ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ &

ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΤΟΥΡΙΣMΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Δρ Φώτης Κιλιπίρης, καθηγητής

Ακαδημαϊκό Έτος: 2019-20

fkili@tour.teithe.gr

Κρίσιμα ερωτήματα γύρω από τη σχέση αειφορίας

και τουριστικής επιχείρησης

1. Υπάρχει ενημέρωση σε θέματα αειφορίας των

τουριστικών επιχειρήσεων και σε ποιό βαθμό;

2. Θεωρεί η τουριστική επιχείρηση οποιουδήποτε

μεγέθους ότι μπορεί να έχει ρόλο προς την

συγκεκριμένη κατεύθυνση και πώς;

3. Ποιά η εν γένει στάση τους και συμπεριφορά

(πρακτικές εφαρμογές αειφορίας);

2

4. Η εφαρμογή, στην πράξη, αρχών αειφόρου

ανάπτυξης αποτελεί ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για

την ομάδα των τουριστικών επιχειρήσεων που σε

έναν βαθμό εφαρμόζουν τις αρχές αυτές;

5. Το προφίλ ή η προσωπικότητα του ιδιοκτήτη ή

διευθυντή της επιχείρησης, επηρεάζει το βαθμό

ευαισθητοποίησης της προς τις συγκεκριμένες αρχές;

3

Κρίσιμα ερωτήματα γύρω από τη σχέση αειφορίας

και μικρομεσαίας τουριστικής επιχείρησης (συνέχεια)

2. Αειφόρος Ανάπτυξη

4

Ο οδικός χάρτης της Αειφορίας

• Δεκαετία 1980: τα περιβαλλοντικά προβλήματα

στην κορυφή της ατζέντας των κυβερνήσεων,

των επιχειρήσεων αλλά και των πολιτών.

• Κριτική κατά της βαριάς βιομηχανίας, αλλά ακόμη

και για βιομηχανίες με λιγότερο «εμφανή

μόλυνση» όπως η τουριστική βιομηχανία.

• Επιτακτική ανάγκη για ένα μοντέλο ανάπτυξης το

οποίο να είναι ταυτόχρονα βιώσιμο με όρους

περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και οικονομικούς.

5

• 1992 Σύνοδος των Ηνωμένων Εθνών του Ρίο. Διαμόρφωση των αρχών της Agenda 21.

• Η Agenda 21 θέτει τέσσερις κατηγορίες θεμάτων:

1. Κοινωνική και Οικονομική ανάπτυξη, συμπεριλαμβα-νομένης της διεθνούς συνεργασίας κατά της φτώχειας.

2. Διαχείριση των Πόρων (ατμόσφαιρα, σχεδιασμός γης, δάση, οικοσυστήματα, θάλασσες, απόβλητα κλπ).

3. Ενδυνάμωση της συμμετοχής ευρύτερων ομάδων: γυναίκες, παιδιά, ιθαγενείς πληθυσμοί, ΜΚΟ.

4. Μέσα Επίτευξης: εκπαιδευτικοί οργανισμοί και παρεμφερείς φορείς, τεχνολογία, μεταφορά τεχνογνωσίας, νομοθεσία και πληροφόρηση για λήψη των αποφάσεων.

6

ο οδικός χάρτης της Αειφορίας συνέχεια

• Σκοπός της αειφόρου ανάπτυξης είναι η προώθηση της

ανάπτυξης, μέσω της βελτίωσης του φυσικού (natural) όσο και

του ανθρωπογενούς (human made) περιβάλλοντος. Αυτό

επιτυγχάνεται μέσω της επίτευξης των παρακάτω στόχων :

1. Διατήρηση του αποθέματος των φυσικών πόρων.

2. Αποφυγή καταστροφής της ικανότητας αναπαραγωγής των

παγκοσμίων φυσικών οικοσυστημάτων.

3. Επίτευξη μεγαλύτερης κοινωνικής ισότητας.

4. Αποφυγή επιβολής κόστους και κινδύνων που θα

κληρονομούσαν οι επόμενες γενεές.

7

Σκοπός και Στόχοι της Aειφόρου Aνάπτυξης σύμφωνα με την Agenda 21

ΟΡΙΣΜΟΣ - Τι είναι αειφόρος ανάπτυξη;

• Αειφόρος (ή βιώσιμη) ανάπτυξη

είναι η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του σήμερα χωρίς να διακυβεύει τις ανάγκες και το μέλλον των επερχόμενων γενεών.

8

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ:

Φέρουσα Ικανότητα (Carrying Capacity)

Βιοποικιλότητα (Biodiversity)

Δια-γενεαλογική Δικαιοσύνη (Intergenerational Equity)

Δια-χωρική Υπευθυνότητα (Trans frontier Responsibility)

Συμμετοχή (Participation)

Κρίσιμο Φυσικό Κεφάλαιο (Critical Natural Capital)

Ολιστική Προσέγγιση (Holistic Approach)

Αρχή της Προληπτικότητας (Precautionary Principle)

9

Είναι η ικανότητα ενός οικοσυστήματος να

ικανοποιήσει συγκεκριμένες δραστηριότητες χωρίς

αυτές να θέτουν σε κίνδυνο τη μακροχρόνια

διατήρησή του.

10

1.Φέρουσα Ικανότητα

(Carrying Capacity)

Τύποι Φέρουσας Ικανότητας:

• Φυσική φέρουσα ικανότητα: το ελάχιστο μέγεθος

φυσικού χώρου που απαιτείται ώστε να αναπτυχθεί

μια δραστηριότητα χωρίς να υποστεί βλάβη το

σύστημα.

• Οικολογική φέρουσα ικανότητα: ο μέγιστος αριθμός

των οργανισμών που ένα οικοσύστημα μπορεί να

υποστηρίξει χωρίς να υποστεί βλάβη το σύστημα.

11

1.Φέρουσα Ικανότητα

(Carrying Capacity)

• Η φέρουσα ικανότητα ορίζει το όριο πάνω από το οποίο τυχόν

παραπέρα ανάπτυξη θεωρείται μη αποδεκτή.

• Η ικανότητα του περιβάλλοντος να «αντέχει» μια συγκεκριμένη

δραστηριότητα, μπορεί να βελτιωθεί εφαρμόζοντας τεχνικές

μάνατζμεντ (περιβαλλοντικά διαχειριστικά σχέδια), αλλά και την ίδια

την τεχνολογία.

• Στην πράξη η εφαρμογή της αρχής της φέρουσας ικανότητας γίνεται

μέσα από συστήματα, δείκτες κλπ. Πολλές φορές η εφαρμογή αυτή

καθίσταται δύσκολη.

• Συχνά σε περιοχές όπου υπάρχει συνδυασμός φυσικού κάλλους και

αναπτυξιακών πιέσεων οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες.

12

1. Φέρουσα Ικανότητα

(Carrying Capacity) συνέχεια

Ορίζει τόσο την προστασία και

διατήρηση του ζωικού και φυτικού

κεφαλαίου, όσο και τη διατήρηση

των ανανεώσιμων πόρων.

13

2.Βιοποικιλότητα (Biodiversity)

Βιοποικιλότητα (Biodiversity) συν.

Αυτή θέτει προβληματισμούς όπως π.χ. θα

πρέπει και σε τι βαθμό να μας απασχολεί, η

τυχόν εξαφάνιση κάποιων ειδών;

Διότι πιθανή απώλεια ειδών των οποίων η αξία

σήμερα δεν μπορεί να εκτιμηθεί, μπορεί να έχει

σημαντική πρακτική αξία για τις μελλοντικές

γενιές.

14

Βιοποικιλότητα (Biodiversity) συν.

Δύο προσεγγίσεις:

• Η Οικοκεντρική η οποία θεωρεί ότι το φυσικό

περιβάλλον επιβάλλεται να παραμένει ανέπαφο.

• Η Ανθρωποκεντρική που υποστηρίζει ότι το

περιβάλλον θα πρέπει να υπηρετεί, υπό

προϋποθέσεις, τις ανθρώπινες ανάγκες.

15

Oι σημερινές γενεές οφείλουν να παραδώσουν στις επόμενες, τουλάχιστον τον ίδιο αριθμό ή όγκο πόρων που οι ίδιες κληρονόμησαν.

16

3.Δια-γενεαλογική Δικαιοσύνη ή

Αλληλεγγύη Γενεών (Intergenerational Equity)

Δια-γενεαλογική Δικαιοσύνη ή

Αλληλεγγύη Γενεών (Intergenerational Equity) συν.

• Ζητούμενο είναι η ελαχιστοποίηση της χρήσης των μη

ανανεώσιμων πόρων, καθώς και η αποτελεσματική

χρήση των ανανεώσιμων πόρων μέσω της:

Αύξησης της αποδοτικότητας

Μείωσης της σπατάλης

Ανακύκλωσης

Εισαγωγής εναλλακτικών τεχνολογιών

17

• Τα μεγάλα περιβαλλοντικά

προβλήματα της εποχής μας δεν

γνωρίζουν πλέον χωρικό σημείο

αναφοράς.

18

4.Δια-χωρική Υπευθυνότητα

(Trans frontier Responsibility)

Δια-χωρική Υπευθυνότητα

(Trans frontier Responsibility)συν.

• «Οι αρνητικές συνέπειες της ανθρώπινης δραστηριότητας σε μια περιοχή, δεν θα πρέπει να μεταβιβάζονται ως περιβαλλοντικά προβλήματα σε κάποια άλλη. «

• Όταν αυτό δεν είναι εφικτό θα πρέπει να υπάρχει

κάποια μορφή αποζημίωσης για την περιοχή

που «υποδέχεται» το πρόβλημα.

19

Δια-χωρική Υπευθυνότητα

(Trans frontier Responsibility)συν.

• Οι αρνητικές συνέπειες της ανθρώπινης

δραστηριότητας κοστολογούνται μέσω της

«Ανάλυσης Οικολογικού Αποτυπώματος» το

οποίο αποτελεί λογιστικό εργαλείο υπολογισμού

της κατανάλωσης πόρων και αφομοίωσης

αποβλήτων που προκαλεί η συγκεκριμένη

δραστηριότητα (Ecological Footprint Analysis).

20

Η συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μελών της τοπικής κοινωνίας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων που επηρεάζουν το περιβάλλον, αποτελεί δικαίωμα και υποχρέωση των μελών της.

21

5.Συμμετοχή (Participation)

Συμμετοχή (Participation) συν.

• Η επίτευξη του στόχου της αειφόρου

ανάπτυξης θα πρέπει να βασίζεται στη

συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Αυτές

συνθέτουν τους λεγόμενους «τοπικούς

παίκτες» ή «τοπικούς εταίρους» (“local

stakeholders”, “local players”).

22

Συμμετοχή (Participation) συν.

• Οι διάφορες τοπικές ομάδες που

προσδιορίζονται στην Ατζέντα 21 είναι:

γυναικείος πληθυσμός, νεολαία, τοπική

αυτοδιοίκηση, εργατικά συνδικάτα, ΜΚΟ,

επιχειρήσεις και βιομηχανία, επιστήμονες και

αγρότες.

23

«Eργαλεία» συμμετοχής:

• «στρογγυλά τραπέζια»,

• ομάδες εργασίας,

• συνέδρια,

• γενικότερες πρωτοβουλίες ενθάρρυνσης της

συναίνεσης στη λήψη των αποφάσεων.

24

Συμμετοχή (Participation) συν.

Συμμετοχή (Participation) συν.

Δύο είναι οι τύποι προσεγγίσεων στη διαδικασία

λήψης των αποφάσεων:

• Προσέγγιση του τύπου «από την κορυφή στη βάση»:

εφαρμόζεται κυρίως από τις κυβερνήσεις (top to down).

• Προσέγγιση του τύπου «από τη βάση στην κορυφή»:

χρησιμοποιείται στη λήψη αποφάσεων σε τοπικό

επίπεδο διασφαλίζοντας και την συμμετοχή της τοπικής

κοινωνίας (down to top).

25

6. Κρίσιμο Φυσικό Κεφάλαιο

(Critical Natural Capital)

• Το «κρίσιμο κεφάλαιο» αποτελούν στοιχεία του

περιβάλλοντος που δεν μπορούν να

αναπληρωθούν στο πλαίσιο του ανθρώπινου

κύκλου ζωής.

• Επιβάλλεται η προστασία του «κρίσιμου

κεφαλαίου» με κάθε κόστος.

26

• Περιβαλλοντικά στοιχεία με σημαντική

οικολογική και ανθρώπινη αξία , έχουν

κυρίαρχη προτεραιότητα σε σχέση με την

οικονομική ανάπτυξη μιας περιοχής και δεν

θα πρέπει να τίθενται σε κίνδυνο

(π.χ. το στρώμα του όζοντος, η

βιοποικιλότητα, τα πολιτιστικά αγαθά ).

27

Κρίσιμο Φυσικό Κεφάλαιο

(Critical Natural Capital)

Τύποι κρίσιμου φυσικού κεφαλαίου:

• α. «Μεταφερόμενο κρίσιμο φυσικό κεφάλαιο»:

Είναι αυτό για το οποίο μπορεί να γίνεται

οικονομική του εκμετάλλευση, μέχρι ένα

σημείο, και εφόσον διατηρούνται τα

απαιτούμενα ασφαλή επίπεδα συντήρησής

του (π.χ. διαχειριστικά σχέδια δασών).

28

Κρίσιμο Φυσικό Κεφάλαιο

(Critical Natural Capital) (συν.)

Κρίσιμο Φυσικό Κεφάλαιο

(Critical Natural Capital) (συν.)

Τύποι κρίσιμου φυσικού κεφαλαίου:

β.«Διαπραγματεύσιμο κρίσιμο φυσικό κεφάλαιο»:

Είναι στοιχεία του κρίσιμου κεφαλαίου, όχι ιδιαίτερης

υψηλής προτεραιότητας . Μπορεί να γίνει εκμετάλλευση

τους μόνον εφόσον υπάρχουν αναπτυξιακές προτάσεις

μεγάλης κοινωνική αξίας (π.χ. η κατασκευή ενός

υδάτινου φράγματος για την υδροδότησης μιας πόλης).

29

• Σημαίνει τη συνολική προσέγγιση ενός

γεωγραφικού χώρου από όλους τους φορείς ευθύνης που ασκούν πολιτική στον τομέα της ανάπτυξης χωρίς τεχνητές γεωγραφικές και γραφειοκρατικές γραμμές.

30

7.Ολιστική Προσέγγιση

(Holistic Approach)

Σημαίνει ότι δεν θα πρέπει να αναλαμβάνονται πρωτοβουλίες και δράσεις των οποίων τα αποτελέσματα μακροχρόνια είναι απρόβλεπτα και άγνωστα καθώς και οι πιθανές παρενέργειες μη αναστρέψιμες.

• Π.χ. η χρήση γενετικά τροποποιημένων προϊόντων.

31

8.Αρχή της Προληπτικότητας

(Precautionary Principle)

Αρχή της Προληπτικότητας

(Precautionary Principle) συν.

• Εδώ έχει εφαρμογή η αρχή του «σοφού

πεσιμισμού» (prudent pessimism) η οποία

σημαίνει ότι καμία δράση δεν εφαρμόζεται χωρίς

εκ των προτέρων να ξέρουμε όλες τις επιπτώσεις

της θετικές ή αρνητικές, στο παρόν και στο

μέλλον.

32

33

Παράγοντες που επηρέασαν την

ενσωμάτωση των αρχών της αειφόρου

ανάπτυξης στον τουρισμό:

α. επιπτώσεις (αρνητικές) της τουριστικής

δραστηριότητας στο περιβάλλον (φυσικό,

οικονομικό, κοινωνικό, πολιτισμικό)

β. εξέλιξη της τουριστικής συμπεριφοράς.

3. Ο τουρισμός σαν οικονομική

δραστηριότητα

34

3.1 Μερικά δεδομένα για τον

Τουρισμό

• Ο τουρισμός συνδέεται, έμμεσα και άμεσα, με

όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας:

▫ Πρωτογενής τομέας (γεωργία)

▫ Δευτερογενής τομέας (μεταποίηση, τρόφιμα)

μεταφορές

▫ Τριτογενής τομέας (υπηρεσίες)

35

3.1 Εισαγωγή

• Πίνακας 3.1: Καταγεγραμμένη και προβλεπόμενη ανάπτυξη της παγκόσμιας τουριστικής κίνησης για την περίοδο 1950-2010.

Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (1996)

36

Έτη Διεθνείς αφίξεις

(σε εκατ.)

Ποσοστό αύξησης

ανά δεκαετία (%)

1950 25,3 -

1960 69,3 274

1970 165,8 239

1980 286,8 173

1990 459,2 160

2000 661,0 144

2010 937,0 141

3.1 Εισαγωγή

• Το 2015 ο παγκόσμιος τουρισμός σε όλες τις μορφές του συνεισέφερε (WTTC, 2016):

▫ Στην παραγωγή του 11,5% περίπου του παγκοσμίου GNP

▫ Απασχολούσε 250 εκατ. περίπου εργαζόμενους (1 δηλ. σε κάθε 9 θέσεις εργασίας) ή το 11% του παγκοσμίου εργατικού δυναμικού

▫ Κατείχε το 12% της παγκόσμιας επιχειρηματικής και ατομικής φορολογίας

▫ Συνέβαλε στο 15% των εσόδων των εξαγωγών παγκόσμια

37

3.1 Εισαγωγή

• Ο παγκόσμιος τουρισμός, παρά τις διάφορες

αρνητικές συγκυρίες (οικονομική ύφεση,

τρομοκρατία κ.λπ.), αναμένεται μακροχρόνια να

αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο.

• Ωφελημένες οι ευρωπαϊκές περιοχές με

πλούσιους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους.

• Ο τουρισμός για πολλές χώρες, όπως την

Ελλάδα, αποτελεί μοχλό ανάπτυξης ειδικότερα

για ορεινές και νησιωτικές περιοχές (προβλήματα

υπανάπτυξης, προσβασιμότητα κλπ).

38

3.2 Επιδράσεις του τουρισμού

• Ο τουρισμός, όπως κάθε άλλη οικονομική

δραστηριότητα, επιδρά ποικιλότροπα στο

γενικότερο περιβάλλον που

δραστηριοποιείται.

• Επιδράσεις:

▫ Οικονομικές,

▫ Κοινωνικο-πολιτισμικές

▫ Περιβαλλοντικές.

39

3.2 Επιδράσεις του τουρισμού (Πίνακας 3.2)

• ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ( ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ)

40

ΘΕΤΙΚΕΣ (Benefits)

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ (Costs)

α. Έσοδα σε ξένο

συνάλλαγμα

β. Αύξηση Α.Ε.Π.

γ. Εισόδημα για

επιχειρήσεις

δ. Εθνικοί και τοπικοί φόροι

α. Αύξηση εισαγωγών

β. Επαναπατρισμός

κερδών

γ. Εναλλακτικά κόστη

(κόστη ευκαιρίας)

δ. Υψηλότερες τιμές γης

3.2 Επιδράσεις του τουρισμού (Πίνακας 3.3)

• ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ( ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ)

41

ΘΕΤΙΚΕΣ (Benefits) ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ (Costs)

Αύξηση της

απασχόλησης

α. Συχνά μερική απασχόληση

β. Χαμηλή εξειδίκευση (συχνά θέσεις

εργασίας υψηλής εξειδίκευσης

καλύπτονται από "εισαγωγή" μη

ντόπιου εργατικού δυναμικού

γ. Χαμηλά αμειβόμενη εργασία

δ. Εποχική απασχόληση

ε. Πιθανή απορρόφηση απασχόλησης

από άλλους οικονομικούς τομείς

3.2 Επιδράσεις του τουρισμού (Πίνακας 3.4)

• ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ( ΑΝΑΠΤΥΞΗ)

42

ΘΕΤΙΚΕΣ (Benefits)

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ (Costs)

α. Μεγέθυνση οικονομικής βάσης

β. Πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα

γ. Ενθάρρυνση επιχειρηματικής

δραστηριότητας

δ. Βελτίωση κοινωνικών υπηρεσιών

ε. Αναβάθμιση υποδομών

στ. Περιφερειακή ανάπτυξη στις

λιγότερο ανεπτυγμένες περιοχές

Κίνδυνος εξάρτησης και

νέο-αποικιακά πρότυπα

μέσω της ξένης, μη τοπικής

ιδιοκτησίας

3.2 Επιδράσεις του τουρισμού

• ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

43

ΘΕΤΙΚΕΣ (Benefits)

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ (Costs)

α. Ώθηση για εκσυγχρονισμό της τοπικής κοινωνίας

β. "Σπάσιμο"

παραδοσιακών περιοριστικών κανόνων

α. Δυσαρέσκεια της τοπικής κοινωνίας από το "φαινόμενο επίδειξης" ("demonstration effect")

β. Προβλήματα σχετικά με θέματα Υγείας

γ. Προβλήματα Ηθικής; (εγκληματικότητα, πορνεία, ναρκωτικά, χαρτοπαίγνια, κατάπτωση παραδοσιακών κανόνων οικογένειας και θρησκείας)

3.2 Επιδράσεις του τουρισμού

• ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

44

ΘΕΤΙΚΕΣ (Benefits)

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ (Costs)

Αναβίωση τεχνών, παραδοσιακών ηθών, εθίμων, χοροί, εκδηλώσεις

Εξαφάνιση, ή υποβάθμιση, και εμπορευματοποίηση που οδηγεί στην απώλεια αυθεντικότητας των παρακάτω στοιχείων: α. ενδυμασία β. τροφή γ. χορός δ. τέχνη και μουσική ε. αρχιτεκτονική

3.2 Επιδράσεις του τουρισμού

• ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ

45

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ (Costs)

ΘΕΤΙΚΕΣ (Benefits)

Θόρυβος

Μόλυνση Αέρα

Μόλυνση Υδάτων

Παραγωγή αποβλήτων

/σκουπιδιών

Αποψίλωση δασών

Αισθητική υποβάθμιση

Διαταραχή φυσικού και

ζωικού περιβάλλοντος

Αναβάθμιση φυσικού περιβάλλοντος

Προστασία φυσικών περιοχών

Αποκατάσταση, προστασία και

μετατροπή παλαιών κτιρίων σε νέες

χρήσεις

Εισαγωγή των αρχών του Σχεδιασμού

και του Μάνατζμεντ στη διαχείριση

του φυσικού περιβάλλοντος

4. Τουριστική συμπεριφορά:

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

46

Μαζικός Τουρισμός

• Είναι η μορφή τουρισμού κατά την οποία οι τουρίστες διακινούνται μαζικά (ομάδες), επιζητούν απόλυτα οργανωμένες διακοπές χαμηλού κόστους η δε επαφή τους με τον τόπο προορισμού είναι ελάχιστη έως ανύπαρκτη.

47

Μαζικός Τουρισμός

• Είναι η κυρίαρχη μορφή του τουρισμού παγκόσμια.

• τις δεκαετίες του 1970 και 1980 η μορφή αυτή τουρισμού θεωρείται η βασική αιτία για μια σειρά αρνητικών επιπτώσεων στο περιβάλλον, φυσικό και ανθρωπογενές.

48

Εναλλακτικός Τουρισμός

• Εναλλακτικός Τουρισμός είναι ο τουρισμός που μεγιστοποιεί την τουριστική εμπειρία ελαχιστοποιώντας ταυτόχρονα τις αρνητικές επιδράσεις στο περιβάλλον (φυσικό-κοινωνικό-ανθρωπογενές)

49

Εναλλακτικός Τουρισμός;

Ο όρος εναλλακτικός τουρισμός εννοιολογικά παρουσιάζει διάφορες

μορφές ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που η κάθε προσέγγιση θέτει σαν προτεραιότητα.

• Ο Wheeler (1991) χαρακτηρίζει σαν εναλλακτικό τουρισμό οποιαδήποτε άλλη μορφή τουρισμού διαμετρικά αντίθετη αυτής του μαζικού.

50

Εναλλακτικός Τουρισμός;

Ο όρος εναλλακτικός τουρισμός εννοιολογικά παρουσιάζει διάφορες

μορφές ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που η κάθε προσέγγιση θέτει σαν προτεραιότητα.

• Ο Butler (1990) αντιμετωπίζει τον εναλλακτικό τουρισμό σαν μια «ελιτίστικη» δραστηριότητα των οικονομικά «προνομιούχων» και «μορφωμένων» τουριστών, και η οποία το μόνο που πετυχαίνει είναι να εισάγει προβλήματα στις παρθένες τουριστικά περιοχές .

51

Παράγοντες εξέλιξης από το Μαζικό στον

Εναλλακτικό Τουρισμό

1. Τάση του τουρίστα για περισσότερο ενεργητικές διακοπές

52

Παράγοντες που οδηγούν τον τουρίστα από το Μαζικό

στον Εναλλακτικό Τουρισμό

2. Αυξανόμενη τάση ευαισθητοποίησης του τουρίστα σχετικά με το περιβάλλον.

53

Παράγοντες που οδηγούν τον τουρίστα από το Μαζικό

στον Εναλλακτικό Τουρισμό

3. Εμπλουτισμός της τουριστικής εμπειρίας πέρα από το τρίπτυχο sun, sea, sand (3s-μαζικός τουρισμός) και με το τρίπτυχο «φύση, φιλία, φιλοξενία» (3φ-εναλλακτικός τουρισμός).

54

Εναλλακτικός τουρισμός

• Διαφορές εναλλακτικού και μαζικού τουρισμού

55

Ιδιότητα Εναλλακτικός

Τουρισμός

Μαζικός

Τουρισμός

1. Τύπος Επισκέπτη Ταξιδιώτης Τουρίστας

2. Μέγεθος επιχείρησης Μικρομεσαία Μεγάλη

3. Μορφή επιχείρησης Ανεξάρτητη Μονάδα Αλυσίδα

επιχειρήσεων

4. Ανάπτυξη Ήπια και ελεγχόμενη Ραγδαία χωρίς

σχεδιασμό

5. Λήψη αποφάσεων και

ιδιοκτησία

Τοπική Πολυεθνική

6. Επιδράσεις Ελαχιστοποίηση

αρνητικών

επιδράσεων

Απρόβλεπτες

αρνητικές

επιδράσεις

Ο Νέος Τουρισμός (new tourism); (Poon

1997).

• «Είναι η παραγωγή εκ μέρους της τουριστικής βιομηχανίας ενός αριθμού μη τυποποιημένων τουριστικών υπηρεσιών, σε σχέση με αυτών του μαζικού τουρισμού. ….

56

ο Νέος Τουρισμός (Poon 1997). συνέχεια.

• «… Αυτές παράγονται σε μεγάλη κλίμακα και ανταγωνιστικές τιμές, αλλά παράλληλα λαμβάνουν υπόψη τους και τις κοινωνικό-περιβαλλοντικές παραμέτρους των περιοχών υποδοχής των τουριστών»

57

4.3 Ο «νέος τουρισμός» • Χαρακτηριστικά του «νέου τουρισμού»

58

1

Διακοπές προσαρμοζόμενες στις απαιτήσεις του

τουρίστα και οι οποίες προσφέρονται σε

ανταγωνιστικές τιμές, παρόμοιες με αυτές των

μαζικών πακέτων διακοπών.

2

Μη εφαρμογή μαζικού αλλά στοχευμένου

marketing. Οι διακοπές προωθούνται σε άτομα

με διαφορετικές ανάγκες, εισοδήματα, διαθέσιμο

ελεύθερο χρόνο, και ταξιδιωτικά ενδιαφέροντα

(market segments).

• Χαρακτηριστικά του «νέου τουρισμού» (συνέχεια)

59

3. Το προφίλ του τουρίστα: Πιο έμπειρος,

μορφωμένος, ανεξάρτητος,

προσαρμοστικός, "πράσινος".

4

Το περιβάλλον (φυσικό και ανθρωπογενές) του

προορισμού, βασικό στοιχείο της "ταξιδιωτικής

εμπειρίας".

4.3 Ο «νέος τουρισμός» και ο «νέος τουρίστας»

• Ο «νέος τουρίστας»: Το προφίλ

60

Χαρακτηριστικά

Ιδιότητες

έμπειρος Περισσότερο έμπειρος στα ταξίδια Ενδιαφέρον για την ποιότητα Περισσότερο μορφωμένος Επιζητά τη διασκέδαση και

περιπέτεια Ειδικά ενδιαφέροντα

αξίες Ευαίσθητος προς το περιβάλλον Εκτιμά το διαφορετικό Αναζητά το γνήσιο και φυσικό

4.3

• Ο «νέος τουρίστας» συνέχεια

61

Χαρακτηριστικά

Ιδιότητες

ευέλικτος Απρόβλεπτος Λιγότερος σχεδιασμός

διακοπών ανεξάρτητος Αναλαμβάνει ρίσκο

Ο ίδιος θέλει να ελέγχει τον ελεύθερό του χρόνο

Επιθυμεί να διαφέρει από το "πλήθος"

4.3 Ο «νέος τουρίστας»

•

62

Χαρακτηριστικά

Ιδιότητες

τρόπο ζωής (life style)

Προσαρμόσιμο εργασιακό ωράριο Περισσότερο διαθέσιμο εισόδημα Περισσότερος ελεύθερος χρόνος Υγιεινή διατροφή και ζωή Συχνότερες διακοπές στα

μεσοδιαστήματα Το ταξίδι είναι πλέον τρόπος ζωής

Δημογραφικά Πληθυσμιακή γήρανση Μικρότερα νοικοκυριά Περισσότερα άγαμα και ανύπαντρα

ζευγάρια Χωρίς παιδιά

Το προφίλ του Τουρίστα. Γιατί μας

ενδιαφέρει;

Α. Αυτό καθορίζει το είδος των τουριστικών υπηρεσιών που τελικά ο τουρίστας καταναλώνει στον προορισμό.

63

Το προφίλ του Τουρίστα. Γιατί μας

ενδιαφέρει;

• Β. οι διάφορες κατηγορίες ή τύποι τουριστών επηρεάζουν και το περιεχόμενο του τουριστικού προϊόντος που στη συνέχεια η τουριστική επιχείρηση θα προσφέρει στην αγορά.

64

Τύποι Τουριστών σύμφωνα με τον

Plog και Cohen(1972) • Πίνακας 4.3

65

Plog (1972)

Cohen (1972)

Χαρακτηριστικά

Αλλοκεντρικός (Allocentric)

Εξερευνητής (Explorer)

ενεργητικός, περιπετειώδεις, σε

διαρκή αναζήτηση ταξιδιωτικών

εμπειριών

Μεσοκεντρικός

(Midcentric)

“Ατομικoμαζικός”

τουρίστας (Ιndividual mass tourist)

ατομικός ταξιδιωτικός

προγραμματισμός σε γνωστούς

τουριστικούς προορισμούς

Ψυχοκεντρικός/

Εγωκεντρικός (psychocentric/ egocentric)

Μαζικός τουρίστας (organized mass tourist)

Αγοράζει πακέτα διακοπών,

επιζητά την οικειότητα στον

προορισμό

Τυπολογίες Εναλλακτικού τουρισμού

• O «εναλλακτικός τουρισμός» συναντάται και με τους τύπους «πράσινος τουρισμός», «υπεύθυνος τουρισμός», και «αγροτουρισμός».

• Ο όρος συχνά χρησιμοποιείται σε συνάρτηση με την επιθυμία για έναν ισόρροπο τουριστικό σχεδιασμό αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα της αποφυγής των αρνητικών συνεπειών στο περιβάλλον από την τουριστική δραστηριότητα.

• «Πράσινος Τουρισμός είναι αυτός ο οποίος αναβαθμίζει τα τοπικά πολιτιστικά στοιχεία, λειτουργεί κάτω από τον έλεγχο των τοπικών κοινωνιών παρέχοντας απασχόληση, και ταυτόχρονα διατηρώντας τα οικονομικά οφέλη εντός των τοπικών κοινωνιών» (Βramwell 1990).

67

1.Πράσινος Τουρισμός (Green tourism)

Για την τουριστική βιομηχανία δεν είναι λίγες οι φορές, που αυτή κατηγορείται ότι χρησιμοποιεί τον όρο ή την ετικέτα «πράσινος» για καθαρά λόγους μάρκετινγκ.

68

Πράσινος Τουρισμός (συνέχεια)

Πράσινος Τουρισμός

• «Πράσινη» συμπεριφορά του τουρίστα σε σχέση

με το περιβάλλον. Πηγή: Εnglish Τourist Βoard (1992)

69

Κατηγορία Τουρίστα Συμπεριφορά

Αδρανής (inactive) Κανένα απολύτως ενδιαφέρον για

το περιβάλλον

Παραδοσιακός (mainstream)

Περιστασιακό, κατά περίπτωση

ενδιαφέρον

Πράσινος (green) Υιοθετεί πολύ συχνά "πράσινη"

λογική στις αποφάσεις του

Πρωτοπόρος (leading

edge) ή «σκουρο-

πράσινος» (dark green)

Πλήρης, ενσυνείδητη δράση σε

όλες τις αποφάσεις του

2.Υπεύθυνος ή Ήπιος Τουρισμός (soft/responsible

tourism)

• « Ο «ήπιος», ή «υπεύθυνος τουρισμός», αναγνωρίζει την

αναγκαιότητα μιας οργανωμένης, μικρής κλίμακας τουριστικής ανάπτυξης, χωρίς περιβαλλοντικές «υστερίες», η οποία όμως, προϋποθέτει τον σεβασμό των βασικών αρχών της από όλους τους εμπλεκόμενους στην τουριστική περιοχή» (Gilbert et al, 1994).

• Η φιλοσοφία του υπεύθυνου, ή ήπιου τουρισμού, συγκρινόμενη με αυτές του «εναλλακτικού» ή «πράσινου» διαφέρει στο γεγονός ότι δεν υποστηρίζει έναν εξολοκλήρου «εξοβελισμό» του μαζικού τουρισμού, αλλά τη λήψη των αναγκαίων διορθωτικών μέτρων, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι αρνητικές επιδράσεις της υφισταμένης τουριστικής βιομηχανίας.

70

Υπεύθυνος ή ήπιος τουρισμός

• Παράγοντες και αναμενόμενη συμπεριφορά

71

Παράγοντας Αναμενόμενη συμπεριφορά

Τουρίστας Ευαισθητοποιημένος προς το

περιβάλλον

Δεκτικός στις ανάγκες των τοπικών

κοινωνιών

Τουριστική

επιχείρηση

Ισορροπία μεταξύ πλήθους τουριστών

και φέρουσας ικανότητας του τόπου

Ελάχιστη εισαγωγή αγαθών και

υπηρεσιών στον τόπο προορισμού

Υπεύθυνος ή ήπιος τουρισμός

• Παράγοντες και αναμενόμενη συμπεριφορά (συνέχεια)

72

Παράγοντας Αναμενόμενη συμπεριφορά

Τοπική

κοινωνία

Συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων

Υπεύθυνη αντιμετώπιση και

προστασία των τοπικών τουριστικών

πόρων

Κυβέρνηση

και

Τοπική

Αυτοδιοίκηση

Ενσωμάτωση των αρχών του

"Υπεύθυνου Τουρισμού" στην

τουριστική πολιτική και σχεδιασμό.

• Είναι τουριστικές δραστηριότητες μικρής κλίμακας, οικογενειακής ή συνεταιριστικής μορφής, που αναπτύσσονται στον αγροτικό χώρο από ανθρώπους που ασχολούνται με την αγροτική δραστηριότητα και όχι μόνο.

• Στοχεύει στο να προσφέρει εναλλακτικές λύσεις στην απασχόληση των αγροτών και γενικά των ανθρώπων της υπαίθρου βελτιώνοντας με τον τρόπο αυτό το εισόδημα και την ποιότητα ζωής τους.

73

3.Αγροτουρισμός

• Τα χαρακτηριστικά του ταυτίζονται με το φυσικό περιβάλλον, τη χλωρίδα και την πανίδα των περιοχών, και όχι μόνον. Υγροβιότοποι, Εθνικοί Δρυμοί, τοπία φυσικού κάλλους, τοπική αγροτική πολιτιστική κληρονομιά, τα ήθη και έθιμα των κατοίκων, η συμμετοχή σε τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις, η τοπική γαστρονομία αποτελούν συστατικά του στοιχεία.

• Συνδέεται με κοινωνικές, περιβαλλοντικές και πολιτισμικές αξίες οι οποίες επιτρέπουν τόσο στους οικοδεσπότες (αγρότες) όσο και στους φιλοξενούμενους των περιοχών (τουρίστες – επισκέπτες) να υφίστανται αλληλοεπιδράσεις και να μοιράζονται εμπειρίες.

74

Αγροτουρισμός -Χαρακτηριστικά

• Ο «αγροτουρίστας» είναι άτομο κυρίως των μεγάλων αστικών κέντρων που αναζητά στις ολιγοήμερες διακοπές του (κυρίως σαββατοκύριακα και τριήμερα) το τρίπτυχο «φύση - φιλία – φιλοξενία» (3φ) σε σχέση με το κλασικό «sea – sun – sand» (3s) του μαζικού τουρισμού.

• Είναι άτομο με συγκεκριμένα ενδιαφέροντα που τον κατατάσσουμε στην κατηγορία του «αλλοκεντρικού» ή «εξερευνητή» τύπου τουρίστα, με ιδιαίτερες ευαισθησίες στα περιβαλλοντικά και κοινωνικά θέματα.

• Τις τελευταίες δεκαετίες ο αγροτουρισμός προωθείται μέσα από την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης σαν παράγοντας αγροτικής ανάπτυξης.

75

Αγροτουρισμός –Χαρακτηριστικά (συνέχεια)

5. Αειφόρος Τουριστική

Ανάπτυξη

76

• Τέλη δεκ. 80: συζητήσεις σχετικά με το κατά

πόσον ο τουρισμός πρέπει ή μπορεί να υιοθετήσει

τις αρχές της αειφόρου ανάπτυξης.

• Ο αειφόρος τουρισμός σαν έννοια μετεξελίχθηκε

σαν μια θετική προσέγγιση της τουριστικής

ανάπτυξης που ενσωματώνει κοινωνικούς και

περιβαλλοντικούς προβληματισμούς.

77

5.1 Αειφόρος τουρισμός και προσεγγίσεις

Διαγραμματική απεικόνιση αειφόρου τουρισμού σύμφωνα

με τον Muller(1994)

78

5.3 Tί είναι Αειφόρος Τουρισμός;

• Είναι ο τουρισμός που ικανοποιεί τις τουριστικές ανάγκες του σήμερα, χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανοποίηση των μελλοντικών τουριστικών αναγκών, μέσω της διασφάλισης της βιωσιμότητας των τουριστικών πόρων.

79

5.2 Αρχές του αειφόρου τουρισμού

1. Προστασία φυσικού περιβάλλοντος

(natural environment)

2. Προστασία του ανθρωπογενούς

περιβάλλοντος

(man-made environment)

80

5.2 Αρχές του αειφόρου τουρισμού

3. Σεβασμός της τοπικής κοινωνίας

(local community)

4. Τοπική ιδιοκτησία των μέσων

τουριστικής παραγωγής

(local ownership)

81

5.2 Αρχές του αειφόρου τουρισμού συν.

5. Προμήθεια & Κατανάλωση τοπικά

παραγόμενων προϊόντων

(local products)

6. Τοπική απασχόληση στην τουριστική

παραγωγή

(local employment)

82

5.2 Αρχές του αειφόρου τουρισμού συν.

7. Συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στη

διαδικασία διαμόρφωσης του σχεδίου της

τοπικής τουριστικής ανάπτυξης

(participation in decision making)

8. Βέλτιστη ικανοποίηση τουριστικών

προσδοκιών και επιθυμιών

(tourism experience)

83

6. Μικρομεσαία Επιχείρηση

και Τουρισμός

84

• Πολύ μικρή επιχείρηση: απασχολεί έως 3 άτομα

• Μικρή επιχείρηση: απασχολεί από 4 έως 10

άτομα

• Μεσαία επιχείρηση: απασχολεί προσωπικό

από11 έως 49 άτομα.

85

6.2 Έννοια της μικρομεσαίας

επιχείρησης

6.3 Χαρακτηριστικά της μικρομεσαίας

επιχείρησης

86

1. Μικρό μερίδιο αγοράς που

καταλαμβάνει στην αγορά

2. Ιδιοκτησία και Διοίκηση ταυτίζονται

3. Αυτό - απασχόληση (πολλές φορές

τα ίδια τα μέλη της οικογένειας

απασχολούνται μέσα στην επιχείρηση.

6.3 Χαρακτηριστικά της μικρομεσαίας

επιχείρησης

87

4. Χρηματοδότηση κυρίως από ιδίους

πόρους και δευτερευόντως από

τράπεζα

5. Μη οικονομικά τα κίνητρα λειτουργίας

πολλές φορές

7. Τουριστική επιχείρηση και αειφόρος

συμπεριφορά

88

7.1 Τουριστική επιχείρηση και αειφόρος

συμπεριφορά: Προβληματισμοί

Α. Επιφυλάξεις των επιχειρήσεων στο

κατά πόσον ένα φίλο-περιβαλλοντικό

προφίλ θα έχει θετική επίδραση στην

αγορά.

89

7.1 Τουριστική επιχείρηση και αειφόρος

συμπεριφορά: Προβληματισμοί

Β. Σε περιόδους κρίσης η βελτίωση της

περιβαλλοντικής συμπεριφοράς των

επιχειρήσεων ενδεχομένως να αποκτά

δευτερεύουσα σημασία, σε σύγκριση

με τα καθαρά οικονομικά κίνητρα.

90

7.1. ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΙΤΙΑΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ (Theory

of Reasoned Action)

91

Θεωρία της Αιτιατής Δράσης-

Theory of reasoned action

• Η Θεωρία της Αιτιατής Δράσης (Τheory of Reasoned Action-ΤRA) είναι ένα μοντέλο πρόβλεψης της εν γένει συμπεριφοράς ενός ατόμου.

92

Θεωρία της Αιτιατής Δράσης-

Theory of reasoned action

• Αναπτύχθηκε από τους Martin Fishbein and Icek Ajzen (1975, 1980) και εξετάζει τους παράγοντες εκείνους που επηρεάζουν και οδηγούν το άτομο στο να προβεί σε συγκεκριμένη συμπεριφορά.

93

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΡΡΕΑΣΜΟΥ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

• Η στάση και κατά συνέπεια η συμπεριφορά του ατόμου, είναι συνάρτηση:

Α. Πεποιθήσεων και κοινωνικών κανόνων που περιβάλλουν το άτομο.

94

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΡΡΕΑΣΜΟΥ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

• Β. H συμπεριφορά του ατόμου επηρεάζεται από τις προσδοκίες που έχει το περιβάλλον μέσα στο οποίο το άτομο δραστηριοποιείται

(Aizen and Fishbein, 1980).

95

(Clarke et al.,1998).

• ….. Η πρόθεση του ατόμου να κάνει κάτι εδράζεται στο κατά πόσον έχουν αρνητική ή θετική στάση και εγκρίνουν τη συμπεριφορά του τα πρόσωπα με τα οποία το άτομο αρέσει να συναναστρέφεται και επιπλέον αισθάνεται ότι αυτά αποτελούν σημείο αναφοράς του.

96

Θεωρία της Αιτιατής Δράσης-

Theory of reasoned action (συν.)

• Η ΘΑΔ θεωρεί ότι η συμπεριφορά ενός ατόμου είναι συνάρτηση της Πρόθεσης Συμπεριφοράς (behavioral intention-BI), της Στάσης (attitude -A), και της Υποκειμενικής Αντίληψης (subjective norm -SN) του ατόμου.

BI = A + SN

97

BI = A + SN

• Όπου BI=Behavioral Intention (Πρόθεση Συμπεριφοράς) είναι η σχετική πρόθεση ενός ατόμου στο να προβεί σε συγκεκριμένη πράξη- συμπεριφορά .

98

BI = A + SN

• Α= Attitude (Στάση ) συμπεριλαμβάνει όλα τα πιστεύω του ατόμου πάνω στο θέμα.

99

BI = A + SN

• SN=Subjective Norm (Yποκειμενική Αντίληψη) είναι η αντίληψη που το άτομο έχει όσον αφορά το πώς θα δεχθεί (εγκρίνει ή όχι) τη συγκεκριμένη συμπεριφορά του ο περίγυρός του, τα άτομα δηλαδή με τα οποία ο ίδιος συναναστρέφεται και συνήθως αποδέχεται.

100

Συμπεριφορά=Στάση+Αντίληψη Αποδοχής

• Με απλά λόγια η (οικιοθελής) συμπεριφορά του ατόμου σχετίζεται με τη στάση που ο ίδιος έχει απέναντι σε αυτήν (που είναι συνάρτηση της μόρφωσής του, παιδείας, ανατροφής του και γενικά των αρχών του) καθώς και την αντίληψη αποδοχής που η πράξη του θα έχει από το δικό του περιβάλλον.

101

7.2 Επιχειρηματικότητα και

Αειφορία (Πλαίσιο Παραμέτρων

Αειφορίας).

102

103

Όπου:

1. Μακροπεριβάλλον (macroenvironment) είναι το περιβάλλον που δεν μπορεί να επηρεάσει η ΜΜΕ (νομοθεσία, κατάσταση οικονομίας, φορολογία κλπ).

2. Μικροπεριβάλλον (microenvironment) είναι το περιβάλλον που μπορεί σε ένα βαθμό να επηρεάσει η ΜΜΕ (τιμολόγηση τουριστικού προϊόντος, επίπεδο παροχής υπηρεσιών, πολιτική μάρκετινγκ κλπ).

104

Όπου:

3. Ενδοπεριβάλλον (inner environment) είναι το εσωτερικό

περιβάλλον του επιχειρηματία που επηρεάζει απόλυτα την επιχειρηματική συμπεριφορά (οικογενειακές σχέσεις, εργασιακές σχέσεις κλπ).

4. Προσωπικότητα (personality)του επιχειρηματία που προσδιορίζεται από παράγοντες όπως εκπαίδευση, παιδεία, προσωπικά βιώματα, αξίες κλπ.

105

Όπου:

5. Στάσεις η προθέσεις (attitudes) απέναντι στην αειφόρα που καθορίζονται από όλους τους παραπάνω παράγοντες.

6. Συμπεριφορά (behavior) δηλ. αειφορική δράση η αδράνεια .

106

• Εάν στην καθημερινότητα τους η στάση

(πρόθεση) και η συμπεριφορά (πράξη) των

ιδιοκτητών μικρομεσαίων τουριστικών

επιχειρήσεων είναι συμβατή με τις αρχές της

αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης.

• Εάν ο βαθμός ανταπόκρισής των στις αρχές της

αειφορίας επηρεάζεται από το επίπεδο

εκπαίδευσής τους, το οικογενειακό αλλά και

γενικά επιχειρηματικό περιβάλλον στο οποίο

λειτουργούν.

107

7.6 Μας ενδιαφέρει να μελετήσουμε:

• Το οικονομικό, κοινωνικό, οικογενειακό και

προσωπικό περιβάλλον μέσα στο οποίο κινείται

το άτομο, σαφώς επηρεάζει και προσδιορίζει

στάσεις και συμπεριφορές.

• Τα άτομα που μας περιβάλλουν επηρεάζουν τον

τρόπο που σκεφτόμαστε (στάση) και κατά

συνέπεια τον τρόπο της δικής μας συμπεριφοράς (θεωρία «αιτιατής δράσης»-reasoned action των Aizen και

Fishbein (1980).

108

7.7 Έρευνες αποδεικνύουν ότι:

7.9 Μικρομεσαία επιχείρηση

και αειφόρος τουρισμός - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

109

• Ο αειφόρος τουρισμός εμφανίζεται σαν επιχειρηματική

ευκαιρία.

• Προσέλκυση πελατών που αποφασίζουν με βάση

περιβαλλοντικά κριτήρια.

• Κρίσιμοι παράγοντες για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις:

έλλειψη προσωπικού και κεφαλαίων.

• Αναγκαία η στήριξη από πολιτεία, τοπική αυτοδιοίκηση,

εκπαιδευτικά ιδρύματα.

• Υπάρχουν κάποιοι παράμετροι που επηρεάζουν την

αειφορική συμπεριφορά της ΜΜΕ οπως:

7.3 Κίνητρα για τουριστική

αειφορική δράση

110

7.3 Ποια τα οικονομικά κίνητρα για αειφορική

δράση της επιχείρησης;

1. Αύξηση αποδοτικότητας (μείωση του

λειτουργικού κόστους μακροχρόνια)

2. Βελτίωση ποιότητας παρεχόμενων

υπηρεσιών

111

7.2 Ποια τα οικονομικά κίνητρα για αειφορική

δράση της επιχείρησης;

3. Βελτίωση δημόσιας εικόνας της

επιχείρησης (κοινωνική υπευθυνότητα,

αποφυγή αρνητικών συνεπειών)

4. Αύξηση ανταγωνιστικότητας (καλύτερο

market positioning σαν αποτέλεσμα της

πρόσβασης στη λεγόμενη «πράσινη

αγορά»)

112

7.3 Η Αειφορία στις μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις

Οι επιχειρήσεις μεγαλύτερου μεγέθους:

Α. Είναι περισσότερο αναμενόμενο να

εφαρμόζουν τις αρχές της αειφορίας διότι δεν

επιθυμούν την αρνητική δημοσιότητα.

Β. Επίσης η εξοικονόμηση που μπορεί να

προκύψει από τη διαφοροποίηση

επιχειρηματικών πρακτικών, μπορεί να είναι

εμφανέστερη λόγω μεγέθους.

113

7.3. Η Αειφορία στις μικρές τουριστικές επιχειρήσεις:

Προβληματισμοί

α. τα σημαντικά οικονομικά προβλήματα

των ΜΜΕ δεν αφήνουν και πολύ χώρο για

σκέψεις σχετικές με περιβαλλοντικά

θέματα.

β. ο μικροϊδιοκτήτης, αλλά και οι

εργαζόμενοι, έχουν μια αμεσότερη σχέση

με τον τόπο και σαφώς μια μακροχρόνια

δέσμευση για το περιβάλλον και το μέλλον

της περιοχής τους.

114

▫ Νομοθεσία (υποχρέωση για αειφορική δράση)

▫ Οικονομικά κίνητρα

▫ «Ήπια μέσα» (οδηγίες, εγκύκλιοι, σεμινάρια)

▫ Βραβεύσεις κ.λ.π.

• Ο συνδυασμός των μέσων συμβάλει θετικά στο

στόχο.

• Σημαντικός επίσης και ο ρόλος της τεχνολογίας.

115

7.5 Μέσα ενθάρρυνσης μικρομεσαίας

επιχείρησης για αειφορική δράση

ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ

ΑΕΙΦΟΡΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ

ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

116

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ;

Είναι ένας μηχανισμός που διασφαλίζει ότι μία δραστηριότητα, προϊόν ή υπηρεσία, πληροί συγκεκριμένες προδιαγραφές. Αυτές μπορούν να τίθενται από την κυβέρνηση ή από ένα φορέα μέσα σε ένα συγκεκριμένο οικονομικό κλάδο (π.χ. τουρισμός.

117

ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ

ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

Τα βασικά χαρακτηριστικά της πιστοποίησης περιλαμβάνουν:

• Εθελοντική συμμετοχή από τις επιχειρήσεις.

• Επακριβώς καθορισμένα κριτήρια και πρότυπα.

• Διαδικασία ελέγχου και αξιολόγησης.

• Αναγνώριση των επιχειρήσεων που πληρούν τα κριτήρια, μέσα από ένα σήμα ή λογότυπο.

• Διαρκής παρακολούθηση, και έλεγχος της συμμόρφωσης στα κριτήρια. "

118

ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ

ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

• Το Παγκόσμιοo Συμβούλιο Αειφορικού Τουρισμού-ΠΣΑΠ (Global Sustainable Tourism Council) είναι ένα από τα όργανα που θέτει πρότυπα –δείκτες αειφορίας για τουριστικούς προορισμούς και τουριστικές επιχειρήσεις.

• Πάνω από 100 ετικέτες και συστήματα πιστοποίησης έχουν συνταχθεί ειδικά για τον τομέα του τουρισμού (π.χ.Green Key, Ecolabel).

119

Ένα κατάλυμα φιλοξενίας που έχει αποκτήσει ένα

Οικολογικό Σήμα σημαίνει ότι σε καθημερινή βάση

εφαρμόζει:

• Περιορισμένη κατανάλωση ενέργειας.

• Περιορισμένη κατανάλωση νερού.

• Μειωμένη παραγωγή αποβλήτων.

• Χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

• Χρήση υλικών και ουσιών που είναι λιγότερο επικίνδυνες για το περιβάλλον.

• Προωθεί την περιβαλλοντική συνείδηση μέσω της επικοινωνίας και εκπαίδευσης τόσο προς στο προσωπικό όσο και προς τον φιλοξενούμενο.

120

Σήματα Πιστοποίησης αειφορικής συμπεριφοράς

121

Στοιχεία για την αειφορική

συμπεριφορά τουριστικών ΜΜΕ

122

• 75,6% (56 επιχειρήσεις) περιέγραψε σαν

επιχειρηματική επιτυχία το καθαρά οικονομικό

στοιχείο/την κερδοφορία.

• 6,7% (5) περιέγραψε την επιχειρηματική επιτυχία

με ηπιότερους των οικονομικών όρους (λόγοι

κοινωνικοί – αναγνώρισης).

• Οι εναπομείναντες 17,5% (13) θεώρησαν σαν

κίνητρο έναρξης της επιχείρησης και τους δύο

παραπάνω λόγους.

123

8.1 ΚΙΝΗΤΡΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

• Για ένα πολύ μεγάλο ποσοστό επιχειρήσεων το στοιχείο της επιχειρηματικής μεγέθυνσης δεν αποτελούσε βασική προτεραιότητα.

• Η συντριπτική πλειοψηφία 75,6% (56) δεν είναι σε θέση να εντοπίσει ευκαιρίες επιχειρηματικής επένδυσης στο μέλλον.

• Το 90,5% (67) από τους ερωτηθέντες δεν είχε κανενός είδους προϋπηρεσία ή εμπειρία στο αντικείμενο.

• Πολύ υψηλό ποσοστό 94,5% (70) επιθυμεί συμμετοχή σε κάποιου είδους επιμορφωτική ενημερωτική δραστηριότητα σχετική με το αντικείμενο

124

• Το 82,4% (61) των επιχειρήσεων δεν

απασχολούσαν κανένα άτομο πέραν της

οικογένειας.

• Το 2,7% (2) απασχολούσε άτομα σε θέσεις

μάνατζμεντ.

• Δυσκολίες προσδιορισμού του επιπέδου

απασχόλησης: τα ποσοστά απασχόλησης

ποικίλουν δεδομένου του εποχιακού χαρακτήρα

λειτουργίας τους.

125

8.2 Απασχόληση

• Το 2,7% (2) δεν χρησιμοποίησε καθόλου

προσωπικό κεφάλαιο (προσωπικές οικονομίες)

στη φάση ίδρυσης και λειτουργίας της

επιχείρησης αλλά χρησιμοποίησε αποκλειστικά

τραπεζικό δανεισμό.

• Το 20,3% (15) χρησιμοποίησε μικτές πηγές

χρηματοδότησης (προσωπικές οικονομίες και

τραπεζικό δάνειο).

• Το 27% (20) εντάχθηκε σε επενδυτικό πρόγραμμα

• Το υπόλοιπο 50% (37) χρησιμοποίησε ιδίους

πόρους.

126

8.3 ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ

• Για τις περισσότερες επιχειρήσεις μόνιμη κατοικία και

επιχείρηση ταυτίζονταν χωρικά.

• Το 83,6% (62) δεν κάνει κάποιου είδους προ-

γραμματισμό εκτός αυτών που αποτελούν δρα-

στηριότητες ρουτίνας (προμήθειες, καθαριότητα).

• Πάνω από πενταετία λειτουργεί το 82,5% (61) [Leader

1 και 2].

• Το 86,4% των επιχειρήσεων λειτουργεί όλο το χρόνο.

• Το 64,8% (48) κάνει κάποιας μορφής προώθηση

μέσω διαφημιστικών φυλλαδίων, συλλογική

συμμετοχή σε εκθέσεις τουρισμού.

127

8.3 Άλλα χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων

• Ανάλυση της στάσης σχετικά με το περιβάλλον και

η εν γένει συμπεριφορά των επιχειρήσεων που

ερευνήθηκαν.

• Εντοπισμός σημαντικών παραμέτρων αειφορίας:

▫ Ρόλος της πληροφόρησης,

▫ Εφαρμόσιμες πρακτικές αειφορίας

▫ Διαχείρηση επισκεπτών

128

8.3 Περιβαλλοντικές στάσεις

και συμπεριφορά

• Σημαντικό κενό ενημέρωσης και κατά συνέπεια ευαισθητοποίησης γύρω από τα θέματα προστασίας του περιβάλλοντος.

• Παρόμοιο κενό όσον αφορά την ύπαρξη συγκεκριμένων οδηγιών που να βοηθούν τις επιχειρήσεις να μειώνουν τυχόν αρνητική περιβαλλοντική τους επίδραση.

• Παντελής έλλειψη κάποιου πρακτικού οδηγού, και γενικά εκδόσεων, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν υποβοηθητικά προς την κατεύθυνση αυτή.

129

8.3.1 Ο ρόλος της πληροφόρησης

• Φορείς όπως ο Ε.Ο.Τ., που θεωρείται ο φυσικός φορέας ενημέρωσης και παροχής πληροφόρησης προς τις τουριστικές επιχειρήσεις ούτε καν αναφέρθηκε ως πιθανή πηγή ενημέρωσης.

• Η πλειοψηφία εξέφρασε κάποια επιθυμία για περισσότερη ενημέρωση με τη μορφή ημερίδων, σεμιναρίων αλλά και πρακτικού οδηγού, ▫ δράσεις που θα τους βοηθούσαν να αντιληφθούν καλύτερα

το ρόλο τους στην εν γένει εφαρμογή αειφορικών δράσεων στις ίδιες τους τις επιχειρήσεις.

• Δεν υπήρξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να συνεισφέρουν

οικονομικά οι ίδιοι προς την κατεύθυνση αυτή. ▫ Επανέλαβαν την υποχρέωση της πολιτείας να τους το

παράσχει.

130

8.4.1 Ο ρόλος της πληροφόρησης

• Έρευνα δείχνει απόκλιση μεταξύ στάσης και

συμπεριφοράς, δηλ. μεταξύ θεωρίας και πράξης.

• Οι επιχειρήσεις αν και εκφράζουν ένα σχετικό

ενδιαφέρον σχετικά με τις αρχές του αειφόρου

τουρισμού, δεν φαίνονται για διάφορους λόγους

να αναλάβουν οποιασδήποτε μορφής πρακτική

δράση.

131

8.3.2 Στάσεις και συμπεριφορά

τουριστικών ΜΜΕ σε σχέση με την

αειφορία.

Ευρήματα έρευνας:

• Δεν είναι ξεκάθαρο για πολλούς τί σημαίνει στην πράξη «προστασία του περιβάλλοντος».

• Ελάχιστοι 6% (2) που γνώριζαν τί θα έπρεπε να κάνουν, απάντησαν: ▫ να εντείνουν την προσπάθεια ανακύκλωσης των

απορριμμάτων όπως

▫ και την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πελατών τους σχετικά με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος τοπικά.

132

8.3.3 Αειφόρες συμπεριφορές –

πρακτικές

• Ορισμένοι δήλωσαν ότι τα παιδιά τους, εφόσον θα συνεχίζουν τη λειτουργία της επιχείρησης, θα μπορούσαν να εφαρμόσουν κάποια από τα μέτρα αυτά, αφού οι ίδιοι θεωρούν ότι είναι πλέον μεγάλοι για να αλλάξουν νοοτροπία.

• Ένας αριθμός επιχειρήσεων επιθυμεί να συνεισφέρει προς την κατεύθυνση της αειφορίας ή ήδη είχε λάβει κάποιο μέτρο.

• Όλοι ανέδειξαν το πρόβλημα της έλλειψης ενημέρωσης αλλά και τη δυσκολία του να κατανοήσουν πως θα μπορούσε η επιχείρησή τους να διαφοροποιήσει κάποιους από τους τρόπους λειτουργίας ώστε αυτή να είναι περισσότερο φιλική προς το περιβάλλον.

133

8.3.3 Αειφόρες συμπεριφορές – πρακτικές

• Μόνο το 2,7% (2) συμφώνησε με την ιδέα του περιορισμού των επισκεπτών για να μην καταστραφεί το περιβάλλον.

• Η διαχείριση των επισκεπτών δεν θα πρέπει να έχει τη μορφή αριθμητικού περιορισμού λόγω εποχικότητας.

• Αν και υφίσταται έστω και ένας σχετικά μικρός προβληματισμός, εντούτοις υπάρχει σημαντική έλλειψη ολοκληρωμένης προσέγγισης αειφόρου επιχειρηματικής πρακτικής.

134

8.4.4 Διαχείριση επισκεπτών

• Α’ ομάδα: Θετικοί ενεργοί

• Β’ ομάδα: Θετικοί αδρανείς

• Γ’ ομάδα: Αρνητικοί ενεργοί

• Δ’ Ομάδα: Αρνητικοί αδρανείς

135

8.4.5 Ταξινόμηση Μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε

σχέση με την αειφορία και τα χαρακτηριστικά τους

• Α’ ομάδα (θετικοί ενεργοί = Δέχονται τις αρχές

αειφορίας και τις εφαρμόζουν στην πράξη.

• Χαρακτηριστικά: νεώτεροι σε ηλικία

μικροεπιχειρηματίες με κάποιας μορφής

εκπαίδευση (τίτλος σπουδών, σεμινάρια κ.λ.π.).

Χαρακτηριστικό ότι η πλειοψηφία των ιδιοκτητών

αυτών ήταν γυναίκες ή ζευγάρια με παιδιά.

136

8.4.5 Ταξινόμηση Μικρομεσαίων επιχειρήσεων

και τα χαρακτηριστικά τους

8.4.5 Ταξινόμηση Μικρομεσαίων επιχειρήσεων

και χαρακτηριστικά τους (συνέχεια)

• Β’ ομάδα (θετικοί αδρανείς): Δέχονται τις αρχές

αειφορίας αλλά δεν τις εφαρμόζουν στην πράξη.

• Χαρακτηριστικά: άνδρες και γυναίκες με κάποια

σχετική μόρφωση. Ένας αριθμός από αυτούς

είχε προηγούμενη εμπειρία στον τουριστικό

χώρο. Σε έναν αριθμό από αυτές απασχολούνται

και τα παιδιά τους.

137

8.4.5 Ταξινόμηση Μικρομεσαίων επιχειρήσεων

και χαρακτηριστικά τους (συνέχεια)

• Γ’ ομάδα (αρνητικοί ενεργοί) = Δεν δέχονται τις

αρχές αειφορίας αλλά κάποιες εφαρμόζουν στην

πράξη σαν «νοικοκυροσύνη».

• Xαρακτηριστικά: επιχειρήσεις οι οποίες

διευθύνονται από ζευγάρια τα οποία σε κάποιες

περιπτώσεις είχαν σχετική εμπειρία στο

τουριστικό αντικείμενο.

138

8.4.5 Ταξινόμηση Μικρομεσαίων επιχειρήσεων

και χαρακτηριστικά τους (συνέχεια)

• Δ’ ομάδα (αρνητικοί αδρανείς) = Δεν δέχονται τις

αρχές αειφορίας και δεν τις εφαρμόζουν στην

πράξη.

• Χαρακτηριστικά: άνδρες, κυρίως μεγαλύτερης ηλικίας,

αναγνωρίζοντας το οικονομικό στοιχείο σαν την μόνη

κινητήρια δύναμη της δραστηριότητάς τους. Οι ίδιοι

παράλληλα δε ασκούν και κάποιο, άλλο επάγγελμα.

139

140

• Επιχειρηματίες με κάποια μορφή εκπαίδευσης, πιο νέοι, γυναίκες και ζευγάρια με παιδιά καθώς και πληροφορημένοι για το θέμα από διάφορες πηγές, είναι πιθανότερο να στραφούν προς την μια αειφόρο κατεύθυνση.

• Αντίθετα μικροϊδιοκτήτες υποκινούμενοι αποκλειστικά από το κίνητρο του κέρδους είναι λιγότερο πιθανόν να στραφούν προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

141

8.5 Στοιχεία και παράγοντες

επιρροής αειφορίας

Αξονες αειφορικής δράσης

142

• Βασικός στόχος:

πώς θα μετουσιώσουμε τις αρχές αειφορίας σε

δράσεις που θα δίνουν λύσεις στα θέματα των

περιβαλλοντικών επιπτώσεων;

143

9.1 Στάσεις και Συμπεριφορές

τουριστικών ΜΜΕ

Άξονας 1ος: Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση

• Διάχυση της ενημέρωσης και πληροφόρησης σε

τοπικό επίπεδο με στόχο την εφαρμογή μέσω

πρακτικών εργαλείων.

• Εργαλεία ενημέρωσης: έντυπος και ηλεκτρονικός

τύπος, σεμινάρια, ημερίδες, συνέδρια.

• Φορείς ενημέρωσης: Kεντρική διοίκηση

(υπουργεία), περιφερειακή διοίκηση (περιφέρειες),

τοπική αυτοδιοίκηση (δήμοι-κοινότητες),

εκπαιδευτικά ιδρύματα, οργανώσεις της τοπικής

κοινωνίας (σύλλογοι-φορείς).

144

9.1 Στάσεις και Συμπεριφορά: Δράσεις σε 6

άξονες

Άξονας 2ος: Έκδοση Κανονιστικών αποφάσεων

• Κανονιστικές αποφάσεις είναι οι:

νόμοι και αποφάσεις της κεντρικής, περιφερειακής

και τοπικής διοίκησης που αφορούν την

περιβαλλοντική προστασία όπως τη διαχείριση

απορριμμάτων, στερεών και υγρών αποβλήτων,

ανακύκλωση, χρήση εναλλακτικής ενέργειας,

παραγωγή-συσκευασία –διακίνηση τροφίμων κλπ

145

9.1 Στάσεις και Συμπεριφορά: Δράσεις σε 6

άξονες

Άξονας 3ος: Αντιμετώπιση των προβλημάτων στην

εφαρμογή πρακτικών αειφορίας

• Πρακτικές αειφορίας που ένας αριθμός

επιχειρήσεων εφαρμόζει ή επιθυμεί να εφαρμόσει

προσκρούουν:

▫ στο σχετικά υψηλό κόστος αγοράς των υλικών και

εξοπλισμού (π.χ. λαμπτήρες εξοικονόμησης

ενέργειας, «οικολογικά» καθαριστικά, φωτοβολταικά

κλπ)

▫ στην έλλειψη υποδομών εκ μέρους των φορέων της

πολιτείας (π.χ. κάδοι ανακύκλωσης απορριμμάτων).

146

9.1 Στάσεις και Συμπεριφορά: Δράσεις σε 6

άξονες

Άξονας 4ος: Ανάγκη για Διαρκή Έρευνα (ευρήματα)

Η σχετική έρευνα έως τώρα έχει δείξει ότι:

• Υπάρχει σχετικά με την ευαισθητοποίηση των αρχών

της αειφορίας μεταξύ των τουριστικών επιχειρήσεων.

• Οι μεγαλύτερες τουριστικές μονάδες είναι πιθανότερο

να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες αειφορίας από ότι οι

μικρότερες.

• Σημαντικός αριθμός τουριστικών ΜΜΕ πιστεύουν ότι

τα θέματα της προστασίας του περιβάλλοντος δεν

τους αφορούν.

147

9.1 Στάσεις και Συμπεριφορά: Δράσεις σε 6

άξονες

Άξονας 4ος: Διαρκής έρευνα (ευρήματα) συνέχεια • Μια μικρή οικογενειακή επιχείρηση νοιώθει αδύναμη

αλλά και δέος μπροστά σε ένα τέτοιο θέμα παγκοσμίου μεγέθους όπου η ίδια προφανώς θεωρεί ότι δεν μπορεί να έχει καμία επιρροή.

• Η συγκεκριμένη κατηγορία ΜΜΕ θέτει ως προτεραιότητα τα οικονομικά κριτήρια.

• Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι η ομάδα αυτή των επιχειρήσεων θα έκανε απόλυτα αποδεκτή οποιαδήποτε αειφορική δράση που θα επέφερε μείωση του κόστους λειτουργίας η αύξηση εσόδων.

148

9.1 Στάσεις και Συμπεριφορά: Δράσεις σε 6

άξονες

Άξονας 5ος: Aνάδειξη της αειφορικής

συμπεριφοράς σαν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

(παράδειγμα).

• Μείωση λειτουργικού κόστους λόγω

εξοικονόμησης ενέργειας

• Αύξηση μεριδίου τουριστικής αγοράς λόγω

αύξησης της «πράσινης» τουριστικής υπό-αγοράς

(sub market ή market niche).

149

9.1 Στάσεις και Συμπεριφορά: Δράσεις σε 6

άξονες

Άξονας 6ος: Προσωπικότητα ιδιοκτήτη και αειφορία

• Άτομα με σχετικά υψηλό μορφωτικό ή εκπαιδευτικό

επίπεδο δείχνουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε θέματα

αειφορίας τόσο σε επίπεδο στάσης όσο και σε

επίπεδο, συμπεριφοράς.

• Ατομικά πιστεύω και αξίες διαμορφώνουν τη

συμπεριφορά του ατόμου σε σχέση με την αειφορία.

• Υπάρχει ακόμη και μη ενσυνείδητη εφαρμογή

αειφορικών δράσεων που χαρακτηρίζεται σαν «κοινή

λογική», «νοικοκυροσύνη».

150

9.1 Στάσεις και Συμπεριφορά: Δράσεις σε 6

άξονες

151

9.2 Στρατηγικοί εταίροι για την αειφόρο ανάπτυξη

(Key stakeholders)

152

9.2 Φάσεις στην εμπλοκή των στρατηγικών

εταίρων

•

▫ Α φάση: μελέτη και ανάλυση της στάσης κάθε

εταίρου χωριστά, απέναντι στην αρχή της

αειφορίας.

▫ Β φάση: διερεύνηση της αλληλεξάρτησης και

αλληλεπίδρασης όλων των εταίρων μεταξύ τους,

απέναντι στο φαινόμενο της αειφορίας (κοινοί

στόχοι, προσδοκίες, αντικρουόμενα συμφέροντα).