ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΤΟΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ...........................................................................................2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ...........................................................................3 Συνοπτική ανάλυση της ενότητας στην οποία ανήκει το θέμα ....3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ.........................................................................7 Περιγραφή του θέματος................................................................7 ΚΕΦΑΛΙΟ ΤΡΙΤΟ................................................................................9 Ιστορική Εξέλιξη............................................................................9ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ.........................................................................12 Η χρησιμότητα του Ανεμόμυλου.................................................12ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ........................................................................21 Βιβλιογραφία...............................................................................21

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σ’αυτή την εργασία θα αναφερθούμε στην Αιολική Ενέργεια, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας στους ανεμόμυλους, οι οποίοι ήταν η αρχαίοτερη εφαρμογή μιας τέτοιας ενέργειας.

Αρχικά, στο πρώτο κεφάλαιο θα περιγράψουμε συνοπτικά τί είναι ενέργεια, ποιά είδη ενέργειας υπάρχουν, για να αναφερθούμε στη συνέχεια εκτενέστερα στην αιολική ενέργεια (αιολικά πάρκα κτλ.) για να καταλήξουμε στο εξεταζόμενο θέμα, τους ανεμόμυλους.

Στο δεύτερο κεφάλαιο θα κάνουμε μια γενική περιγραφή του θέματος και θα αναφερθούμε στην αιολική ενέργεια γενικά και στις ανεμογεννήτριες.

Στο τρίτο κεφάλαιο θα κάνουμε μια ιστορική αναδρομή στην εκμετάλευση της αιολικής ενέργειας από την αρχαιότητα έως σήμερα και θα αναφερθούμε στοθς ανεμόμυλους που ήταν η κύρια μορφή χρησιμοποίησης της ενέργειας αυτής (θα περιγράψουμε όσο μπορέσουμε με σαφήνεια τι είναι ανεμόμυλος, πως και που πρωτοεμφανίστηκε).

Στο τελευταίο κεφάλαιο μπορείτε να βρείτε τη βιβλιογραφία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟΣυνοπτική ανάλυση της ενότητας στην οποία ανήκει το θέμα.

Σ’αυτό το κεφάλαιο θα αναφερθούμε σχεδόν επιγραμματικά στην ενέργεια και στις μορφές της, θα δώσουμε όμως μεγαλύτερη σημασία στην αιολική ενέργεια μιας και σε αυτή βασίζεται η λειτουργεία του ανεμόμυλου, που είναι και το θέμα μας.

Ενέργεια είνα η ικανότητα παραγωγής έργου. Η ικανότητα δηλαδή ενός σώματος να παράγει έργο (έργο είναι κάτι που για να γίνει χρειάζεται προσπάθεια). Η μετακίνηση ενώς αντικειμένου είναι έργο.

Η λέξη ενέργεια υπήρχε στην αρχαία Ελληνική γλώσσα αλλά χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά με τη σημερινή της σημασία το 1807 απο τον Άγγλο επιστήμονα Τόμας Γιανγκ.

Ο Τόμας Γιάνγκ όταν πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο ενέργεια είχε υπόψιν του την αρχαία ελληνική λέξη (εν+έργον) που σημαίνει «έργο μέσα σε κάτι». Η ενέργεια λοιπόν, είναι κάτι περιέχει «έργο μέσα του» και εμείς μπορούμε να τη χρησιμοποίησουμε και να παράγουμε απ’αυτή έργο.

Η ενέργεια χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλες τις δραστηριότητες του ανθρώπου. Χωρίς την ενέργεια ο άνθρωπος δε θα είχε φτάσει στο σημερινό βιοτικό επίπεδο. Οι σύγχρονες κοινωνίες στηρίζουν την ύπαρξη τους πάνω στις πηγές ενέργειας, πολλοί πόλεμοι και στις μέρες μας γίνοτνται για τις πηγές ενέργειας.

Η ενέργεια έχει πολλές μορφές, έτσι έχουμε την μηχανική, τη θερμική, την αιολική, την πυρική, τη χημική, την ηλεκτρική και άλλες..

Η ενέργεια προέρχεται από διάφορες πηγές: ανανεώσιμες και μή ανανεώσιμες.

Στα πολύ παλία χρόνια (εποχή σπηλαίων) η μόνη ενέργεια που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι ήταν η χημική ενέργεια του σώματός τους. Με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να χρησιμοποιούν την ενέργεια των εξημερωμένων ζώων, τα θαλάσσια ρεύματα και τον άνεμο για την κίνηση των πλοίων τους, αργότερα με την ανακάλυψη της φωτιάς την χρησιμοποίησαν για όλο και περισσότερες δουλειές, για να ζεσταίνωνται, να βλέπουν τη νύχτα, να μαγειρεύουν, να φτιάχνουν μέταλλα γιαλλί και κεραμικά.

Κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα στη Μ. Βρετανία ανακαλύφθηκε η ατμομηχανή, ο άνθρωπος κατόρθωσε να μετατρέψει τη θερμική ενέργεια ενός καύσιμου (κάρβουνο) σε κινητική και άρχισαν τότε να κατασκευάζονται όλο και περισσότερες ατμομηχανές που χρησιμοποίηθηκαν σε εργοστάσια, για την κίνηση πλοίων, σιδηροδρόμων κτλ. Η εποχή αυτή ονομάστικε «Βιομηχανική Επανάσταση».

Τον ίδιο αιώνα, τον 18ο, βρέθηκε ότι η ενέργεια κίνησης μέσα σε μαγνητικό πεδίο μετατρέπεται σε ενέργεια ηλ. Ρεύματος, και έτσι έχουμε την ανακάλυψη της ηλεκτρικής ενέργειας, και τη μετατροπή της μηχανικής ενέργειας σε ηλεκτρική.

Μέσα στο 19ο αιώνα ανακαλύφθηκε το πετρέλαιο το οποίο πείρε τη θέση του κάρβουνου σαν καύσιμο.

Τέλος το 1939 ο Γερμανός επιστήμονας Οττο Χαν ανακάλυψε ότι το άτομο μπορεί να διασπαστεί και το 1942, μια ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής τον ΙταλοΑμερικανό Ενρίκο Φέρμι κατάφερε να διασπάσει το άτομο και έτσι κατασκευάστικαν οι πρώτες πυρηνικές βόμβες. Στη συνέχεια, η πυρινική ενέργεια χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή ηλεκτρισμού.

Οι πηγές ενέργειας που αναφέρθηκαν είναι μη ανανεώσιμες, επομένως θα εξαντληθούν κάποια στιγμή. Επίσης, η χρήση των υλικών αυτών προκαλεί ανεπανόρθωτες βλάβες στο περιβάλλον.

Αντίθετα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θεωρούνται ανεξάντλητες. Τέτοιες είναι η ενέργεια του ανέμου (αιολική), η ηλιακή κτλ.

Η αιολική είναι μία από τις παλαιότερες μορφές ενέργειας φυσικής, αξιοποιήθηκε από πολύ νωρίς για την παραγωγή μηχανικού έργου και έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας. Η ενέργεια του ανέμου προέρχεται από τη μετακίνηση αερίων μαζών της ατμόσφαιρας, είναι μια ήπια μορφή ενέργειας, πρακτικά ανεξάντλητη και γι’αυτό ανανεώσιμη.

Η αιολική ενέργεια δημιουργείται έμμεσα από την ηλιακή ακτινοβολία, γιατί η ανομοιόμορφη θέρμανση της επιφάνειας της γης προκαλεί τη μετακίνηση μεγάλων μαζών αέρα από τη μία περιοχή στην άλλη, προκαλώντας έτσι τους ανέμους. Άνεμος είναι το δυνατό ρεύμα ατμοσφαιρικού αέρα που φυσά και κινείται. Αιτία του ρεύματος αυτού είναι η διαφόρα θερμοκρασίας ανάμεσα σε δύο τόπους, η οποία προκαλεί τη διαφορά στην ατμοσφαιρική πίερση ανάμεσα τους. Όταν δηλαδή ένας τόπος είναι θερμός, οι κατώτρες μάζες του ατμοσφαιρικού αέρα που θερμαίνονται πιο πολύ διαστέλονται και σαν ελαφρύτερες ανεβαίνουν προς τα πάνω. Έτσι, η ατμοσφαιρική πίεση στην περιοχή αυτή γίνεται μικρότερη, τότε από τον ψυχρότερο κοντινό τόπο όπου η ατμ/κή πίεση είναι μεγαλύτερη, κινούνται μάζες αέρα προς τον θερμό τόπο για να καταλάβουν το κενό που σχηματίστηκε και έτσι δημιουργείται ο άνεμος.

Αν υπήρχε δυνατότητα με την τεχνολογία που διαθέτουμε σήμερα να εκμεταλευτούμε την αιολική ενέργεια της γης και να παράγουμε ηλεκτρική ενέργεια τότε η ηλ. Ενέργεια που θα παράγαμε θα ήταν η διπλάσια από την απαιτούμενη.

Ο άνθρωπος έχει εκμεταλευτεί την αιολική ενέργεια από τα πρώτα χρόνια εμφανίσεως του πάνω στη γή. Αρχικά, χρησιμοποίηση την αιολική ενέργεια για να κινήσει τα πλοία, αιώνες ολόκληρους τα πλοία ήταν «ανεμοκίνητα», δηλαδή κινούνταν με πανία που τα φούσκωνε ο άνεμος. Ο άνθρωπος επίσης προσπάθησε να μιμηθεί το πουλί και να πετάξει (είναι γνωστή η ιστορία του Δαίδαλου και του Ίκαρου). Αργότερα, Κινέζοι, Πέρσες Έλληνες κι Αιγύπτιοι χρησιμοποίησαν την αιολική ενέργεια κατασκευάζοντας ανεμόμυλους τους οποίους χρησιμοποίησαν για το άλεσμα των δημητριακών τους.

Η εκμετάλευση της αιολικής ενέργειας χάνεται στα βάθη της ιστορίας. Ήδη από το 3500πχ οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν την ενέργεια του ανέμου στα ιστιοφόρα πλοία. Ο εγκλωβισμός τον ανέμων, κατά τον Όμηρο, στον ασκό του Αιόλου δείχνει ακριβώς την ανάγκη των ανθρώπων να διαθέτουν τους ανέμους στον τόπο και τον χρόνο που οι ίδιοι θα ήθελαν. Για πολλές εκατοντάδες χρόνια η κίνηση των πλοίων στηριζόταν στην δύναμη του ανέμου. Οι πρώτοι ανεμόμυλοι εμφανίστηκαν πιθανώς στην Περσία το 700πχ. Τα φτερά τους περιστρέφονται οριζόντια κι συνδέονται απευθείας με μυλόπετρες που άλεθουν τα δημιτριακά. Η αιολική ενέργεια χρησιμοποιήθηκε για την άρδευση καθώς και για την αποξήρανση των περιοχών που πλήττονταν από πλημμύρες.

Οι αρχαία είχαν συνειδητοποιήσει την τρομακτική δύναμη του ανέμου και των τρεχούμενων νερών. Παρότι δε διέθεταν κάποια επιστημονική κατανόηση της ενέργειας, κατάλαβαν ότι μπορούσαν να χρησημοποιήσουν τις δυνάμεις αυτές της φύσης σε δίαφορες βαριές δουλειές. Στους πρώτους πολιτισμούς, οι άνθρωποι χρησιμοποίησαν τη μηχανική ενέργεια για να ανυψώνουν βάρη, να αλέιουν σιτηρά, να χτίζουν σπίτια και να μεταφέρουν επιβάτες και αγαθά. Αυτή η μηχανική ενέργεια εξασφαλιζόταν από τον άνεμο ή τα τρεχούμενα νερά. Ο άνεμος και οι υδατοπτώσεις είναι τα πιο οφθαλμοφανή παραδείγματα ενέργειας που προέρχονται απο φυσικές πηγές στον πλανήτη μας. Σε τελική ανάλυση όμως, αυτή ενέργεια οφείλεται στον ήλιο. Ο άνεμος που γυρίζει τα φτερά του ανεμόμυλου και φουσκώνει τα πανία των πλοίων οφείλεται όπως προαναφέραμε στη θέρμανση της γης από την ηλιακή ακτινοβολία.

Η χρήση του ανεμόμυλου ως κινητήριας μηχανής εγκαταλήθφηκε μόλις στα μέσα του προηγούμενα αιώνα, είναι η εποχή που εξαπλώνονται ραγδαία τα συμβατικά καύσιμα και ο ηλεκτρισμός, ο οποίος φτάνει ως τα πιο απομακρυσμένα σημεία. Η πετρελαική όμως κρίση στης αρχές της δεκαετίας του 70, φέρνει ξανά στο προσκήνιο τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η αιολική είναι μία από τις πιο σημαντικές πηγές ανανεώσιμες ενέργειας και αξιοποιείται ως εναλλακτική για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Το 1900 πρώτοι οι Δανοί παρήγαγαν ηλεκτρισμό χρησιμοποιώντας τον άνεμο. Το 1940 στο Βερμοντ των ΗΠΑ κατασκευάστηκε η πρώτη δοκιμαστική ανεμογεννήτρια, με δύο πτερύγια. Όμως, μέχρι κι την δεκαετία του 70 η αιολική δε θεωρήθηκε σημαντική πηγή ενέργειας. Από την εποχή αυτή και μετά ο άνθρωπος συνειδητοποιώντας το ενεργειακό πρόβλημα του πλανήτη μας (κίνδυνος εξάντλησης των μέχρι τότε γνωστών πηγών ενέργειας όπως το κάρβουνο, πετρέλαιο κτλ.) αλλά και του ακόμα μεγαλύτερου περιβαντολλογικού προβλήματος (μόλυνση της ατμόσφαιρας και του υδροφόρου ορίζοντα, πυρηνικά απόβλητα κτλ.) στράφηκε εκ νέου στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αιολική, ηλιακή κτλ.

Στο διάστημα από το 1970 μέχρι σήμερα σημειώνεται αλματώδης ανάπτυξη αξιοποίησης της αιολικής ενέργειας, κάτι που ενισχύεται και από την επιτακτική ανάγκη για προστασία του περιβάλλοντος. Γίνεται πλέον συνείδηση σε όλο και περισσότερο κόσμο πώς ο άνεμος είναι μια καθαρή και ανεξάντλητη πηγή ενέργειας. Τα συγχρονα συστήματα εκμετάλευσης της αιολικής ενέργειας αφορούν κυρίως μηχανές που μετατρέπουν την ενέργεια του ανέμου σε ηλ. Ενέργεια και ονομάζονται ανεμογεννήτριες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥ T ΕΡΟ Περιγραφή του θέματος

Γενικά: Η αιολική ενέργεια, μια από τις παλαιότερες φυσικές μορφές ενέργειας αξιοποιήθηκε από πολύ νωρίς για την παραγωγή μηχανικού έργου και έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη της ανθρωπότητας.

Η σημασία της ενέργειας του ανέμου φαίνεται στην ελληνική μυθολογία, όπου ο Αίολος διορίζεται από τους θεούς ως «ταμείας των ανέμων».

Ο άνθρωπος πρωτοχρησημοποίησε την αιολική ενέργεια στα ιστιοφόρα πλοία, γεγονός που συνέβαλε εξαιρετικά στην ανάπτυξη της ναυτιλίας.

Μια άλλη εφαρμογή της αιολικής ενέργειας είναι οι ανεμόμυλοι. Ο ανεμόμυλος για τη λειτουργία του χρησιμοποιεί την κίνηση του ανέμου. Πολλές θεωρίες έχουν αναπτυχθεί σχετικές με την καταγωγή και τον χρόνο της εφέυρεσης του ανεμόμυλου.

Ο ανεμόμυλος είναι μια μηχανική κατασκευή η οποία έχει την ικανότητα να μετατρέπει την αιολική σε άλλες μορφές ενέργειας.

Το κύριο μέρος ενός ανεμόμυλου είναι μια έλικα στερεωμένη πάνω σ’ένα άξωνα. Όλο αυτό το σύνολο στερεωμένο πάνω σε ένα σταθερό σημείο έχει την ικανότητα να περιστρέφεται γύρω από αυτό (πχ. Ένας στύλος).

Καθώς φυσάει ο άνεμος, θέτει αμέσος σε περιστροφική κίνηση την έλικα γύρω από τον άξονα. Σε περίπτωση που η έλικα βρίσκεται σε γωνία με τον προσανατολισμό του ανέμου, η κατασκευή της είναι τέτοια ώστε έπειτα από κάποιες ταλαντώσεις να έρχεται ακριβώς απέναντι στον άνεμο.

Καθώς περιστρέφεται η έλικα, της οποίας η ταχύτητα περιστροφής εξαρτάται από την ένταση του ανέμου, κινείται παράλληλα και ο άξονας στον οποίο είναι στερεωμένη. Με αυτόν τον τρόπο μετατρέπει την ενέργεια του ανέμου σε κινητική (περιστροφική).

Ανεμογεννήτριες είναι οι μηχανές που μετατρέπουν την κινητική του ανέμου σε ηλεκτρική ενέργεια.

Ανεμογεννήτριες

Υπάρχουν πολλών ειδών ανεμογεννήτριες οι οποίες κατατάσσονται σε δύο βασικές κατηγορίες:

Οριζοντίου άξονα, των οποίων ο δρομέας είναι τύπου έλικα κια βρίσκεται συνεχώς παράλληλος με την κατεύθυνση του ανέμου και του εδάφους.

Κατακόρυφου άξονα, ο οποίος παραμένει σταθερός και είναι κάθετος προς την επιφάνεια του εδάφους.

Η απόδοση μιας ανεμογεννήτριας εξαρτάται απο το μέγεθος της και την ταχύτητα του ανέμου. Το μέγεθός της είναι σχετικό με τις ανάγκες που καλείται να εξυπηρετίσει και ποικίλει από μερικές εκατοντάδες έως μερικά εκατομμύρια Watt.

Οι τυπικές διαστάσεις μιας ανεμογεννήτριας 500 kW είναι: Διάμετρος δρομέα 40 μέτρα, και ύψος 40-50 μέτρα, ενώ αυτής των 3 mW είναι 80 και 80-100 μέτρα αντίστοιχα.

Παρόλο που δεν υφίσταται κανένας καθοριστικός λόγος, εκτός ίσως από την εμφάνιση, στην αγορά έχουν επικρατήσει αποκλειστικά οι ανεμογεννήτριες οριζοντίου άξονα, με δύο ή τρία πτερύγια. Μια τυπική ανεμογεννήτρια οριζοντίου άξονα αποτελείται από τα εξής μέρη:

Το δρομέα, που αποτελείται από δύο ή τρία πτερύγια απο ενισχυμένο πολυεστέρα. Τα πτερύγια προσδένονται πάνω σε μια πλήμνη είτε σταθερά, είτε με δυνατότηταν να περιστρέφονται γύρω από το διαμηκή άξονά τους μεταβάλλοντας το βήμα.

Το σύστημα μετάδοσης της κίνησης, αποτελούμενο από τον κύριο άξονα, τα έδρανά του και το κιβώτιο πολλαπλασιασμού στροφών, το οποίο προσαρμόζει την ταχύτητα περιστροφής του δρομέα στη σύγχρονη ταχύτητα της ηλεκτρογεννήτριας. Η ταχύτητα περιστροφής παραμένει σταθερή κατά την κανονική λειτουργεία της μηχανής.

Την ηλεκτρική γεννήτρια, σύγχρονη ή επαγωγική με 4 ή 6 πόλους η οποία συνδέεται με την έξοδο του πολλαπλασιαστή μέσω ενός ελαστικού ή υδραυλικού συνδέσμου και μετατρέπει τη μηχανική σε ηλεκτρική και βρίσκεται συνήθως πάνω στον πύργο της ανεμογεννήτριας. Υπάρχει και το σύστημα πέδης το οποίο είναι ένα συνιθισμένο δισκόφρενο που τοποθετείται στον κύριο άξονα ή τον άξονα της γεννήτριας.

Το σύστημα προσανατολισμού, αναγκάζει συνεχώς τον άξονα περιστροφής του δρομέα να βρίσκεται παράλληλα με τη διεύθυνση του ανέμου

Τον πύργο, ο οποίος στηρίζει όλη την παραπάνω ηλεκτρομηχανολογική εγκατάσταση. Ο πύργος είναι συνήθως σωληνοτός ή δικτυωτός και σπανίως από οπλισμένο σκυρόδεμα.

Τον ηλεκτρονικό πίνακα και τον πίνακα ελέγχου, οι οποίοι είναι τοποθετημένοι στη βάση του πύργου. Το σύστημα ελέγχου παρακολουθεί, συντονίζει και ελέγχει όλες τις λειτουργίες της ανεμογεννήτριας, φροντίζοντας για την απρόσκοπτη λειτουργία της.

Επιπλέον οι ανεμόμυλοι χρησιμοποιήθηκαν και για την άντληση νερού. Αυτή η εφαρμογή υπήρχε κυρίως στην Ολλανδία όπου οι ανεμόμυλοι χρησιμοποιούνταν για την άντληση νερού από τις πλημμυρισμένες περιοχές και την μεταφορά τους στη θάλασσα.

Στην Ελλάδα οι ανεμόμυλοι άντλησης νερού (περίπου 6000) χρησημοποιούνταν κυρίως στην Ανατολική Κρήτη. Κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα η ανακάλυψη των ατμοστρόβιλων άρχισε να αντικαθιστά τους ανεμόμυλους, παρόλαυτά στην Αμερική το 1860 οι πολυπτέρυγοι ανεμόμυλοι για άντληση νερού συνέχιζαν να κατασκευάζονται στο Σικάγο.

Πολλές θεωρίες έχουν αναπτυχθεί σχετικά με την καταγωγή και τον χρόνο της εφεύρεσης του ανεμόμυλου. Άραβες συγγραφείς αναφέρουν την ύπαρξη αλεστικού ανεμομύλοθ από τον 18ον αιώνα στην περιοχή του Σεϊστάν (στα σύνορα Περσίας-Αφγανιστάν).

Πολλοί ερευνητές έχουν εντοπίσει ίχνη ανεμομύλων στα μεγάλα αραβικά κέντρα (Δαμασκός, Βαγδάτη κτλ) γι’αυτό και υποστηρίζουν ότι οι εφευρέτες του ανεμόμυλου πρέπει να ‘ναι ‘Αραβες, και μάλιστα από τον 7ο ή 8ο αιώνα. Όμως οι περισσότεροι ερευνητές συγκλίνουν στην άποψη ότι ο ανεμόμυλος με κατακόρυφη κίνηση της φτερωτής είναι Ευρωπαϊκό δημιούργημα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι το 12ο αιώνα αλεστικοί ανεμόμυλοι με κατακόρυφη κίνηση της φτερωτής τους λειτούργησαν ήδη σε πολλά Ευρωπαϊκά κράτη.

Οι σταυροφόροι διαδίδουν στο πέρασμα τους την χρήση του ανεμόμυλου για την αλευροποίηση των σιτηρών και λοιπών δημητριακών, είτε από την Ανατολή (Μέση Ανατολή – Περσία) προς τις Ευρωπαϊκές χώρες (πρώτη θεωρία), είτε αντίστροφα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Ιππότες έκτιζαν ανεμόμυλους σε κάθε περιοχή που εγκαθίσταντο. Τα πρώτα προβιομηχανικά εργοστάσια αλευροποίησης των σιτηρών και των άλλων δημητριακών με τον πολύπλοκο ξύλινο εξοπλισμό τους, οι ανεμόμυλοι, διαδίδονται και εξελίσσονται στους επόμενους αιώνες. Οι πρώτοι μύλοι είχαν τα ιστία κάτω από τις μυλόπετρες, όπως δηλαδή συμβαίνει και στους οριζόντιους νερόμυλους από τους οποίους φαίνεται ότι προέρχονταν. Σε μερικούς από τους μύλους που σώζονται σήμερα τα ιστία τοποθετούνται πάνω από τις μυλόπετρες. Τον 13ο αιώνα οι μύλοι αυτού του τύπου ήταν γνωστοί στη Βόρεια Κίνα, όπου μέχρι και τον 16ο αιώνα τους χρησιμοποιούσαν για εξάτμιση του θαλασσινού νερού και την παραγωγή αλατιού. Τον τύπο αυτού του μύλου χρησιμοποιούσαν επίσης στην Κριμαία καθώς και στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης και στις ΗΠΑ, μόνο που λίγοι από αυτούς διασώζονται σήμερα. Ο πιο αντιπροσωπευτικός από όλους αυτούς τους τύπους τωμ ανεμόμυλων είναι ο τύπος με το “στροφείο σχήματος S” (S-Rotor) (εφευρέτης ο Φιλανδός S.J. Savinious) που ακόμη και σήμερα χρησιμοποιείται σε φτωχές ή απομονωμένες περιοχές λόγω της φτηνής και εύκολης κατασκευής του.

Οι πρώτοι ευρωπαϊκοί ανεμόμυλοι: Ο ανεμόμυλος έφτασε στην Ευρώπη από τους Άραβες, χρησιμοποιήθηκε δε στον τύπο του κατακόρυφου ρωμαϊκού υδραυλικού τροχού, με τη διαφορά ότι ο ανεμόμυλος είχε στην θέση του τροχού κατακόρυφα φτερά που μετέδιδα την κίνηση στις μυλόπετρες με ένα ζεύηγος οδοντωτών τροχών. Οι πρώτοι τέτοιοι περιστρεφόμενοι μύλοι εμφανίστηκαν στην Γαλλία το 1180, στην Αγγλία το 1911 και στην Συρία την εποχή των Σταυροφόρων (1190).

Στις αρχές του 14ου αιώνα αναπτύχθηκε στη Γαλλία ο ανεμόμυλος σε σχήμα πύργου (ξετροχάρης). Σ’αυτόν τον τύπο ανεμομύλου οι μυλόπετρες και οι οδοντωτοί τροχοί ήταν τοποθετημένοι σε έναν σταθερό πύργο με κινητή οροφή ή “κάλυμμα”, στην οποία στηρίζονταν τα ιστία και η οποία μπορούσε να στραφεί απάνω σε ειδική τροχιά στην κορυφή του πύργου.

Ο “περιστρεφόμενος ανεμόμυλος με κοίλο εσωτερικά άξονα” επινοήθηκε στις Κάτω Χώρες στις αρχές του 15ου αιώνα. Διέθετε έναν κατακόρυφο άξονα με γρανάζια στα δύο του άκρα ο οποίος περνούσε μέσα από τον κοίλο άξονα και κινούσε έναν τροχό με περιφερειακά διαταγμένα σκαφίδια που μετέφερε το νερό σε υψηλότερη στάθμη.

Χρησιμοποιήθηκε για την άλεση σιτηρών, την άντληση του νερού καθώς και άλλες εργασίες.

Οι πρώτοι ανεμόμυλοι αποτελούνταν από ένα τροχό με μεγάλα φτερά, τη φτερωτή την είχαν στερεωμένη σε ένα πυργο. Συχνά ολόκληρος ο πύργος ήταν δυνατό να στραφεί προς την πλευρά που φυσούσε ο άνεμος, καθώς ο άνεμος γύριζε τη φτερωτή έδινε κόνηση σε έναν άξονα που κινούσε το μηχανισμό μέσα στο μύλο. Ο μηχανισμός αυτός γύριζε τις μυλόπετρες που άλεθαν το σιτάρι ή αντλούσε νερό από πηγάδια. Οι ανεμόμυλοι μαζί με τους νερόμυλους αντικατέστησαν τους μυς των ζώων ως πηγές ενέργειας. Διαδόθηκαν πλατιά στην Ευρώπη επί 650 χρόνια από τον 12ο έως τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε άρχισε σταδιακά να περιορίζεται η χρήση τους, κυρίως λόγο της ανάπτυξης της ατμομηχανής.

Η μείωση της χρήσης της άρχισε με΄τα τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο παράλληα με την αναπτυξη του κινητήρα εσωτερικής καύσης και τη διάδοση του ηλεκτρισμού.

Κατά τη διάρκεια του 1970 όμως, το ενδιαφέρον για την εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας με ανεμογεννήτριες και ανεμόμυλους ανανεώθηκε λόγω της ενεργειακής κρίσης και τα προβλήματα που δημιουργεί η ρύπανση του περιβάλλοντος. Σήμερα οι άνθρωποι προσπαθούν να φτιάξουν καλύτερους ανεμόμυλους για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτοί οι μύλοι, που συχνά ονομάζονται αεροτουρμπίνες, βρίσκονται συνήθως σε πύργους φτιαγμένους από ατσάλινα δοκάρια.

Μερικοί έχουν έλικες, όπως τα αεροπλάνα, που γυρίζουν με ταχύτητα από τον άνεμο και κινούμ ,οα γεννήτρια που παράγει ηλεκτρισμό.

Στον Ν. Ηρακλείου, ανάμεσα στα χωριά Μ. Βρύση και Άνω Μούλια έχει δημιουργηθεί πρόσφατα ένα αιολικό πάρκο με τέτοιους σύγχρονους ανεμόμυλους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ TE ΤΑΡΤΟ Η χρησιμότητα του ανεμόμυλου

Όπως προαναφέραμε ο ανεμόμυλος χρησιμοποιήθηκε κατα βάση για την άλεση σιτηρών (αλευρόμυλος) και την άντληση νερού. Η αιολική ενέργεια επίσης, έπαιξε και παίζει ακόμα και σήμερα πολύ σοβαρό ρόλο σε περιοχές που μαστίζονται από πλημμύρες. Στην Ολλανδία για παράδειγμα χρησιμοποιούνταν ανεμόμυλοι για την άντληση του νερού και την αποξήρανση των πεδινών εκτάσεων. Το 1341 μάλιστα, κάποιος ολλανδός επίσκοπος διεκδίκησε νομικά όλο τον άνεμο που φύσαγε στην πόλη του.

Στον Ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα στα Αιγαιοπελαγίτικα νησιά ο Ανεμόμυλς ήταν συνώνυμο του αλευρόμυλου.

Αλευρόμυλοι: Στο παρακάτω σχέδιο φαίνεται το μοντέλο ενός ανεμόμυλου που χτίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα στη Βρετανία. Όπως συμβαίνει κατά κανόνα στην Ευρώπη ο ανεμόμυλος διαθέτει κατακόρυφα και όχι οριζόντια πτερύγια. Η οριζόντια κίνηση του ανέμου θέτει σε περιστροφική κίνηση τα πτερύγια. Ένα σύστημα από γρανάζια και τροχαλίες μεταδίδει την κίνηση αυτή στη μυλόπετρα, που συνθλίβει τους σπόρους των δημητριακών, μετατρέποντας τα σε αλεύρι. Για να αξιοποιεί όσο γίνεται πιο αποδοτικά την αιολική ενέργεια, η κορυφή του ανεμόμυλου μπορεί να περιστραφεί για να προσαρμόζεται αυτόματα στις αλλαγές της διεύθυνσης του ανέμου.

Οι ανεμόμυλοι που κτίστηκαν πριν από 150 χρόνια περιπου ήταν από πέτρα κι ένα είδος άμμου. Είναι στρογγυλοί και η σκεπή τους είναι κοκκινωπή. Αυτό που κάνει εντύπωση είναι πως η σκεπή γύριζε ανάλογα με το πού φυσούσε ο αέρας, για να μπορεί ο ανεμόμυλος να λειτουργεί με όλους τους αέριδες.

Τεχνικά Χαρακτηριστικά: Πώς είναι εσωτερικά?

Εσωτερικά οι ανεμόμυλοι έχουν δύο πατώματα. Απ’ την πόρτα του μύλου μπαίνουμε στο χώρο που άφηναν τα σακιά με το σιτάρι και το κριθάρι. Οι δύο αυτοί χώροι (πάνω και κάτω) επικοινωνούσαν με μια μικρή (στενή) σκάλα, που την έφτιαχναν έτσι, γιατί δεν είχαν χώρο να φτιάξουν μεγαλύτερη.

Οι μυλόπετρες (δύο στρογγυλές πέτρες) βρίσκονται στον πάνω χώρο (κάτω από τη σκεπή) και εκεί άλεθαν. Τις μυλόπετρες συνήθως τις έφερναν από τη Σαντορίνη.

Για να καταλάβουμε πως γυρνούσαν οι μυλόπετρες πρέπει να μπούμε μέσα και να δούμε πώς τα πανιά που γυρνούσαν στο ρυθμό του ανέμου συνδέονταν με τις μυλόπετρες και τις έκαναν να γυρίζουν.

Οι ανεμόμυλοι είναι ίσως από τα πιο πρώιμα παραδείγματα βιομηχανικών κτιρίων. Η διαφοροποιήση του ανεμόμυλου έναντι των άλλων βιομηχανικών κτιρίων έγκειται στο ότι κέλυφος και μηχανή αποτελούν μια αδιάσπαση ενότητα. Αυτή η ιδιαιτερότητα δε συναντάται σε κανένα άλλο είδος βιομηχανικού κτιρίου.

Οι παράγοντες που επηρέαζαν το μυλωνά πού θα έκτιζε το μύλο του μύλο του ήταν τριες: Ο πρώτος και σημαντικότερος οφειλόταν στον άνεμο. Στην τοποθεσία που θα κτιζόταν ο μύλος θα έπρεπε να πνέουν δυνατοί βοριάδες. Οι βοριάδες είναι άνεμοι πιο σταθεροί από τους νοτιάδες που αλλάζουν συνεχώς ένταση και διεύθυνση.

Ο δεύτερος παράγοντας οφειλόταν στην απόσταση του μύλου από την κατοικημένη περιοχή. Αφού εξασφαλίζονταν αυτοί οι δύο παράγοντες ο μυλωνάς προσπαθούσε να διασφαλίσει την ιδιοκτησία του οικοπέδου που είχε διαλέξει.

Κοντά σε κάθε μύλο και σε αρκετή ακτίνα γύρω απαγορεύοταν η οικοδόμηση γιατί έτσι παρεμποδιζόταν η ομαλή λειτουργία του.

Το ανεμπόδιστο του αέρα από όλα τα μέρη μνημονεύεται ρητά στις αγοραπωλησίες των ανεμόμυλων.

Τους ανεμόμυλους που συναντάμε στα τρία νησιά των νοτιοδυτικών Κυκλάδων (Μήλος, Σίφνος, Σέριφος) μπορούμε να τους χωρίσουμε σε δύο κατηγορίες.

Στους μύλους με κατακόρυφη κίνηση και στους μύλους με οριζόντια κίνηση.

Στους ανεμόμυλους με κατακόρυφη κίνηση διακρίνουμε αυτούς που έχουν περιστρεφόμενη φτερωτή ανάλογα με τη διεύθυνση του αέρα και αυτούς που έχουν τη φτερωτή τους σταθερή.

Το συνηθέστερο είδος είναι ο ανεμόμυλος με περιστρεφόμενυ φτερωτή και ονομάζεται ξετροχάρης ή κοινός πυργόμυλος.

Εξωτερική Μορφή

Η εξωτερική μορφή είναι περίπου η ίδια (κυλινδρική) σε όλα τα κτίσματα ανεμόμυλων. Διαφοροποίηση υπάρχει σε μικρά μορφολογικά στοιχεία που αποτελούν έκφραση των τεχνιτών που τους κατασκεύασαν καθώς και στα διαφορετικά υλικά που είχαν στη διάθεσή τους και χρησιμοποίησαν σε κάθε νησί ξεχωριστά.

Στη Μύλο υπήρχε ικανότητα σχετικά εύκολης επεξεργασίας της πέτρας. Αποτέλεσμα αυτής της δυνατότητας ήταν η κατασκευή ομοιόμορφων και σταθερών τοιχοποιιών μικρού σχετικά πάχους.

Αντίθετα, στη Σίφνο που υπάρχει πολύς σχιστόλιθος οι τοιχοποιίες ήταν μεγαλύτερου πάχους και πιο ευάλωτες στις καιρικές συνθήκες.

Διαφοροποιήσεις παρατηρούνται και στο μέγεθος των πυργόμυλων καθώς και στη μείωση της εξωτερικής τους διαμέτρου.

Άλλες φορές υπήρχε μείωση προς τα επάνω. Άλλες φορές πάλι, η διάμετρος κρατιόταν σταθερή σε όλο το ύψος και πιο σπάνια υπήρχε μείωση από πάνω προς τα κάτω.

Λειτουργία μηχανισμού του πυργόμυλου

Το εσωτερικό του μύλου χωρίζεται σε δύο στάθμες: το κατώι, που λειτουργεί ως αποθηκευτικός χώρος του σταριού και το ανώι γίνοταν όλες οι λειτουργίες αλέσεως του μύλου.

Το άλεσμα γίνεται από τις μυλόπετρες. Η κάτω μυλόπετρα ή καταριά είναι σταθερή ενώ η πάνω ή παναριά περιστρέφεται.

Η μετάδοση της κίνησης στην παναριά γίνεται από ένα κατακόρυφο άξονα, το βασιλικό, που το κάτω μέρος του στηρίζεται στο πατάρι του μύλου και ανεβοκατεβαίνει με μια μανιβέλα ανάλογα με το πόσο ψιλό αλεύρι θέλει ο μυλωνάς.

Στο πάνω μέρος του, το βασιλικό στηρίζεται σε ένα οριζόντιο ξύλο, το ζυγό.

Ο κατακόρυφος άξονας έχει ενσωματωμένο ένα ξύλινο κυλινδρικό γρανάζι με 12 (τις περισσότερες φορές) δόντια, που λέγεται φανάρι ή ανέμη.

Κάθετα στον κατακόρυφο άξονα βρίσκεται ένας οριζόντιος, το αξόνι. Ένα ξύλινο γρανάζι, η ρόδα, είναι προσαρμοσμένο κάθετα στο αξόνι και περιστρέφεται μαζί με αυτό. Η ρόδα έχει διάμετρο 2μ. και συμπλέκεται με το φανάρι.

Το αξόνι πατά πάνω σε δύο κατάλληλα διαμορφωμένες υποδοχές, τα μαξιλάρια.

Στην άκρη του αξονίου υπάρχει η φτερωτή που αποτελείται από 10-12 ξύλινα δοκαράκια ακτινωτά τοποθετημένα και κάθετα στον άξονα, που έχουν τριγωνικά πανιά από καραβόπανο καρφωμένα απάνω τους.

Η φτερωτή λαμβάνει την ανεμοπίεση και περιστρέφεται έτσι το αξόνι.

Το αξόνι μεταδίδει πολλαπλασιαστικά την κίνηση στο βασιλικό (η ρόδα έχει 60 δόντια κι η ανέμη 12) και το βασιλικό περιστρέφει την πανάρια.

Στον κοινό πυργόμυλο όλο το σύστημα που περιγράψαμε περιστέφεται ώστε το αξόνι να είναι πάντα παράλληλο με τη διεύθυνση του ανέμου. Αυτή η περιστροφή γίνεται ως εξής: Το αξόνι πατά στα μαξιλάρια τα οποία στηρίζονται σ’ένα ξύλινο στεφάνι. Το στεφάνι περιστρέφεται στην πάνω επιφάνεια του τοίχου που είναι κατάλληλα διαμορφωμένη από μια κυκλική ξύλινη αμετακίνητη τροχιά. Η περιστροφή του κινητού στεφανιού γίνεται εύκολα με ένα λοστό που σχηματίζει μοχλό πρώτου είδους.

Πάνω από τις μυλόπετρες υπάρχει κρεμασμένο από τη σκεπή ένα ξύλινο κιβώτιον σε κυκλικό σχήμα, η κοφινίδα.

Ο καρπός αδειάζει από την κοφινίδα στο άνοιγμα στο κέντρο της παναριάς και απλώνεται ανάμεσα στις μυλόπετρες και γίνεται αλεύρι. Αυτή ήταν σε σύντομία η πολύ ενδιαφέρουσα λειτουργία του μύλου.

Ο πεταλόσχημος ανεμόμυλος

Μοναδικά δείγματα αυτού του τύπου βρίσκονται στο κάστρο της Σίφνου (το είδος αυτό είναι αρκετά διαδεδομένο στα Δωδεκάνησα και στην Κρήτη). Σώζονται δύο κτίσματα που λειτουργούν ως κατοικίες. Στον έναν έχει σωθεί ολόκλητος ο μηχανισμός σε τέλεια κατάσταση. Το χαρακτηριστικό αυτού του τύπου είναι το σχήμα της κάτοψης του που είναι πεταλοειδούς

μορφής. Ο πεταλόσχημος ανεμόμυλος έχει τη φτερωτή του στην καμπύλη πλευρά. Η φτερωτή του είναι σταθερή σε ένα μόνο άνεμο, το βορειοδυτικό, αντίθετα με τους κοινούς ανεμόμυλους.

Είναι δίπατος. Το κάτω πάτωμα, το κατώι, χρησίμευε για να αποθηκευτεί το σιτάρι που θα αλεθόταν. Ο πάνω χώρος, το ανώι, ήταν ανεπτυγμένο σε δύο επίπεδα. Στο ψηλότερο από αυτά γίνονταν όλες οι εργασίες του αλέσματος. Στο χαμηλότερο επίπεδο υπήρχε ο αναγκαίος εξοπλισμός ώστε να μπορει να χρησιμοποιειθεί ώς κατοικία από το μυλωνά όταν αυτός δε λειτουργούσε. Η είσοδος στο κατώι γινόταν από το δρόμο ενώ για το ανώι έπρεπε να ανέβει κανείς μια μικρή πέτρινη κλίμακα. Η επικοινωνία μεταξύ των δύο δρόμων γινόταν με μια μικρή ξύλινη σκάλα σε άνοιγμα που υπήρχε δίπλα στο χώρο εργασίας του μυλωνά.

Ταβλόμυλος: Το μοναδικό παράδειγμα ανεμόμυλου νε οριζόντια κίνηση το συναντάμε στη Σέριφο. Από τα συντρίμια που βρέθηκαν δύσκολα μπορεί κανείς να συμπεράνει πολλά πράγματα. Παρ’όλα αυτά, μετά από μια έρευνα που έγινε σε αντίστοιχο μύλο του ιδίου είδους στην Άνδρο, έγινε μια προσέγγιση στον τρόπο λειτουργίας του και στον τρόπο δομής του, ο οποίος είναι αρκετά κοντά στην πραγματικότητα. Η ξύλινη φτερωή γύριζε στο δώμα (σκεπαστό) και η κίνηση μεταδιδόταν στο υπόγειο, από όπου ανέβαινε στο ισόγειο που ήταν εγκατεστημένες οι μυλόπετρες. Ο τύπος αυτός του ανεμόμυλου, παρά τον όγκο του, μειονεκτούσε σε δύναμη. Απόδειξη είναι το μέγεθος της μυλόπετρας που φτάνει περίπου το 1μ (οι μυλόπετρες στους πυργόμυλους φτάνουν καμιά φορά τα 2μ). Σ’όλη την περιφέρεια του δώματος υπήρχαν πολλά παράθυρα. Τα μισά απ’ αυτά ήταν στην πλευρά που φυσούσε κι τα άλλα απέναντι, για να βγαίνει ο αέρας αφού γύριζε την φτερωτή. Επειδή δεν χρησιμοποιούνταν όλη η δύναμη του αέρα, υπήρχαν ξύλινα παραθυρόφυλλα για να ανακόπτεται μέρος της ανεμοπιέσεως.

Αυτό που είναι πιο σημαντικό και ενδιαφέρον στον ταβλαδόμυλο της Σερίφου δεν είναι η απόδοση του στο άλεσμα αλλά στη μορφή του.Μορφή που προέκυψε για καθαρά και μόνο χρηστικούς λόγους. Η μεγάλη διάμετος του κικλικού κτίσματος έναντι των κοινών ανεμόμυλων οφείλεται στο ότι η φτερωτή του βρισκόταν στο εσωτερικό του κτίσματος. Από την κάτοψη φαίνεται ότι η είσοδος γινόταν από δύο πόρτες, η μία μπροστά στην άλλη.

Αυτό το κατασκεύασμα της εισόδου δεν έγινε φυσικά για να δώσει στην όλη κατασκευή μνημειώδες χαρακτήρα, ο λόγος είναι πολύ απλός. Το υλικό που επεξεργάζεται ο μύλος είναι το αλεύρι, υλικό πολύ ευάλωτο σε οποιοδήποτε άνεμο. Στους κοινούς ανεμόμυλους, τους πυργόμυλους, όλη η διαδικασία του αλέσματος γίνεται στο ανώι. Η είσοδος του σ’αυτόν γίνεταιαπό το κατώι με αποτέλεσμα ο άνεμος να δημιουργεί λίγα προβλήματα στο μυλωνά. Στον ταβλαδόμυλο όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Όλη η διαδικασία του αλέσματος γίνεται στο ισόγειο, στο επίπεδο που είναι και η είσοδος του κτίσματος. Λόγω αυτής της διαφοροποίησης είναι φανερό ότι δεν μπορούσε να εργαστεί ο μυλωνάς αν δεν προβλεπόταν από την κατασκευή του να υπάρχει προθάλαμος που θα έλυνε αυτό το μεγάλο πρόβλημα. Αυτός ο προθάλαμος διαμορφώνει στην ουσία και τον χαρακτήρα του ταβλαδόμυλου.

Ένα ακόμα ενδιαφέρον μορφολογικό χαρακτηριστικό στον ταβλαδόμυλο είναι και οι τρεις καμάρες από σχιστόλιθους που έγιναν για να μειώσουν τη διάμετρο του κενού του ορόφου που γύριζε τη φτερωτή. Χαρακτιριστική είναι επίσης και η πληθώρα κτιστών εντοιχισμένων θυρίδων που χρησίμευαν ως αποθηκευτικοί χώροι για μικροαντικοίμενα. Η άνοδος στον όροφο γινόταν εσωτερικά από δύο πέτρινες σκάλες που ακολουθούσαν την εξωτερική περιφέρεια της τοιχοποιίας.

Αξιοποίηση κτιρίων ανεμόμυλων

Στις μέρες μας έγιναν σκέψεις για την χρησιμοποίηση των ανεμόμυλων όπως και τον υπόλοιπων βιομηχανικών κτιρίων που υπάρχουβ σε διάφορα σημεία της χώρας μας.

Έτσι οι ειδικοί που ανέλαβαν τις μελέτες για την αξιοποίηση και επαναλειτουργία τέτοιων κτιρίων εξέφρασαν την εξής άποψη: «Μπορούμε να χωρίσουμε τα κτίρια σε δύο κατηγορίες

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα κτίρια που λόγω της δομής και της συνθέσεως τους έχουν την ικανότητα να στεγάσους κάποιες άλλες δραστηριότητες, διαφορετικές από αυτές που αρχικά κατασκευάστικαν. Με κάποιες μετατροπές, μικρής κλίμακας, μπορούν να ενταχθούν ξανά στο κτισμένο περιβάλλον.

Μια δεύτερη κατηγορία εξέφραση την άποψη της επαναχρησιμοποίησης των ανεμόμυλων ως κτίρια των οποίων λόγω της μορφής τους και του χαρακτήρα τους είναι αδύνατον να χρησιμοποιηθούν για διαφορετικές χρήσεις από αυτές που αρχικά κατασκεύαστικαν. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι σ’εναν ανεμόμυλο είναι άτοπο να μιλάμε για κτίριο και μηχανή σαν να είναι δύο πράγματα. Με το σκεπτικό αυτό, αν από έναν ανεμόμυλο αφαιρεθεί ο μηχανισμός λειτουργίας του για να δημιουργηθεί ελεύθερος χώρος για την ανάπτυξη άλλων δραστηριοτήτων, θα αλοιωθεί αυτόματα η οντότητα του ανεμόμυλου.

Είναι αδιανόητο να μιλάμε για χρησιμοποίηση των ανεμόμυλων ως κατοικίες, αδειάζοντας τους απο τα “σπλάχνα τους” και κρατώντας μονάχα το κέλυφός τους. Αν κρατήσουμε το μύλο με το μηχανισμό του, πάλι δεν υπάρχει ελεύθερος χώρος για την εγκατάσταση κάποιων άλλων λειτουργιών.

Ο μόνος λόγος που τελικά επιβάλλει την διατήρηση και περίσωση των λιγοστών πια ακέραιων παραδειγμάτων ανεμομύλων στη χώρα μας, είναι η αξία τους ως μνημεία.»

Η δουλειά του μυλωνά:

Σε κάθε μύλο εργαζίταν μόνο ένας άνθρωπος: ο ιδιοκτήτης. Τον έλεγαν μυλωνά. Αυτός ανέβαζε ένα ένα τα σακιά με το σιτάρι ή κριθάρι από τα σκαλάκια στο πάνω μέρος του μύλου, για να τα αλέσει και να βγεί αλεύρι.

Όταν δε φυσούσε, οι μύλοι δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν. Τις μέρες όμως που είχε δυνατό αέρα, δούλευαν πολλές ώρες, ακόμα και τη νύχτα. Βέβαια, όταν δεν είχαν σιτάρι ή κριθάρι να αλέσουν, τότε έδεναν τα πανιά, για να μη γυρνάνε και σπάσουν.

Ο μυλωνάς δεν πληρονόταν με χρήματα, αλλά με αλεύρι, ανάλογα με την ποσότητα που άλεθε. Αυτός με τη σειρά του πουλούσε σε όσους κατοίκους δεν καλλιεργούσαν σιτάρι ή κριθάρι, δεν είχαν δηλαδή δικό τους αλεύρι.

Οι μύλοι σήμερα: Οι περισσότεροι ανεμόμυλοι λειτουργούσαν μέχρι το 1943 περίπου. Σήμερα, οι περισσότεροι μύλοι ανήκουν στην αρχαιολογική υπηρεσία.

Οι ανεμόμυλοι στις Κυκλάδες, τον υπόλοιπο Ελλαδικό χώρο αλλά και στην Ευρώπη

ΚΥΚΛΑΔΕΣ: Ανεμόμυλοι στις Κυκλάδες υπήρχαν από τη βυζαντινή ακόμα περίοδο. Το παλαιότερο γραπτό στοιχείο που αναφερόταν σε ανεμόμυλους βρέθηκε στη Ρόδο, το 1390.

Τον 18ο αιώνα, αναπτύσσεται σε όλα τα κυκλαδονήσια έντονη δραστηριότητα σε ότι αφορά την εμπορία σιτηρών και λοιπών δημητριακών, την παραγωγή παξιμαδιών για τις ανάγκες των ντόπιων, κι όχι μόνο. Ένα ιστορικό ντοκουμέντο μας πληροφορεί ότι: Στις 14 Σεπτεμβρίου, ο Μυκονιάτης επίτροπος τών Ρώσων Αντώνης Ψαρός, με γράμμα του προς τις Καντζηλλαρίες της Τήνου Σύρου, πρόσταζε να αλέσουν το σιτάρι της δεκαετίας και εφόσον δεν μπορούν να το κάνουν παξιμάδι για το στόλο, να στείλουν το αλεύρι στη Νάουσα Πάρου. Την ίδια εποχή, ο Ορλόφ, τιμωρεί τους Σαντοριανούς επειδή παρά την αντίστοιχη προσταγή, δεν έκαναν τίποτα.

Το άλεσμα στους ανεμόμυλους και η παραγωγή του ψωμιού συνεχίστηκε κατά την Ελληνική Επανάσταση για την τροφοδοσία Ελληνικών πλοίων, καθώς και στα πρώτα χρόνια μετα την απελευθέρωση.

Αλέθουν οι μύλοι, όλα καλά. Αυτό έλεγαν οι Κυκλαδίτες όταν έβλεπαν τα πανιά των μύλων. Όλα πήγαιναν ρολόι, τάξη και σιγουριά στον κόσμο τους. Η ζωή συνέχιζε τον ρυθμό της και ο κύκλος του ψωμιού συνέχιζε την απαρασάλευτη πορεία του.Στον Πύργο της Τήνου είχε αναπτυχθεί αξιόλογη αλευροβιομηχανία. Οι ανεμόμυλοι πουβρίσκονταν στον λόφο πάνω από το λιμάνι του Πανόρμου και των Υστερνίων άνηκαν σε καραβοκύρηδες εμπόρους που έφερναν σιτάρια κυρίως από την Αλεξάνδρια και πουλούσαν το αλεύρι στις αγορές της Πόλης, της Σμύρνης και αλλού.

Υπόλοιπος Ελλαδικός ΧώροςΑνεμόμυλοι – Σέλι Αμπέλου, Λασίθι

Το πλέον αξιόλογο συγκρότημα ανεμόμυλων που σώζεται στην Κρήτη. Χτισμένο στην προς βορράν είσοδο του οροπεδίου του Λασιθίου χαρακτηρίζει όλη την περιοχή. Πρόκειται για τους 24 σωζόμενους σήμερα (από τους 26 αρχικούς) ανεμόμυλους, από τους οποίους 7 εκτείνονται νότια του δρόμου εισόδου προς το οροπέδιο, και οι υπόλοιποι στην βόρεια πλευρά του. Όλοι οι μύλοι έχουν κατασκευαστεί στον τύπο του “μονόπαντου” ή “αξετροχάρη” ανεμόμυλου. Ο

τύπος των μονόπαντων ανεμόμυλων που αλέθουν σε μια σταθερή θέση, δηλαδή σε μια κατεύθυνση του αέρα, συναντιέται σήμερα στην Κρήτη και στην Κάρπαθο, με ειδικό χαρακτηριστικό ότι οι Κρητικοί είναι πιο επιμελημένοι και κομψοί.

Το συγκρότημα των μύλων έχει χαρακτηριστεί ως έργο τέχνης με την ΥΑ/ΔΙΛΑΠ/Γ/157/2298/29-1-86. Οι μύλοι αποτελούν ιδιοκτησίες.

Ορισμένοι από αυτούς έχουν αρχίσει να επισκευάζονται ενώ άλλοι είναι ημιερειπωμένοι. Επισκευές έχουν γίνει από ιδιώες, ιδιοκτήτες των μύλων, σε δύο από τους 24.

Εκτός των ανεμόμυλων που αναφέραμε παραπάνω, στο Λασιθιωτικό κάμπο στα τέλη του περασμένου αιώνα έκαναν την εμφάνιση τους οι ανεμόμυλοι-αντλητικές μηχανές (με δυνατότητα άντλησης νερού από βάθος 8 μέτρων περίπου και με κατάλληλη τροποποιήση από τα 12μ. περίπου) με σιδερένιο πύργο απλής τεχολογίας, ντόπιας κατασκευής. Στο μέγιστο της ακμής τους την δεκαετία του 50 ήταν γύρω στους 4000 και στα μέσα της δεκαετίας του 70 έφταναν τους 10000 περίπου. Προσέφεραν μεγάλη βοήθεια στον ντόπιο αγρότη και συντέλεσαν στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας.

Ο αριθμός τους έχει μειωθεί σημαντικά, λόγο του εκσυγχρονισμού, στερώντας από τον αναπτυσσόμενο τουρισμό ένα από τα κύρια στηρίγματά του και από το Λασίθι την ταυτότητα του. Ωστόσο, υπάρχει ενδιαφέρον και μέριμνα για την σταδιακή αποκατάστασή τους, για να ξαναζωντανέψει αυτό το μαγευτικό τοπίο που προσφέρουν.

Ανεμόμυλοι στο νησί της Σαλαμίνας: Οι δύο ανεμόμυλοι-πυργόμυλοι που δεσπόζουν του «Λόφου Μύλων» της πόλης Σαλαμίνας, είναι στην εποχή μας οι μοναδικοί διασωθέντες από τους 10 μύλους του νησιού. Αυτοί χτίστηκαν τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια. Λειτούργησαν παράλληλα με τους αλογόμυλους και τους χειρόμυλους για την κάλυψη των επισιτιστικών αναγκών μέχρι την τελευταία εικοσαετία του 19ου αιώνα.

Οι μύλοι αυτοί κατασκευάστηκαν από συντεχνίες ειδικών μυλοχτιστάδων μαστόρων, έχουν πυργόσχημη κουλουροκονική μορφή με εμφανή τειχοποιία από ασβεστόλιθους.

Την πόρτα την έχουν στο Ανώι. Εκαλύπτοντο με χόρτινες (από βούρλα) τρούλες σε σχήμα κωνικό.

Το τέλος τους έφερε η ίδρυση και λειτουργία στην παραλία της Σαλαμίνας των δύο πρώτων ατμοκίνητων αλευρόμυλων των δημάρχων Αναγνώστη Πάλλα και Αναγνώστη Κουλούρη.

Οι ανεμόμυλοι της Αστυπάλαιας: Στην Αστυπάλαια υπήρχαν έντεκα μύλοι από τους οποίους σήμερα σώζονται οι εννέα. Στις μέρες μας δε λειτουργούν πια. Παλαιότερα όμως οι Αστυπαλίτες τους χρησιμοποιούσαν για να αλέθουν το σιτάρι και να φτιάχνουν το αλεύρι. Ξακουστοί ήταν και στα γύρω νησιά. Φορτωμένα καϊκια από την Κάλυμνο, την Κω, την Αμοργό έρχονταν να αλέσουν το σιτάρχι τους. Άλλωστε το κλίμα της Αστπάλαιας και η θέση των μύλων ευνοεί το νησί όσο αφορά την αιολική ενέργεια που χρειάζονται οι μύλοι για να

λειτουργήσουν. Ο Βοριάς που φυσάει αρκετα συχνά είναι συνηθισμένο φαινόμενο ακόμα και σήμερα στο νησί.

Οι μύλοι λειτουργούσαν κάπως έτσι: Το σιτάρι το βάζανε σε ένα ξύλινο δοχείο, σχήματος κόλουρου πυραμίδας από σανίδες. Για να μη σκορπίζεται το αλεύρι από τις πέτρες, υπήρχε ένα ξύλινο στεφάνι που το συγκρατούσε. Έτσι αυτό έπεφτε από ένα ειδικό μικρότερο ξύλινο στεφάνιστην αλευροσακούλα που ήταν από κάτω. Με αυτόν τον τρόπο το άλεθαν. Στο κάτω μέρος ο σιδερένιος άξονας κατέληγε σε ένα ξύλινο δοκάρι, το “νεκρό” το οποίο είναι κάτω στο δάπεδο που βρίσκονται οι μυλόπετρες, στην οροφή του ισογείου. Αυτός στηριζόταν στη μια άκρη αρθρωτά στον τοίχο και στην άλλη άκρη κρεμόταν, μέσω ενός ξύλινου εκλυστήρα από το δάπεδο, όπου βρίσκονταν οι μυλόπετρες. Έτσι, όταν ήθελαν να μεταβάλουν την απόσταση μεταξύ της κάτω και της επάνω πέτρας του μύλου, ανέβαζαν τον εκλυστήρα με τη βοήθεια ενός λοστού και τον συγκρατούσαν στη θέση που ήθελαν με ξύλινους τάκους. Ο καρπός έμπαινε σε ένα ξύλινο δοχείο, σχήματος ανεστραμμένης κόλουρου πυραμίδας απο σανίδες. Για να μη σκορπίζεται το αλεύρι έξω από τις πέτρες, υπήρχε περιμετρικά ένα ξύλινο στεφάνι που το κρατούσε. Έτσι το αλεύρι έπεφτε μόνο από ένα ειδικό μικρότερο ξύλινο στεφάνι στην αλευροσακούλα, που ήταν από κάτω.

Στον Ευρωπαϊκό χώρο:

ΟΛΛΑΝΔΙΑ: Οι ανεμόμυλοι είναι αναπόσπαστο κομμάτι του μοναδικού Ολλανδικού τοπίου, με τα λαμπερά νερά του και τον πλατύ ορίζοντα. Ο ανεμόμυλος, μια παράσταση έντονα συνδεδεμένη μ’αυτή την χώρα, έχει να επιδείξει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των Κάτω Χωρών. Οι ανεμόμυλοι ήταν σε χρήση σε όλη την Ευρώπη από τον 16ο αιώνα, αλλά σε καμία άλλη χώρα δε συναντάμε τόσους πολλούς. Ήδη από τον 17ο αιώνα χρησιμοποιούνται συστηματικά για να αποξηράνουν το έδαφος και να το διατηρήσουν στεγνό και κατοικήσιμο, σε μια χώρα όπου μεγάλα κομμάτια γης βρίσκονται κάτω από το επίπεδο της επιφάνειας της θάλασσας. Οι Ολλανδοί έκαναν επιστήμη τη διαχείριση ύδατος τόσο νωρίς στην ιστορία, που Άγγλοι και Γάλλοι επισκέπτονταν τον διάσημο Ολλανδό μηχανικό και εφευρέτη Jan Adriaensz Leeghwater (1575-1650) για να τον συμβουλευτούν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Βιβλιογραφία

Εγκυκλοπαίδεια Δομή

Εθνικό Μετσόβιο ΠολυτεχνείοΤομέας υδατικών πόρων υδραυλικών και θαλάσσιων έργων

Εθνικό Κέντρο Τεμκηρίωσηςhttp :// www . ekt . gr /

Εφημερίδα Καθημερινή – Πέντε νέα υβριδικά αιολικά πάρκα

Εφημερίδα ΔΙΚΤΗ του Συλλόγου Λασιθιωτών Αττικής ο «ΔΙΚΤΑΙΟΣ»

Τεχνικό Μουσείο Θεσσαλονίκηςhttp :// www . tmth . edu . gr /

Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ)http :// www . cres . gr / kape / index . htm

Ελληνογαλλική Σχολή «Saint Paul» (Γυμνάσιο-Λύκειο)http :// www . saintpaul . gr /

Η τεχνολογία στο διαδίκτυοhttp :// users . otenet . gr /~ foniflo / technology / index . htm

Η φυσική στο διαδύκτιοhttp :// www . physics 4 u . gr /

Το ενεργειακό σύστημα της Ελλάδαςhttp :// www . lignite . gr / net / articles / energy / renew _ sec . htm

Περιφερειακό Ενεργειακό Κέντρο Ηπείρουhttp :// users . otenent . gr /~ pekh /

Ανανεώσιμες πηγές ενέργειαςhttp :// www . civ . uth . gr / civil / theodosiou / Renewable . html

Wind Power – Clean Energyhttp://www.cogreenpower.org

Win Energy Technologyhttp://www.sandia.gov/wind/