Η άντληση ιδεών και η οργάνωση του υλικού με τη μέθοδο των

κοινών τόπων

Κεντρική θέση στην ερωτητική, αλλά και απαντητική φύση της διαλεκτικής κατέχει η έννοια του ΤΟΠΟΥ. Ο διαλεκτικός τόπος του Αριστοτέλη είναι ένα δυναμικό πεδίο, που μας εξασφαλίζει άφθονα μέσα για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος. («Τόπος δι’ ὧν εὑρήσομεν πρός ἕκαστον τῶν προβλημάτων ἐπιχειρεῖν», Τοπικά, Η 155a). Ο τόπος ανταποκρίνεται στην ανάγκη να βρεθούν επιχειρήματα, δηλαδή στην πρόκληση να αναπτύξουμε ορθολογική επιχειρηματολογία.

Οι κοινοί τόποι ή κοινά λογικά σημεία, που δεν είναι τίποτα άλλο από την απλούστευση των αριστοτελικών λογικών «Κατηγοριών» (ουσία, ποσόν, ποιόν, προς τι, πού, πότε, κείσθαι, έχειν, ποιείν και πάσχειν) είναι αρχέγονα στοιχεία της νόησής μας που ενυπάρχουν στον κάθε άνθρωπο, αλλά αξιοποιούνται διαφορετικά και ανάλογα με τις δυνατότητες του καθενός. Οι κοινοί τόποι έχουν την ικανότητα να διεγείρουν τις σχετικές με το θέμα γνώσεις και εμπειρίες μας και να τις θέτουν στη διάθεση της σκέψης. Η χρησιμοποίηση των κοινών τόπων ισοδυναμεί με έναν αποτελεσματικό εσωτερικό διάλογο ή αυτοδιάλογο, καθώς λειτουργούν, ανάλογα με το συνειδητό χρήστη τους ως «ταμεία ιδεών» ή αφορμές για σκέψη και ανάσυρση από τις μνημονικές αποθήκες μας σχετικών με το θέμα γνώσεων και εμπειριών.

Σε καθέναν από τους κοινούς τόπους αντιστοιχούν μία ή περισσότερες ερωτηματικές λέξεις ή φράσεις, οι οποίες, σε συνδυασμό με την αποδεικτέα θέση, αναδεικνύονται σε βασικά ερωτήματα επί του θέματος. Απαντώντας στα ερωτήματα αυτά, παράγουμε υποθεματικές προτάσεις / ιδέες για την ανάπτυξη του θέματος.

Βέβαια, πρέπει να τονιστεί πως με τη διαδικασία αυτή δεν αποσκοπούμε στο να καταστρώσουμε ένα προκατασκευασμένο μοντέλο για κάθε θέμα. Σε κάποια ερώτηση μπορεί να δοθεί άμεση απάντηση, εάν αυτό κριθεί σκόπιμο, ή μπορεί σε ορισμένες ερωτήσεις οι απαντήσεις να αλληλεπικαλύπτονται ή η σειρά των κοινών τόπων μπορεί να μην ταιριάζει απόλυτα με τον ειρμό της συλλογιστικής μας πορείας, με συνέπεια να χρειαστεί η πρωθύστερη ή η υστερόχρονη απάντηση ενός ερωτήματος.

Συγκεκριμένα, οι κοινοί τόποι, τους οποίους μπορούμε να χρησιμοποιούμε στην παραγωγή κειμένων αποδεικτικού χαρακτήρα, είναι οι παρακάτω:

ΤΟΠΟΙ ΥΠΟΘΕΜΑΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ1. Ορισμού Τι είναι, πώς ορίζεται / καλείται / ονομάζεται, ποιο το βάθος μίας

έννοιας, ποια τα γνωρίσματα;2. Διαίρεσης Ποιες οι μορφές, ποια τα είδη, σε ποιους τομείς, ποιο το πλάτος μίας

έννοιας; 3. Σχέσης/Αναφοράς

Ποιες οι ομοιότητες και οι διαφορές, με τι σχετίζεται;

4. Χωροχρόνου Τι συνέβαινε στο παρελθόν και τι συμβαίνει σήμερα; Ποια φαινόμενα, συμπτώματα, ποιες περιπτώσεις, ποια η έκταση, η ένταση; Τι συμβαίνει «εδώ» - «εκεί»;

5. Αιτίου Γιατί, πού οφείλεται / αποδίδεται, ποιοι οι λόγοι / οι παράγοντες, ποια τα κίνητρα, ποια η αναγκαιότητα, από ποιες αιτίες, ποιος ο σκοπός;

6. Τρόπου / μέσου

Πώς επιβεβαιώνεται εμπειρικά, με ποιον τρόπο, με ποια μέσα, με ποια τεκμήρια αποδεικνύεται η αλήθεια του θέματος;

7. Αιτιατού Ποιες οι συνέπειες / οι επιπτώσεις / οι επιδράσεις, ποια τα αποτελέσματα, ποια η συμβολή, ποιος ο ρόλος, ποια η αξία / σημασία;

8. Έλλειψης / αντιστροφής

Τι συμβαίνει στην αντίθετη περίπτωση; Ποια τα επιχειρήματα της άλλης πλευράς; Ποιος ο αντίλογος;

9. Υπερβολή / περιορισμού / επιφυλάξεων

Σε ποια περίπτωση υπάρχει εκτροπή της θεματικής έννοιας; Ποιες οι επιφυλάξεις; Ποιοι οι περιορισμοί; Τι συνεπάγεται η κατάχρηση;

10. Μέτρου Ποιες οι προϋποθέσεις ορθότητας, ποιο το μέτρο; 11. Δέοντος Ποιες προτάσεις και λύσεις υπάρχουν σχετικά με το θέμα, ποιο είναι το

«δέον»; 12. Προσώπων Από ποιους παράγοντες εξαρτάται κάτι;

Αν εξεταστούν από πιο κοντά οι κοινοί τόποι, τότε είναι δυνατό να διαπιστωθούν τα παρακάτω:

1. Με τον ορισμό, τη διαίρεση, τη σχέση και τη χωροχρονική εξέταση γίνεται η Τεκμηρίωση του θέματος. Επομένως, έτσι σχολιάζεται το θέμα και τίθενται οι βάσεις της τεκμηρίωσης του κειμένου, αφού διευκρινίζονται οι σκέψεις για τις κύριες έννοιες του θεματικού τίτλου του κειμένου και διευκολύνεται η μετάβαση στη λογική διερεύνηση και επεξεργασία της ζητούμενης έννοιας. Επομένως, το καταλληλότερο σημείο για να τοποθετηθεί η παραπάνω ανάλυση είναι εκείνο αμέσως μετά τον πρόλογο.

2. Με τα αίτια, τους τρόπους / τα μέσα, τα αποτελέσματα γίνεται η Λογική Διερεύνηση του θέματος. Έτσι, επαληθεύουμε, υποστηρίζουμε, αποδεικνύουμε, επιχειρηματολογούμε, αιτιολογούμε με συλλογισμούς, πορίσματα, σχόλια και τεκμήρια τις σκέψεις μας. Με την έλλειψη, την υπερβολή και το μέτρο σχηματίζεται η εξ αντιθέτου απόδειξη, που επιβεβαιώνει με τη σειρά της την προηγούμενη ανάπτυξη και συμβάλλει στη διατύπωση των επιφυλάξεων και των προϋποθέσεων, κάτω από τις οποίες ισχύει η παραπάνω επιχειρηματολογία. Εύλογα, λοιπόν, μια τέτοια απόδειξη έπεται της ανάπτυξης των αιτιών και των αποτελεσμάτων.

3. Με το δέον και τα πρόσωπα γίνεται η Δεοντολογία του θέματος, δηλαδή η αναζήτηση, ο εντοπισμός, η ανάδειξη και αξιολόγηση πρακτικών / μέσων / τρόπων / μεθόδων και λύσεων που εξασφαλίζουν ευνοϊκούς όρους για την προώθηση ενός θετικού και την ανάσχεση ενός αρνητικού παράγοντα. Η δεοντολογία αποτελεί την τελευταία ενότητα του θέματος. Εάν, όμως, ο θεματικός τίτλος του κειμένου δεν απαιτεί την απάντηση στο γενικό ερώτημα «πώς;», τότε οι τρόποι μπορούν να αναφερθούν σύντομα στον επίλογο.

Ανάλυση των κοινών τόπων

1. ΤΟΠΟΣ ΟΡΙΣΜΟΥ (ΟΥΣΙΑ)Με αυτόν τον τρόπο αναρωτιόμαστε για την απόδοση του νοήματος μίας λέξης, για το

σύνολο των γνωρισμάτων που προσδιορίζουν την έννοια και τη διαφοροποιούν από τις άλλες. Ο ορισμός είναι η βασική μέριμνα της διαλεκτικής, μία μέθοδος φιλοσοφικής σκέψης με στόχο την ανίχνευση και απόδοση της ουσίας. Η μαιευτική μέθοδος της σωκρατικής διδασκαλίας επικεντρώνεται στην προσπάθεια ν’ αποδοθεί ο ορισμός της έννοιας, και οι σωκρατικοί διάλογοι δεν είναι τίποτα άλλο παρά η αγωνιώδης αναζήτηση της αληθινής σημασίας της έννοιας. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Αριστοτέλης στο έργο του Μετά τα Φυσικά, βιβλίο Ζ: «… Γι’ αυτό και εμείς σε ύψιστο βαθμό και πρώτα πρώτα πρέπει να διευθύνουμε τη ματιά μας προς το ον που έχει ένα τέτοιο είδος ύπαρξης, ερευνώντας τι είναι αυτό». Τέλος, πρέπει να τονιστεί πως ο μαθητής ρωτώντας τον εαυτό του «τι είναι αυτό;» και «τι είναι το άλλο;», δε σημαίνει πως είναι υποχρεωμένος να καταγράψει στο κείμενό του όλους τους ορισμούς, αλλά είναι ανάγκη να μάθει να ορίζει όλες τις έννοιες του θέματος, προκειμένου να αντλεί το απαραίτητο πληροφοριακό υλικό. Συνεπώς, ο τόπος του ορισμού δεν είναι μόνο η εύρεση του βάθους μιας έννοιας, αλλά πολύ περισσότερο μια μέθοδος ανάλυσης.

2. ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΙΡΕΣΗΣ (ΠΟΣΟΝ)Αντιστοιχεί στη δεύτερη αριστοτελική Κατηγορία, το «ποσόν», και αποτελεί συμπλήρωμα

και προέκταση του τόπου του ορισμού. Με τη διαίρεση επιδιώκουμε την αναζήτηση των διάφορων μορφών της έννοιας, όχι μόνο της κεντρικής αλλά και των δευτερευουσών εννοιών. Όπως με τον ορισμό, έτσι και με τη διαίρεση ενδιαφερόμαστε όχι μόνο να βρούμε το πλάτος μίας έννοιας, αλλά να εκμαιεύσουμε από τις μνημονικές αποθήκες μας γνωστικό υλικό και να εστιάσουμε την προσοχή μας σ’ εκείνες τις μορφές μιας έννοιας, που μας είναι απαραίτητες στην ανάπτυξη του θέματος. Επίσης, οφείλουμε να διαιρούμε μία έννοια με πολλαπλές διαιρετικές βάσεις, προκειμένου να προκύπτουν αντίστοιχες συνδιαιρέσεις, από τις οποίες θα επιλέγουμε κάθε φορά εκείνες που μας ενδιαφέρουν.

3. ΤΟΠΟΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ (ΠΟΙΟΝ)Αντιστοιχεί στην τρίτη αριστοτελική Κατηγορία, το «ποιόν», και τον χρησιμοποιούμε:

α) όταν έχουμε να συσχετίσουμε δύο έννοιες, κυρίως την κύρια και δευτερεύουσα και χρειάζεται να διαπιστώσουμε τα γνωρίσματα και τη σχέση τους, β) όταν θέλουμε να τονίσουμε τις διαφορές μεταξύ δύο εννοιών ή να επισημάνουμε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους και γ) όταν θέλουμε να παραθέσουμε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας έννοιας / κατάστασης.

4. ΤΟΠΟΣ ΧΩΡΟΧΡΟΝΟΥ (ΠΟΥ & ΠΟΤΕ)

Με τον τόπο του χρόνου και του χώρου γίνεται η χωροχρονική μελέτη του θέματος (συμπτωματολογία). Κάθε θέμα, ως προς τη χρονική βαθμίδα, μπορεί να ανήκει είτε στον κάθετο άξονα της διαχρονίας είτε στον οριζόντιο της συγχρονίας. Εάν το θέμα εντάσσει ευθύς εξαρχής την κύρια έννοια στο σήμερα (συγχρονία), τότε ο εγχρονισμός τίθεται μαζί με τον ορισμό, τα είδη και το συσχετισμό στην αρχή του αποδεικτικού κειμένου, δίνοντας και το στίγμα της συγχρονίας σε όλο το κείμενο. Εάν, πάλι, το θέμα θίγει ένα διαχρονικό πρόβλημα, μία διαχρονική κατάσταση, τότε οφείλουμε προς το τέλος του κειμένου μας να εγχρονίσουμε το θέμα, δηλαδή να εξετάσουμε το θέμα στις συνθήκες της εποχής μας, θέτοντας το γενικό ερώτημα: «Ποια η ιδιαίτερη σημασία του θέματος στην εποχή μας;», προσαρμόζοντάς το βέβαια ανάλογα με τις απαιτήσεις του εκάστοτε θέματος.

Ο τόπος του χώρου αναφέρεται στην ανάγκη που προκύπτει πολλές φορές να «εντοπίσουμε» το θέμα, δηλαδή να το εντάξουμε σε συγκεκριμένο χώρο και να το αξιολογήσουμε σε σχέση μ’ αυτόν. Ο χώρος στα θέματά μας νοείται: ως «εδώ» και ως «εκεί». Το «εδώ» μπορεί να είναι η οικογένεια, το σχολείο, η χώρα μας. Το «εκεί», ευρύτερο ή στενότερο, μπορεί να αναφέρεται στην κοινωνία μας, στην Ευρώπη, στις αναπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες χώρες, ανάλογα με τις ανάγκες του θέματος και τις δικές μας κάθε φορά επιλογές. Επίσης ως «χώρος» μπορεί να εκληφθούν οι υποστάσεις της ανθρώπινης προσωπικότητας και οι τομείς του συλλογικού βίου.

5. ΤΟΠΟΣ ΑΙΤΙΟΥ (ΠΡΟΣ ΤΙ / ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ: αιτίες και σκοποί-επιδιώξεις)Με τον τόπο αυτό αναρωτιόμαστε για το «γιατί;». Για τον Αριστοτέλη η σύλληψη της

αιτίας αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό κάθε επιστημονικής γνώσης. Στην πραγματικότητα, γνωρίζουμε ένα φαινόμενο, ένα αντικείμενο ή μία διαδικασία με τρόπο επιστημονικό, μόνο εάν εξακριβώσουμε την αιτία του. Από το περίφημο πρότυπο των τεσσάρων αιτίων που επισημαίνει ο Αριστοτέλης – υλική, μορφική, ποιητική και τελική αιτία – μας ενδιαφέρουν κυρίως η ποιητική και η τελική. Η ποιητική αναφέρεται στην κινούσα αιτία, στο καθαυτό αίτιο, σε κάθε παράγοντα που προκαλεί αλλαγή ή στάση, ενώ η τελική αναφέρεται στο σκοπό που στοχεύει να πραγματοποιήσει μία διαδικασία.

6. ΤΟΠΟΣ ΤΡΟΠΟΥ (ΠΑΣΧΕΙΝ)Με αυτόν τον τόπο θέτουμε το γενικό ερώτημα «ΠΩΣ;», προσπαθώντας να επιβεβαιώσουμε

εμπειρικά την αλήθεια του θέματος, με τη χρήση τεκμηρίων (πρακτικό υλικό).

7. ΤΟΠΟΣ ΑΙΤΙΑΤΟΥ (ΚΕΙΣΘΑΙ)Με τον τόπο αυτό αναζητούμε το «κεῖσθαι», δηλαδή τις θετικές ή αρνητικές συνέπειες της

έννοιας.

8. ΤΟΠΟΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ (ΠΟΙΟΝ) - ΥΠΕΡΒΟΛΗΣ (ΠΟΙΟΝ) - ΜΕΤΡΟΥ (ΠΟΤΕ)

Στους τόπους της έλλειψης, της υπερβολής και του μέτρου στηρίζεται η απόδειξη εξ αντιθέτου, που επιβεβαιώνει και προεκτείνει την προηγούμενη ανάλυση και συμβάλλει στη διατύπωση των επιφυλάξεων και των προϋποθέσεων, υπό τις οποίες ισχύει η παραπάνω επιχειρηματολογία. Ο τόπος της έλλειψης μάς είναι πολύ χρήσιμος, είτε για να διευκρινίσουμε καλύτερα την έννοια είτε για να αξιολογήσουμε μια έννοια, αναζητώντας τις συνέπειες που συνεπάγεται η έλλειψή της.

Με τον τόπο της υπερβολής αναζητούμε διαλεκτικά εκείνες τις περιπτώσεις στις οποίες διαπιστώνεται εκτροπή της έννοιας από ορισμένα όρια, πέρα από τα οποία ακυρώνεται η όποια ωφελιμότητα και χρησιμότητά της, καθώς αυτός που εφαρμόζει τη διαλεκτική δε βλέπει τα πράγματα μονοδιάστατα. Αντίθετα, διατυπώνει επιφυλάξεις και εξετάζει τις συνθήκες υπό τις οποίες ισχύει ή δεν ισχύει κάτι.

Ο τόπος του μέτρου αποτελεί συμπλήρωμα της υπερβολής και σύμφωνα μ’ αυτόν αναρωτιόμαστε για τις προϋποθέσεις ορθότητας μιας έννοιας ή μίας κατάστασης.

11. ΤΟΠΟΣ ΔΕΟΝΤΟΣ (ΕΧΕΙΝ)Ο τόπος του δέοντος συνιστά το καταληκτικό ερώτημα κάθε θέματος, καθώς σχετίζεται με

το «δέον γενέσθαι», δηλαδή με το πώς μπορεί και πρέπει να λειτουργεί η έννοια στο μέλλον (δυνατότητες / προοπτικές).

12. ΤΟΠΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ (ΠΟΙΕΙΝ)Σύμφωνα με τον τόπο αυτό διερωτώμεθα: «Από ποιους εξαρτάται η επίλυση του

προβλήματος; Ποιοι μπορούν να σταθούν αρωγοί σ’ αυτή την προσπάθεια;» (Ενέργειες συγκεκριμένων φορέων).

Εφαρμογή 1η στην

Θέμα: Διερωτάται ο Ευ. Παπανούτσος: «Μήπως πάνω από την πολιτική και τη νομική βρίσκεται η ψυχολογική ελευθερία, και χειρότερη μορφή δουλείας είναι η δουλεία της ψυχής, η αιχμαλωσία της από τις τυραννικές ανάγκες που μεταβάλλουν τον άνθρωπος ε ανδράποδο;». Ποιοι παράγοντες στην εποχή μας υπονομεύουν αυτή τη μορφή ελευθερίας; Πώς θα καταφέρει ο σύγχρονος άνθρωπος να διατηρήσει, παρά τους καταναλωτικούς πειρασμούς, την ψυχολογική του ελευθερία;

Κοινοί τόποι Υποθεματικά ερωτήματα

Υποθεματικές προτάσεις

1. ΟΡΙΣΜΟΎ (ΠΟΙΌΝ) Τι είναι ελευθερία; Ελευθερία είναι το να δρα κανείς αβίαστα, συνειδητά και υπεύθυνα, µέσα σε κλίµα ασφάλειας, αξιοπρέπειας, δικαιοσύνης και σεβα-σµού όλων των ανθρώπινων δικαι-ωµάτων…

2. ΔΙΑΊΡΕΣΗΣ (ΠΟΣΌΤΗΤΑ)

Ποιες είναι οι μορφές ελευθερίας;

Διακρίνεται στην ελευθερία εκ του νόμου και την ελευθερία εκ του ήθους …

3. ΣΧΈΣΗΣ (ΠΟΙΟΝ) Πώς σχετίζονται μεταξύ τους; Ποια είναι ανώτερη;

Ανώτερη είναι η δεύτερη (η εσωτερική), διότι όταν κάποιος δεν τη διαθέτει, δεν μπορεί να είναι και εξωτερικά (πολιτικά) ελεύθερος…

4. ΧΡΌΝΟΥ (ΠΌΤΕ) Πότε ο άνθρωπος είναι ελεύθερος;

Όταν µπορεί να σκέφτεται, να εκφράζεται, να αποφασίζει και να ενεργεί χωρίς κανένα καταναγκασµό εξωτερικό ή εσωτερικό. Ελεύθερος είναι εκείνος, που συµµορ-φώνεται στους νόµους της πολιτείας και ρυθµίζει τη ζωή του σύµφωνα µε τον ηθικό νόµο και τον ορθό λόγο…

5. ΑΙΤΊΟΥ & ΧΡΟΝΟΥ

(ΓΙΑΤΊ)

Γιατί είναι δύσκολη στην εποχή μας η κατάκτηση της εσωτερικής ελευθερίας;

καταλυτική η επιρροή των ΜΜΕ, αφού κατευθύνουν τη βούλησή μας,

διαφήμιση: δημιουργία πλαστών αναγκών,

μανία καταναλωτισμού,

κερδοθηρία, υλικός ευδαιμονισμός,

μαζοποίηση-μειωμένες πνευματικές αντιστάσεις,

αδιαφορία για την πνευματική καλλιέργεια (αδυναμία κατάκτησης της αυτογνωσίας, απουσία κρίσης, προβληματισμού και στοχαστικής διάθεσης),

εξάρτηση από την τεχνολογία…

7. ΑΙΤΙΑΤΟΎ (ΣΥΝΕΠΏΣ)

Ποια η σημασία διαφύλαξης της εσωτερικής ελευθερίας

ο ψυχολογικά ελεύθερος άνθρωπος αποφεύγει με επιτυχία τον εξανδραποδισμό και την υποδούλωση σε ευτελή πάθη που του καταρρακώνουν την αξιοπρέπειά του,

ελευθερώνει το πνεύμα, το κάνει πιο ευρύ, πιο ερευνητικό, πιο ανήσυχο,

προάγει την ανθρώπινη επικοινωνία, τις ζεστές φιλικές ανθρώπινες σχέσεις,

ο άνθρωπος δεν καταφεύγει σε άνομους τρόπους για να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του,

ελέγχει τις ενστικτώδεις

αντιδράσεις του ζώου που κρύβει μέσα τους και παίρνει την πνευματική υπόσταση του ανθρώπου…

8. ΤΡΌΠΟΥ (ΠΏΣ) Πώς επιβεβαιώνεται η σημασία της; (τεκμήρια-μαρτυρίες)

«Χάνει κάθε νόημα η λέξη ελευθερία, αν πάψει να είναι ελευθερία του ανθρώπου από τον εαυτό του» (Ντοστογιέφσκι)…

9. ΥΠΕΡΒΟΛΉΣ -ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΎ

Μπορεί να υπάρχει απόλυτη, χωρίς όρια, ελευθερία;

Η εσωτερική ελευθερία πρέπει να υποτάσσεται:

στη δικαιοσύνη: διαφορετικά εξελίσσεται σε εγωισμό,

στην αλήθεια: διαφορετικά, μετατρέπεται σε καιροσκοπισμό και αντιφατικότητα,

στην αγάπη: διαφορετικά, οδηγεί στο συμφεροντολογισμό και στην αποξένωση.

10. ΜΈΤΡΟΥ (ΔΈΟΝΤΟΣ)

Ποιες προϋποθέσεις απαιτούνται για την κατάκτηση της εσωτερικής ελευθερίας;

Το αγαθό της ελευθερίας δεν προσφέ-ρεται ως δώρο μήτε χαρίζεται στους ανθρώπουςαπαιτεί αδιάκοπο αγώνα, θάρρος και αυτοθυσία, σύνεση και ανδρεία, ψυχική αντοχή, αρετή και τόλµη. Για την απόκτησή της ο άνθρωπος θυσιάζει τα πάντα, γιατί χωρίς ελευθερία η ζωή χάνει το νόηµά της και εξαχρειώνεται. Η εσωτερική ελευθερία είναι αγώνισµα και πάλη, που απαιτεί διαρκή εσωτερικό αγώνα, αυτοκυριαρχία, αυτογνωσία, αυτοέλεγχο και αυτοκριτική.

11. ΠΡΟΣΏΠΩΝ (ΠΟΙΟΣ)

Ποιοι μπορούν σταθούν αρωγοί σ’ αυτή την προσπάθεια του ανθρώπου;

Ρόλος οικογένειας: καλλιέργεια ανθρωπιστικών αξιών που δεν θεοποιούν την ύλη.

Ρόλος παιδείας/σχολείου: ολοκληρωμένες προσωπικότητες με πνευματικά ενδιαφέροντα και ακριτική σκέψη.

Ρόλος Εκκλησίας: μονάχα η γνήσια κοινωνία με τον Χριστό οδηγεί στην επίγνωση του τρόπου της ελευθερίας. Αρκεί ένα δάκρυ, η σιωπή της μετάνοιας, η συγγνώμη, η προσφορά. Και τελικά, η δική Του παρουσία στη ζωή μας...

Ρόλος διανόησης: προσφορά γνήσιων αισθητικών και πνευματικών ερεθισμάτων, που εξευγενίζουν την ανθρώπινη ψυχή.

Ρόλος Πολιτείας: έμφαση στην ικανοποίηση συλλογικών αναγκών.

ΠΡΟΤΕΙΝΌΜΕΝΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΠΟΙΗΣΗ

§1η (προλογική): ορισμός, διαίρεση§ 2η (κύριο μέρος-σχολιασμός δεδομένου): σχέση, χρόνος, αιτιατό, μέτρο§ 3η - § 4η: (απάντηση στο α’ ζητούμενο): αίτιο, τρόπος§ 5η: (απάντηση στο β’ ζητούμενο / α’ σκέλος): δέον§ 6η: (απάντηση στο β’ ζητούμενο / β’ σκέλος): πρόσωπα

Εφαρμογή 2 2η

Θέμα: Σε μια εποχή με μεγάλο έλλειμμα ανθρωπιάς έχει σημασία να οργανώνονται εκδηλώσεις που βοηθούν όσους το έχουν ανάγκη. Να γράψετε ένα άρθρο στην εφημερίδα του σχολείου σας, όπου θα εξηγείτε γιατί πρέπει να στηρίζονται τέτοιες προσπάθειες. Παράλληλα, να αναφερθείτε στη συμβολή της παιδείας στην καλλιέργεια της ανθρωπιστικής συνείδησης, ιδιαίτερα των νέων. (500-600 λέξεις).

(Θέματα Νεοελληνικής Γλώσσας Ημερησίων Λυκείων, 2006)

Ανάπτυξη παραγράφου με τη βοήθεια των Κοινών Τόπων

Β’ Ζητούμενο

ΘΕΜΑΤΙΚΗΠΕΡΙΟΔΟΣ

Πρωταρχικά, το σχολείο μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ανθρωπιστικής συνείδησης των μαθητών.

ΑΝ

ΑΠ

ΤΥ

ΓΜ

Α

1. Τι εννοώ με τον όρο «ανθρωπιστική συνείδηση»;

2. Γιατί το σχολείο οφείλει να καλλιεργεί …;

3. Πώς μπορεί να επιτευχθεί…;

4. Ποιο το αποτέλεσμα;

5. Αν δεν… ;

6. Υπό ποιες προϋποθέσεις;

Με αυτό εννοούμε την καλλιέργεια του ιδανικού του καθολικού ανθρωπισμού – ως εκδήλωσης ηθικής πίστης στην Αξία του ανθρώπου, αλλά και ως ιδεολογικής έκφρασης σεβασμού στα αναφαίρετα δικαιώματα του ατόμου και του πολίτη που έχει συνείδηση του ρόλου, της αποστολής και των ευθυνών του σε ένα οργανωμένο κοινωνικό σώμα - που στοχεύει στη διάπλαση ανθρώπων με αγάπη και σεβασμό για όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους της οικουμένης. // Η γνώση και η πνευματική καλλιέργεια που μπορεί να προσφέρει το σχολείο συνιστούν το αντίπαλο δέος στον παραλογισμό που τροφοδοτείται από την άγνοια και την ευπιστία, τους μύθους και τα πάθη, τη φανατική πίστη και τους φόβους. // Νέα διδακτικά εγχειρίδια, των ιστορικοφιλολογικών προπάντων μαθημάτων, απαλλαγμένα από τη μονομέρεια, τον υποκειμενισμό, την εθνοκεντρική προσέγγιση και εμπλουτισμένα με τους θησαυρούς του πολιτισμού άλλων λαών μπορούν να υπηρετήσουν αυτό το διαφορετικό εκπαιδευτικό πρόταγμα, μαζί με την ανάληψη εθελοντικών δράσεων και πρωτοβουλιών για την κοινωνική ευαισθητοποίηση των μαθητών. // Μια τέτοια παιδεία καλλιεργεί ψυχικά τους νέους, ενσταλάζει στην καρδιά τους την αγάπη για το συνάνθρωπο, αφού προηγουμένως τους έχει καταστήσει σαφές πως η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η κατάθεση κάθε είδους ανταλλαγών μεταξύ των ανθρώπων. // Αντίθετα, εάν η διδακτική διαδικασία και οι παρασχολικές δραστηριότητες δεν εμφορούνται από τις αρχές του καθολικού ανθρωπισμού, ο μαθητής βαυκαλίζεται με την ιδέα της εθνικής του ανωτερότητας και διδάσκεται να υποτιμά και να περιφρονεί τους «άλλους». // Φυσικά, για να επιτευχθούν τα παραπάνω, το σχολείο πρέπει να απαλλαγεί από το χρησιμοθηρικό πνεύμα και τη στείρα εξειδίκευση, αποκτώντας έναν ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό.

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ

Συνεπώς, επειδή η μόρφωση δεν είναι ζήτημα γνώσης αλλά ζήτημα ζωής, το σχολείο είναι σε θέση να σμιλέψει πολίτες όχι απλώς «φιλάνθρωπους», αλλά με βαθιά αγάπη και πίστη στον άνθρωπο.