1

Περιεχόµενα

Πρόλογος (σελ. 2) Εισαγωγή (σελ. 3)

Νευρώσεις (σελ. 4) Φοβία (σελ. 7) Ψυχοσωµατικά προβλήµατα (σελ. 20) Στρες (σελ. 25) Μεθοδολογία (σελ. 29) Κριτική- αυτοκριτική- αποτίµηση (σελ. 31) Συµπεράσµατα (σελ. 32) Βιβλιογραφία (σελ. 33)

2

Πρόλογος

Ασχοληθήκαµε µε το θέµα των νευρώσεων και του στρες .

Επιλέξαµε το συγκεκριµένο αντικείµενο καθώς επιθυµούσαµε να συλλέξουµε κάποιες ποιο εξειδικευµένες πληροφορίες σχετικά µε αυτό. Επιπλέον εκδηλώσαµε ενδιαφέρον για την σχέση αλληλεξάρτησης του ψυχολογικού παράγοντα µε τη ζωή , την υγεία και τη δράση του ατόµου . Άλλωστε στη σηµερινή εποχή το στρες και οι νευρωτικές διαταραχές βρίσκονται σε έξαρση . Η οµάδα µας υπό το όνοµα « οι Αψυχολόγητες» αποτελείται από τους : Ζούµπου Θεοφανώ ,Ζούµπου Μαρία , Κουσίδου Κυριακή , Οικονόµου Νίκη , Πιτυλάκη Αναστασία , Χρόνη Μαρία . Εργαστήκαµε υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριας – κοινωνιολόγου Αντιγόνης Κριπαροπούλου . Τέλος, θα θέλαµε να ευχαριστήσουµε θερµά την καθηγήτρια εικαστικών Ζέτα Μπάλη και τους µαθητές τις οι µας βοήθησαν µέσα από τη ζωγραφική να κατανοήσουµε βαθύτερα την έννοια του φόβου.

3

Εισαγωγή

Ζήτημα της εργασίας μας είναι η βαθύτερη κατανόηση του

συναισθηματικού κόσμου, καθώς και του τρόπου με τον οποίο οι

άνθρωποι διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, ανάλογα με τις

εκάστοτε περιστάσεις. Παράλληλα, στόχος του καθενός είναι η

προσωπική αναζήτηση, ώστε να γνωρίσουμε καλύτερα και να

εξωτερικεύσουμε τα συναισθήματά μας. Ασχοληθήκαμε, επίσης,

με τα προσωπικά μας βιώματα καθώς και με τις μεταξύ μας

σχέσεις.

Τα υποθέματα της εργασίας μας είναι τα ακόλουθα:

Το στρες

Οι νευρώσεις (ψυχοσωματικά, φοβίες, εμμονές)

Αρχικά, παραθέτουμε πληροφορίες σχετικά με το στρες και στη

συνέχεια σχετικά με τις νευρώσεις .

4

Θεωρητικό µέρος – Προβληµατική του θέµατος

Νευρώσεις

Η νεύρωση είναι ασθένεια πού διαρκεί µια ολόκληρη ζωή , ενώ οι περιστάσεις που τη δηµιουργούν έχουν εκλείψει .Οι απωθήσεις και τα συµπλέγµατα από την παιδική ηλικία µένουν µόνιµα στο ασυνείδητο και τρέφονται αδιάκοπα µε νέα περιστατικά.

Η ζωή του νευρωτικού προχωρεί , µα οι απωθήσεις και τα συµπλέγµατα του παραµένουν αναλλοίωτα µέσα του , αόρατα , µε τα συµπτώµατα τους να εξακολουθούν να ξετυλίγονται.

• Ορισµός

Ουσιαστικά νεύρωση είναι µια αποτυχηµένη προσπάθεια προσαρµογής στη ζωή

5

και στην καθηµερινότητα , ενώ κάθε συµπεριφορά νευρωτική ανταποκρίνεται σε κάποια ψυχική ανάγκη . Με τη νευρωτική συµπεριφορά το πρόσωπο προστατεύεται από την αγωνία συνειδητή ή ασυνείδητη .

Ο όρος νεύρωση δόθηκε από τον σκωτσέζο γιατρό William Cullen το 1969 για να αναφερθεί στις αναταραχές της αίσθησης και της κίνησης.

Ο όρος νευρωτική αναταραχή (phychoneurosis) στη σύγχρονη ψυχολογία αναφέρεται σε οποιαδήποτε διανοητική διαταραχή που , αν και µπορεί να προκαλέσει κίνδυνο , δεν παρεµποδίζει την λογική σκέψη ή τη δυνατότητα του προσώπου να λειτουργήσει .

Η λέξη προέρχεται από δύο ελληνικές λέξεις : νευρώνας ( νεύρο )και osis (ασθενής ή ανώµαλος όρος)

Πάρα τη µακροχρόνια ιστορία του ο όρος “νεύρωση» δεν είναι πλέον σε κοινή χρήση. Οι αναταραχές που καλούνταν στο παρελθόν ως νευρώσεις τώρα περιγράφονται υπό τους τίτλους ανησυχία και καταθλιπτικές αναταραχές .

Με τον όρο νεύρωση εννοείται εκείνη η διαταραχή συµπεριφοράς σύµφωνα µε την οποία το άτοµο αδυνατεί ενίοτε να αντιµετωπίσει το άγχος και τις ενδοψυχικές συγκρούσεις του . Κεντρική θέση στη ψυχοπαθολογία των νευρώσεων κατέχουν οι ενοχές του Υπερεγώ του ατόµου . Τον ασθενή βασανίζουν νοητικές συγκρούσεις µεταξύ του εγώ και των ασυνείδητων ιδεών. Αν και όπως αναφέρθηκε παραπάνω ο όρος νεύρωση εισήχθη από τον Willian Cullen συστηµατική έρευνα έγινε από τον Σίγκµουντ Φρόυντ και από τον Καρλ Γιουνγκ στις αρχές του 20ου αιώνα . Σύµφωνα µε αύτους το άτοµο που υπόκειται σε συµπτώµατα νεύρωσης παρουσιάζει συνήθως φοβία , ψυχαναγκασµό και αγχωτικά επεισόδια.

6

Οι νευρώσεις συνίσταται σε ήπιας µορφής διαταραχές και αποτελούν µια από τις τρεις γενικές κατηγορίες των διαταραχών αυτών .Οι άλλες δυο από αυτές που προσδιορίζονται από τη γενικότερη ψυχιατρική προσέγγιση είναι οι διαταραχές προσωπικότητας και οι αγχώσεις.

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές συγκεκριµένες µορφές νευρώσεων : η πυροµανία , ψυχαναγκαστική διαταραχή , ανησυχία , υστερία , και µια ατελείωτη ποικιλία από φοβίες .

Οι περισσότεροι άνθρωποι που είναι νευρωτική , αν και δείχνουν ότι αντιµετωπίζουν οµαλά τα προβλήµατα της ζωής τους , βαθιά µέσα τους κρατούν τις εκκρεµότητες , την οργή και τον θυµό τους για ότι τους έχεις συµβεί και το εκφράζουν µε διάφορους τρόπους :

• Άγχος και ένταση που διαρκεί . Τα άτοµα αυτά υποφέρουν χωρίς να το συνειδητοποιούν .

• Απόλυτη σκέψη – µαύρο άσπρο- ανελαστικότητα συµπεριφοράς. • Αδικαιολόγητη καχυποψία µε την παραµικρή αφορµή . • Αυθαίρετες ερµηνείες της συµπεριφοράς των άλλων . • Αδικαιολόγητη οργή και θύµος . • Αδυναµία να απολαύσει την ζωή , βάζει συνεχώς εµπόδια στο δρόµο της χαράς και στέκεται ακόµα και στο πιο ασήµαντο γεγονός.

Οι λύσεις που βρίσκονται απαιτούν τεράστια ψυχική επένδυση . Η αντίδραση του ατόµου αυτού στο πρόβληµα του , ο τρόπος που επιλέγει να ενεργήσει , η αδυναµία του να αξιοποιήσει τις δυνατότητες του και η ακαµψία της σκέψης πυροδοτούν φόβους και αµυντικούς µηχανισµούς που οδηγούν στο άγχος .

7

Φοβία

• Ορισµός

Με τον όρο Φοβία δηλώνεται ο φόβος ενός ατόµου, ο οποίος συνεχίζει να υφίσταται, παρ' όλο που στην πραγµατικότητα δεν υπάρχει αληθινός κίνδυνος. H φοβία ενός ατόµου µπορεί να οφείλεται είτε σε µια άσχηµη εµπειρία, είτε σε άγχος ενδεχόµενης αποτυχίας, είτε σε άλλες αιτίες. Τα αποτελέσµατα πάντως είναι σίγουρα δυσάρεστα εφόσον το άτοµο αναγκάζεται να αποκόβεται από δραστηριότητες που έχουν σχέση µε την συγκεκριµένη φοβία και να ζουν σε άγχος ή ακόµη και πανικό όταν πρόκειται να το αντιµετωπίσουν. Σε κάθε είδος φοβίας το άτοµο µπορεί να πάθει κρίση και να µην καταλαβαίνει τι γίνεται γύρω του.

• Ειδική φοβία

“Τι; Να άµε µε αερολάνο στην Κρήτη; Με τίοτε! Προτιµώ να φάµε µια µέρα στο

καράβι!”

“Πάρε το σκυλί σου αό τα όδια µου! Κανίς, ξε-κανίς, εγώ το φοβάµαι!”

“Ο γιατρός είε να κάνω αξονική τοµογραφία. ∆εν υάρχει ερίτωση να βάλω το κεφάλι

µου σε εκείνο το σωλήνα!”

Αυτές είναι µερικές κλασικές αντιδράσεις ατόµων που πιθανόν πάσχουν από µια από τις πιο διαδεδοµένες ψυχικές διαταραχές: την ειδική φοβία. Η ειδική φοβία αναφέρεται κυρίως στις φοβικές αντιδράσεις που είναι δυσανάλογες του φοβικού ερεθίσµατος, το οποίο συνήθως είναι αβλαβές και ακίνδυνο. Τα άτοµα που πάσχουν από ειδική φοβία συνήθως συνειδητοποιούν ότι ο φόβος τους είναι παράλογος ή/και σηµαντικά µικρότερος από τον φόβο άλλων ατόµων για το ίδιο φοβικό αντικείµενο. Αυτό το οποίο φοβάται το άτοµο µπορεί εν δυνάµει να είναι και κακό για την υγεία του, ωστόσο ακόµη και όταν το άτοµο βρίσκεται σε ασφαλές περιβάλλον συνεχίζει να παρουσιάζει φοβικές αντιδράσεις. Όσο πιο έντονο ή πρόσφατο είναι το φοβικό αντικείµενο, τόσο πιο έντονη είναι και η αντίδραση.

Οι ειδικές φοβίες έχουν το εξής καλό, σε σχέση µε άλλες αγχώδεις εκδηλώσεις: δεν παρεµποδίζουν πάντοτε την λειτουργικότητα του ατόµου. Ειδικά στις περιπτώσεις που κάποιος έχει µια ειδική φοβία για κάποιο αντικείµενο/περίσταση που δεν συναντά στην καθηµερινότητά του (π.χ. υψοφοβία), µπορεί να εκδηλώσει ελάχιστες φοβικές εκδηλώσεις. Βεβαίως, σε

8

ορισµένους φοβικούς ακόµη και η σκέψη του αντικειµένου ή της κατάστασης είναι αρκετή για την εκδήλωση συµπτωµάτων πανικού.

• Κατηγορίες φοβιών

Οι άνθρωποι φοβούνται διάφορα πράγµατα, από ζώα και φυσικά φαινόµενα έως καταστάσεις. Πιο συγκεκριµένα, υπάρχουν 3 κύριες κατηγορίες ειδικών φοβιών: φόβος ζώων (π.χ. αράχνες, σκύλοι, κατσαρίδες, φίδια), φόβος αίµατος-ένεσης και φόβος καταστάσεων (π.χ. υψοφοβία , κλειστοφοβία). Οι υπόλοιπες ειδικές φοβίες κατατάσσονται σε µια τέταρτη κατηγορία και µπορούν να περιλαµβάνουν φόβο προς κάθε ερέθισµα (π.χ. κλόουν, δυνατοί ήχοι, καιρικά φαινόµενα).

• ∆ιαγνωστικά Κριτήρια

Τα διαγνωστικά κριτήρια της ειδικής φοβίας, όπως περιγράφονται από το DSM-IV-TR1 είναι τα ακόλουθα:

• Έκφραση αδικαιολόγητου και υπέρµετρου άγχους και φόβου λόγω

παρουσίας κάποιου φοβικού ερεθίσµατος (αντικείµενο, κατάσταση κτλ), για

διάστηµα τουλάχιστον ενός µήνα.

• Όταν το άτοµο εκτίθεται στο φοβικό ερέθισµα εκφράζει άµεσα

συµπτώµατα φόβου και άγχους, τα οποία προσοµοιάζουν κρίσεις πανικού. Στα

παιδιά ο φόβος και το άγχος µπορεί να εκφράζονται ως κλάµα ή πάγωµα του

βλέµµατος.

• Το άτοµο αναγνωρίζει πως ο φόβος του είναι υπερβολικός και

αδικαιολόγητος. Αυτό το σύµπτωµα µπορεί να µην εµφανίζεται στα παιδιά.

1 Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders

9

• Το άτοµο αποφεύγει το φοβικό ερέθισµα. Όταν αναγκάζεται να το

αντιµετωπίσει, αυτό γίνεται µε υπέρµετρο άγχος και ένταση.

• Η αποφυγή του φοβικού ερεθίσµατος και τα συµπτώµατα άγχους όταν το

άτοµο αντιµετωπίζει τα φοβικά ερεθίσµατα, παρεµποδίζουν σε σηµαντικό

βαθµό την λειτουργικότητα του σε προσωπικό, κοινωνικό, επαγγελµατικό ή

άλλο τοµέα της ζωής του.

• Τα συµπτώµατα του ατόµου δεν επεξηγούνται πληρέστερα βάσει κάποιας

άλλης ψυχικής διαταραχής.

• Επιδηµιολογικά Χαρακτηριστικά

Η φοβική διαταραχή είναι η συχνότερη ψυχική διαταραχή στο γυναικείο πληθυσµό και η δεύτερη σε συχνότητα εµφάνισης στον ανδρικό. Ανάλογα µε το είδος της ειδικής φοβίας, αλλάζει και η συνήθης ηλικία έναρξης των φοβικών αντιδράσεων, η οποία µπορεί να κυµαίνεται από τα 7 έως τα 25 έτη. Μετά τα πρώιµα στάδια της ενήλικης ζωής συνήθως η συχνότητα εµφάνισης ειδικών φοβιών µειώνεται εντυπωσιακά. Στην χώρα µας υπολογίζεται πως περίπου ένα ποσοστό της τάξεως του 10% έχει αναπτύξει ειδική φοβία σε κάποια φάση της ζωής του . Οι πιο συνηθισµένοι τύποι ειδικών φοβιών είναι η υψοφοβία και η ζωοφοβία, µε την κλειστοφοβία και τον φόβο των ενέσεων να ακολουθούν στην κατάταξη .

Θηλυκή η φοβία;

Οι φοβίες παρουσιάζονται συχνότερα στις

γυναίκες με μια συχνότητα 2 προς 1 σε σχέση με

τους άνδρες. Μοναδική εξαίρεση είναι η φοβία

για τις ενέσεις και τη θέα του αίματος, όπου η

αναλογία των δύο φύλων είναι 1 προς 1.

Ίσως το φαινόμενο αυτό να οφείλεται στο

γεγονός ότι οι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες στις

φοβίες ή ότι απλώς δεν αισθάνονται αμηχανία ή

ντροπή στο να τις εκφράσουν. Αντιθέτως, από

έναν άνδρα αναμένεται να είναι ικανός να

αντιμετωπίσει κάθε δύσκολη κατάσταση, γι’

αυτό και δεν αποκλείεται οι εκπρόσωποι του

ισχυρού φύλου να καλύπτουν τις φοβίες τους

στρεφόμενοι ασυνείδητα σε έναν κοινωνικά πιο

αποδεκτό τρόπο συμπεριφοράς όπως π.χ. η

κατανάλωση αλκοόλ. Το ποτό μας επιτρέπει να

διεκπεραιώσουμε το έργο που έχουμε αναλάβει,

χωρίς ωστόσο να το βιώσουμε. Πρόκειται για το

σκεπτικό που χαρακτηρίζει π.χ. τους

κλειστοφοβικούς που αποφεύγουν το

αεροπλάνο και σε περίπτωση που πρέπει

οπωσδήποτε να πετάξουν πίνουν εώς ότου

μεθύσουν, με αποτέλεσμα να ταξιδέψουν χωρίς

να το αντιληφθούν.

10

• Αιτιολογία

Υπάρχουν πολλές διαφορετικές θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν τον τρόπο µε τον οποίο προκαλούνται οι ειδικές φοβίες, καθεµιά από τις οποίες φωτίζει µια διαφορετική εκδοχή των παραγόντων που οδηγούν στην γέννηση αυτής της διαταραχής. Οι δυο πιο διαδεδοµένες θεωρίες είναι η θεωρία των επίκτητων φόβων και η κοινωνική µάθηση των φόβων.

Σύµφωνα µε την πρώτη, οι άνθρωποι γεννιούνται έχοντας “γονιδιακά κωδικοποιηµένους” ορισµένους βασικούς φόβους. Αυτή η θεωρία βασίζεται στη δαρβινική θεώρηση της εξέλιξης των ειδών και των ανθρώπινων συµπεριφορών. Για να µπορέσει το είδος µας, ο homo sapiens, να επιβιώσει στο ασταθές και επικίνδυνο περιβάλλον του, είναι προικισµένος µε ορισµένους βασικούς φόβους προς πράγµατα και καταστάσεις που µπορεί να τον βλάψουν. Με αυτή τη λογική, φόβοι όπως αυτοί για τα ερπετά, τις κατσαρίδες και τα άγνωστα πρόσωπα ουσιαστικά µας προστατεύει από εν δυνάµει επικίνδυνες καταστάσεις. Μπορεί µόλις µία στις χίλιες να είναι πραγµατικά επικίνδυνη, αλλά ακόµη και έτσι, το αποτέλεσµα είναι η ασφάλειά µας. Το πρόβληµα µε τις ειδικές φοβίες είναι πως το τίµηµα που πληρώνουν τα άτοµα για την ασφάλειά τους είναι η λειτουργικότητά τους, µιας και έχουν ένα συνεχές άγχος πριν καν αντιµετωπίσουν το φοβικό ερέθισµα. Για παράδειγµα κάποιος µε κλειστοφοβία δεν µπορεί να κάνει κάποια µαγνητική τοµογραφία η οποία θα µπορούσε να ήταν εξέταση-κλειδί για την σωστή διάγνωση µιας θανατηφόρας ασθένειας. Κάποιος µε µικροβιοφοβία δεν µπορεί να κάνει απλά πράγµατα, όπως να πάει σε µια δηµόσια τουαλέτα και να µιλήσει από τηλεφωνικές συσκευές τρίτων. Με

άλλα λόγια, η ειδοποιός διαφορά µεταξύ φόβου και ειδικής φοβίας είναι α)η παρουσία φοβικής αντίδρασης απουσία ερεθίσµατος (ή παρουσία ασήµαντου ερεθίσµατος) και β)η απώλεια της λειτουργικότητας του ατόµου.

Μια δεύτερη θεωρία που εξηγεί µια διαφορετική οµάδα φοβιών είναι η µάθησή τους είτε βάσει κοινωνικών προτύπων, είτε βάσει κάποιου παθήµατός µας που έγινε µάθηµα. Γεννιόµαστε σε ένα περιβάλλον που εµπεριέχει κινδύνους τους οποίους αγνοούµε και οι οποίοι ενδεχοµένως δεν είναι “κωδικοποιηµένοι” στα γονίδιά µας. Έτσι, αναγκαζόµαστε να µαθαίνουµε τι είναι επικίνδυνο και τι όχι, ακολουθώντας τα πρότυπα του περιβάλλοντός µας. ∆εν αγγίζουµε το µάτι της κουζίνας γιατί έτσι µας έµαθε η µαµά και όχι γιατί έτσι µας λέει το ένστικτό µας, δεν παίζουµε µε τις πρίζες του σπιτιού γιατί είδαµε τον µπαµπά που τον χτύπησε ρεύµα όταν έβαλε τα γυµνά του δάχτυλα

Κάθε άνθρωπος είναι τόσο µικρός όσο

ο φόβος που επιλέγει και τόσο

µεγάλος όσο ο εχθρός που επιλέγει

Eduardo Galeano

11

εκεί κ.ο.κ. Παρόµοιοι µηχανισµοί βρίσκονται πίσω από την µάθηση των ειδικών φοβιών. Για παράδειγµα, εάν βρεθούµε σε ένα περιστατικό όπου κάποιος είχε µια αρνητική αντίδραση όταν του κάνανε ένεση (π.χ. ένεση αδρεναλίνης προς αποφυγή καρδιακού, την οποία ακολούθησε ο θάνατος του ατόµου) θεωρητικά µπορούµε να αναπτύξουµε φοβία προς τις ενέσεις, µιας και τις έχουµε συνδέσει µε κάποια αρνητικά αποτελέσµατα.

Φυσικά ο πιο αποτελεσµατικός τρόπος για να µάθουµε κάτι, συµπεριλαµβανοµένων των φοβιών, είναι το ζήσουµε. Για παράδειγµα εάν µας κυνηγήσει ένα σκυλί ή µας τραυµατίσει -ιδιαίτερα σε κάποια τρυφερή, νεαρή ηλικία- υπάρχει πιθανότητα να γενικεύσουµε τον φόβο προς όλα τα σκυλιά, αναπτύσσοντας έτσι σκυλοφοβία, εάν πέσουµε από τον πρώτο όροφο µιας πολυκατοικίας είναι πιθανό να αναπτύξουµε υψοφοβία κ.ο.κ. Αυτού του είδους η ανάπτυξη φοβιών εντάσσεται στα πλαίσια της λεγόµενης κλασσικής εξαρτηµένης µάθησης, µιας µεθόδου µάθησης που έγινε το επίκεντρο επιστηµονικής έρευνας στις αρχές του προηγούµενου αιώνα, από έναν Ρώσο συµπεριφοριστή, τον Pavlov.

Στα πλαίσια ενός πειράµατος για την έκκριση σάλιου στους σκύλους, ο Ivan Pavlov παρατήρηση πως ενώ αρχικά τα σκυλιά απέκριναν σάλιο µόνο όταν έβλεπαν το φαγητό, στα τελευταία στάδια του πειράµατος η έκκριση σάλιου λάµβανε θέση ακόµη και µόνο στη θέα των επιστηµόνων που συνήθως τους πήγαιναν το φαγητό. Αυτή η παρατήρηση, όσο αστεία και αν ακούγεται, οδήγησε στην γέννηση του συµπεριφορισµού, µιας τάσης της ψυχολογίας η οποία δίνει έµφαση στις σχέσεις αίτιου-αιτιατού ανάµεσα σε ερέθισµα και αντίδραση. Οι συµπεριφοριστές προσπαθούν να αλλάξουν την συµπεριφορά των άλλων µέσω αλλαγής του ερεθίσµατος (ή µέσω -ευχάριστης ή δυσάρεστης- αλλαγής του αποτελέσµατος της συµπεριφοράς). Όπως ακριβώς οι σκύλοι του Pavlov είχαν µάθει να συνδέουν τους ιατρούς µε το αίσθηµα της πείνας, έτσι και οι φοβικοί έχουν συνδέσει ένα ερέθισµα (π.χ. σκύλος) µε ένα συναίσθηµα (π.χ. φόβος, πανικός, αηδία).

• Θεραπεία

Όπως για τις περισσότερες ψυχικές διαταραχές, υπάρχουν διάφοροι τρόποι προσέγγισης και καταπολέµησης των ειδικών φοβιών οι οποίοι µπορούν να χωριστούν σε δύο κυρίως κατηγορίες, αυτές της ψυχοθεραπείας και της ψυχοφαρµακολογίας. Φυσικά η κάθε µέθοδος έχει τους δικούς της στόχους και συνήθως ένας συνδυασµός των δύο έχει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσµατα.

Από άποψη ψυχοθεραπειών η συµπεριφορική και η γνωστικο-συµπεριφορική θεραπεία κρατάνε τα ηνία στη θεραπεία των φοβιών. Ο συµπεριφορισµός µπορεί όχι µόνο να δηµιουργήσει µια φοβία, αλλά και να την εξαλείψει. Η διαδικασία εξάλειψης της φοβίας ονοµάζεται “συστηµατική

12

απευαισθητοποίηση” και στόχο έχει την σταδιακή αποσυσχέτιση του φοβικού ερεθίσµατος µε τα αισθήµατα του φόβου ή αηδίας που πιθανόν προκαλεί. Το άτοµο µπορεί να ζητηθεί να κάνει µια λίστα των καταστάσεων που τον φοβίζουν και στη συνέχεια να τις κατατάξει από αυτή που του δηµιουργεί τα ηπιότερα αρνητικά συναισθήµατα προς αυτή που του προκαλεί τα ισχυρότερα (π.χ. η φωτογραφία ενός αεροπλάνου µπορεί να φοβίζει ελάχιστα το άτοµο, ένα βίντεο αεροπλάνου εν πτήσει προκαλεί µετρίου βαθµού φόβο, ενώ η πραγµατική πτήση δηµιουργεί αίσθηµα πανικού). Αφού γίνει αυτό, το άτοµο σε συνεργασία µε τον ψυχολόγο, προσπαθεί να αντιµετωπίσει µία-µία τις φοβικές καταστάσεις, από τις πιο ήπιες προς τις πιο σοβαρές. Η απευαισθητοποίηση µπορεί να γίνει µε πολλούς τρόπους. Το άτοµο µπορεί απλά να κληθεί να αντιµετωπίσει άµεσα τους φόβους του (π.χ. να δει φωτογραφίες αεροπλάνου, βίντεο, να πετάξει σε µια εικονική πτήση, να µπει σε αεροπλάνο και τέλος να πετάξει) ή να αντικαταστήσει τα αρνητικά συναισθήµατα µε θετικά. Το δεύτερο γίνεται συνήθως χρησιµοποιώντας κάποιες τεχνικές χαλάρωσης οι οποίες δηµιουργούν ευχάριστα συναισθήµατα, ακολουθούµενες από το φοβικό ερέθισµα. Σταδιακά, το φοβικό ερέθισµα θα συνδεθεί µε αυτά τα ευχάριστα συναισθήµατα. Φυσικά η διαδικασία είναι ελαφρώς πιο πολύπλοκη, αλλά αυτή είναι η κεντρική ιδέα της συστηµατικής απευαισθητοποίησης.

Στα πλαίσια της γνωστικο-συµπεριφορικής θεραπείας, το άτοµο καλείται να αλλάξει τον τρόπο σκέψης του για το φοβικό ερέθισµα, τόσο κατά την ώρα της φοβικής αντίδρασης, όσο και γενικότερα. Στόχος του ψυχοθεραπευτή είναι το άτοµο να ενδυναµωθεί µε τέτοιο τρόπο ώστε να αποκτήσει -σε σχετικά σύντοµο χρονικό διάστηµα- τον έλεγχο των συναισθηµάτων και των σκέψεών του. Κάποιες αποκρυσταλλωµένες σκέψεις θα πρέπει να αλλάξουν και κάποια παράλογα µοντέλα σκέψης να αντικατασταθούν µε πιο ορθολογικά.

Τέλος, όσον αφορά τα ψυχοθεραπευτικά µοντέλα θεραπείας, µία φοβική αντίδραση µπορεί να αναλυθεί και να αντιµετωπιστεί και µέσω ψυχοδυναµικών τεχνικών και ψυχανάλυσης. Μπορεί η αιτία της φοβικής αντίδρασης να κρύβεται σε κάποιο τραυµατικό γεγονός του παρελθόντος ή ακόµη και υπαρξιακά θέµατα και τις ενδόµυχες σκέψεις και συµπλέγµατα που έχουν αναπτυχθεί επί της βάσεώς τους. Σκοπός της θεραπείας σε αυτή την περίπτωση

13

είναι αρχικά να εντοπιστεί αυτό το γεγονός ή τα υπαρξιακά ζητήµατα, να αναλυθούν τα συναισθήµατα και οι σκέψεις που έχουν αναπτυχθεί γύρω από αυτά και στη συνέχεια να δοθεί η κατάλληλη στήριξη και καθοδήγηση ώστε να αλλάξει ο τρόπος σκέψης και τα συναισθήµατα έναντι των φοβικών ερεθισµάτων, επί της λύσεως των προαναφερθέντων προβληµάτων.

Όσον αφορά τις φαρµακοθεραπείες, υπάρχουν 3 διαφορετικές οµάδες ψυχοφαρµάκων τα οποία έχει βρεθεί ότι βοηθούν στην αντιµετώπιση των ειδικών φοβιών. Εννοείται πως ο µόνος που µπορεί να επιλέξει την κατάλληλη φαρµακοθεραπεία για το εκάστοτε άτοµο είναι ο θεράπων ψυχίατρος. Στην πρώτη οµάδα φαρµάκων ανήκουν τα λεγόµενα SSRI (selective serotonin reuptake inhibitors) φάρµακα, τα οποία στοχεύουν στην ρύθµιση των επιπέδων της σεροτονίνης στον ανθρώπινο εγκέφαλο, µιας ουσίας που συνδέεται άµεσα µε τα αισθήµατα ευχαρίστησης/δυσαρέσκειας. Το θετικό µε αυτού του είδους τα φάρµακα είναι ότι δεν είναι εθιστικά και έχουν σχετικά λίγες παρενέργειες. Παραδείγµατα αυτής της οµάδας είναι τα Effexor, Zoloft, Prozac, Paxil και Luvox.

Η δεύτερη οµάδα είναι τα TCA (Tricyclic Antidepressants) και τα MAOI (Μonoamine Οxidase Ιnhibitors), στόχος των οποίων είναι η ρύθµιση διαφορετικών οµάδων νευροδιαβιβαστών που σχετίζονται µε την ανάπτυξη φοβικών συναισθηµάτων. Μεγάλο µειονέκτηµα αυτών των ψυχοφαρµάκων είναι οι πολλές ανεπιθύµητες ενέργειες, αν και τα αποτελέσµατα που έχουν είναι άµεσα.Τέλος, τρίτη οµάδα ψυχοφαρµάκων είναι οι αγχολυτικές ουσίες γνωστές και ως βενζοδιαζεπίνες, όπως τα γνωστά Valium και Xanax. Αν και οι βενζοδιαζεπίνες έχουν γρήγορα αποτελέσµατα όσον αφορά τον έλεγχο των φοβικών αντιδράσεων, είναι άκρως εθιστικές και δυστυχώς τα συµπτώµατα επανέρχονται όταν σταµατήσει η φαρµακευτική αγωγή.

Θα πρέπει να υπογραµµίσουµε πως -όπως είπαµε και πιο πάνω- η πιο αποτελεσµατική θεραπεία είναι η συνδυαστική, αυτή δηλαδή που συνδυάζει κάποιου είδους ψυχοθεραπεία (ίσως αυτή που ταιριάζει στο εκάστοτε άτοµο) και η φαρµακοθεραπεία µε το κατάλληλο φάρµακο. Το σίγουρο είναι πως οι

14

ειδικές φοβίες, αν και είναι πολύ διαδεδοµένες, αντιµετωπίζονται σχετικά εύκολα και γρήγορα, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου και κοινωνικού υποβάθρου του ατόµου που τις αντιµετωπίζει.

Αγοραφοβία Η αγοραφοβία είναι µια αγχώδης διαταραχή.

Το βασικό χαρακτηριστικό της αγοραφοβίας είναι το άγχος του ατόµου να βρεθεί σε χώρους και καταστάσεις από τις οποίες θεωρεί ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα έγκαιρης διαφυγής σε περίπτωση που εµφανίσει συµπτώµατα πανικού, δεν θα λάβει βοήθεια από ένα αξιόπιστο πρόσωπο και θα βρεθεί σε µία κοινωνικά δυσάρεστη κατάσταση. Τα αγοραφοβικά άτοµα δεν αποφεύγουν µόνο την πολυκοσµία αλλά και κλειστούς χώρους. Σε σοβαρές περιπτώσεις το άτοµο δεν µπορεί να βγει από την κατοικία του. Η αγοραφοβία εµφανίζεται σε ποσοστό από 29.5% ως 58.2% µε διαταραχή πανικού. Η έναρξη της διαταραχής είναι συνήθως µεταξύ 20 και 40 ετών και εµφανίζεται πιο συχνά σε γυναίκες .. Υπολογίζεται ότι 2 ως 3 % των ενήλικων ατόµων (18 ως 54 ετών) θα εµφανίσουν στην ζωή τους αγοραφοβία. Υπολογίζεται ότι περίπου 60% των ατόµων που πάσχουν γενικά από µια φοβία, εµφανίζουν αγοραφοβία.

15

Νοσοφοβία

Η νοσοφοβία είναι µια διαταραχή φοβίας στην οποία επικρατεί ένας παράλογος φόβος ότι κάποιος πάσχει από κάποια ασθένεια. Γενικά οι φόβοι για κάτι τέτοιο έχουν να κάνουν µε τον φόβο κάποιου ότι θα πάθει µια σπάνια ή ανίατη ασθένεια όπως, φυµατίωση, καρκίνο καθώς και καρδιακές παθήσεις.

Μερικοί συγγραφείς συνιστούν ότι η νόσος φοιτητών ιατρικής πρέπει να αναφέρεται ως νοσοφοβία αντί για υποχονδρίαση καθώς οι ιατρικές έρευνες δείχνουν ένα πολύ χαµηλό ποσοστό υποχονδρισµού σε αυτή τη διαταραχή.

16

Στα 25

Το ενδιαφέρον με την κλειστοφοβία και τις υπόλοιπες φοβίες καταστασιακού

τύπου είναι ότι εμφανίζονται στην ηλικία των 20-25 ετών και όχι στην

παιδική ηλικία. Αντιθέτως, οι φοβίες που αφορούν το σκοτάδι ή τα ζώα

αναπτύσσονται γύρω στα 9-10 χρόνια. Αν και δεν υπάρχει μια σαφής εξήγηση

γι’ αυτό το φαινόμενο, εκτιμάται ότι μάλλον τα παιδιά δεν έχουν ωριμάσει

τόσο ώστε να ερμηνεύσουν δυνητικά μια κατάσταση π.χ. ένα στενό και

κλειστό χώρο ή τον 21ο όροφο ενός κτιρίου, ως απειλητική. Την εκλαμβάνουν

ως ουδέτερη γι ’αυτό και δεν αντιδρούν. Μεγαλώνοντας, όμως, φαίνεται ότι

ωριμάζουν και οι φόβοι μας, με αποτέλεσμα την εκδήλωση πιο εξελιγμένων

φοβιών, όπως η κλειστοφοβία.

Κλειστοφοβία

• Ορισµός

Η κλειστοφοβία είναι µία νοσηρή ψυχική κατάσταση φοβίας, όπου το άτοµο αισθάνεται έντονο φόβο, συνήθως παράλογο και αδικαιολόγητο, όταν βρίσκεται σε κλειστό χώρο, όπως ασανσέρ, υποβρύχιο, καµπίνα, λεωφορείο ή ακόµη και αίθουσα, και ειδικότερα όταν είναι µόνο του.

Ο φόβος αυτός ως συναίσθηµα εκδηλώνεται κυρίως µε συµπτώµατα άγχους και πνιγµονής. Ο κλειστοφοβικός άνθρωπος έχει την ψευδαίσθηση ότι τα τοιχώµατα του χώρου όπου βρίσκεται στενεύουν όλο και περισσότερο και θα τον συνθλίψουν. Η παρουσία και άλλων ατόµων στο χώρο µειώνει συνήθως την ένταση των συµπτωµάτων, χωρίς όµως να καταφέρνει να απαλλάξει το άτοµο εντελώς από τους φόβους του.

Η πιο διαδεδοµένη και γενικότερα παραδεκτή ερµηνεία της φοβίας αυτής, στηρίζεται στην άποψη πως ο φόβος του θανάτου που διακατέχει το άτοµο παίρνει την έκφραση του νευρωτικού φόβου σε κλειστούς και στενούς χώρους

17

που συµβολικά παίρνουν την έννοια του φέρετρου ή του τάφου. Η κλειστοφοβία συνηθέστερα εκδηλώνεται ως νεύρωση ή υστερία.

Σχολική φοβία

• Άρνηση για σχολείο

Η σχολική φοβία δεν έχει να κάνει ούτε µε τη φυσιολογικότατη άρνηση που µπορεί να παρουσιάσουν τα παιδιά τις πρώτες µέρες της σχολικής χρονιάς ούτε µε την ακόµα πιο φυσιολογική επιθυµία για µια µέρα κοπάνας. Με τον όρο σχολική φοβία εννοούµε τον έντονο και συχνά αδικαιολόγητο φόβο που εκφράζεται µε τη δυσκολία και την επίµονη άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο. ∆ιαφέρει από το άγχος του αποχωρισµού, το οποίο εµφανίζεται από τον έβδοµο µήνα έως το δεύτερο περίπου έτος της ζωής του παιδιού και σχετίζεται µε την ανησυχία ότι θα χάσει την προστασία και την ασφάλεια που του παρέχουν τα πολύ οικεία σε αυτό πρόσωπα και κυρίως η µητέρα. Η σχολική φοβία δεν πρέπει να συγχέεται µε τη συνειδητή άρνηση του παιδιού για το σχολείο. Είναι κάτι βαθύτερο, η εκδήλωση ενός σοβαρού προβλήµατος, µιας διαταραχής µε επίµονη ανησυχία του παιδιού να εγκαταλείψει το σπίτι του. Σύµφωνα µε έρευνες, µάλιστα, εµφανίζεται συχνότερα σε παιδιά δηµοτικού και σε µεγαλύτερο ποσοστό στα κορίτσια απ’ ό,τι στα αγόρια.

• Η εικόνα του παιδιού

Τα συµπτώµατα της σχολικής φοβίας εµφανίζονται συνήθως το πρωί, την ώρα που το παιδί πρέπει να πάει σχολείο, κι επιδεινώνονται τη στιγµή της αναχώρησης ή την ώρα που φτάνει στη σχολική αυλή. Σε αντίθεση µε τις κρίσεις της… καθηµερινότητας, ελάχιστα συµπτώµατα εµφανίζονται τα

18

Σαββατοκύριακα ή στις διακοπές , ενώ εµφανίζονται συχνότερα την Κυριακή το βράδυ και τη ∆ευτέρα το πρωί.

Το σχολειοφοβικό παιδί βασανίζεται από την ιδέα ότι πρέπει να αποµακρυνθεί από το σπίτι του. Για να δικαιολογήσει την απροθυµία του αυτή επικαλείται διάφορες δικαιολογίες, αρκετά λογικοφανείς, που δεν πρέπει όµως να πείσουν τους γονείς. Ένα παιδί που υποφέρει από σχολική φοβία είναι συνήθως ντροπαλό, ιδιαίτερα ευαίσθητο και συνεσταλµένο, µε δυσκολία προσαρµογής και αποδοχής µεταβατικών καταστάσεων και αλλαγών. Ωστόσο, αυτό δεν είναι πάντα ο κανόνας. Ακόµα και εξωστρεφή και ανεξάρτητα παιδιά µπορεί να εµφανίσουν σχολική φοβία, όπως και εκείνα που είναι γενικά αγχώδη.

• Ποιες είναι οι αιτίες;

Οι αιτίες που προκαλούν σχολική φοβία είναι αρκετές .Τα περισσότερα παιδιά που αρνούνται να πάνε σχολείο κατακλύζονται από έντονο άγχος σχετικά µε το πώς θα προσαρµοστούν σ’ ένα χώρο έξω από το σπίτι τους. Πώς θα τους αντιµετωπίσουν οι συµµαθητές τους; Ο δάσκαλος θα είναι αυστηρός µαζί τους; Θα τα καταφέρουν µε τα µαθήµατα; Μια άλλη πολύ σηµαντική αιτία είναι το µόνιµο άγχος του αποχωρισµού. Η προσκόλληση κυρίως στο πρόσωπο της µητέρας και η δηµιουργία ισχυρού συναισθηµατικού δεσµού µαζί της έχει ως αποτέλεσµα την πρόκληση έντονου άγχους όταν το παιδί καλείται να αποµακρυνθεί απ’ την προστατευτική αγκαλιά της και να εµπλακεί σε νέες δραστηριότητες έξω από την οικογένεια. Άλλες αιτίες είναι επίσης η δυσλειτουργική δοµή της οικογένειας και η έλλειψη επικοινωνίας µεταξύ των µελών της, η υπερπροστατευτικότητα της µητέρας και η ταυτόχρονη παθητικότητα του πατέρα, καθώς και η σύνδεση, από την πλευρά του παιδιού, του σχολείου µε κάποια δυσάρεστη εµπειρία που ενεργοποίησε το φόβο του.

• Πώς αντιµετωπίζεται;

Η σχολική φοβία αποτελεί ένα σύνδροµο πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και απαιτείται ανάλυση των παραγόντων που σχετίζονται µε τη φοβία και την έχουν προκαλέσει. Η αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς (ψυχολόγο, παιδοψυχίατρο, κοινωνική λειτουργό) και η συνεργασία µε το οικογενειακό και το σχολικό περιβάλλον κρίνεται απαραίτητη. Τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι πρέπει να παρατηρήσουν προσεκτικά το παιδί και να καταγράψουν τη συµπεριφορά του και τα αίτια που την προκαλούν. Στη συνέχεια, ο ειδικός θα εστιάσει την προσοχή του στη µείωση του άγχους και των φοβικών συµπτωµάτων που το βασανίζουν, θα το

19

ενισχύσει θετικά και θα προετοιµάσει τη σταδιακή επάνοδό του στο σχολείο. Χρειάζεται κατανόηση, υποµονή και επιµονή απ’ όλους όσοι συναναστρέφονται µε το παιδί, ώστε η προσπάθεια να έχει αποτέλεσµα και η προσαρµογή του στο σχολείο να γίνει οµαλά.

• Τα συµπτώµατα της σχολικής φοβίας

Η σχολική φοβία εκδηλώνεται µε:

• συστηµατική άρνηση του παιδιού να πάει στο σχολείο, • απροσδιόριστα παράπονα του παιδιού σχετικά µε το σχολείο, τους συµµαθητές και το δάσκαλό του,

• νευρικότητα, ευερεθιστότητα και έντονο θυµό ή κλάµα την ώρα που ετοιµάζεται για το σχολείο,

• ψυχοσωµατικές διαταραχές όπως πονοκέφαλοι, εµετός, κοιλιακοί πόνοι κ.ά.,

• δυσκολία του παιδιού να αποκοιµηθεί το βράδυ ή διαταραγµένος ύπνος κατά τη διάρκεια της νύχτας,

• δυσκολίες στο φαγητό.

20

21

Ψ

υ

χ

ο

σ

ω

µ

α

τικά προβλήµατα

Η ΨΥΧΗ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙ ΤΟ ΣΩΜΑ ΓΙΑ ΝΑ

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙ ΤΟΝ ΠΟΝΟ ΤΗΣ…

«Όπως δεν θα έπρεπε να προσπαθείς να θεραπεύσεις

τα μάτια χωρίς το κεφάλι, ή το κεφάλι χωρίς το σώμα, έτσι δε θα έπρεπε να προσπαθείς να θεραπεύσεις το σώμα χωρίς την ψυχή… γιατί το μέρος ποτέ δε θα είναι καλά αν δεν είναι καλά το όλο.»

ΠΛΑΤΩΝΑΣ

22

• Ορισµός

Τα σωµατικά συµπτώµατα που δεν προκαλούνται από οργανικά ή παθολογικά αίτια ονοµάζονται ψυχοσωµατικά. Τα ψυχοσωµατικά συµπτώµατα αποτελούν τη σωµατοποιηµένη εξωτερίκευση συναισθηµάτων ή ψυχολογικών συγκρούσεων του ατόµου όπου το σώµα λειτουργεί ως «φερέφωνο» της ψυχής. ∆εν είναι «φαντάσµατα» αλλά αντίθετα εκφράζουν τη συσσώρευση ενέργειας µέσα από υπαρκτές σωµατικές διαταραχές . Οι ψυχοσωµατικές ασθένειες δεν είναι λιγότερο σηµαντικές από τις κοινές ασθένειες και τα συµπτώµατα τους µπορεί να κλιµακωθούν και να έχουν δυσάρεστη κατάληξη.

• Αίτια

Μια περίπτωση τέτοιων συγκρούσεων σχετίζεται µε όσα θέλει να κάνει κάποιος αλλά δεν µπορεί ή δεν πρέπει για διάφορους λόγους. Νιώθει καταπίεση, άγχος και στην προσπάθεια του να καταπολεµήσει τη θέληση του τα πνίγει την ξεχνάει και πείθει τον εαυτό του πως την έχει ξεπεράσει και ότι όλα ήταν απλώς µια ιδέα (βλέπε «µηχανισµοί άµυνας»). Τότε, έρχονται τα συµπτώµατα τα

23

οποία εκφράζουν µέσα από το σώµα την «ιδέα» που έχουµε εσωτερικεύσει. Επιπλέον δεν είναι απίθανη η πιθανότητα αρκετά από τα ψυχοσωµατικά συµπτώµατα να πηγάζουν από ένα γεγονός το οποίο δεν έχει διαδραµατιστεί στην τρέχουσα περίοδο της ζωής αλλά σε προηγούµενα χρόνια (βλέπε «τραυµατικές εµπειρίες»). Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η έλλειψη της µητρικής αγκαλιάς στην διάρκεια της βρεφικής ηλικίας η οποία ενδέχεται να δηµιουργήσει το αίσθηµα του ανικανοποίητου το οποίο εξωτερικεύεται και εκδηλώνεται µε πόνους στο στοµάχι.

Ένα ακόµα χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι όταν έχουµε θυµώσει µε τον καλύτερο µας φίλο για την επιπόλαια συµπεριφορά του στη σχέση µας η οποία µας καταπιέζει και υποβαθµίζει. Αισθανόµαστε ανήµποροι να του κάνουµε παρατήρηση και κάθε φορά που συναντιόµαστε βιώνουµε άγχος και δυσαρέσκεια. Έχουµε πειστεί πως δεν µπορούµε να το αντιµετωπίσουµε συζητώντας µαζί του. «Αφού δεν µπορώ να του/της µιλήσω ας το ξεχάσω(ως αποτέλεσµα), ίσως να είναι και η φαντασία µου, θα περάσει». Οι συγκρούσεις όµως συνεχίζονται στο ασυνείδητο χωρίς όµως να µπορούµε τις ελέγξουµε και τις χειριστούµε µε την εκδήλωση τους σε απροσδιόριστο χρόνο.

• Ποιά είναι και πότε εµφανίζονται;

Το σώµα εκφράζει τον πόνο της ψυχής όταν το άτοµο δεν έχει µάθει να εξωτερικεύει το συναίσθηµα του αλλά αντιθέτως το κλείνει βαθιά µέσα του. Το άγχος, η στενοχώρια, ο συσσωρευµένος θυµός που έχουν εξωτερικευτεί και καταπιεστεί είναι πιθανό να εξωτερικευτούν µέσα από κάποιο σωµατικό σύµπτωµα που έχει ψυχογενή αιτιολογία. Τα συνηθέστερα ψυχοσωµατικά προβλήµατα είναι οι διαταραχές ύπνου, οι δερµατικές παθήσεις, η αρτηριακή πίεση, ο πονοκέφαλος και άλλα.

Η σωµατοποίηση του άγχους αποτελεί συσσωρευµένη ένταση. Ο άνθρωπος πράγµατι υποφέρει δεν το φαντάζεται. Άνθρωποι που υποφέρουν από διαταραχές του συναισθήµατος (κατάθλιψη) η από αγχώδεις διαταραχές έχουν την τάση να σωµατοποιούν το άγχος τους και συχνά εµφανίζουν ψυχοσωµατικά προβλήµατα.

• Αντίληψη

Οι περισσότεροι από εµάς ,κάποιες στιγµές στη ζωή µας ανατρέξαµε σε γιατρούς για ένα απλό ενόχληµα και ενώ υποβληθήκαµε σε ένα σωρό εξετάσεις και αποκλείσαµε όλες τις πιθανές εκδοχές ,τελικά ακούσαµε το γιατρό να µας

24

λέει «είναι ψυχολογικό». Η άµεση απάντηση του ασθενούς είναι «…….µα τι λέτε γιατρέ µου τρελός είµαι ;»

Είναι γεγονός ότι τουλάχιστον στην Ελλάδα, δεν έχουµε αντιληφθεί ακόµα πόσο σηµαντικό ρόλο παίζει ο ψυχολογικός παράγοντας στη ζωή µας . Οι άνθρωποι ακόµα και σήµερα , φοβούνται να εκφράσουν φόβους η τις αδυναµίες τους σε ειδικούς, ενώ ξέρουν ότι αυτό είναι ένα σηµαντικό κοµµάτι της γιατρειάς τους.

Το γεγονός ότι ψυχικοί παράγοντες επιδρούν καθοριστικά στην υγεία µας, είναι ήδη γνωστό στη “λαϊκή σοφία” εξ’ ου και το πλούσιο ψυχοσωµατικό λεξιλόγιο που χρησιµοποιούµε καθηµερινά .

Χαρακτηριστικές εκφράσεις: • µου ανέβηκε το αίµα στο κεφάλι • µ’ έλουσε κρύος ιδρώτας • µου κόπηκαν τα πόδια • µου έπρηξε το συκώτι • µου ραγίζει την καρδιά • Μου έκανε το κεφάλι καζάνι • Κοκάλωσα από το φόβο µου • Με πνίγει • Βράζω από θυµό • Κοκκίνισε από ντροπή • Μου έκοψε την ανάσα (κ.λ.π)

Για να αποκτήσουµε µια ενδεικτική εικόνα για το πόσο διαδεδοµένες είναι οι ψυχοσωµατικές παθήσεις ας δούµε ποιες περιοχές της υγείας µας καλύπτουν σύµφωνα µε την Αµερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία, η οποία κατατάσσει τα φαινόµενα αυτά στις δέκα παρακάτω κατηγορίες:

•∆ερµατικά: νευροδερµατίτιδα, αλλεργική δερµατίτιδα, έκζεµα, τριχόπτωση, ψωρίαση κ.ά.

•Μυοσκελετικά: πόνοι στη µέση, κράµπες, νευρόπονοι, πονοκέφαλοι από υπέρταση, ρευµατοειδής αρθρίτιδα, η µυαλγία, η αυχεναλγία, η οσφυαλγία και το αυχενικό σύνδροµο κλπ.

• Αναπνευστικά: άσθµα, υποτροπιάζουσα βρογχίτιδα κ.ά.

25

•Κυκλοφορικά: υπέρταση, ταχυκαρδία, άλλες καρδιακές παθήσεις όπως αρρυθµία ή στένωση στεφανιαίων, ηµικρανίες κ.ά.

•Αιµατολογικά: διαταραχές στο αίµα όπως αύξηση πηκτικότητας και διαταραχές στο λεµφικό σύστηµα.

• Γαστρεντερικά: έλκος, γαστρίτιδα, σπαστική κολίτιδα κ.ά.

•Γεννητικό σύστηµα: διαταραχές στον κύκλο της περιόδου, έλλειψη σεξουαλικού ενδιαφέροντος, ψυχοσεξουαλικές διαταραχές κ.ά.

•Ενδοκρινικά: υπερθυρεοειδισµός, ο υποθυροειδισµός, η υπογλυκαιµία, ο σακχαρώδης διαβήτης

• ∆ιαταραχές αισθητηρίων οργάνων: ψυχογενής πόνος κ.ά.

•∆ιαταραχές νευρικού συστήµατος: στις οποίες ο συναισθηµατικός παράγοντας παίζει σηµαντικό ρόλο, όπως σκλήρυνση κατά πλάκας κ.ά.

•∆ιαταραχές της ορέξεως, όπως η ανορεξία και η βουλιµία.

Σύµφωνα µε σχετικά πρόσφατα πειραµατικά δεδοµένα µπορούµε να πούµε ότι: ψυχολογικοί παράγοντες επηρεάζουν καθοριστικά την εµφάνιση και εξέλιξη παθήσεων όπως η γρίπη, ο έρπης, η φυµατίωση ή ο καρκίνος, παθήσεις που φαινοµενικά δεν έχουν καµία σχέση µε τη νοητική και συγκινησιακή µας κατάσταση.

26

Στρες

Το στρες ,σε κανονικά επίπεδα , είναι ένας υγιής έμφυτος μηχανισμός

, που στοχεύει στην επιβίωση του ατόμου . Το στρες αρχίζει να αποτελεί

πρόβλημα όταν συναντάται σε υψηλά επίπεδα και για μεγάλες χρονικές

περιόδους .

27

Η λέξη άγχος στην σημερινή εποχή αποτελεί πια μια πολύ

συνηθισμένη έκφραση στο καθημερινό μας λεξιλόγιο . Το άγχος είναι ένα

έντονα δυσάρεστο συναίσθημα το οποίο προκαλείται από οτιδήποτε μας

κάνει ναι αισθανόμαστε ένταση , θυμό , απογοήτευση ή δυστυχία . Μεγάλες

αλλαγές που συμβαίνουν στην ζωή μας ,σε σύντομο χρονικό διάστημα,

είναι πιθανό να αποτελέσουν κύριες αιτίες πρόκλησης άγχους και στρες .

Όταν λέμε στρες εννοούμε πίεση ή ένταση . Στη ζωή υποβαλλόμαστε

συνεχώς σε πιέσεις . Οι πιέσεις μπορεί να είναι σωματικές ( κόπωση ,

ασθένειες ) , συναισθηματικές ( πένθος , λύπη ) ή ψυχολογικές (φόβος ) .

Τα γονίδια και οι πρώτες εμπειρίες στη ζωή ενός ατόμου , επηρεάζουν

τον τρόπο χειρισμού του στρες από τον καθένα μας . Φαίνεται ότι ακόμη η

εμβρυική ζωή στη μήτρα της μητέρας μας , παίζει πόλο στην απάντηση του

οργανισμού μας στο στρες . Επίσης οι πρώτες παιδικές εμπειρίες , γεγονότα

όπως η κακοποίηση ή η παραμέληση ενός παιδιού , αφήνουν τα σημάδια

τους όσον αφορά το στρες, για όλη τη ζωή .

Ορισμένες συμπεριφορές με υπερβολική αντίδραση που το συνοδεύουν ,

είναι δυνατόν να επιδεινώσουν τις αρνητικές συνέπειες για την υγεία του

ατόμου . Τέτοιες συμπεριφορές περιλαμβάνουν την υπερφαγία , το

κάπνισμα , την κατάχρηση αλκοόλ , την απουσία σωματικής άσκησης .

• Αντιδράσεις

1. Συναισθηματικές αντιδράσεις : υπερένταση , αγωνία ,

επιθετικότητα .

2. Σωματικές αντιδράσεις : ταχυκαρδία , δύσπνοια ,νευρικότητα

28

3. Αντιδράσεις συμπεριφοράς : απομόνωση , κατάθλιψη ,

αναποφασιστικότητα .

Το στρες είναι η απόκριση του σώματος μας με σκοπό να απαιτήσει να

πάρουμε μέτρα για να ξεπεράσουμε τα άσχημα συναισθήματα που

αισθανόμαστε . Το στρες μπορεί να δημιουργηθεί από κάποιες προσδοκίες

μας ή μια σειρά υποχρεώσεων , που έχουμε αναλάβει .

Πηγάζει από :

απαιτήσεις του σχολείου και ματαιώσεις που μπορεί να νιώσουμε .

αρνητικές σκέψεις και συναισθήματα για τον εαυτό μας .

αλλαγές στο σώμα μας .

ανασφαλές περιβάλλον , που συμπεριλαμβανομένων και των

γειτόνων μας .

διάσταση ή διαζύγιο γονέων μας.

χρόνια ασθένεια ή σοβαρό οικογενειακό πρόβλημα .

θάνατο συγγενικού ή αγαπημένου μας προσώπου .

ανάληψη υπερβολικών δραστηριοτήτων ή υψηλές προσδοκίες για το

εαυτό μας .

οικονομικά προβλήματα της οικογένειας .

Το στρες δεν είναι πάντα βλαβερό μπορεί όμως να οξύνει τις

αισθήσεις σου , να σε κεντρίσει και να σε κάνει να δώσεις σημασία στις

προκλήσεις που συναντάς στη ζωή . Το αντίθετο του στρες είναι η πλήξη,

που σίγουρα σε ρίχνει στη ρουτίνα. Τότε , χρειάζεται κάτι να σου κεντρίσει

το ενδιαφέρον για να δραστηριοποιηθείς .

Το έντονο στρες ή βραχυπρόθεσμο στρες , ύστερα από μια

κοπιαστική μέρα στο σχολείο με εντάσεις και τεστ , είναι η αντίδραση του

σώματος σου ναι αποτινάξει αυτά τα συμβάντα , που το σώμα σου τα

εκλαμβάνει ωε επικίνδυνα.

Το χρόνιο στρες , ή αυτό που δεν μας αφήνει μετά από λίγο , μπορεί

να μας κάνει νευρικούς , να αισθανόμαστε κουρασμένοι , ανήσυχοι και

αφηρημένοι .

Σοβαρά συμβάντα στην οικογένεια μπορεί να οδηγήσουν στο χρόνιο

στρες που εκδηλώνεται με :

29

πονοκεφάλους , πόνους στην πλάτη .

έλλειψη ύπνου .

βουλιμία ή ανορεξία .

εχθρική διάθεση , θυμό , ευερεθιστότητα.

αισθήματα ανησυχίας.

έλλειψη κοινωνικότητας .

κλάματα.

αισθήματα ματαίωσης για καταστάσεις , που φυσιολογικά θα

προκαλούσαν μια μικρή ενόχληση .

• Τρόποι αντιμετώπισης του στρες

Η άσκηση ,που πέρα από τα ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία

και στο σώμα μας , μας εκτονώνει και ενεργοποιεί την παραγωγή

ενδορφινών στον εγκέφαλο , ουσιών που καταπραύνουν το άγχος .

Η συγκέντρωση μας στα θετικά της ζωής μας , είναι ιδιαίτερα

σημαντική . Πολλοί από εμάς έχουμε την τάση να επικεντρωνόμαστε

στα άσχημα συμβάντα και να ασχολούμαστε κυρίως με αυτά ,

αποσπώντας τη προσοχή μας από τα θετικά στοιχεία της ζωής μας ,

που μπορούν να μας δώσουν χαρά , δύναμη και κουράγιο να

αντιμετωπίσουμε οποιαδήποτε κατάσταση .

Η φροντίδα του εαυτού μας , σε οργανικό και ψυχολογικό επίπεδο .

Χρειάζεται να είμαστε σε καλή φυσική και ψυχολογική κατάσταση

για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε στρεσογόνες καταστάσεις

με επιτυχία .

Ο ύπνος ,αφού η ξεκούραση είναι θαυματουργή στη καθημερινή

λειτουργία του οργανισμού και του εγκεφάλου μας, και μας οπλίζει

με την ενέργεια που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε τις

δυσκολίες της ημέρας .

Η βοήθεια ή υποστήριξη από τους φίλους , συγγενείς ή ακόμα

καλύτερα από έναν από έναν επαγγελματία ψυχολόγο . Όλοι

χρειαζόμαστε βοήθεια κάποιες φορές, και δεν υπάρχει κανένας

λόγος να φτάσουμε στα όρια μας προσπαθώντας να τα βγάλουμε

πέρα μόνοι μας , με κόστος ψυχικό και οργανικό .

Η αποδοχή και η προσαρμοστικότητα είναι επίσης ένα δυνατό όπλο

για τη διαχείριση του στρες . τα ευέλικτα άτομα , που έχουν την

ικανότητα να προσαρμόζονται και να αποδέχονται καινούργιες

30

καταστάσεις είναι πολύ πιο αποτελεσματικά στη διαχείριση του

στρες από τα άτομα με άκαμπτες τακτικές και συμπεριφορές .

Η ενημέρωση και η εξάσκηση σε τακτικές χαλάρωσης και τεχνικές

αναπνοής . Ο κάθε άνθρωπος βιώνει και εκφράζει το κάθε τι με

διαφορετικό τρόπο .

Μεθοδολογία

∆ραστηριότητες / εργαλεία που έχουν σχέση µε την ψυχοκοινωνική επιδεξιότητα κατά ενότητες και διενεργούνταν καθ’όλη τη διάρκεια της ερευνητικής εργασίας και στις ώρες συνάντησης της οµάδας (δηλαδή κάθε εβδοµάδα επί ένα δίωρο):

31

Προσωπικότητα: παιχνίδια ρόλων/ αυτοσχεδιασµός (παρατήρηση και εντοπισµός των στοιχείων προσωπικότητας που αναδύθηκαν µέσα από το παίξιµο των ρόλων- συζήτηση).

Test προσωπικότητας (συµπλήρωση ερωτηµατολογίων).

Μιλάµε για τα συναισθήµατα (µελέτη µικρών ιστοριών και συζήτηση π.χ. µαθήµατα ιατρικής του Eduardo Galeano).

Αναγνώριση και αποδοχή των συναισθηµάτων µας (λεξιλόγιο συναισθηµάτων, συµπλήρωση του λεξιλογίου, διαβάθµιση της έννοιας των συναισθηµάτων, περιγραφή κ.λ.π.).

Αυτοεκτίµηση (test σχετικά µε την αυτοεικόνα και την αυτοεκτίµηση).

Συναισθηµατική νοηµοσύνη (µελέτη περίπτωσης µε θέµα: δυσλειτουργική συµπεριφορά µαθητή σε πολιτιστική επίσκεψη- ανταλλαγή απόψεων).

Ενσυναίσθηση (βιωµατικό παιχνίδι: ο τυφλός και ο οδηγός του- εναλλαγή ρόλων).

Τα συναισθήµατα στην τέχνη (προβολή 12 έργων ζωγραφικής µεγάλων καλλιτεχνών- παρατήρηση- συζήτηση- ανίχνευση συναισθήµατος).

32

Νευρώσεις- Ψυχώσεις (µελέτη µικρών ιστοριών και συζήτηση π.χ. ο Ήλιος στα χέρια της του Eduardo Galeano).

Φόβος- φοβίες (παιδικές ζωγραφιές. ∆είγµα: παιδιά Ε’ και ΣΤ’ τάξης του δηµοτικού καθώς και µερικές ζωγραφιές παιδιών Β’ τάξης δηµοτικού και παιδιών του γυµνασίου. Μελέτη- συζήτηση).

Το στρες στη ζωή µας (test που µετράει το άγχος µε βάση τα ψυχοσωµατικά συµπτώµατα).

Θυµός και επιθετικότητα (µελέτη µικρών ιστοριών και συζήτηση π.χ. η θλίψη και η οργή του Χόρχε Μπουκάι).

Η µεθοδολογία και τα εργαλεία προτείνονταν κάθε φορά από την υπεύθυνη καθηγήτρια της οµάδας και γίνονταν δεκτά από τα µέλη της οµάδας στην προσπάθειά µας να αποκτήσουµε αυτογνωσία, αυτοεκτίµηση, επίγνωση των συναισθηµάτων µας (και κυρίως των δυσλειτουργικών), αποδοχή και κατανόηση των συναισθηµάτων των δικών µας και των άλλων ώστε να µπορούµε να διαχειριζόµαστε πιο εύκολα δύσκολες καταστάσεις της καθηµερινότητας.

33

Κριτική- Αυτοκριτική- Αποτίμηση

Το ομαδικό πνεύμα, θεωρούμε ότι αναδεικνύεται στην

παρούσα εργασία. Η συνεργασία, η επικοινωνία αλλά και η

ερευνητική δράση του κάθε μέλους ήταν στόχος μας να

καταδειχθεί, ώστε να επιτευχθεί ένα καλό αποτέλεσμα και να

δοθεί μια σφαιρική εικόνα του όρου φοβία και ό,τι σχετίζεται με

αυτή. Οποιαδήποτε έρευνα, και κυρίως αυτή που σχετίζεται με

την ανθρώπινη ψυχή και την επιστήμη της ψυχολογίας, απαιτεί

εμβάθυνση, κόπο και διαρκή αναζήτηση προκειμένου να φέρει το

ποθητό συμπέρασμα και μπορεί να οδηγήσει στην άμβλυνση του

αρνητικού φαινομένου που βιώνουν πολλοί άνθρωποι. Εννοείται

και είναι αποδεκτό ότι σε μια εργασία η βελτίωση είναι πάντοτε

επιθυμητή και δυνατή…

34

Συµπεράσµατα

Συνοπτικά, το στρες και οι νευρώσεις, σε θεωρητικό ή πρακτικό πλαίσιο, αποτελούν εµπόδιο στην οµαλή συµβίωση, στην ανθρώπινη ιδιοσύσταση και εξέλιξη. Η εργασία αυτή προσπάθησε να καταδείξει τα αίτια των φαινοµένων, αλλά και να παρουσιάσει χαρακτηριστικά και δυνατούς καταπολέµησης τους, διαδικασία που απαιτεί προσωπική προσπάθεια µε τη βοήθεια συγγραµµάτων και τη συµβολή ειδικών. Οι νευρωσικές εκδηλώσεις γεννούν πάντοτε νέα ερωτήµατα, όπως για παράδειγµα ποιες µπορεί να είναι οι σύγχρονες πηγές τους, πόσο µπορεί να είναι αποτελεσµατική µια θεραπεία και ποια θα είναι η διάρκειά της, αν ο άνθρωπος µπορεί να απαλλαγεί εξολοκλήρου από αυτή… Το µόνο βέβαιο είναι ότι ο άνθρωπος πρέπει να αποδεχτεί το πρόβληµα, το άγχος, τη νεύρωση, τη φοβία του, για να καταφέρει να το αντιµετωπίσει ουσιαστικά…

35

Βιβλιογραφία

• Χουντουµάδη Αν. - Πατεράκη Λ., Σύντοµο Ερµηνευτικό Λεξικό Ψυχολογικών Όρων, ∆ωδώνη, (Αθήνα 1989)

• Σίγκµουντ Φρόυντ(Freud, Sigmund), Εισαγωγή στη ψυχανάλυση, Εκδ. ∆αµιανός, Μετάφραση: ∆. Π. Κωστελένος, Αθήνα 2006, ISBN 960-228-243-6

Σίγκμουντ Φρόυντ, Γιόζεφ Μπρόιερ(Breuer, Josef), Εκδ. Επίκουρος, Μεταφρ. Αναγνώστου Λευτέρης, ISBN 960-7105-24-9

• E-Psychology.gr

• Hilgrad, 2004, εισαγωγή στην ψυχολογία, εκδόσεις

Παπαζήση

• Άλφρεντ Άντλερ, Δεκέμβριος 1974, μετάφραση Γράψας

Ευάγγελος , οι Νευρώσεις και η ερμηνεία τους, εκδόσεις

Μπουκουμάνης