινωνικές περιστάσεις -από τη μια η καθη-

μερινή συνομιλία στο σχολείο, από την άλλη η προφορική παρουσίαση επιστημονι-

κού κειμένου-, ώστε να αρχίζει να μετατοπίζεται το βάρος της σύγκρισης από τις τυ-

πικές διαφορές στην κοινωνική ανάγκη που υπαγορεύει την επικοινωνία (π.χ. επίση-

μος ή ανεπίσημος προφορικός λόγος όπου χρειαστεί) και τελικά στις υφολογικές ποι-

κιλίες των δυο μορφών λόγου που εξετάζονται αναλυτικότερα στην επόμενη φάση.

Την 1η ώρα χωρίζουμε τις ομάδες και αφού προετοιμάσουμε τους μαθητές για

το σύνολο της εργασίας, εξηγούμε την ανάγκη να διαβάζονται προσεκτικά τα φύλλα

εργασίας, ώστε να υπάρχει η μικρότερη δυνατή απώλεια χρόνου, αλλά και να τονι-

στεί η σημασία εξοικείωσης των παιδιών με την ακριβή ανάγνωση των ζητουμένων.

Μοιράζουμε τα φύλλα εργασίας (για τις δραστηριότητες 1 και 2) -αν δεν υπάρχει η

δυνατότητα εργαστηρίου, ώστε να συμπληρώνονται απευθείας στον επεξεργαστή

κειμένου- και προχωρούμε άμεσα στον καταιγισμό ιδεών, ώστε να διερευνηθεί η

προηγούμενη γνώση των μαθητών. Στην συνέχεια προβάλλουμε το video μια φορά

(αν είναι από κεντρικό βιντεοπροβολέα) και δίνουμε το κείμενο απομαγνητοφώνη-

σης. Πιθανόν να το επαναλάβουμε, ώστε να δοθεί η ευκαιρία στους μαθητές να παρα-

τηρήσουν καλύτερα τις διαφορές με βάση τα ερωτήματα από το φύλλο εργασίας. Τη

2η ώρα ζητούμε από τους μαθητές να διαβάσουν κατά ομάδες (ή διαβάζουμε μαζί

μέσα στην τάξη, ανάλογα με τις συνθήκες) το γραπτό κείμενο επιστημονικού περιε-

http://6dim-diap-elefth.thess.sch.gr/Greek/Ekpaidefsi_Tsigganopaidon/PagkosmiaHmeraRoma/afieroma_stous_roma.pdf

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B3%CE%BB%CF%8E%CF%83%CF%83%CE%B1




χομένου με απώτερο σκοπό να το μετατρέψουν σε προφορικό λόγο και να μας πα-

ρουσιάσουν τα αποτελέσματά τους. Αφού ολοκληρωθεί και η παρουσίαση, τους ανα-

θέτουμε τις δραστηριότητες 4 και 5 για το σπίτι (ήδη αναρτημένες στο Edmodo), που

σχετίζονται με τους στόχους της β΄ φάσης και δίνουμε λίγο χρόνο για τις απορίες.

Β΄ φάση (3 ώρες):

Το β΄ μέρος στοχεύει στην ανάδειξη του συνεχούς των δυο λόγων μέσα από την εξέ-

ταση παραδοσιακών αλλά και νέων κειμενικών πρακτικών με έμφαση σε υβριδικά

κειμενικά είδη, που φαινομενικά ανήκουν στον γραπτό λόγο αλλά στην ουσία κινού-

νται ενδιάμεσα∙ επιπλέον, εδώ, γίνεται προσπάθεια να εστιάσουμε περισσότερο στις

υφολογικές ποικιλίες γραπτού και προφορικού λόγου ανάλογα με τις ανάγκες που η

επικοινωνία και το κοινωνικό περιβάλλον υπαγορεύουν, παρά στις τυπικές διαφορές

τους. Τις δυο πρώτες ώρες, αφού συζητήσουμε τα αποτελέσματα των εργασιών στο

σπίτι, συνεχίζουμε με τα υπόλοιπα κείμενα της β΄ φάσης. Στο μεταξύ η εκπαιδευτικός

συνεργάζεται με κάθε ομάδα ξεχωριστά αλλά και απευθύνεται στην ολομέλεια για

κοινά προβλήματα. Κατά την παρουσίαση η κάθε ομάδα μπορεί να συμπληρώνει

στοιχεία που θεωρεί σημαντικά από τις παρουσιάσεις των άλλων ομάδων∙ στο τέλος

της β΄ φάσης οι ομάδες καλούνται να συνθέσουν, βασισμένες στα συμπεράσματα των

προηγούμενων δραστηριοτήτων ένα κείμενο επιχειρηματολογίας/γνώμης με τίτλο:

«προφορικός και γραπτός λόγος… όσο κοντά τόσο μακριά» με τη βοήθεια του επεξερ-

γαστή κειμένου και με την συμβολή όλων των μελών. Στη δραστηριότητα αυτή αφιε-

ρώνεται μια ώρα. Εδώ η εκπαιδευτικός ενισχύει την προσπάθεια, λύνει απορίες, εν-

θαρρύνει, επιβλέπει, αλλά και παρεμβαίνει αν χρειαστεί. Η ανάρτηση γίνεται από τον

γραμματέα κάθε ομάδας και η ανατροφοδότηση/διόρθωση συνεχίζεται και εκτός της

σχολικής ώρας. Στο τέλος της ώρας αναθέτουμε τις δραστηριότητες 9 και 10 για το

σπίτι ως προεργασία για τη συνέχιση της επόμενης φάσης στην τάξη.

Γ΄ φάση (3 ώρες):

Στη γ΄ φάση του σεναρίου θέτουμε, λοιπόν, προς διερεύνηση στους μαθητές το εξής

θέμα: κατά πόσο ο διαχωρισμός προφορικού και γραπτού λόγου, κατά συνέπεια και η





προτεραιότητα που δίνεται σε μια κοινωνία στη μια ή την άλλη μορφή αντίστοιχα,

προσδιορίζεται πολιτιστικά και διαφοροποιείται είτε από εποχή σε εποχή είτε μεταξύ

κοινοτήτων με διαφορετικά κοινωνικοπολιτικά χαρακτηριστικά∙ προτείνονται, λοι-

πόν, κείμενα γραπτά ή πολυτροπικά που αναδεικνύουν την προτεραιότητα π.χ. του

προφορικού λόγου στην Αρχαία Αθήνα, όταν η ρητορική μεσουρανούσε, ή στην

Σπάρτη με τους προφορικούς νόμους, και γίνεται αναφορά στους Πομάκους, σύνδε-

σμος με διαπολιτισμικά σχολεία όπου αναρτώνται κείμενα για την τσιγγάνικη γλώσ-

σα. Την 1η ώρα, αφού συνοψιστούν τα συμπεράσματα από τις εργασίες στο σπίτι,

προβάλλεται το video για τους Πομάκους, παράλληλα γίνεται η ανάγνωση του κειμέ-

νου της Wikipedia για τη γλώσσα τους και ακολουθεί και συζήτηση αν χρειαστεί -

εξάλλου είναι σημαντικό να δοθούν μερικές πληροφορίες στα παιδιά για την παρου-

σία των Πομάκων, αλλά και άλλων μειονοτήτων στην Ελλάδα. Συνεχίζεται η διαδι-

κασία με τις υπόλοιπες δραστηριότητες μέχρι το τέλος του δίωρου και δίνεται στους

μαθητές η τελευταία (15η) δραστηριότητα προς διερεύνηση στο σπίτι.

15η Δραστηριότητα: 1 διδακτική ώρα

Μπορεί να ξεκινήσει στο σχολείο και να ολοκληρωθεί στο σπίτι, ενώ στη συνέχεια

ανατροφοδοτείται μέσα και έξω από το σχολείο μέσω του περιβάλλοντος Web 2.0.

Στην τελευταία ώρα, λοιπόν, θα ζητηθεί από τους μαθητές να συνεργαστούν, ώστε να

συγκεντρώσουν τα συμπεράσματά τους από όλες τις προηγούμενες δραστηριότητες

με σκοπό να αρχίσουν να συνθέτουν το τελικό τους κείμενο επιχειρηματολογίας-

γνώμης με τίτλο «προφορικός και γραπτός λόγους: για άλλους μακριά και για άλλους

κοντά…» γράφοντας συνεργατικά. Το κείμενο θα αναρτηθεί στο περιβάλλον Web

2.0, μέσω του οποίου θα γίνει και η διόρθωση/ανατροφοδότηση.




ΣΤ. ΦΥΛΛΟ/Α ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α΄ φάση: 2 ώρες




Στο σχολείο

Δραστηριότητα 1η: Σας δίνονται 5 λεπτά της ώρας για να σκεφτείτε τη σχέση μετα-

ξύ των δυο αυτών μορφών λόγου. Ο γραμματέας της ομάδας ας καταγράψει στο χαρ-

τί τις ιδέες σας.

Ανακοινώστε προφορικά τα αποτελέσματα στην ολομέλεια, ο εκπαιδευτικός ή ένας-

ένας οι γραμματείς ας μεταφέρουν τις σκέψεις σας στον πίνακα της τάξης (αποθη-

κεύουμε το αποτέλεσμα)

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

Δραστηριότητα 2η: από τον προφορικό στο γραπτό λόγο

Σας δίνονται:

α. ένας διάλογος σε οπτικοακουστική μορφή,

β. ένα γραπτό κείμενο που αποτελεί απομαγνητοφώνηση του παραπάνω διαλόγου.

- Παρακολουθείστε το video που ακολουθεί: (από 1΄:20΄΄ μέχρι 2΄:00΄΄)

http://www.youtube.com/watch?v=GlaBgd02dZY (Λέγε με «φίλε»)

Στη συνέχεια, διαβάστε το απομαγνητοφωνημένο γραπτό κείμενο και παρατηρείστε

τις μεταβολές που παρουσιάζουν από τη μεταφορά του προφορικού λόγου σε γραπτό.

Συζητήστε με την ομάδα σας και κρατείστε σημειώσεις με βασικό άξονα τα παρακά-

τω ερωτήματα:

- Ποιος ο πομπός και ποιος ο δέκτης σε κάθε περίπτωση και ποια η σχέση μεταξύ

τους;

- Ποιο είναι το ύφος του πομπού και ποιο του δέκτη αντίστοιχα;

- Ο σκοπός, ο χώρος, ο χρόνος της επικοινωνίας.

- Ποια στοιχεία της ομιλίας μεταφέρονται με τα σημεία στίξης;

http://www.youtube.com/watch?v=GlaBgd02dZY




- Υπάρχουν κάποια σημεία της επαφής τους ή εκφραστικά μέσα των συνομιλητών

που δεν αποδίδονται με ακρίβεια στο γραπτό κείμενο; Ποιους περιορισμούς έχει το

γραπτό κείμενο;

-Έχετε να διορθώσετε ή να αλλάξετε κάτι στις πρώτες σας γνώσεις για τα δυο είδη

λόγου;

Δραστηριότητα 3η:

Πατήστε επάνω στο σύνδεσμο:


Διαβάστε το κείμενο «Αλφαβητισμός και προφορικότητα στην Αρχαία Ελλάδα», σελ.

243-244 (μόνο την πρώτη παράγραφο) και παρουσιάστε το προφορικά μπαίνοντας

στον ρόλο του πομπού-συγγραφέα (η κάθε ομάδα στην ολομέλεια). Παρατηρείστε

ποιες αλλαγές πραγματοποιήσατε. Συζητείστε και σημειώστε:

- Ποιος ο πομπός και ποιος ο δέκτης σε κάθε περίπτωση και ποια η σχέση μεταξύ

τους;

- Ποιο είναι το ύφος του πομπού;

- Ο σκοπός, ο χώρος, ο χρόνος της επικοινωνίας και στις δυο περιπτώσεις.

- Ποια στοιχεία της ομιλίας μεταφέρονται με τα σημεία στίξης;

- Υπάρχουν κάποια σημεία που δεν αποδίδονται με ακρίβεια στο γραπτό ή στο προ-

φορικό κείμενο αντίστοιχα; Ποιους περιορισμούς έχει το γραπτό κείμενο; Ποιους ο

προφορικός λόγος;

- Συγκρίνετε τα δυο κείμενα, τον διάλογο και το επιστημονικό κείμενο, προφορικό

και γραπτό. Σε ποια περίπτωση υπάρχει μεγαλύτερη σταθερότητα στη μορφή του

κειμένου;

- Σε ποια περίπτωση το κείμενο γίνεται πιο ρευστό;

- Να συγκρίνετε το ύφος στο ένα κείμενο με το ύφος στο άλλο κείμενο. Σε ποιο βαθ-

μό αυτό εξαρτάται από το αν ο λόγος είναι προφορικός ή γραπτός;





- Έχετε να διορθώστε ή να αλλάξετε κάτι στις πρώτες σας γνώσεις για τα δυο είδη

λόγου;

Εργασία για το σπίτι :

Ι. Δραστηριότητα 4η

Πατήστε εδώ:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/346/2304,8798/indexb_2.htm

ή διαβάστε από το σχολικό σας βιβλίο το κείμενο 4, ενότητα 2, σελ. 13 [Γράμμα σ’

ένα φίλο μου που είναι μακριά].

- Ποιος ο πομπός και ποιος ο δέκτης;

- Ποια η σχέση μεταξύ τους και ποιος ο σκοπός της επικοινωνίας;

- Ποιο μέσο-δίαυλο επικοινωνίας χρησιμοποιούν;

- Σε ποιο ύφος είναι γραμμένο το κείμενο;

- Το κείμενο είναι γραπτό. Εντοπίζετε σ’ αυτό χαρακτηριστικά του προφορικού λό-

γου;

Κρατείστε σημειώσεις πάνω στο φύλλο εργασίας, ώστε να τις συζητήσετε με την ο-

μάδα σας στην τάξη

ΙΙ. Δραστηριότητα 5η

Πατήστε στον σύνδεσμο:

http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_15/17.html και δια-

βάστε άλλη μια φορά το κείμενο με τίτλο: «Αλφαβητισμός και προφορικότητα στην

Αρχαία Ελλάδα, σελ. 243-244 (την 1η παράγραφο). Έχετε ξαναδιαβάσει το κείμενο

για τις ανάγκες της δραστηριότητας 3.


- Ποια η σχέση μεταξύ τους και ποιος ο σκοπός της επικοινωνίας;


- Ποιο είναι το μέσο, ο δίαυλος επικοινωνίας που χρησιμοποιείται;

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/346/2304,8798/indexb_2.htm





- Ποια στοιχεία γραπτού λόγου και ποια προφορικού εντοπίζετε;

- Έχετε άλλες παρατηρήσεις; Κρατείστε σημειώσεις πάνω στο φύλλο εργασίας.

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………..

Β΄ φάση: 3 ώρες





Συζητήστε για 10 λεπτά μεταξύ σας, συμπληρώστε το ομαδικό φύλλο και παρουσιά-

στε στην ολομέλεια τα συμπεράσματά σας από τις δραστηριότητες 4 και 5.

Δραστηριότητα 6η

1. Πανέξυπνο, παίδες!! Τα σέβη µου!!!

"κι είχε η µπουγάτσα κενό"...χαχαχα...!!

2. Αχ, πως δε πέθανα από το γέλιο!!!

3. kala, milame gia apisteuto vid.

eliwsa.

4. Apisteyto!!!! Milame eklapsa apo ta gelia!

5. Παιδιά είστε θεοί :P

6. 10/10 ta spaei :D

Το κείμενο είναι παρμένο από ένα επιστημονικό άρθρο που μελετά μορφές κειμένων,

όπως το παραπάνω. Διαβάστε το προσεκτικά, σκεφτείτε και κρατείστε σημειώσεις

πάνω στο φύλλο εργασίας με βάση τους άξονες:


- Ποια η σχέση μεταξύ τους;

- Ποιος ο σκοπός της επικοινωνίας;



- Θα το χαρακτηρίζατε γραπτό ή προφορικό;


- Ποιες διαφορές παρουσιάζει από το προηγούμενο γραπτό κείμενο;

- Τελικά ποιες μορφές κειμένου εξετάζει το άρθρο; (Σε περίπτωση που υπάρχει χρό-

νος ρίξτε μια γρήγορη ματιά στον τίτλο του άρθρου.)






επίσης: http://www.youtube.com/watch?v=y-wF3pHpEt8)

- Έχετε άλλες παρατηρήσεις;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

Με βάση τις σημειώσεις σας παρουσιάστε στην ολομέλεια τα συμπεράσματά σας

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………


«Elpizo na diavazis akoma to email sou...,

Alimonon ksekollame potes apo th mhxanh mas gia na ksekollhsoume kai tvra?»

Το κείμενο είναι παρμένο από ένα επιστημονικό άρθρο που μελετά τα ηλεκτρονικά

μηνύματα. Διαβάστε το προσεκτικά, συζητήστε μεταξύ σας και κρατείστε σημειώσεις

πάνω στο φύλλο εργασίας με βάση τους άξονες:


- Ποια η σχέση μεταξύ τους;

- Ποιος ο σκοπός της επικοινωνίας;



- Θα το χαρακτηρίζατε γραπτό ή προφορικό;


- Ποιες διαφορές παρουσιάζει από το προηγούμενο γραπτό κείμενο;

- Έχετε άλλες παρατηρήσεις;

Με βάση τις σημειώσεις σας παρουσιάστε στην ολομέλεια τα συμπεράσματά σας.

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

http://www.youtube.com/watch?v=y-wF3pHpEt8




Δραστηριότητα 8η: (Αρχίζει στο σχολείο και συνεχίζεται και στο σπίτι μέχρι το πέ-

ρας του σεναρίου: αφιερώνεται μια διδακτική ώρα.)

Συσκεφτείτε με την ομάδα σας, ξαναδείτε τα συμπεράσματά σας από όλες τις δρα-

στηριότητες που ολοκληρώσατε μέχρι τώρα και συνθέστε -η κάθε ομάδα ξεχωριστά-

από ένα κείμενο που προορίζεται για άρθρο στην σχολική εφημερίδα ή για ανάρτηση

στην ιστοσελίδα του σχολείου ή της τάξης και αναρτήστε το στο Edmodo με τίτλο:

«Προφορικός και γραπτός λόγος όσο κοντά… τόσο μακριά ο ένας απ’ τον άλλον».

Δώστε όποιον άλλο τίτλο θέλετε στο τελικό σας κείμενο, αφού λάβετε υπόψη τα ε-

ξής ζητήματα:

- Σε τι διαφέρουν και σε τι μοιάζουν ο γραπτός και ο προφορικός λόγος;

- Πρόκειται για δυο ξεχωριστές κατηγορίες ή μπορούν και να συνδυαστούν μεταξύ

τους; Από τι εξαρτάται αυτό;

- Εξαρτάται το ύφος ενός κειμένου αποκλειστικά από τον προφορικό ή γραπτό του

χαρακτήρα; Ποιοι παράγοντες το επηρεάζουν; Χρησιμοποιείστε παραδείγματα αν θέ-

λετε.

- Τελικά σε κάθε μορφή επικοινωνίας πρέπει να αποφασίζουμε ποιον από τους δυο θα

ακολουθήσουμε ή υπάρχουν και μεικτοί τρόποι να εκφραστούμε; Μπορείς να αναφέ-

ρεις μερικούς; Σε ποιες περιπτώσεις-περιστάσεις επικοινωνίας; Σε τι είδους κείμενα;

Γράψτε ό,τι άλλο νομίζετε…

Προαιρετικά: περάστε σε λογισμικό παρουσίασης τα συμπεράσματά σας και παρου-

σιάστε το στην τάξη. Τι είδους λόγο χρησιμοποιήσατε, προφορικό ή γραπτό;

Εργασίες για το σπίτι:

Ι. Δραστηριότητα 9η:

Διαβάστε το Κείμενο 1, 2η ενότητα, [ Σταμάτησα το σχολείο], τετράδιο εργασιών.

Σκεφτείτε, συζητείστε μεταξύ σας και κρατείστε σημειώσεις στο φύλλο εργασίας με

βάση τους άξονες:




- Ποια είναι η σχέση της νεαρής τσιγγάνας με το σχολείο και τον γραπτό λόγο;

- Τι επιθυμεί η ίδια και γιατί;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

ΙΙ. Δραστηριότητα 10η:

Πατήστε τον σύνδεσμο :

http://6dim-diap-

elefth.thess.sch.gr/Greek/Ekpaidefsi_Tsigganopaidon/PagkosmiaHmeraRoma/afierom

a_stous_roma.pdf

διαβάστε το κείμενο: Πως χάθηκαν τα τσιγγάνικα γράμματα;

Σκεφτείτε, συζητείστε μεταξύ σας και κρατείστε σημειώσεις πάνω στο φύλλο εργα-

σίας με βάση τους άξονες:

- Σε ποιο περιβάλλον είναι αναρτημένο το κείμενο αυτό, σε ποιους απευθύνεται και

ποιον σκοπό εξυπηρετεί;

- Σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε με βάση το παραμύθι για την γλώσσα των τσιγ-

γάνων και την σχέση της με τον γραπτό λόγο;

- Ξαναδείτε το κείμενο «Σταμάτησα το σχολείο» από την δραστηριότητα 9. Έχετε να

συμπληρώσετε κάτι για τη σχέση της μικρής με τα γράμματα και το σχολείο;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

Γ΄ φάση: 3 ώρες








- Συσκεφτείτε 10 λεπτά, συμπληρώστε το ομαδικό φύλλο και παρουσιάστε στην ολο-

μέλεια τα συμπεράσματά σας για τις δραστηριότητες 9 και 10.

Δραστηριότητα 11η

Πατήστε τον σύνδεσμο: http://www.youtube.com/watch?v=OEQI5Cyi1VM και πα-

ρακολουθείστε το απόσπασμα από το ντοκιμαντέρ «Πολύ μιλάς, πολύ κλαίς». Στη

συνέχεια πατήστε:

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CE

%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B3%CE%BB%CF%8E%CF%83%CF%83%CE%

B1 και συμβουλευτείτε συμπληρωματικά το κείμενο της Wikipedia με έμφαση στην

υποενότητα «αλφάβητο».

Σκεφτείτε, συζητείστε και κρατείστε σημειώσεις πάνω στα φύλλα εργασίας.

- Ποιο είναι το αντικείμενο της συζήτησης των πρωταγωνιστών του ντοκιμαντέρ;

- Ποια γλώσσα μιλούν σήμερα;

- Ποια γλώσσα μαθαίνουν στο σχολείο και σε ποια γλώσσα γράφουν;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………


Πατήστε στον σύνδεσμο:


Διαβάστε το κείμενο: α. Αλφαβητισμός και προφορικότητα στην κλασική περίοδο και

β. Γραπτός και προφορικός λόγος στην Αρχαία Ελλάδα.

Σκεφτείτε, συζητείστε μεταξύ σας και κρατείστε σημειώσεις πάνω στο φύλλο εργασί-

ας.

- Ποια ήταν η στάση της συγκεκριμένης κοινωνίας απέναντι στον προφορικό και

γραπτό λόγο;

http://www.youtube.com/watch?v=OEQI5Cyi1VM








…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

Εργασία στο σπίτι:

Ι. Δραστηριότητα 13η:

Πατήστε τον σύνδεσμο:

http://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_15/17.html.

Διαβάστε το κείμενο Aλφαβητισμός και προφορικότητα στην κλασική περίοδο, (την

πρώτη παράγραφο), σκεφτείτε, συζητείστε μεταξύ σας, και κρατείστε σημειώσεις:

- Ποια ήταν η στάση της συγκεκριμένης κοινωνίας απέναντι στον προφορικό και

γραπτό λόγο;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………….

ΙΙ. Δραστηριότητα 14η: Στο οπισθόφυλλο του βιβλίου: «Γραμματική της ελληνικής

γλώσσας», των Holton, D., P. Mackridge & E. Φιλιππάκη-Warburton, Γραμματική

της ελληνικής γλώσσας, μεταξύ άλλων γράφεται το εξής:

«Η γλωσσική ποικιλία που περιγράφει η γραμματική είναι, κατά κύριο λόγο, αυτή που

χρησιμοποιούν οι φυσικοί ομιλητές της ελληνικής που κατοικούν στα αστικά κέντρα και

έχουν ολοκληρώσει τουλάχιστον την βασική εκπαίδευση.» (Mackridge, 1999, 2007)

Το κείμενο αυτό είναι γραμμένο σε εγχειρίδιο γραμματικής που γράφτηκε πριν από

μερικά χρόνια κι επανεκδόθηκε το 2007. Προσπαθήστε να επαναδιατυπώσετε προφο-

ρικά το περιεχόμενο του κειμένου με βάση τα εξής:

- Ποιοι μιλούν την γλώσσα που διδάσκεται μέσα από τις γραμματικές;





- Ποιοι εξαιρούνται από αυτήν;

Στην τάξη: Συζητήστε μεταξύ σας, συμπληρώστε το ομαδικό φύλλο για τις δραστη-

ριότητες και παρουσιάστε τα συμπεράσματά σας στην ολομέλεια.

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………….

Για το σπίτι:

Προετοιμάστε, κρατώντας σημειώσεις στα φύλλα εργασίας ο καθένας ξεχωριστά, τη

15η δραστηριότητα στο σπίτι.


Συσκεφτείτε με την ομάδα σας, ξαναδείτε τα συμπεράσματά σας από τις δραστηριό-

τητες που ολοκληρώσατε μέχρι τώρα και συνθέστε η κάθε ομάδα ξεχωριστά άλλο ένα

άρθρο προορισμένο για τη σχολική εφημερίδα ή για την ιστοσελίδα του σχολείου και

αναρτήστε το στο Εdmodo, με τίτλο:

«προφορικός και γραπτός λόγος: γι’ άλλους κοντά και γι’ άλλους μακριά ο ένας απ΄ τον

άλλον»

Δώστε όποιον άλλο τίτλο θέλετε στο τελικό σας κείμενο, αφού λάβετε υπόψη τα εξής

ζητήματα:

- Έχουν όλοι οι πολιτισμοί και οι κοινωνίες την ίδια άποψη για τον γραπτό ή τον

προφορικό λόγο;

- Ποια ήταν η θέση του προφορικού λόγου στην Αρχαία Ελλάδα με βάση το κείμενο;

- Ποια στην Αρχαία Σπάρτη;

- Ποια στην κοινωνία των τσιγγάνων;

- Έχουν όλοι οι λαοί γραπτές γλώσσες; Τι παρατηρείς σήμερα γύρω σου; Υπάρχουν

γλώσσες που είναι αποκλειστικά προφορικές, που μόνο τις ακούμε ή μόνο τις μιλάμε

αλλά ποτέ δεν γράφουμε σε αυτές; Ποιες είναι; Θέλετε να ψάξετε και περιπτώσεις




άλλων γλωσσών πέρα από όσες συζητήσαμε μαζί; (Ας αποτελέσει αφορμή για μια

νέα συνεργασία-σενάριο.)

- Επομένως, είναι όλοι οι άνθρωποι το ίδιο κοντά στον γραπτό λόγο του σχολείου;

Μοιάζει η γλώσσα που μιλάτε στο σπίτι σας με τη γλώσσα που γράφετε και μιλάτε

μέσα στην τάξη; Συζητείστε το μεταξύ σας, με τους δικούς σας, γιατί όχι και με την

προηγούμενη γενιά των παππούδων σας και καταγράψτε τις εμπειρίες τους.

Συμπληρώστε ό,τι άλλο νομίζετε…

Συγκεντρώστε όλα αυτά και ξεκινήστε να γράφετε όλοι μαζί (ένας από κάθε ομάδα

θα αναρτήσει το κείμενο στο Web 2.0). Τα κείμενα θα αναρτηθούν και θα ανατροφο-

δοτούνται σε περιβάλλον Εdmodo.

Προαιρετικά: Προφορική παρουσίαση μέσα στην τάξη, εφόσον υπάρχει χρόνος. (Α-

νάλογα με τις ανάγκες της τάξης και τον χρόνο που υπάρχει, μπορεί να δοθούν επιλο-

γές για το επικοινωνιακό/κοινωνικό πλαίσιο.)

Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ

-

Η. ΚΡΙΤΙΚΗ




Το σενάριο μπορεί να περιοριστεί χρονικά αν ο εκπαιδευτικός επιλέξει λιγότερα κεί-

μενα από τα προσφερόμενα σε κάθε φάση. Για παράδειγμα, στη δεύτερη φάση μπορεί

να αξιοποιηθεί υποχρεωτικά ένα από τα δυο υβριδικά ηλεκτρονικά κείμενα, π.χ. μόνο

το ηλεκτρονικό μήνυμα και ένα από τα δυο άλλα προτεινόμενα (π.χ. Το γράμμα σ΄ ένα

φίλο που είναι μακριά). Επίσης, στη γ΄ φάση, αντίστοιχα, αρκεί ένα μόνο από τα κεί-

μενα για την κλασική περίοδο, ανάλογα με τις δυνατότητες και τις ανάγκες της τάξης.

Σε κάθε περίπτωση επιβάλλεται οι μαθητές να έχουν ήδη προετοιμάσει από το σπίτι

την ανάγνωση των κειμένων (τουλάχιστον στη β΄ και γ΄ φάση), ώστε να προχωρή-

σουν στην από κοινού σύνθεση των συμπερασμάτων τους στην τάξη στο σχολείο.

Θ. BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Collins, J. & S. Michaels. 2008. Ομιλία και γραφή: Στρατηγικές συνεχούς λόγου και

κατάκτηση του γραμματισμού. Στο T. Κωστούλη & J. Cook-Gumpertz (επιμ.), Η

κοινωνική δόμηση του γραμματισμού. (μτφ. Ε. Κοτσυφού). Θεσσαλονίκη: Επίκε-

ντρο.

Gee, J. P. 2006α. O γραμματισμός και ο μύθος του. Στο Α. Χαραλαμπόπουλος (ε-

πιμ.), Γραμματισμός, κοινωνία και εκπαίδευση. Πέντε μελέτες. Θεσσαλονίκη: Ινστι-

τούτο Νεοελληνικών Σπουδών.

Gee, J. P. 2006β. Oι σπουδές του νέου γραμματισμού: κοινωνικοπολιτισμικές προ-

σεγγίσεις της γλώσσας και του γραμματισμού. Στο Α. Χαραλαμπόπουλος (επιμ.),

Γραμματισμός, κοινωνία και εκπαίδευση. Πέντε μελέτες. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο

Νεοελληνικών Σπουδών.

Hasan, R. 2006. Γραμματισμός, καθημερινή ομιλία και κοινωνία. Στο Α. Χαραλα-

μπόπουλος (επιμ.), Γραμματισμός, κοινωνία και εκπαίδευση. Πέντε μελέ-

τες. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.

Κουτσογιάννης, Δ. 2010. Θεωρητικό πλαίσιο της γλωσσικής διδασκαλίας και αξιο-

ποίηση των ΤΠΕ. Στο Επιμορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιμορφωτών




στα Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης. Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ02. 2η έκδοση.

Πάτρα: ΕΑΙΤΥ.

Κουτσογιάννης, Δ. & Μ. Αλεξίου. 2012. Μελέτη για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη δι-

δασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: γενικό πλαί-

σιο και ιδιαιτερότητες. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.

Ong, W. J. 2001. Προφορικότητα και εγγραμματοσύνη (μτφρ. Κ. Χατζηκυριάκου).

Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.

Χαραλαμπόπουλος, Α. (επιμ.) 2006. Γραμματισμός, κοινωνία και εκπαίδευση. Πέντε

μελέτες. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.

Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές...

Documents

Transcript of Εκπαιδευτικά σενάρια και μαθησιακές...