Η ΠΡΩΙΜΗ ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΠΟΥ ΠΡΟΑΝΑΓΓΕΛΕΙ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

laquoΕίσαι ποιητής των λαών () Αποκαλείς εmicroάς νικητάς Δια σου θέλοmicroεν νικήσειraquoΕπrsquo ονόmicroατι του Κρητικού ΛαούΟ αρχηγός των τεσσάρων επαρχιών της ΚρήτηςΙ ΖυmicroβρακάκηςΟmicroαλός 4 Ιανουαρίου 1867raquo(Από επιστολή των Κρητών προς τον Βίκτωρα Ουγκό δηmicroοσιευmicroένη στην εφΕθνοφύλαξ 2111867)

Οι αιτίες και η προπαρασκευή της επανάστασης

Η αριθmicroητική υπεροχή των χριστιανώνΑνάmicroεσα στις υπόδουλες κοιτίδες του ελληνισmicroού microετά τη δηmicroιουργία του ανεξάρ-τητου ελληνικού κράτους εξέχουσα σηmicroασία είχε η Κρήτη Το νησί παραχωρήθηκε στην Αίγυπτο ως αντάλλαγmicroα της αποστολής αιγυπτιακού στρατού εναντίον των Ελλή-νων κατά την Επανάσταση του 1821 υπό τον Ιmicroπραήmicro Ακολούθως τόσο η αιγυπτι-ακή κατοχή του νησιού κατά την περίοδο 1830-1840 (πόλεmicroος Αιγύπτου-Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας) όσο και η σκληρότητα που επέδειξε ο Αλβανός διοικητής του νησιού προς τους Τούρκους microπέηδες ύστερα από την επανένταξη της Κρήτης στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία ενίσχυσαν αριθmicroητικά το χριστιανικό στοιχείο Έτσι ενώ το 1821 στο νησί υπήρχαν 160000 microουσουλmicroάνοι και 129000 χριστιανοί το 1866 η πληθυσmicroιακή αναλογία είχε ανατραπεί και στην Κρήτη ζούσαν περίπου 60000 microουσουλmicroάνοι και 200000 χριστιανοί Αν αναλογιστούmicroε τη microεγάλη αυτή διαφορά υπέρ των χριστιανών τη γεωγραφική θέση του νησιού καθώς και το ελεύθερο και αρειmicroάνιο πνεύmicroα των

Κρητικών τότε microπορούmicroε να κατανοήσουmicroε καλύτερα τον λόγο για τον οποίο η Κρήτη αποτέλεσε τον τόπο διεξαγωγής του πρώτου απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων microετά την Επανάσταση του 1821

Η microη εφαρmicroογή του Χάτι Χουmicroαγιούν (hati-i-humayun)Το έναυσmicroα για την έκρηξη της επανάστασης του 1866-1869 έδωσε η microη εφαρmicroογή των microεταρρυθmicroιστικών microέτρων του Χάτι Χουmicroαγιούν (hati-i-humayun) Συγκεκριmicroένα αφενός λόγω του Κριmicroαϊκού πολέmicroου (1856) κατά τον οποίο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις έσπευσαν να βοηθήσουν τον σουλτάνο microε τελικό αποτέλεσmicroα την ήττα των Ρώσων και τη σωτηρία της αυτοκρατορίας αλλά κυρίως λόγω της πίεσης των Άγγλων οι οποίοι εξαρτούσαν σηmicroαντικά συmicroφέροντα από την ύπαρξη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας εκδόθηκε από την Υψηλή Πύλη το microεταρρυθmicroιστικό πρόγραmicromicroα του Χάτι Χουmicroαγιούν ώστε να συmicroπλεύσει η αυτοκρατορία microε τις σύγχρονες αντιλήψεις που ίσχυαν στην Ευρώπη και να κατευναστεί η δυσαρέσκεια των υπόδουλων πληθυσmicroών Τα microέτρα αυτά όmicroως παρέmicroειναν στο πλαίσιο της θεωρίας και πολλοί τοπικοί άρχοντες όπως αυτοί της Κρήτης δεν τα εφάρmicroοσαν στην πράξη Αυτό είχε ως αποτέλεσmicroα τις δια-microαρτυρίες των Κρητικών προς την Κωνσταντινούπολη Οι διαmicroαρτυρίες αυτές είχαν θετική απήχηση αφού microε σχετικό διάταγmicroα η Πύλη επιβεβαίωνε και διεύρυνε την έκταση των microεταρρυθmicroίσεων του Χάτι Χουmicroαγιούν Παρrsquo όλα αυτά η κατάσταση δεν βελτιώθηκε σε ικανοποιητικό βαθmicroό Επιπλέον η διοίκηση του κυβερνήτη της Κρήτης Ισmicroαήλ πασά επιδείνωσε την ήδη τεταmicroένη κατάσταση αυξάνοντας τις καταπατήσεις των δικαιωmicroάτων των χριστιανών

Η σύγκρουση Ισmicroαήλ πασά και ΣφακιανώνΣυγκεκριmicroένα ο Ισmicroαήλ πασάς είχε έρθει σε σφοδρή σύγκρουση microε τους Σφακιανούς Είχε σχηmicroατίσει microία ψευδοσυνέλευση microε 80 προεστούς από όλη την Κρήτη και καταδί-κασε τους καπεταναίους και τους προεστούς των Σφακίων για δήθεν υπερβάσεις τους κατά των γειτονικών χωριών Ο Γ Ζερβός σύmicroβουλος των Σφακίων για να αποδείξει ότι οι καταγγελίες κατά των Σφακιανών ήταν σκηνοθετηmicroένες υπέγραψε δήλωση microε την οποία αποδεχόταν την αποστολή στρατεύmicroατος από τον πασά στα Σφακιά για να συλληφθούν οι καταδικασθέντες αυτουργοί Δόθηκε έτσι η ευκαιρία στον Ισmicroαήλ

Χαλκογραφία του χάρτη της Κρήτης από τον Vincenzo

Κρητικών τότε microπορούmicroε να κατανοήσουmicroε καλύτερα τον λόγο για τον οποίο η Κρήτη αποτέλεσε τον τόπο διεξαγωγής του πρώτου απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων microετά την Επανάσταση του 1821

Η microη εφαρmicroογή του Χάτι Χουmicroαγιούν (hati-i-humayun)Το έναυσmicroα για την έκρηξη της επανάστασης του 1866-1869 έδωσε η microη εφαρmicroογή των microεταρρυθmicroιστικών microέτρων του Χάτι Χουmicroαγιούν (hati-i-humayun) Συγκεκριmicroένα αφενός λόγω του Κριmicroαϊκού πολέmicroου (1856) κατά τον οποίο οι ευρωπαϊκές δυνάmicroεις έσπευσαν να βοηθήσουν τον σουλτάνο microε τελικό αποτέλεσmicroα την ήττα των Ρώσων και τη σωτηρία της αυτοκρατορίας αλλά κυρίως λόγω της πίεσης των Άγγλων οι οποίοι εξαρτούσαν σηmicroαντικά συmicroφέροντα από την ύπαρξη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας εκδόθηκε από την Υψηλή Πύλη το microεταρρυθmicroιστικό πρόγραmicromicroα του Χάτι Χουmicroαγιούν ώστε να συmicroπλεύσει η αυτοκρατορία microε τις σύγχρονες αντιλήψεις που ίσχυαν στην Ευρώπη και να κατευναστεί η δυσαρέσκεια των υπόδουλων πληθυσmicroών Τα microέτρα αυτά όmicroως παρέmicroειναν στο πλαίσιο της θεωρίας και πολλοί τοπικοί άρχοντες όπως αυτοί της Κρήτης δεν τα εφάρmicroοσαν στην πράξη Αυτό είχε ως αποτέλεσmicroα τις δια-microαρτυρίες των Κρητικών προς την Κωνσταντινούπολη Οι διαmicroαρτυρίες αυτές είχαν θετική απήχηση αφού microε σχετικό διάταγmicroα η Πύλη επιβεβαίωνε και διεύρυνε την έκταση των microεταρρυθmicroίσεων του Χάτι Χουmicroαγιούν Παρrsquo όλα αυτά η κατάσταση δεν βελτιώθηκε σε ικανοποιητικό βαθmicroό Επιπλέον η διοίκηση του κυβερνήτη της Κρήτης Ισmicroαήλ πασά επιδείνωσε την ήδη τεταmicroένη κατάσταση αυξάνοντας τις καταπατήσεις των δικαιωmicroάτων των χριστιανών

Η σύγκρουση Ισmicroαήλ πασά και ΣφακιανώνΣυγκεκριmicroένα ο Ισmicroαήλ πασάς είχε έρθει σε σφοδρή σύγκρουση microε τους Σφακιανούς Είχε σχηmicroατίσει microία ψευδοσυνέλευση microε 80 προεστούς από όλη την Κρήτη και καταδί-κασε τους καπεταναίους και τους προεστούς των Σφακίων για δήθεν υπερβάσεις τους κατά των γειτονικών χωριών Ο Γ Ζερβός σύmicroβουλος των Σφακίων για να αποδείξει ότι οι καταγγελίες κατά των Σφακιανών ήταν σκηνοθετηmicroένες υπέγραψε δήλωση microε την οποία αποδεχόταν την αποστολή στρατεύmicroατος από τον πασά στα Σφακιά για να συλληφθούν οι καταδικασθέντες αυτουργοί Δόθηκε έτσι η ευκαιρία στον Ισmicroαήλ

Χαλκογραφία του χάρτη της Κρήτης από τον Vincenzo

πασά να στείλει στρατό στα Σφακιά και να συλλάβει 19 άτοmicroα Το γεγονός αυτό προ-κάλεσε έντονες αντιδράσεις και αποτέλεσε το έναυσmicroα των microυστικών συνεννοήσεων Επιπλέον ο Ισmicroαήλ πασάς σύmicroφωνα microε microυστικές διαταγές της Πύλης είχε ακυρώσει όλα τα προνόmicroια που προβλέπονταν για την Κρήτη Στο νησί επικρατούσε εξαθλίωση του πληθυσmicroού εξαιτίας του πολλαπλασιασmicroού του αντιτίmicroου των αγροmicroισθώσεων που κατέβαλαν οι Κρήτες αγρότες λόγω των αλλεπάλληλων microεσαζόντων εκmicroισθωτών (πρακτική του microαλικανέ) Κατάσταση χάους προξενούσαν επίσης οι φυλακίσεις των προκρίτων και η συνεχόmicroενη δωροδοκία των αξιωmicroατούχων Οι κάτοικοι των δυτικών επαρχιών αποφάσισαν να διαmicroαρτυρηθούν στην Πύλη microε ανα-φορά προς τον σουλτάνο την οποία προσκόmicroισαν και στον Ισmicroαήλ πασά Την αναφορά αυτή όmicroως δεν τη δέχτηκε ο σουλτάνος και η πράξη αυτή έδωσε περισσότερο θάρρος στον Ισmicroαήλ να συνεχίσει την τυραννική του διοίκηση Έτσι έπαυσε τον δηmicroογέροντα Χανίων Μ Φούmicroη παραβιάζοντας το δικαίωmicroα που είχαν οι χριστιανοί να διορίζουν και να παύουν microόνοι τους άρχοντες της αυτοδιοίκησής τους

laquoΑν είχαν σεβαστεί το Χάτι Χουmicroαγιούνraquo ndashθυmicroάται ο παππούςndash laquoκαι αν είχαν τηρήσει όσα όριζε ο Οργανικός Νόmicroος του 1868 έπειτα από το microακελειό των Χριστιανών microπορεί και να microη χυνόταν άλλο αίmicroα Δεκάξι χρονών ήταν microε το Χάτι Χουmicroαγιούν τότε που χτύ-πησαν για πρώτη φορά οι καmicroπάνες των χριστιανών microεστωmicroένος οικογενειάρχης όταν κοινοποιήθηκε ο Οργανικός Νόmicroος που όριζε επίσηmicroη γλώσσα την ελληνική διδακτέα ακόmicroη και στα microουσουλmicroανικά σχολεία Είχε δυσκολευτεί στην αρχή έπρεπε όmicroως να το καταλάβει και το κατάλαβε Ανεξιθρησκία προσωπική ελευθερία εξασφάλιση της τιmicroής και της ιδιοκτησίας (hellip) Η κακοδιοίκηση και η αγριότητα του Ισmicroαήλ Χεκίmicroε Πασά οδήγησαν στον microεγάλο ξεσηκωmicroό του 1866 που θα () γεmicroίσει αποκαΐδια το νησί Που microυαλό Μέσα δεκάτου ενάτου αιώνα κι εξακολουθούσαν να φουρκίζουν προς παρα-δειγmicroατισmicroόν των γκιαούρηδων τους αρχηγούς των ξεσηκωmicroένων () Κανείς Τούρκος γενικός διοικητής Κρήτης δεν έπαιρνε απόφαση για απαγχονισmicroό χωρίς τη συγκατάθεση και συχνά την προτροπή των Άγγλωνhellipraquo Μάρω Δούκα laquoΑθώοι και φταίχτεςraquo 2004

laquoΑυτονοmicroίαraquo ή laquoΈνωσηraquoΣτην αρχή οι αντιδράσεις των Κρητικών δεν ήταν οργανωmicroένες και δεν είχαν ενιαίο χαρακτήρα Οι απόψεις των τοπικών ηγετών βρίσκονταν σε αντίθεση άλλοι επιθυmicroού-σαν να ζητηθεί τοπική αυτονοmicroία και να παραχωρηθούν επιπλέον προνόmicroια όπως η microείωση των φόρων η ίδρυση δικαστηρίων microε επίσηmicroη γλώσσα την ελληνική η ίδρυση νέων σχολείων η δηmicroιουργία Αγροτικής Τράπεζας κά ενώ άλλοι βασιζόmicroενοι στο παράδειγmicroα των Ιονίων νήσων ήθελαν να microη χαθεί η ευκαιρία και ζητούσαν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

Η συγκυρίαΟι Κρητικοί διέβλεπαν ως ευνοϊκή συγκυρία την αλλαγή στην πολιτική της Αυστρίας η οποία έπαψε να υποστηρίζει τη διατήρηση του status quo στα Βαλκάνια και την ακεραιότητα της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Επιπλέον υπογράmicromicroιζαν την αδυναmicroία του σουλτάνου να ανακαταλάβει τις περιοχές των Παραδουνάβιων Ηγεmicroονιών microετά την πτώση του Κούζα τον Φεβρουάριο του 1866 ενώ έβρισκαν ότι ήταν ευνοϊκές οι πληροφορίες που έρχονταν από τη Σερβία σύmicroφωνα microε τις οποίες οι Σέρβοι ήταν έτοι-microοι να ζητήσουν από τις Μεγάλες Δυνάmicroεις τον έλεγχο των φρουρίων του Sabac του Βελιγραδίου και του Ada-Kale Τέλος οι Κρητικοί δέχονταν παροτρύνσεις να πάρουν τα όπλα από διάφορες πατριωτικές οργανώσεις στην ανεξάρτητη Ελλάδα αλλά και από πολιτικούς ηγέτες όπως ο Κουmicroουνδούρος και από τους προξένους της Ρωσίας τον Δενδρινό στα Χανιά και τον Μητσοτάκη στο Ηράκλειο οι οποίοι διαβεβαίωναν τους Κρητικούς ότι η επανάσταση θα έχει την υποστήριξη της Ρωσίας καθώς και τη συmicroπαράσταση των Γάλλων Αλλά και ο Έλληνας πρόξενος έδινε υποσχέσεις για υλική υποστήριξη του αγώνα

Η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησηςΣτην Ελλάδα η επίσηmicroη κυβέρνηση βρισκόταν σε δύσκολη θέση γιατί από τη microια microεριά ήταν δεmicroένη στο άρmicroα της αγγλικής πολιτικής και δεν έπρεπε να υποστηρίζει επανα-στατικά κινήmicroατα ενώ από την άλλη λόγω της πίεσης της κοινής γνώmicroης επιθυmicroούσε να βοηθήσει τους Κρητικούς Προκειmicroένου να ενεργοποιηθεί η ελληνική κυβέρνηση

Ζωγραφική αναπαράσταση Τούρκων της Κρήτης που

Ο Νικ Σακόπουλος πρόξενος της Ελλάδας στα Χανιά κατά τη

laquoΑυτονοmicroίαraquo ή laquoΈνωσηraquoΣτην αρχή οι αντιδράσεις των Κρητικών δεν ήταν οργανωmicroένες και δεν είχαν ενιαίο χαρακτήρα Οι απόψεις των τοπικών ηγετών βρίσκονταν σε αντίθεση άλλοι επιθυmicroού-σαν να ζητηθεί τοπική αυτονοmicroία και να παραχωρηθούν επιπλέον προνόmicroια όπως η microείωση των φόρων η ίδρυση δικαστηρίων microε επίσηmicroη γλώσσα την ελληνική η ίδρυση νέων σχολείων η δηmicroιουργία Αγροτικής Τράπεζας κά ενώ άλλοι βασιζόmicroενοι στο παράδειγmicroα των Ιονίων νήσων ήθελαν να microη χαθεί η ευκαιρία και ζητούσαν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

Η συγκυρίαΟι Κρητικοί διέβλεπαν ως ευνοϊκή συγκυρία την αλλαγή στην πολιτική της Αυστρίας η οποία έπαψε να υποστηρίζει τη διατήρηση του status quo στα Βαλκάνια και την ακεραιότητα της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Επιπλέον υπογράmicromicroιζαν την αδυναmicroία του σουλτάνου να ανακαταλάβει τις περιοχές των Παραδουνάβιων Ηγεmicroονιών microετά την πτώση του Κούζα τον Φεβρουάριο του 1866 ενώ έβρισκαν ότι ήταν ευνοϊκές οι πληροφορίες που έρχονταν από τη Σερβία σύmicroφωνα microε τις οποίες οι Σέρβοι ήταν έτοι-microοι να ζητήσουν από τις Μεγάλες Δυνάmicroεις τον έλεγχο των φρουρίων του Sabac του Βελιγραδίου και του Ada-Kale Τέλος οι Κρητικοί δέχονταν παροτρύνσεις να πάρουν τα όπλα από διάφορες πατριωτικές οργανώσεις στην ανεξάρτητη Ελλάδα αλλά και από πολιτικούς ηγέτες όπως ο Κουmicroουνδούρος και από τους προξένους της Ρωσίας τον Δενδρινό στα Χανιά και τον Μητσοτάκη στο Ηράκλειο οι οποίοι διαβεβαίωναν τους Κρητικούς ότι η επανάσταση θα έχει την υποστήριξη της Ρωσίας καθώς και τη συmicroπαράσταση των Γάλλων Αλλά και ο Έλληνας πρόξενος έδινε υποσχέσεις για υλική υποστήριξη του αγώνα

Η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησηςΣτην Ελλάδα η επίσηmicroη κυβέρνηση βρισκόταν σε δύσκολη θέση γιατί από τη microια microεριά ήταν δεmicroένη στο άρmicroα της αγγλικής πολιτικής και δεν έπρεπε να υποστηρίζει επανα-στατικά κινήmicroατα ενώ από την άλλη λόγω της πίεσης της κοινής γνώmicroης επιθυmicroούσε να βοηθήσει τους Κρητικούς Προκειmicroένου να ενεργοποιηθεί η ελληνική κυβέρνηση

Ζωγραφική αναπαράσταση Τούρκων της Κρήτης που

Ο Νικ Σακόπουλος πρόξενος της Ελλάδας στα Χανιά κατά τη

ιδιαίτερη κινητικότητα επέδειξε η πατριωτική οργάνωση Κεντρική Επιτροπή microε ιδρυτή τον Κρητικό στην καταγωγή Ρενιέρη έναν από τους διοικητές της Εθνικής Τράπεζας που συγκέντρωνε πολεmicroοφόδια εθελοντές και χρήmicroατα για τον αγώνα της Κρήτης Η επιτροπή είχε σχέσεις microε κυβερνητικά στελέχη όπως ο Κουmicroουνδούρος και ο Καλλέρ-γης χωρίς όmicroως να καταφέρει να εξασφαλίσει την υποστήριξή τους

Η πρώτη φάση της επανάστασης

Το υπόmicroνηmicroα προς τον σουλτάνοΗ πρώτη ενέργεια των επαναστατών ήταν να συγκεντρωθούν τον Απρίλιο του 1866 στον Οmicroαλό και ύστερα από microακροχρόνιες διαβουλεύσεις να καταλήξουν στις 27 Μαΐου στη σύνταξη ενός υποmicroνήmicroατος microε το οποίο ζητούσαν από τον σουλτάνο εφαρmicroογή των microεταρρυθmicroίσεων του Χάτι Χουmicroαγιούν και κατάργηση των παράνοmicroων φόρων Το ίδιο υπόmicroνηmicroα στάλθηκε στους προξένους της Μεγάλης Βρετανίας της Γαλλίας και της Ρωσίας microαζί microε διάφορες επεξηγηmicroατικές σηmicroειώσεις και microε την επισήmicroανση ότι οι Κρητικοί επιθυmicroούσαν ένα αυτόνοmicroο καθεστώς ή ένα καθεστώς παρόmicroοιο microε αυτό της Σάmicroου

Το microυστικό υπόmicroνηmicroαΗ έλλειψη όmicroως συνεννόησης και η διάσπαση που υπήρχε microεταξύ των Κρητικών ηγε-τών οδήγησε στη σύνταξη ενός microυστικού microηνύmicroατος microε το οποίο οι Κρητικοί αρχηγοί

Μετά τον θάνατο του διοικητή της Εθνικής Τράπεζας Γ Σταύ-

Οι επαναστάτες που συνέταξαν και υπέγραψαν τον όρκο ήταν οι εξής Αντώνιος και Παναγιώτης Γιαννάρηδες Ιωάννης και Ευστράτιος Ε Καλατζήδες Ιωάννης και Αντώνιος Α Κοκαλάδες Ιωάννης και Νικόλαος Σκουλάδες Εmicromicro και Γεώργιος Ιω Καψάληδες Νικόλ Ι Μάντακας Μάρκος Εmicromicro Μανωλεδάκης Ιωάννης Ανδρέου Βολανάκης Ιωάννης Ευστρ Βολανάκης Ιωάν Σταmicro Βολανάκης Ιωάνν Γ Κουτρούλης Γεώργ Στ Τζοτζό-λης Μιχελής Εmicromicro Πρωιmicroάκης ή Βελεγρής Εmicromicro Ιω Κανελλής Στυλ Ιω Μαλανδρής Εmicromicro Αποστ Γιάνναρης ή Αποστολοmicroανώλης Γρηγ Δ Φραγκοδηmicroητράκης εκ Μεσκλών Νικόλ Γ Πατρικάκης Εmicromicro Μ Μαυρογένης ή Μαχαίρας Ιω Αντ Μορονάκης Εmicro Ιω Ζουρίδης ή Μάνωλας Ιω Χρ Μανιουδάκης

ζητούσαν από τις Μεγάλες Δυνάmicroεις την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα

Έναρξη εχθροπραξιών Στις αρχές Σεπτεmicroβρίου η εκτελεστική επιτροπή της κρητικής συνέλευσης κήρυξε την κατάργηση της τουρκικής κυριαρχίας και την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Ήδη είχαν

Η επαναστατική προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης του αγώνα

Οι πρόξενοι της Ρωσίας Δενδρινός και Μητσοτάκης προέτρεψαν τους αγωνιστές να οργανώσουν επιτροπές και microία γενική συνέλευση που θα διεύθυνε τον αγώνα Όντως συγκροτήθηκε Γενική Συνέλευση η οποία στις 16 Αυγούστου συνέταξε microια επαναστατική προκήρυξη που την έστειλε στους πρόξενους στα Χανιά

Το περιεχόmicroενο της προκήρυξης ήταν το εξής laquoΠρος τους Κυρίους Αντιπροσώπους των Σεβαστών Χριστιανικών Δυνάmicroεων Κύριοι ΠρόξενοιΚρατεροί εν τη παντοδυναmicroία του δικαίου ηmicroών θετού τε και φυσικού και ευέλπιδες εν τη πανσθενεί του Παντοδύναmicroου Θεού Αρωγή των αδικουmicroένων και τη συmicroπράξει της πεφωτισmicroένης κοινής γνώmicroης της οικουmicroένης αίροmicroεν ανενδοιάστως την σηmicroαίαν της Εθνικής ενώσεως και διακηρύττοmicroεν επισήmicroως ότι ακλόνητος και σταθερά είναι η από-φασις για την ηmicroών αποκάστασιν Την απόφασιν ταύτην του Κρητικού λαού σπεύδουσιν οι ευσεβάστως υπογεγραmicromicroένοι αντιπρόσωποι του Χριστιανικού λαού της Κρήτης να κοινοποιήσωσιν επισήmicroως και εις τους Κυρίους αντιπροσώπους των Σεβαστών Χριστια-νικών Δυνάmicroεων επικαλούmicroενοι ενθέρmicroως την συναρωγήν αυτών και ευmicroενή προσοχήν εις τα ακόλουθα γεγονότα προς διαφώτισιν των Σεβαστών αυτών Κυβερνήσεωνraquo

Η επαναστατική προκήρυξη συνεχίζεται microε microια microακρά ιστορική αναδροmicroή στην πορεία των χριστιανικών πληθυσmicroών της Κρήτης από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 microέχρι εκείνη την περίοδο (1866) και εκφράζει τον πόθο του λαού της Κρήτης να ενωθεί microε τη microητέρα Ελλάδα Η προκήρυξη υπογράφεται από τους αντιπροσώπους της Κρήτης

αρχίσει οι πολεmicroικές συγκρούσεις από τα τέλη του Αυγούστου Οι επαναστάτες κατέλαβαν τον Σταυρό και εκδίωξαν την οθωmicroανική φρουρά Στη microάχη αυτή έπεσε και ο πρώτος Έλλη-νας αγωνιστής ο Κουmicroής Κληρονοmicroάκης

Η διεθνής προβολή της επανάστασηςΠαράλληλα η εκτελεστική επιτροπή microε microήνυmicroά της ζητούσε από τις ξένες δυνάmicroεις να microεριmicroνήσουν υπέρ των επαναστατών Το κρητικό ζήτηmicroα είχε γίνει διεθνές θέmicroα και πεδίο ανταγωνισmicroού των Ευρωπαίων Η Μεγάλη Βρετανία λόγω της αστάθειας που επικρατούσε στη Μεσόγειο και στην Ευρώπη επιδίωκε την ακεραιότητα της Οθωmicroα-νικής αυτοκρατορίας και επιθυmicroούσε να σιγάσει κάθε φλόγα επανάστασης Αντίθετα η Γαλλία και η Ρωσία ξεκίνησαν ενέργειες για τη σύσταση ειδικής επιτροπής που θα microελετούσε το κρητικό ζήτηmicroα Επιπλέον ο Ισmicroαήλ πασάς είχε ειδοποιήσει ήδη από τις 17 Μαΐου τους Ευρωπαίους προξένους ότι θα έπαιρνε τα κατάλληλα κατασταλτικά microέτρα σε περίπτωση που οι Κρητικοί συνέχιζαν τις ανατρεπτικές κινήσεις Η αντίδραση των επαναστατών ήταν να ενηmicroερώσουν τους προξένους ότι θα υπερασπιστούν τη ζωή και την ελευθερία τους microε τα όπλα

Η τοποθέτηση έκτακτου αρmicroοστή Η πρώτη ενέργεια από την Υψηλή Πύλη προήλθε από τον microεγάλο βεζίρη Ααλί πασά ο οποίος τοποθέτησε στην Κρήτη τον Μουσταφά Κυρτλί microε το αξίωmicroα του έκτακτου αρmicroοστή microε σκοπό να ερευνήσει την κατάσταση και να έρθει σε κάποιον συmicroβιβασmicroό Η αιτία γιrsquo αυτήν τη στάση του microεγάλου βεζίρη ήταν ο φόβος του για microια ενδεχόmicroενη επέmicroβαση των Μεγάλων Δυνάmicroεων Οι Κρητικοί απάντησαν αρνητικά στις προτάσεις του Μουσταφά και απαίτησαν την ένωση microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό είχε επιπτώ-σεις στη στάση της Γαλλίας η οποία θορυβηmicroένη από την αδιαλλαξία των επαναστα-τών ενηmicroέρωσε τον βασιλιά Γεώργιο και την κυβέρνηση ότι δεν microπορούσε να βασίζεται η Ελλάδα στη συmicroπαράστασή της για το κρητικό ζήτηmicroα

Ψήφισmicroα της Γενικής Συνέλευσης των επαναστατών Στην Κρήτη η Γενική Συνέλευση αφού microετακινήθηκε από την έως τότε έδρα της στη

Στη διάρκεια της microακρόχρονης βασιλείας του Γεώργιου Αrsquo η

αρχίσει οι πολεmicroικές συγκρούσεις από τα τέλη του Αυγούστου Οι επαναστάτες κατέλαβαν τον Σταυρό και εκδίωξαν την οθωmicroανική φρουρά Στη microάχη αυτή έπεσε και ο πρώτος Έλλη-νας αγωνιστής ο Κουmicroής Κληρονοmicroάκης

Η διεθνής προβολή της επανάστασηςΠαράλληλα η εκτελεστική επιτροπή microε microήνυmicroά της ζητούσε από τις ξένες δυνάmicroεις να microεριmicroνήσουν υπέρ των επαναστατών Το κρητικό ζήτηmicroα είχε γίνει διεθνές θέmicroα και πεδίο ανταγωνισmicroού των Ευρωπαίων Η Μεγάλη Βρετανία λόγω της αστάθειας που επικρατούσε στη Μεσόγειο και στην Ευρώπη επιδίωκε την ακεραιότητα της Οθωmicroα-νικής αυτοκρατορίας και επιθυmicroούσε να σιγάσει κάθε φλόγα επανάστασης Αντίθετα η Γαλλία και η Ρωσία ξεκίνησαν ενέργειες για τη σύσταση ειδικής επιτροπής που θα microελετούσε το κρητικό ζήτηmicroα Επιπλέον ο Ισmicroαήλ πασάς είχε ειδοποιήσει ήδη από τις 17 Μαΐου τους Ευρωπαίους προξένους ότι θα έπαιρνε τα κατάλληλα κατασταλτικά microέτρα σε περίπτωση που οι Κρητικοί συνέχιζαν τις ανατρεπτικές κινήσεις Η αντίδραση των επαναστατών ήταν να ενηmicroερώσουν τους προξένους ότι θα υπερασπιστούν τη ζωή και την ελευθερία τους microε τα όπλα

Η τοποθέτηση έκτακτου αρmicroοστή Η πρώτη ενέργεια από την Υψηλή Πύλη προήλθε από τον microεγάλο βεζίρη Ααλί πασά ο οποίος τοποθέτησε στην Κρήτη τον Μουσταφά Κυρτλί microε το αξίωmicroα του έκτακτου αρmicroοστή microε σκοπό να ερευνήσει την κατάσταση και να έρθει σε κάποιον συmicroβιβασmicroό Η αιτία γιrsquo αυτήν τη στάση του microεγάλου βεζίρη ήταν ο φόβος του για microια ενδεχόmicroενη επέmicroβαση των Μεγάλων Δυνάmicroεων Οι Κρητικοί απάντησαν αρνητικά στις προτάσεις του Μουσταφά και απαίτησαν την ένωση microε την Ελλάδα Το γεγονός αυτό είχε επιπτώ-σεις στη στάση της Γαλλίας η οποία θορυβηmicroένη από την αδιαλλαξία των επαναστα-τών ενηmicroέρωσε τον βασιλιά Γεώργιο και την κυβέρνηση ότι δεν microπορούσε να βασίζεται η Ελλάδα στη συmicroπαράστασή της για το κρητικό ζήτηmicroα

Ψήφισmicroα της Γενικής Συνέλευσης των επαναστατών Στην Κρήτη η Γενική Συνέλευση αφού microετακινήθηκε από την έως τότε έδρα της στη

Στη διάρκεια της microακρόχρονης βασιλείας του Γεώργιου Αrsquo η

Συκιά στον Ασκυφό συνέταξε ψήφισmicroα προς τον κρητικό λαό microε το οποίο κοινοποιούσε την έναρξη της επανάστασης Οι επαναστάτες ζητούσαν εκτός από τη συνδροmicroή των χριστιανών της Κρήτης και την υποστήριξη του ελληνικού κράτους και microάλιστα του επίσηmicroου εκπροσώπου του του βασιλιά Γεωργίου καθώς και των ξένων δυνάmicroεων τις οποίες προτρέπουν να microεσολαβήσουν για την επιτυχία του κινήmicroατος Εποmicroένως ο αγώνας διαδραmicroατίζεται και στο διπλωmicroατικό πεδίο αφού οι επαναστάτες γνωρίζουν ότι χωρίς την υποστήριξη των Ευρωπαίων και τη συmicroβολή της Ελλάδας ο αγώνας θα καταδικαζόταν σε αποτυχία Το γεγονός αυτό όmicroως θα ενέπλεκε την Ελλάδα σε microια δίνη διπλωmicroατικών διαπραγmicroατεύσεων microε δραmicroατική κατάληξη όπως αποδείχτηκε στο τέλος

Η αρχηγία της επανάστασης Η Γενική Συνέλευση όρισε και τους αρχηγούς της επανάστασης Μετά την άρνηση του Καλλέργη να αναλάβει την αρχηγία την αδυναmicroία του Β Σαπουντζάκη που είχε ήδη οριστεί αρχηγός στο Ρέθυmicroνο και στο Ηράκλειο οι επαναστάτες στράφηκαν προς το Χαράλαmicroπο Ζυmicroβρακάκη ο οποίος όmicroως διορίστηκε υπουργός στην κυβέρνηση του Βούλγαρη και αρνήθηκε την πρόταση Τελικά αρχηγός των τεσσάρων επαρχιών των Χανίων ορίστηκε από τη Γενική Συνέλευση ο Ιωάννης Ζυmicroβρακάκης ταγmicroατάρχης του γενικού επιτελείου και αδελφός του υπουργού Στρατιωτικών της Ελλάδας Αρχηγός των τεσσάρων επαρχιών του Ρεθύmicroνου διορίστηκε ο Πάνος Κορωναίος ταγmicroατάρχης του πυροβολικού ενώ ο Μιχ Κόρακας αρχηγός των δώδεκα επαρχιών της ανατολικής Κρήτης Τα Σφακιά απαίτησαν να έχουν δικό τους αρχηγό και η Γενική Συνέλευση αποδέχτηκε το αίτηmicroά τους Παρrsquo όλα αυτά λόγω των φιλοδοξιών πολλών Σφακιανών

Προσωπογραφία του Γεώργιου Αrsquo στα πρώτα χρόνια της βασι-

Στη φωτογραφία ο παλαίmicroαχος οπλαρχηγός Μιχαήλ Κόρακας ο

Χαράλαmicroπος Ζυmicroβρακάκης

Γεννήθηκε στη Γαρίππα Περιβολιών στην επαρχία Κυδωνίας της Κρήτης στις 6 Μαΐου 1812 και πέθανε στις 26 Μαΐου στην Αθήνα Αδελφός του Ιωάννη Ζυmicroβρακάκη Γρά-φτηκε στο κεντρικό πολεmicroικό σχολείο το 1828 και αποφοίτησε το 1832 microε τον βαθmicroό του ανθυπολοχαγού πυροβολικού Υπηρέτησε στο πυροβολικό στον λόχο τεχνικών του

Ιωάννης Ζυmicroβρακάκης

Γεννήθηκε στη Γαρίπα Περιβολιών στην επαρχία Κυδωνίας στην Κρήτη το 1818 και πέθανε στην Αθήνα στις 15 Ιουνίου 1913 Ήταν γιος του αγωνιστή Εmicromicroανουήλ Ζυmicroφρά-γου Αποφοίτησε από το κεντρικό πολεmicroικό σχολείο (Σχολή Ευελπίδων) το 1839 microε τον βαθmicroό του ανθυπασπιστή πυροβολικού Κατόπιν πήγε για microετεκπαίδευση στη Γαλλία για το διάστηmicroα 1844-1849 Όταν επέστρεψε υπηρέτησε στον λόχο τεχνικών του ναυτικού στον Πόρο και έπειτα ως καθηγητής της πυροβολικής στη Σχολή Ευελπίδων Το 1854 microετατάχθηκε στο σώmicroα γενικών επιτελών και το 1862 τοποθετήθηκε διοικητής πυρο-βολικού ενώ το 1864 προήχθη σε ταγmicroατάρχη Η Γενική Συνέλευση των Κρητών τον εξέλεξε γενικό αρχηγό των επαρχιών της δυτικής Κρήτης κατά την έναρξη της επανά-στασης του 1866 Πήρε microέρος στις microάχες του Αποκορώνου της Κυδωνίας των Σφακιών των Λάκκων κα Παρά τις πολυπληθέστερες οθωmicroανικές δυνάmicroεις πέτυχε αρκετές νίκες και διατήρησε τη φλόγα της επανάστασης Το 1868 microετέβη στην Αθήνα ζητώντας νέες

ναυτικού στον Πόρο στο οπλοστάσιο του Ναυπλίου κα Υπήρξε πολέmicroιος του Όθωνα και γιrsquo αυτόν τον λόγο φυλακίστηκε και εξορίστηκε στη Σmicroύρνη Γύρισε microετά τη φυγή του Όθωνα Την περίοδο 1869-1877 υπήρξε διοικητής της Σχολής Ευελπίδων συνεισφέρο-ντας στον εκσυγχρονισmicroό της σχολής Εκλέχτηκε γενικός αρχηγός από τη Γενική Συνέ-λευση της Κρήτης κατά τη επανάσταση του 1866 αλλά δεν αποδέχτηκε αυτό το αξίωmicroα επειδή εκείνη την περίοδο ήταν υπουργός Στρατιωτικών και υπήρχε φόβος να εκθέσει την Ελλάδα Υπήρξε υπουργός Στρατιωτικών 6 φορές (16 Απριλίου-28 Ιουλίου 1864 microε την κυβέρνηση του Ζ Βάλβη 1 Ιουλίου-18 Δεκεmicroβρίου 1866 microε την κυβέρνηση του Δ Βούλγαρη 28 Οκτωβρίου-3 Δεκεmicroβρίου 1870 microε την κυβέρνηση του Επ Δεληγιώργη 28 Οκτωβρίου-25 Δεκεmicroβρίου 1871 microε την κυβέρνηση του Θ Ζαΐmicroη και 26 Μαΐου 1877-11 Ιανουαρίου 1878 microε την κυβέρνηση του Κ Κανάρη) Ήρθε σε σύγκρουση microε τον βασιλιά Γεώργιο όταν αρνήθηκε να εισβάλει στα αλύτρωτα εδάφη microετά την πτώση της Πλέβνας και παραιτήθηκε Για τις υπηρεσίες του τιmicroήθηκε microε τον ταξιάρχη του βασι-λικού τάγmicroατος του σωτήρος

οπλαρχηγών άργησε πολύ η εκλογή του ηγέτη της εξέγερσης Τελικά αρχηγός ανέ-λαβε ο Σταmicroάτιος Χιονιουδάκης από τον Εmicroπρόγιαλο τmicroηmicroατάρχης microέχρι εκείνη την περίοδο του υπουργείου Οικονοmicroικών ο οποίος είχε τη φήmicroη microορφωmicroένου σοβαρού και ηρωικού άντρα

Η πρώτη νίκη των Ελλήνων Τον Σεπτέmicroβριο του 1866 οι Κρητικοί πετυχαίνουν την πρώτη τους νίκη στις Βρύσες κατά των Αιγυπτίων που είχαν έρθει για να καταστείλουν την επανάσταση microε αποτέλε-σmicroα να εξαπλωθεί ένα κύmicroα ενθουσιασmicroού και ολόκληρο το νησί να εξεγερθεί Συγκε-κριmicroένα οι επαναστάτες περικύκλωσαν τον στρατό του Σαχίν πασά ο οποίος επιδίωκε να microην εmicroπλακεί άmicroεσα σε αιmicroατηρές συγκρούσεις για να microη φέρει σε δύσκολη θέση τον Αιγύπτιο αντιβασιλέα απέναντι στην ελληνική κυβέρνηση Όταν όmicroως είδε ότι οι Κρητικοί είχαν αποκλείσει τον δρόmicroο προς τα Χανιά άρχισε τους κανονιοβολισmicroούς Οι Έλληνες απάντησαν microε το κόψιmicroο της υδροδότησης του στρατοπέδου των Αιγυπτίων ενώ microε αιφνιδιαστικές επιθέσεις προκάλεσαν τεράστιες απώλειες στον στρατό του Σαχίν πασά Οι επαναστάτες επιτέθηκαν και στον τουρκικό στρατό που ερχόταν να βοηθήσει τους Αιγυπτίους microε επικεφαλής τον Χασάν Μπαντρή Η επίθεση ήταν επιτυ-χηmicroένη microε αποτέλεσmicroα ο Χασάν Μπαντρή να χάσει τη ζωή του και ο στρατός του να διαλυθεί Ο Σαχίν πασάς βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση και ύστερα από τις τεράστιες απώλειες που προκάλεσαν οι επιθέσεις των Κρητικών και υπό τον κίνδυνο να πεθά-

αποστολές εθελοντών και microεγαλύτερη υποστήριξη από την Ελλάδα Βλέποντας όmicroως ότι το ελληνικό κράτος ήταν ανίκανο να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του και να στείλει ουσι-αστική βοήθεια στην Κρήτη παραιτήθηκε και έmicroεινε για δύο χρόνια σε διαθεσιmicroότητα λόγω διαβήmicroατος της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Το 1870 υπηρέτησε ως τmicroηmicroατάρχης στο στρατοδικείο της Αθήνας το 1877 προήχθη σε αντισυνταγmicroατάρχη και το 1881 σε συνταγmicroατάρχη υπηρετώντας σε διάφορες θέσεις Το 1885-1886 υπηρέτησε ως αρχηγός του 3ου αρχηγείου Θεσσαλίας Το 1890 έγινε υποστράτηγος και υπηρέτησε ως πρόεδρος του αναθεωρητικού δικαστηρίου Αποστρατεύτηκε εθελοντικά το 1897 Τιmicroήθηκε για τη δράση του microε τον ανώτερο ταξιάρχη του βασιλικού τάγmicroατος του σωτήρος

Λιθογραφία του 1867 που απει-κονίζει τα Χανιά σχεδιάστηκε

οπλαρχηγών άργησε πολύ η εκλογή του ηγέτη της εξέγερσης Τελικά αρχηγός ανέ-λαβε ο Σταmicroάτιος Χιονιουδάκης από τον Εmicroπρόγιαλο τmicroηmicroατάρχης microέχρι εκείνη την περίοδο του υπουργείου Οικονοmicroικών ο οποίος είχε τη φήmicroη microορφωmicroένου σοβαρού και ηρωικού άντρα

Η πρώτη νίκη των Ελλήνων Τον Σεπτέmicroβριο του 1866 οι Κρητικοί πετυχαίνουν την πρώτη τους νίκη στις Βρύσες κατά των Αιγυπτίων που είχαν έρθει για να καταστείλουν την επανάσταση microε αποτέλε-σmicroα να εξαπλωθεί ένα κύmicroα ενθουσιασmicroού και ολόκληρο το νησί να εξεγερθεί Συγκε-κριmicroένα οι επαναστάτες περικύκλωσαν τον στρατό του Σαχίν πασά ο οποίος επιδίωκε να microην εmicroπλακεί άmicroεσα σε αιmicroατηρές συγκρούσεις για να microη φέρει σε δύσκολη θέση τον Αιγύπτιο αντιβασιλέα απέναντι στην ελληνική κυβέρνηση Όταν όmicroως είδε ότι οι Κρητικοί είχαν αποκλείσει τον δρόmicroο προς τα Χανιά άρχισε τους κανονιοβολισmicroούς Οι Έλληνες απάντησαν microε το κόψιmicroο της υδροδότησης του στρατοπέδου των Αιγυπτίων ενώ microε αιφνιδιαστικές επιθέσεις προκάλεσαν τεράστιες απώλειες στον στρατό του Σαχίν πασά Οι επαναστάτες επιτέθηκαν και στον τουρκικό στρατό που ερχόταν να βοηθήσει τους Αιγυπτίους microε επικεφαλής τον Χασάν Μπαντρή Η επίθεση ήταν επιτυ-χηmicroένη microε αποτέλεσmicroα ο Χασάν Μπαντρή να χάσει τη ζωή του και ο στρατός του να διαλυθεί Ο Σαχίν πασάς βρέθηκε σε πολύ δύσκολη θέση και ύστερα από τις τεράστιες απώλειες που προκάλεσαν οι επιθέσεις των Κρητικών και υπό τον κίνδυνο να πεθά-

αποστολές εθελοντών και microεγαλύτερη υποστήριξη από την Ελλάδα Βλέποντας όmicroως ότι το ελληνικό κράτος ήταν ανίκανο να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του και να στείλει ουσι-αστική βοήθεια στην Κρήτη παραιτήθηκε και έmicroεινε για δύο χρόνια σε διαθεσιmicroότητα λόγω διαβήmicroατος της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Το 1870 υπηρέτησε ως τmicroηmicroατάρχης στο στρατοδικείο της Αθήνας το 1877 προήχθη σε αντισυνταγmicroατάρχη και το 1881 σε συνταγmicroατάρχη υπηρετώντας σε διάφορες θέσεις Το 1885-1886 υπηρέτησε ως αρχηγός του 3ου αρχηγείου Θεσσαλίας Το 1890 έγινε υποστράτηγος και υπηρέτησε ως πρόεδρος του αναθεωρητικού δικαστηρίου Αποστρατεύτηκε εθελοντικά το 1897 Τιmicroήθηκε για τη δράση του microε τον ανώτερο ταξιάρχη του βασιλικού τάγmicroατος του σωτήρος

Λιθογραφία του 1867 που απει-κονίζει τα Χανιά σχεδιάστηκε

Προκήρυξη για έκκληση υποστήριξης από την Ελλάδα

Οι επαναστάτες πέτυχαν και άλλη microεγάλη νίκη κατά των Οθωmicroανών στην Κάνδανο Η Γενική Συνέλευση επίσης microε προκήρυξή της στις 2 Σεπτεmicroβρίου ζητούσε την πανελ-λήνια υποστήριξη

Το κείmicroενο της προκήρυξης laquoΣυνέχειαν του Πανελληνίου έργου του 1821 ανακηρύξασα και τον παρόντα αγώνα της Κρήτης προσκαλεί και πάλιν τους απανταχού Έλληνας τον πανελλήνιον όρκον τηρού-ντας όπως κατά τας εχούσας εκάστω δυνάmicroεις έκαστος τούτων υποστηρίξη τον αγώνα και συντελέση προς απαρτισmicroόν της microεγάλης Ελληνικής ολοmicroέλειας Ιδία δε προσκαλεί τους εκτός της Κρήτης Κρήτας όπως microείζον καθήκον και σωmicroατικώς αποκρούσωσι τον εν τη πατρίδι εχθρόν και τον εκ τούτου κίνδυνον Η πατρίς επιφυλάττει εις εαυτήν την απονοmicroήν της εκ των υπηρεσιών προσηκούσης εκάστω αmicroοιβήςraquo

Η πρώτη προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης

laquoΟι άνθρωποι εκείνοι οι οποίοι επί τριάντα ολόκληρα έτη ετυράννησαν την πατρίδα microας και εκρέmicroασαν εις τα δένδρα τους microάρτυρας της Ελευθερίας της ο τύραννος εκείνος Μουσταφά πασσάς λεγόmicroενος ήλθε και πάλιν εις την Κρήτη απεσταλmicroένος λέγει του Σουλτάνου δια να microας υποτάξη αυθίς υπό τον ζυγόν Γνωρίζοντας ακριβώς το κοινόν φρόνηmicroα του τόπου και βέβαιοι όντες περί των ευγενών αισθηmicroάτων κρίνοmicroεν όλως περιττόν πάσαν συmicroβουλήν αποτεινόmicroενοι εις τον πατριωτικόν χαρακτήρα σας Το σύν-θηmicroα laquoΈνωσις ή Θάνατοςraquo το οποίον άπασα η Κρήτη ανεκήρυξε δίδει την πρέπουσαν απάντησιν εις τα Χάλτια διά των οποίων ζητεί πάλιν ο τύραννος να microας γελάση Πριν ακόmicroη αρχίσωmicroεν τον πόλεmicroον η Ευρώπη εσκέπτετο δια την ένωσιν της Κρήτης microετά της Ελλάδος ο δε Σουλτάνος θαρρεί ότι είmicroεθα ζώα και θέλει να microας χαλινώση Διά του κρότου των πυροβόλων και των τροπαίων της νίκης απαντήσατε ως microέχρι τούδε εις

νουν οι στρατιώτες του από τη δίψα αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει

Η έλευση του Μουσταφά πασά Ακολούθησαν επιθέσεις των οθωmicroανικών δυνάmicroεων που υπήρχαν στην Κρήτη Κατά-

τον τύραννον ότι δεν είσθε ραγιάδες του αλλά Έλληνες ελεύθεροι πατρίδα έχοντες την Ελλάδα και Βασιλέα τον Γεώργιον Αrsquo Βασιλέα των Ελλήνων Ο δε δίκαιος Θεός να ευλογήσει τον αγώνα microαςraquo

Η δεύτερη προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης

laquoΟ εχθρός βαρβάρως φερόmicroενος όπου διαβή κατακαίει τα χωρία και βεβήλωνει τους ιερούς ναούς και άλλα πολλά απανθρώπως διαπράττει κακά εν τη απογνώσει του Τούτο αντί να microας λυπή πρέπει microάλιστα να microας ευχαριστή διότι δια της βαρβάρου και θηριώ-δους ταύτης πράξεως δεικνύεται και εις τον έξω κόσmicroον ότι οι Οθωmicroανοί microrsquo όλας τας προσπαθείας της Ευρώπης είναι αδύνατον να microορφωθούν και να γείνουν άνθρωποι Συ όmicroως λαέ της Κρήτης δια να δείξης εις όλας τα Χριστιανικάς Δυνάmicroεις ότι είσθε άνθρωποι της προόδου λαός ο οποίος αδίκως καταπιέζεσαι και κατατυραννείσαι υπό τον ξένον ζυγόν πρέπει νrsquo απέχης από τας τοιαύτας βαρβάρους και απανθρώπους πρά-ξεις Ανάγκη να σέβεσαι τας ιδιοκτησίας των Οθωmicroανών καθώς και τας των Χριστιανών το ευαγγελικόν ρητόν ο συ microισείς ετέρω microη ποιήσης Τους τυχόν αιχmicroαλωτιζοmicroένους εν ταις microάχαις Οθωmicroανούς είτε τακτικούς είτε ατάκτους δεν πρέπει κατrsquo ουδένα τρόπον να φονεύης αλλά φιλανθρώπως να περιποιήσαι και να περιθάλπης διότι η τύχη κοινή και το microέλλον αόρατον Και οι ηmicroέτεροι δύνανται εν ταις microάχαις να συλληφθούν και χρειάζεται η ανταλλαγή Λαέ της Κρήτης κατάδειξον εις τους ισχυρούς της γης ως microέχρι τούδε ότι ήρες τα όπλα δια microόνην την ελευθερίαν σου και την microετά της microητρός Ελλάδος ένωσίν σου ο δε Παντοδύναmicroος θα εκπληρώση την ευχήν σουraquo

φεραν microάλιστα να νικήσουν τους Έλληνες στο Σπήλιο του Σάρχου και περιόρισαν τις δυνάmicroεις που είχε συγκεντρώσει ο Κόρακας στον Αλmicroυρό ποταmicroό στη microάχη του Σερ-βιλί Στις 30 Αυγούστου κατέφθασε στην Κρήτη ο Μουσταφά πασάς ως γενικός διοικη-τής Σκοπός του ήταν η καταστολή της εξέγερσης και η δηmicroιουργία διχασmicroού ανάmicroεσα στους εξεγερθέντες Συγκεκριmicroένα ο πασάς έγραψε γράmicromicroατα σε όλους τους προκρί-τους τους αρχηγούς και τους καπεταναίους υποσχόmicroενος αmicroοιβές και αξιώmicroατα εάν κατέθεταν τα όπλα Επίσης microε τον πληρεξούσιό του Χατζή Γεωργή Κοκκινάκη διέδιδε παντού ότι είχε φιλικά αισθήmicroατα προς τους χριστιανούς και ότι επιδίωκε την ειρηνική επίλυση του ζητήmicroατος Η Γενική Συνέλευση απάντησε στις ενέργειες του Μουσταφά microε δύο προκηρύξεις

Η ήττα των επαναστατών στη microάχη του Βαφέ Η απάντηση του Μουσταφά πασά στην άρνηση της Γενικής Συνέλευσης και των επιφα-νών Κρητικών να δεχτούν τις προτάσεις του ήταν οι επιθέσεις εναντίον των θέσεων που κρατούσαν οι αγωνιστές Οι Κρητικοί αντιστάθηκαν microε επιτυχία και microάλιστα προ-κάλεσαν και microεγάλες απώλειες στον οθωmicroανικό στρατό Την ίδια περίοδο κατέφθα-σαν στο νησί και 800 εθελοντές microε επικεφαλής τον Πάνο Κορωναίο και τον Ιωάννη Ζυmicroβρακάκη αδελφό του υπουργού των Στρατιωτικών Όmicroως στάλθηκε για βοήθεια στον Μουσταφά νέος αιγυπτιακός στρατός υπό τη διοίκηση του Ισmicroαήλ Φερίκ πασά ο οποίος αντικαθιστούσε τον Σαχίν πασά Ο Μουσταφά πασάς ήθελε να χτυπήσει την καρδιά της Κρητικής Επανάστασης τα Σφακιά και κινήθηκε προς εκείνη την περιοχή Η microάχη δόθηκε στην περιοχή του Βαφέ Οι επαναστάτες διαφωνούσαν για την τακτική που θα ακολουθούσαν Οι Κρητικοί υποστήριξαν ότι ο πιο αποτελεσmicroατικός τρόπος για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς ήταν να κρατήσουν τα υψώmicroατα πάνω από τον Βαφέ Αντίθετα οι αξιωmicroατικοί των εθελοντών που είχαν έρθει στην Κρήτη λόγω της άγνοιάς τους για την κατάσταση αλλά και του ενθουσιασmicroού τους ήθελαν να δώσουν ένα οριστικό χτύπηmicroα στον στρατό του Μουσταφά και ζήτησαν να πάρουν θέση στα προ του Βαφέ χαmicroηλά υψώmicroατα και στους γύρω χαmicroηλούς λόφους Τελικά ο Ζυmicroβρα-κάκης δέχτηκε τη γνώmicroη των εθελοντών διότι δεν ήθελε να microειώσει τον ενθουσιασmicroό τους Η απόφαση αυτή αποδείχτηκε καταστροφική διότι οι επαναστάτες microέχρι εκείνη την περίοδο είχαν επιτυχίες επειδή ακολουθούσαν την τακτική του ανταρτοπόλεmicroου

Στη φωτογραφία ο συνταγmicroα-τάρχης του ελληνικού πυροβολι-

νουν οι στρατιώτες του από τη δίψα αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει

Η έλευση του Μουσταφά πασά Ακολούθησαν επιθέσεις των οθωmicroανικών δυνάmicroεων που υπήρχαν στην Κρήτη Κατά-

τον τύραννον ότι δεν είσθε ραγιάδες του αλλά Έλληνες ελεύθεροι πατρίδα έχοντες την Ελλάδα και Βασιλέα τον Γεώργιον Αrsquo Βασιλέα των Ελλήνων Ο δε δίκαιος Θεός να ευλογήσει τον αγώνα microαςraquo

Η δεύτερη προκήρυξη της Γενικής Συνέλευσης

laquoΟ εχθρός βαρβάρως φερόmicroενος όπου διαβή κατακαίει τα χωρία και βεβήλωνει τους ιερούς ναούς και άλλα πολλά απανθρώπως διαπράττει κακά εν τη απογνώσει του Τούτο αντί να microας λυπή πρέπει microάλιστα να microας ευχαριστή διότι δια της βαρβάρου και θηριώ-δους ταύτης πράξεως δεικνύεται και εις τον έξω κόσmicroον ότι οι Οθωmicroανοί microrsquo όλας τας προσπαθείας της Ευρώπης είναι αδύνατον να microορφωθούν και να γείνουν άνθρωποι Συ όmicroως λαέ της Κρήτης δια να δείξης εις όλας τα Χριστιανικάς Δυνάmicroεις ότι είσθε άνθρωποι της προόδου λαός ο οποίος αδίκως καταπιέζεσαι και κατατυραννείσαι υπό τον ξένον ζυγόν πρέπει νrsquo απέχης από τας τοιαύτας βαρβάρους και απανθρώπους πρά-ξεις Ανάγκη να σέβεσαι τας ιδιοκτησίας των Οθωmicroανών καθώς και τας των Χριστιανών το ευαγγελικόν ρητόν ο συ microισείς ετέρω microη ποιήσης Τους τυχόν αιχmicroαλωτιζοmicroένους εν ταις microάχαις Οθωmicroανούς είτε τακτικούς είτε ατάκτους δεν πρέπει κατrsquo ουδένα τρόπον να φονεύης αλλά φιλανθρώπως να περιποιήσαι και να περιθάλπης διότι η τύχη κοινή και το microέλλον αόρατον Και οι ηmicroέτεροι δύνανται εν ταις microάχαις να συλληφθούν και χρειάζεται η ανταλλαγή Λαέ της Κρήτης κατάδειξον εις τους ισχυρούς της γης ως microέχρι τούδε ότι ήρες τα όπλα δια microόνην την ελευθερίαν σου και την microετά της microητρός Ελλάδος ένωσίν σου ο δε Παντοδύναmicroος θα εκπληρώση την ευχήν σουraquo

φεραν microάλιστα να νικήσουν τους Έλληνες στο Σπήλιο του Σάρχου και περιόρισαν τις δυνάmicroεις που είχε συγκεντρώσει ο Κόρακας στον Αλmicroυρό ποταmicroό στη microάχη του Σερ-βιλί Στις 30 Αυγούστου κατέφθασε στην Κρήτη ο Μουσταφά πασάς ως γενικός διοικη-τής Σκοπός του ήταν η καταστολή της εξέγερσης και η δηmicroιουργία διχασmicroού ανάmicroεσα στους εξεγερθέντες Συγκεκριmicroένα ο πασάς έγραψε γράmicromicroατα σε όλους τους προκρί-τους τους αρχηγούς και τους καπεταναίους υποσχόmicroενος αmicroοιβές και αξιώmicroατα εάν κατέθεταν τα όπλα Επίσης microε τον πληρεξούσιό του Χατζή Γεωργή Κοκκινάκη διέδιδε παντού ότι είχε φιλικά αισθήmicroατα προς τους χριστιανούς και ότι επιδίωκε την ειρηνική επίλυση του ζητήmicroατος Η Γενική Συνέλευση απάντησε στις ενέργειες του Μουσταφά microε δύο προκηρύξεις

Η ήττα των επαναστατών στη microάχη του Βαφέ Η απάντηση του Μουσταφά πασά στην άρνηση της Γενικής Συνέλευσης και των επιφα-νών Κρητικών να δεχτούν τις προτάσεις του ήταν οι επιθέσεις εναντίον των θέσεων που κρατούσαν οι αγωνιστές Οι Κρητικοί αντιστάθηκαν microε επιτυχία και microάλιστα προ-κάλεσαν και microεγάλες απώλειες στον οθωmicroανικό στρατό Την ίδια περίοδο κατέφθα-σαν στο νησί και 800 εθελοντές microε επικεφαλής τον Πάνο Κορωναίο και τον Ιωάννη Ζυmicroβρακάκη αδελφό του υπουργού των Στρατιωτικών Όmicroως στάλθηκε για βοήθεια στον Μουσταφά νέος αιγυπτιακός στρατός υπό τη διοίκηση του Ισmicroαήλ Φερίκ πασά ο οποίος αντικαθιστούσε τον Σαχίν πασά Ο Μουσταφά πασάς ήθελε να χτυπήσει την καρδιά της Κρητικής Επανάστασης τα Σφακιά και κινήθηκε προς εκείνη την περιοχή Η microάχη δόθηκε στην περιοχή του Βαφέ Οι επαναστάτες διαφωνούσαν για την τακτική που θα ακολουθούσαν Οι Κρητικοί υποστήριξαν ότι ο πιο αποτελεσmicroατικός τρόπος για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς ήταν να κρατήσουν τα υψώmicroατα πάνω από τον Βαφέ Αντίθετα οι αξιωmicroατικοί των εθελοντών που είχαν έρθει στην Κρήτη λόγω της άγνοιάς τους για την κατάσταση αλλά και του ενθουσιασmicroού τους ήθελαν να δώσουν ένα οριστικό χτύπηmicroα στον στρατό του Μουσταφά και ζήτησαν να πάρουν θέση στα προ του Βαφέ χαmicroηλά υψώmicroατα και στους γύρω χαmicroηλούς λόφους Τελικά ο Ζυmicroβρα-κάκης δέχτηκε τη γνώmicroη των εθελοντών διότι δεν ήθελε να microειώσει τον ενθουσιασmicroό τους Η απόφαση αυτή αποδείχτηκε καταστροφική διότι οι επαναστάτες microέχρι εκείνη την περίοδο είχαν επιτυχίες επειδή ακολουθούσαν την τακτική του ανταρτοπόλεmicroου

Στη φωτογραφία ο συνταγmicroα-τάρχης του ελληνικού πυροβολι-

φεραν microάλιστα να νικήσουν τους Έλληνες στο Σπήλιο του Σάρχου και περιόρισαν τις δυνάmicroεις που είχε συγκεντρώσει ο Κόρακας στον Αλmicroυρό ποταmicroό στη microάχη του Σερ-βιλί Στις 30 Αυγούστου κατέφθασε στην Κρήτη ο Μουσταφά πασάς ως γενικός διοικη-τής Σκοπός του ήταν η καταστολή της εξέγερσης και η δηmicroιουργία διχασmicroού ανάmicroεσα στους εξεγερθέντες Συγκεκριmicroένα ο πασάς έγραψε γράmicromicroατα σε όλους τους προκρί-τους τους αρχηγούς και τους καπεταναίους υποσχόmicroενος αmicroοιβές και αξιώmicroατα εάν κατέθεταν τα όπλα Επίσης microε τον πληρεξούσιό του Χατζή Γεωργή Κοκκινάκη διέδιδε παντού ότι είχε φιλικά αισθήmicroατα προς τους χριστιανούς και ότι επιδίωκε την ειρηνική επίλυση του ζητήmicroατος Η Γενική Συνέλευση απάντησε στις ενέργειες του Μουσταφά microε δύο προκηρύξεις

Η ήττα των επαναστατών στη microάχη του Βαφέ Η απάντηση του Μουσταφά πασά στην άρνηση της Γενικής Συνέλευσης και των επιφα-νών Κρητικών να δεχτούν τις προτάσεις του ήταν οι επιθέσεις εναντίον των θέσεων που κρατούσαν οι αγωνιστές Οι Κρητικοί αντιστάθηκαν microε επιτυχία και microάλιστα προ-κάλεσαν και microεγάλες απώλειες στον οθωmicroανικό στρατό Την ίδια περίοδο κατέφθα-σαν στο νησί και 800 εθελοντές microε επικεφαλής τον Πάνο Κορωναίο και τον Ιωάννη Ζυmicroβρακάκη αδελφό του υπουργού των Στρατιωτικών Όmicroως στάλθηκε για βοήθεια στον Μουσταφά νέος αιγυπτιακός στρατός υπό τη διοίκηση του Ισmicroαήλ Φερίκ πασά ο οποίος αντικαθιστούσε τον Σαχίν πασά Ο Μουσταφά πασάς ήθελε να χτυπήσει την καρδιά της Κρητικής Επανάστασης τα Σφακιά και κινήθηκε προς εκείνη την περιοχή Η microάχη δόθηκε στην περιοχή του Βαφέ Οι επαναστάτες διαφωνούσαν για την τακτική που θα ακολουθούσαν Οι Κρητικοί υποστήριξαν ότι ο πιο αποτελεσmicroατικός τρόπος για να αντιmicroετωπίσουν τους εχθρούς ήταν να κρατήσουν τα υψώmicroατα πάνω από τον Βαφέ Αντίθετα οι αξιωmicroατικοί των εθελοντών που είχαν έρθει στην Κρήτη λόγω της άγνοιάς τους για την κατάσταση αλλά και του ενθουσιασmicroού τους ήθελαν να δώσουν ένα οριστικό χτύπηmicroα στον στρατό του Μουσταφά και ζήτησαν να πάρουν θέση στα προ του Βαφέ χαmicroηλά υψώmicroατα και στους γύρω χαmicroηλούς λόφους Τελικά ο Ζυmicroβρα-κάκης δέχτηκε τη γνώmicroη των εθελοντών διότι δεν ήθελε να microειώσει τον ενθουσιασmicroό τους Η απόφαση αυτή αποδείχτηκε καταστροφική διότι οι επαναστάτες microέχρι εκείνη την περίοδο είχαν επιτυχίες επειδή ακολουθούσαν την τακτική του ανταρτοπόλεmicroου

Στη φωτογραφία ο συνταγmicroα-τάρχης του ελληνικού πυροβολι-

Δεν είχαν όmicroως τη δυνατότητα να αντιmicroετωπίσουν τον οθωmicroανικό στρατό σε microια microάχη τακτικού στρατού Υπολογίζεται ότι ο Ζυmicroβρακάκης είχε microία δύναmicroη 800 εθελοντών και αξιωmicroατικών έναντι 12000 Οθωmicroανών Έτσι ο Μουσταφά πασάς πέτυχε τη συντριβή των επαναστατών και ήταν έτοιmicroος να microπει στα Σφακιά απειλώντας ότι θα προβεί σε microαζικές σφαγές σε περίπτωση που οι Σφακιανοί δεν συνθηκολογούσαν

Η δήλωση υποταγής των Σφακιανών Οι Σφακιανοί έχοντας βρεθεί σε πολύ δύσκολη θέση αmicroφιταλαντεύονταν για το αν θα παραδοθούν ή θα πέσουν ηρωικά microαχόmicroενοι Τελικά συγκεντρώθηκαν όλοι οι κάτοικοι των χωριών της επαρχίας στη Θυmicroιανή Παναγία και υπέγραψαν microια δήλωση υποτα-γής προς τον Μουσταφά πασά χωρίς όmicroως να αναφέρουν τίποτα για την παράδοση των όπλων Οι επαναστατικοί αρχηγοί αν και ήταν σύmicroφωνοι microε τη δήλωση δεν υπέγραψαν για να microη φανούν ότι αν και επαναστάτες οι ίδιοι υπογράφουν δήλωση υποταγής

Ο αντίκτυπος στην Ελλάδα Η επανάσταση στη Κρήτη προκάλεσε ένταση στην κοινή γνώmicroη στο ελληνικό κράτος Οι εφηmicroερίδες microε εκτενή άρθρα τους προκαλούσαν φανατισmicroό στον κόσmicroο ιδιαίτερα για τις φρικαλεότητες των Τούρκων ενώ microεγάλη δραστηριότητα ανέπτυξαν οι διάφο-ρες πατριωτικές οργανώσεις Αναβρασmicroός υπήρξε και στους κόλπους της ελληνικής κυβέρνησης αφού microέλη της microε επικεφαλής τον υπουργό των Στρατιωτικών ζήτησαν από τον βασιλιά Γεώργιο να δώσει άδεια σε αξιωmicroατικούς του ελληνικού στρατού να πάνε στην Κρήτη για να αγωνιστούν ως άτακτοι Η Κεντρική Επιτροπή κύριο σκοπό είχε τη συγκέντρωση πόρων για την επανάσταση

Αποστολή δυνάmicroεων από την ΕλλάδαΟι πιέσεις της Κεντρικής Επιτροπής έγιναν εντονότερες ύστερα από την ήττα των επαναστατών στον Βαφέ κοντά στα Σφακιά και όταν ενηmicroερώθηκαν ότι οι Σφακιανοί ήταν πρόθυmicroοι να συνθηκολογήσουν σε περίπτωση που τους δινόταν αmicroνηστία Το αποτέλεσmicroα ήταν η ελληνική κυβέρνηση να υποχωρήσει στις πιέσεις και να δεχθεί να αποσταλούν δυνάmicroεις στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο για να υποστηρίξουν νέες

εξεγέρσεις Έτσι microε επικεφαλής τους Σκαρλάτο Σούτσο Σπυροmicroήλιο και Κωνσταντίνο Σmicroολένσκη στάλθηκε ελληνικός στρατός στα βόρεια σύνορα Θετική ήταν εκείνη τη στιγmicroή και η στάση της Αυστρίας η οποία είχε στρέψει το ενδιαφέρον της στα Βαλ-κάνια microετά τις ήττες της στην Ιταλία και στη Γερmicroανία Μάλιστα από το λιmicroάνι της Τεργέστης στέλνονταν στην Κρήτη φορτία microε πολεmicroοφόδια Επίσης ξεκίνησαν για την Κρήτη και πλοία από την Ελλάδα γεmicroάτα εφόδια και εθελοντές Έλληνες και Ευρω-παίους για να συmicroπαρασταθούν στους επαναστάτες Η συνέπεια όλων αυτών των κινήσεων ήταν να κοινοποιήσουν microε διακήρυξη στις 4 Νοεmicroβρίου την απόφασή τους να συνεχίσουν τον αγώνα

Η δήλωση υποταγής των Σφακιανών

laquoΣήmicroερον καθώς είναι γνωστόν σας εσυνάχθη αφrsquo όλων των επαρχιών microας εις το χωρίον Θυmicroιανόν εν Κοmicroητάδες και ανεγνώσαmicroεν το Βουγιουρδή του Μπυσταφά πασά εις το οποίον βλέποmicroεν να δίδη αmicroνηστείαν όσοι έπταισαν κατά τας αρχάς εις την περίστασιν ταύτην και να χορηγή εις τους ξένους να εκλέξωσι η από τις Καλύβες ή από άλλο microέρος να φύγωσι και microετrsquo αυτών όσοι θέλουν Λοιπόν ηmicroείς άπασα η επαρχία συmicroφωνεί εις την διαταγήν του διοικητού και ετοιmicroαζόmicroεθα να βάλωmicroεν εις πράξιν τούτο διότι δεν δυνάmicroεθα να υποφέρωmicroεν την λεηλασίαν της επαρχίας και την σφαγήν των τέκνων microας διότι ότε έκαιον προ ηmicroερών τας επαρχίας αι φαmicroίλιαι και τα γυναικόπεδα εγλύτωσαν εις τα χώmicroατά microας Αφού όmicroως ο πολυάριθmicroος στρατός έλθη εις την επαρχίαν διά ξηράς και διά θαλάσσης πώς είναι δυνατόν ηmicroείς να σωθώmicroεν εις ποιον microέρος θα καταφύγωmicroεν λοιπόν άλλον τρόπον σήmicroερον δεν ευρίσκοmicroεν ειmicroή να υποταχθώmicroεν Όθεν σας συmicro-βουλεύοmicroεν να ειπήτε εις όλους τους επαναστάτας οι microεν Κρήτες να υπάγη έκαστος εις την Επαρχίαν του να πολεmicroά ο δε Κος Ζυmicroβρακάκης νrsquo απέλθη εις άλλην Επαρχίαν όπου εισέτι επαναστατούν να microάχεται εκεί διότι αν επιmicroένετε ηmicroείς θα δώσωmicroεν του Διοικητικού και εποmicroένως θα συνεννοηθώmicroεν microετrsquo αυτού να σας κατατρέξωmicroεν microέχρι των ορίων της επαρχίας microας και προς γνώσιν σαςraquo

Σκηνή από την Κρητική Επανά-σταση του 1866 από τον Α Ζ

Η Μονή Αρκαδίου

εξεγέρσεις Έτσι microε επικεφαλής τους Σκαρλάτο Σούτσο Σπυροmicroήλιο και Κωνσταντίνο Σmicroολένσκη στάλθηκε ελληνικός στρατός στα βόρεια σύνορα Θετική ήταν εκείνη τη στιγmicroή και η στάση της Αυστρίας η οποία είχε στρέψει το ενδιαφέρον της στα Βαλ-κάνια microετά τις ήττες της στην Ιταλία και στη Γερmicroανία Μάλιστα από το λιmicroάνι της Τεργέστης στέλνονταν στην Κρήτη φορτία microε πολεmicroοφόδια Επίσης ξεκίνησαν για την Κρήτη και πλοία από την Ελλάδα γεmicroάτα εφόδια και εθελοντές Έλληνες και Ευρω-παίους για να συmicroπαρασταθούν στους επαναστάτες Η συνέπεια όλων αυτών των κινήσεων ήταν να κοινοποιήσουν microε διακήρυξη στις 4 Νοεmicroβρίου την απόφασή τους να συνεχίσουν τον αγώνα

Η δήλωση υποταγής των Σφακιανών

laquoΣήmicroερον καθώς είναι γνωστόν σας εσυνάχθη αφrsquo όλων των επαρχιών microας εις το χωρίον Θυmicroιανόν εν Κοmicroητάδες και ανεγνώσαmicroεν το Βουγιουρδή του Μπυσταφά πασά εις το οποίον βλέποmicroεν να δίδη αmicroνηστείαν όσοι έπταισαν κατά τας αρχάς εις την περίστασιν ταύτην και να χορηγή εις τους ξένους να εκλέξωσι η από τις Καλύβες ή από άλλο microέρος να φύγωσι και microετrsquo αυτών όσοι θέλουν Λοιπόν ηmicroείς άπασα η επαρχία συmicroφωνεί εις την διαταγήν του διοικητού και ετοιmicroαζόmicroεθα να βάλωmicroεν εις πράξιν τούτο διότι δεν δυνάmicroεθα να υποφέρωmicroεν την λεηλασίαν της επαρχίας και την σφαγήν των τέκνων microας διότι ότε έκαιον προ ηmicroερών τας επαρχίας αι φαmicroίλιαι και τα γυναικόπεδα εγλύτωσαν εις τα χώmicroατά microας Αφού όmicroως ο πολυάριθmicroος στρατός έλθη εις την επαρχίαν διά ξηράς και διά θαλάσσης πώς είναι δυνατόν ηmicroείς να σωθώmicroεν εις ποιον microέρος θα καταφύγωmicroεν λοιπόν άλλον τρόπον σήmicroερον δεν ευρίσκοmicroεν ειmicroή να υποταχθώmicroεν Όθεν σας συmicro-βουλεύοmicroεν να ειπήτε εις όλους τους επαναστάτας οι microεν Κρήτες να υπάγη έκαστος εις την Επαρχίαν του να πολεmicroά ο δε Κος Ζυmicroβρακάκης νrsquo απέλθη εις άλλην Επαρχίαν όπου εισέτι επαναστατούν να microάχεται εκεί διότι αν επιmicroένετε ηmicroείς θα δώσωmicroεν του Διοικητικού και εποmicroένως θα συνεννοηθώmicroεν microετrsquo αυτού να σας κατατρέξωmicroεν microέχρι των ορίων της επαρχίας microας και προς γνώσιν σαςraquo

Σκηνή από την Κρητική Επανά-σταση του 1866 από τον Α Ζ

Η Μονή Αρκαδίου

Η ηρωική αντίσταση στο ΑρκάδιΗ αντίδραση των Τούρκων ήταν άmicroεση Ο Μουσταφά Κυρτλί επιτέθηκε στη microονή του Αρκαδίου την οποία ο Κορωναίος είχε ορίσει ως αρχηγείο του Ήδη από τις 24 Σεπτεmicroβρίου ο Κορωναίος είχε αποβιβαστεί στον όρmicroο του Μπαλή και επιχείρησε να καταλάβει το φρούριο του Ρεθύmicroνου Ο Κορωναίος δεν ήθελε να οριστεί το Αρκάδι ως αρχηγείο του αγώνα στην περιοχή διότι πίστευε ότι δεν microπορούσε να αντέξει σε microία ενδεχόmicroενη πολιορκία από τις οθωmicroανικές δυνάmicroεις Οι ντόπιοι οπλαρχηγοί όmicroως και οι οικογένειες που είχαν βρει καταφύγιο στο Αρκάδι τον εξανάγκασαν να ενδώσει Στην αρχή ο Κορωναίος είχε κάποιες επιτυχίες κατά των δυνάmicroεων των Οθωmicroανών στην περιοχή Συγκεκριmicroένα στις 20 Οκτωβρίου νίκησε στον Βρυσίνα τον οθωmicroανικό στρατό όπως και στις 22 Οκτωβρίου στα Σκουλούφια ένα ισχυρό σώmicroα από Τουρκο-κρητικούς Στις 23 Οκτωβρίου νίκησε τους Οθωmicroανούς στον Μαρουλά και επιτέθηκε στο κάστρο Εκεί όmicroως βρήκε microπροστά του τα ισχυρά κανόνια του οχυρού και υποχώ-ρησε προς το Αρκάδι Είχε ήδη πληροφορηθεί ότι ο Μουσταφά πασάς είχε ξεκινήσει

Ο ηγούmicroενος Γαβριήλ ετοιmicroά-ζεται να ανατινάξει τη Μονή

Στη microονή Αρκαδίου είχαν κατα-φύγει πολλά γυναικόπαιδα τα

Δηmicroήτριος Πετροπουλάκης

Γεννήθηκε πιθανόν το 1800 στη Ράχη Γυθείου και πέθανε στην Αθήνα το 1870 Υπήρξε αρχηγός σώmicroατος Μανιατών στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και έλαβε microέρος σε πολλές microάχες Το 1831 διορίστηκε στρατιωτικός διοικητής της Μάνης Μαζί microε τους αδελφούς του Αναστάσιο και Γεώργιο υπήρξε microέλος των ανταρτικών σωmicroάτων στη Θεσ-σαλία που έστειλε η ελληνική κυβέρνηση κατά τη διάρκεια του Κριmicroαϊκού πολέmicroου Εκεί πολέmicroησε υπό τις διαταγές του γενικού αρχηγού Χριστόδουλου Χατζηπέτρου και διακρίθηκε για την ανδρεία του Κατόπιν υπήρξε πληρεξούσιος στην εθνική συνέλευση της 3ης Σεπτεmicroβρίου Στην Κρητική επανάσταση του 1866 έλαβε microέρος ως συνταγmicroα-τάρχης και επικεφαλής στρατιωτικού σώmicroατος 600 Μανιατών στην πρώτη φάση της επανάστασης microαζί microε τον γιο του Λεωνίδα και τον εγγονό του Γεώργιο ενώ στη δεύτερη ήταν επικεφαλής ενός νέου σώmicroατος 900 Μανιατών στη δυτική και νότια Κρήτη Επί της οδού Σπάρτης και Γυθείου στη Λίmicroνη στήθηκε προς τιmicroήν του κενοτάφιο

microε πανίσχυρο στρατό να επιτεθεί στον Κορωναίο Στη microονή υπήρχαν 900 άτοmicroα από τους οποίους οι 300 ήταν οπλοφόροι Αρχηγοί των αγωνιστών microέσα στη microονή ήταν ο Δηmicroακόπουλος και ο ηγούmicroενος Γαβριήλ Η γενναία αντίσταση των πολιορκούmicroενων στη microονή και το ηρωικό και ένδοξο τέλος τους microε την ανατίναξη της πυριτιδαποθήκης στον αέρα θύmicroισε την εξίσου γενναία αλλά και microάταιη συγχρόνως υπεράσπιση του Μεσολογγίου και δηmicroιούργησε νέο ρεύmicroα συmicroπάθειας στην Ευρώπη Παρrsquo όλα αυτά η κατάσταση των εξεγερθέντων ήταν τραγική αφού η τεράστια διαφορά δυναmicroικότητας microε τις τουρκικές δυνάmicroεις οι οποίες αριθmicroούσαν σχεδόν 45000 άνδρες η έλλειψη πολεmicroοφοδίων και η αδυναmicroία αναπλήρωσης των απωλειών τους ανάγκασαν να υιοθε-τήσουν τον ανταρτοπόλεmicroο ως τη νέα microορφή της αντίστασής τους

Η έλευση του Δ ΠετροπουλάκηΎστερα από το laquoολοκαύτωmicroαraquo στο Αρκάδι ο Μουσταφά πασάς επιτέθηκε εναντίον των επαναστατών στο Καστέλι της Κισσάmicroου και στην περιοχή των Λακκών όπου παρά την ηρωική αντίσταση των αγωνιστών πέτυχε microεγάλες νίκες που δηmicroιούργησαν διενέξεις στους αρχηγούς της επανάστασης Στη συνέχεια ο Μουσταφά κινήθηκε προς το Σέλινο όπου δεν microπόρεσε να κάmicroψει την αντίσταση των αγωνιστών Ωστόσο είχε δηmicroιουργη-θεί κλίmicroα απογοήτευσης και δυσαρέσκειας ιδιαίτερα microέσα στους κύκλους των εθελο-ντών Τότε στάλθηκε στην Κρήτη ο Δηmicroήτρης Πετροπουλάκης microε 600 εθελοντές Στις αρχές του 1867 σχηmicroατίστηκε νέα προσωρινή κυβέρνηση και επιτροπές στο Ρέθυmicroνο στο Ηράκλειο και στις ανατολικές επαρχίες

Η δεύτερη φάση της επανάστασης το διπλωmicroατικό παρασκήνιο

Οι πρωτοβουλίες της ΡωσίαςΤα νέα δεδοmicroένα που διαmicroόρφωσε η ανατίναξη της microονής του Αρκαδίου και το θετικό κλίmicroα που δηmicroιουργήθηκε στην Ευρώπη για τους εξεγερθέντες οδήγησε τους Ρώσους στο συmicroπέρασmicroα ότι ήταν η κατάλληλη ευκαιρία για να υποκινήσουν τη δηmicroιουργία microιας βαλκανικής συmicromicroαχίας εναντίον της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Πίστευαν ότι microπορούσαν να πετύχουν την ουδετερότητα των υπόλοιπων Μεγάλων Δυνάmicroεων εκmicroε-ταλλευόmicroενοι τη στάση της Αγγλίας που αντιδρούσε αρνητικά σε οποιαδήποτε επέmicro-

Στη Μονή του Αρκαδίου εκτυλίχθηκε ένα από τα πιο

βαση στην ανατολική Μεσόγειο Κύριος στόχος της ρωσικής πολιτικής ήταν η επίτευξη microιας συmicromicroαχίας microεταξύ της Σερβίας και της Ελλάδας

Οι πρώτες συνεννοήσεις Ελλάδας-Σερβίας Ο πρίγκιπας Μιχαήλ της Σερβίας θεώρησε ότι έπρεπε να εκmicroεταλλευτεί την απήχηση της Κρητικής Επανάστασης και αφού σύναψε συmicromicroαχία microε το Μαυροβούνιο ζήτησε από την Οθωmicroανική αυτοκρατορία να γίνει εκκένωση των φρουρίων στον Δούναβη ενώ είχε έρθει σε συmicroφωνία και microε τη Ρουmicroανία Ήρθε σε επαφή και microε την ελληνική κυβέρνηση και στις 14 Αυγούστου του 1867 υπογράφηκε σύmicroφωνο συmicromicroαχίας microεταξύ των δύο κρατών Προ-σπάθειες να συναφθεί συmicromicroαχία και microε τη Ρουmicroανία έγιναν στα τέλη του 1866 από τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Χαρίλαο Τρικούπη ο οποίος ήρθε σε επαφή microε τη ρουmicroα-νική κυβέρνηση Παρότι η αρχική συmicroφωνία έκανε λόγο για διαρρύθmicroιση των Βαλκανίων βάσει της δυναmicroικής των εθνικοτήτων και τη συmicroφωνία της Ρουmicroανίας της Ελλάδας της Σερβίας και του Μαυροβουνίου όσον αφορά στην πολεmicroική προπαρασκευή οι διαβουλεύ-σεις απέβησαν άκαρπες λόγω της στρατιωτικής αδυναmicroίας της Ελλάδας και της πολιτικής αστάθειας της Ρουmicroανίας Άκαρπες απέβησαν και οι ελληνικές ενέργειες για την επίτευξη συmicromicroαχίας microε το Μαυροβούνιο και microε τον αντιβασιλέα της Αιγύπτου

Οι αντιδράσεις των Ευρωπαίων Η έντονη διπλωmicroατική δραστηριότητα των βαλκανικών κρατών ανησύχησε τη Γαλλία που άρχισε να υποστηρίζει την εξεύρεση κάποιας λύσης στο κρητικό ζήτηmicroα πριν αυτό πάρει ευρύτερες διαστάσεις Μάλιστα ζητήθηκε από την Οθωmicroανική αυτοκρατο-ρία microε microήνυmicroα του Ναπολέοντα Γrsquo να παραχωρηθεί στην Κρήτη καθεστώς πριγκιπάτου Σε αντίθετη περίπτωση οι συνέπειες για την Υψηλή Πύλη θα ήταν δυσmicroενείς Αντίθετα microε τη Γαλλία η Μεγάλη Βρετανία αρνήθηκε να υποστηρίξει τις ελληνικές θέσεις Πιο δυναmicroικές ήταν οι ενέργειες των Ρώσων που ζήτησαν την παραχώρηση αυτονοmicroίας σε όλους τους χριστιανικούς πληθυσmicroούς της αυτοκρατορίας ως τη microόνη λύση για την επίτευξη της ειρήνης στην περιοχή Από την άλλη πλευρά η Αυστρία έβλεπε ότι το κλίmicroα ήταν κατάλληλο για να εφαρmicroόσει τα σχέδια της για την ενσωmicroάτωση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης στην επικράτειά της Το γεγονός απέτρεψε τους Ρώσους να προχωρήσουν στη δηmicroιουργία microιας τριπλής συmicromicroαχίας Ρωσίας-Γαλλίας-Αυστρίας για

Οι εξεγέρσεις των Κρητών ενα-ντίον του οθωmicroανικού ζυγού τον

να πιέσουν τον σουλτάνο να δεχτεί τις προτάσεις τους Γιrsquo αυτόν τον λόγο προσπά-θησαν να έρθουν σε συνεννόηση microε τους Γάλλους για να πετύχουν τη συναίνεση της Αγγλίας στην παραχώρηση αυτονοmicroίας στην Κρήτη Η τελική απόφαση της Γαλλίας ήταν η οδηγία που στάλθηκε στον πρέσβη της στην Κωνσταντινούπολη να παρακινήσει χωρίς έντονη πίεση τον microεγάλο βεζίρη Ααλί πασά να παραχωρήσει τα φρούρια του Δούναβη στη Σερβία και να χορηγήσει αυτονοmicroία στην Κρήτη Ο Ααλί πασάς έχοντας την αγγλική υποστήριξη δέχτηκε microόνο να ενσωmicroατώσει η Σερβία τα φρούρια στην επικράτειά της και δεν δέχτηκε κανέναν συmicroβιβασmicroό στο κρητικό ζήτηmicroα

Ζυmicroώσεις στη διεθνή σκηνήΗ υποχώρηση του microεγάλου βεζίρη όσον αφορά στα φρούρια του Δούναβη οδήγησε στη λήξη των διαπραγmicroατεύσεων Ελλάδας-Σερβίας Επιπλέον απελευθέρωσε τους Γάλλους από τον φόβο ενίσχυσης της επιρροής της Ρωσίας στους Σέρβους και στους Σλάβους Το αποτέλεσmicroα ήταν να προτείνουν στον Ρώσο υπουργό Gorchakov την ενσωmicroάτωση της Κρήτης στο ελληνικό κράτος και να επεκταθούν τα βόρεια σύνορά της Οι Ρώσοι όmicroως ήταν αρνητικοί στις γαλλικές προτάσεις κυρίως επειδή επιθυmicroούσαν τη δηmicroι-ουργία αυτόνοmicroων καθεστώτων για όλους τους χριστιανούς των Βαλκανίων Φοβού-νταν όmicroως microια ενδεχόmicroενη συmicromicroαχία πάνω στο κρητικό ζήτηmicroα microεταξύ Γάλλων και Αυστριακών και γιrsquo αυτό στην αρχή φάνηκαν θετικοί στις γαλλικές προτάσεις Η στάση αυτή εξόργισε τον Ρώσο πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Ιγνάτιεφ (Ignatiev) ο οποίος πίστευε ότι έπρεπε η Ρωσία να βοηθήσει ενεργά τους χριστιανικούς λαούς των Βαλκανίων Σλάβους και Έλληνες να λύσουν τις διαφορές τους microε την Οθωmicroα-νική αυτοκρατορία Απογοητευmicroένος φανέρωσε στους Οθωmicroανούς αξιωmicroατούχους τα γαλλικά σχέδια και τους προέτρεψε να συνεχίσουν να είναι αδιάλλακτοι Στο microεταξύ η Γαλλία ήρθε σε συmicroφωνία microε την Αυστρία την Πρωσία και την Ιταλία και microαζί και microε τη Ρωσία κατέθεσαν ένα διάβηmicroα στην Υψηλή Πύλη Αλλά ο Βίσmicroαρκ συmicroβούλεψε τους Οθωmicroανούς να είναι ανένδοτοι γιατί αν ικανοποιούνταν οι γαλλικές θέσεις τότε οι Ρώσοι θα είχαν περισσότερες απαιτήσεις Επιπλέον η ουδέτερη στάση της Αγγλίας ενίσχυε την αδιαλλαξία του σουλτάνου Ακολούθησαν και άλλες διαπραγmicroατεύσεις οι οποίες όmicroως δεν έφεραν κανένα αποτέλεσmicroα λόγω των συγκρουόmicroενων συmicroφερόντων των Μεγάλων Δυνάmicroεων

Στη φωτογραφία ο Όττο φον Βίσmicroαρκ Γερmicroανός πολιτικός

Η στάση της ελληνικής κυβέρνησηςΚατά τη διάρκεια των διαπραγmicroατεύσεων των ξένων διπλωmicroατών στην Κωνσταντι-νούπολη η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να έρθει σε επαφή microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία για να βελτιώσει τις microεταξύ τους σχέσεις Παρrsquo όλα αυτά συνεχίστηκαν οι επικουρικές ενέργειες για την υποστήριξη του απελευθερωτικού αγώνα στην Κρήτη και αγοράστηκαν microε τη συνδροmicroή των Ελλήνων της Αγγλίας και τρία microεταφορικά πλοία το Αρκάδι η Ένωσις και η Κρήτη Εποmicroένως η κίνηση καλής θέλησης προς τους Οθω-microανούς είχε τον χαρακτήρα αντιπερισπασmicroού

Η έλευση του Οmicroέρ πασά στην Κρήτη και η κατάληψη του Λασιθίου Στην ίδια την Κρήτη οι αγωνιστές είχαν δηmicroιουργήσει microία οκταmicroελή προσωρινή κυβέρ-νηση microε κύριο σκοπό να κερδίσει την εύνοια των Ευρωπαίων προξένων Η αδεξιότητα όmicroως των κινήσεων των microελών της επιτροπής έφερε τα αντίθετα από τα προσδοκώmicroενα αποτελέσmicroατα και την οργισmicroένη αντίδραση της Υψηλής Πύλης η οποία όντας απο-φασισmicroένη να δώσει ένα τέλος στο ζήτηmicroα έστειλε στρατό αποτελούmicroενο από 15000 άντρες και ισχυρό πυροβολικό microε επικεφαλής τον στρατηγό Οmicroέρ πασά Ο Οmicroέρ είχε εντολή να αντικαταστήσει τον Μουσταφά πασά ο οποίος δεν microπόρεσε να καθυποτάξει τους αγωνιστές Στην αρχή είχε αποτυχίες αλλά στη συνέχεια επιτέθηκε και κατέλαβε το Λασίθι το οποίο ήταν ο σιτοβολώνας των επαναστατών των δυτικών επαρχιών και επιτέθηκε στα Σφακιά που είχαν πάρει πάλι τα όπλα Οι επαναστάτες όmicroως νίκησαν δύο φορές τις δυνάmicroεις του Οmicroέρ στις 24 Απριλίου και στις 25 Μαΐου Ο Οmicroέρ όmicroως προσπάθησε να δώσει ένα τελειωτικό χτύπηmicroα στην επανάσταση και γιrsquo αυτό στη συνέχεια επιτέθηκε στα Σφακιά που αποτελούσαν την εστία της κρητικής αντίστασης Ακολούθησαν βαρβαρότητες εκ microέρους των Τούρκων οι οποίες συγκλόνισαν και τους Ευρωπαίους Μάλιστα οι Γάλλοι και οι Ρώσοι έστειλαν πλοία για να microεταφέρουν σε ασφαλές microέρος τις χριστιανικές οικογένειες που επέζησαν Αντίθετα όmicroως microε τις προσ-δοκίες της οθωmicroανικής κυβέρνησης στην Κωνσταντινούπολη ο Οmicroέρ πασάς δεν έφερε τα προσδοκώmicroενα αποτελέσmicroατα αφού η επανάσταση δεν είχε ακόmicroη κατασταλεί

Σατιρική εικόνα στην οποία απεικονίζεται η ευρωπαϊκή

Η ελληνική κυβέρνηση σε αδιέξοδο Η ελληνική κυβέρνηση ευρισκόmicroενη microπροστά σε αδιέξοδο σκεφτόταν να κηρύξει επίσηmicroα τον πόλεmicroο στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία Συγχρόνως η προσωρινή κυβέρ-νηση των εξεγερmicroένων της Κρήτης έκανε απελπισmicroένες εκκλήσεις για αποστολή άλλων 1000 εθελοντών ενώ η Σερβία ξανάρχισε τις διαπραγmicroατεύσεις για τη σύναψη συmicro-microαχίας microεταξύ των δύο βαλκανικών κρατών Θερmicroή υποστήριξη για την επίτευξη της συmicromicroαχίας παρείχαν οι Ρώσοι και ιδιαίτερα ο Ιγνάτιεφ

Ελληνοσερβικές διαπραγmicroατεύσεις και υπογραφή συmicromicroαχίας Στο πλαίσιο των ελληνοσερβικών διαπραγmicroατεύσεων ο Τρικούπης έστειλε στα λου-τρά του Voslau τον Πέτρο Ζάνο microε τη δικαιολογία ότι θα έβλεπε τον γνωστό γιατρό Dr Friedmann Στην πραγmicroατικότητα ο Ζάνος συναντήθηκε microε τον ίδιο τον πρίγκιπα Μιχαήλ που ήταν ο αρχηγός της σερβικής διπλωmicroατικής αποστολής Ήδη οι Σέρβοι είχαν συνάψει συmicroφωνία microε τη βουλγαρική επαναστατική οργάνωση Αγαθοεργός Εται-ρεία microε κύριο στόχο τη σύσταση ενός σερβοβουλγαρικού κράτους Το νέο κράτος θα συmicroπεριλάmicroβανε στις περιοχές του τη Μακεδονία και τη Θράκη Εποmicroένως microια συmicro-microαχία microε την Ελλάδα θα ήταν χρήσιmicroη για τα σερβικά σχέδια Έτσι στις 14 Αυγούστου του 1867 υπογράφηκε συνθήκη συmicromicroαχίας microεταξύ Ελλάδας και Σερβίας Στα δεκαεπτά άρθρα της συνθήκης γινόταν λόγος για την υποχρέωση της Ελλάδας να συγκεντρώσει στρατό 30000 ανδρών και στόλο και της Σερβίας για στράτευmicroα 60000 ανδρών Η ηmicroεροmicroηνία έναρξης των εχθροπραξιών κατά της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας ορίστηκε ο Μάρτιος του 1868 ενώ οι δύο σύmicromicroαχοι θα εργάζονταν και θα πολεmicroούσαν microαζί για την απελευθέρωση των χριστιανικών πληθυσmicroών της Βαλκανικής χερσονήσου Σε περίπτωση στρατιωτικής ήττας καmicroία από τις δύο πλευρές δεν θα συνθηκολογούσε πριν η Ελλάδα κατακτήσει την Ήπειρο και τη Θεσσαλία ή η Σερβία τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη

Η στάση του βασιλιά Γεώργιου Αντιρρήσεις για τη συmicroφωνία microε τη Σερβία ιδιαίτερα όσον αφορά στην ικανότητα της Ελλάδας να πραγmicroατοποιήσει τόσες microεγάλες στρατιωτικές προετοιmicroασίες εξέφρασε ο

Το laquoΑρκάδιraquo έγινε γνωστό για την επανειληmicromicroένη διάσπαση

βασιλιάς Γεώργιος Επίσης γνώριζε ότι microια τέτοια συνθήκη θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στις σχέσεις της χώρας microε τη Μεγάλη Βρετανία Αmicroφισβητούσε ακόmicroη την υποστήριξη που θα microπορούσε να προσφέρει η Ρωσία σε περίπτωση επέmicroβασης στην Κρήτη αλλά και τη στρατιωτική ισχύ της Σερβίας Ύστερα όmicroως από την ασφυκτική πίεση του Κου-microουνδούρου ο βασιλιάς δέχτηκε να υπογράψει microε την προϋπόθεση να γίνουν όσο το δυνατόν πιο σύντοmicroα οι στρατιωτικές προετοιmicroασίες και συγχρόνως να microην κινήσουν τις υποψίες της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Έτσι τον Φεβρουάριο του 1868 συνά-φθηκε επίσηmicroα η στρατιωτική συmicromicroαχία Ελλάδας και Σερβίας Η τρίτη φάση της επανάστασης

Ο Ααλί πασάς και η προσπάθεια προσέγγισης των επαναστατώνΚατά την περίοδο των διαπραγmicroατεύσεων Ελλάδας και Σερβίας ο Ααλί πασάς θέλοντας να δώσει microια οριστική λύση στο κρητικό ζήτηmicroα πήγε ο ίδιος στη microεγαλόνησο και προσπάθησε να έρθει σε συmicroβιβασmicroό microε τους επαναστάτες προσφέροντας αmicroνηστία και ένα βελτιωmicroένο σύστηmicroα διοίκησης Συγκεκριmicroένα ο microεγάλος βεζίρης προχώρησε στην αναδιοργάνωση της διοικητικής δοmicroής της Κρήτης την οποία όρισε ως ένα microονα-δικό και ξεχωριστό βιλαέτι microε πέντε επαρχίες και είκοσι περιφέρειες Εκτός από τον διοικητή (βαλή) του νησιού θα υπήρχαν ως βοηθοί του ένας χριστιανός και ένας microουσουλmicroάνος πάρεδρος καθώς και ένα συmicroβούλιο microε microεικτή σύνθεση τα microέλη του οποίου θα ήταν αιρετά και στα οποία θα συmicroπεριλαmicroβανόταν ο Έλληνας microητροπολίτης Επιπλέον χριστιανοί επαρχιακοί διοικητές θα είχαν microουσουλmicroάνους βοηθούς ενώ σε όλες τις περιφέρειες υπήρχε η πρόβλεψη για ύπαρξη δηmicroογεροντίας που θα εξέλεγε σαράντα αντιπροσώπους οι οποίοι microαζί microε άλλους δώδεκα αντιπροσώπους από τις τρεις microεγάλες πόλεις θα αποτελούσαν τη Γενική Συνέλευση Τέλος οι Κρητικοί δεν θα πλήρωναν τη δεκάτη για δύο χρόνια και για τα επόmicroενα δύο χρόνια το microισό της αξίας της Κανένας νέος φόρος δεν θα επιβαλλόταν Παρrsquo όλα αυτά οι προτάσεις αυτές δεν έγιναν δεκτές από τους εξεγερθέντες

Εξελίξεις στην ΕλλάδαΟ Κουmicroουνδούρος στις 20 Νοεmicroβρίου 1867 microε 97 ψήφους υπέρ και 52 κατά πήρε

Σατιρική εικόνα που δείχνει την Κρήτη να σφάζεται ενώ οι ηγε-

ψήφο εmicroπιστοσύνης από τη Βουλή και την έγκριση για ειδικά κονδύλια 9000000 δραχmicroών που θα κάλυπταν αγορές πολεmicroοφοδίων πολεmicroικών πλοίων και για την απο-στολή βοήθειας στην Κρήτη Με αυτόν τον τρόπο πίστευε ότι θα οδηγούσε τον βασιλιά να άρει τις επιφυλάξεις του για την προώθηση microιας επιθετικής εξωτερικής πολιτικής

Διαδοχικές αλλαγές κυβερνήσεων στην ΕλλάδαΟ Γεώργιος όmicroως ήταν σταθερά αρνητικός σε κάθε επιθετική ενέργεια Όντας ο ίδιος σε δύσκολη θέση αφού δεν microπορούσε να έρθει σε σύγκρουση microε τον Κουmicroουνδούρο που διέθετε την υποστήριξη του κοινοβουλίου αποφάσισε να υποστηρίξει microια ουδέ-τερη πολιτική microε το αίτηmicroά του προς τον πρωθυπουργό να παραιτηθούν οι υπουργοί Γρίβας και Λοmicroβάρδος οι οποίοι ήταν θερmicroοί υποστηρικτές microιας ανοιχτής επιθετι-κής πολιτικής Το αποτέλεσmicroα αυτής της σύγκρουσης βασιλιά και κυβέρνησης ήταν η παραίτηση του Κουmicroουνδούρου στις 1628 Δεκεmicroβρίου Ύστερα από την άρνηση του Βούλγαρη που ζητούσε τη διάλυση της Βουλής ο Γεώργιος κάλεσε τον ουδέτερο Αριστείδη Μωραϊτίνη να σχηmicroατίσει κυβέρνηση microαζί microε τον πρεσβευτή της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη Πέτρο Δεληγιάννη ο οποίος θα αναλάmicroβανε το υπουργείο Εξωτερικών Η κυβέρνηση αυτή όmicroως ήταν βραχύχρονη και ο βασιλιάς στράφηκε πάλι στον Βούλγαρη ο οποίος απαίτησε και έλαβε το δικαίωmicroα να διαλύσει τη Βουλή Ως ηmicroεροmicroηνία των νέων εκλογών ορίστηκε η 21η Μαρτίου 1868 Ο Βούλγαρης δεν ήταν διατεθειmicroένος να συνεχίσει την επιθετική πολιτική του Κουmicroουνδούρου Αντί-θετα επιδίωκε την υποστήριξη και τη microεσολάβηση των ευρωπαϊκών δυνάmicroεων Πίεσε τον καπετάν Βολουδάκη έναν από τους ηγέτες των επαναστατών στην Κρήτη να απευθύνει έκκληση στους Βρετανούς ώστε να προωθήσουν κάποια λύση Η αντίδραση των Άγγλων ήταν η εξής Η Οθωmicroανική αυτοκρατορία είχε ήδη δεχτεί να παράσχει αυτονοmicroία στους εξεγερθέντες και είχε δηmicroοσιεύσει σχετικό διάταγmicroα Εποmicroένως οι Κρητικοί microπορούσαν να ζητήσουν τη βοήθεια και τη συmicroπαράσταση των Μεγάλων Δυνάmicroεων για microια ήπια συmicroπεριφορά εκ microέρους του σουλτάνου Αντίθετοι σε αυτή την πρόταση ήταν πολλοί οπλαρχηγοί που αρνούνταν να συmicroβιβαστούν και επιδίωκαν την ενσωmicroάτωση της Κρήτης microε την Ελλάδα Υποστήριξη και ενθάρρυνση στην απόφασή τους να παραmicroείνουν ανένδοτοι δέχονταν από τα προξενεία της Ρωσίας των ΗΠΑ και της Ελλάδας

Ο Αλέξανδρος Κουmicroουνδούρος (1815-1883) πολιτικός από

Αντιδράσεις των Οθωmicroανών Η αντίδραση των Οθωmicroανών στις αποφάσεις των αγωνιστών ήταν έπειτα από κάποιες επιθετικές τους ενέργειες να προβούν σε σκληρά αντίποινα microε τη λεηλασία και το κάψιmicroο χωριών στα περίχωρα του Ηρακλείου και microε microαζικές σφαγές στις 3 Ιουνίου 1868 οι οποίες προκάλεσαν αναστάτωση στην Ελλάδα Η αντιπολίτευση ζητούσε να παρασχεθεί άmicroεση υποστήριξη στους επαναστάτες ενώ ο υπουργός Εξωτερικών Δελη-γιάννης συνέχισε να ζητά από την κρητική εθνοσυνέλευση να δεχτεί τη microεσολάβηση της Μεγάλης Βρετανίας

Οι ενέργειες του Ρώσου προξένουΣτην Κρήτη όmicroως ο Ρώσος πρόξενος είχε πείσει πολλούς από τους αρχηγούς της επανάστασης να παύσουν να απαιτούν την ένωση της Κρήτης microε την Ελλάδα και να ζητούν πλέον την αναγνώριση της αυτονοmicroίας Κυβερνήτης του νησιού θα οριζόταν ξένος πρίγκιπας Την ίδια πρόταση προωθούσαν οι Ρώσοι και στην Ελλάδα Συγκεκρι-microένα στην Ελλάδα είχε έλθει για να επισκεφθεί την κόρη της η microεγάλη δούκισσα Αλε-ξάνδρα microητέρα της βασίλισσας Όλγας Η microεγάλη δούκισσα πίεσε τον βασιλιά Γεώργιο να απολύσει τον Βούλγαρη τον οποίο θεωρούσαν φερέφωνο των Άγγλων Πρότειναν στον Γεώργιο να διορίσει νέα κυβέρνηση και να υποστηρίξει το ρωσικό σχέδιο της αυτονόmicroησης της Κρήτης Ο Γεώργιος ήταν απόλυτα αντίθετος στις ρωσικές προτάσεις και αmicroφέβαλλε τόσο για τις προθέσεις των Ρώσων όσο και για τη δυνατότητά τους να ανταγωνιστούν τους Άγγλους στη θάλασσα σε περίπτωση που έστελναν ένοπλη βοή-θεια Την ίδια περίοδο στις 29 Μαΐου 1868 ο πρίγκιπας Μιχαήλ έπεσε θύmicroα δολοφο-νίας και τον αντικατέστησε ο άπειρος πρίγκιπας Μίλαν Η σερβική πολιτική ακολούθησε συντηρητικότερα microονοπάτια και η ελληνοσερβική συmicromicroαχία βρέθηκε σε αδράνεια

Η τελευταία φάση της επανάστασης

Νέα αποστολή εθελοντών στην ΚρήτηΎστερα από τα τελευταία γεγονότα στον διπλωmicroατικό χώρο η Οθωmicroανική αυτοκρατο-ρία επεδίωκε να τερmicroατίσει βίαια το κρητικό ζήτηmicroα Τροφή στα σχέδιά της έδιναν και

Η κυβέρνηση Μωραϊτίνη ορκί-στηκε στις 20 Δεκεmicroβρίου 1867 και

οι συνεχείς αποστολές εθελοντών από την Ελλάδα στην Κρήτη Όταν έγιναν γνωστές στην Ελλάδα οι προθέσεις των Οθωmicroανών ο Βούλγαρης αποφάσισε να αλλάξει πορεία και υιοθέτησε microια επιθετικότερη πολιτική Έτσι ξεκίνησε microια συστηmicroατική στρατο-λόγηση εθελοντών η οποία γινόταν χωρίς την ελάχιστη διακριτικότητα ενώ microε τις ευλογίες του ελληνικού κράτους ξεκίνησε microια αποστολή 200 ανδρών στην Κρήτη microε επικεφαλής τον Μανιάτη καπετάνιο Δηmicroήτρη Πετροπουλάκη Τα microέλη της αποστο-λής φορούσαν ελληνικές στρατιωτικές στολές και αυτό είναι χαρακτηριστικό για την αλλαγή που επήλθε στην επίσηmicroη εξωτερική πολιτική του ελληνικού κράτους

Η αντίδραση της Πύλης Επακολούθησε η οργισmicroένη αντίδραση της Πύλης η οποία αποφάσισε στις 20 Νοεmicro-βρίου να απελάσει όλους τους Έλληνες υπηκόους από τα εδάφη της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Η απειλή αυτή δυσαρέστησε τους Βρετανούς που συνέστησαν στην οθωmicroανική κυβέρνηση να είναι πιο προσεχτική Από την άλλη πλευρά ο Ιγνάτιεφ συmicroβούλεψε τον Δεληγιάννη να microη δώσει βαρύτητα στις οθωmicroανικές απειλές διότι επίκειτο η παρέmicroβαση των Μεγάλων Δυνάmicroεων Μάλιστα οι Ρώσοι θα ήταν αυτοί που θα ξεκινούσαν αυτόν τον κύκλο των παρεmicroβάσεων Στην πραγmicroατικότητα όmicroως η κατά-σταση δεν ήταν όπως ακριβώς την περιέγραφαν οι Ρώσοι Η Πύλη απαίτησε από τις Μεγάλες Δυνάmicroεις να πιέσουν την Ελλάδα να σταmicroατήσει τις προκλητικές της ενέργειες και την επιθετική της πολιτική Μόνο σε microια τέτοια περίπτωση θα αναθεωρούσε τα σχέδιά της για τη βίαιη καταστολή του κρητικού ζητήmicroατος

Η απόρριψη του οθωmicroανικού τελεσιγράφουΗ ελληνική κυβέρνηση όmicroως ήταν άκρως απρόθυmicroη να έρθει σε συmicroβιβασmicroό και στις 27 Νοεmicroβρίου απέρριψε τις οθωmicroανικές προτάσεις Ακολούθησε τελεσίγραφο εκ microέρους της οθωmicroανικής κυβέρνησης που προέβλεπε διακοπή των διπλωmicroατικών σχέ-σεων microε την Ελλάδα αν οι Έλληνες εθελοντές δεν εγκαταλείψουν την Κρήτη microέσα σε πέντε ηmicroέρες και οι πρόσφυγες από την Κρήτη δεν επιστρέψουν στα σπίτια τους Το τελεσίγραφο όmicroως απορρίφθηκε στις 315 Δεκεmicroβρίου από την ελληνική κυβέρνηση Την εποmicroένη ο Οθωmicroανός πληρεξούσιος ζήτησε να του επιστραφεί το διαβατήριο

Προσωπογραφία της βασίλισ-σας Όλγας (Μουσείο Μπενάκη

Ο Υδραίος Δηmicroήτριος Βούλγα-ρης πολιτικός αντίπαλος του

Ο αποκλεισmicroός του λιmicroανιού της Σύρου από τον τουρκικό στολίσκο Στη συνέχεια ένας τουρκικός στολίσκος microε επικεφαλής τον πρώην αξιωmicroατικό του βρε-τανικού ναυτικού Hobart επιτέθηκε microε πυρά στο ελληνικό microεταφορικό πλοίο Ένωσις και το ανάγκασε να καταφύγει στο λιmicroάνι της Σύρου Ο Hobart απαίτησε από τον διοι-κητή του νησιού να του δοθεί η άδεια να συλλάβει το πλοίο Ο διοικητής όmicroως χωρίς να έχει την εξουσιοδότηση από την Αθήνα αρνήθηκε Η ελληνική κυβέρνηση απά-ντησε στο αίτηmicroα του Hobart microε την αποστολή ενός στολίσκου ζητώντας παράλληλα από τον Άγγλο ναύαρχο να αποσυρθεί από τα ελληνικά χωρικά ύδατα Τα πνεύmicroατα οξύνθηκαν και microόνο χάρη σε microια σωτήρια γαλλική επέmicroβαση αποφεύχθηκε η ένοπλη σύγκρουση Ο Hobart συmicroφώνησε να σταmicroατήσει τον αποκλεισmicroό του λιmicroανιού της Σύρου αλλά δεν αποmicroακρύνθηκε αρκετά από το νησί ώστε να πάει ανενόχλητο το Ένωσις στην Κρήτη Επιπλέον εmicroπόδιζε και την αποστολή νέων πλοίων microε εθελοντές και πολεmicroοφόδια στο νησί από την Ελλάδα microε αποτέλεσmicroα την αποδυνάmicroωση των επαναστατών

Η τελική ήττα και συνθηκολόγηση Χωρίς την υλική υποστήριξη από την Ελλάδα και χωρίς τη συνδροmicroή νέων εθελοντών ο οπλαρχηγός Πετροπουλάκης ηττήθηκε διαδοχικά στον Κισσό στον Άγιο Βασίλειο και στον Άσκυφο Οι επαναστάτες βρέθηκαν σε δεινή θέση και παραδόθηκαν άνευ όρων στα τέλη Δεκεmicroβρίου του 1868 Το διπλωmicroατικό παρασκήνιο microετά τη λήξη της επανάστασης

Οι ενέργειες των Μεγάλων Δυνάmicroεων Η λήξη της Κρητικής Επανάστασης βρήκε τις τρεις Μεγάλες Δυνάmicroεις Μεγάλη Βρε-τανία Γαλλία και Ρωσία να διαπραγmicroατεύονται κάποια επέmicroβαση για να αποτρέψουν microεγαλύτερη ένταση στις σχέσεις Ελλάδας και Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Οι Ρώσοι στράφηκαν προς τον Βίσmicroαρκ από τον οποίο ζήτησαν να εισηγηθεί και να υποστηρίξει microια πρόταση σύγκλησης microιας συνδιάσκεψης των έξι δυνάmicroεων σύmicro-φωνα microε τις διατάξεις του 23ου πρωτοκόλλου της συνθήκης του 1856 Οι Γάλλοι και

Σατιρική εικόνα στην οποία απεικονίζεται ο Δεληγιάννης να

Στη διάρκεια της Κρητικής Επα-νάστασης οργανώθηκε στη Σύρο

οι Αυστριακοί αποδέχτηκαν την πρόταση ενώ κάmicroφθηκαν και οι αρχικές βρετανικές αντιρρήσεις Αποφασίστηκε να λάβει microέρος στη συνδιάσκεψη ένας microόνο Έλληνας αντι-πρόσωπος microε συmicroβουλευτικό ρόλο

Η συνδιάσκεψη των Παρισίων Ηmicroεροmicroηνία έναρξης των εργασιών της συνδιάσκεψης στο Παρίσι ορίστηκε η 28η Δεκεmicroβρίου 1869 Ήδη οι Οθωmicroανοί είχαν επαναλάβει την πρόθεσή τους να απελά-σουν από την επικράτεια τους πολιτογραφηmicroένους Έλληνες πολίτες που θα αρνούνταν να αποκτήσουν πάλι την οθωmicroανική τους υπηκοότητα καθώς θα έδιωχναν επίσης microε τη βία τα ελληνικά πλοία από τα οθωmicroανικά λιmicroάνια

Οι στόχοι των Ελλήνων Η ελληνική πλευρά είχε σκοπό να προωθήσει το αίτηmicroα της ενσωmicroάτωσης της Κρήτης στο ελληνικό κράτος αλλά και να ζητήσει θετική προς την Ελλάδα ρύθmicroιση των ηπει-ρωτικών βόρειων συνόρων Απαιτούσαν επίσης microε την υποστήριξη της Ρωσίας και της Μεγάλης Βρετανίας να είναι ισότιmicroος ο Έλληνας αντιπρόσωπος microε τον αντίστοιχο Οθωmicroανό Παρrsquo όλα αυτά ο Έλληνας αντιπρόσωπος είχε microόνο συmicroβουλευτικό ρόλο όπως είχε αποφασιστεί από την αρχή

Οι αποφάσεις της συνδιάσκεψης Αρχικά η συνδιάσκεψη ζήτησε να διατηρηθεί το status quo για το διάστηmicroα που θα διαρκούσαν οι εργασίες της Οι Οθωmicroανοί ανταποκρίθηκαν θετικά ενώ οι Έλληνες δεν απάντησαν Επόmicroενη ενέργεια ήταν η σύνταξη microιας δήλωσης microε τις θεmicroελιώδεις αρχές που θα διέπουν από εδώ και στο εξής τις σχέσεις των δύο κρατών της Ελλάδας και της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Σύmicroφωνα microε αυτή τη δήλωση η Οθωmicroανική αυτοκρα-τορία θα επέτρεπε την επιστροφή στην Κρήτη των προσφύγων του πολέmicroου πράξη η οποία αποτελούσε ένα από τα πιο σηmicroαντικά αιτήmicroατα των Ελλήνων Η Ελλάδα θα σταmicroατούσε την κατάρτιση και τον εξοπλισmicroό ένοπλων οmicroάδων και σκαφών για να χρησιmicroοποιηθούν σε επιθετικές ενέργειες κατά της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας Επί-σης θα αποζηmicroίωνε τους Οθωmicroανούς υπηκόους στη Κρήτη που έχασαν τις περιουσίες τους εξαιτίας των ενεργειών των Ελλήνων επαναστατών

Η microεταφορά εθελοντών και πολεmicroοφοδίων στην Κρήτη κατά

Η παραίτηση της ελληνικής κυβέρνησης Οι προτάσεις της συνδιάσκεψης έγιναν δεκτές από την οθωmicroανική κυβέρνηση Αντί-θετα οι Έλληνες δεν απάντησαν ούτε αρνητικά ούτε θετικά Ήδη στην Αθήνα υπήρχε κυβερνητική κρίση microε την παραίτηση του Βούλγαρη στις 21 Ιανουαρίου Ο βασιλιάς στράφηκε προς τον Δεληγιώργη αλλά αυτός αρνήθηκε να πάρει microέρος σε οποιαδήποτε κυβέρνηση δεχόταν τις προτάσεις της συνδιάσκεψης Ο Γεώργιος ανέθεσε στον Ζαΐmicroη να σχηmicroατίσει κυβέρνηση αλλά οι όροι που έθεσε (δικαίωmicroα διάλυσης της Βουλής πλήρης ελευθερία δράσης αποδοχή της δήλωσης των δυνάmicroεων microε ταυτόχρονη δια-κήρυξη των ελληνικών δικαιωmicroάτων και τέλος microια προκήρυξη προς τον ελληνικό λαό που θα εξηγούσε τους λόγους για τους οποίους αναγκάστηκε η ελληνική κυβέρνηση να δεχτεί τους όρους της δήλωσης των δυνάmicroεων) δεν έγιναν αποδεκτοί Ο Σπυρίδων Βαλαωρίτης στον οποίο απευθύνθηκε ο βασιλιάς αποδείχτηκε ανίκανος να συγκρο-τήσει κυβέρνηση Ο σχηmicroατισmicroός νέας κυβέρνησης Ο Γεώργιος microπροστά στο αδιέξοδο στο οποίο βρέθηκε κάλεσε στο παλάτι τους αντι-προσώπους των Προστάτιδων Δυνάmicroεων στις 23 Ιανουαρίου και τους εξήγησε την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα Πρότεινε επίσης να πάει ο ίδιος στο Παρίσι και να πάρει microέρος στη συνδιάσκεψη σε περίπτωση που δεν microπορούσαν να δώσουν microία λύση οι Μεγάλες Δυνάmicroεις Τελικά την επόmicroενη ηmicroέρα ο Ζαΐmicroης σχηmicroάτισε κυβέρ-νηση και στις 25 Ιανουαρίου αποδέχτηκε τη δήλωση των Μεγάλων Δυνάmicroεων Για να δικαιολογήσει αυτή του την ενέργεια ο Ζαΐmicroης εξέδωσε διάγγελmicroα προς τον ελληνικό λαό microε το οποίο εξέφραζε τη συmicroπάθεια των Ελλήνων προς τον αγώνα των Κρητικών να αποκτήσουν την ελευθερία τους και κατηγόρησε την κυβέρνηση Βούλγαρη για τη δεινή θέση στην οποία περιήλθε η Ελλάδα και για την αποτυχία της επανάστασης Συγκεκριmicroένα κατηγορούσε τον Βούλγαρη ότι δεν είχε προετοιmicroάσει την Ελλάδα για microια σύγκρουση microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία ώστε να διεκδικήσει τα laquoιστορικά δίκαιά τηςraquo

Στη φωτογραφία η Διάσκεψη στο Παρίσι τον Ιανουάριο του

Ο Επαmicroεινώνδας Δεληγιώργης (1829-1879) πολιτικός από το

Οι επιστολές του Γάλλου προξένου προς τους επαναστάτες Την ίδια στιγmicroή στην Κρήτη ο επαναστατικός στρατός και ο Πετροπουλάκης είχαν κατα-φύγει στο Μαυρόχι όπου επικρατούσαν εξαιρετικά άσχηmicroες καιρικές συνθήκες και περίmicroεναν την επίθεση του οθωmicroανικού στρατού Μέσα σε αυτή την απελπιστική κατά-σταση microέσω ενός αγγελιαφόρου από τα Χανιά του Σφακιανού Καυκαλάκη έφτασαν στα χέρια του Πετροπουλάκη δύο επιστολές του Γάλλου προξένου Σαmicroπυαζώ ο οποίος είχε αναλάβει microεσολαβητικό ρόλο για να πείσει τους αγωνιστές να παραδώσουν τα όπλα

Το πρωτόκολλο παράδοσης των επαναστατών Ο Καυκαλάκης ειδοποίησε τον Πετροπουλάκη ότι είχε έρθει οδηγία στον οθωmicroανικό στρατό να διακόψει τις εχθροπραξίες microέχρι να δοθεί απάντηση στα γράmicromicroατα του Γάλλου προξένου Η προσωρινή κυβέρνηση όmicroως που βρισκόταν στον Ασφενδό δήλωσε στις 11 Δεκεmicro-βρίου ότι laquoουδεmicroία συνδιαλλαγή του λοιπού είναι δυνατή microεταξύ του χριστιανικού λαού και της Πύληςraquo Μόλις πληροφορήθηκαν οι Οθωmicroανοί αυτή τη δήλωση αποφάσισαν να επιτεθούν και να διαλύσουν την προσωρινή κυβέρνηση Ο οθωmicroανικός στρατός περι-κύκλωσε την Ασή Γωνία και ένα απόσπασmicroα από 80 άντρες επιτέθηκε στο σπήλαιο που βρισκόταν η προσωρινή κυβέρνηση microε αποτέλεσmicroα τα περισσότερα microέλη της να σκοτω-θούν ή να αιχmicroαλωτιστούν ενώ ελάχιστοι κατάφεραν να ξεφύγουν και να σωθούνΑυτή η είδηση δηmicroιούργησε microεγάλη αναστάτωση στους αγωνιστές που έβλεπαν το τέλος να πλησιάζει Ακολούθησε σύσκεψη των οπλαρχηγών των Κρητικών επαναστατών και των εθελοντών στην οποία microετά την ανάγνωση των επιστολών του Γάλλου προξένου

Ο βασιλιάς Γεώργιος ανέθεσε στον Θρασύβουλο Ζαΐmicroη στις

Η πρώτη επιστολή του Γάλλου προξένου Σαmicroπυαζώ

laquoΕν Χανίοις τη 9 Δεκεmicroβρίου 1868

ΚύριεΣαράντα περίπου εθελονταί αιχmicroαλωτισθέντες παρά του Οθωmicroανικού στρατού microετε-

Στις 3 Ιανουαρίου 1857 ιδρύ-θηκε η Ελληνική Ατmicroοπλοΐα

φέρθησαν εις Χανιά και καθώς ηmicroπόρεσα να microάθω περί των διαθέσεων των Τούρκων η εις θάνατον καταδίκη των είναι βέβαια Εις microίαν εικασίαν τόσον σοβαράν ενόmicroισα καθήκον microου να αναλάβω να επικαλεσθώ υπέρ αυτών την επιείκειαν του Γεν Δοικητού της Νήσου Κρήτης εξοχωτάτου Χουσεΐν Αυβνή πασά όστις microε απεκρίθη δεικνύων microοι τας γραπτάς διαταγάς τα διδοmicroένας παρά του Μεγάλου Βεζύρου αίτινες διαγράφουσι ρητώς να τουφεκίζωσι πάντας τους ξένους οίτινες ήθελον πιασθή microε τα όπλα εις τας χείρας επί του Κρητικού εδάφους Εν τούτοις εις την ζωηροτάτην και επίmicroονον παράκλησιν microου η Α Εξ ο Χουσεΐν Αυβνή πασάς συγκατένευσεν επί τέλους εις microίαν προθεσmicroίαν και microε άφηκε να εννοήσω ότι εάν ολόκληρον το σώmicroα των εθελοντών συγκατατίθετο να εγκαταλείψη την νήσον ήθελε χορηγήσει χάριν εις τους δυστυχείς τούτους συmicroπατριώτας σας Η ζωή αυτή των τεσσαράκοντα Ελλήνων είναι την σήmicroερον εις τας χείρας σας δύνασθε αναmicroφιβόλως να τους θυσιάσητε εάν επιmicroένητε εις τας ιδέας σας της επιθέσεως κατά των Τούρκων Εν τούτοις θεωρώ σπουδαίον να σας υποβάλω τας παρατηρήσεις αι οποίαι microοι φαίνονται τοιαύται ώστε να εξασκήσωσι επιρροήν ουσιώδη επί της αποφά-σεώς σας Η laquoΈνωσιςraquo είναι αποκλεισmicroένη εν Σύρω από τας 20 Δεκεmicroβρίου από επτά πλοία οθωmicroανικά υπό τας διαταγάς του Άγγλου ναυάρχου Χόβαρτ πασσά ευρισκοmicroένου εις την τουρκικήν υπηρεσίαν και όστις έχει καθαράν απόφασιν του να microην αφήση να εξέλθη Ούτω λοιπόν θα microείνητε πιθανώς από τώρα και εις το εξής χωρίς ζωοτροφίας και προmicroηθείας Κατά συνέπειαν της τελευταίας ρήξεως microεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος θα αποβληθούν από την Κρήτην όλοι οι Έλληνες και θrsquo αφαιρεθούν από την Ελλάδα όλοι οι πόροιΑι των Ευρωπαϊκών δυνάmicroεων διαθέσεις microακράν του να φαίνωνται κλίνουσαι υπέρ των αξιώσεων της Ελλάδος επί της νήσου Κρήτης φαίνονται εξ εναντίας διατρανούmicroεναι υπέρ της καθrsquo ολοκληρίαν διατηρήσεως της ακεραιότητος του Οθωmicroανικού ΚράτουςΕίναι λοιπόν πιθανόν ότι θα ευρεθήτε εγκαταλελειmicroένοι χωρίς πόρους και χωρίς υπο-στήριξιν απέναντι των προσπαθειών των τουρκικών στρατευmicroάτων τα οποία έλαβον ρητήν διαταγήν ως βεβαιούσι να τουφεκίζωσι πάντας τους αιχmicroαλώτους Έλληνας τους οποίους τυχόν θα πιάσωσιΧωρίς να εξέλθω από τα όρια της αυστηράς ουδετερότητας και κινούmicroενος από αίσθηmicroα φιλανθρωπίας ως καταλαβαίνετε βεβαίως απευθύνοmicroαι εις την σύνεσιν και φρόνησίν

Η δεύτερη επιστολή του Γάλλου προξένου Σαmicroπυαζώ

laquoΕν Χανίοις τη 11η Δεκεmicroβρίου 1868

Κύριε Σας διηύθυνα ήδη την 9 του παρόντος microηνός επιστολήν της οποίας θα ευρήτε αντί-γραφον ενταύθα αλλά microανθάνω σήmicroερον ότι εφύγετε από την επαρχίαν Αmicroαρίου και διευθύνεσθε προς το microέρος των ΣφακίωνΈρχοmicroαι λοιπόν δια της παρούσης microου να σας κοινοποιήσω πάλιν την θέσιν των πραγ-microάτων εν Ελλάδι Η διακοπή των σχέσεων microεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος εγένετο οι πρέσβεις ανεχώ-

σας Αρmicroόζει προς επιδίωξιν ενός σκοπού φαντασιώδους να θυσιάσητε όχι microόνον την ζωήν microεγάλου αριθmicroού ανθρώπων γενναίων και νέων ευρισκοmicroένων εις τας διαταγάς σας και η υποστήριξις των δεν δύνανται να χρησιmicroεύση επωφελέστερον υπέρ της δόξης και του microεγαλείου της Πατρίδος Σας Σας υποβάλλω όλας αυτάς τας ερωτήσεις και σας παρακαλώ να microε αποκριθήτε αmicroέσως αφου σκεφτήτε ωρίmicroωςΕάν παραδέχησθε την ιδέαν microου ευαρεστήθητε να microε αποκριθήτε αmicroέσως και να microε ειπήτε τι αποφασίσετεΕν τοιαύτη περίπτωσει θέλω επιφορτισθεί να εξοmicroαλύνω παρά ταις οθωmicroανικαίς αρχαίς τας δυσκολίας της εκτελέσεως αι οποίαι δύνανται νrsquo αναφανώσιν αλλά microη αργήσετε να microε αποκριθήτε κατά τον ένα τρόπον ή κατά τον άλλον διότι αι στιγmicroαί είναι πολύ-τιmicroοι και διότι αι ολίγαι ηmicroέραι ζωής αι οποίαι microένουν εις τους συντρόφους σας είναι microετρηmicroέναιΔεχθήτε την διαβεβαίωσιν της προς υmicroάς υπολήψεώς microουΟ Πρόξενος της ΓαλλίαςCh Champoiseauxraquo

αποφασίστηκε η λήξη της επανάστασης Συντάχθηκε microάλιστα και πρωτόκολλο Ταυτόχρονα είχε ξεκινήσει η επιστροφή των εθελοντών από την Κρήτη και ο επανα-πατρισmicroός των προσφύγων που είχαν βρει καταφύγιο στην Ελλάδα Στις 618 Φεβρου-αρίου αποκαταστάθηκαν και οι διπλωmicroατικές σχέσεις της Ελλάδας microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία και τέσσερις microέρες αργότερα έπαυσε ο θαλάσσιος αποκλεισmicroός του νησιού και αποκαταστάθηκε η ειρήνη

ρησαν οι υπηκόοι Έλληνες αφήκαν την Κωνσταντινούπολιν Αι ευρωπαϊκαί Δυνάmicroεις επιmicroένουν άνευ εξαιρέσεως ώστε η Ελλάς να ενδώση εις τας δικαίας απαιτήσεις της Τουρκίας και εγκαταλείψη τας βλέψεις της επί της Κρήτης Ο πρίγκιψ του Ουαλίας και ο Βασιλεύς της Δανιmicroαρκίας έγραψαν επίσης προς τον Βασιλέα επί τούτω τω πνεύmicroατι Η laquoΈνωσιςraquo αποπλισθείσα από τα τηλεβόλα της και από τα όπλα της φέρουσα φύλα-κας ξένους τους λέβητας αυτής κατά microέρος αφηmicroένους κατά διαταγήν των Δυνάmicroεων διηυθύνθη εις τον Πειραιά υπό φυλακήν των γαλλικών και αυστριακών πλοίων θα δικασθή δε ως πειρατικόν υπό microιας επιτροπής ονοmicroαζοmicroένης επί τούτωΟ Τουρκικός στόλος συγκείmicroενος από δώδεκα πλοία περιπλέει την Σύρον και τας Ελλη-νικάς θαλάσσας δια να εmicroποδίση πάσαν αποστολήν ανθρώπων και προmicroηθειών εις ΚρήτηνΕίναι λοιπόν βέβαιον ότι δεν έχετε καmicromicroίαν βοήθειαν κανενός είδους Εις τοιαύτην θέσιν ευρισκόmicroενοι νοmicroίζω ότι το να εξακολουθήσητε τον αγώνα είναι ανωφελής θρασύτης δια τούτο τίθεmicroαι εις την διάθεσίν σας πάλιν όπως εν ονόmicroατι της φιλαν-θρωπίας διαπραγmicroατευθώ τας συmicroφωνίας της επιστροφής σας εις Ελλάδα microεθrsquo όλων των εθελοντικών κατά πνεύmicroα της από 9 τρέχοντος microηνός επιστολής microουΔεχτήτε κτλΟ Πρόξενος της ΓαλλίαςCh Champoiseauxraquo

Στις 2 Δεκεmicroβρίου 1868 το ατmicroόπλοιο laquoΈνωσιςraquo αντάλλαξε

Γαλλική γελοιογραφία στην οποία απεικονίζεται η Οθωmicroα-

Η δεύτερη επιστολή του Γάλλου προξένου Σαmicroπυαζώ

laquoΕν Χανίοις τη 11η Δεκεmicroβρίου 1868

Κύριε Σας διηύθυνα ήδη την 9 του παρόντος microηνός επιστολήν της οποίας θα ευρήτε αντί-γραφον ενταύθα αλλά microανθάνω σήmicroερον ότι εφύγετε από την επαρχίαν Αmicroαρίου και διευθύνεσθε προς το microέρος των ΣφακίωνΈρχοmicroαι λοιπόν δια της παρούσης microου να σας κοινοποιήσω πάλιν την θέσιν των πραγ-microάτων εν Ελλάδι Η διακοπή των σχέσεων microεταξύ Τουρκίας και Ελλάδος εγένετο οι πρέσβεις ανεχώ-

σας Αρmicroόζει προς επιδίωξιν ενός σκοπού φαντασιώδους να θυσιάσητε όχι microόνον την ζωήν microεγάλου αριθmicroού ανθρώπων γενναίων και νέων ευρισκοmicroένων εις τας διαταγάς σας και η υποστήριξις των δεν δύνανται να χρησιmicroεύση επωφελέστερον υπέρ της δόξης και του microεγαλείου της Πατρίδος Σας Σας υποβάλλω όλας αυτάς τας ερωτήσεις και σας παρακαλώ να microε αποκριθήτε αmicroέσως αφου σκεφτήτε ωρίmicroωςΕάν παραδέχησθε την ιδέαν microου ευαρεστήθητε να microε αποκριθήτε αmicroέσως και να microε ειπήτε τι αποφασίσετεΕν τοιαύτη περίπτωσει θέλω επιφορτισθεί να εξοmicroαλύνω παρά ταις οθωmicroανικαίς αρχαίς τας δυσκολίας της εκτελέσεως αι οποίαι δύνανται νrsquo αναφανώσιν αλλά microη αργήσετε να microε αποκριθήτε κατά τον ένα τρόπον ή κατά τον άλλον διότι αι στιγmicroαί είναι πολύ-τιmicroοι και διότι αι ολίγαι ηmicroέραι ζωής αι οποίαι microένουν εις τους συντρόφους σας είναι microετρηmicroέναιΔεχθήτε την διαβεβαίωσιν της προς υmicroάς υπολήψεώς microουΟ Πρόξενος της ΓαλλίαςCh Champoiseauxraquo

αποφασίστηκε η λήξη της επανάστασης Συντάχθηκε microάλιστα και πρωτόκολλο Ταυτόχρονα είχε ξεκινήσει η επιστροφή των εθελοντών από την Κρήτη και ο επανα-πατρισmicroός των προσφύγων που είχαν βρει καταφύγιο στην Ελλάδα Στις 618 Φεβρου-αρίου αποκαταστάθηκαν και οι διπλωmicroατικές σχέσεις της Ελλάδας microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία και τέσσερις microέρες αργότερα έπαυσε ο θαλάσσιος αποκλεισmicroός του νησιού και αποκαταστάθηκε η ειρήνη

ρησαν οι υπηκόοι Έλληνες αφήκαν την Κωνσταντινούπολιν Αι ευρωπαϊκαί Δυνάmicroεις επιmicroένουν άνευ εξαιρέσεως ώστε η Ελλάς να ενδώση εις τας δικαίας απαιτήσεις της Τουρκίας και εγκαταλείψη τας βλέψεις της επί της Κρήτης Ο πρίγκιψ του Ουαλίας και ο Βασιλεύς της Δανιmicroαρκίας έγραψαν επίσης προς τον Βασιλέα επί τούτω τω πνεύmicroατι Η laquoΈνωσιςraquo αποπλισθείσα από τα τηλεβόλα της και από τα όπλα της φέρουσα φύλα-κας ξένους τους λέβητας αυτής κατά microέρος αφηmicroένους κατά διαταγήν των Δυνάmicroεων διηυθύνθη εις τον Πειραιά υπό φυλακήν των γαλλικών και αυστριακών πλοίων θα δικασθή δε ως πειρατικόν υπό microιας επιτροπής ονοmicroαζοmicroένης επί τούτωΟ Τουρκικός στόλος συγκείmicroενος από δώδεκα πλοία περιπλέει την Σύρον και τας Ελλη-νικάς θαλάσσας δια να εmicroποδίση πάσαν αποστολήν ανθρώπων και προmicroηθειών εις ΚρήτηνΕίναι λοιπόν βέβαιον ότι δεν έχετε καmicromicroίαν βοήθειαν κανενός είδους Εις τοιαύτην θέσιν ευρισκόmicroενοι νοmicroίζω ότι το να εξακολουθήσητε τον αγώνα είναι ανωφελής θρασύτης δια τούτο τίθεmicroαι εις την διάθεσίν σας πάλιν όπως εν ονόmicroατι της φιλαν-θρωπίας διαπραγmicroατευθώ τας συmicroφωνίας της επιστροφής σας εις Ελλάδα microεθrsquo όλων των εθελοντικών κατά πνεύmicroα της από 9 τρέχοντος microηνός επιστολής microουΔεχτήτε κτλΟ Πρόξενος της ΓαλλίαςCh Champoiseauxraquo

Στις 2 Δεκεmicroβρίου 1868 το ατmicroόπλοιο laquoΈνωσιςraquo αντάλλαξε

Γαλλική γελοιογραφία στην οποία απεικονίζεται η Οθωmicroα-

αποφασίστηκε η λήξη της επανάστασης Συντάχθηκε microάλιστα και πρωτόκολλο Ταυτόχρονα είχε ξεκινήσει η επιστροφή των εθελοντών από την Κρήτη και ο επανα-πατρισmicroός των προσφύγων που είχαν βρει καταφύγιο στην Ελλάδα Στις 618 Φεβρου-αρίου αποκαταστάθηκαν και οι διπλωmicroατικές σχέσεις της Ελλάδας microε την Οθωmicroανική αυτοκρατορία και τέσσερις microέρες αργότερα έπαυσε ο θαλάσσιος αποκλεισmicroός του νησιού και αποκαταστάθηκε η ειρήνη

ρησαν οι υπηκόοι Έλληνες αφήκαν την Κωνσταντινούπολιν Αι ευρωπαϊκαί Δυνάmicroεις επιmicroένουν άνευ εξαιρέσεως ώστε η Ελλάς να ενδώση εις τας δικαίας απαιτήσεις της Τουρκίας και εγκαταλείψη τας βλέψεις της επί της Κρήτης Ο πρίγκιψ του Ουαλίας και ο Βασιλεύς της Δανιmicroαρκίας έγραψαν επίσης προς τον Βασιλέα επί τούτω τω πνεύmicroατι Η laquoΈνωσιςraquo αποπλισθείσα από τα τηλεβόλα της και από τα όπλα της φέρουσα φύλα-κας ξένους τους λέβητας αυτής κατά microέρος αφηmicroένους κατά διαταγήν των Δυνάmicroεων διηυθύνθη εις τον Πειραιά υπό φυλακήν των γαλλικών και αυστριακών πλοίων θα δικασθή δε ως πειρατικόν υπό microιας επιτροπής ονοmicroαζοmicroένης επί τούτωΟ Τουρκικός στόλος συγκείmicroενος από δώδεκα πλοία περιπλέει την Σύρον και τας Ελλη-νικάς θαλάσσας δια να εmicroποδίση πάσαν αποστολήν ανθρώπων και προmicroηθειών εις ΚρήτηνΕίναι λοιπόν βέβαιον ότι δεν έχετε καmicromicroίαν βοήθειαν κανενός είδους Εις τοιαύτην θέσιν ευρισκόmicroενοι νοmicroίζω ότι το να εξακολουθήσητε τον αγώνα είναι ανωφελής θρασύτης δια τούτο τίθεmicroαι εις την διάθεσίν σας πάλιν όπως εν ονόmicroατι της φιλαν-θρωπίας διαπραγmicroατευθώ τας συmicroφωνίας της επιστροφής σας εις Ελλάδα microεθrsquo όλων των εθελοντικών κατά πνεύmicroα της από 9 τρέχοντος microηνός επιστολής microουΔεχτήτε κτλΟ Πρόξενος της ΓαλλίαςCh Champoiseauxraquo

Στις 2 Δεκεmicroβρίου 1868 το ατmicroόπλοιο laquoΈνωσιςraquo αντάλλαξε

Γαλλική γελοιογραφία στην οποία απεικονίζεται η Οθωmicroα-

Το πρωτόκολλο παράδοσης των επαναστατών

laquoΠρωτόκολλονΣήmicroερον την δεκάτην τρίτην του microηνός Δεκεmicroβρίου του 1868 έτους ηmicroέραν της εβδο-microάδος Παρασκευήν και ώραν 4 micromicro εν τη θέσει Μαυρόχι του Ασκύφου συνελθόντες οι υποφαινόmicroενοι αρχηγοί και καπεταναίοι εγχώριοι και εθελονταί και τα microέλη της Επιτροπής της Ρεθύmicroνης όπως διασκεφθώmicroεν επί της 9ης και 11ης121868 επι-στολής του Εν Χανίω Προξένου της Γαλλίας κυρίου Καρόλου Σανπουαζώ προς τον αρχηγόν των εθελοντών Δ Πετροπουλάκην διrsquo ων εκθέτει ούτος ότι το ατmicroόπλοιον laquoΈνωσιςraquo κατασχεθέν και αφοπλισθέν κρατείται εις Πειραιά υπό την φυλακήν Γαλλικών και Αυστριακών πλοίων ώστε ουδεmicroία ελπίς αποστολής τροφών και πολεmicroοφοδίων εξ Ελλάδος υπάρχει αφού microάλιστα στόλος τουρκικός παραπλέει τας Ελληνικάς θάλασσας όπως ουδεmicroία παρεmicroποδίση πάσαν τοιαύτην αποστολήν και ότι αι Ευρωπαϊκαί δυνά-microεις επιmicroένουν όλαι άνευ εξαιρέσεως όπως η Ελλάς ενδώση εις τας απαιτήσεις της Τουρκίας και παραιτηθή πάσης επί της Κρήτης απαιτήσεως επί τούτω δε έγραψαν προς την Α Μ τον Βασιλέα Γεώργιο ότι ο πρίγκηψ της Ουαλίας και ο Βασιλεύς της Δανίας προτείνει φιλανθρωπία κινούmicroενος να παύσωmicroεν ανωφελή αγώνα αναλαmicroβάνει δε να διαπραγmicroατευθή microετά των Τουρκικών αρχών τα περί της απελεύσεως των εθελοντών εν γένειΈχοντες υπrsquo όψιν ότι κατασχεθείσης της laquoΕνώσεωςraquo δεν δυνάmicroεθα να ελπίζωmicroεν αποστολήν τροφών και πολεmicroοφοδίων ούτε είναι δυνατόν να προmicroηθευθώmicroεν τοιαύτα αλλαχόθεν προπάντων ότε η κατάσχεσις ενεργηθή υπό ευρωπαϊκών πλοίων όπερ εmicroφαίνει ότι αι ευραπαϊκαί δυνάmicroεις επεmicroβάσαι αmicroέσως δίδουσι τελευταίον κτύπηmicroα κατά της Κρητικής επαναστάσεως ην η σκληρά Διπλωmicroατία απεδοκίmicroασε και κατεδίκα-σεν από της γεννήσεως της και microυριοτρόπως επολέmicroησε microέχρι τούδεΥπείκοντες εις την ανωτέρω βίαν εφrsquo ω επιφυλαττόmicroεθα να διαmicroαρτυρηθώmicroεν εν καιρώ και ένεκα των προς συντήρησιν microέσων και πολεmicroοφοδίων απεφασίσαmicroεν από κοινού να παραδεχθώmicroεν την υπό του Κ Προξένου της Γαλλίας προτεινόmicroενην microεσολά-βησιν του όπως διευκολύνη την απέλευσίν microας εκ της ατυχούς Κρήτης ης τα χώmicroατα εζύmicroώθησαν υπό τοσούτων ελληνικών αιmicroάτων τηρουmicroένων των εις τοιαύτας περι-

στάσεις συνήθων στρατιωτικών της τιmicroής όρων και νrsquo απαιτήσωmicroεν δια κοινής προς αυτόν επιστολής τα εξήςα) Να παύση πάσα εχθροπραξία από τούδε microέχρι της απελεύσεώς microαςβ) Να microας χορηγηθή τόπος ελεύθερος υπό των οθωmicroανικών στρατευmicroάτων όπως δια-microείνωmicroεν microέχρι της επιβιβάσεώς microας εις το επί τούτω ορισθησόmicroενον πλοίονγ) Να χορηγηθώσιν ηmicroίν γαλλικά πλοιά όπως microας microεταφέρωσιν εις Ελλάδα microετά των όπλων και αποσκευών ηmicroώνδ) Να χορηγηθή αmicroνηστεία εις άπαντας τους Κρήτας τους επιθυmicroούντας νrsquo απέλθωσι της Κρήτης microετά των εθελοντών microετά των όπλων και των αποσκευών των Επί τούτω δε να περιέλθωσι πλοία Γαλλικά όπως παραλάβωσι τους κατά διαφόρους επαρχίας ευρισκοmicroένους επαναστάταςε) Εν περιπτώσει καθrsquo ην δεν είνε δυνατόν να χορηγηθώσιν ηmicroίν γαλλικά πλοιά να microας χορηγηθή ανάλογος καιρός όπως συνεννοηθώmicroεν microετά της Ελληνικής κυβερνήσεως προς αποστολήν των αναγκαίων δια την παραλαβήν ηmicroών πλοίωνΕπί τούτω όθεν συνετάχθη το παρόν πρωτόκολλον όπερ αναγνωσθέν υπογράφεται παρά πάντωνΟ Γενικός αρχηγός του τmicroήmicroατος ΡεθύmicroνηςΔ ΠετροπουλάκηςΟι αρχηγοί των επαρχιών του αυτού τmicroήmicroατοςΜιχ Τσουδερός Γεν Αρχηγός του τmicroήmicroατος Αγ Βασιλείου Μιχαήλ Σκουλάς Αρχηγός Μυλοποτάmicroου Στυλ Βαρδάκης Αρχηγός Ρεθύmicroνης Δ Ι Μοσχοβίτης Αρχηγός Αmicroα-ρίου Α ΜαρινάκηςΗ Επιτροπή του τmicroήmicroατος ΡεθύmicroνηςΟ Πρόεδρος Ν Μυγιάκης Γ Α Μυγιάκης Β ΜανουσάκηςΟ αρχηγός των εθελοντών Λ Δ Πετροπουλάκης Αρχηγοί Αντ Μήτσας Γάκης Ζήκος Κίτσος Δηmicroητρίου Ανδρ Π Τσάκωνας Π Δ Ζερ-βοmicroπεάκος ο αρχηγός της επαρχίας Σφακίων χιλίαρχος Χαράλαmicroπος Παχλαδάκης Α Γιασεmicroήςraquo

Κίνηmicroα των αλύτρωτων Ελλήνων Η Κρητική Επανάσταση του 1866-1869 αποτελεί ένα τυπικό κίνηmicroα των Ελλήνων των αλύτρωτων περιοχών κατά τον 19ο αιώνα Σε αυτό το συmicroπέρασmicroα microας οδηγούν τα παρακάτω στοιχείαbull Ο σχηmicroατισmicroός επαναστατικής επιτροπήςbull Οι συνεννοήσεις microε επιτροπές Κρητικών προσφύγων στην Αθήναbull Οι επαφές microε εκπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησηςbull Η αναφορά στα δεινά που προκαλούσε η τουρκική κακοδιοίκησηbull Το αίτηmicroα για την ένωση microε την Ελλάδαbull Η προκήρυξη που εξέφραζε τον λαό της Κρήτης και microε την οποία ζητούσαν την ένωση microε τη microητέρα πατρίδαbull Το γεγονός ότι σε περίπτωση microη αποδοχής του αιτήmicroατος ένωσης από τις τρεις Μεγά-λες Δυνάmicroεις υπήρχε αίτηmicroα παραχώρησης αυτονοmicroίας microε τη microορφή ενός πολιτικού οργανισmicroού

Το διεθνές διπλωmicroατικό παρασκήνιο Μεγάλο ρόλο διαδραmicroάτισε εκτός από τον ένοπλο αγώνα των Κρητικών και το διεθνές διπλωmicroατικό παρασκήνιο Εξάλλου οι αγωνιστές είχαν πρωταρχικό στόχο να προκαλέσουν τη microεσολάβηση των Μεγάλων Δυνάmicroεων αφού γνώριζαν ότι microόνοι τους δεν microπορούσαν να πετύχουν την εκπλήρωση των απελευθερωτικών πόθων τους Το διπλωmicroατικό κλίmicroα όmicroως στην Ευρώπη εκείνη την εποχή δεν ήταν ευνοϊκό αφού η Μεγάλη Βρετανία επιδίωκε να διατηρήσει τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου και γιrsquo αυτόν τον λόγο δεν δεχόταν καmicroία microετατόπιση των συνόρων στα Βαλκάνια Η εmicroφάνιση της Πρωσίας ως νέας microεγά-λης δύναmicroης έστρεψε το ενδιαφέρον των Γάλλων και των Ρώσων προς την κεντρική Ευρώπη Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι ρωσικές ενέργειες είχαν ως αφετηρία κυρίως πρωτοβουλίες των προξένων και του πρέσβη της Ρωσικής αυτοκρατορίας στην Ελλάδα και στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία

Η στάση της Ελλάδας Η Κρητική Επανάσταση προκάλεσε ιδιαίτερη αναστάτωση στην Ελλάδα Οι διάφορες πατριωτικές επιτροπές προσκαλούσαν τον ελληνικό λαό να πάρει τα όπλα εναντίον των Οθωmicroανών ώστε να βοηθήσουν τους αδελφούς τους στην Κρήτη Πολλοί πολιτικοί είχαν άmicroεση επαφή microε αυτές τις πατριωτικές επιτροπές και ακολου-θούσαν τις επιθυmicroίες των επιτροπών φοβούmicroενοι το πολιτικό κόστος microιας άρνησης Το αποτέλεσmicroα ήταν οι αλλεπάλληλοι αδέξιοι χειρισmicroοί στο διπλωmicroατικό πεδίο Η Ελλάδα εκείνη την περίοδο αδυνατούσε να υποστηρίξει ένα επαναστατικό κίνηmicroα για δύο κυρίως λόγους αφενός λόγω της δεινής δηmicroοσιονοmicroικής θέσης στην οποία είχε περι-έλθει η χώρα και αφετέρου λόγω της άρνησης των Μεγάλων Δυνάmicroεων να microεταβάλουν εξυπηρετώντας τα ελληνικά συmicroφέροντα το status quo στην Ανατολική Μεσόγειο Η δύσκολη θέση στην οποία περιήλθαν οι ελληνικές κυβερνήσεις προκάλεσε την ανά-γκη προσέγγισης των βαλκανικών κρατών ώστε να διεκδικηθούν κατά τρόπο δυναmicroικό-τερο και συλλογικότερο τα ιστορικά δίκαια κάθε κράτους στη Χερσόνησο του Αίmicroου Η πολυπόθητη συνθήκη microε τη Σερβία η οποία τελικά επικυρώθηκε και από τα δύο κράτη δεν εφαρmicroόστηκε στην πράξη ποτέ Το ελληνικό κράτος δεν αποδείχθηκε ακόmicroα ώριmicroο να προβεί σε τέτοια εγχειρήmicroατα το ίδιο και η Σερβία Ως τελικό συmicroπέρασmicroα θα microπορούσε να εξαχθεί η διαπίστωση ότι η Κρητική Επα-νάσταση του 1866-1869 αποτέλεσε microία πρώιmicroη εξέγερση αφού ούτε οι αγωνιστές στο νησί δεν είχαν τη δυνατότητα να πετύχουν microόνοι την απελευθέρωσή τους ούτε το ελληνικό κράτος (λόγω της έλλειψης πόρων αλλά και των αδέξιων χειρισmicroών των ελληνικών κυβερνήσεων) κατόρθωσε να συνεισφέρει ουσιαστικά στην εδραίωση της επανάστασης Επίσης ότι οι ξένες δυνάmicroεις δεν ήταν πρόθυmicroες να δεχθούν έναν νέο ακρωτηριασmicroό της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας τη στιγmicroή που η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική είχε εστιάσει την προσοχή της στην κεντρική Ευρώπη και όχι στην Ανατολική Μεσόγειο

Στη φωτογραφία απεικονίζονται οι πρωτεργάτες των κρητικών

στάσεις συνήθων στρατιωτικών της τιmicroής όρων και νrsquo απαιτήσωmicroεν δια κοινής προς αυτόν επιστολής τα εξήςα) Να παύση πάσα εχθροπραξία από τούδε microέχρι της απελεύσεώς microαςβ) Να microας χορηγηθή τόπος ελεύθερος υπό των οθωmicroανικών στρατευmicroάτων όπως δια-microείνωmicroεν microέχρι της επιβιβάσεώς microας εις το επί τούτω ορισθησόmicroενον πλοίονγ) Να χορηγηθώσιν ηmicroίν γαλλικά πλοιά όπως microας microεταφέρωσιν εις Ελλάδα microετά των όπλων και αποσκευών ηmicroώνδ) Να χορηγηθή αmicroνηστεία εις άπαντας τους Κρήτας τους επιθυmicroούντας νrsquo απέλθωσι της Κρήτης microετά των εθελοντών microετά των όπλων και των αποσκευών των Επί τούτω δε να περιέλθωσι πλοία Γαλλικά όπως παραλάβωσι τους κατά διαφόρους επαρχίας ευρισκοmicroένους επαναστάταςε) Εν περιπτώσει καθrsquo ην δεν είνε δυνατόν να χορηγηθώσιν ηmicroίν γαλλικά πλοιά να microας χορηγηθή ανάλογος καιρός όπως συνεννοηθώmicroεν microετά της Ελληνικής κυβερνήσεως προς αποστολήν των αναγκαίων δια την παραλαβήν ηmicroών πλοίωνΕπί τούτω όθεν συνετάχθη το παρόν πρωτόκολλον όπερ αναγνωσθέν υπογράφεται παρά πάντωνΟ Γενικός αρχηγός του τmicroήmicroατος ΡεθύmicroνηςΔ ΠετροπουλάκηςΟι αρχηγοί των επαρχιών του αυτού τmicroήmicroατοςΜιχ Τσουδερός Γεν Αρχηγός του τmicroήmicroατος Αγ Βασιλείου Μιχαήλ Σκουλάς Αρχηγός Μυλοποτάmicroου Στυλ Βαρδάκης Αρχηγός Ρεθύmicroνης Δ Ι Μοσχοβίτης Αρχηγός Αmicroα-ρίου Α ΜαρινάκηςΗ Επιτροπή του τmicroήmicroατος ΡεθύmicroνηςΟ Πρόεδρος Ν Μυγιάκης Γ Α Μυγιάκης Β ΜανουσάκηςΟ αρχηγός των εθελοντών Λ Δ Πετροπουλάκης Αρχηγοί Αντ Μήτσας Γάκης Ζήκος Κίτσος Δηmicroητρίου Ανδρ Π Τσάκωνας Π Δ Ζερ-βοmicroπεάκος ο αρχηγός της επαρχίας Σφακίων χιλίαρχος Χαράλαmicroπος Παχλαδάκης Α Γιασεmicroήςraquo

Κίνηmicroα των αλύτρωτων Ελλήνων Η Κρητική Επανάσταση του 1866-1869 αποτελεί ένα τυπικό κίνηmicroα των Ελλήνων των αλύτρωτων περιοχών κατά τον 19ο αιώνα Σε αυτό το συmicroπέρασmicroα microας οδηγούν τα παρακάτω στοιχείαbull Ο σχηmicroατισmicroός επαναστατικής επιτροπήςbull Οι συνεννοήσεις microε επιτροπές Κρητικών προσφύγων στην Αθήναbull Οι επαφές microε εκπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησηςbull Η αναφορά στα δεινά που προκαλούσε η τουρκική κακοδιοίκησηbull Το αίτηmicroα για την ένωση microε την Ελλάδαbull Η προκήρυξη που εξέφραζε τον λαό της Κρήτης και microε την οποία ζητούσαν την ένωση microε τη microητέρα πατρίδαbull Το γεγονός ότι σε περίπτωση microη αποδοχής του αιτήmicroατος ένωσης από τις τρεις Μεγά-λες Δυνάmicroεις υπήρχε αίτηmicroα παραχώρησης αυτονοmicroίας microε τη microορφή ενός πολιτικού οργανισmicroού

Το διεθνές διπλωmicroατικό παρασκήνιο Μεγάλο ρόλο διαδραmicroάτισε εκτός από τον ένοπλο αγώνα των Κρητικών και το διεθνές διπλωmicroατικό παρασκήνιο Εξάλλου οι αγωνιστές είχαν πρωταρχικό στόχο να προκαλέσουν τη microεσολάβηση των Μεγάλων Δυνάmicroεων αφού γνώριζαν ότι microόνοι τους δεν microπορούσαν να πετύχουν την εκπλήρωση των απελευθερωτικών πόθων τους Το διπλωmicroατικό κλίmicroα όmicroως στην Ευρώπη εκείνη την εποχή δεν ήταν ευνοϊκό αφού η Μεγάλη Βρετανία επιδίωκε να διατηρήσει τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου και γιrsquo αυτόν τον λόγο δεν δεχόταν καmicroία microετατόπιση των συνόρων στα Βαλκάνια Η εmicroφάνιση της Πρωσίας ως νέας microεγά-λης δύναmicroης έστρεψε το ενδιαφέρον των Γάλλων και των Ρώσων προς την κεντρική Ευρώπη Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι ρωσικές ενέργειες είχαν ως αφετηρία κυρίως πρωτοβουλίες των προξένων και του πρέσβη της Ρωσικής αυτοκρατορίας στην Ελλάδα και στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία

Η στάση της Ελλάδας Η Κρητική Επανάσταση προκάλεσε ιδιαίτερη αναστάτωση στην Ελλάδα Οι διάφορες πατριωτικές επιτροπές προσκαλούσαν τον ελληνικό λαό να πάρει τα όπλα εναντίον των Οθωmicroανών ώστε να βοηθήσουν τους αδελφούς τους στην Κρήτη Πολλοί πολιτικοί είχαν άmicroεση επαφή microε αυτές τις πατριωτικές επιτροπές και ακολου-θούσαν τις επιθυmicroίες των επιτροπών φοβούmicroενοι το πολιτικό κόστος microιας άρνησης Το αποτέλεσmicroα ήταν οι αλλεπάλληλοι αδέξιοι χειρισmicroοί στο διπλωmicroατικό πεδίο Η Ελλάδα εκείνη την περίοδο αδυνατούσε να υποστηρίξει ένα επαναστατικό κίνηmicroα για δύο κυρίως λόγους αφενός λόγω της δεινής δηmicroοσιονοmicroικής θέσης στην οποία είχε περι-έλθει η χώρα και αφετέρου λόγω της άρνησης των Μεγάλων Δυνάmicroεων να microεταβάλουν εξυπηρετώντας τα ελληνικά συmicroφέροντα το status quo στην Ανατολική Μεσόγειο Η δύσκολη θέση στην οποία περιήλθαν οι ελληνικές κυβερνήσεις προκάλεσε την ανά-γκη προσέγγισης των βαλκανικών κρατών ώστε να διεκδικηθούν κατά τρόπο δυναmicroικό-τερο και συλλογικότερο τα ιστορικά δίκαια κάθε κράτους στη Χερσόνησο του Αίmicroου Η πολυπόθητη συνθήκη microε τη Σερβία η οποία τελικά επικυρώθηκε και από τα δύο κράτη δεν εφαρmicroόστηκε στην πράξη ποτέ Το ελληνικό κράτος δεν αποδείχθηκε ακόmicroα ώριmicroο να προβεί σε τέτοια εγχειρήmicroατα το ίδιο και η Σερβία Ως τελικό συmicroπέρασmicroα θα microπορούσε να εξαχθεί η διαπίστωση ότι η Κρητική Επα-νάσταση του 1866-1869 αποτέλεσε microία πρώιmicroη εξέγερση αφού ούτε οι αγωνιστές στο νησί δεν είχαν τη δυνατότητα να πετύχουν microόνοι την απελευθέρωσή τους ούτε το ελληνικό κράτος (λόγω της έλλειψης πόρων αλλά και των αδέξιων χειρισmicroών των ελληνικών κυβερνήσεων) κατόρθωσε να συνεισφέρει ουσιαστικά στην εδραίωση της επανάστασης Επίσης ότι οι ξένες δυνάmicroεις δεν ήταν πρόθυmicroες να δεχθούν έναν νέο ακρωτηριασmicroό της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας τη στιγmicroή που η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική είχε εστιάσει την προσοχή της στην κεντρική Ευρώπη και όχι στην Ανατολική Μεσόγειο

Στη φωτογραφία απεικονίζονται οι πρωτεργάτες των κρητικών

Κίνηmicroα των αλύτρωτων Ελλήνων Η Κρητική Επανάσταση του 1866-1869 αποτελεί ένα τυπικό κίνηmicroα των Ελλήνων των αλύτρωτων περιοχών κατά τον 19ο αιώνα Σε αυτό το συmicroπέρασmicroα microας οδηγούν τα παρακάτω στοιχείαbull Ο σχηmicroατισmicroός επαναστατικής επιτροπήςbull Οι συνεννοήσεις microε επιτροπές Κρητικών προσφύγων στην Αθήναbull Οι επαφές microε εκπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησηςbull Η αναφορά στα δεινά που προκαλούσε η τουρκική κακοδιοίκησηbull Το αίτηmicroα για την ένωση microε την Ελλάδαbull Η προκήρυξη που εξέφραζε τον λαό της Κρήτης και microε την οποία ζητούσαν την ένωση microε τη microητέρα πατρίδαbull Το γεγονός ότι σε περίπτωση microη αποδοχής του αιτήmicroατος ένωσης από τις τρεις Μεγά-λες Δυνάmicroεις υπήρχε αίτηmicroα παραχώρησης αυτονοmicroίας microε τη microορφή ενός πολιτικού οργανισmicroού

Το διεθνές διπλωmicroατικό παρασκήνιο Μεγάλο ρόλο διαδραmicroάτισε εκτός από τον ένοπλο αγώνα των Κρητικών και το διεθνές διπλωmicroατικό παρασκήνιο Εξάλλου οι αγωνιστές είχαν πρωταρχικό στόχο να προκαλέσουν τη microεσολάβηση των Μεγάλων Δυνάmicroεων αφού γνώριζαν ότι microόνοι τους δεν microπορούσαν να πετύχουν την εκπλήρωση των απελευθερωτικών πόθων τους Το διπλωmicroατικό κλίmicroα όmicroως στην Ευρώπη εκείνη την εποχή δεν ήταν ευνοϊκό αφού η Μεγάλη Βρετανία επιδίωκε να διατηρήσει τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου και γιrsquo αυτόν τον λόγο δεν δεχόταν καmicroία microετατόπιση των συνόρων στα Βαλκάνια Η εmicroφάνιση της Πρωσίας ως νέας microεγά-λης δύναmicroης έστρεψε το ενδιαφέρον των Γάλλων και των Ρώσων προς την κεντρική Ευρώπη Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι ρωσικές ενέργειες είχαν ως αφετηρία κυρίως πρωτοβουλίες των προξένων και του πρέσβη της Ρωσικής αυτοκρατορίας στην Ελλάδα και στην Οθωmicroανική αυτοκρατορία

Η στάση της Ελλάδας Η Κρητική Επανάσταση προκάλεσε ιδιαίτερη αναστάτωση στην Ελλάδα Οι διάφορες πατριωτικές επιτροπές προσκαλούσαν τον ελληνικό λαό να πάρει τα όπλα εναντίον των Οθωmicroανών ώστε να βοηθήσουν τους αδελφούς τους στην Κρήτη Πολλοί πολιτικοί είχαν άmicroεση επαφή microε αυτές τις πατριωτικές επιτροπές και ακολου-θούσαν τις επιθυmicroίες των επιτροπών φοβούmicroενοι το πολιτικό κόστος microιας άρνησης Το αποτέλεσmicroα ήταν οι αλλεπάλληλοι αδέξιοι χειρισmicroοί στο διπλωmicroατικό πεδίο Η Ελλάδα εκείνη την περίοδο αδυνατούσε να υποστηρίξει ένα επαναστατικό κίνηmicroα για δύο κυρίως λόγους αφενός λόγω της δεινής δηmicroοσιονοmicroικής θέσης στην οποία είχε περι-έλθει η χώρα και αφετέρου λόγω της άρνησης των Μεγάλων Δυνάmicroεων να microεταβάλουν εξυπηρετώντας τα ελληνικά συmicroφέροντα το status quo στην Ανατολική Μεσόγειο Η δύσκολη θέση στην οποία περιήλθαν οι ελληνικές κυβερνήσεις προκάλεσε την ανά-γκη προσέγγισης των βαλκανικών κρατών ώστε να διεκδικηθούν κατά τρόπο δυναmicroικό-τερο και συλλογικότερο τα ιστορικά δίκαια κάθε κράτους στη Χερσόνησο του Αίmicroου Η πολυπόθητη συνθήκη microε τη Σερβία η οποία τελικά επικυρώθηκε και από τα δύο κράτη δεν εφαρmicroόστηκε στην πράξη ποτέ Το ελληνικό κράτος δεν αποδείχθηκε ακόmicroα ώριmicroο να προβεί σε τέτοια εγχειρήmicroατα το ίδιο και η Σερβία Ως τελικό συmicroπέρασmicroα θα microπορούσε να εξαχθεί η διαπίστωση ότι η Κρητική Επα-νάσταση του 1866-1869 αποτέλεσε microία πρώιmicroη εξέγερση αφού ούτε οι αγωνιστές στο νησί δεν είχαν τη δυνατότητα να πετύχουν microόνοι την απελευθέρωσή τους ούτε το ελληνικό κράτος (λόγω της έλλειψης πόρων αλλά και των αδέξιων χειρισmicroών των ελληνικών κυβερνήσεων) κατόρθωσε να συνεισφέρει ουσιαστικά στην εδραίωση της επανάστασης Επίσης ότι οι ξένες δυνάmicroεις δεν ήταν πρόθυmicroες να δεχθούν έναν νέο ακρωτηριασmicroό της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας τη στιγmicroή που η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική είχε εστιάσει την προσοχή της στην κεντρική Ευρώπη και όχι στην Ανατολική Μεσόγειο

Στη φωτογραφία απεικονίζονται οι πρωτεργάτες των κρητικών

Η στάση της Ελλάδας Η Κρητική Επανάσταση προκάλεσε ιδιαίτερη αναστάτωση στην Ελλάδα Οι διάφορες πατριωτικές επιτροπές προσκαλούσαν τον ελληνικό λαό να πάρει τα όπλα εναντίον των Οθωmicroανών ώστε να βοηθήσουν τους αδελφούς τους στην Κρήτη Πολλοί πολιτικοί είχαν άmicroεση επαφή microε αυτές τις πατριωτικές επιτροπές και ακολου-θούσαν τις επιθυmicroίες των επιτροπών φοβούmicroενοι το πολιτικό κόστος microιας άρνησης Το αποτέλεσmicroα ήταν οι αλλεπάλληλοι αδέξιοι χειρισmicroοί στο διπλωmicroατικό πεδίο Η Ελλάδα εκείνη την περίοδο αδυνατούσε να υποστηρίξει ένα επαναστατικό κίνηmicroα για δύο κυρίως λόγους αφενός λόγω της δεινής δηmicroοσιονοmicroικής θέσης στην οποία είχε περι-έλθει η χώρα και αφετέρου λόγω της άρνησης των Μεγάλων Δυνάmicroεων να microεταβάλουν εξυπηρετώντας τα ελληνικά συmicroφέροντα το status quo στην Ανατολική Μεσόγειο Η δύσκολη θέση στην οποία περιήλθαν οι ελληνικές κυβερνήσεις προκάλεσε την ανά-γκη προσέγγισης των βαλκανικών κρατών ώστε να διεκδικηθούν κατά τρόπο δυναmicroικό-τερο και συλλογικότερο τα ιστορικά δίκαια κάθε κράτους στη Χερσόνησο του Αίmicroου Η πολυπόθητη συνθήκη microε τη Σερβία η οποία τελικά επικυρώθηκε και από τα δύο κράτη δεν εφαρmicroόστηκε στην πράξη ποτέ Το ελληνικό κράτος δεν αποδείχθηκε ακόmicroα ώριmicroο να προβεί σε τέτοια εγχειρήmicroατα το ίδιο και η Σερβία Ως τελικό συmicroπέρασmicroα θα microπορούσε να εξαχθεί η διαπίστωση ότι η Κρητική Επα-νάσταση του 1866-1869 αποτέλεσε microία πρώιmicroη εξέγερση αφού ούτε οι αγωνιστές στο νησί δεν είχαν τη δυνατότητα να πετύχουν microόνοι την απελευθέρωσή τους ούτε το ελληνικό κράτος (λόγω της έλλειψης πόρων αλλά και των αδέξιων χειρισmicroών των ελληνικών κυβερνήσεων) κατόρθωσε να συνεισφέρει ουσιαστικά στην εδραίωση της επανάστασης Επίσης ότι οι ξένες δυνάmicroεις δεν ήταν πρόθυmicroες να δεχθούν έναν νέο ακρωτηριασmicroό της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας τη στιγmicroή που η ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική είχε εστιάσει την προσοχή της στην κεντρική Ευρώπη και όχι στην Ανατολική Μεσόγειο

Στη φωτογραφία απεικονίζονται οι πρωτεργάτες των κρητικών