ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΛΥΚΕΙΟΥ | μάθημα 14ο

49

Μάθημα 14ο – Lectio quarta decima «Ένα φοβερό όνειρο»

① Μετάφραση κειμένου

Κείμενο στα λατινικά Μετάφραση στην ελληνική

Post Actiacum bellum Μετά τον πόλεμο στο Άκτιο,

Cassius Parmensis, ο Κάσσιος από τη Πάρμα qui fuerat που είχε βρεθεί

in exercitu στο στράτευμα M. Antonii, του Μ. Αντώνιου,

confugit Athenas. κατέφυγε στην Αθήνα. Ibi vix dederat Εκεί, μόλις είχε παραδώσει

sollicitum animum τη ταραγμένη του ψυχή somno, cum repente στον ύπνο, όταν ξαφνικά

apparuit ei εμφανίστηκε σ’ αυτόν horrenda species. φρικτή μορφή.

Existimavit Νόμιζε venire ad se ότι ερχόταν προς το μέρος του

hominem άνθρωπος ingentis magnitudinis πελωρίου αναστήματος

et facie squalida, similem και βρώμικης όψης όμοιος effigiei mortui. με είδωλο νεκρού.

Simul aspexit quem Cassius, Μόλις τον αντίκρισε ο Κάσσιος, concepit timorem ένιωσε φόβο

cupivit audire και θέλησε να μάθει nomenque eius. το όνομά του.

Respondit ille Εκείνος απάντησε esse se Orcum. ότι ήταν ο Πλούτωνας.

Tum terror Τότε τρόμος concussit Cassium συντάραξε τον Κάσσιο

et excitavit eum και τον σήκωσε e somno από τον ύπνο.

Cassius inclamavit Ο Κάσσιος φώναξε servos τους υπηρέτες

et interrogavit eos και τους ρώτησε de homine. για τον άνθρωπο.

Illi viderant neminem. Εκείνοι δεν είχαν δει κανένα. Cassius dedit se Ο Κάσσιος παραδόθηκε

somno iterum στον ύπνο για δεύτερη φορά somniavit και ονειρεύτηκε

eandemque speciem. την ίδια μορφή. Paucis post diebus Μετά από λίγες μέρες,

res ipsa η ίδια η πραγματικότητα confirmavit επιβεβαίωσε

fidem somnii. την αξιοπιστία του ονείρου. Nam Octavianus Γιατί ο Οκταβιανός

adfecit eum του επέβαλε supplicio capitis. την ποινή του θανάτου.

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΛΥΚΕΙΟΥ | μάθημα 14ο

50

② Γραμματική κειμένου

1) ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

☞ πέμπτη κλίση ουσιαστικών :

στη πέμπτη και τελευταία κλίση της λατινικής γλώσσας ανήκουν ουσιαστικά μόνο γένους θηλυκού (εκτός από τα dies και meridies που είναι αρσενικά). Από τα ουσιαστικά της ε’ κλίσης, μόνο τα dies και res σχηματίζουν πλήρη πληθυντικό. Όλα τα υπόλοιπα ουσιαστικά σχηματίζουν ελλειπτικό πληθυντικό. Ονομαστική αιτιατική και κλητική στο πληθυντικό αριθμό σχηματίζουν τα ουσιαστικά spes / species / acies / facies / efigies. Όλα τα υπόλοιπα ουσιαστικά της ε’ κλίσης δεν παρουσιάζουν τύπους στο πληθυντικό αριθμό.

πτώση ενικός αριθμός πληθυντικός αριθμός

NOM. di – es di – ei GEN. di – ei di – erum DAT. di – ei di – ebus ACC. di – em di – es VOC. di – es di – es ABL. di – e di – ebus

2) ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

☞ α) δεικτική/οριστική αντωνυμία idem – eadem – idem (αυτός ο ιδιος/ η – ια/ το – ιο)

Η συγκεκριμένη αντωνυμία πέρα από δεικτική είναι και προσδιοριστική, δηλαδή προσδιορίζει με ιδιαίτερη έμφαση και επαναλαμβάνει την έννοια του ονόματος. Κλίνεται ακριβώς όπως και η αντωνυμία is – ea – id με τη μόνη διαφορά ότι και το επίθημα – dem. Βασική παρατήρηση που μπορούμε να κάνουμε σ’ αυτό το σημείο είναι η μετατροπή του τελικού – m (της αντωνυμίας is – ea – id) σε - n -.

Ενικός αριθμός - Singularis πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

NOM. idem eadem idem GEN. eiusdem eiusdem eiusdem DAT. eidem eidem eidem ACC. eundem eandem idem VOC. - - - ABL. eodem eadem eodem

Πληθυντικός αριθμός - Pluralis πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

NOM. eidem – (i)idem eaedem eadem GEN. eorundem earundem eorundem DAT. eisdem – (i)isdem eisdem – (i)idem eisdem – (i)idem ACC. eosdem easdem eadem VOC. - - - ABL. eisdem – (i)isdem eisdem – (i)isdem eisdem – (i)isdem

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΛΥΚΕΙΟΥ | μάθημα 14ο

51

☞ β) αόριστη αντωνυμία nullus – nulla – nullum ( κανείς – καμία – κανένα)

Η κλίση της αντωνυμίας αυτής είναι παρόμοια με επιθέτου β’ κλίσης με μοναδικές εξαιρέσεις τη γενική και δοτική ενικού αριθμού και στα τρία γένη που σχηματίζεται σε – ius (για τη γενική ) και σε – i (για τη δοτική).

Ενικός αριθμός - Singularis πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

NOM. nullus nulla nullum GEN. nullius nullius nullius DAT. nulli nulli nulli ACC. nullum nullam nullum VOC. - - - ABL. nullo nulla nullo

Πληθυντικός αριθμός – Pluralis πτώση αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

NOM. nulli nullae nulla GEN. nullorum nullarum nullorum DAT. nullis nullis nullis ACC. nullos nullas nulla VOC. - - - ABL. nullis nullis nullis

☞ γ) η αόριστη αντωνυμία nemo

Η αντωνυμία αυτή σχηματίζεται από το αρνητικό μόριο ne και του ουσιαστικό homo. Δανείζεται όμως κατά τη κλίση της ορισμένους τύπους της αντωνυμίας nullus – a – um.

πτώση

Ενικός αριθμός

Πληθυντικός αριθμός

NOM. nemo nulli GEN. nullius nullorum DAT. nemini nullis ACC. neminem nullos VOC. - - ABL. nullo nullis

3) ΡΗΜΑΤΑ

☞ ρήματα 3ης συζυγίας σε – io :

υπάρχουν ρήματα της 3ης συζυγίας τα οποία και παρουσιάζουν ενεστωτική κατάληξη σε – io και όχι σε – o, όπως είναι φυσιολογικό. Αυτά τα ρήματα κλίνονται κανονικά σαν ρήματα της 3ης συζυγίας με τη μόνη διαφορά ότι στους χρόνους που παράγονται από το ενεστωτικό θέμα, δεν χάνουν το – i του θέματος :

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΛΥΚΕΙΟΥ | μάθημα 14ο

52

Οριστική - Indicativus

πρόσωπο ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας παρακείμενος υπερσυντέλικ σ. μέλλοντας

α’ ενικό capio capiebam capiam cepi ceperam cepero β’ ενικό capis capiebas capies cepisti ceperas ceperis γ’ ενικό capit capiebat capiet cepit ceperat ceperit α’ πληθ. capimus capiebamus capiemus cepimus ceperamus ceperimus β’ πληθ. capitis capiebatis capietis cepistis ceperatis ceperitis γ’ πληθ. capiunt capiebant capient ceperunt/ere ceperant ceperint

③ Συντακτικό κειμένου

1) ΔΗΛΩΣΗ ΙΔΙΟΤΗΤΑΣ

Η ιδιότητα στη λατινική δηλώνεται : α) με αφαιρετική για παροδική ιδιότητα , β) με γενική, για βάρος, ύψος, ηλικία, κοινωνική τάξη, καταγωγή, προέλευση κ.α. Και στις δυο περιπτώσεις έχουμε την συνοδεία ενός επιθετικού προσδιορισμού.

2) Ο ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ cum

α) Ο χρονικός cum + οριστική οιουδήποτε χρόνου, β) Επαναληπτικός cum + οριστική, γ) Αντίστροφος cum + οριστική παρακειμένου. Αντιστρέφει τη χρήση των προτάσεων: η χρονική γίνεται κύρια και η κύρια πρόταση γίνεται χρονική. δ) Ιστορικός / διηγηματικός cum + υποτακτική παρατατικού (όταν δηλώνεται το σύγχρονο) ή υποτακτική υπερσυντέλικου (όταν δηλώνεται το προτερόχρονο). Η περίπτωση αυτή υπάρχει στις περιπτώσεις όπου έχουμε σχέσεις αιτίας – αποτελέσματος ανάμεσα στη κύρια πρόταση και τη χρονική.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ

Actiacum : το επίθετο δεν έχει παραθετικά γιατί δηλώνει τοπική σχέση. M. Antonii : προσοχή στη γενική ενικού αριθμού που σχηματίζεται Antoni.

Athenas : δεν σχηματίζει ενικό αριθμό. fidem : το ουσιαστικό δεν έχει πληθυντικό αριθμό γιατί δηλώνει μια αφηρημένη έννοια.

supplicio : το ουσιαστικό αυτό στον ενικό μεταφράζεται ως «τιμωρία, ποινή» ενώ στο πληθυντικό ως «ικεσίες, προσευχές, λατρεία».

γενική παρατήρηση : προσοχή στα ουσιαστικά της ε’ κλίσης του κειμένου.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ Parmensis : προσοχή! παράθεση. post bellum : εμπρόθετος προσδιορισμός που φανερώνει χρονική ακολουθία.

qui in exercitu fuerat : δ/α αναφορική πρόταση, προσδιοριστική στο Cassius Parmensis. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui και εκφέρεται με οριστική υπερσυντέλικου γιατί δηλώνει κάτι το πραγματικό.

cum repente apparuit ei species horrenda : δ/α χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο cum και εκφέρεται με οριστική παρακειμένου ενώ συνοδεύεται από το επίρρημα repente. Στη πρόταση εξάρτησης το ρήμα βρίσκεται σε οριστική υπερσυντέλικου. Όλα αυτά δείχνουν ότι πρόκειται για αιφνίδιο γεγονός.

facie : αφαιρετική της ιδιότητας. Βρίσκεται σε πτώση αφαιρετική γιατί φανερώνει παροδική ιδιότητα.

magnitudinis : γενική της ιδιότητας. Σε αυτή τη πτώση γιατί φανερώνει μόνιμη ιδιότητα. similem : παράθεση στο hominem. Χαρακτηρίζεται και ως κατηγορηματικός προσδιορισμός.

effigiei : δοτική αντικειμενική στο similem. Quem simul aspexit : δ/α χρονική πρόταση. Εισάγεται με το χρονικό σύνδεσμο simul και εκφέρεται με

οριστική παρακειμένου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν. e somno : εμπρόθετος προσδιορισμός εξόδου από μια κατάσταση.

somnii : γενική υποκειμενική στο fidem.

diebus : αφαιρετική του μέτρου ή της διαφοράς γιατί το post έχει συγκριτική έννοια. supplicio : αφαιρετική οργανική του μέσου.

capitis : γενική της ποινής.

© Θάνος Σταυρόπουλος – φιλόλογος, MSc. thanosstavropoulos@yahoo.gr