Περιλήψεις ΕΠΟ20.doc

ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ (6 ος -14 ος αι.)

Σκοτεινοί χρόνοι (500-1000)

Ιστορικό πλαίσιο:

475, Κατάλυση Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας

Μεταναστεύσεις και επιδρομές βαρβαρικών φύλων, γερμανικών κυρίως, και εγκατάσταση τους σε Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία.

Αποτέλεσμα η πολιτική και κοινωνική αστάθεια, παρακμή πόλεων, οικονομικός μαρασμός, μείωση πληθυσμού, πολιτισμική παρακμή, ελλιπείς γνώσεις για την εποχή.

Μόνη ανασχετική δύναμη η Εκκλησία. Η Ρώμη εξακολουθούσε να είναι το πνευματικό κέντρο του Καθολικισμού. Λόγιοι κληρικοί και μοναχοί που ανέρχονται στην εκκλησιαστική ιεραρχία προσπαθούν να αναβιώσουν τις τέχνες. Ίδρυση μοναστηριών, κοινωνικός ρόλος επισκοπών, ιεραποστολικό έργο μοναχών, εκχριστιανισμός βαρβάρων έως το 900. Τα γράμματα και οι τέχνες χρησιμοποιήθηκαν από τους μοναχούς για τη διάδοση του χριστιανισμού.

Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) απέκρουσε τις βαρβαρικές εισβολές και ισχυροποιήθηκε. Ο βυζαντινός αυτοκράτορας κατέστη ο μόνος κληρονόμος του Μ.Κωνσταντίνου.

540, ανακατάληψη δυτικών κτήσεων από Ιουστινιανό έως το 751 που το βυζαντινό εξαρχάτο της Ραβέννας πέφτει στους Λογγοβάρδους και το 1071 με την πτώση του Μπάρι χάνεται η τελευταία βυζαντινή κτήση στη δύση.

Τέχνες:

Οι βάρβαροι λόγω της νομαδικής και αγροτικής ζωής τους δεν είχαν μνημειακή αρχιτεκτονική και είχαν περιορισμένη καλλιτεχνική δραστηριότητα σε φορητά αντικείμενα (όπλα, κοσμήματα, σκεύη) με πολύπλοκα διακοσμητικά μοτίβα και αδυναμία στην απόδοση της ανθρώπινης μορφής. Η τέχνη τους είχε διακοσμητικό, αποτροπαϊκό και μαγικό χαρακτήρα όπως και των πρωτόγονων λαών.

Από τη συνένωση των δύο διαφορετικών καλλιτεχνικών παραδόσεων, δηλαδή της ανθρωποκεντρικής ελληνορωμαϊκής παράδοσης και της αφηρημένης βαρβαρικής παράδοσης, αναπτύχτηκε η δυτικοευρωπαϊκή τέχνη.

Έτσι, στην αντιγραφή ιερών κειμένων (7ο-8ο αι.), τα χειρόγραφα κοσμούνταν με περίτεχνα και πολύπλοκα θέματα, με σχηματοποιημένη απόδοση της ανθρώπινης μορφής. Στην αρχιτεκτονική η βυζαντινή παρουσία στη Ραβέννα κληροδότησε το ναό του Αγίου Βιταλίου, που ακολουθεί τον τύπο του κωνσταντινοπολίτικο ναό των

1

Αγίων Σεργίου και Βάκχου (είναι πλίθινος, οκταγωνικός, με εσωτερική ορθομαρμάρωση και ψηφιδωτή διακόσμηση.

800, στέψη του βασιλιά των Φράγκων Καρόλου από τον πάπα σε αυτοκράτορα. Ο επονομαζόμενος Καρλομάγνος (+1814) κατάφερε να υποτάξει αρκετά βαρβαρικά φύλα κι έτσι να ενώσει κάτω από το σκήπτρο του μεγάλο μέρος της πρώην Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η ενθάρρυνση προστασίας των τεχνών από τους μοναχούς, η πρόοδος σε γράμματα και τέχνες (χειρόγραφα και έργα μικροτεχνίας) ονομάστηκε Καρολίγγεια αναγέννηση. Η στροφή στην παλαιοχριστιανική καλλιτεχνική παράδοση της Ρώμης οφειλόταν στην προσπάθειά του να θεωρηθεί διάδοχος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, εξού και η κόντρα με τους Βυζαντινούς, αλλά και μετακινήσεις καλλιτεχνών από το Βυζάντιο προς τη Δύση. Χαρακτηριστικό κτίσμα της εποχής είναι το παρεκκλήσιο του Άαχεν.

Ρόλος καλλιτέχνη: ανώνυμος, δεν υπέγραφε τα έργα του, θεωρούνταν ένας απλός τεχνίτης και όχι προικισμένο άτομο, που αντιγράφει τα πρότυπα των προηγούμενων γενεών, αν και όχι απολύτως πιστα, εκφράζοντας την προσωπική του αισθητική αντίληψη. Στόχος δεν ήταν η πιστή αναπαράσταση της φύσης και η ομορφιά αλλά να μεταφέρει στον θεατή με λιτό, ζωντανό και κατανοητό τρόπο το μήνυμα του Ευαγγελίου. Η εικόνα ως βιβλίο των αγράμματων.

Μετά το θάνατο του Καρλομάγνου (814) η αυτοκρατορία χωρίζεται σε τρία μέρη (Γαλλία, Γερμανία, ενδιάμεση λωρίδα). Ακολουθεί πολιτική αστάθεια εξαιτίας επιθέσεων και εισβολών (Αράβων, Βίκιγκς). Πρώτη ανακάμπτει η Γερμανία με τον Ερρίκο Α. Ο γιος του Όθων Α επανακατακτά την Ιταλία και στέφεται από τον Πάπα αυτοκράτορας των Ρωμαίων, όπως ο Καρλομάγνος, του οποίου διατείνεται ότι είναι κληρονόμος. Ανάπτυξη της Οθωνικής τέχνης, η οποία αποτελούσε συνειδητή αναβίωση της καρολίγγειας. Επισφράγιση σχέσεων με Βυζάντιο ο γάμος του Όθωνα Β με τη βυζαντινή πριγκίπισσα Θεοφανώ. Επιδράσεις βυζαντινής τέχνης.

ΡΟΜΑΝΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ (11Ος -12Ος αι) ή η Στρατευόμενη Εκκλησία

Λέξεις-κλειδιά: ανάπτυξη, αστικά κέντρα, φεουδαρχικό σύστημα, προσκυνήματα, μοναχικά τάγματα, σταυροφορίες

Τρίκλιτη βασιλική με 2 μετατροπές, σταυροθόλια με νευρώσεις, πυλώνες, κιονόκρανα, μικροτεχνία, ανώνυμος καλλιτέχνης


Μετά το 1000 ξεκινά περίοδος σταθερότητας και ανάπτυξης. Τέλος βαρβαρικών επιδομών, ανάπτυξη πόλεων, αύξηση παραγωγής και πληθυσμιακή άνοδος, η ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας ευνόησε τη δημιουργία αστικών κέντρων.

2

Φεουδαρχικό σύστημα: κοινωνία διαιρεμένη σε αριστοκρατία, κλήρο, αστούς και αγρότες. Οι ευγενείς ήταν ιδιοκτήτες των φέουδων, έμεναν σε πύργους και είχαν χαλαρούς δεσμούς με το βασιλιά, είχαν στρατό και ασχολούνταν με τον πόλεμο. Υποτυπώδης έννοια του κράτους. Αδύναμη αστική τάξη, αγρότες-κολονοί (χωρίς δικαιώματα, ανήκαν στο φέουδο)

Μοναχισμός: ίδρυση πολυάριθμων ταγμάτων (Βενεδικτίνοι, Αυγουστίνοι). Τα μοναστήρια αυτάρκεις μονάδες, βιοτεχνικά και παραγωγικά κέντρα. Θρησκευτική-κοινωνική-πνευματική-πολιτισμική δραστηριότητα.

Προσκυνήματα: Οι βαρβαρικες επιδρομές είχαν τελειώσει. Ανάπτυξη προσκυνημάτων, εγκοίμηση και λατρεία λειψάνων (βλέπε βυζάντιο!)και Σταυροφορίες με σκοπό την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων.

Τέχνη:

1066 κατάκτηση Αγγλίας από Νορμανδούς και μεταφορά εκεί ενός νέου οικοδομικού ρυθμού, του ρομανικού/νορμανδικού (Αγγλία). Αφετηρία η τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική με ή χωρίς εγκάρσιο κλίτος, αλλά με μετατροπές αφού προέκυψαν 2 προβλήματα:

1. Η λατρεία των λειψάνων και η φύλαξή τους κάτω από την Αγία Τράπεζα του ναού έκανε τους πιστούς να θέλουν να τα πλησιάσουν χωρίς να διακόπτεται η θεία λειτουργία.

2. Ανάγκη για ταυτόχρονη τέλεση μυστηρίων και ιεροτελεστιών.

Λύσεις:1. Ένας ημικυκλικός διάδρομος περιμετρικά του ιερού

2. Πολλά μικρά παρεκκλήσια ύρω από τον περιμετρικό διάδρομο και τους άλλους διαδρόμους του ναού, σε μέγεθος και σχήμα απλής κόγχης.

Χαρακτηριστικά ρομανικού ναού: τα σταυροθόλια με νευρώσεις για την επίλυση της στέγασης των μεγάλων πέτρινων ρομανικών ναών, δηλαδή ογκώδεις και ισχυρούς πεσσούς που συνέδεαν με ενισχυτικά εγκάρσια τόξα (οι ξύλινες στέγες καίγονταν, ενώ οι ρωμαϊκές τεχνικές θόλωσης είχαν πέσει σε αχρηστία).

Εξωτερικός διάκοσμος με πυλώνες, δηλαδή οι μεγαλοπρεπείς θύρες της πρόσοψης. Πλαισιώνονταν με κίονες με πυκνούς κίονες με κυκλικό τύμπανο με παραστάσεις από την Μέλλουσα Κρίση πάνω από το υπέρθυρο. Στένευαν από έξω προς τα μέσα. Πιθανότατα απόγονοι των ρωμαϊκών αψίδων και κιονόκρανα.

Εσωτερικά μνημειακή ζωγραφική και γλυπτική και έργα μικροτεχνίας.

Ξεχωρίζει η Ιταλία όπου υπάρχει τοπικό ύφος λόγω:3

1. Της καλλιτεχνικής παράδοσης του παρελθόντος που αξιοποίησε την παλαιοχριστιανική βασιλική,

2. Της πολυχρωμίας των προσόψεων που ταίριαζε στην ιταλική ιδιοσυγκρασία

3. Η πολιτική διαίρεση της μεσαιωνικής Ιταλίας δεν επέτρεψε την ενιαία πολιτισμική ταυτότητα. Επιμέρους πολιτισμικά στοιχεία (βυζαντινά,αραβικά κ.λπ.) και διάφορα προσφερόμενα υλικά. Χαρακτηριστικό το μνημειακό σύνολο της Πίζας.

ΓΟΤΘΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ (13ος-14ος αι) ή η Θριαμβέυουσα Εκκλησία

Λέξεις-κλειδιά: φεουδαρχικό σύστημα, ανάπτυξη πόλεων, τραπεχικό σύστημα, συντεχνίες και κοινότητες

Καθεδρικοί ναοί, πυλώνες-ρόδακας-αέτωμα, σταυροθόλιο με νυρώσεις-οξυκόρυφο τόξο-αντηρίδες σε καθ’ ύψος ανάπτυη, υαλογραφήματα, αγάλματα-κίονες-συναίσθημα και εξατομίκευση

Ιστορικό πλαίσιο (6):

Δεν αποδυναμώθηκε το φεουδαρχικό σύστημα (κοινωνία διαιρεμένη σε αριστοκρατία, κλήρο, αστούς και αγρότες. Οι ευγενείς ήταν ιδιοκτήτες των …)

Ανάπτυξη των πόλεων, πληθυσμιακή αύξηση, ανάπτυξη βιοτεχνίας και εμπορίου (βλέπε εμπορικές σχέσεις με Βυζάντιο).

Γέννηση τραπεζικού συστήματος σε ιταλικές πόλεις

Οργάνωση κατοίκων πόλεων σε συντεχνίες και σταδιακά σε κοινότητες που αυτοδιοικούνταν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό. Οι συντεχνίες συνέβαλαν στην πολιτισμική ανάπτυξη με την χρηματοδότηση ανέγερσης εκκλησιών μέσα από τον πλούτο και τις συνακόλουθες φορολογικές εισφορές των μελών τους. Η ανέγερση των εκκλησιών πέρασε από τους μοναχούς στις κοινότητες.

Καθεδρικοί ναοί με λειτουργία σχολείου, χορωδίας, πνευματικού κέντρου. Το τεράστιο μέγεθός τους εξέφραζε τη βαθειά θρησκευτικότητα της μεσαιωνικής κοινωνίας.

Τέχνες:

Ο αυξανόμενος πλούτος και η δύναμη της δυτικής Ευρώπης εκφράστηκαν με το γοτθικό ρυθμό. Εμπνευστής του ήταν ο αβάς Συζέ του Αγίου Διονυσίου κοντά στο Παρίσι.

4

Δομή γοτθικού ναού: 3 προσόψεις με σημαντικότερη τη δυτική γι’ αυτό και κεντρική, που διαμορφωνώταν σε 3 ζώνες καθ΄ ύψος: τρεις πυλώνες, ρόδακας (ο μεγάλος κυκλικός πλαισιωμένος από παράθυρα φεγγίτης), αέτωμα που πλαισιώνεται από κωδωνοστάσια στη στέγη του μεσαίου κλίτους

Χαρακτηριστικά γοτθικού ναού: το σταυροθόλιο με νευρώσεις, το οξυκόρυφο τόξο και οι εξωτερικές αντηρίδες που μετέφεραν στο εξωτερικό τις ωθήσεις των τόξων. Τα 3 αυτά δομικά στοιχεία δημιούργησαν ένα ισχυρό πέτρινο σκελετό. Αφού η στήριξη δε γινόταν από τους τοίχους, η επιφάνειά τους μπορούσε να αντικατασταθεί από γυαλί. Επομένως, τη θέση της επιτοίχιας ζωγραφικής πήραν τα υαλογραφήματα. Επίσης, με τα οξυκόρυφα τόξα αντί των κυκλικών τα κτήρια κέρδισαν σε ύψος. Τα δύο αυτά στοιχεία υπέβαλαν το αίσθημα της πνευματικής ανάτασης καθώς το φως εκτός από πρακτική αξία είχε και συμβολική, αφού ο Χριστός ήταν το φως του Κόσμου. Καινοτομία τα αγάλματα-κίονες που στηρίζουν τα τύμπανα. Όλα μέσα και έξω από τον γοτθικό καθεδρικό ναό αντανακλούσαν τη δόξα των ουρανών.

Η υποχώρηση της μνημειακής αρχιτεκτονικής λόγω υαλογραφημάτων (βιτρώ) οδήγησε στην ανάπτυξη της εικονογράφησης των χειρογράφων. Παρά την εξοικείωση με το ανθρώπινο σώμα (εξού και η εξατομίκευση και η εσωτερικότητα των μορφών) σκοπός του καλλιτέχνη δεν είναι η πιστή αναπαράσταση των πραγμάτων αλλά να εκφράσει το ανθρώπινο συναίσθημα.

Χαρακτηριστικοί γοτθικοί ναοί: Παναγία των Παρισίων, καθεδρικός της Σαρτρ, καθεδρικός της Ρέιμ.

Ρομανικές τέχνες σε Ιταλία

Λέξεις-κλειδιά: άνοδος παπισμού, φραγκισκανοί μοναχοί, ιταλικές πόλεις-κράτη, τραπεζικό σύστημα, φεουδαρχία, χορηγοί αστοί


Η πολιτική διαίρεση της μεσαιωνικής Ιταλίας δεν επέτρεψε την ενιαία πολιτισμική ταυτότητα.

Αναβίωση παπισμού: οι συνεχείς προσπάθειες κατά το 12ο αιώνα για ανεξαρτητοποίηση του πάπα από την πολιτική κηδεμονία των Ευρωπαίων μοναρχών τελεσφόρησε με τον πάπα Ιννοκέντιο Γ που επέβαλε τον παπισμό ως ανεξάρτητη πολιτική δύναμη και επιδιατητή σε κοσμικές διαμάχες. Έτσι, η Ρώμη επανέκτησε τα πρωτεία της καλλιτεχνικής και πνευματικής δραστηριότητας στην Ιταλία, εισέρευσαν καλλιτέχνες που ήρθαν σε επαφή με τα κλασικά πρότυπα μέσω των ρωμαϊκών ερειπίων. Όμως, η έντονη ανάμειξη μεταγενέστερων παπών σε κοσμικές διαμάχες οδήγησε τον παπισμό υπό τον έλεγχο της γαλλικής μοναρχίας και τη μεταφορά της παπικής έδρας στις αρχές του 14ου αιώνα στην Αβινιόν της Γαλλίας.

5

Ίδρυση του μοναχικού τάγματος των Φραγκισκανών με αρχή του τάγματος να καταστήσει τα δόγματα της θρησκείας πιο κατανοητά στον κόσμο.

Η ανάπτυξη των ιταλικών πόλεων-κρατών. Οι πολίτες οργανωμένοι σε συντεχνίες συμμετείχαν στα κοινά μέσω ψήφου. Οι φόροι προσπόριζαν τεράστια έσοδα. Σημειώθηκε τεράστια οικοδομική δραστηριότητα. Ο πλούτος και η υπερηφάνεια των αστών για την πόλη τους εκφράζεται μέσω των καθεδρικών ναών αλλά και στα δημοτικά κτήρια.

Η ανθηρή οικονομία των ιταλικών πόλεων λόγω βιοτεχνίας και εμπορίου οδήγησε στην ανάπτυξη του τραπεζικού συστήματος.

(π.χ. Η Φλωρεντία το 1252 κόβει δικό της νόμισμα, το φιορίνι, και οι φλωρεντινοί τραπεζίτες κυριαρχούν. Ο καθεδρικός ναός της Φλωρεντίας χρηματοδοτήθηκαν από τους πόρους της πόλης).

Διατήρηση φεουδαρχίας (κοινωνική διαστρωμάτωση σε αριστοκράτες, κλήρο, αστούς, αγρότες…) . Οι ιταλοί φεουδάρχες σε αντίθεση με τους Γάλλους ζουν μέσα στις πόλεις και όχι σε απομονωμένα κάστρα στην ύπαιθρο.

Νέος τύπος χορηγού: ο πλούσιος αστός (έμπορος, τραπεζίτης). Τα μέλη πλούσιων αστικών οικογενειών (Περούτζι, Μέδικοι κ.λπ.) χρηματοδοτούν την ανέγερση μεγάλων μεγάρων κι οικογενειακών παρεκκλησιών.

Τέχνες:

Αρχιτεκτονική

Οι γαλλικές γοτθικές επιδράσεις έφταναν στην Ιταλία μέσω των προσκυνητών και των μοναχικών ταγμάτων.

Τα θρησκευτικά μνημεία στην Ιταλία διαφέρουν από την Γαλλία επειδή:

1. Υπήρχε έντονη πολιτισμική παράδοση την οποία οι ιταλοί αξιοποίησαν, δηλαδή την παλαιοχριστιανική βασιλική,

2. Της πολυχρωμίας που ταίριαζε στην ιταλική ιδιοσυγκρασία

3. Η πολιτική διαίρεση της μεσαιωνικής Ιταλίας δεν επέτρεψε την ενιαία πολιτισμική ταυτότητα. Επιμέρους πολιτισμικά στοιχεία (βυζαντινά,αραβικά κ.λπ.) και διάφορα προσφερόμενα υλικά.

4. Η τάση των Ιταλών για ηρεμία ήταν ξένη προς τους κατακόρυφους γαλλικούς καθεδρικούς ναούς,

5. Τα νέα μοναχικά τάγματα (φραγκισκανοί, Δομηνικανοί) χρειάζονταν ένα νέο αλλά λιτό τύπο οικοδομήματος.

6

Έτσι, προτιμήθηκε ο ναός σε σχήμα λατινικού σταυρού με τετράγωνα ή πολυγωνικά παρεκκλήσια.

Τα κοσμικά κτήρια στεγάζουν τους αριστοκράτες και τους πλούσιους αστούς. Ξεχωρίζουν οι πρόσοψεις του Παλατιού των Δόγηδων στη Βενετία προς την πλατεία (βλέπε δαντελωτές λεπτομέρειες, οξυκόρυφες τοξοστοιχίες κ.λπ.).

Και η ιταλική μνημειακή ζωγραφική διαφοροποιείται από αυτή πέραν των Άλπεων επειδή:

1. Οι γοτθικοί ιταλικοί ναοί είχαν μεγάλες επιφάνειας τοίχων που έπρεπε να καλυφθούν με τοιχογραφίες ή ψηφιδωτά (βλέπε παραπάνω λόγους μη διάδοσης της γοτθικής αρχιτεκτονικής στην Ιταλία).

2. Υπήρχε μακρόχρονη παράδοση στη μνημειακή ζωγραφική και οι ζωγράφοι έβλεπαν τους εαυτούς τους ως συνεχιστές των αρχιμαστόρων.

3. Η επίδραση της βυζαντινής ζωγραφικής.

4. Ιστορικοί παράγοντες (αναβίωση παπισμού, επανάκτηση πνευμτικών κι καλλιτεχνικών πρωτείων Ρώμης, ανάπτυξη ιταλικών πόλεων-κρατών, συντεχνίες, ανάπτυξη εμπορίου και βιοτεχνίας, τραπεζικό σύστημα, διατήρηση φεουδαρχίας αλλά και αστοί χορηγοί, φόροι, αστική υπερηφάνεια, χρηματοδότηση καθεδρικών ναών κ.λπ., κ.λπ.). Κυρίως, τα μοναχικά τάγματα με την αρχή να καταστήσουν τα δόγματα της θρησκείας κατανοητά στον απλό κόσμο μέσω της εικόνα τους ώθησαν σε προσπάθεια ρεαλιστικής απόδοσης των θεμάτων τους και προετοίμασαν την Αναγέννηση (1400-1525).

Σχολή της ΦλωρεντίαςΤζιότο, μαθητής ενός σημαντικού εκπροσπωπου της βυζαντυνίζουσας τεχνοτροπίας, του Τσιμάμπουε. Με επιδράσεις από Βυζάντιο και Ν.Πισάνο δημιούργησε ένα προσωπικό ζωγραφικό ιδίωμα. Αίσθηση βλαθους και των πλαστικότητα μορφών που θυμίζουν γλυπτά. Ξεχωρίζει το παρεκκλήσιο των Σκροβένι ή Παρεκκλήσιο της Αρένας. Αναβάθμισε τη θέση του καλλιτέχνη: δημιούργησε σχολή μαθητών και μιμητών (τους Τζιοτέσκι), κανείς όμως δεν τον έφτασε.

Σχολή της ΣιέναςΜε κυριότερο εκπρόσωπο τον Ντούτσιο με προτίμηση στους φορητούς πίνακες, που δεν επισκίασε όμως τους υπόλοιπους καλλιτέχνες, όπως τον Μαρτίνι και οι αδελφοί Λορέντζοι. Η Σιένα προετοίμασε την εμφάνιση της διεθνούς γοτθικής τεχνοτροπίας.

7

Στη γλυπτική ξεχωρίζουν ο πατήρ Ν. Πισάνο που συνδυ΄’αζει τον αρχαίο κλασικισμό με την γοτθική παράδοση της πειστικής απόδοσης της ανθρώπινης μορφής και του συναισθήματος. Τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά του γιου Τζ. Πισάνο πηγάζουν άμεσα από την αισθητική της γοτθικής γλυπτικής.

ΔΙΕΘΝΗΣ ΓΟΤΘΙΚΟΣ ΡΥΘΜΟΣ (τέλη 14ου-αρχές 15ου αι)


Μετά τα μέσα του 14ου αιώνα ανατρέπονται οι ευνοϊκές συνθήκες που είχαν οδηγήσει στην ακμή των πόλεων και της αστικής τάξης, τη δημογραφική άνοδο και την εποχή των καθεδρικών ναών: πείνα, επιδημίες πανούκλας και πολιτική αστάθεια, οικονομική παρακμή επικράτησαν στη δυτική Ευρώπη.

Εκατονταετής Πόλεμος μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας.

Κοινωνικές αναταραχές σε Γαλλία και Φλάνδρα.

Τέχνες:

Πρίγκηπες-μαικήνες υποστήριξαν την καλλιτεχνική δραστηριότητα και επηρρέσαν το περιεχόμενο και τη μορφή της τέχνης. Ξεχωρίζει ο Κάρολος Δ της Γερμανίας. Η Πράγα γίνεται πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο. Οι σχέσεις του με τη γαλλική Αυλή οδήγησαν σε καλλιτεχνικές ανταλλαγές των δύο χωρών.

Γενικά, η Ευρώπη της λατινικής Εκκλησίας αποτελεί μια «μεγάλη ενότητα» με καλλιτέχνες να ταξιδεύουν από χώρα σε χώρα. Ξεχωρίζει η Γαλλία ως το σημαντικότερο κέντρο και η Ιταλία που δέχεται τις γαλλικές επιδράσεις. Η Γαλλία δέχεται τις ιταλικές επιδράσεις μέσω της παπικής Αυλής στην Αβινιόν.

Η σύνθεση της γαλλικής και της ιταλικής γοτθικής παράδοσης στην οποία εμπεριέχονται οι κατακτήσεις της ιταλικής τέχνης στην απόδοση του τρισδιάστατου χώρου έδωσε το διεθνή γοτθικό ρυθμό. Ο διεθνής γοτθικός ρυθμός άνθισε κυρίως στη Γαλλία και συνδέθηκε με τα εικονογραφημένα χειρόγραφα (π.χ. χειρόγραφο Πολύ πλούσιες ώρες του δούκα του Μπέρρυ) .

Κύρια χαρακτηριστικά:

1. Έντονα διακοσμητική διάθεση με λαμπερά χρώματα, χρυσό βάθος και λεπτομερή απόδοση διακοσμητικών λεπτομερειών.

2. Ψηλόλιγνες, κομψές μορφές γεμάτες χάρη.

3. Τρισδιάστατη και φυσιοκρατική απόδοση του χώρου

4. Ενδιαφέρον για το τοπίο

8

ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (1400-1525)

Λέξεις-κλειδιά: ελεύθερες ιταλικές πόλεις ,μεσαία τάξη, ορθολογισμός, ανάπτυξη επιστημών, επιστημονική γνώση και παρατήρηση, τυπογραφία, βυζαντινοί λόγιοι, ανακάλυψη Νέου Κόσμου, Μεταρρύθμιση, ανθρωποκεντρισμός και προβολή ατόμου, ανθρωπισμός, homo universalis, καλλιτέχνης-δημιουργός και κοινωνική καταξίωση

Αναγέννηση καλείται η πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση του 15ου και 16 ου ιώνα στη Δυτική Ευρώπη και χαρακτηρίζεται από ορθολογισμό και από το έντονο ενδιαφέρον για την πνευματική και καλλιτεχνική κληρονομιά της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας.ξεκίνηση ως φιλολογικό και φιλοσοφικό κίνημα. Ως όρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Βασάρι το 1550 αλλά καθιερώθηκε από τον Μπουκχκαρντ τον 19ο αιώνα. Στην τέχνη η επιστροφή στην αρχαιότητα εκφράστηκε με τη μελέτη της αρχαίας γλυπτικής και την υιοθέτηση αρχαίων μορφολογικών στοιχείων στην αρχιτεκτονική.

Τα χρονικά της όρια ορίζονται το 1401, έτος διαγωνισμού για τη βορινή θύρα του βαπτιστηριού της Φλωρεντίας) και το 1527, έτος λεηλασίας της Ρώμης από τους μισθοφόρους του Καρόλου Ε΄.

Ιταλία

ΠΡΩΙΜΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (1400-1500)


ΦλωρεντίαΒάσεις από 13ο-14ο αι: ανάπτυξη εμπορίου και χρηματοπιστωτικού συστήματος, ανακήρυξη σε ανεξάρτητη δημοκρατία (1115) και διοίκηση από ομάδα πολιτών (signoria), συντεχνίες, 1252 κοπή φιορινιού => αστική υπερηφάνεια, τόνωση ατόμου, κοινωνική κινητικότητα μέσω πλούτου (Μέδικοι, Πίττι, Ρουτσελάι), αστοί μαικήνες, οικογένεια Μεδίκων πήρε την απολυταρχική διακυβέρνηση (Κόζιμος και πλατωνική ακαδημία Φλωρεντίας, Λαυρέντιος και Βιβλιοθήκη)

ΒενετίαΣτη Βενετία η Εκκλησία δεν ανέλαβε ποτέ τον ηγεμονικό ρόλο που είχε στη ρώμη, έτσι η κυβέρνηση (η Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου διοικούνταν από μια ολιγαρχία υπό τον εκλεγμένο Δόγη) και τα μέλη των πλούσιων οικογενειών ήταν οι προστάτες των τεχνών. Η Βενετία κυριάρχησε οικονομικά των υπόλοιπων ιταλικών ναυτικών δημοκρατιών έως την πτώση του Βυζαντίου

ΡώμηΗ παπική Αυλή στήριξε τις τέχνες στην πρώιμη Αναγέννηση αλλά πήρε τον ηγετικό ρόλο στην Όψιμη Αναγέννηση

9

Αρχιτεκτονική (Μπρουνελέσκι, Αλμπέρτι, Μικελότζο)

Ανακάλυψη συγγράμματος Βιτρουβίου (1414) Περί Αρχιτεκτονικής και ενίσχυση ενδιαφέροντος για αρχαία αρχιτεκτονική. Στόχος η επίτευξη της ομορφιά και της αρμονίας

Χαρακτηριστικά (ΣΟΣ):1. Στατικότητα2. Έμφαση στον οριζόντιο άξονα3. Συμμετρία

Κυρίαρχος ο τρούλος με τον αναγεννησιακό φανό, τοξωτά στοιχεία (παράθυρα, κιονοστοιχίες), εσωτερικές αυλές

Μπρουνελέσκι: μαθηματική προοπτική, πρώτος ενέταξε στοιχεία της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής (κίονες, παραστάδες κ.λπ.)

Αλμπέρτι: ενσαρκώνει τον πολύπλευρο αναγεννησιακό άνθρωπο (homo universalis), καθιέρωσε την ιδιότητα του επαγγελματία αρχιτέκτονα, που ασχολείται μόνο με το σχεδιασμό και όχι την κατασκευή του κτίσματος.

Γλυπτική

Φυσιοκρατία ανθρώπινης μορφής-3η διάσταση μέσω προοπτικής

Γκιλμπέρτι: νίκησε τον Μπρουνελέσκι στο διαγωνισμό για την βορινή θύρα του βαπτιστηρίου της Φλωρεντίας (1401)

Ντονατέλο: ο μεγαλύτερος φλωρεντινός γλύπτης, μαθητής του Γκιλμπέρτι, φίλος του Μπρουνελλέσκι και του Μασάτζιο η τριάδα των τεχνών) . Το έργο του συγκεντρώνει τα αναγεννησιακά χαρακτηριστικά:1. Φυσιοκρατία ανθρώπινης μορφής2. Προοπτική απόδοση χώρου3. Ενδιαφέρον για την αρχαία τέχνη

Ζωγραφική

Στην τεχνική εφαρμόζεται η νωπογραφία (fresco). Tεχνοτροπικά γίνεται προσπάθεια για την απόδοση της πραγματικότητας και ενδιαφέρον για την αρχαία τέχνη, ακολουθώντας αρχιτεκτονική και γλυπτική.

Στα μέσα του 15ου αι. στροφή προς το Διεθνή γοτθικό ρυθμό γιατί η μεσαία τάξη αφού παγίωσε την κοινωνική θέση της αποκτώντας πλούτο και δύναμη, υιοθέτησε την προτίμησης των αριστοκρατών για την πολυτέλεια προκειμένου να αφομοιωθεί από αυτούς. Επιπλέον, η επιδίωξη για την απόδοση των λεπτομερειών χρειαζόταν τη γραμμή για να αποδοθούν (βλέπε Μποτιτέλι). Η Εκκλησία και οι αριστοκρατικές Αυλές συνέχισαν να υιοθετούν τα επιτεύγματα της Αναγέννησης.

10

Φλωρεντία: έμφαση στο σχέδιοΒενετία: έμφαση στο χρώμα λόγω βυζαντινών επιδράσεων, επιδράσεων από τις Κάτω χώρες και καθημερινής επαφής με το νερό (50 αποχρώσεις του μπλε!)

Φλωρεντινοί ζωγράφοι:Ο Μασάτζιο ως Φλωρεντινός έδωσε έμφαση στο σχέδιο, επεδίωξε την κατάκτηση της πραγματικότητας και εφάρμοσε την προοπτικήΟ Φρα Αντζέλικο ως Δομηνικανός μοναχός έθεσε τη ζωγραφική στη υπηρεσία της θρησκείας και ειδικότερα στους διδακτικούς σκοπούς του τάγματός του. Υιοθέτηση της προοπτικής και υποτυπώδης σκιοφωτισμόςΟ Ουτσέλο ενδιαφέρθηκε για ιστορικά θέματα. Υιοθέτησε τα αναγεννησιακά επιτεύγματα. Η εξοικείωση με την τέχνη του ψηφιδωτού φταίει για την αντινατουραλιστική τεχνοτροπία του με την ακαμψία, ενώ τα σκληρά περιγράμματα και η γοτθική τεχνοτροπία για τον αδέξιο χειρισμό φωτός και σκιάς.Ο Ντελα Φραντζέσκα χειρίστηκε με το χειρισμό του φωτός αναδεικνύει την πλαστικότητα των μορφών και δημιουργεί όπως η προοπτική την ψευδαίσθηση του βάθους.Ο Μποτιτσέλι, έμφαση σε μυθολογικά θέματα, κλείνει το φλωρεντινό Quattrocento.

Βενετσιάνοι ζωγράφοι:Ο Μαντένια αναβίωσε τον έφιππο ανδριάντα (Gattamelata), έντονο ενδιαφέρον για την αρχαιότητα και πειραματισμοί με προοπτική, ρεαλισμό, πλαστικότητα μορφών. Ο Μπελίνι πρώτος χρησιμοποίησε την ελαιογραφία με αποτέλεσμα την διαφάνεια και το βάθος και προσέφερε στο τοπίο και στην προσωπογραφία. Έμφαση στο χρώμα ως βενετσιάνος ζωγράφος.

ΩΡΙΜΗ ΝΑΓΕΝΝΗΣΗ (1500-1527)


Πολιτικές αναταραχές και συγκρούσεις: Η Φλωρεντία πέρασε από τη δημοκρατική διακυβέρνηση της Signoria στην κληρονομική εξουσία των Μεδίκων. Ο Κάρολος Η’ εισέβαλε 2 φορές στην βόρεια Ιταλία. Λόγω της ταπεινωτικής ήττας και της υπογραφής της από τον Πέτρο Β΄ των Μεδίκων, οι Μέδικοι έχασαν την εξουσία και οι τέχνες τους προστάτες τους. Οι συνεχείς προσπάθειες της Αγίας Έδρας για αύξηση της πολιτικής δύναμης της αναχαιτίστηκαν από την Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και ο Κάρολος Ε λεηλάτησε τη Ρώμη (1527) με αποτέλεσμα τη διασπορά των καλλιτεχνών.

11

Τέχνες:

ΡΩΜΗ πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της ώριμης αναγέννησης. Τα μεγάλα καλλιτεχνικά προγράμματα στηρίχθηκαν από την παπική Αυλή.

Διαπλοκή Εκκλησία ς με καλλιτέχνες (ο Ραφαήλ θα γινόταν καρδινάλιο εάν δεν πέθαινε νέος)

Αναζήτηση ομορφιάς, συμμετρίας, αρμονίας (ΟΣΑ), μεγαλύτερη ελευθερία καλλιτεχνικής έκφρασης

Αρχιτεκτονική

Ο Μπραμάντε ανέλαβε από τον πάπα Ιούλιο β το οικοδομικό πρόγραμμα που θα μετέτρεπε το Βατικανού στο μεγαλύτερο διοικητικό συγκρότημα της Ευρώπης. Επίσης, του ανέθεσε την ανέγερση του νέου ανού του Αγίου πέτρου στη θέση της παλαιοχριστιανικής του Μ.Κωνσταντίνου, αλλά ο θάνατος του Ιουλίου Β ματαίωσε τα σχέδια.

Ζωγραφική

Ντα Βίντσι, ο καλλιτέχνης-ερευνητής, homo - universalis (μηχανικός, μουσικός, ζωγράφος κ.λπ.), sfumato (η κατάργηση σκληρών περιγραμμάτων και οι τονικές διαβαθμίσεις της σκιάς κάνουν κάπως αόριστες και μυστηριώδεις τις μορφές, δένουν τη σύνθεση) και ατμοσφαιρική προοπτική (δημιούργησε την αίσθηση του βάθους απαλύνοντας τα περιγράμματα των απομακρυσμένων αντικειμένων).

Μιχαήλ Άγγελος, επίδραση ελληνιστικής γλυπτικής, ανέδειξε τον καλλιτέχνη-δημιουργό. Γενικά, οι αναγεννησιακοί καλλιτέχνες είχαν επίγνωση ότι μαζί τους υποχωρεί το σκοτάδι. homo - universalis ( ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας), ανθρωποκεντρικός (ενδιαφέρον στον άνθρωπο, να αποδώσει τόσο την εξωτερική ομορφιά του ανθρώπου όσο και τον εσωτερικό του κόσμο), πλαστικότητα/σωματικότητα/στιβαρότητα μορφών.

Ραφαήλ, homo-universalis (ζωγράφος, αρχιτέκτων), ιδανικό κάλλος, γλυκύτητα και ηρεμία μορφών, αρμονία στο χρώμα και στη σύνθεση, έμφαση μαντόνες (16 στην 3ετή φλωρεντινή περίοδο). Ταλέντο του Στη Σχολή των Αθηνών οι ομάδες παραπέμπουν στο Μυστικό δείπνο του Νταβίντσι και η πλαστικότητα/σωματικότητα/στιβαρότητα των μορφών στον Μιχαήλ Άγγελο.

ΒΕΝΕΤΙΑ

Στη Βενετία η Εκκλησία δεν ανέλαβε ποτέ τον ηγεμονικό ρόλο που είχε στη ρώμη, έτσι η κυβέρνηση (η Γαληνοτάτη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου διοικούνταν από μια ολιγαρχία υπό τον εκλεγμένο Δόγη) και τα μέλη των

12

πλούσιων οικογενειών ήταν οι προστάτες των τεχνών. Η Βενετία κυριάρχησε οικονομικά των υπόλοιπων ιταλικών ναυτικών δημοκρατιών έως την πτώση του Βυζαντίου

Έμφαση στο χρώμα λόγω:1. Επίδρασης της βυζαντινής ζωγραφικής (βλέπε εμπορικές σχέσεις)2. Επίδρασης από Κάτω χώρες3. Της καθημερθνής σχέσης με τη θάλασσα (ναυτική δύναμη, πόλη χτισμένη στο

νερό)

Ο Τζιορτζόνε παρέκαμψε την παραδοσιακή θεματολογία με τα ιστορικά,μυθολογικά και θρησκευτικά θέματα και δημιούργησε δυσερμήνευτα έργα. Με τη χρήση της ελαιογραφία πέτυχε τον επιδέξιο χειρισμό φωτός και σκιάς και έδωσε νοσταλγική διάθεση και ονειρική ατμόσφαιρα.

Ο Τισιανός είναι ο 4ος μεγάλος καλλιτέχνης της ώριμης Αναγέννησης. Αξιοποιήσε την τεχνική της ελαιογραφίας (ξαναπερνούσε τα έργα) με αποτέλεσμα την ελευθερία στο χειρισμό του χρώματος, βάθος, χρωματικό πλούτο. Ανθρωποκεντριστής εξού και ο μεγάλος αριθμός προσωπογραφιών.

Ο Κορρέτζιο με το χρώμα και τη σκιά για να καθοδηγήσει το μάτι του θεατή.

ΒΟΡΡΑΣ


Εκατονταετής πόλεμος Γαλλίας-Αγγλίας (1339-1453). Νικήτρια βγήκε η Γαλλία και η Αγγλία έχασε όλες τις κτήσεις της επί γαλλικού εδάφους εκτός από το Καλαί.

Ο Κάρολος ο Ε ασκώντας τα κληρονομικά δικαιώματά του ένωσε υπό το σκήπτρο του την Ισπανία με τις Κάτω χώρες. Το νέο πανίσχυρο βασίλειο διεκδικούσε την κληρονομιά της Αυτοκρατορίας του Καρλομάγνου και αποδυνάμωσε τη Γαλλία. Στις επιχειρήσεις του εναντίον της Ιταλίας (βλέπε προσπάθεια διεύρυνσης πολιτικής δύναμης πάπα) ο Κάρολος κυρίευσε και λεηλάτησε τη Ρώμη (1527).

Οι πόλεμοι αποδυνάμωσαν οικονομικά του ευγενείς και οι πρωτοβουλίες στον καλλιτεχνικό τομές πέρασαν στην ανερχόμενη τάξη των εμπόρων που αντιδρούσαν στην αυλική χλιδή. Η Γάνδη, η Βρύγη κ.λπ. πλούτισαν χάρη στην υφαντουργία και έγιναν καλλιτεχνικά κέντρα.

Θρησκευτική αναταραχή με κορύφωση την Μεταρρύθμιση του Λούθηρου (1517) ως αντίδραση στην κρίση που μάστιζε την καθολική εκκλησία (δωροδοκίες, εμπόριο συγχωροχάρτιων προκειμένου ο ιούλιος β να χτίσει τον Αγ.Πέτρο, ηθικά σκάνδαλα ιερωμένων κ.λπ.). Η Μεταρρύθμιση στηρίχτηκε και από το κίνημα του ουμανισμού που ξεκίνησε από τον Δάντη και τον Βοκκάκιο τον 15ο αιώνα και κορυφώθηκε τώρα με τον Έρασμο που προέτρεπε τον Πάπα σε κάθαρση και μεταρρυθμίσεις.

13

Τέχνες:

Η οικονομική και πολιτική άνοδος της Βουργουνδίας υπό φωτισμένους μονάρχες ανέδειξε τη Φλάνδρα σε καλλιτεχνικό κέντρο με πόλεις όπως η Βρύγη, η Αμβέρσα κ.λπ. Από εκεί η νέα τεχνοτροπία διαδόθηκε και σε άλλες περιοχές της Γαλλίας.

Οι Φλαμανδοί καλλιτέχνες προσέφεραν την ελαιογραφία (την τελειοποίησηε ο βαν Άυκ), την ρεαλιστική και λεπτομερειακή/μικρογραφική αναπαράσταση της πραγματικότητας (λόγω νομιναλισμού) σε συνδυασμό με μεμονωμένα συμβολικά στοιχεία.

Προς το τέλος του 15ου αιώνα η τέχνη του βορρά είχε περάσει από όλα τα στάδια εξέλιξης. Το αδιέξοδο οδήγησε σε στροφή προς παλαιότερες εποχές και τον επιλεκτικό δανεισμό στοιχείων τους.

Επίσης, χάρη στη διάδοση της τυπογραφίας έγινε γνωστός στο βορρά ο Ουμανισμός και χάρη στη χαλκογραφία τα επιτεύγματα της ιταλικής Αναγέννησης , με αποτέλεσμα την μετατόπιση του καλλιτεχνικού βάρους από τη Φλάνδρα στην Ολλανδία.

Σύγκριση Ιταλικής και Βόρειας Αναγέννησης

Διαφορές (5):1. Στο Βορρά οι μεσαιωνικές αντιλήψεις για τον άνθρωπο και τη σχέση του με

το Θεό δεν μεταβλήθηκαν και η τέχνη παρέμεινε συνδεδεμένη με την μεσαιωνική παράδοση VS Ιταλία οι αστοί απενοχοποιήθηκαν και καλλιέργησαν αισθήματα αυτάρκειας και υπεροχής που φαίνονται στα έργα τους.

2. Η Αναγέννηση στο Βορρά αφορά μόνο τη ζωγραφική VS Ιταλία όλες τις τέχνες.

3. Η βόρρεια τέχνη δεν χαρακτηρίζεται από αναβίωση των μορφών της αρχαιότητας VS ιταλική Αναγέννηση χαρακτηρίζεται από αναβίωση των μορφών της αρχαιότητας

4. Η προσπάθεια για κατάκτηση της πραγματικότητας στο βορρά γίνεται εμπειρικά μέσω της παρατήρησης με αποτέλεσμα η πιστότητα να αποδίδεται μέσα από τα ενδύματα και τα κοσμήματα και χωρίς αυτά οι μορφές να παρουσιάζουν δυσμορφία και ακαμψία στην κίνηση VS η ιταλική Αναγέννηση χρησιμοποίησε τη μαθηματική προοπτική.

5. Δεν υπάρχει περιοδολογική ταύτιση ανάμεσα σε Ιταλία και βορρά

Κοινό (1):Το ενδιαφέρον για τη φύση και την πιστή απόδοσή της.Ο νομιναλισμός του Βορρά ωθεί τους καλλιτέχνες στην μικρογραφική απεικόνιση ενώ οι Ιταλοί χρησιμοποιούν την προοπτική.

14

Γερμανία

Η νέα τεχνοτροπία που αποσκοπούσε στην πιστή απόδοση της πραγματικότητας εγκαινιάστηκε στο βορρά Από έναν γλύπτη, τον Σλούτερ.

Ντύρερ: γραμμή-μελέτη θεωρητικών αρχών της Αναγέννησης VSΓκρύνεβαλντ: χρώμα- προσκολλημενος στην μεσαιωνική καλλιτεχνική παράδοση αν και φαίνεται ότι μπορούσε να χειριστεί μα άνεση τα επιτεύγματα της τέχνης της εποχής (προοπτική, φωτοσκίαση, οργανική ένταξη ανθρώπινης μορφής στο χώρο). Ήταν homo universalis

ΟΨΙΜΗ ή ΑΝΤΙΚΛΑΣΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ. ΜΑΝΙΕΡΙΣΜΟΣ (1527-1600)

Κατεξοχήν ιταλικό δημιούργημα και ιδιαίτερα ρωμαϊκό, αν και διαδόθηκε μετά το 1527 και στη Γαλλία, αλλά από Ιταλούς καλλιτέχνες. Το στυλ του γίνεται αντιληπτό ως κρίση στην τέχνη. Ο όρος μανιερισμός δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ από τους καλλιτέχνες της περιόδου, καθώς δεν γνώριζαν ότι ανήκουν σε κάποια φάση ή ρυθμό σε αντίθεση με τους αναγεννησιακούς καλλιτέχνες που είχαν επίγνωση ότι μαζί τους υποχωρεί το σκοτάδι.


Η κατάληψη και λεηλασία της Ρώμης (1517) από Κάρολο Ε (βλέπε παπικές προσπάθειες) θεωρήθηκε ως τιμωρία του ηθικού εκπεσμού, ενώ προκάλεσε και τη φυγή-διασκορπισμό των καλλιτεχνών

Μεταρρύθμιση (1517), φυγή πιστών από καθολική Εκκλησία

Αντιμεταρρύθμιση (Τρέντο, 1545-1562), προσπάθεια ανάσχεσης της φυγής

1512, το ηλιοκεντρικό σύστημα του Κοπέρνικου έβγαλε τη Γη από το κέντρο του κόσμου και την επανατοποθέτησε ως ένα ασήμαντο σημείο του και δημιούργησε κρίση ταυτότητας στους χριστιανούς.

Η ανακάλυψη του Νέου Κόσμου (1492) έκανε τους Ευρωπαίους να συνειδητοποιήσουν ότι αποτελούν τον Παλαιό Κόσμο και επέτεινε την κρίση ταυτότητας

Η εφεύρεση της τυπογραφίας (1451) και η συνεπακόλουθη διάδοση ιδεών άλλαξαν τις απόψεις για τον κόσμο (σαν κουτσουλιά) κ.λπ.

Οι μεγάλοι αναγεννησιακοί καλλιτέχνες είχαν φτάσει τη ζωγραφική στην κορύφωσή της με αποτέλεσμα το αδιέξοδο των επόμενων καλλιτεχνών που είτε θα έμεναν στην αντιγραφή των αναγεννησιακών υψηλών προτύπων ή έπρεπε να ξεχωρίσουν κάπως.

15

Ιστοριογραφία της τέχνης με Βασάρι. Στο έργο Οι βίοι των πλέον εξαίρετων ζωγράφων γλυπτών και αρχιτεκτόνων (1550, 1568) χωρίζει τις μεγάλες εποχές της τένης σε τρεις περιόδους, αναλοηικά με την ανθρώπινη ζωή.

1η (γέννηση): 13ος και 14ος αιώνας, οι καλλιτέχνες του απελευθέρωσαν την τέχνη από την «ξύλινη ελληνική» δηλαδή την ιταλιανίζουσα βυζαντινή ζωγραφική,

2η: σημαντικές πρόοδοι με προοπτική, ρελιασμό. Μασάτζιο,

3η: πραγματικός θρίμαβος. ΝταΒίντσι (ατμοσφαιρική προοπτική, σφουμάτο), Ραφαήλ (έφτασε και ξεπέρασε τον Ζεύξη και τον απελλή), ο Μιχαήλ Άγγελος αποτελεί το αποκορύφωμα σε όλους τους τομείς,. Μετά από αυτόν οι τέχνες είναι καταδικασμένες να σιγήσουν.

Τέχνες:

Η μανιέρα προσπάθησε να δει από νέα οπτική ματιά τον κόσμο αυτόν, να τον ερμηνεύσει και να επανατοποθετήσει τον άνθρωπο στο χώρο αυτόν. Η μόνη λύση για τον άνθρωπο μέσα σε αυτόν τον ασαφή κι αποσταθεροποιημένο χώρο όπου ο άνθρωπος ήταν ψυχρός και ανασφαλής ήταν να επιχειρήσει μια διαφυγή μέσα από την κίνηση και να αποδώσει και να επαναπροσδιορίσει τον χώρο.

Θεματολογία περίπλοκη

Βασίστηκε σε στυλιστικές συμβάσεις και στην στεγνή τεχνική και θεωρείται τέχνη για ολίγους και καλλιεργημένους που έχουν τις φιλολογικές γνώσεις να αποκωδικοποιήσουν μια αλληγορική εικόνα.

Ο μανιεριστής καλλιτέχνης δημιουργεί πολλαπλά σημεία αναφοράς και μέσω αυτών τον ατέρμονα εικαστικό χώρο. Ο χώρος εν κινήσει προκύπτει από την αντιστροφή της κλασικής προοπτικής

Κύριο μορφολογικό στοιχείο η κίνηση. Κορύφωση της κίνησης με Figura serpentinata και περίβλεπτα γλυπτά.

16

ΜΠΑΡΟΚ (1600-1700)

Λέξεις-κλειδιά: θεατρικότητα, υπερβολή, θρησκευτική έξαρση και έξαρση συναισθημάτων, ο άνθρωπος ως πιστός (Ιταλία) και υπήκοος (Γαλλία), ηθελημένη αταξία, συναίρεση αντιφατικών στοιχείων, πολυσυνθετότητα, συνολικό έργο τέχνης, καλλιτεχνικά σύνολα, θρίαμβος καθολικισμού, προπαγάνδα.


Μεταρρύθμιση (1517)-Αντιμεταρρύθμιση (1545-1562)

Ο θρησκευτικός Τριακονταετής πόλεμος (1618-1648) μεταξύ Καθολικών-Προτεσταντών

Ανάπτυξη πόλεων.

Αφετηρία η Ρώμη

Ιησουίτες και θρησκευτική προπαγάνδα (propaganda fidei)

Διαπλοκή εκκλησιαστικής και κοσμικής εξουσίας (οι ιταλοί αριστοκράτες επιδιώκουν την είσοδο στους εκκλησιαστικούς κύκλους με στόχο την ανάρρηση στον παπικό θρόνο)

Οι εκκλησιαστικοί παράγοντες διεκδικούν εκοσμικευμένη ζωή (διατηρούν ερωμένες, παιδιά, κατ΄ όνομα αγαμία)

Παρακμή Ισπανίας και ακμή της Ολλανδίας. Προκλήθηκε από τη επανάσταση των Κάτω Χωρών (1565) και την ανακήρυξη της Ολλανδικής Δημοκρατίας. Η Φλάνδρα παρέμεινε καθολική

Ολλανδία: δημοκρατική, προτεσταντική, ναυτική δύναμη, υπερπόντιες κτήσεις

Οι πολίτες οργανώνονται σε συντεχνίες και πολιτοφυλακές

Τέχνες:

ΡώμηΔιαπλοκή εξουσίας και καλλιτεχνών για προπαγανδιστικούς λόγους (καλλιτεχνικοί κύκλοι γύρω από επισκόπους, καρδιναλίους)

Λέξεις κλειδιά: προπαγάνδα, θεατρικότητα, ζωγραφικότητα, κίνηση, υπερβολή, έξαρση συναισθήματος, φαντασμαγορία, αντίθετα στοιχεία, «ενιαίο έργο τέχνης», παιχνίδι φωτός-σκιάς, ισορροπία δια της αταξίας, αισθητική απόλαυση που φτάνει τον αισθησιασμό (κυρίως γλυπτική), θεληματική ακαταστασία, συντριβάνια, συνθέσεις, πολλαπλά σημεία φυγής

17

ΟλλανδίαΠροτεσταντισμός: ανεικονικότητα, άρα οι καλλιτέχνες στρέφονται σε άλλα θέματα από τα εκκλησιαστικά (νεκρές φύσεις, τοπιογραφίες, εικόνες της καθημερινότητας-ρωπογραφίες), ανθί το εμπόριο τεχνών με άνοδο ων μεσαζόντων-εμπόρων τέχνης

Δημοκρατία: ισότητα πολιτών άρα διακριτικά καλλιτεχνικά έργα και όχι υπερβολές

Ισπανία

Οι βασιλείς στεγάζουν στα παλάτια τους καλλιτέχνες προκειμένου να έχουν την αποκλειστικότητα των έργων τους.

Ο ρόλος του καλλιτέχνη πολλαπλός: αναλαμβάνει διπλωματικές αποστολές κ.λπ.

ΡΟΚΟΚΟ (1700-1789)

Λέξεις-κλειδιά: αισθησιασμός, διασκέδαση, διακοσμητικό στυλ.


Διαφωτισμός

Λήξη 1789, Γαλλική Επανάσταση ως αποκορύφωμα του.

Την εποχή αυτή οι τέχνες με επικεφαλής την αρχιτεκτονική υπηρετούν την απόλυτη μοναρχία, όπως αυτή καθορίστηκε από τον Λουδοβίκο ΙΔ΄ «βασιλιά Ήλιο»: να καθηλώσει τον υπήκοο μπροστά στη δύναμη, την αίγλη και το μεγαλείο του ελέω Θεού ηγεμόνα.

Από το rocaille (μικρό κογχύλι) που ερμηνεύεται διττά:

1. Τα «νυμφέα» δηλαδή τα τεχνητά σπήλαια διακοσμημένα με κογχύλια που κατασκευάζονταν για να ικανοποιήσουν το καπρίτσιο των αριστοκρατών

2. Την ανάγκη να ξεφύγουμε από τους κανόνες της πιστής αναπαράστασης και να υιοθετηθούν νέοι πιο κοντά στη φύση που να υμνούν τη χαρά της ζωής, τον έρωτα, και αρνούνται τον ορθολογισμό του κλασικισμού

Το ροκοκό είναι στυλ διακοσμητικό. Αφορά κυρίως την εσωτερική διακόσμηση. Είναι κατεξοχήν προϊόν της γαλλικής Αυλής και ολοκληρώνει το «ενιαίο έργο τέχνης» που εισηγήθηκε το μπαρόκ. Οι πελάτες των καλλιτεχνών ήταν η Αυλή, έτσι οι καλλιτέχνες δημιουργούσαν τα έργα επί παραγγελία. Ο Κολπέρ, βασιλικός σύμβουλος, κατάφερε να θέσει τις τέχνες υπό την προστασία του Στέμματος. Μια πλειάδα επιπλοποιών, υφασματοποιών και λοιπών τεχνιτών εργάζονταν με μηνιαίο μισθό και ικανοποιούσαν τα γούστα και τις παραγγελίες.

18

Χαρακτηριστική είναι η Αίθουσα των κατόπτρων στις Βερσαλίες.

Από τους ζωγράφους ξεχωρίζουν ο Βατώ (υπαίθριες αβρές γιορτές) και Φραγκονάρ. Με την γαλλική Επανάσταση αρκετοί καλλιτέχνες είτε έχασαν το κεφάλιτους μαζί με τους εργοδότες τους είτε αυτοεξορίστηκαν.

19

20ος αιώνας


Ο Α’ ΠΠ (1914-1918) και ο Β΄ΠΠ (1940-1944)

Κατά τον «μεγάλο πόλεμο» τα 4 χρόνια πρωτοφανούς σκληρότητας και βιαιότητας έσβησαν την πίστη στην πρόοδο, την εξέλιξη και την ιστορία. Η φρίκη του προκάλεσε βαθύτατη κρίση συνείδησης στους Ευρωπαίους, η οποία οδήγησε στην άρνηση των παραδοσιακών αξιών, στην αμφισβήτηση της καθεστηκυίας τάξης και στην αναζήτηση εξόδου μέσα από τη γενική ανατροπή ενός «αυτόχειρα» πολιτισμού.

Πολιτικές επαναστάσεις (π.χ. Ρωσία, 1917)

Άνοδος ναζισμού (Γερμανία), φασισμού (Ιταλία), υπαρκτού σοσιαλισμού (Ρωσία)

Η κατάρρευση του κόσμου όπως ήταν γνωστός μέχρι τότε δημιούργησε την ανάγκη για επαναπροσδιορισμό των στόχων της τέχνης. Άλλοι καλλιτέχνες αναζήτησαν τις βάσεις προκειμένου να οργανωθεί μια λειτουργική κοινωνία και άλλοι επέλεξαν την άρνηση και τη φυγή, απορρίπτοντας κάθε θεωρητική αρχή και υποτιμώντας την ιστορία.

Επιστήμες:

Ανάπτυξη επιστημών και τεχνολογίας (Αϊνστάιν, η θεωρία σχετικότητας) εκμηδενισμός άλλαξε την αντίληψη για το χρόνο που μέχρι τότε θεωρούνταν αποστάσεωνγραμμικός και αντικειμενικά μετρήσιμος

Εποχή της επικοινωνίας και της πληροφόρησης διάδοση πληροφοριών

Εξέλιξη μεταφορικών μέσων (1920 αεροπορική σύνδεση Λονδίνου-Τόκιου,

επικράτηση τρένου κι αυτοκινήτου)

Ψυχανάλυση (Φρόυντ) => αυτογνωσία ανθρώπου και επανατοποθέτησή του στον περιβάλλοντα χώρο, υποκειμενικότητα ονειρικού χρόνου

Όλα μαζί μετέβαλαν την αντίληψη για το χρόνο. Έτσι στην τέχνη του 20ου αιώνα κυριαρχούν η απόρριψη του ιστορικού χρόνου, η αχρονία του χώρου και η καινοτομία

Οπισθοδρομικές τάσειςΠροπαγανδιστική με χαρακτηριστικό την επιστροφή στο κλασικισμό του 19ου αιώνα σε Γερμανία και Ιταλία (novecento, Μουσολίνι και επιβολή εθνικής τέχνης, με μίμηση της ρωμαίκής τέχνης και θεματολογία τα επιτεύγματα του Ντούτσε, τη λατινική οικογένεια κ.λπ.)Ρωσία: οι καλλιτέχνες της πρωτοπορίας θεωρήθηκαν η ελίτ της αστικής τάξης και της διανόησης. Στη μετά Λένιν εποχή (1924) η τέχνη είχε διδακτικό και

20

προπαγανδιστικό στόχο και κατευθυνόταν από το κόμμα (πορτρέτα ηγετών, μνημειακές διαστάσεις, επιστροφή σε έναν ακαδημαϊκό ρεαλισμό του 19ου αιώνα)

Η τέχνη ακολούθησε την ταχύτητα της εποχής:Γρήγορη εναλλαγή βραχύβιων κινημάτωνχαμαιλέοντες καλλιτέχνες που μεταπηδούσαν από το ένα στο άλλοαπομάκρυνση από τα παραδοσιακά και χρονοβόρα μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης με χρήση της επιστήμης, της τεχνολογίας και ευτελών υλικώνέργα συνδεδεμένα με την ίδια τη ζωήτρεις κυρίαρχες τάσεις _____η «έκφραση» με τον εξπρεσιονισμό (αφετηρία ο Βαν Γκογκ)_____η «αφαίρεση» (αφετηρία ο Σεζάν)_____η «φαντασία» με τον υπερεαλισμό (αφετηρία ο Γκωγκέν)(βλέπε και Γκόμπριχ, σ. 563)

Σταθμοί/πηγές έμπνευσης (4):Οι αναδρομικές εκθέσεις των 3 παραπάνω καλλιτεχνών στο Παρίσι, του Μουνχ στο Βερολίνο Η ανακάλυψη της «άχρονης» αφρικανικής τέχνηςΟι δημιουργίες απαίδευτων καλλιτεχνών (ναίφ ή πρίμιτιβ ζωγράφων π.χ. Ρουσσώ) ή ανθρώπων με ψυχικές ασθένειες (π.χ. Wolfli)

Μη παραστατικά κινήματα«Γαλάζιος καβαλάρης» του γερμανικού εξπρεσιονισμού με ΚαντίνσκιΣουπρεματισμός με ΜάλεβιτςΝτε στιλ με ΜοντριάνΚονστρουκτιβισμός με ΤάτλινΑφαίρεση με Μπρανκούζι

Φωβισμός, Γαλλία -Εξπρεσιονισμός, Γερμανία ως απόρριψη του ιμπρεσιονισμού. Κοινά τα έντονα χρώματα και η ενστικτώδης χρήση τους. Προσπάθησαν να συγκινήσουν συναισθηματικά και πνευματικά με την προσωπική ματιά, τια αντινατουραλιστικές μορφές και τα έντονα χρώματα. Διαφορές: Ο φωβισμός, ήταν πειθαρχημένος, δεν διέκοψε τις επαφές με τη γαλλική καλλιτεχνική παράδοση, και ενδιαφέρθηκε περισσ’οτερο για την αρμονία. Ο εξπρεσιονισμός ήταν βίαιος, κυριάρχησε το ένστικτο έναντι της παράδοσης με σχεδόν βάρβαρο χρώμα και την παραμόρφωση. Φωβισμός, Γαλλία (Ματίς, Ντεραίν)Ματίς. Ένταση και περιφρόνηση της πραγματικότητας. Απόλυτη σχεδιαστική και χρωματική ελευθερία.

21

Περιλήψεις ΕΠΟ20.doc

Documents

Transcript of Περιλήψεις ΕΠΟ20.doc