Αφιέρωμα στον Καραγκιόζη

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 3 IANOYAPIOY 1999

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 3 IANOYAPIOY 1999

2-32 AΦIEPΩMA� H κ�ιτίδα τ�υ Kαραγκι��η. Aπ� την π�λη της Πάτρας �επήδησε� ε�ελληνισμέν�ς Kαραγκι��ης.

T�υ Γιάννη Kι�υρτσάκη

� Eλληνας ή T�ύρκ�ς, �έρει να γελά. Tα παλιά �νάρια των δανει�δ�τήσε-ων, στ� θέατρ� σκιών γίν�νται με τ�νκαιρ� α�νά, σε π�λλαπλά επίπεδα.

Tης Kατερίνας Mυστακίδ�υ

� Kάθε �ράδυ νέ� έργ�... Tριακ�σιες και πλέ�ν παραστάσειςγεννήθηκαν αθ�ρυ�α και τα�ίδεψαντις γειτ�νιές στ� �νειρ�.

T�υ Mι�άλη Xατ�άκη

� Πίσω απ� τ�ν μπερντέ. Π�ια μέσα και αντικείμενα επιστρα-τεύ�νται για την παρ�υσίαση τωνδρωμένων.

T�υ Mι�άλη Iερωνυμίδη

� «Aγία Tριάς»: X�ρ�ς, μ�υσική,κίνηση. T� τρίπτυ�� π�υ, �πως και στην �πε-ρα, παί�ει τ�ν πρωτεύ�ντα ρ�λ�.

T�υ Λάμπρ�υ Λιά�α

� Διά �ειρ�ς %ημισμένων �ωγρά%ων. Συ�νά �ι καραγκι��παίκτες επι-στράτευαν εικαστικ�ύς καλλιτέ�νεςγια να σ�εδιάσ�υν τις $ιγ�ύρες.

T�υ Mι�άλη Iερωνυμίδη

� Kαι τώρα μια θέση στ� μ�υσεί�; Tα πρώτα δειλά... �ήματα πρ�ς τη«συντα�ι�δ�τηση» τ�υ Kαραγκι��η.

T�υ Γρηγ�ρη Ση%άκη

� «Kατα%ύγι�» σε πέντε μ�υσεία. Tα $ώτα πίσω απ� τ�ν μπερντέ σ�ή-ν�υν και τ� θέατρ� σκιών απ�σύρε-ται πλέ�ν σε κάπ�ιες αίθ�υσες τέ-�νης.

Tης Δώρας Aντωνί�υ

� Mαγνητ�%ωνήσεις απ� μελετητές. Στην συλλ�γή Whitman/Rinvolucriπεριλαμ�άν�νται 54 παραστάσεις, 12σενάρια και 26 συνεντεύ�εις.

Tης Aννας Σταυρακ�π�ύλ�υ

� H καλύ�α και τ� Σαράι. Tης Kατερίνας Mυστακίδ�υ

� «E�ελθε κατηραμένε �%ι γιατί αλλιώς θα σε ε�έλθω». T�υ Xρήστ�υ Mπ�υλώτη

� «Aνα�ήτησέ τ�ν στην ψυ�ή σ�υ». T�υ Γιάγκ�υ Aνδρεάδη

� Oι επιδράσεις στ� ρεπερτ�ρι�. T�υ Γιάννη Xατ�ή

� T� πρώτ� δημ�σίευμα απ� τ� 1827. Tης Oλγας Σελλά

E�ώ�υλλ�: O Kαραγκι��ης και � α�ώρι-στ�ς �ίλ�ς τ�υ, � Xατ�ηα�άτης, �πωςτ�υς απέδωσε � A�ραάμ.

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

H κ�ιτίδα τ�υ Kαραγκι� ηAπ� την π�λη της Πάτρας επήδησε � ε ελληνισμέν�ς Kαραγκι��ης

O Πατριν�ς καραγκι� �-παίκτης Oρέστης, κατά κ�σμ�ν AνέστηςBακάλ�γλ�υ (1922-1998), σε μία απ� τις τελευταίες �ωτ�γρα-�ίες της ωής τ�υ, στ� εργαστήρι� τ�υ, με τη �ιγ�ύρα τ�υ Kαρα-γκι� η στα �έρια τ�υ.Σ�έση �υσιαστική καιδιαρκής (�ωτ.: Mι�. Iερωνυμίδης).

Kάτω: Δια�ημιστική α�ίσα για παράσταση

Kαραγκι� η τ�υ Γιάννα-ρ�υ (Γιάννη M�υρελά-τ�υ), συνε�ιστή της πα-ράδ�σης τ�υ Kαραγκι�-

η στην Πάτρα.

T υ Γιάννη Kι�υρτσάκη

Συγγρα�έα

OTI η Πάτρα υπήρ�ε κεντρικ�σταυρ δρ�μι για τ ν λ�γι , επίση-μ νε ελληνικ� π λιτισμ�, α� ύεδώ πρώτα πρώτα μπ λιάστηκε ηεπτανησιακή και ευρωπαϊκή παι-δεία στ ν κ ρμ� της νε�τερηςEλλάδας, είναι, ν μί�ω, γεγ ν�ςγνωστ� και τεκμηριωμέν . Aλλά�τι η ίδια αυτή π�λη στάθηκε ηκ ιτίδα τ υ ελληνικ ύ Kαραγκι��ηκαι, επ μένως, ένα !ασικ� κέντρ τ υ νε�τερ υ λαϊκ�ύ μας π λιτι-σμ ύ, είναι γεγ ν�ς περίπ υ ά-

γνωστ αν και σπ υδαί , π υ α�ί-�ει �λη την πρ σ "ή μας. Λέω«τ υ Kαραγκι��η και επ�μένως,[...] τ υ νε�τερ υ λαϊκ ύ μας π -λιτισμ ύ» γιατί Kαραγκι��ης δενείναι μ�ν , μα�ί με τ ρεμπέτικ , ησημαντικ�τερη μ ρ�ή αυτ ύ τ υπ λιτισμ ύ π υ γέννησαν �"ι πια ι αγρ τικές κ ιν�τητες, αλλά τααστικά κέντρα· είναι ακ�μα τ κατ’ε� "ήν λαϊκ� θέατρ τ υ τ�π υμας – τ μ�ν π υ έγινε αληθινάπανελλήνι .

Kι ωστ�σ �έρ υμε �τι Kαρα-γκι��ης δεν ήρθε στ ν τ�π μαςαπ� τη Δύση – �πως ήρθαν λ.". Φασ υλής ή η παντ μίμα· ήρθεαπ� την Aνατ λή και συγκεκρι-μένα απ� την T υρκία. Aπ� την

Eπιμέλεια α$ιερώματ�ς:

OΛΓA ΣEΛΛA

KYPIAKH 3 IANOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

Kωνσταντιν ύπ λη �εκίνησαν ιπρώτ ι Eλληνες καραγκι � παί-κτες τ υ 19 υ αιώνα, ι π ί ι έ-" ντας ήδη θητεύσει στ ν τ υρ-κικ� Kαραγκι��η επι"είρησαν ναμετα�υτεύσ υν αυτ� τ παλι�θέαμα στην Eλλάδα, παί� ντάςτ στα ελληνικά και ανα�ητώνταςτα ελληνικά εκείνα πρ�σωπα π υθα τ υ επέτρεπαν να πιάσει νέεςρί�ες.

Pι�ική αναδημι�υργία

Oμως αυτ�ς ε�ελληνισμ�ςδεν έγινε απ� τη μια μέρα στηνάλλη· "ρειάστηκε περίπ υ μια πε-ντηκ νταετία, στη διάρκεια της -π ίας η παλιά θωμανική μ ρ�ήτ υ Kαραγκι��η άλλα�ε ελά"ιστα.Kαι κυρίως δεν έγινε ύτε στηνAθήνα –π υ περι�ρ�νησε αρ"ικάαυτ� τ «ανατ λικ�ν θέατρ ν»– ύτε σε άλλα αστικά κέντρα, �π υπαι��ταν επίσης Kαραγκι��ης.Eγινε στην Πάτρα, την τελευταίαδεκαετία τ υ περασμέν υ αιώνα,με πρωτεργάτη τ ν Δημήτρη Σαρ-ντ ύνη, τ ν θρυλικ� Mίμαρ , π υθεωρείται ως πρώτ ς δημι υρ-γ�ς τ υ ελληνικ ύ Kαραγκι��η.Aλλά δεν ήταν μ�ν Mίμαρ ς:γύρω απ’ αυτ�ν σ"ηματίστηκε μια λ�κληρη σ" λή καραγκι � παι-κτών απ� την Πάτρα, απ� άλλεςπ�λεις της Πελ π ννήσ υ και απ�τη γειτ νική επίσης P ύμελη, �-πως ήταν Γιάννης P ύλιας και Mέμ ς Xριστ δ ύλ υ. Aυτή ακρι-!ώς η σ" λή ε�ελλήνισε (π υ θαπει αναδημι ύργησε ρι�ικά) τ νKαραγκι��η, τ ν �ανά�ερε θριαμ-!ευτικά στην Aθήνα και τ ν διέ-δωσε έπειτα, με τη νέα τ υ μ ρ-�ή, σε �λη την Eλλάδα. Aρκεί ναπω �τι απ� τ ν πανελλήνι κατά-λ γ των παλιών καραγκι � παι-κτών π υ παραθέτει K. Mπίρης,τα 3/5 περίπ υ έρ" νται απ� τιςπερι "ές π υ ανέ�ερα, ενώ περί-π υ ι μισ ί είναι M ραΐτες.

Aλλά τ καλύτερ τεκμήρι εί-ναι εσωτερικ� και έ"ει μια για πά-ντα απ τυπωθεί στ ν ίδι τ νμπερντέ τ υ Kαραγκι��η. Aς πρ -σέ� υμε τ υς δύ !ασικ ύς νε -ελληνικ ύς τύπ υς π υ έ!γαλαν ι Eλληνες καραγκι � παίκτες:τ ν σι ρ Δι νύσι και τ ν Mπαρ-μπα–Γιώργ . Aπ� π ύ ήρθαν καιπώς γεννήθηκαν αυτ ί ι τύπ ι; Oιπρ�γ ν ί τ υς στ ν τ υρκικ� Kα-ραγκι��η μας είναι γνωστ ί: είναι Φρενκ, Φράγκ ς τ υ θωμανι-κ ύ θεάτρ υ (ε� υ και τ επώνυ-μ Φρίγκ ς π υ �έρει δικ�ς μαςΔι νύσι ς)· και είναι –μάλλ ν σεσυνδυασμ� με άλλα πρ�σωπα– Mπάρμπα-Xιμέτ, γιγαντ�σωμ ς�υλ κ�π ς της Aνατ λής, π ί- ς !αστ ύσε τ τσεκ ύρι τ υ μ’ έ-ναν τρ�π π υ θυμί�ει τ ν τρ�π π υ !αστάει την γκλίτσα τ υ Mπαρμπα–Γιώργ ς. Oμως και Δι νύσι ς και Mπαρμπα–Γιώρ-γ ς είναι ρι�ικές μεταμ ρ�ώσειςτων πρ τύπων τ υς, είναι δηλαδήνέ ι, πρωτ�τυπ ι, καθαρά ελληνι-κ ί τύπ ι. Kαι ι τύπ ι αυτ ί δημι- υργήθηκαν στην Πάτρα και στηνευρύτερη περι�έρειά της απ� τ νMίμαρ , τ ν P ύλια και τ υς άλ-λ υς καραγκι � παίκτες της δυτι-κής Eλλάδας. Zωνταν� πρ�τυπ

τ υ Nι�νι υ ήταν η ανθηρή �ακυν-θινή παρ ικία της Πάτρας, ιδωμέ-νη με σατιρική διάθεση, αλλά καιμε κάπ ι �θ�ν , απ� τα ντ�πιαλαϊκά στρώματα. Kαι �ωνταν�πρ�τυπ τ υ Mπαρμπα–Γιώργ υ ι ρεσί!ι ι "ωρικ ί της γειτ νι-κής P ύμελης, ιδωμέν ς !έ!αιακαι πάλι γελ ι γρα�ικά, απ� τησκ πιά τ υ M ριά.

Bέ!αια, ι τύπ ι αυτ ί θα πά-ρ υν ένα ευρύτερ , υπερτ πικ�,κ ινωνικ� και π λιτισμικ� περιε-"�μεν , απ� τη στιγμή π υ θα κα-θιερωθ ύν σε �λη την Eλλάδα: θαγίν υν, πρώτ ς μια εικ�να τ υδυτικ θρεμμέν υ Eλληνα μικρ α-στ ύ, δεύτερ ς τ σύμ! λ τ υ!λά" υ – και π λλά ακ�μα πράγ-ματα. Tέτ ια είναι η �ύση της λαϊ-κής δημι υργίας: να μεταμ ρ�ώ-νεται συνε"ώς για να ανταπ κρι-θεί πι καλά στις απαιτήσεις καιστις α�ίες εν�ς νέ υ κάθε � ρά α-κρ ατηρί υ. Oμως, πίσω απ� �λεςτις μεταμ ρ�ώσεις, η πατρινή ρί-�α μένει πάντ τε �ωντανή, ακμαίακαι �ανερή σε �λ υς μας.

T� σταυρ�δρ�μι της Πάτρας

Aλλά γιατί άραγε η πρώτη καιθεμελιακή μεταμ�ρ�ωση π υ -ν�μασα «ε�ελληνισμ�» έγινεστην Πάτρα; Aυτ� δεν �είλεται,πιστεύω, μ�ν στην τύ"η – π υ έ-παι�ε �υσικά κι αυτή τ ρ�λ της,�πως πάντα στα ανθρώπινα πράγ-ματα. Yπάρ" υν λ�γ ι ικ ν μι-κ ί και κ ινωνικ ί, υπάρ"ει η με-γάλη ανάπτυ�η της Πάτρας στατέλη τ υ περασμέν υ αιώνα καιτ συνακ�λ υθ γεγ ν�ς �τι εδώμπ�ρεσε να συγκρ τηθεί ένασ�ριγηλ� λαϊκ� κ ιν�, πι δυναμι-κ� ίσως απ� εκείν π υ � ύσε τ�-τε στην πρωτεύ υσα. Kαι πρ πα-ντ�ς υπάρ"ει ένας λ�γ ς π λιτι-σμικ�ς: τ �τι η Πάτρα ήταν τ�τετ μ ναδικ� σταυρ δρ�μι �π υσυναντι ύνταν �υσι λ γικά κι έ-σμιγαν σε μια νέα κ ίτη τα δύ πι �ωντανά ρεύματα π λιτισμ ύπ υ διέτρε"αν εκείνη την επ "ήτ ν ελλαδικ�κ�σμ : η επτα-νησιακή παιδεία,απ� τη μια, καιαπ� την άλλη,η !αθιά, αγρ -

τική, πρ � ρική παράδ ση τ υτ�π υ, ως ρεύμα π υ διασ"ί�ειM ριά, P ύμελη και Hπειρ – αςτ ν μάσ υμε συμ!ατικά «δη-μ τικ�». Δύ ρεύματα καθ ριστι-κά για λ�κληρ τ νε ελληνικ�γίγνεσθαι – και π υ εγγρά� νταιάλλωστε συμ! λικά, στ πανί τ υKαραγκι��η. Kαι σίγ υρα δεν εί-ναι τυ"αί �τι η Πάτρα είναι επί-σης η π�λη π υ γέννησε την ισ"υ-ρ�τερη παράδ ση αστικ ύ καρ-να!αλι ύ στη νε�τερη Eλλάδα.Γιατί τ καρνα!άλι και τ λαϊκ�θέατρ , άρα και Kαραγκι��ης, έ-" υν μετα�ύ τ υς μια !αθύτατηεσωτερική –γενετική θα έλεγα–συγγένεια.

Aυτές είναι κάπ ιες υπ θέ-σεις εργασίας π υ "ρειάστη-κε να κάνω �ταν με-λέτησα τη δημι υρ-γία και τ γέλι τ υKαραγκι��η: υπ θέ-σεις π υ απ τελ ύν πιαγια μένα !ε!αι�τητες,μα π υ α�ί�ει να τεκμη-ριωθ ύν και με νέαστ ι"εία1 τα π ία θαμας απ καλύψ υν, πι-στεύω, π λλά ακ�μαενδια�έρ ντα πράγμα-τα για την ιστ ρία τ υπ λιτισμ ύ �"ι μ�ν της Πάτρας αλλά καιτης Eλλάδας.Σημείωση: 1. Aκ�λ�ύθησε τ�

εκτενές μελέτημα τ�υ π�ιητήΣπύρ�υ Bρεττ�ύ, «Eισαγωγή

στην ιστ�ρία τ�υ Kαραγκι��η της Πά-τρας», στην έκδ�ση τ�υ Πανεπιστημί�υΠατρών «H π�λιτισμική �υσι�γνωμία τηςΠάτρας», 1997, και με μερικές μικρές αλ-λαγές στην έκδ�ση τ�υ δήμ�υ Πατρέων«Πατριν� Kαρνα�άλι 1998, Πάτρα, γενέ-τειρα τ�υ Kαραγκι��η».

Σημείωση «Eπτά Hμερών»: T� κείμεν� είναιαπ�σπασμα απ� �μιλία τ�υ συγγρα�έαστ� «Π�λύεδρ�» της Πάτρας, στις 6 I�υλί-�υ 1996.

O Φρεγκ τ�υ τ�υρκι-κ�ύ Kαραγκι� η είναι

� «πρ�γ�ν�ς» τ�υ δικ�ύ μας

Δι�νύσι�υ, ε" �υ καιτ� επώνυμ� Φρίγκ�ς

τ�υ Δι�νύσι�υ. (Aπ� τ� $ι$λί�

της Kατερ. Mυστακί-δ�υ «Oι μεταμ�ρ�ώ-

σεις τ�υ Kαραγκι� η»,εκδ. «E"άντας»).

Δίπλα, � Δι�νύσι�ςτ�υ καραγκι� �παίκτη

Bασίλαρ�υ.

Eλληνας ή T�ύρκ�ς, �έρει να γελά...Tα παλιά �νάρια των δανει�δ�τήσεων στ� θέατρ� σκιών γίν�νται με τ�ν καιρ� α�νά σε π�λλαπλά επίπεδα

Tης Kατερίνας Mυστακίδ υ

Λέκτ�ρ�ς στ� Tμήμα Δημ�σι�γρα�ίας και MME τ�υ AΠΘ

ΣTHN EΛΛAΔA και στην T υρκίατ θέατρ σκιών έγινε δημ �ιλέςσαν είδ ς ψυ�αγωγίας. Στην ειδι-κή σ�έση των Eλλήνων με τ υςT ύρκ υς η μακρά και π λύ�ρ νηαλληλεπίδραση των π λιτικών καικατά συνέπεια π λιτιστικών παρα-γ!ντων στις σ�έσεις των δύ λα-ών δημι ύργησε ένα πρ!σ� ρ υ-π!στρωμα με κ ινά στ ι�εία. HEλλάδα ήταν αδιάρρηκτα δεμένημε την Oθωμανική αυτ κρατ ρίακαι στην περίπτωση τ υ θεάτρ υσκιών αυτή η δανει δ!τηση ήτανε�ικτή λ!γω της ανωνυμίας τωνδημι υργών τ υ και της ρευστ!-τητας της πρ � ρικής παράδ -σης.

Eπιπλέ ν, τ θέατρ σκιών σεαυτή τ υ την π ρεία έ�ει και μια ι-στ ρική συνέ�εια. T τ υρκικ!θέατρ σκιών σ"ήνει μα#ί με τηνOθωμανική αυτ κρατ ρία. T τέ-λ ς τ υ ως αντιπρ σωπευτικ ύλαϊκ ύ θεάτρ υ των Oσμανλήδωνέρ�εται �υσι λ γικά και συμ"αδί-#ει με τη διάλυση της αυτ κρατ -ρίας. Παράλληλα, με την παρακμήτων Oθωμανών, η π ία δίνει τηνευκαιρία στην Eλλάδα για τη στα-διακή απελευθέρωσή της απ! τ νκ ρμ! της αυτ κρατ ρίας και τηνανε&αρτ π ίησή της, στήνεταιστα π!δια τ υ Kαραγκι!#ης. OKαραγκι!#ης δημι υργείται και� ρμάρεται στα τέλη τ υ 19 υ αι-ώνα. Aκρι"ώς την ίδια επ �ή συ-νετελείται τμηματικά και με τηστήρι&η τ υ Γέν υς η απελευθέ-ρωση της Eλλάδας. Aπ! τη μια Kαραγκι!#, τ λαϊκ! θέατρ τωνOθωμανών, είναι αντιπρ σωπευ-τικ! μιας θε κρατικής π λυεθνι-κής κ ινωνίας με τις διά� ρες ε-θν!τητες, κυρίως μ υσ υλμανι-κές, να συνωστί# νται στ ν μπερ-ντέ. Aπ! την άλλη, Kαραγκι!#ηςείναι πρ ϊ!ν μιας πρώιμης νε ελ-ληνικής κ ινωνίας καθαρά ελλη-ν �ριστιανικής. Ως απ τέλεσμα, ι ήρωές τ υ έ� υν τα συνθετικάστ ι�εία της νέας ταυτ!τητας τ υEλλαδίτη και κιν ύνται σε ένα δι-π λικ! κ!σμ με τ υς �ριστια-ν ύς απ! τη μία και τ υς μ υ-σ υλμάν υς T ύρκ υς και Aλ"α-ν ύς στην ε& υσία.

Mέσα στ ν αγώνα για την ανε-&αρτησία, τ νέ Eλληνικ! Bασί-λει δημι ύργησε τ λαϊκ! τ υθέατρ απ! αυτ! της ευρύτερηςαυτ κρατ ρίας, αλλά# ντας, μετην πρώτη κίνηση τ υ ε&ελληνι-σμ ύ, τ πλαίσι και τ π θετώ-ντας την καλύ"α τ υ Kαραγκι!#ηκαι τ σαράι τ υ πασά στις δύ ά-κρες της σκηνής. Oι δανει δ τή-σεις στη μετε&έλι&ή τ υς εί�αν α-�νά τα παλιά �νάρια και παρατη-ρ ύνται σε π λλαπλά επίπεδα, αρ-�ί# ντας κυρίως απ! τις πλ κές,

τ υς �αρακτήρες και τελειών -ντας στ ν τρ!π παρ υσίασηςτων ηρώων.

Eργα δια�ρ�νικά

Tα έργα π υ υι θέτησε Kαρα-γκι!#ης απ! τ ν Kαραγκι!# είναι τακωμικά έργα και τα π ία είναι τε-λικά τα δια�ρ νικά έργα τ υ θεά-τρ υ σκιών. Eργα κ ινωνικής σάτι-ρας με θέμα τ ν γάμ , την ικ γέ-νεια, την ανεύρεση εργασίας, ακ!-μη και τ θέμα της μ!ρ�ωσης, !-πως �αίνεται στα έργα Γραμματι-κ!ς/Γραμματικ!ς (Yazici), είναι αυ-τά π υ μ ιρά# νται κ ινά θέματατης καθημεριν!τητας των αρ�ώντ υ αιώνα. Tα κ μμάτια με υπ θέ-σεις δανεισμένες απ! τη μυθ λ -γία, τ υς θρύλ υς και την ιστ ρίαανήκ υν στ εθνικ! ενεργητικ! ε-ν!ς λα ύ. Eίναι απ!θεμα μνήμηςκαι περι ρί# νται αναγκαστικά μέ-σα στα σύν ρα της δικής τ υ �ώ-ρας. Σε π λλά έργα, !πως Γραμ-ματικ!ς/Γραμματικ!ς (Yazici), Kαραγκι!#ης Ψαράς / Aγαλίκι(Agalik), στην K ύνια/K ύνια(Salincak), στ Kι ύπι / Tα&ίδι στηΓιάλ "α (Yalova Safasi), στ Φαρ-

μακεί / Φαρμακεί (Ezcane), πα-ρατηρ ύμε μια λική υι θεσία τηςπλ κής. Σε άλλες περιπτώσεις πά-λι "λέπ υμε κ μμάτια απ! δια� -ρετικά έργα να συνυπάρ� υν σεμια νέα σύνθεση, !πως στ Στ ι-�ειωμέν Δένδρ π υ δανεί#εταιστ ι�εία απ! τα έργα MατωμένηΛεύκα (Kanli Kavak) και Mάγισσες(Cazular). Aκ!μη και με μία πρώτηανάγνωση των τ υρκικών κειμέ-νων εύκ λα αναγνωρί# υμε ρι-σμένες σκηνές &εσηκωμένες απ!μια πλ κή και α� μ ιωμένες σεμια άλλη. Συνήθως !μως τα έργατ υ Kαραγκι!#η δανεί# νται τηνκεντρική ιδέα και μερικές σκηνέςαπ! τα τ ύρκικα κ μμάτια και τιςενσωματών υν σε ένα μεταπ ιη-μέν σύν λ .

Xαρακτήρες

Tην ίδια διαδικασία με τα έργακαι τις πλ κές παρατηρ ύμε καιστ υς �αρακτήρες. Oι "ασικ ί ή-ρωες Kαραγκι!#ης/Kαραγκι!# καιXατ#ηα"άτης/Xατ#ι"άτ διατηρ ύναναλλ ίωτα τα ν!ματά τ υς καιως ένα σημαντικ! "αθμ! τα γνωρί-σματά τ υς. Iσως !μως τ πι ση-

O Kαραγκι��, τ ύρκικ ς Kαραγκι��ης.

Mια απ� τις συνήθεις γυναικείες �ι-γ ύρες τ υ τ ύρκικ υ Kαραγκι��η·η Xαν ύμισσα.

μαντικ! είναι η ειδική σ�έση �ιλίαςκαι επικ ινωνίας μετα&ύ των δύ πρωταγωνιστών π υ μεταπηδάστ ν ελληνικ! μπερντέ. Στ υς υ-π!λ ιπ υς τύπ υς ανακαλύπτ υμεπ λλά στ ι�εία, τα π ία συ�νάδεν εμ�ανί# νται στ ν αντίστ ι� ήρωα αλλά εμ�ανί# νται ως συν-θετικά στ ι�εία άλλων πρ σώπων.O μ ν!λ γ ς τ υ Mπαρμπα–Γιώρ-γ υ π υ ακ ύγεται πριν εμ�ανι-σθεί στη σκηνή εκστ μί#εται στ νKαραγκι!# απ! τ ν Tιριακί.

Eργα με κ ινή πλ κή και !μ ιαπεριστατικά παρ υσιά# υν με πι �ειρ πιαστ! τρ!π τις μ ι!τητεςκαι τις π ι τικές δια� ρές. Aυτήείναι η πι εύκ λη περίπτωση με-λέτης της διαδικασίας τ υ ε&ελλη-νισμ ύ π υ επέρ�εται αυτ!ματα,πρώτα στην αρ�ιτεκτ νική τ υ έρ-γ υ και κατά δεύτερ λ!γ !�ι μ!-ν στη δια� ρ π ίηση των �αρα-κτήρων, αλλά και στην αλλαγή τηςκ σμ θεωρίας τ υς.

T θωμανικ! πρ!τυπ απ τε-λείται απ! τρεις δια� ρετικές εν!-τητες, ασύνδετες μετα&ύ τ υς,την Eισαγωγή, τ ν Διάλ γ και τηνΠλ κή. T πρώτ μέρ ς, η Eισαγω-γή, σε έμμετρ λ!γ , έ�ει καιγλωσσικά μια &ε�ωριστή "αρύτητακαθώς �ρησιμ π ιεί τη γλώσσατ υ σαραγι ύ γεμάτη αρα" περσι-κά, ενδεικτικ! της θωμανικήςταυτ!τητας τ υ Kαραγκι!#, καθώςσήμερα, μετά τη γλωσσική επανά-σταση π υ επέ"αλε Aτατ ύρκ,κανένας σύγ�ρ ν ς T ύρκ ς δεντην καταλα"αίνει. Oμως τ πρώτ μέρ ς έ�ει και ένα καθαρά θωμα-νικ! και ισλαμικ! �αρακτήρα με τιςιδιαίτερες πρ σ�ωνήσεις πρ ς τ νAλλά� και τ ν Σ υλτάν . T δεύτε-ρ μέρ ς, Διάλ γ ς, είναι πραγ-ματικά ένας διάλ γ ς παραλ!γ υκαι ακραίας ασυνενν ησίας μετα-&ύ των δύ πρωταγωνιστών πάνωσε μια ιδέα. M!ν τ τρίτ μέρ ς,η Πλ κή, είναι τ καθαυτ! έργ μευπ!θεση και αρ�ή, μέση και τέλ ς.Ως απ τέλεσμα, η υι θεσία α� ράαυστηρά τ τρίτ μέρ ς της Πλ -κής, καθώς αυτ!ματα Kαραγκι!-#ης απ κλείει τα δύ πρώτα μέρη,ήδη επι"άλλ ντας μια πρώτη "ασι-κή αλλαγή. Aυτή την αναπτύσσειπρ σθέτ ντας σκηνές και επιμη-κύν ντας την υπ!θεση ώστε �ρ -νικά να έ�ει περίπ υ την ίδια διάρ-κεια της παράστασης. Eπιπλέ ν ηε&έλι&η στην πλ κή ακ λ υθεί δια-� ρετικ! δρ!μ πρ ς την κλιμά-κωση, καθώς τ π θετεί τ ν T ύρ-κ ως τελικ! στ!� και τ ν γελ ι -π ιεί καταστρέ� ντας τ σαράι.Στα κωμικά έργα η επανάσταση κα-τά των T ύρκων υλ π ιείται μετην καταστρ �ή τ υ σαραγι ύ.Aκ!μη και !ταν είναι τυ�αία η κα-ταστρ �ή, γίνεται πάντα στ σπίτιτ υ T ύρκ υ. O Mπαρμπα–Γιώρ-γ ς είναι αυτ!ς π υ επιτίθεται μετην �υσική τ υ δύναμη &εσπώνταςπάνω στα υλικά αγαθά. «...T γέλι μας είναι πάντα τ γέλι της μά-δας... Oσ αυθ!ρμητ και αν �αί-νεται τ γέλι πάντα υπ ν εί έναείδ ς ελεύθερης μασ νίας ή ακ!-μη συνεν �ής με τα άλλα γέλια, α-ληθινά ή �ανταστικά» !πως λέει Aνρί Mπεργκσ!ν στ «Γέλι . Eναδ κίμι για την Eνν ια τ υ Kωμι-κ ύ». Στα ιστ ρικά έργα, π υ απ -

τελ ύν ένα μεγάλ π σ στ! τ υKαραγκι!#η, στ!� ς ε&ακ λ υθείνα είναι T ύρκ ς και ι Eλληνεςείναι ι ήρωες π υ π λεμ ύν ενα-ντί ν τ υ.

Mετάλλα�η

Eπειδή Kαραγκι!#ης και Kα-ραγκι!# και στις δύ �ώρες ε& ρι-σμ ύ ήταν «λαϊκ!» θέατρ , αντι-πρ σωπεύ υν τις απ!ψεις τ υ λα- ύ στ ν π ί απευθύν νταν. Eί-ναι αυτ ν!ητ !τι !ταν υι θετή-σαμε αυτή την καλλιτε�νική έκ-�ραση, μετα"λήθηκε γρήγ ρα σεελληνική εθνική έκ�ραση. Aυτ!είναι ίσως τ πι σημαντικ! καιτην ίδια στιγμή τ πι ευαίσθητ σημεί π ιασδήπ τε ελλην -τ υρκικής μελέτης, καθώς τ � ρτισμέν εθνικά έδα� ς παρα-μένει ε&αιρετικά ευάλωτ . H δα-νει δ!τηση δεν έ�ει σ�έση με τηναντιγρα�ή και τα �νάρια και ταπρ!τυπα μεταλλάσσ νται σε τέ-τ ι σημεί ώστε δια�έρ υν ρι#ι-κά. T τελικ! απ τέλεσμα δια�έ-ρει σε !λα τα σημεία απ! τ πρω-

τ!τυπ . O τρ!π ς πρ σαρμ γήςκαι τ ελληνικ! πλαισίωμα των αρ-�ικών τ υρκικών πρ πλασμάτωνείναι μία διαδικασία π λύ σημαντι-κή π υ ισ�ύει για !λες τις π λιτι-στικές ανταλλαγές π υ �ωρίς αμ-�ι" λία υπήρ&αν στ διάστηματ υ θωμανικ ύ #υγ ύ.

Iσως αυτ! είναι και τ ενδια�έ-ρ ν μιας συγκριτικής μελέτης, η π ία άλλωστε !ταν μας επιτρέπεινα δια"άσ υμε τα τ υρκικά κείμε-να υσιαστικά μας αν ίγει μιαπ!ρτα στ δικ! μας παρελθ!ν πριναπ! την Eπανάσταση, !ταν ιEλληνες ανήκαν στ ελλην ρθ!-δ & μιλέτ, τ πι σημαντικ! τηςαυτ κρατ ρίας.

O Kαραγκι!# αντανακλ ύσε τιςισλαμικές πεπ ιθήσεις μιας π -λυεθνικής αυτ κρατ ρίας, !π υ Eλληνας είναι ένας δευτερεύ ν�αρακτήρας στην κ σμ π λίτικηKωνσταντιν ύπ λη, !π υ εκτυλίσ-σ νται !λα ανε&αιρέτως τα έργα.

O Kαραγκι!#ης είναι η έκ�ρασητ υ ελλην �ριστιανικ ύ π λιτι-σμ ύ στην πλήρη αντίθεσή τ υ με

τ υς μ υσ υλμάν υς, συν ψί# -ντας τ ν!ημα τ υ Aγώνα των Xρι-στιανών εναντί ν των T ύρκων.

Θέματα δανεισμένα απ! τ ντ υρκικ! Kαραγκι!# στ ν ελληνικ!Kαραγκι!#η, παρ!μ ιες πλ κές καιτε�νικ ί μη�ανισμ ί κ ινά στ θέα-τρ σκιών υπάρ� υν, !μως δια�έ-ρ υν τα κριτήρια και ι αρ�ές, π υδια�αίν νται τ!σ στα περιε�!με-να !σ και στην αρ�ιτεκτ νική τωνέργων. H θ!νη των �αντασιώσε-ων είναι τ συνταύτισμα των πρ -σπαθειών τ υ καραγκι # παίκτη, π ί ς συνδυά#ει π λλές αρετέςμα#ί, γιατί ταυτ!�ρ να κινεί τις �ι-γ ύρες, μιμείται τις �ωνές και αυ-τ σ�εδιά#ει πάνω στ σενάρι .

H π λύπλ κη !μως αυτή παρά-σταση, ε&άρτηση και συγ�ρ νι-σμ!ς εν!ς ανθρώπ υ π υ διασκέ-δασε αμέτρητα ακρ ατήρια, δενμπ ρεί να επι"ιώσει μέσα στ συ-ναγωνισμ! των MME. H τέ�νη αυ-τή, περή�ανη για τ λαμπρ! πα-ρελθ!ν της στην Eλλάδα και τηνT υρκία, έ�ει ένα αμ�ί" λ παρ!νκαι ίσως καθ!λ υ μέλλ ν.

Aριστερά: T Σαράι τ υ τ ύρκικ υKαραγκι��η. Πάνω: Mε ελά�ιστα πα-ραλλαγμέν τ �ν μά τ υ, Xατ�ι-�άτ μετε!ελί�θηκε σε Xατ�ηα�άτη.

H πρώτη συνέλευση τ υ Σωματεί υ Eλλήνων Kαραγκι � παικτών, τ 1925, �πως απ τυπώθηκε στ έργ τ υ Φώτη Pάμμ υ. Eίναι �λ ι τ υς εκεί: M�λλας, Mίμαρ ς, Bασίλαρ ς, Xαρίδημ ς κ.ά.

Kάθε �ράδυ νέ� έργ�...Tριακ�σιες και πλέ ν παραστάσεις γεννήθηκαν αθ�ρυ�α και τα�ίδευαν τις γειτ νιές στ �νειρ ...

T�υ Mι�άλη Xατ�άκη

Διδάσκ�ντ�ς στ� Aριστ�τέλει� Πανεπιστήμι�Θεσσαλ�νίκης – Kαραγκι��παίκτη

TO ΘEATPO σκιών στ�ν τ�π� μαςακ�λ�ύθησε μια ασθματική, αν ��ιμαρτυρική, π�ρεία πρ�ς την κατα-�ίωση. Iσως, π�ι�ς �έρει, �άραινεεπάνω τ�υ η ίδια μ�ίρα των λαϊκώνθεαμάτων, απ� τ�ν δωρικ� ιαμ�ι-στή μέ�ρι τ� λα�υτάρη των πανη-γυριών, π�υ περ!ρ�νημένα κατα-κτ�ύσαν τ�υς αιώνες.

Mε δανεική ματιά άρπα"ε απ�παντ�ύ για να επι�ιώσει, α!�ύ �ιιερ�!άντες τ�υ, αγράμματ�ι καιπεριθωριακ�ί, αδυνατ�ύσαν ναπρωτ�τυπήσ�υν στ� �ώρ� κυρίωςτης δραματ�υργίας. O «Kαραγκι�-"ης» της νε�σύστατης Eλλάδας έ-πρεπε να πατήσει κάπ�υ, να παρα-δειγματιστεί απ� ανάλ�γα θεάμα-τα π�υ κ�υ�αλ�ύσαν κάπ�ια πείρα,να λ��κ�ιτά�ει κατά κει π�υ λα-μπυρί"ανε τα !ώτα τ�υ θεάτρ�υ.T� πώς κατ�ρθωσε να επι�ιώσει τ��!είλει περισσ�τερ� στη λαϊκή α-π�δ��ή π�υ ανα"ητ�ύσε κάτι απ�-κλειστικά δικ� της, παρά στ�υς αρ-�ικ�ύς δημι�υργ�ύς. Σιγά, δειλάδιαμ�ρ!ωσε τ� �αρακτήρα τ�υ καιπίστεψε σε αυτ� π�υ κάνει.

Eκλε�ε σαν την κ�υρ�ύνα απ�-

!άγια, αλλά στ� μαγικ� πανί τ�υςγιν�τανε τ� θαύμα της μετάλλα-�ης. O,τι κι αν ακ�υμπ�ύσε �μπερντές τ�υ έπαιρνε σάρκα και�στά καραγκι�"ίστικα, σαν να κα-τεί�ε μυστικά τη «μαστ�ριά» τ�υMίδα. Kι αυτ� τ�ν έσωσε.

Tριακ�σιες και πλέ�ν παραστά-σεις γεννήθηκαν αθ�ρυ�α και«σκιερά» π�υ με τις διά!�ρες πα-ραλλαγές τ�υς π�λλαπλασιά"�-νταν σαν μ�ν�κύτταρα. Eπρεπε τα«μαντράκια» να καλύψ�υνε τη "ή-τηση και να δικαι�λ�γήσ�υν τή δή-λωσή τ�υς στην α!ίσα: «Kάθε�ράδυ νέ� έργ�». M�υ έλεγε � Xα-ρίδημ�ς: «O κ�σμ�ς δεν ν�ια"�τα-νε τι �λέπει, αρκεί να �λέπει».

Tριακ�σιες και πλέ�ν παραστά-σεις κ�ινωνικές, λα�γρα!ικές, η-ρωικές και κωμωδίες γεμί"ανετ�υς ή��υς της �ραδιάς και τα�ι-δεύανε τις γειτ�νιές στ� �νειρ�.Yπήρ�ε ένα κ�ιν� π�υ απ�κλειστι-κά τρε!�ταν απ� τ�ν «Kαραγκι�-"η» και έπρεπε απ� αυτ�ν να ικα-ν�π�ιήσει τις ανάγκες τ�υ. Eκεί,μες στα μαντράκια γελ�ύσε, έ-κλαιγε και ανασκ�ύμπωνε �,τικ�υράγι� εί�ε με τ�υς Kατσαντω-ναί�υς και τ�υς Διάκ�υς... Eνακ�ιν� π�υ δε��ταν τ�ν Kαραγκι�-"η για αληθιν�, γιατί μιλ�ύσε με τη

γλώσσα της καρδιάς και της ανά-γκης.

T� παραδ�σιακ� δραματ�λ�γι�στ� ελληνικ� θέατρ� σκιών δια-μ�ρ!ώθηκε κύρια σε τέσσερις πε-ρι�δ�υς:

1. Στην �θωμανική περί�δ�, μεκύρι� εκ!ραστή της τ� ΓιάννηMπρά�αλη.

2. Στην ηπειρώτικη περί�δ�, μεκύρι� εκ!ραστή της τ� Λιάκ� Πρε-�ε"ιάν�.

3. Στην περί�δ� της πλήρ�υς ελ-ληνικ�τητας τ�υ «Kαραγκι�"η», μεδημι�υργ� κι απ�στ�λ� τ� Δημή-τρη Σαρντ�ύνη ή Mίμαρ� απ� τηνΠάτρα.

4. Στην αθηναϊκή περί�δ� ή α-στική περί�δ� τ�υ «Kαραγκι�"η»,με κύρι� εκ!ραστή της τ�ν Aντώ-νη M�λλα.

Aναλυτικ�τερα:

Oθωμανική περί δ ς

Στην περί�δ� τ�υ �θωμανικ�ύ α-π�η��υ στ� ελληνικ� θέατρ�σκιών, η μίμηση και η αντιγρα!ήτ�υ Karagoj ήτανε απαραίτητη. Nε-�σύστατ� τ� ελληνικ� κράτ�ς καιμε τ�ν Oθωνα να �αυαρί"ει και να«�αρ�αρί"ει» εισάγ�ντας απ� τηνEσπερία �,τι περίσσευε απ� τας δε-�ιώσεις, αγκ�μα��ύσε να πιστέψει

αυτ� π�υ π�υθενά δεν έ�λεπε τηνελευθερία τ�υ. Kάθε ελληνική πρ�-σπάθεια στ� θέατρ� «ετύγ�ανε τηςάνωθεν απ�δ�κιμασίας». H �υ"α-ντινή μ�υσική στα σ��λεία «απε-�άλλετ� διά παντ�ς», �ι λαϊκ�ί "ω-γρά!�ι και η δημ�τική μας μ�υσική«επερι!ρ�ν�ύντ� δε�ντως» και �μικρασιάτικ�ς π�λιτισμ�ς, ρι"�κλω-ν� τ�υ Eλληνισμ�ύ και των αιώνων,�αρακτηρι"�τανε τ�υρκ�σπ�ρίτι-κ�ς. Π�ύ ν’ απ�κτήσει μπ�ι σ’ αυτ�τ� κλίμα � Kαραγκι�"ης; O ΓιάννηςMπρά�αλης τ� μ�ν� π�υ κατά!ερεμέσα στη �αυαρική κυριαρ�ία ήτα-νε να μιλήσει τ�ν Kαραγκι�"η τ�υελληνικά. Tίπ�τα άλλ�.

T� δραματ�λ�γι� στην περί�δ�αυτή περι�ρι"�τανε σε λίγα, π�λύλίγα αναμασημένα έργα τ�υ �θω-μανικ�ύ ρεπερτ�ρί�υ. «T� �αμάμ»,αισ�ρ�τατη παράσταση π�υ πρ�-καλ�ύσει τη μήνιν των ε!ημερί-δων, «Oι γάμ�ι τ�υ Kαραγκι� η»και ενδε��μένως δυ� τρεις ακ�μαπαραστάσεις, π�υ δυστυ�ώς δενκατεγρά!ησαν απ� τ�ν Tύπ� τηςεπ��ής.

Hπειρώτικη περί δ ς

Στη δεύτερη περί�δ�, π�υ α!�-ρά τ� λεγ�μεν� ηπειρώτικ� θέα-τρ� σκιών και π�υ � Kώστας Mπί-

ρης με τ�ση σα!ήνεια τ� ανέσυρεμέσα απ� την α�λύ τ�υ �ρ�ν�υ, �«Kαραγκι�"ης» ακ�λ�υθεί μια δια-!�ρετική π�ρεία απ� αυτή τηςKωνσταντιν�ύπ�λης και της Aθή-νας. Σεμν�ς και περισσ�τερ� ηρω-ϊκ�ς, στρέ!ει τα καλλιτε�νικά τ�υςενδια!έρ�ντα στ�υς θρύλ�υς καιστην επαναστατική περί�δ� τ�υελληνισμ�ύ. Aυτ� άλλωστε ήτανκάτι π�υ πρ�σιδία"ε στην ηπειρώ-τικη πνευματική παράδ�ση. M�ρ-!ές σαν τ�ν Mεγαλέ�ανδρ�, τ�νAντί��, τη Σερήνη, μα"ί με τα σα-ράγια, τ�υς πασάδες, τ�ν Bελη-γκέκα και τ�υς κλε!ταρματ�λ�ύς,συνθέσανε έναν καλλιτε�νικ� καμ-�ά ικαν� να συγκινήσει και να πρ�-�ληματίσει ως μ�ρ!ή και περιε��-μεν�.

Kυρι�τερ�ς εκπρ�σωπ�ς της η-πειρώτικης σ��λής, κυρίως στα τέ-λη τ�υ 19�υ αιώνα, θεωρείται �Λιάκ�ς Πρε�ε"ιάν�ς, δημι�υργ�ς,απ’ �,τι λένε �ι παλι�ί καραγι�"�-παί�τες, της θρυλικής παράστα-σης «O Mέγας Aλέ�ανδρ�ς και τ�καταραμέν� !ίδι».

T� δραματ�λ�γι� της περι�δ�υαυτής μας είναι άγνωστ� απ�πλευράς γραπτών μαρτυριών, ��ι�μως και σαν αίσθηση π�υ απ�τυ-πώθηκε μέσα στ� �ρ�ν�. Yπήρ�ε έ-ντ�να ηρωϊκ� ως πρ�ς τ� περιε��-μεν� τ�υ και π�ιητικά λιτ� ως πρ�ςτη σύνθεση και τη μ�ρ!ή τ�υ. Aυ-τ� συνάγεται και απ� μία π�λύσπ�υδαία μαρτυρία π�υ καταθέτει� καραγκι�"�παί�της Παναγιώτης

Mι��π�υλ�ς στ� �ι�λί� τ�υ «Πέντεκωμωδίες και δύ� ηρωϊκά»: «ΣτηνΠαραμυθιά, τ� 1933, ένας γέρ�-ντας ενενήντα �ρ�νών, καλ�στε-κ�ύμεν�ς, μ�υ είπε “Kαλ�ύτσικαπαί"εις κι η α!εντιά σ�υ, μα δε!τάνεις τ�υς παλι�ύς καραγκι�"�-παί�τες π�υ παί"ανε τα �ασανιστή-ρια των �ριστιανών απ� τ�ν τύραν-ν� Aλή Πασά μ�ν� με πέντε κ�υ-τσ�ύνια (!ιγ�ύρες)”».

H περί δ ςτης ελληνικ�τητας

Στην τρίτη περί�δ�, π�υ η δεσπ�-"�υσα μ�ρ!ή τ�υ Δημήτρη Σαρ-ντ�ύνη (Mίμαρ�υ) ανα�απί"ει τ�ν«Kαραγκι�"η» στην κ�λυμπήθρα τ�υEλληνισμ�ύ, τ� δραματ�λ�γι� απ�-κτά την ανάλ�γη π�σ�τητα, για να ε-πι�ληθεί και την απαραίτητη π�ι�τη-τα, για να διατηρηθεί. O Πατριν�ςγεννήτ�ρας τ�υ νε�ελληνικ�ύ θεά-τρ�υ σκιών κινείται περισσ�τερ�στα �νάρια της «ηπειρώτικης σ��-λής» και καθ�λ�υ στη λεγ�μενηKωνσταντιν�υπ�λίτικη τ�υ ΓιάννηMπρά�αλη.

Σε �,τι α!�ρά την κωμωδία, «πα-τάει» στη δ�μή και στ�υς μύθ�υςτ�υ �θωμανικ�ύ θεάτρ�υ σκιών απ�αίσθηση και ��ι απ� ευκ�λία. Δ�μήκαι μύθ�υς π�υ αργ�τερα θα πρ�κα-λέσ�υν τη σ��αρή υπ�ψία της πρ�έ-λευσής τ�υς απ� τ� �υ"αντιν� μιμι-κ� θέατρ�.

Σε �,τι α!�ρά τα «ηρωϊκά», π�υκύρια απ�γείωσαν την καλλιτε�νική

ιδιαιτερ�τητα τ�υ ελληνικ�ύ θεά-τρ�υ σκιών, έστρεψε τη ματιά τ�υστ� θέατρ� και την παντ�μίμα. Στ�κλίμα της τελευταίας εικ�σαετίαςτ�υ 19�υ αιώνα ευδ�κιμ�ύσαν η!�υστανέλα και τ� γιαταγάνι στησκηνή. Διάκ�ι, T"α�ελαί�ι, Aνδρ�ύ-

τσ�ι και Kανάρηδες, παί"�νταν α-νελλιπώς απ� θιάσ�υς και «μπ�υ-λ�ύκια». M�ν� π�υ δεν έπειθαν �σ�θα έπρεπε τ�ν κ�σμ�.

Στ� πανί τ�υ «Kαραγκι�"η» �ι ή-ρωες εί�αν ανάλ�γη μ�ρ!ή με τηνανάσα των παραμυθάδων και πρ�σι-δία"ε η είδωλη θωριά τ�υς με τη !α-ντασία και τ� �νειρ�. M�ν� μια σκα-λιστή !ιγ�ύρα μπ�ρ�ύσε να απ�δώ-σει τ� θρύλ� σε μ�ρ!ή κι αυτ� έκα-νε � Mίμαρ�ς.

Oι σημαντικ�τερες παραστάσειςτ�υ είναι:

A. Kωμωδίες1) O K. Φ�ύρναρης, 2) O K. και τ�

πιθάρι, 3) O K. Mάγειρας ή �εν�δ�-��ς, 4) O K. Πρ��ήτης, 5) O K. Γραμ-ματικ�ς, 6) O K. Γιατρ�ς, 7) O K. Για-�υρτάς, 8) O Δ�ν Hλίας K�λ�κύθας,9) O ��μ�αρδισμ�ς τ�υ K., 10) O K.Λ��ίας, 11) Oι αρρα�ώνες τ�υ K., 12)Oι γάμ�ι τ�υ K.

B. Hρωικά:1) O Kαπετάν Γκρης, 2) O Xριστια-

ν�μά��ς, 3) O Kατσαντώνης, 4) OAθανάσι�ς Διάκ�ς, 5) O Mάρκ�ςMπ�τσαρης, 6) O Kαραϊσκάκης.

Γ. Λα�γρα!ικά1) T� Στ�ι�ειωμέν� Δεντρί, 2) O

Διά��λ�ς κ�υμπάρ�ς.Δ. Mύθ�ι - θρύλ�ι - παραδ�σεις1) T� !ίδι, 2) Tα επτά θηρία, 3) Tα

Aινίγματα της Bε υρ�π�ύλας.

H αστική περί δ ςΣτην τέταρτη περί�δ�, τη λεγ�-

μενη αθηναϊκή ή αστική περί�δ�Συνέ�εια στην 8η σελίδα

Πάνω και αριστερά: Tρία πρωτ�τυπαε�ώ!υλλα των !υλλαδίων τ υ Aντώ-νη M�λλα. O Kαραγκι��ης τ υ M�λ-λα αστικ π ιήθηκε κι έστρεψε τη μα-τιά τ υ στα «# υλε#αρδιέρικα» έργατ υ θεάτρ υ. Eγινε υπηρέτης, ερω-τιάρης, μυθιστ ρηματικ�ς ήρωας, η-θικ λ�γ ς αλλά και δακρύ#ρε�τ ς.

Eνα ακ�μη ε�ώ!υλλ – α!ίσα απ�έργ τ υ Aντώνη M�λλα, στην «α-στική» περί δ τ υ Kαραγκι��η.«Π ύ τρών’ ι υπ υργ ί». Tα ε�ώ-!υλλα και ι α!ίσες είναι τα μ�ναδείγματα της δ υλειάς τ υ M�λλαπ υ διασώθηκαν, σε διά! ρες συλ-λ γές, ώς τις μέρες μας.

Δε�ιά: Eνα απ� τα πι γνωστά έργα Kαραγκι��η της αστικής

περι�δ υ είναι η μετα! ρά τ υ εγκλήματ ς Aθανασ�π υλ υ,

τ π ί εκτ�ς απ� λαϊκ� ανάγνωσμα έκανε «καριέρα»

και στ ν μπερντέ.

τ�υ «Kαραγκι�"η», δεσπ�"ει ημ�ρ!ή τ�υ Aντώνη M�λλα.

Aν � Mίμαρ�ς έ�αλε τα θεμέλιαστ� νε�ελληνικ� θέατρ� σκιών, �M�λλας τ�υ πρ�σέδωσε τ� ανάλ�-γ� κύρ�ς, για να μεγαλ�υργήσει.Δημι�υργ�ς και αυτ�ς, συνέθεσεέργα και πρ�παντ�ς μετέθεσε τ��άρ�ς των παραστάσεών τ�υ απ�τη δ�μή τ�υ μιμικ�ύ θεάτρ�υ στηδ�μή τ�υ ευρωπαϊκ�ύ πάλκ�υ. OKαραγκι�"ης τ�υ, με λίγα λ�για, α-στικ�π�ιήθηκε κι έστρεψε την αλ-λήθωρη ματιά τ�υ στα «��υλε�αρ-διέρικα» έργα τ�υ θεάτρ�υ. Eγινευπηρέτης, ερωτιάρης, μυθιστ�ρη-ματικ�ς ήρωας, ηθικ�λ�γ�ς και ε-νί�τε δακρύ�ρε�τ�ς.

Mπ�ρεί να μη σημάδεψε τ� �ρ�-ν�, σημάδεψε �μως την επ��ή τ�υκι αυτ� εί�ε π�λύ μεγάλη σημασία.Aπ’ τ� M�λλα και μετά � Kαραγκι�-"ης απ�κτησε τ� έρμα για να τα�ι-δέψει στα π�λύ �αθιά νερά τωνμ�νιμων θεάτρων.

Παράλληλα με τα έργα τ�υ καθη-μεριν�ύ τ�υ ρεπερτ�ρί�υ, δημι-�ύργησε και μερικές κωμωδι�ύλεςπ�υ παί"�νταν πρ�σθετα για νααυ�ήσ�υν τη διάρκεια τ�υ πρ�-γράμματ�ς και να ικαν�π�ιήσ�υντην επιθυμία των θεατών για πε-ρισσ�τερες ώρες Kαραγκι�"η. Tα ι-ντερμέδια αυτά, κατ’ απ�μίμησητ�υ ευρωπαϊκ�ύ θεάτρ�υ, απ�τέ-λεσαν έναν δικ� τ�υς κύκλ� σύ-ντ�μων κωμωδιών π�υ νίκησαν τη

σκ�νη της απ�λησμ�νιάς με τ�υςσπινθηρ��λ�υς και σ!ι�τ�δεμέ-ν�υς τ�υς διαλ�γ�υς. Θα μπ�ρ�ύ-σαμε κάλλιστα να τα παρ�μ�ιάσ�υ-με με τ�υς αλε�ανδριν�ύς μίμ�υς.

T� δραματ�λ�γι� τ�υ AντώνηM�λλα �επερνάει σε πληθωρικ�τη-τα και την πι� τ�λμηρή !αντασία.Σε κανένα είδ�ς θεατρικής έκ!ρα-σης δεν υστέρησε. Oι κωμωδίες

τ�υ ιδιαίτερα σπ�υδαίες και περι-παικτικές, τα ηρωϊκά τ�υ επι�λητι-κά, τα λα�γρα!ικά και τα κ�ινωνι-κά τ�υ πλ�ύσια σε θρησκευτικήσυγκίνηση και σε δακρύ�ρε�τησυμμετ��ή. Yπήρ�ε τ� πρ�τυπ� �-λων των καραγι�"�παικτών και,πράγμα σπάνι� για τ� σινά!ι τ�υς,�ωρίς να πρ�καλέσει τ� !θ�ν�.

Oι πι� γνωστές παραστάσεις τ�υAντώνη M�λλα είναι:

A. Kωμωδίες1) Kηδεία και �ωρ�ς, 2) T� μυ-

στηριώδες μπα�ύλ�, 3) O K. Nαύ-αρ��ς, 4) T� υπ��ρύ�ι�, 5) O K.Yπηρέτης, 6) Oι δύ� γάμ�ι, 7) Hκλ�πή τ�υ Σαραγι�ύ, 8) Στη �ώρατων ανθρωπ��άγων, 9) Oι δύ�λ�ρδ�ι, 10) Πώς τρων �ι υπ�υργ�ί,11) T� �ρ�ύρι� των δαιμ�νων, 12)Tα παλικάρια της �ακής.

B. Hρωϊκά1) Aθανάσι�ς Διάκ�ς, 2) O Kα-

τσαντώνης, 3) O γερ�-Δήμ�ς, 4) Oλήσταρ��ς Bέλι�ς, 5) O Mαύρ�ςτης Aνατ�λής, 6) O Mαύρ�ς τύραν-ν�ς, 7) H αναγνώριση των δύ� α-δελ�ών, 8) Aδελ��ί Xατ ηλιάδες,9) T� πήδημα τ�υ θανάτ�υ (Φώτ�ςT α�έλας).

Γ. K�ινωνικά – Λα�γρα!ικά1) H νεκρά ώσα, 2) O άσωτ�ς �ι-

κ�γενειάρ�ηςΔ. Mικρές κωμωδίες (ιντερμέ-

δια)1) T� �ύ �, 2) O τυ�λ�ς, 3) H κ�ύ-

νια, 4) Kαλώς τ’ α�εντικ� απ’ �*ω,5) Oι δώδεκα λίρες, 6) Oι μ�υσικ�ί.

E. Πρ�λ�γ�ι.1) H στάμνα, 2) T� μαγέρικ�, 3) H

αυτ�κτ�νία, 4) H συμ�ιλίωση, 5) T��νειρ�, 6) T� ρ�λ�ι, 7) T� �άρισματ�υ σπιτι�ύ.

Στην αδιάπτωτη π�ρεία τ�υ θεά-τρ�υ σκιών μέσα στ� �ρ�ν�, υπήρ-�αν κι άλλ�ι καραγκι�"�παίκτεςπ�υ πρ�σθεσαν καιν�ύργια έργαστ� ακ�ρεστ� πανί τ�υ Kαραγκι�-"η. Kινήθηκαν �μως στις δ�μές καιστα μέτρα τ�υ Mίμαρ�υ ή τ�υM�λλα, γι’ αυτ� και δεν δημι�ύρ-γησαν σταθμ�ύς. Oι γραπτές πα-ραστάσεις τ�υ Bασίλαρ�υ (Aθλι�ι,I�υδήθ κ.λπ.) δεν μπ�ρεσαν να α-π�τελέσ�υν νέ� είδ�ς, γιατί δεν έ-τυ�αν μιας γενικ�τερης απ�δ��ής.

T� πληρέστερ� δραματ�λ�γι�π�υ διασώθηκε απ� κατα��λήςτ�υ νε�ελληνικ�ύ Kαραγκι�"η εί�εαυτ� π�υ παι"�τανε απ� τ� πάλκ�τ�υ Γιώργ�υ Xαρίδημ�υ. Λαϊκ�ςκαραγκι�"�παίκτης � ίδι�ς, �ωρίςνεωτεριστικές ανησυ�ίες και τ�σπ�υδαι�τερ� με τα μεγαλύτερα«μαντράκια» της μεταπ�λεμικήςEλλάδας, έπαι"ε και �ανάπαι"ε στιςκαθημερινές τ�υ παραστάσεις αυ-τά π�υ απ�"ητ�ύσε � κ�σμ�ς, δη-λαδή τ� ρεπερτ�ρι� π�υ άντε�εστ� �ρ�ν�.

T� μεταπ�λεμικ� δραματ�λ�γι�,με �άση πάντ�τε τις σκηνές τ�υXρήστ�υ και Γιώργ�υ Xαρίδημ�υ,ακ�λ�υθεί την ε�ής πτωτική π�-ρεία:

Δεκαετία τ�υ ’50: (θέατρ�«Eρμής», Πασαλιμάνι) 190 έργα.

Δεκαετία τ�υ ’60: («Xαρ�ύμενηAκτή», Πειραϊκή και θέατρ� Xρυ-σ�στ�μίδη, Tαμπ�ύρια) 130 έργα.

Δεκαετία τ�υ ’70: (θέατρ� «Xαρί-δημ�υ», Πλάκα) 40 έργα.

Δεκαετία τ�υ ’80: (θέατρ� «Xαρί-δημ�υ», Πλάκα) 32 έργα.

Παραθέτω τα έργα π�υ παί"�-νταν στη δεκαετία τ�υ ’80

1) O K. Γιατρ�ς, 2) � K. Πρ��ή-της, 3) � K. Γραμματικ�ς, 4) � K. �ε-ν�δ��ς, 5) � K. Πλ�ίαρ��ς, 6) � K.Yπηρέτης, 7) � K. K�υνιέρης, 8) �K. Bαρκάρης, 9) � K. Ψαράς, 10) �K. και τα 82 εντάλματα, 11) � K. καιτ� �άντασμα, 12) � K. και τ� Στ�ι-�ειωμέν� Δεντρί, 13) O K. και �Πειρατής, 14) � K. και τ� πιθάρι,15) Στη Στάνη τ�υ Mπαρμπα-Γιώρ-γ�υ, 16) Kαλώς τ’ α�εντικ� απ’ �-*ω, 17) O K. και τα Aινίγματα τηςBε υρ�π�ύλας, 18) O K. στ� Tρελ�-κ�μεί�, 19) O K. και η Διμ�ιρία τωνTρελών, 20) O K. και τ� ψέμα, 21)Oι δύ� γάμ�ι, 22) O K. και η Oρ�α-νή της Xί�υ, 23) O K. και � λήσταρ-��ς Πασαδ�ρ�ς, 24) O K. και � Xρι-στιαν�μά��ς, 25) P��έρτ�ς Διά��-λ�ς, 26) O K. στη Z�ύγκλα, 27) Oιαρρα�ώνες τ�υ Kαραγκι� η, 28) OMεγαλέ*ανδρ�ς και τ� καταραμέ-ν� �ίδι, 29) Δ�ν Hλίας K�λ�κύθας,30) O K. στ� Φεγγάρι, 31) O K. Mε-τανάστης, 32) O Mαύρ�ς της Aνα-τ�λής.

Συνέ�εια απ� την 7η σελίδα

Mέλη τ υ Σωματεί υ Kαραγκι � παικτών, τ 1952. Aπ� αριστερά, Tάκης Mελί-δης, Aνδρέας Nικητ�π υλ ς, Σωτήρης Σπαθάρης (καθιστ�ς), Γ. Mώρ ς, Zα#ρα-διν�ς, Kώστας Mάν ς, γύρω απ� τ λά#αρ τ υ Σωματεί υ με τ ν Aγ. Φαν ύρι .

Για τριάντα λ�κληρα

�ρ�νια έπαι-�ε παραστά-

σεις Kαρα-γκι��η

Xρήστ ςXαρίδημ ς

στ θέατρ «Eρμής»

στ Πασαλι-μάνι.

T κτίρι γκρεμίστηκε

τ 1957. H !ωτ γρα-!ία περιέ�ε-

ται στ πε-ρι δικ�

«Θεάτρ » στ τεύ� ς

π υ α!ιέρω-σε στ ν Kα-

ραγκι��η, τ καλ καίρι

τ υ 1963.

Τ�υ Μι�άλη Ιερωνυμίδη

Γρα�ίστα, ερευνητή τ�υ θεάτρ�υ σκιών

«Aυτή η δύναμη, να ανθρωπί�ει τ’ άψυ-�α, να δίνει �ωνές στ�υς ίσκι�υς και –μετ�ύτα τα λιτά μέσα– να μπ�ρεί να πρ�κα-λεί στην ανθρώπινη ψυ�ή “τ�ν �ίκτ�ν καιτ�ν έλε�ν”, αυτ� πια δεν είναι τέ�νη. Eί-ναι ένα σεπτ� απ�ρρητ�, π�υ μετα�έρε-ται μέσα απ’ τ�υς α�ρατ�υς δρ�μ�υς τ�υπάθ�υς, απ� μύστη σε μύστη, ώσπ�υ�τάνει στ� Mίμαρ� και περνάει στ� M�λ-λα· κι απ’ τ� M�λλα πάει στ� Xαρίδημ�κι απ’ τ� Xαρίδημ� στ� Σπαθάρη, ώσπ�υπαίρνει σ!άρνα τα �ωριά και �τάνει στ�Mέγα Γιαραμ�ύκη».

MENEΛAOΣ ΛOYNTEMHΣ

OI ΠAPAΣTAΣEIΣ τ�υ θεάτρ�υ σκιώνέ��υν μια μαγεία π�υ αρ�ί�ει με τ�άναμμα των �ωτών τ�υ μπερντέ καιτελειώνει με τ� σ�ήσιμ� τ�υς. O,τισυμ�αίνει ανάμεσα στις δυ� αυτέςστιγμές είναι υπ�ταγμέν� στην ψευ-δαίσθηση. Aυτή την ψευδαίσθηση τησυντηρεί και την αυ#άνει � κάθε κα-ραγκι��παίκτης ανάλ�γα με τ� τα-λέντ� και τη �αντασία τ�υ. Oι δυνα-τ�τητες π�υ τ�υ παρέ��νται είναιπ�λλές και εναπ�κειται σ’ αυτ�ν η α-#ι�π�ίησή τ�υς. T� ίδι�, σε δια��ρε-τική �μως κλίμακα, συμ�αίνει καιστις άλλες μ�ρ�ές θεάτρ�υ. O θεα-τής μετέ�ει στα δρώμενα υπ�ταγμέ-ν�ς στην ψευδαίσθηση π�υ τ�υ υπα-

γ�ρεύεται απ� τ�υς καν�νες της θε-ατρικής δ�μής. Eτσι � σκην�θέτης έ-�ει τη δυνατ�τητα να πείσει τ� θεα-τή �τι τ� ψεύτικ� είναι αληθιν�. T��ητ�ύμεν� �έ�αια εδώ δεν είναι η α-ληθ��άνεια τ�υ ψεύτικ�υ αλλά η α-π�δ��ή της αντικατάστασης.

Oι δύ� διαστάσεις στ� θέατρ�σκιών α�αιρ�ύν τ� ρεαλισμ�, ενώταυτ��ρ�να τ�ν αναδημι�υργ�ύν μεένα δια��ρετικ� τρ�π�. Στα σκηνικά,στις �ιγ�ύρες, στην κίνηση, στη μ�υ-σική και στ�υς ή��υς συνυπάρ��υναρμ�νικά τ� στιλι�άρισμα και η περι-γρα�ή, η υπερ��λή και η απ�λυτη πι-στ�τητα. Για τη σκηνική απ�δ�σητ�υ έργ�υ επιστρατεύ�νται �λα ταμέσα και πρωταγωνιστ�ύν �ι κάθελ�γής επιν�ήσεις τ�υ καραγκι��-παίκτη για τη �αντασμαγ�ρικ�τερηπαρ�υσίαση των δρωμένων. Eτσι γιατην απ�δ�ση των ή�ων π�υ συν�-δεύ�υν κάπ�ιες στιγμές της παρά-στασης �ρησιμ�π�ι�ύνται αντικείμε-να π�υ η αρ�ική �ρήση τ�υς είναι τε-λείως δια��ρετική απ� αυτήν τ�υθεάτρ�υ σκιών.

� τενεκές

& τενεκές τ�υ λαδι�ύ είναι απ�τα �ασικ�τερα εργαλεία τ�υ καρα-γκι��παίκτη, �πως έλεγε και �

Γιώργ�ς 'αρίδημ�ς. O καραγκι��-παίκτης �ά�ει στ�ν τενεκέ τ�υ λα-δι�ύ ��τσαλα, �ίδες, πρ�κες καικ�μμάτια γυαλιών. Eτσι, �ταν ��ηθ�ς κατρακυλά τ�ν τενεκέ στ�πάτωμα τ�υ πάλκ�υ, δημι�υργείταιένας περίεργ�ς, απρ�σδι�ριστ�ςαλλά και εκκω�αντικ�ς θ�ρυ��ς,π�υ συν�δεύει τ� κατρακύλισματ�υ Kαραγκι��η στις σκάλες τ�υσεραγι�ύ ή �ταν υπ�τίθεται �τι πα-ρασύρει μα�ί τ�υ τις πραμάτειεςτης αγ�ράς απ’ �π�υ περνά κυνη-γημέν�ς. O αλλ�κ�τ�ς ή��ς ταιριά-�ει απ�λυτα με τα παράδ�#α π�υσυμ�αίν�υν επί σκηνής.

Ακ�μα με κατάλληλα �τυπήματαμε ένα καδρ�νάκι πάνω σε έναν ά-δει� τενεκέ � καραγκι��παίκτηςμπ�ρεί να μας πείσει �τι ακ�ύμετ�υ�εκιές, καν�νιές ακ�μα και π�-λυ��λισμ�ύς π�λύ πι� πειστικά απ’�,τι αν έρι�νε αληθινές μπαταριέςπίσω απ’ τ�ν μπερντέ, κάτι π�υ γι-ν�ταν στα παλι�τερα �ρ�νια.

Στ� κασελάκι τ�υ καραγκι��παί-κτη, εκτ�ς απ� τα εργαλεία μίμη-σης τ�υ ή��υ των πυρ��λισμών,στα ηρωικά έργα υπήρ�αν και αυ-θεντικές κ�υμπ�ύρες για τ�ν ίδι�λ�γ�. O κίνδυν�ς ατυ�ήματ�ς �-μως, και ε�’ �σ�ν υπήρ�ε εναλλα-κτική λύση, τις ε#α�άνισε σιγά σιγά

απ� τα πάλκα τ�υ Καραγκι��η. Για �λα αυτά, ιδ�ύ μια απ�λαυ-

στική διήγηση απ� τ�ν ΣωτήρηΣπαθάρη:

«Tην ώρα π�υ άρ�ι�ε η παράστα-ση, τα �ργανα παί�ανε ένα �ασάπι-κ� π�υ θα τ� ��ρευε � Kαραγκι�-�ης, έ��ντας στ� �έρι τ�υ μια �αρ-τ�νινη κ�υμπ�ύρα. Oταν � ��ρ�ςτ�ν μεράκλωνε, �ώνα�ε “E ρε! γλέ-ντια π�υ θα ’�ει απ�ψε!” και μ�λιςσήκωνε ψηλά τ� �έρι τ�υ, για να ρί-#ει την κ�υμπ�υριά, �λ�ι �ι θεαταίλα�αίνανε τα μέτρα τ�υς. Aλλ�ι μετα �έρια τ�υς κρύ�ανε τα μάτιατ�υς, άλλ�ι ��υλώνανε τ’ αυτιάτ�υς κι άλλ�ι γυρί�ανε τα μ�ύτρατ�υς πρ�ς τα πίσω, γιατί η αληθινήκ�υμπ�υριά π�υ θα ’ρι�νε απ� μέ-σα � καραγκι��παίκτης θα τρά-ντα�ε �λ� τ�ν τ�π�, �λη τη γειτ�-νιά ή τ� νησί ή την επαρ�ία».

H κ�υμπ�υριά �μως έπρεπε νακάνει τ�σ� μεγάλ� κρ�τ�, ώστε ναακ�υστεί στην π�λη μακριά, για ναειδ�π�ιηθεί � κ�σμ�ς πως � Kαρα-γκι��ης άρ�ισε.

Σιγά σιγά σε λίγα �ρ�νια τα �ώ-σ��ρα τα κατήργησαν και την κ�υ-μπ�ύρα την αντικατέστησε ένα��νδρ� τετράγων� σίδερ� με 5-6τρύπες στις �π�ίες ρί�ναμε �λωρι-

KYPIAKH 3 IANOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 9Συνέ�εια στην 10η σελίδα

T� καταραμέν� �ίδι εν δράσει στ�ν μπερντέ, και τ� καλάμι, τ� εργαλεί� π�υ �ρησίμευε για τ�υς ή��υς των άγριων �ώων, στ� στ�μα τ�υ καραγκι��παίκτηΓιάννη Aθανασί�υ. M�σ�άτ� 1993. H παράσταση έγινε υπ� την καθ�δήγηση τ�υ Xαρίδημ�υ.

Πίσω απ� τν μπερντέΠια μέσα και αντικείμενα επιστρατεύνται για την παρυσίαση των δρώμενων

κ� κάλι. H κάθε τρύπα εί�ε κι έναστρ�γγυλ� σίδερ� π�υ τ� �τυπ�ύ-σαμε με τ� σ�υρί, κι έτσι � καρα-γκι��παίκτης, �ταν έπαι�ε μά�η,εί�ε �σ�υς κρ�τ�υς ήθελε.

Mε τ�ν τρ�π� αυτ� έπαψε πια ναυπάρ�ει αυτ�ς � ��ερ�ς κρ�τ�ςτης κ�υμπ�ύρας π�υ π�λλές ��-ρές τρ�μα�ε τ�ν κ�σμ� και καμιά��ρά λιπ�θυμ�ύσε και καμιά γυ-ναίκα, �ταν η Aστυν�μία ερ��ταντρε�άτη, για να πρ�κάνει τ�ν κα-�γά π�υ υπ�ψια��ταν. Eκτ�ς αυ-τ�ύ, δεν �ρεια��ταν πια και άδεια�πλ��ρίας.

Oταν ήρθαν �ι Γερμαν�ί, τ�υςκρ�τ�υς π�υ κάναμε με τα σίδερατ�υς αντικαταστήσαμε με μια τά-�λα π�υ την κτυπ�ύσαμε στ� πά-τωμα της σκηνής τ�υ Kαραγκι��ηκαι απ� τ�τε, �ταν παί�εται η πα-ράσταση τ�υ Kατσαντώνη, � Bε-ληγκέκας πηγαίνει τα�λ�σκ�τω-μέν�ς!

H «σ�αλιάρα»

Δεν υπάρ�ει παράσταση π�υ ναμην κατα�ερίσει � Kαραγκι��ηςτ�ν Xατ�ηα�άτη. H «σ�αλιάρα» ή«�αστ�υκιέρα» είναι τ� εργαλεί�π�υ συν�δεύει η�ητικά την κίνησητ�υ �ερι�ύ τ�υ Kαραγκι��η πάνωστ� Xατ�ηα�άτη, τ�υς κα�γάδεςMπαρμπα-Γιώργ�υ-Bεληγκέκα, τ�#υλ��ρτωμα τ�υ Kαραγκι��η απ�τ�ν Bεληγκέκα. Eίναι συνήθως με-ρικά �ύλλα �αρτ�νι�ύ κ�μμένα �-μ�ι�μ�ρ�α σε σ�ήμα στενής ρακέ-τας, μήκ�υς 20-30 εκατ�στών καιπλάτ�υς 10 εκ. περίπ�υ. Aυτά, ντυ-

μένα με ένα κ�μμάτι πανί ή μαλακ�πλαστικ� ή δέρμα, γα�ών�νταιστην περι�έρειά τ�υς. Kρατώνταςτα απ� τη λα�ή, � ��ηθ�ς �τυπά μετ� πλατύ μέρ�ς την αν�ι�τή παλά-μη τ�υ ή τ� μηρ� τ�υ. O ή��ς π�υπαράγεται είναι �έ�αια π�λλαπλά-σια μεγαλύτερ�ς απ� τ�ν ή�� της�υσικής σ�αλιάρας, αλλά αυτ� εί-ναι και τ� �ητ�ύμεν� στ� θέατρ�σκιών.

Oι παλι�ί καραγκι��παί�τες έ-λεγαν αστειευ�μεν�ι, για να πειρά-#�υν τ�υς νε�τερ�υς ��ηθ�ύςτ�υς, �τι � καλύτερ�ς ή��ς σ�α-λιάρας γίνεται με αληθινή σ�αλιά-ρα απ� τ�ν καραγκι��παί�τη στ�σ�έρκ� τ�υ ��ηθ�ύ!

T καλάμι

Συ�νά στ� θέατρ� σκιών εμ�ανί-��νται τέρατα, δράκ�ι και άλλαπλάσματα της �αντασίας, π�υ θαέπρεπε να έ��υν κάπ�ι� ή�� μ�ιαπαράδ�#� με τη θέα τ�υς. («O Kα-ραγκι��ης στη ��ύγκλα», «O Mε-γαλέ#ανδρ�ς και � καταραμέν�ς��ις», «Tα 7 θηρία» κ.ά.) T� εργα-λεί� π�υ παράγει αυτ� τ�ν ή�� εί-ναι τ� «καλάμι». Eίναι τ� παλι�παιδικ� παι�νίδι της Kρήτης καιτης Kύπρ�υ π�υ τ� έλεγαν ν�υ-ν�ύρα ή νι�υν�ύρα και έρ�εται ναπρ�στεθεί στα εργαλεία παραγω-γής ή��υ στ� θέατρ� σκιών. Eνακ�μμάτι ��ντρ� καλάμι, μήκ�υς15-20 εκατ�στών, κλείνεται απ� τ�ένα άκρ� τ�υ με ένα τσιγαρ��αρ-τ�. T� άλλ� άκρ� είναι αν�ι�τ�. Λί-γ� πριν απ� τη μέση τ�υ μήκ�υςτ�υ και πρ�ς την πλευρά με τ� τσι-

γαρ��αρτ� � καραγκι��παίκτηςαν�ίγει μια τρύπα μήκ�υς 3 εκατ�-στών και ύψ�υς 1 εκ. περίπ�υ, πα-ράλληλη με τ� μήκ�ς τ�υ καλαμι-�ύ. Πάνω σ’ αυτή την τρύπα � �ει-ριστής τ�υ εργαλεί�υ πρ�σαρμ�-�ει τα �είλη τ�υ. Παράγ�ντας ένα��μ�� με τ� στ�μα πρ�καλεί παλ-μικές κινήσεις στ� τσιγαρ��αρτ�,π�υ αναπαράγει με τη σειρά τ�υτ� ��μ��, και τ� καλάμι λειτ�υργείσαν η�εί� π�λλαπλασιά��ντας τηνέντασή τ�υ.

T� απ�τέλεσμα είναι εκπληκτι-κ�. O παράδ�#�ς αυτ�ς ή��ς είναι� ιδανικ�τερ�ς π�υ θα μπ�ρ�ύσενα �γάλει τ� θηρί� π�υ θα σκ�τώ-σει � Mεγαλέ#ανδρ�ς.

T σήμαντρ

H �ριστιανική πίστη και η �ρθ�-δ�#ία μνημ�νεύ�νται σε αρκετάέργα τ�υ θεάτρ�υ σκιών· σε �ρι-σμένα μάλιστα η θρησκευτική έ-#αρση είναι καθ�ριστική για τηδράση των ηρώων. Σε ηρωικά κυ-ρίως έργα η υπ�θεση διαδραματί-�εται σε κάπ�ι� μ�ναστήρι ή κά-π�ι� #ωκλήσι. Eκεί, εκτ�ς απ� τ�σκηνικ� π�υ παριστάνει την εκκλη-σία, πρέπει να ακ�υστεί και η κα-μπάνα ή τ� σήμαντρ� σε κάπ�ιεςσκηνές τ�υ έργ�υ για τη ρεαλιστι-κ�τερη απ�δ�ση της σκηνής. Eπει-δή λ�ιπ�ν δεν θα ήταν δυνατ� ναέ��υμε καμπάνα στα παρασκήνια,ε�αρμ��εται και εδώ η υπ�κατά-σταση τ�υ πραγματικ�ύ με τηνψευδαίσθηση.

O ή��ς της καμπάνας απ�διδ�-ταν αρ�ικά απ� ένα κ�μμάτι σίδε-

ρ�: � ��ηθ�ς κρατώντας τ� σίδερ�με τ� ένα �έρι απ� την άκρη καικτυπώντας τ� με τ� άλλ� �έρι μεμια λα�ή �ιγ�ύρας, απέδιδε τ�ν ή-�� της καμπάνας (μικρής ή μεγά-λης) ή τ�υ σήμαντρ�υ, ανάλ�γα μετ� σημεί� π�υ �τυπ�ύσε και �υσι-κά με τη δε#ι�τε�νία τ�υ.

Mετά τ�υς Bαλκανικ�ύς Π�λέ-μ�υς έρ�εται στα παρασκήνια τ�υθεάτρ�υ σκιών � κάλυκας της ��ί-δας, για να απ�δώσει σα�ώς καλύ-τερα τ�υς ή��υς αυτ�ύς. T� �τύ-πημα στ�ν κάλυκα γίνεται συνή-θως με σ�υρί. Xτύπημα στη �άσητ�υ κάλυκα μιμείται τ�ν ή�� τ�υσήμαντρ�υ. Xτύπημα στ�ν κ�ρμ�την καμπάνα και, ανάλ�γα με τ�σημεί� π�υ �τυπά, τ� μεγέθ�ς τηςκαμπάνας.

H�� καμπάνας απ�δίδει επίσηςκαι τ� γνωστ� μας μπρ�ύντ�ιν�γ�υδί π�υ � ��ηθ�ς κρατά απ� τη�άση τ�υ και τ� �τυπά με τ� γ�υ-δ��ερ� ή με λα�ή �ιγ�ύρας για �-#ύτερ� ή��.

H ρκάνα

Tη ρ�κάνα, �πως γρά�ει �Pouqueville, τη �ρησιμ�π�ι�ύσανστα παλιά �ρ�νια στις ελληνικέςπ�λεις, για να αναγγείλ�υν τις εκ-κλησιαστικές ακ�λ�υθίες. T� θ�-ρυ�ώδες αυτ� εργαλεί� έ�ει δυ��ρήσεις στ� θέατρ� σκιών.

H πρώτη είναι η καν�νική, δηλα-δή θ�ρυ��ς για τ� θ�ρυ�� σε στιγ-μές πανηγυρισμ�ύ, �πως, π.�., στ�έργ� «Δημαρ�ιακές εκλ�γές», �-π�υ �ι ��ηθ�ί παριστάν�υν τ� αλα-λά��ν πλήθ�ς �ωνά��ντας, σ�υρί-

Aπ� τα πι� δημ��ιλή έργα Kαραγκι��η «H �ρ�ανή της Xί�υ». T� �ινάλε απαιτ�ύσε εντυπωσιακ� �ωτισμ� και τ� μνήμα τ�υ Δι�νύσι�υ να αν�ίγει στα δύ� και ναεμ�ανί�εται τ� �άντασμά τ�υ. Στη �ωτ�γρα�ία τ� �ινάλε της παράστασης στ� θέατρ� τ�υ Kυριάκ�υ Δεσύλλα, 1997. Tα σκηνικά είναι τ�υ Xρήστ�υ Xαρίδημ�υ.

��ντας και περιστρέ��ντας ρ�κά-νες κάτω απ� τ� μπαλκ�νι των υ-π�ψη�ίων.

H δεύτερη �ρήση είναι... π�λεμι-κή. O ��ηθ�ς δεν περιστρέ�ει τηρ�κάνα, αλλά κρατώντας τ� σώματης με τ� αριστερ� �έρι και στρί-��ντας τ�ν ά#�να αργά με τ� δε#ίαναγκά�ει τ� λυγισμέν� #ύλ� να�τυπάει αργά αργά πάνω στ�ν �δ�-ντωτ� τρ��. Φυσικά η ρ�κάνα αυ-τή είναι υπερμεγέθης. T� μήκ�ςτης �θάνει περίπ�υ τ� μισ� μέτρ�.Eτσι απ�δίδεται ή��ς πυρ��λ�υ�πλ�υ ή και π�λυ��λ�υ.

Tε�νάσματα�αντασμαγρίας

Aν τα η�ητικά ��ηθήματα κατ�ρ-θών�υν να διεγείρ�υν τη �αντασίατ�υ θεατή και να τ�ν μετα�έρ�υνστη μαγεία τ�υ θεάτρ�υ, τα �πτικάτε�νάσματα τ�ν συναρπά��υν. Aςμην #ε�νάμε �τι ανα�ερ�μαστε σεπαραστάσεις π�υ δ�θηκαν στη�ρυσή επ��ή τ�υ «Kαραγκι��η»,δηλαδή απ� τη δεκαετία τ�υ ’20μέ�ρι τη δεκαετία τ�υ ’50. Στ�ν κι-νηματ�γρά�� τα �πτικά ε�έ είναιακ�μα πειραματικά και π�λλές ��-ρές α�ελή, �μως ταινίες με ε�έ α-π� τη Mητρ�π�λη της επ��ής τ�υ�ω��ύ μέ�ρι τ�ν �μιλ�ύντα Γκ�-τ�ίλα δημι�υργ�ύν θρύλ�.

Eκείνα τα �ρ�νια, λ�ιπ�ν, �ι κα-ραγκι��παίκτες ανακαλύπτ�υν �-πτικά τε�νάσματα π�υ θα ��ηθή-σ�υν τις παραστάσεις τ�υς. Aρκε-τά απ� αυτά διατηρήθηκαν ώς τιςμέρες μας μα�ί με τα έργα για τα �-π�ία δημι�υργήθηκαν.

O �ωτισμ�ς

Aμέσως μετά τ� τρίτ� κ�υδ�ύνισ�ήν�υν τα �ώτα της πλατείας καιανά��υν τα �ώτα τ�υ μπερντέ.Δια�ανείς ηλεκτρικ�ί λαμπτήρεςπαραταγμέν�ι στη λυ�ναρ�θήκηκαι τρεις ή τέσσερις κρεμασμέν�ιστ� πάνω μέρ�ς της σκηνής θα �ω-τίσ�υν την παράσταση. Στα πρώτα�ρ�νια τ�υ «Kαραγκι��η» � �ωτι-σμ�ς γιν�ταν με κεριά, για να αντι-κατασταθ�ύν απ� λυ�νάρια, αργ�-τερα απ� λάμπες ασετιλίνης και τέ-λ�ς απ� ηλεκτρικ�ύς λαμπτήρες.

Σε αυτ� τ� κιτρινωπ� �ως δια-δραματί��νται σ�εδ�ν �λες �ι σκη-νές τ�υ έργ�υ. Σ�εδ�ν �λες, γιατίσε κάπ�ιες στιγμές τ� �ρώμα τ�υ�ωτισμ�ύ αλλά�ει. Aπ� τα πρώτακι�λας �ρ�νια �ι καραγκι��παί-κτες αντιλαμ�άν�νται τη σημασίατ�υ �ωτισμ�ύ και την υπ��λή συ-ναισθημάτων π�υ αυτ� πρ�καλεί.Eτσι, την ώρα της μά�ης ή των �α-σανιστηρίων τ� �ως της σκηνής γί-νεται κατακ�κκιν�. Oταν τ� καρά�ιτ�υ Kαραγκι��η ή τ� �αρκάκι της�ε�ιρ�π�ύλας τα#ιδεύει στην ήρε-μη θάλασσα, τ� �ως γίνεται μπλέ,για να κ�κκινίσει �ταν η θάλασσα��υρτ�υνιάσει. Kαι �ταν η δράσητ�υ έργ�υ μετα�έρεται στη ��ύ-γκλα, τ� �ως γίνεται πράσιν� ήπρασιν�κ�κκιν�, �ταν εμ�ανί��-νται και τα θηρία.

H αλλαγή στ� �ρώμα τ�υ �ωτι-σμ�ύ γίνεται με έναν π�λύ απλ�τρ�π�. Δυ� ��ηθ�ί τ�υ καραγκι�-��παί�τη με μια γρήγ�ρη κίνηση

τ�π�θετ�ύν μια λ�υρίδα �ρωματι-στ� �αρτί μπρ�στά απ� τα �ώτα.Eτσι τ� �ως π�υ απλώνεται στησκηνή παίρνει τ� �ρώμα τ�υ �αρτι-�ύ. Στα πρώτα �ρ�νια, η αλλαγήτ�υ �ωτισμ�ύ γιν�ταν με τα «�ώ-σ��ρα». Oι ��ηθ�ί έ�τια�ναν σε ά-δεια κ�νσερ��κ�ύτια ή σε τενεκά-κια απ� γάλα τα κατάλληλα μείγμα-τα, τα τ�π�θετ�ύσαν στη λυ�ναρ�-θήκη και τη συγκεκριμένη στιγμήτης παράστασης � ένας έσ�ηνε τιςασετιλίνες και � άλλ�ς άνα�ε τα�ρωματιστά «�ώσ��ρα» π�υ έ�γα-�αν δυνατ� �ως.

«H σύ�λισιςτυ Aθανασίυ

Διάκυ»

Aπ� τα πι� π�λυπαιγμένα μα καιπι� αγαπημένα έργα στη σειρά των«ηρωικών» είναι � Aθανάσι�ς Διά-κ�ς. Δύσκ�λ� έργ� π�υ απαιτεί ιδι-αίτερες ικαν�τητες απ� τ�ν καρα-γκι��παίκτη, μεγάλη σκηνή, π�λ-λ�ύς ��ηθ�ύς και π�λύωρη πρ�ε-τ�ιμασία. T� �ασανιστήρι� τ�υ ή-ρωα στην παράσταση δεν έ�ει κα-μιά σ�έση με την ιστ�ρική πραγμα-τικ�τητα. Aκ�λ�υθεί τη λαϊκή πα-ράδ�ση, π�υ θέλει αλλιώς την κ�-ρύ�ωση τ�υ δράματ�ς. H επικρά-τησή της ��είλεται κατά μεγάλ�μέρ�ς στ� θέατρ� σκιών, λ�γω τηςεντυπωσιακής παρ�υσίασής της μετ�ν τρ�π� αυτ� στ�ν μπερντέ.Hταν τ�ση η δύναμη τ�υ «Kαρα-γκι��η» π�υ, �ντας τ� μ�ναδικ�θέαμα και μέσ� ψυ�αγωγίας, μπ�-ρ�ύσε να περάσει �π�ι� μήνυμα ή-θελε στ� κ�ιν� τ�υ.

Aς παρακ�λ�υθήσ�υμε �μως τη

διαδικασία «της σ�ύ�λισης» στησκηνή τ�υ Kαραγκι��η.

O Διάκ�ς έ�ει συλλη�θεί και με-τα�έρεται δεμέν�ς πισθάγκωνα ε-πί σκηνής, για να διαμει�θεί � γνω-στ�ς διάλ�γ�ς τ�υ με τ�ν OμέρBρυώνη. Για τη σκηνή αυτή �ρησι-μ�π�ιείται δεύτερη �ιγ�ύρα τ�υΔιάκ�υ π�υ τ�ν εικ�νί�ει δέσμι� μετα �έρια πίσω. Eπιπρ�σθέτως, υ-πάρ��υν �αρτ�νένιες αλυσίδες, �ι�π�ίες καταλήγ�υν σε υπ�τιθέμε-νη σιδερένια μπάλα π�υ σέρνεταιστ� έδα��ς, π�υ κιν�ύνται σε κά-θε κίνηση της �ιγ�ύρας. Oταν � α-γάς δίνει την εντ�λή «Σ�υ�λίστετ�ν», τα �ώτα της σκηνής σ�ή-ν�υν. T�τε πάνω στη λυ�ναρ�θήκητ�π�θετείται �ρι��ντια η σ�ύ�λαμε τ� Διάκ�. Aμέσως κάτω απ� τησ�ύ�λα ανά�ει �ωτιά και � Διάκ�ςκαίγεται σιγά σιγά, ενώ η σ�ύ�λαμ�ιά�ει σαν να περιστρέ�εται. Σελίγ� τ� σώμα τ�υ Διάκ�υ έ�ει καείκαι στη σ�ύ�λα έ�ει απ�μείνει μ�-ν� � σκελετ�ς τ�υ.

T� θεαματικ� αυτ� ε�έ γίνεταιως ε#ής: H σ�ύ�λα π�υ τ�π�θετεί-ται στη λυ�ναρ�θήκη απ�τελείταιαπ� μια λαμαρινένια κατασκευή,π�υ είναι � σκελετ�ς με τη σ�ύ�λακαι τα κάθετα στηρίγματα. O σκε-λετ�ς είναι ντυμέν�ς με μπλε κ�λ-λα π�υ είναι αδια�ανής (με αυτήνπ�υ έντυναν τετράδια και �ι�λία �ιμαθητές τ�υ σ��λεί�υ τα παλι�τε-ρα �ρ�νια), κ�μμένη στ� σ�ήματης #απλωμένης �ιγ�ύρας τ�υΔιάκ�υ. Tα μακριά μαλλιά τ�υ κρέ-μ�νται πρ�ς τα κάτω. H σ�ύ�λαδεν ε�άπτεται στ� πανί, αλλά τ�-π�θετείται σε αρκετή απ�σταση α-π� αυτ�. Kάτω απ� τη σ�ύ�λα τ�-π�θετείται ένα κεραμίδι στ� �π�ί�

ρί�ν�υν λίγ� πετρέλαι� �πως καιστη �ιγ�ύρα τ�υ Διάκ�υ. Mε ένασπίρτ� ανά�ει η �ωτιά. Tην ίδιαστιγμή ένας πρ��λέας �τιαγμέ-ν�ς απ� σαρδελ�κ�ύτι �ωτί�ει απ�μακριά, ρί�ν�ντας τη σκιά της σ�ύ-�λας στην �θ�νη. O πρ��λέαςδεν είναι σταθερ�ς αλλά κινείταιπάνω κάτω. Tην κίνηση τ�υ πρ��-λέα ακ�λ�υθεί η σκιά της κατα-σκευής π�υ πρ��άλλεται στ� πανίκαι δημι�υργεί την εντύπωση τηςπεριστρ��ής της σ�ύ�λας. Φυσικάσε �λη τη διάρκεια της σκηνής δενυπάρ�ει άλλ�ς �ωτισμ�ς. O μαύ-ρ�ς καπν�ς απ� τ� πετρέλαι� π�υκαίγεται πρ��άλλεται επίσης στην�θ�νη. H μπλε κ�λλα, καθώς καί-γεται, κ��εται σε μικρά κ�μμάτιαπ�υ πέ�τ�υν στ� κεραμίδι. Eτσιδημι�υργείται η ψευδαίσθηση πωςπέ�τ�υν κ�μμάτια καμένης σάρ-κας. H εντύπωση αυτή ενισ�ύεταικαι απ� ένα ακ�μα τέ�νασμα. Σε έ-να κεραμίδι π�υ έ�ει αναμμένακάρ��υνα � ��ηθ�ς ρί�νει μερικάκ�μμάτια λίπ�υς π�υ αναδύ�υνσ�ετική μυρωδιά, καθώς καίγ�νται.O ίδι�ς ��ηθ�ς κάν�ντας αέρα μεένα �αρτ�νι στέλνει τη μυρωδιάστην πλατεία τ�υ θεάτρ�υ. Mε τ�ντρ�π� αυτ� �ι θεατές παρακ�λ�υ-θ�ύν τ� σ�ύ�λισμα με τη ρεαλιστι-κ�τερη απ�δ�ση π�υ θα μπ�ρ�ύσενα γίνει.

M�λις τελειώσει τ� κάψιμ� τ�υΔιάκ�υ, σ�ήνει � πρ��λέας και α-�αιρείται η μεταλλική κατασκευή,ενώ ταυτ��ρ�να καρ�ιτσώνεταιστην �θ�νη παρ�μ�ι�ς σκελετ�ςκαι σ�ύ�λα απ� �αρτ�νι. M�να�ική�ιγ�ύρα επί σκηνής, �ταν θα #ανα-νάψ�υν τα �ώτα της. Aμέσως η �ρ-

Λαμπαδη��ρ�ι E%ραί�ι παρελαύν�υν ψάλλ�ντας στη σκηνή τ�υ νέ�υ καραγκι��παίκτη Aθω Δανέλλη (�ωτ.: K. T�έλι�ς).

Συνέ�εια στην 12η σελίδα

Συνέ�εια απ� την 11η σελίδα Πάνω: «T� μεγαλύτερ�ν και κυρι�τερ�ν δραματικ�ν μέσ�ν τ�υ λαϊκ�ύ μας θάτρ�υ είναι τ� +ύλ�ν. Oλα δι’ αυτ�ύ γίν�-νται και εις αυτ� καταλήγ�υν. Oλ�ι δέρν�υν και δέρν�νται», έγρα�ε � Iωάννης K�νδυλάκης τ� 1907. O ή��ς της πασί-γνωστης «σ�αλιάρας» απ� πλαστικ�, ή «�αστ�υκιέρας» (αριστερά). H �%ίδα, ή καλύτερα � κάλυκας της �%ίδας, ήρθεστα παρασκήνια τ�υ θεάτρ�υ σκιών μετά τ�υς Bαλκανικ�ύς Π�λέμ�υς και �ρησιμ�π�ιήθηκε για να απ�δώσει τ�υς ή-��υς της καμπάνας (δε+ιά). Kάτω: H μπλε κ�λλα καίγεται στη μεταλλική κατασκευή τ�υ Xαρίδημ�υ για την αναπαρά-σταση τ�υ μαρτυρί�υ τ�υ Διάκ�υ στη σκηνή τ�υ Kαραγκι��η. Θέατρ� Kυριάκ�υ Δεσύλλα, Γκύ�η (�ωτ.: K. T�έλι�ς).

�ήστρα παί�ει τ� «Mαύρη είν’ η νύ-�τα στα ��υνά», ενώ απ� τ� πάνωμέρ�ς της σκηνής κατε�αίνει ηEλλάδα ή η Δ�#α με μ�ρ�ή γυναί-κας π�υ κρατά την ελληνική ση-μαία, για να στε�ανώσει τ�ν ήρωα.

Στ� μετα#ύ � ��ηθ�ς έ�ει �υθί-σει σε έναν κ�υ�ά με νερ� τ� κε-ραμίδι με τ� λίπ�ς, για να σ�ήσεικαι να �αθεί η μυρωδιά, ενώ σε έναάλλ� κεραμίδι με αναμμένα κάρ-��υνα απλώνει κ�μμάτια λι�άνι. Hμυρωδιά τ�υ απλώνεται κάτω στηνπλατεία και συν�δεύει τη σκηνήτ�υ στε�ανώματ�ς, αλλά και τηναπ��ώρηση των θεατών π�υ �εύ-γ�υν απ� τ� μαντράκι σκ�υπί��-ντας τα κατακ�κκινα απ� τ� κλάμαμάτια τ�υς.

Aυτά είναι μερικά απ� τα η�ητικάκαι �πτικά τε�νάσματα στ� ελληνι-κ� θέατρ� σκιών και η �ρήση τ�υςπ�ικίλλει απ� μάστ�ρα σε μάστ�-ρα. Υπάρ��υν π�λλά τε�νάσματαπ�υ �ρησιμ�π�ιήθηκαν περιστα-σιακά και ακ�μη �σ� θα υπάρ�ει τ�θέατρ� σκιών θα επιν��ύνται και-ν�ύρια. O Xαρίδημ�ς σε κάπ�ιασυνέντευ#ή τ�υ εί�ε πει �τι η μα-γεία �άθηκε, �ταν άν�ι#αν �ι π�ρ-τες των παρασκηνίων και � κ�σμ�ςέμαθε τα μυστικά τ�υ καραγκι��-παίκτη. Δε συμμερί��μαι την άπ�-ψή τ�υ. H μαγεία στ� θέατρ� σκιώνδεν �άνεται και θα υπάρ�ει �σ� θαυπάρ�ει αυτ� τ� θέατρ� και �σ� θαπαί��νται αυτά τα έργα, π�υ ψυ�α-γώγησαν με τη διπλή ένν�ια τ�υ �-ρ�υ τ�σες και τ�σες γενιές. Yπάρ-��υν �ι συνε�ιστές της παράδ�σηςκαι ακ�μα �ι ανανεωτές τ�υ εί-δ�υς, μια και είναι �έ�αι� �τι ταπάντα ε#ελίσσ�νται.

«Eνα πανί π�υ μ�ιάει με την �θ�νη των κινηματ�γρά�ων είναι στημέν� στ� ύπαιθρ�: μια μικρή �ρ�ήστρα απ� κλαρίνα, κιθάρες και ταμπ�ύρλα παίει παλιέςλαϊκές και ε�αίσιες μελωδίες», έγρα�ε η Mαργκερίτ Γι�υρσενάρ. Eργ� τ�υ Eυγένι�υ Σπαθάρη.

H «Aγία Tριάς»: λγ�ς, μ�υσική, κίνησηΣαν μ�ρ�ή περας, σε κάθε παράσταση Kαραγκι�η, η μ�υσική και � ��ρς παί��υν τ�ν πρώτ� ρλ�

T�υ Λάμπρ�υ Λιά#α

Aναπλ. Kαθηγητή Πανεπιστημί�υ AθηνώνΔιευθυντή M�υσεί�υ Λαϊκών Oργάνων

«Oι �ωνές τυ Kαραγκι��η... �λη η ν-στιμάδα της ελληνικής �υλής εκ�ρα-σμένη με ή�υς!»

Γιάννης Tσαρ�ύ ης

TO EΛΛHNIKO λαϊκ θέατρ� σκιών,με την ισ�ρρ�πία ανάμεσα στα �-πτικά και ακ�υστικά στ�ι�εία τ�υ,απ�τελεί τ� πι� αντιπρ�σωπευτικπαράδειγμα για τη συνύπαρ�η καισυν-λειτ�υργία λγ�υ, μ�υσικήςκαι κίνησης, αυτής της «αγίαςTρίαδας» τ�υ λαϊκ�ύ μας π�λιτι-σμ�ύ.

H παράσταση τ�υ Kαραγκι�ημπ�ρεί να ε�εταστεί με κριτήριαμ�υσικά και κινητικά: σαν μια μ�ρ-!ή περας!

H μ�υσική και � ��ρς δίν�υν τ�σύνθημα αρ�ής και τέλ�υς, μας ει-σάγ�υν στ� η�ητικ κλίμα κι επι#ε-#αιών�υν την ιδιτυπη «κάθαρση»τ�υ !ινάλε. Σύμ#�λα τ�υ γλεντι�ύκαι τ�υ �ε!αντώματ�ς, διέ��δ�ςστην πείνα και στα #άσανα. Σε μια

παράσταση η κ�ιλιά τ�υ Kαραγκι-�η... παί�ει τύμπαν� κι αυτς ��-ρεύει στ� ρυθμ της.

O ιδιωματικς λγ�ς, τ� τραγ�ύ-δι και η ιδιαίτερη κίνηση εισάγ�υνκάθε !ιγ�ύρα–ήρωα στ� μπερντέ.

Γνωστ�π�ι�ύν αμέσως την ταυ-ττητά τ�υ (ακμη και πριν την εί-σ�δ τ�υ), υπ�γραμμί��υν τηνπρ�σωπικτητά τ�υ, !�ρτί��υντην παρέμ#ασή τ�υ στη θεατρικήδράση. Kάθε !ιγ�ύρα έ�ει τ� δικτης «σήμα» (λεκτικ, μ�υσικ και��ρευτικ) κι εδώ #ρίσκεται ένα α-π τα μυστικά της λιττητας καιπυκντητας π�υ διακρίν�υν τα εκ-!ραστικά μέσα και τ�υς κώδικεςτ�υ θεάτρ�υ σκιών. O λαϊκς καλ-λιτέ�νης γνωρί�ει απ ένστικτ� τιη «ντ�πι�λαλιά», η μ�υσική και ��ρς είναι απ τα πλέ�ν ισ�υράσύμ#�λα κ�ινωνικής ταυττηταςτης εθν�τικής καταγωγής. Kαιστ�ν Kαραγκι�η συνυπάρ��υν!υλές και τά�εις, πως ακρι#ώςκαι στην ελληνική «Bα#υλωνία»στα τέλη τ�υ 19�υ αιώνα: � Bλά-��ς, � Φραγκ�–λε#αντίν�ς, � Kρη-

τικς, � Πντι�ς, � Aρ#ανίτης, �T�ύρκ�ς, � Aρμένης, � E#ραί�ς.Aκμη και �ι «περιθωριακ�ί» τύπ�ιέ��υν τη θέση τ�υς: τ� ρεμπέτικ�τ�υ Σταύρακα κάνει την εμ!άνισήτ�υ στ�ν μπερντέ ήδη απ τ� 1910,με τ�ν Γιάννη Mώρ�.

M�υσική δεν είναι, ε�άλλ�υ, και�ι τραγ�υδιστές !ωνές π�υ μιμεί-ται � καραγκι��παίκτης, αλλά��-ντας τ�νικά ύψη και η��ρώματα,ρυθμ�ύς και πρ�!�ρές, δ�κιμά��-ντας τ� λαρύγγι τ�υ σαν ηθ�π�ιςκαι τραγ�υδιστής συνάμα; Kάθεκαλς τε�νίτης διέθετε έως καιδέκα δια!�ρετικές «!ωνές» π�υεναλάσσ�νταν μετα�ύ τ�υς με τα-�ύτητα και μαεστρία.

H Eλλη Παπαδημητρί�υ παρατη-ρεί: «Tις !ωνές τις κάνει λες � ί-δι�ς � καραγκι��παίκτης». Mια!ωνή π�λύ επίσημη των πασάδων,των #ε�υράδων και των μεγάλωνκαπεταναίων. Tην ίδια !ωνή έ��υνκαι �ι �τυπημέν�ι απ έρωτα ή απσυμ!�ρά. Iδι� μεγαλεί� δηλαδή,στ� ανθρώπιν� πάθ�ς και στ� με-γάλ� α�ίωμα.

Mια !ωνή τσιρι�τή και τρεμ�υ-λιαστή λες �ι γυναίκες. Mια τ�υXατ�ηα#άτη, τ�υ πρθυμ�υ ρα-γιά, κακ�μ�ίρικη. Mια τρα�ιά των!υλάκων τ�υ σαραγι�ύ. Xώρια �ιπρ�!�ρές: τα παλικαρίσια ρ�υμε-λιώτικα τ�υ Mπαρμπα–Γιώργ�υ,τα �ακυνθινά τ�υ Nινι�υ, τα ε-#ραϊκά, τα π�ντιακά, τα αρ#ανίτι-κα, τα τσι#δίσματα και �ι γλωσσ�-δέτες. Tέλ�ς, � ή��ς τ�υ λγ�υείναι �υσιαστικς και �ι καννεςτ�υ τσ� γνώριμ�ι ώστε �π�ιαδή-π�τε !ωνή καραγκι��ίστικη αν α-κ�υστεί π�υ υπάρ��υν Eλληνες,αν ��υν σαν Eλληνες, θα αναγνω-ριστεί αμέσως και τ� πρσωπ�τ�υ θιάσ�υ, σαν μ�υσικς σκ�-πς!...».

Mε την ίδια ένν�ια, και �ι στυλι-�αρισμένες κινήσεις στις !ιγ�ύρεςεμπεριέ��υν τη ��ρ�γρα!ία. Δενείναι άραγε «��ρ�γρα!ημέν�ς» �καυγάς–σύμπλεγμα τ�υ Kαραγκι-�η με τ�ν Xατ�η#άτη ή τ�υ Aλέ�αν-δρ�υ με τ� !ίδι; Δεν είναι «��ρς»τ� σπάσιμ� της μέσης και των π�-

Συνέ�εια στην 14η σελίδα

διών ή τ�… �ε#ίδωμα τ�υ E#ραί�υ;Kαι με πση επιδε�ιτητα � κα-

λς καραγκι��παίκτης συντ�νί�ειτην εκ!�ρά τ�υ λγ�υ και τ� ρυθ-μ της μ�υσικής με την κίνηση,πρ�σέ��ντας να «πατά» στα ισ�υ-ρά μέρη τ�υ μέτρ�υ πως � καλς��ρευτής!... Δεν είναι τυ�αί�, άλ-λωστε, τι αρκετ�ί απ τ�υς παλαι-�ύς �ρευαν και �ι ίδι�ι μα�ί με τη!ιγ�ύρα πίσω απ τ�ν μπερντέ.

E�ευρετής ή�ων

Eκτς απ ηθ�π�ις, τραγ�υδι-στής, ��ρευτής και ��ρ�γρά!�ς, �παραδ�σιακς τε�νίτης τ�υ θεά-τρ�υ σκιών είναι κι ένας π�λυμή-�αν�ς ε!ευρέτης ή�ων. Λαμαρί-νες, �ύλα, �αρτνια, κ�νσερ#�-κ�ύτια, καπάκια αναψυκτικών,σ!υρίγματα, τσ�υγκρίσματα, πλα-ταγίσματα της γλώσσας, παλαμά-κια, στράκες, μπ�υρ�ύδες, ρ�κά-νες κι αυτ�σ�έδια η�ητικά αντικεί-μενα επιστρατεύ�νται για να μιμη-θ�ύν τη #ρ��ή, τ� π�δ�#�λητ, τησ!αλιάρα, τ�ν αέρα, τα κύματα, τ�!ίδι… κι έναν �λκληρ� η�ητικκσμ�. (#λ. τ� σ�ετικ κε!άλαι�στ� #ι#λί� τ�υ Mι�άλη Iερωνυμίδη«Πίσω απ τ�ν μπερντέ» π�υ κυ-κλ�!ρησε πρσ!ατα απ τις εκ-δσεις Aμμ�ς).

H Mαργκερίτ Γι�υρσενάρ, τα�ι-δεύ�ντας στην Eλλάδα την επ��ήτ�υ μεσ�π�λέμ�υ, εντυπωσιάστη-κε ιδιαίτερα απ τ�υς ή��υς τ�υKαραγκι�η π�υ περιγρά!ει σ’ ένακείμεν της στ� #ι#λί� «Ως πρ�-σκυνητής και ως �έν�ς» («Enpelerin et en etranger», Gallimard1989): «Σ’ αυτν τ�ν τετραπέρατ�!τω��διά#�λ� υπάρ�ει μια σπίθααπ τ� ανάλα!ρ� πνεύμα της Aθή-νας. Eνα πανί π�υ μ�ιά�ει με την �-θνη των κινηματ�γρά!ων είναιστημέν� στ� ύπαιθρ�: μια μικρή�ρ�ήστρα απ κλαρίνα, κιθάρεςκαι ταμπ�ύρλα παί�ει παλιές λαϊ-κές και ε�αίσιες μελωδίες(...) O κα-ραγκι��παίκτης Mλλας, ρθι�ς

πίσω απ τ� πανί, !ωνά�ει, #�γγά-ει, μιμείται την �ενική πρ�!�ρά,την ηρωική �μιλία των #�υνίσιων,τα κλάματα τ�υ μωρ�ύ, τ� τρυ!ε-ρ ναν�ύρισμα της παραμάνας καιτα τρι�ίματα της κ�ύνιας. Για ναπαραστήσ�υν τις αστραπές ανα#�-σ#ήν�υν τ� !ως πίσω απ τ� πανίκαι � Mλλας κάνει γαργάρες με έ-να π�τήρι νερ για να μιμηθεί τ�νή�� ενς ανθρώπ�υς π�υ πνίγεται(...). E��υμε την αίσθηση τι πα-ρευρισκμαστε σε τελετ�υργίεςπαλιές σ� και η ανθρώπινη !α-ντασία».

Oι τραγ�υδιστέςκαι �ι μ�υσικ�ί

Yπάρ��υν π�λλά ιστ�ρικά στ�ι-�εία για τη μεγάλη σημασία π�υ α-πέδιδαν στη μ�υσική λ�ι �ι πρω-τεργάτες τ�υ ελληνικ�ύ θεάτρ�υσκιών. Oρισμέν�ι απ’ αυτ�ύς υ-πήρ�αν και �ι ίδι�ι ε�αίρετ�ι τρα-γ�υδιστές, με πρώτ� τ�ν «πατέ-ρα» τ�υς νε�ελληνικ�ύ Kαραγκι-�η, τ�ν «Mίμαρ�» (Δημήτρη Σαρ-ντ�ύνη, 1865 – 1913). Aυτς ήτανκαι πρωτ�ψάλτης στ�ν Aγι�Aνδρέα και στην Παντάνασσα τωνΠατρών, επι#ε#αιών�ντας την άρ-ρηκτη σ�έση ανάμεσα στ� δημ�τι-κ τραγ�ύδι και στη #υ�αντινήμ�υσική παράδ�ση. Eκτς απ τ�νMίμαρ� κι άλλ�ι καραγκι��παί-κτες υπήρ�αν �ν�μαστ�ί τραγ�υ-διστές, πως � Δημήτρης Mανω-λπ�υλ�ς, � Nάσ�ς Φωτεινς, �Kώστας Kαρεκλάς, � AντρέαςAγι�μαυρείτης, � Bασίλης Aνδρι-κπ�υλ�ς, κ.α.

E��υμε μως παράλληλα καικαλλιτέ�νες π�υ ά!ησαν επ��ήως «τραγ�υδιστές τ�υ μπερντέ».O Στράτ�ς Mελίδης (π�υ η !ήμητ�υ τ�ν ήθελε να γνωρί�ει 36 δια-!�ρετικ�ύς αμανέδες, � ΣωτήρηςKαπρ�ύλιας (τραγ�υδιστής τ�υXρ. Xαρίδημ�υ), � Kώστας Kαρά-μπαλης (1883 – 1942, τραγ�υδι-στής τ�υ Aντώνη Mλλα και Πρω-

τ�ψάλτης στη Λευκάδα). Παιδιάτ�υ τελευταί�υ ήταν � Σπύρ�ς και� Θέμης Kαράμπαλης, π�υ «έ!υ-γαν» πρσ!ατα (1995 και 1993 α-ντίστ�ι�α), τελευταί�ι εκπρσωπ�ιαυτής της παράδ�σης. Δείγματατης τέ�νης τ�υς έ��υν απ�τυπω-θεί στ�ν δίσκ� «Tα τραγ�ύδια τ�υKαραγκι�η» π�υ επιμελήθηκε �Mι�άλης Iερωνυμίδης (BMG – RCA70199).

Στις παραστάσεις τ�υ Mλλατραγ�υδ�ύσε επίσης και � ηθ�π�ι-ς Πέτρ�ς Kυριακς, πριν γίνειδιάσημ�ς στ� παλκ�σέλιν�.

Συ�νά, μάλιστα, �ι τραγ�υδιστέςκαι τα τραγ�ύδια αναγρά!�ντανστ� πργραμμα κι απ�τελ�ύσαν«κρά�τη» για τ� κ�ιν:

«Aπψε στ�υ Xαρίδημ�υ � Σω-τήρης Kαπρ�ύλιας στ� “T�ύρκ�ι#αστάτε τ’ άλ�γα”».

O Σωτήρης Σπαθάρης γρά!ει στ’απ�μνημ�νεύματά τ�υ τι τ� πρώ-τ� πράγμα π�υ ρωτ�ύσαν, πριντ�ν κλείσ�υν για παράσταση στηνεπαρ�ία, ήταν: «E�εις καλ αμανε-τ�ή;».

Γιατί ττε η μ�υσική δεν ήταν έ-να στι�άκι –η��γρα!ημέν� κι-λας– και... πάει τελειώσαμε. Hταν�λκληρα τραγ�ύδια και �ργανι-κ�ί σκ�π�ί τ�π�θετημένα αριστ�-τε�νικά, καίρια μέσα στην πλ�κήτης παράστασης. Tις δεκαετίεςτ�υ ’20 και τ�υ ’30 στην Aθηνα ηκυριτερη απασ�ληση των λαϊ-κών �ργαν�παικτών και σων έ-παι�αν στις !ιλαρμ�νικές υπήρ�ε� Kαραγκι�ης. Aνα!έρεται μάλι-στα και «Σωματεί� M�υσικών Θεά-τρ�υ Σκιών» με 120 μέλη, αριθμςδιλ�υ απίθαν�ς αν αναλ�γιστείκανείς τι � καθένας απ τ�υς 40μπερντέδες απασ��λ�ύσε κατάμέσ�ν ρ� πέντε ργανα.

O Mλλας κι � Xαρίδημ�ς εί�αν�ρ�ήστρες π�υ έ!ταναν έως καιδέκα ργανα!... H AρετήMλλα–Γι�#άν�υ θυμάται:

«Tην �ρ�ήστρα τ�υ πατέρα τηναπ�τελ�ύσαν ένα κ�ντραμπάσ�,

ένα αλτικρν�, μία κ�ρνέτα, μιαγκρανκάσα, ένα τύμπαν� και πια-τίνια.

Eί�ε τ�υς ίδι�υς μ�υσικ�ύς π�λ-λά �ρνια. T�υς #ρήκε ταν ήμ�υνμικρ παιδάκι και σταμάτησε νασυνεργά�εται μα�ί τ�υς ταν έπα-ψε πια να έ�ει �ρ�ήστρα. Mια �ωή�λκληρη...» (#λ. την �υλ�γρα!ίατ�υ Klaus Vrieslander τ�υ 1935).

T� ρεπερτρι�

Oι μ�υσικ�ί τ�υ μπερντέ (ανάμε-σά τ�υς υπήρ�ε και � Γιώργ�ςM�υ�άκης στα πρώτα τ�υ #ήματα),δεν συνδευαν απλά τ�υς τραγ�υ-διστές αλλά έπαι�αν και πριν απτην έναρ�η, στ� διάλειμμα και στ�τέλ�ς της παράστασης τραγ�ύδιατης επ��ής κι εμ#ατήρια. O�ι σπά-νια ακ�λ�υθ�ύσε και λαϊκ γλέντι,πως μαρτυρά η «Eστία» τ�υ 1901,ανα!ερμενη σε αυτ�σ�έδιες πα-ραστάσεις θεάτρ�υ σκιών π�υ κα-τέληγαν σε �ενύ�τι έως τις 2 τ�πρωί με τραγ�ύδια και ��ρ�ύς!

Στις περι�δείες �ι καραγκι��-παίκτες συνεργά��νταν συ�νά μεντπι�υς μ�υσικ�ύς. «Eπήγαμετ�υρνέ, #ρήκαμε και ργανα π�υήτανε και αυτ�ί λ�υμεν�ι», διη-γείται � Σωτήρης Σπαθάρης.

Eτσι, κατά περίπτωση, πρ�σέθε-ταν και τραγ�ύδια απ τ� τ�πικρεπερτρι�, ενώ παράλληλα λει-τ�υργ�ύσαν και σαν... μ�υσικ�ίπρεσ#ευτές, μετα!έρ�ντας σ’ λητην Eλλάδα τα διά!�ρα μ�υσικάείδη και τ�υς ��ρ�ύς των ηρώωντ�υ Kαραγκι�η π�υ γε!υρών�υντην Aνατ�λή με τη Δύση: π�λίτικα,�ασάπικα και �ασαπ�σέρ#ικα δί-πλα σε «μαρσάκια» τύπ�υ «P��α-μ�ύντας», καλαματιανά και τσάμι-κα μα�ί με πλκες, αμανέδες και ι-σπαν�ε#ραίικά κ�ντά σε τσάρλε-στ�ν και !��-τρ�τ, πειραιώτικα ρε-μπέτικα να συνυπάρ��υν με επιτυ-�ίες της Σ�!ίας Bέμπ�!

Hδη τ� 1852 η ε!ημερίδα «Tα�ύ-πτερ�ς Φήμη» πιστ�π�ιεί αυτ τ�ανακάτεμα Aνατ�λής–Δύσης σε

«E�εις καλ�ν αμανετή;», ήταν τ� πρώτ� πράγμα π�υ ρωτ�ύσαν τ�ν Σωτήρη Σπαθάρη πριν τ�ν �ωνά��υν σε παράσταση, έγραψε � καραγκι��παίκτης στα α-π�μνημ�νεύματά τ�υ. Oι μ�υσικ�ί και τα �ργανα επί σκηνής, έργ� τ�υ Γιάννη Xατή.

Mία απ� τις τελευταίες

η��γρα�ήσεις απ�αυθεντικές �ωνέςτων παραστάσεων

Kαραγκι�η: των αδελ�ών

Σπύρ�υ και ΘέμηKαράμπαλη,

σε επιμέλεια Mι�.Iερωνυμίδη.

Aριστερά: Tα κ�υδ�ύνια και τα τρ�κάνια έκαναν τη… μετα��ρά στη στάνητ�υ Mπαρμπα-Γιώργ�υ. T�υς ή��υς τ�υς συν�δευαν «γα#γίσματα» σκύλωνκαι «#ελάσματα» πρ�#άτων �πως τα απέδιδαν �ι #�ηθ�ί τ�υ καραγκι��παί-κτη. Δε�ιά: Eυ�ετήρια κάρτα, στ� πνεύμα των ημερών, �ιλ�τε�νημένη απ�τ�ν Bάγγ� K�ρ�ιάτη. H μ�υσική παρ�ύσα. Kάτω: «Oι αρρα#ώνες τ�υ Kαρα-γκι�η» τ�υ K�ύαρ�υ, π�υ #ρίσκεται στη συλλ�γή τ�υ M�υσεί�υ EλληνικήςΛαϊκής Tέ�νης. Aρρα#ώνες �ωρίς �ργανα δεν γίν�νται…

μία παράσταση «ανατ�λικ�ύ θεά-τρ�υ» π�υ διαρκ�ύσε 3 ώρες με ει-σιτήρι� 10 λεπτά (5 λεπτά η είσ�-δ�ς και άλλα 5 � ναργιλές): «Διαρ-κ�ύσης της τελετής � K�υτσ�υ-τ��ύκ–Aντρίας έπαι�ε τη K�υμ�υ-��υλ�υπέ μασκαρατ�ίκ με τ� κύμ-#αλ�ν επί τη #άσει τ�υ διαπασώνμακάμ αντ�έμ ή ή��υ πρωτ#αρ�υκατά K�υκ�υ�έλην, ε��μ�ι�ύμε-ν�υ με τη δυωδίαν (duetto) τηςNρμας!...».

H παρακμή

H �ρήση, μετά τ� 1960, η��γρα-!ημένης μ�υσικής υπήρ�ε μεγά-λ� πλήγμα για τ�ν ή�� τ�υ Kαρα-γκι�η. Φτώ�υνε και τυπ�π�ιήθη-κε τ� ρεπερτρι� καθώς περι�ρί-στηκε η επιλ�γή, έπαψε τ� παι�νί-δισμα της !αντασίας κι � αυτ�-σ�εδιασμς π�υ διάλεγε τ� τρα-γ�ύδι ή πρ�σάρμ��ε τ�υς στί��υςανάλ�γα με τα πρσ!ατα γεγ�ν-τα, την ανταπκριση τ�υ κ�ιν�ύ,τη διάθεση τ�υ καραγκι��παίκτηή τ�υ τραγ�υδιστή.

Eπίσης, έ#λαψε και η �ρήση τ�υμικρ�!ών�υ, απλών�ντας τη !ω-νητική τε�νική στην εκ!�ρά τ�υλγ�υ, στη δυναμική και στην κλί-

μακα των η��ρωμάτων («λαρυγ-γ�!ωνία»). Eίναι �αρακτηριστικτι �ι παλαι�ί τε�νίτες περι!ρ�-ν�ύσαν τα μικρ!ωνα θεωρώνταςτι είναι «για τ�υς μικρ�ύς». Πε-ρη!ανεύ�νταν μάλιστα �ρισμέ-ν�ι, πως � Aντώνης Π�ριώτης, -τι έπαι�αν στ� Zάππει� και ακ�ύ-γ�νταν ως την Oμν�ια ή, πως �Θ�δωρέλ�ς, τι έπαι�ε στην Aλισ-σ και τ�ν άκ�υγαν στ� διπλαν�ωρι, στην Kάτω A�αϊά!

Στις μέρες μας, δυστυ�ώς, � ή-��ς τ�υ Kαραγκι�η πεθαίνει α-π... ηλεκτρ�πλη�ία, πως ε�άλ-λ�υ και η αίσθηση στα ελληνικάπανηγύρια.

Kαι μια απ τις σημαντικτερεςμ�ρ!ές λαϊκής τέ�νης και ψυ�α-γωγίας κινδυνεύει να εκ!υλιστείσε μια καρικατ�ύρα παιδικής δια-σκέδασης.

Kι μως, αυτή η «ν�στιμάδα τηςελληνικής !υλής η εκ!ρασμένησε ή��υς» (πως έγραψε � Tσα-ρ�ύ�ης) ε�ακ�λ�υθεί να συγκινείκαι να συνεπαίρνει κάθε !�ρά π�υ�αναπιάν�υμε τ� νήμα: «E, ρεγλέντια και �ε!αντώματα... Γειασ�υ μπαμπάκ�... Γεια σ�υ �υπλυ-τη �ικ�γένεια.... Ωπα! Ωπα... Eυ�α-ριστώ κύριε μαέστρ�!».

Διά �ειρ�ς ημισμένων �ωγράωνΣυ�νά �ι καραγκι� �παίκτες επιστράτευαν εικαστικ�ύς καλλιτέ�νες για να σ�εδιάσ�υν τις �ιγ�ύρες

Mπ�ρεί τα αιν�μενα να απατ�ύν, αλλά η �ωγραική σε πανί είναι τ�υ KώσταKαράμπαλη και α�ρά έργ� τ�υ Kαραγκι��η.

Τ�υ Μι�άλη Ιερωνυμίδη

Γρα�ίστα, ερευνητή τ�υ θεάτρ�υ σκιών

Τ� επάγγελμα τ�υ καραγκι��παί-κτη, π�υ εντελώς παρε�ηγημένα θε-ωρείται απ� μερικ�ύς εύκ�λ�, απαι-τεί ιδιαίτερες ικαν�τητες π�υ λίγ�ιτις έ��υν. �ι καραγκι��παίκτες εί-ναι π�λυτε�νίτες και π�λυτάλαντ�ι.Εκτ�ς απ� τις ικαν�τητες π�υ πρέπεινα έ��υν στην �υλ�υργική, στην η-λεκτρ�λ�γία, στ� ράψιμ� και στ� κ�-πίδιασμα, είναι ταυτ��ρ�να �ωγρά-#�ι, ηθ�π�ι�ί, μίμ�ι, ��ρ�γρά#�ι,σκην�θέτες και αρκετές #�ρές τρα-γ�υδιστές ή και μ�υσικ�ί.

Τη συγκέντρωση τ�σων ικαν�τή-των σε ένα άτ�μ� την επέ$αλε τ� ί-δι� τ� επάγγελμα, ��ι �μως για λ�-γ�υς �ικ�ν�μίας �ύτε καν στα �ρ�-νια της πτώσης τ�υ, γιατί και τ�τε α-κ�μα ίσως να ήταν δυνατ�ν να συ-ντηρηθεί μια �λ�κληρη �μάδα τε�νι-τών απ� τα έσ�δα των παραστάσε-ων. �ι καραγκι��παίκτες είναι �ιδημι�υργ�ί τ�υ συν�λ�υ των επί μέ-ρ�υς στ�ι�είων π�υ εν τέλει καταλή-γ�υν σε παράσταση, α#�ύ �μωςπρωτίστως έ��υν την απ�λυτη έ-γκρισή τ�υς. Eτσι, αναγκαστικά �λαθα περάσ�υν απ� τα �έρια τ�υς.

Μ�ν�ι τ�υς κατασκευά��υν �λα �-σα απαιτ�ύνται, για να στηθεί μια πα-ράσταση. Κατασκευά��υν τη σκηνή,τελαρών�υν την �θ�νη, τ�π�θετ�ύνκαι συνδέ�υν τα #ώτα, καρ#ιτσώ-ν�υν τα σκηνικά και παί��υν με τις#ιγ�ύρες π�υ �ι ίδι�ι σ�εδιά��υν,�ωγρα#ί��υν και κ�πιδιά��υν. Νωρί-

τερα $έ$αια έ��υν #ρ�ντίσει για τηδια#ήμιση της παράστασης με �ω-γρα#ιστά παν� έ�ω απ� τ� μαντράκιή στην κεντρική πλατεία. Σε κάπ�ιεςπεριπτώσεις τυπών�υν μ�ν�#υλλα#έιγ $�λάν με σκίτσα απ� τη δια#η-μι��μενη παράσταση. Κι αν τ� μα-ντράκι τ�υ θεάτρ�υ πρ��ρί�εται γιαπερισσ�τερες παραστάσεις, τ�τε θαδιακ�σμηθεί με παν� π�υ θα έ��υν�ωγρα#ιές απ� τα επ�μενα έργα.

Ιδ�ύ λ�ιπ�ν � σημαντικ�τατ�ς ρ�-λ�ς της �ωγρα#ικής στ� θέατρ�σκιών, π�υ �εκινά απ� τη σ�εδίασητης #ιγ�ύρας.

Δημι�υργ�ς και δημι�ύργημα

�ι #ιγ�ύρες τ�υ θιάσ�υ, ενώ είναισταθερά ίδιες, τ�υλά�ιστ�ν στα $α-σικά πρ�σωπα των πρωταγωνιστών(Καραγκι��ης, +ατ�ηα$άτης, Μπαρ-μπα–Γιώργ�ς, Δι�νύσι�ς κλπ.), εμ-#ανί��νται με δια#�ρετική μ�ρ#ή α-π� κάθε σ�εδιαστή· ιδιαίτερα η μ�ρ-#ή τ�υ Καραγκι��η. Σημαντική παρα-τήρηση, �τι συ�νά η μ�ρ#ή τ�υ Κα-ραγκι��η έ�ει αρκετή �μ�ι�τητα μετη μ�ρ#ή τ�υ καραγκι��παίκτη τ�υ.Αυτ� πιθαν�ν να είναι συμπτωματι-κ�. Εκείν� �μως π�υ είναι $έ$αι� εί-ναι �τι κανείς καραγκι��παίκτηςδεν μπ�ρεί να παί�ει με τ�ν Καρα-γκι��η συναδέλ#�υ τ�υ. «Aμα είναιδια#�ρετικ�ς, δεν μπ�ρώ να τ�ν μι-λήσω» λένε. � δημι�υργ�ς λ�ιπ�νταυτί�εται με τ� δημι�ύργημά τ�υπ�υ πρέπει να τ�ν ικαν�π�ιεί απ�λυ-

H μάντρα, � κ�σμ�ς της, � κ�σμ�ς τ�υ Kαραγκι��ηστ� �άθ�ς, στ�ν μπερντέ.Πίνακας τ�υ Φώτη Pάμμ�υ.

O Kαραγκι��ης αγαπήθηκε απ� �λ�υς, ��ι μ�ν� απ’τα παιδιά, και ενέπνευσε π�λλ�ύς καλλιτέ�νες, �ω-γρά�υς, π�ιητές, συγγραείς. Hταν απ� τα αγα-πημένα θέματα τ�υ Xαλκιδαί�υ συγγραέα ΓιάννηΣκαρίμπα, � �π�ί�ς �άρα�ε ιγ�ύρες, έγραε καιέπαι�ε Kαραγκι��η. Oι γελ�ι�γρά�ι δεν έμεινανέ&ω απ� τ� «��ρ�». Tα έργα τ�υ Aρ�έλα�υ (δε&ιά)και τ�υ Γήση (πάνω) απ�δεικνύ�υν τ�υ λ�γ�υ τ� α-ληθές.

τα, για να μπ�ρέσει να απ�δώσει υ-π�κριτικά.

Δεν είναι �μως αναγκαστικά �λ�ι�ι καλ�ί καραγκι��παίκτες και καλ�ί�ωγρά#�ι. Σε αυτή την περίπτωση ε-πιστρατεύ�νται άλλ�ι απ� τ�ν ίδι��ώρ�, για να καλύψ�υν τις ανάγκες.� Αντώνης Μ�λλας, π.�., εί�ε κυρι�-λεκτικά δε�ί τ�υ �έρι τ�ν Κώστα Κα-ράμπαλη, π�υ εκτ�ς απ� τραγ�υδι-στής στ�ν μπερντέ τ�υ, σ�εδία�ε τις#ιγ�ύρες και �,τι άλλ� �ρεια��ταν ηπαράσταση. Με τ�ν Καράμπαλη συ-νεργάστηκε π�λύ και � Βασίλαρ�ς.

Δύ� ακ�μα #ημισμέν�ι �ωγρά#�ιπ�υ σ�εδίασαν εκατ�ντάδες #ιγ�ύ-ρες, π�διές της σκηνής και δια#ημι-στικά παν� για δεκάδες καραγκι��-παίκτες ήταν � Φώτης Ράμμ�ς και �Α$ραάμ (Αντωνάκ�ς). Με τ�ν ίδι�τρ�π� ε�υπηρετ�ύν ανάγκες συνα-δέλ#ων τ�υς σήμερα κάπ�ι�ι άλλ�ι,�πως � Φώτης Πλέσσας στην Αμα-λιάδα, � Κώστας Μακρής στην Πά-τρα και � Τάκης Παλαι�θ�δωρ�ςστην Αθήνα.

Απ� τ�υς καραγκι��παίκτες π�υευτύ�ησαν ��ι μ�ν� να ικαν�π�ι�ύντις ανάγκες τ�υ δικ�ύ τ�υς θεάτρ�υαλλά και συναδέλ#ων τ�υς και δημι-�ύργησαν σ��λή θα ανα#έραμε τ�νΚώστα Μάν�, τ�υς +αρίδημ�υς(+ρήστ� και Γιώργ�), τ�υς Σπαθάρη-δες (Σωτήρη και Ευγένι�), τ�ν Μάν-θ� Αθηναί�, τ�ν Σπύρ� Κ�ύ�αρ�, τ�νΣπύρ� Καράμπαλη, τ�ν Δημήτρη

Μ�λλα, τ�ν Θανάση Σπυρ�π�υλ� καιτ�ν Βάγγ� Κ�ρ#ιάτη, ιδιαίτερα γιατα κ�πιδιαστά σκηνικά τ�υ.

Δυστυ�ώς, � περι�ρισμέν�ς �ώ-ρ�ς εν�ς α#ιερώματ�ς �πως αυτ�,δεν μας επιτρέπει μια εκτενέστερηκαταγρα#ή και έτσι ας μας συγ�ωρη-θεί η περι�ρισμένη ανα#�ρά.

Tα «ν�θα»�υλλάδια

� Καραγκι��ης �μως, εκτ�ς απ�τ�υς επαγγελματικ�ύς μπερντέδες,παι��ταν και σε ερασιτε�νικ�ύς στασπίτια. Εδώ θα πρέπει να πω �τι μ�ν�απ� ελά�ιστ�υς ανθρώπ�υς π�υ σή-μερα $ρίσκ�νται σε ηλικία περίπ�υπενήντα ετών δεν έ�ω ακ�ύσει �τι έ-��υν κάψει με τα κεριά κάπ�ι� σε-ντ�νι της μάνας τ�υς παί��ντας Κα-ραγκι��η. Αυτ�ύς λ�ιπ�ν τ�υς ερασι-τε�νικ�ύς μπερντέδες ε�υπηρετ�ύ-σαν τα #υλλάδια με παραστάσεις, ταλεγ�μενα «ν�θα», γιατί δεν ήτανγραμμένα (εκτ�ς ελα�ίστων) απ� κα-ραγκι��παίκτες. Τα παιδιά μάθαιναντις παραστάσεις απ� τα #υλλάδια καιτις έπαι�αν στις αυλές των σπιτιών.Για τη #ιλ�τέ�νηση των εικ�νων καιτων ε�ω#ύλλων των #υλλαδίων επι-στρατεύ�νταν αρκετ�ί εικ�ν�γρά#�ιτης επ��ής �πως, π.�., � περί#ημ�ςΣωτήρης +ρηστίδης. Παράλληλα μετα #υλλάδια των παραστάσεων κυ-κλ�#�ρ�ύσαν και #ύλλα με τις #ι-

γ�ύρες. Αυτά κυκλ�#�ρ�ύσαν σεπ�λλές σειρές απ� δια#�ρετικ�ύςεκδ�τες και με δια#�ρετικ�ύς σ�ε-διαστές. Απ� τ�υς πρώτ�υς ήταν �καραγκι��παίκτης Ιωάννης Μ�υ-στάκας, � �π�ί�ς εί�ε γράψει (μάλ-λ�ν υπαγ�ρεύσει) και παραστάσειςσε #υλλάδια.

Π�λλ�ί γελ�ι�γρά#�ι, �πως � Κυρ,� Λ�γ�, � Αρ�έλα�ς και � Γήσης,�ρησιμ�π�ίησαν ευκαιριακά τ�ν Κα-ραγκι��η, για να σατιρίσ�υν π�λιτικάκαι κ�ινωνικά επίκαιρα θέματα. �Φωκίων Δημητριάδης και περισσ�τε-ρ� � Γκι�κας εί�αν καθημερινή γε-λ�ι�γρα#ία στην ε#ημερίδα τ�υς μεκαραγκι��ίστικη σάτιρα.

Τ� ίδι� τ� θέατρ� σκιών ενέπνευ-σε π�λλ�ύς �ωγρά#�υς, έντε�ν�υςκαι λαϊκ�ύς, �πως � Μάρκ�ς :αρίκ�ςμε τις «#ιγ�υρ�γρα#ίες» τ�υ, να#τιά��υν έργα π�υ απεικ�νί��υν εί-τε στιγμι�τυπα απ� παραστάσεις εί-τε θέματα π�υ πρ�έρ��νται απ� τησυγκινησιακή #�ρτιση π�υ τ�υςπρ�κάλεσε αυτ� τ� θέατρ�.

Πλ�ύσι� έργ� ά#ησε � Γιώργ�ς Σι-κελιώτης, π�υ �ωγρά#ισε και τύπω-σε μετα��τυπίες με σαράγια, καλύ-$ες τ�υ Καραγκι��η και τακίμια �λ�-κληρα απ� #ιγ�ύρες τ�υ θιάσ�υ.Επίμ�να επίσης ασ��λήθηκε � Γιώρ-γ�ς Ιωάνν�υ, π�υ αρθρ�γρά#ησε γιατ�ν Καραγκι��η. Μελέτησε τ� θέα-τρ� σκιών και έκανε έκθεση �ωγρα-#ικής με αυτ� τ� θέμα. Με τ� θέα-

τρ� σκιών ασ��λήθηκαν ακ�μα � Δη-μήτρης Μυταράς με εικ�ν�γρα#ή-σεις στα σ��λικά $ι$λία και αρθρ�-γρα#ία, � Πέτρ�ς :�υμπ�υλάκης, �Τάκης Κατσ�υλίδης, � Γιάννης Παρ-μακέλης και π�λλ�ί άλλ�ι γνωστ�ίκαλλιτέ�νες απ� τ� �ώρ� των εικα-στικών.

Για τ� έργ� τ�υ Γιάννη +ατ�η#ώτη«� Καραγκι��ης Φτω��πρ�δρ�μ�ς»,εκτ�ς απ� τ�ν Δημήτρη Μ�λλα π�υτ� έπαι�ε κι�λας, σ�εδίασαν #ιγ�ύ-ρες � Μπ�στ, � Γιάννης Μιγάδης και� Μίνως Αργυράκης, ενώ τα σκηνικάσ�εδίασε � Τάσ�ς :ωγρά#�ς.

Για τ� ��ρ�δραμα της Ραλλ�ύςΜάν�υ «Τ� καταραμέν� #ίδι» τασκηνικά και τα κ�στ�ύμια σ�εδίασε �Νίκ�ς +ατ�ηκυριάκ�ς Γκίκας.

Σκηνικά και κ�στ�ύμια για τ� θέα-τρ� με θέμα τ�ν Καραγκι��η έ��υνσ�εδιάσει μετα�ύ άλλων � ΓιάννηςΚαρύδης και � Βασίλης Φωτ�π�υλ�ς

Κλείν�ντας αυτ� τ� σημείωμα, θαανα#έρω τ�ν Γιάννη Τσαρ�ύ�η π�υλάτρεψε τ�ν Καραγκι��η κυρίως μέ-σα απ� τη �ωγρα#ική τ�υ, τη γνήσιααυτή λαϊκή έκ#ραση έτσι �πως τηνέδωσαν με π�λύ μεράκι �λ�ι αυτ�ί �ιαυτ�δίδακτ�ι �ωγρά#�ι απ� τ�ν Σω-τήρη Σπαθάρη ώς τα σημερινά παι-διά π�υ συνε�ί��υν την παράδ�ση.

Σημείωση «Eπτά Hμερών»: T� κείμεν� είναιαπ�σπασμα απ� τ� υπ� έκδ�ση �ι�λί� τ�υMι�. Iερωνυμίδη με τίτλ� «Kαραγκι��ηςκαι �ωγρα�ική».

Mία απ� τις σπάνιες ωτ�γρα ίες τ�υ Bασίλαρ�υ (δε�ιά) με τ�ν συνεργάτη τ�υ λαϊκ� �ωγρά � Φώτη Pάμμ� σε ωτ�γρα ία τ�υ 1939. H ωτ�γρα ία περιέ-�εται στην έκδ�ση τ�υ «Eρμή» «O κ�σμ�ς τ�υ Kαραγκι��η».

Kαι τώρα μία θέση στ� μ�υσεί�;Tα πρώτα δειλά... �ήματα πρ�ς τη «συντα�ι�δ�τηση» τ�υ Kαραγκι��η

T�υ Γρηγ�ρη M. Ση άκη

Kαθηγητή Aραίας Eλληνικής Φιλ�λ�γίας στ� Πανεπιστήμι� της Nέας Y�ρκης

ΣTO μ�υσεί�; Aυτ είναι μάλλ�ν τ�μν� έργ� π�υ δεν έπαι�ε π�τέ � Kα-ραγκι�ης. Ωστσ�, δεν είναι και ά-σ�ημ�ς τπ�ς για να απ�συρθεί κα-νείς στα γεράματά τ�υ –και κάτι πα-ραπάνω: να �ρει ίσως εκεί τ� αθάνα-τ� νερ, σαν τ�ν Mεγαλέ�ανδρ�–, ι-δίως αν πρκειται για άνθρωπ� π�υπέρασε τη �ωή τ�υ πεινασμέν�ς καικυνηγώντας μέρα με τη μέρα ένακ�μμάτι ψωμί.

Δεν είναι μως τ� μ�υσεί� κάτισαν μαυσωλεί�, ένας τπ�ς π�υ α-ναπαύ�νται μνήμες ένδ��ων νεκρώνπεριστ�ι�ισμένες απ π�λύτιμα αντι-κείμενα; O Kαραγκι�ης �ύτε ένδ�-��ς είναι, �ύτε –τ� κυριτερ�– νε-κρς. Tι δ�υλειά έ�ει στ� μ�υσεί�;Aσ$αλώς δεν είναι νεκρς, τ�υλά�ι-στ�ν σ� υπάρ��υν ακμα �ι τελευ-ταί�ι μεγάλ�ι καραγκι��παί�τες–�ωή να ’��υν!–, αλλά η ώρα τ�υ ναγίνει δεκτς στα μ�υσεία έ�ει $τάσειπρ� π�λλ�ύ. Δυστυ�ώς, τ�ν πήρανκαι τ�ν Kαραγκι�η τα �ρνια, μα�ίμε τη �ωή και τ�υς τρπ�υς της,τ�υς �αρακτήρες και ήθη μιας άλ-λης επ��ής, π�υ εκπρ�σωπ�ύσε.Π�ύ να τα �γάλ�υν τώρα πια πέρα �Kαραγκι�ης, � Mπαρμπα Γιώργ�ςκαι � Σιρ Δι�νύσι�ς με τις δυναστεί-ες και τη λάμψη της τηλερασης, τακμικς και τα γκρα$ίτι, τ� ρ�κ και τ�ντίσκ�, ακμη και με τα κιν�ύμενα

σ�έδια, με τ�υς ακατανίκητ�υς ήρω-ες και τα τερατμ�ρ$α ρ�μπτ, π�υγεμί��υν τις �θνες των τηλερασε-ών μας μέρα νύ�τα…

Aπ την άλλη μεριά, � Kαραγκι-�ης έ�ει γνωρίσει κι αυτς κάπ�ιαδ�α. Πρώτα τ�ν ανακάλυψαν καλλι-τέ�νες και διαν��ύμεν�ι, αργτερακατα�ιώθηκε και στη συνείδηση τωνπ�λλών, ώστε δικαι�ύται πλέ�ν μίαθέση ανάμεσα στ�υς ήρωες της νε�-ελληνικής κ�υλτ�ύρας (π�ι�ι κι ανείναι αυτ�ί· ευτυ�ώς δεν σκέ$τηκεκανείς να τ�υς απαριθμήσει), επ�μέ-νως και την εγκατάστασή τ�υ στ�μ�υσεί�.

Πρώτ�ς τ� αντιλή$θηκε αυτ �Eυγένι�ς Σπαθάρης, π�υ πάλεψε μεπείσμα επί �ρνια να $τιά�ει τ� M�υ-σεί� τ�υ Kαραγκι�η στ� Mαρ�ύσι,ώσπ�υ τα κατά$ερε. T� M�υσεί�των Σπαθάρηδων παραμένει τ� μ�-ναδικ στ� είδ�ς τ�υ στη �ώρα καικαλ είναι να τ� θυμ�ύνται και να τ�επισκέπτ�νται �ι $ίλ�ι της λαϊκήςμας τέ�νης π�υ μέν�υν ή έρ��νταιστην Aθήνα. Στ� Mαρ�ύσι, ε�άλλ�υ,�ρίσκεται και τ� M�υσεί� Tσαρ�ύ�η,π�υ $ιλ��ενεί σημαντικ αριθμ απα$ίσες τ�υ Σωτήρη Σπαθάρη, τ�υ �-π�ί�υ την τέ�νη εκτιμ�ύσε ιδιαίτερα� Γιάννης Tσαρ�ύ�ης.

Tρεις μ�υσειακές συλλ�γές

Σκ�πς αυτ�ύ τ�υ σημειώματ�ς,ωστσ�, είναι να παρ�υσιάσει συν�-

πτικά τρεις άλλες μ�υσειακές συλ-λ�γές π�υ δημι�υργήθηκαν τ� 1976απ την αγ�ρά των εργαλείων τ�υΠατριν�ύ καραγκι��παίκτη Bασί-λει�υ Aνδρικπ�υλ�υ –γνωστ�ύ ωςBασίλαρ�υ– εκ μέρ�υς τ�υ υπ�υρ-γεί�υ Π�λιτισμ�ύ και την παρα�ώ-ρησή τ�υς σε τρία μ�υσεία: τ� Λα�-γρα$ικ & Eθν�λ�γικ M�υσεί� Mα-κεδ�νίας στη Θεσσαλ�νίκη, τ� M�υ-σεί� Eλληνικής Λαϊκής Tέ�νης τωνAθηνών και τ� Θεατρικ M�υσεί�,επίσης στην Aθήνα. O μακαρίτης �Bασίλαρ�ς εί�ε π�υλήσει τα εργα-λεία τ�υ στ�ν καραγκι��παίκτηΘανάση Σπυρπ�υλ� (α$�ύ �γήκεστη σύντα�η) κι εκείν�ς με τη σειράτ�υ τα π�ύλησε στ� κράτ�ς, τ�1976, έναντι τ�υ π�σ�ύ των 500.000δρ�. Για την ιστ�ρία, θέλω να σημει-ώσω τι την έγκριση για την αγ�ράτην έδωσε πρ�σωπικά � ττε υ-π�υργς Π�λιτισμ�ύ, ($ιλλ�γ�ς)Kωνσταντίν�ς Tρυπάνης, αμέσωςμλις άκ�υσε τα επι�ειρήματα π�υτ�υ παρ�υσιάσαμε � αρ�αι�λγ�ςΓιώργ�ς Δεσπ�ίνης και � υπ�γρά-$ων (και �ι δύ� μας ττε καθηγητέςτ�υ Πανεπιστημί�υ Θεσσαλ�νίκης).

Eπιθυμία τ�υ υπ�υργ�ύ ήταν ναμ�ιραστ�ύν τα �κτακσια τσα κ�μ-μάτια της συλλ�γής Bασίλαρ�υ στατρία παραπάνω μ�υσεία· η κ. ΠπηZώρα, διευθύντρια τ�υ MEΛT, �ήτη-σε και πήρε τα περισστερα «πανιά»(σκηνικά) της συλλ�γής· στ� Θεα-τρικ M�υσεί� παρα�ωρήθηκαν με-ρικά «τακίμια», δηλαδή σύν�λα πρ�-

σώπων των ίδιων έργων, ενώ στηΘεσσαλ�νίκη κατέλη�αν �ι πι� π�λ-λές απ τις ωραίες, δερμάτινες καισκαλιστές �αρτ�νένιες $ιγ�ύρεςτης συλλ�γής.

Tη μ�ναδική α�ία της συλλ�γής α-ντιλαμ�άνεται κανείς μλις �ε$υλ-λίσει τ�υς δύ� τμ�υς με τ�ν τίτλ�O K�σμ�ς τ�υ Kαραγκι� η. Aπ� τησυλλ�γή τ�υ καραγκι� �παί�τη Θα-νάση Σπυρ�π�υλ�υ, π�υ ε�έδωσετ� 1976 � εκδ�τικς �ίκ�ς «Eρμής».O πρώτ�ς τμ�ς περιέ�ει τις $ιγ�ύ-ρες και � δεύτερ�ς τα σκηνικά, $ω-τ�γρα$ημένα απ τ�υς Aπ. και Aρ.Γιαγιάνν� και I. Δίγκλη, με ε�αιρετι-κά εισαγωγικά κείμενα τ�υ θεατρ�-λγ�υ Θδωρ�υ Xατ�ηπαντα�ή.

O Bασίλαρ�ς, γεννημέν�ς στηP�δ�δά$νη Aιγί�υ τ� 1899, μπήκεστ� επάγγελμα τ�υ καραγκι��παί-κτη τ� 1916 και εί�ε μια σταδι�δρ�-μία πενήντα ετών πίσω τ�υ, τανσυντα�ι�δ�τήθηκε τ� 1966. Mε α$ε-τηρία τ�υ την Πάτρα, περιδευε κά-θε �ρν� �λκληρη την Πελ�πννη-σ� και τη Στερεά Eλλάδα, $τάν�-ντας έως τη Bνιτσα πρ�ς ��ρράνκι ενί�τε έως την Aθήνα. Eκτς απτα έργα τ�υ παραδ�σιακ�ύ ρεπερ-τ�ρί�υ, δημι�ύργησε π�λλά άλλαπ�υ εμπνεύστηκε απ λαϊκά α$ηγή-ματα και μυθιστ�ρήματα, θεατρικάκαι κινηματ�γρα$ικά ακμα έργα(«Γεν��έ$α», «Δύ� �ρ$ανές»,«Aθλι�ι», «Bελισσάρι�ς», «Δύ� λ�-�ίες», κ.�.κ.), με τις αντίστ�ι�ες $ι-γ�ύρες και τα σκηνικά τ�υς, π�υ α-

Aριστερά: O Bασίλαρ�ς εί�ε τη συνήθεια να σημειώνει σκέψεις τ�υ, ή περι-στατικά απ� τις παραστάσεις πάνω στις �άρτινες ιγ�ύρες τ�υ, π�υ απέ-κτησαν μ’ αυτ�ν τ�ν τρ�π� π�λλαπλή α�ία, α �ύ έδωσαν π�λλές πληρ� �-ρίες στ�υς μελετητές τ�υ Kαραγκι��η. Πάνω: O Kαραγκι��ης νύ η. Zελατί-να–δέρμα 0,59 μ. ιγ�ύρα τ�υ Bασίλαρ�υ π�υ �ρησιμ�π�ιήθηκε στα έργα«O γάμ�ς τ�υ Mπάρμπα Γιώργ�υ» και «O Kαραγκι��ης νύ η».

π�τελ�ύν υπέρ��α δείγματα ελλη-νικής λαϊκής �ωγρα$ικής τ�υ πρώ-τ�υ μισ�ύ τ�υ αιώνα μας.

Kατά τη μακρά σταδι�δρ�μία τ�υ,� Bασίλαρ�ς συνεργάστηκε με π�λ-λ�ύς άλλ�υς καραγκι��παίκτες,�ωγρά$�υς και μ�υσικ�ύς, μερικ�ίαπ τ�υς �π�ί�υς –�ε�ωρί��υν �ιΓεώργι�ς Pάμμ�ς και Kώστας Kαρά-μπαλης– τ�υ έ$τια�αν θαυμάσιες$ιγ�ύρες και πανιά. M�λ�ντι � Bα-σίλαρ�ς εί�ε τη συνήθεια να σημει-ώνει επάνω στις $ιγ�ύρες (ιδίως τις�αρτ�νένιες) μα�ί με κατα�ωρήσειςημερ�λ�γιακ�ύ �αρακτήρα, τα �ν-ματα των ��ηθών τ�υ και κάπ�τεκατασκευαστών �ρισμένων εργα-λείων, σωσττερ� θα ήταν να ανα-γνωρίσ�υμε εδώ, πως σημειώνει �Θ. Xατ�ηπαντα�ής, μια «σ��λή» ή έ-να «εργαστήρι�» Bασίλαρ�υ, γιατίεκείν�ς ήταν � εμπνευστής και ιθύ-νων ν�υς σε ,τι και αν έκαναν �ι��ηθ�ί τ�υ.

Για να αντιλη$θεί � αναγνώστηςτ�ν πλ�ύτ� και τ� ενδια$έρ�ν τωνπληρ�$�ριών π�υ δίν�υν τα «ημε-ρ�λγια» τ�υ Bασίλαρ�υ, παραθέτωεδώ τις σημειώσεις τ�υ πάνω σεδύ� κ�μμάτια, ένα T�υρκ�παλίκαρ�(K�σμ�ς τ�υ Kαραγκι� η, σελ. 147)κι ένα άλ�γ� (απ σύμπλεγμα με έ-$ιππ�, .π., σελ. 183). H πρώτη $ι-γ�ύρα έ�ει τις επιγρα$ές: «Nησί Kα-λαμών, 17 I�υνί�υ 1957. Συναγωνι-σμς με τ�ν Bακάλ�γλ�υ Oρέστη».«Bασίλαρ�ς, Zήτω η καλλιτε�νία».«T� κε$άλι είναι απ τ� 1927». «Mα-�ί μ�υ � Γιάννης Π�ύλ�ς. Aυτς ε-κλλησεν. Π�ύλ�ς ή α�αριστ�ύ-λ�ς». «Σε$εδείμ Πρεμέτης, πρωτ�-παλίκαρ� Γι�υσ�ύ$ Aράπη». Oι επι-γρα$ές τ�υ αλγ�υ τώρα: «Kαλάμαι1955. Eργασία μετρία. Bασίλαρ�ςκαι K�υτσ�–Xαρίκλεια και Mύτ�ς».«A�ίλλει�ν Πατρών. Yψηλά Aλώνια,1934. Mα�ί με τ�ν Kώστα Kαράμπα-λη. Eργασία καλή, Kυριακή 850 εισι-τήρια». «Kαλλιθέα, Aστρ�ν. Συνερ-γασία με τ�ν Aντώναρ�. Xώρα Tρι-$υλλίας, 1923». «Aίγι�ν 1924. M�υτ� ’$τια�ε � �ωγρά$�ς Γλιάτας».«Aγρίνι�ν 1938. Bασίλαρ�ς, Kαλα-π�θάς, Pάμμ�ς και Γιώργ�ς πρ�γ�-νς μ�υ». «Mεσ�λγγι�ν, 26 Σε-πτεμ�ρί�υ 1963· �άλια απ δ�υλειά·�θες 36 εισιτήρια». «Aίγι�ν 1966.Kαλλιαντέρη, τη �δ�μάδα 800, 904

και 1040. B�ηθ�ί Kώστας T�ιναρέ-λης (...)». «Aγρίνι�ν 1927. Mα�ί μετ�ν Παγαν· � K�υμπ�ύρας· εισιτή-ρι�ν δρ�. 8».

Aνεκπλήρωτεςυπ�σ�έσεις

Mίλησα στην αρ�ή για μια θέσηστ� μ�υσεί�, π�υ έ�ει κερδίσει μετην α�ία τ�υ � Kαραγκι�ης... Φ�-��ύμαι, στη θεωρία μν� ακμα, �ιστην πρά�η. Tα εργαλεία τ�υ Bασί-λαρ�υ παραμέν�υν, δυστυ�ώς, κά-π�υ στ�ι�αγμένα –τ�υλά�ιστ�ν στηΘεσσαλ�νίκη· δεν �έρω τι γίνεταιτελευταία στην Aθήνα– �ωρίς να πα-ρ�υσιαστ�ύν π�τέ στ� κ�ιν.

H υπσ�εση π�υ εί�α δώσει πρ�-σωπικά στ�ν Bασίλαρ�, να κάν�υμεμια πανηγυρική έκθεση στη Θεσσα-λ�νίκη και να τ�ν $έρ�υμε απ τηνΠάτρα να τη �αρεί, δεν μπρεσε ναπραγματ�π�ιηθεί (� καλλιτέ�νης πέ-θανε λίγα �ρνια μετά την αγ�ράτης συλλ�γής τ�υ). Kάπ�ιες δειλέςαππειρες να παρ�υσιαστεί η συλ-λ�γή με την ευκαιρία των εκδηλώ-σεων της Π�λιτιστικής Πρωτεύ�υ-σας της Eυρώπης δεν καρπ�$ρη-σαν για λγ�υς άγνωστ�υς σε μένα.Φυσικά, τα μ�υσεία έ��υν τ�υς λ-γ�υς τ�υς – και τις δικαι�λ�γίεςτ�υς (έλλειψη �ώρων, ανεπαρκήκ�νδύλια, εργασίες συντηρήσεως,πρ�τεραιτητες, κ.�.κ.).

H πικρή αλήθεια είναι τι η επίση-μη νε�ελληνική κ�υλτ�ύρα παραμέ-νει πάντα δυτικ�στρε$ής και κατά�άθ�ς περι$ρ�νεί (ακρι�έστερα,�λέπει α$’ υψηλ�ύ) τ� λαϊκ και ιθα-γενές, ιδίως ταν δεν κ�λακεύει τηναυταρέσκεια ή τ�ν εθνικισμ μας(δηλ. τη μέγιστη συλλ�γική αυταρέ-σκεια). Θα μπ�ρ�ύσα να συνε�ίσωγια π�λύ, αρ�ί��ντας απ την �υσια-στική ανυπαρ�ία ελληνικής κ�υ�ί-νας, πέρα απ τ�ν μ�υσακά και ταντ�λμαδάκια, και τις απ�μιμήσειςγαλλικών κρασιών π�υ υπ�δύ�νταιτα καλά ελληνικά κρασιά τα τελευ-ταία �ρνια (παρά τις α�ιέπαινεςπρ�σπάθειες των συνεργατών της«Kαθημερινής», ειδικά υπέρ της πα-ραδ�σιακής μας τσ� αμπελ�υργίαςσ� και κ�υ�ίνας), αλλά δεν μ�υ α-ναλ�γεί πια άλλ�ς �ώρ�ς.

Φιγ�ύρες, σκηνικά, α�ίσες,

�υλλάδια μετ�ν κ�σμ�

τ�υ Kαραγκι�-�η �πως τ�ν εί-δαν δύ� γενιέςΣπαθάρηδων:τ�υ Σωτήρη(πατέρα) και

τ�υ Eυγένι�υ(γι�υ). H «Eκδί-κηση τ�υ Λεπε-νιώτη» (δε!ιά)

είναι α�ίσα απ�έργ� τ�υ Σωτ.Σπαθάρη και

η καραγκι��-�ικ�γένεια

διά "ειρ�ς Eυγ.Σπαθάρη,

#ρίσκ�νται στ� «Σπαθά-ρει� M�υσεί�

Θεάτρ�υΣκιών»

στ� Mαρ�ύσι.

«Kατα�ύγι�» σε πέντε μ�υσείαTα �ώτα πίσω απ τ�ν μπερντέ σ�ήν�υν και τ� θέατρ� σκιών απ�σύρεται πλέ�ν σε κάπ�ιες αίθ�υσες τέ�νης

Tης Δώρας Aντωνί�υ

AΠO αγαπημέν είδς διασκέδα-σης των Eλλήνων, τ θέατρσκιών σταδιακά παρήκμασε, απ-σύρθηκε απ� τ πρσκήνι, α�ή-νντας ελεύθερ τ πεδί για νέ-ες μρ�ές διασκέδασης, �πως κινηματγρά�ς και, μεταγενέ-στερα, η τηλε�ραση. Tα «καρα-γκι�θέατρα» των συνικιών έναένα έκλεισαν, ι παραστάσεις πε-ριρίσθηκαν, αριθμ�ς των κα-ραγκι�παικτών μειώθηκε δρα-ματικά, για να μείνυν ελά�ιστι,πυ με κίνητρ τ μεράκι συνε�ί-�υν μέ�ρι σήμερα να διασκεδά-�υν μικρύς και μεγάλυς κρυμ-μένι πίσω απ� τν �ωτισμένμπερντέ.

Hρθε καιρ�ς Kαραγκι��ηςνα πάει στ μυσεί. Παλιά θαμπρύσε να είναι τίτλς μιας α-π� τις «περιπέτειές» τυ. Eίναι �-μως πραγματικ�τητα. O «εγκλει-σμ�ς» τυ στις αίθυσες κάπιωνμυσείων, μα�ί με τ μεράκι τωνανθρώπων πυ �ρντί�υν για τιςσυλλγές, είναι ίσως μναδικ�ςτρ�πς να μείνει α�έ�αστη η πα-ράδσή τυ.

T μναδικ� κατ’ ε��ήν μυ-σεί θεάτρυ σκιών στν κ�σμ!ρίσκεται στ Mαρύσι. Πρ�κει-ται για τ «Σπαθάρει MυσείΘεάτρυ Σκιών Δήμυ Aμαρυσί-υ». Eγκαινιάσθηκε τν Iύνιτυ 1995 και «στήθηκε» απ� τνEυγένι Σπαθάρη. Oπως γρά�ει ίδις στν κατάλγ τυ μυσεί-υ, «σκπ�ς της δημιυργίας τυδεν ήταν να εκθέσυμε τν Kαρα-γκι��η κάνντάς τν μυσειακ�είδς, αλλά, ε��σν �άθηκανπλέν τα μ�νιμα “καραγκι�θέα-τρα” της γειτνιάς στην Aθήνακαι στην επαρ�ία, για να μην τνα�ήσυμε εγκλω!ισμέν σε κά-πια μπαύλα, θεωρήσαμε σωστ�να τυ !ρύμε ένα μ�νιμ στέκι:ένα �ώρ τν πί θα μπρύννα επισκέπτνται ι μεν μεγάλιγια να θυμύνται τα παιδικά τυς�ρ�νια, ι δε μικρί για να μαθαί-νυν, απ� τα έργα και τις �ιγύ-ρες πυ θα !λέπυν, την ιστρίατυ θεάτρυ σκιών και τυ ελλη-νικύ Kαραγκι��η απ� τ 1860 μέ-�ρι σήμερα».

Περιδια!αίνντας στις αίθυ-σες τυ μυσείυ επισκέπτης έ-�ει την ευκαιρία να γνωρίσει τυς

ήρωες τυ θεάτρυ σκιών, να μά-θει για τα υλικά απ� τα πία κα-τασκευά�νταν και την ε�έλι�ήτυς απ� τ δέρμα στ �αρτ�νικαι τη �ελατίνη, τις μεθ�δυς μετις πίες �ρωματί�νται ι �ι-γύρες, τυς διά�ρυς τρ�πυς�ωτισμύ τυ μπερντέ, τα ε�έτων παραστάσεων –κυρίως η�ητι-κά– να δει τα πι αντιπρσωπευτι-κά λαϊκά �ργανα πυ πλαισίωναντις παραστάσεις, σκηνικά και δια-�ημιστικές α�ίσες.

Eκτ�ς δε απ� τις κλασικές μρ-�ές τυ θεάτρυ σκιών, υπάρ-�υν �ιγύρες ιστρικών πρσώ-πων, μυσικσυνθετών, με τυςπίυς συνεργάστηκε Eυγέ-νις Σπαθάρης αλλά και Eλλήνωνπλιτικών. Iδιαίτερα σημαντικήείναι η συλλγή με �ιγύρες τυθεάτρυ σκιών απ� την Kίνα, τηνIά!α, την Tαϊλάνδη, τ Mπαλί καιτην Tυρκία, �λες κατασκευα-σμένες απ� δέρμα.

Oυσιαστικά, στ μυσεί εκτί-θεται η ιστρία τυ θεάτρυσκιών κι η δια�ρνική τυ πρεία.Παράλληλα, υπάρ�ει εκπαιδευτι-κ� υλικ� για τυς μικρύς επισκέ-πτες και πργραμματί�εται η λει-

τυργία εργαστηρίυ �αρτκ-πτικής, ώστε να ε�ικειωθύν καιμε τν τρ�π πυ κατασκευά�-νται ι �ιγύρες.

Πλύσι υλικ�, τ πί �μωςδεν εκτίθεται συνε�ώς, διαθέτεικαι τ Iδρυμα Γιάννη Tσαρύ�η. Oμεγάλς �ωγρά�ς εί�ε παραγ-γείλει ειδικά στν Σωτήρη Σπαθά-ρη τπία, πυ κσμύσαν τ ατε-λιέ τυ και απτέλεσαν τ ��ντγια πλλύς �ωγρα�ικύς πίνα-κες. O Σπαθάρης εί�ε κληρδτή-σει εν �σω !ρισκ�ταν στη �ωή μιασειρά έργων τυ στν Tσαρύ�η.Πρ�κειται για πέντε α�ίσες �ω-γρα�ισμένων και απ� τις δύπλευρές, με ηρωϊκή θεματλγία,μια σειρά κινητικών κατασκευώναπ� τσίγκ, �ωγρα�ισμένες απ�τν Σπαθάρη, και κάπιες �ιγύ-ρες. Tη συλλγή τυ IδρύματςΓιάννη Tσαρύ�η συμπληρώνυντέσσερις α�ίσες τυ καραγκι�-παίκτη Δεδύσαρυ, μιας �ψεως,επίσης με ηρωϊκή θεματλγία.

Iδιαίτερα α�ι�λγη και πλύσιαείναι η συλλγή τυ EλληνικύIστρικύ και Λγτε�νικύAρ�είυ (EΛIA), η πία επίσηςδεν εκτίθεται συνε�ώς. Περιλαμ-

Σε ιδιωτικές συλλ�γές και στα ρά�ια μ�υσείων, �πως τ� Iδρυμα Tσαρ�ύ"η, τ� Θεατρικ� M�υσεί� και κυρίως η μεγάλη συλλ�γή τ�υ Eλληνικ�ύ Iστ�ρικ�ύ καιΛ�γ�τε"νικ�ύ Aρ"εί�υ, �υλάσσ�νται δεκάδες εικ�ν�γρα�ήσεις Kαραγκι��η: στη �ωτ�γρα�ία εικ�ν�γρά�ηση τ�υ Σωτήρη Xρηστίδη απ� τη «Σ�αίρα».

!άνει μεγάλ αριθμ� �υλλαδίων,υσιαστικά μικρών περιδικών,πυ, �ρνλγικά, �εκινύν πριναπ� τν π�λεμ και �θάνυν έωςτ 1967. Tα πρώτα εικνγρα�ύ-νται ελά�ιστα και απδίδυν τιςπεριπέτειες τυ Kαραγκι��η σεκείμεν. H θεματλγία πικίλλει,εμπνε�μενη απ� την επικαιρ�τη-τα. Eτσι, Kαραγκι��ης τα�ιδεύει«στην Aμερική», συμμετέ�ει«στυς Oλυμπιακύς Aγώνες»,γίνεται «κατασκευαστής ιταλικών!μ!αρδιστικών» και «κμμυνι-στής». Στη διάρκεια της δικτατ-ρίας σταματά η έκδση αυτώντων περιδικών και Kαραγκι�-�ης �ιλ�ενείται στις σελίδες τυπεριδικύ «Πεπίτ», με σκίτσασαν καννικ� κ�μικ. H συλλγήτυ EΛIA περιλαμ!άνει επίσης !ι-!λία, απκ�μματα, κριτικές παρα-στάσεων, δια�ημιστικές α�ίσεςπαραστάσεων, πυ �ρνλγύ-νται απ� τις αρ�ές της δεκαετίαςτυ ’40 έως τη δεκαετία τυ ’60,αλλά και δίσκυς με η�γρα�ημέ-νες παραστάσεις. Eπιπλέν, πρω-τ�τυπες �ιγύρες και κατασκευ-ές πυ κυκλ��ρησαν στην αρ�ήαπ� �ντρ� �αρτ�νι και στη συνέ-�εια σε λεπτ� �αρτί και ήταν έναείδς �αρτκπτικής για παιδιά,πυ μπρύσαν έτσι να απκτή-συν τις δικές τυς �ιγύρες.

Tη δική τυ γωνιά έ�ει Kαρα-γκι��ης και στ Θεατρικ� Mυ-σεί, �πυ εκτίθεται ένας μπερ-ντές με τις �αρακτηριστικ�τερες�ιγύρες τυ θεάτρυ σκιών, -

πίς στήθηκε απ� τν EυγένιΣπαθάρη. Eπιπλέν, τ μυσείδιαθέτει συλλγή δια�ημιστικών�έιγ !λάν, �πυ πρ!άλλνται«υπερθαυμάσιες παραστάσεις μεπλύ καλαμπύρι», με τις πίεςι θεατές «θα γελάνε 40 μέρεςκαι 40 νύ�τες» και συλλγή πρ-γραμμάτων απ� παραστάσεις θε-άτρυ σκιών σε κεντρικές αίθυ-

σες των Aθηνών. Στη !ι!λιθήκητυ μυσείυ υπάρ�ει συλλγήπεριδικών Kαραγκι��η, η πία�επερνά τυς 90 τίτλυς, καιπλύσια συλλγή !ι!λίων, με θε-ματλγία σ�ετική με τ θέατρσκιών.

Στ Mυσεί Eλληνικής ΛαϊκήςTέ�νης στην Πλάκα λειτυργεί ε-πίσης μικρή έκθεση με �ιγύρες

θεάτρυ σκιών, �πυ υπάρ�υν�ιγύρες απ� τ 1930 έως τ1968, κατασκευασμένες απ� �αρ-τ�νι, δέρμα και �ελατίνη, ώστε ναπαρυσιά�εται και η ε�έλι�η τωνυλικών. Eπίσης, λειτυργεί εργα-στήρι, �πυ τα παιδιά μαθαίνυνγια τ θέατρ σκιών, ενώ διανέ-μεται στα σ�λεία σ�ετικ� εκπαι-δευτικ� υλικ�.

«O Mέγας Aλέ!ανδρ�ς και τ� καταραμέν� �ίδι», απ� τ� δια�ημιστικ� �υλλάδι� της έκθεσης έργων της �ικ�γένειαςΣπαθάρη στην Πλάκα (Θ�λ�υ 10).

H συλλ�γή Whitman/Rinvolucri περιέ ει πενήντα τέσσερις παραστάσεις, δώδεκα σενάρια και είκ�σι έ�ι συνεντεύ�εις. Aνάμεσά τ�υς και � καραγκι��παίκτηςA�ραάμ, π�υ εύ εται, μέσω τ�υ Kαραγκι��η και τ�υ Mπαρμπα–Γιώργ�υ «Xρ�νια Π�λλά».

Mαγνητ��ωνήσεις απ� μελετητέςΣτη συλλ�γή Whitman/Rinvolucri περιλαμ�άν�νται 54 παραστάσεις, 12 σενάρια και 26 συνεντεύ�εις

Tης Aννας Σταυρακ�π�ύλ�υ

λέκτ�ρ�ς Nε�ελληνικών Σπ�υδώνστ� Πανεπιστήμι� Harvard

H ΣYΛΛOΓH Whitman / Rinvolucriτ�υ Πανεπιστημί�υ Harvard ε-ντάσσεται σ’ ένα πλαίσι� συστημα-τικής μελέτης της πρ��ρικής λ�-γ�τε�νίας π�υ �εκινάει απ� δύ�καθηγητές κλασικής �ιλ�λ�γίας,τ�ν Milman Parry και τ�ν AlbertLord, μελετητές τ�υ Oμήρ�υ π�υδιατύπωσαν θεμελιακ�ύς καν�νεςτης πρ��ρικής σύνθεσης. OCedric Whitman, κλασικ�ς �ιλ�λ�-γ�ς και α�ι�λ�γ�ς μελετητής τ�υOμήρ�υ, τ�υ Σ��κλή και τ�υ Aρι-στ��άνη, πρωτ�μαγνητ��ώνησεπαραστάσεις Kαραγκι�#η στηνKρήτη τ�ν Φε%ρ�υάρι� τ�υ 1962.Λίγα �ρ�νια αργ�τερα, � Whitmanγνώρισε με τη μεσ�λά%ηση τ�υΣταύρ�υ Παπασταύρ�υ, π�υ δίδα-σκε Nέα Eλληνικά στ� Πανεπιστή-μι� τ�υ Cambridge, τ�ν Iταλ�σκω-τσέ#� Mario Rinvolucri1. T� N�έμ-%ρη τ�υ 1968 � Whitman έκανε τιςαπαραίτητες ενέργειες για να ε�α-

σ�αλίσει την απαιτ�ύμενη �ρημα-τ�δ�τηση και τ�ν I�ύνι� τ�υ 1969� Mario Rinvolucri �εκιν�ύσε απ�τ� Cambridge της Aγγλίας με ειδι-κ� ε��πλισμ� για υψηλής πιστ�τη-τας μαγνητ��ωνήσεις και με τησυν�δεία τ�υ �ωτ�γρά��υ JohnFrick για την �πτική κάλυψη της α-π�στ�λής. Πέρασαν τ�ν I�ύλι� καιτ�ν Aύγ�υστ� στην Eλλάδα μα-γνητ��ωνώντας παραστάσεις και�ωτ�γρα�ί#�ντας �ιγ�ύρες καισκηνικά τ�υ Kαραγκι�#η. ORinvolucri μαγνητ��ώνησε συν�-λικά σαράντα τέσσερις παραστά-σεις, εννέα σενάρια �ωρίς ακρ�α-τήρι� και είκ�σι μια συνεντεύ�ειςμε τ�υς καραγκι�#�παίκτες, στηνAττική, τη %�ρεια Πελ�π�ννησ�και τη δυτική Στερεά Eλλάδα. Tαυ-τ��ρ�να αγ�ρασε (ή τ�υ �άρισανανάλ�γα με την περίσταση) λιγ�-στές �ιγ�ύρες τ�σ� για τ� Harvard�σ� και για τ� Bρετανικ� M�υσεί�.

T�ν Φε%ρ�υάρι� τ�υ 1971 �Rinvolucri έστειλε στην Eλλάδατην Janet Beech για να �αναπάρεισυνεντεύ�εις απ� �ρισμέν�υς κα-

ραγκι�#�παίκτες, έτσι ώστε να συ-γκριθεί τ� υλικ� και να διερευνη-θ�ύν τυ��ν ν�μ�ι π�υ διέπ�υν τηνπρ��ρική ε�ιστ�ρηση της #ωήςεν�ς καραγκι�#�παίκτη. Για λ�-γ�υς π�υ ��είλ�νται στην ιστ�ρι-κή συγκυρία, για την Eλλάδα η σ�-δειά αυτ�ύ τ�υ τα�ιδι�ύ ήταν πε-ρι�ρισμένη σε π�σ�τητα, ��ι �μως�ωρίς ενδια�έρ�ν για τ�ν μελετη-τή. Aυτή ήταν η τελευταία απ�-στ�λή στην Eλλάδα.

Συν�λικά λ�ιπ�ν η συλλ�γήWhitman / Rinvolucri έ�ει πενήντατέσσερις παραστάσεις, δώδεκασενάρια και είκ�σι έ�ι συνεντεύ-�εις. Eπίσης υπάρ��υν 200 περί-π�υ έγ�ρωμες δια�άνειες. Tέλ�ς,υπάρ�ει κι ένα ημίωρης διάρκειας�ιλμ απ� #ωντανή παράσταση τ�υΦιδι�ύ στ� θέατρ� τ�υ Γιώργ�υXαρίδημ�υ.

Mε αλ�α%ητική σειρά (και ��ι μεσειρά ή συ�ν�τητα εμ�ανίσεως) �ικαραγκι�#�παίκτες π�υ συμμετεί-�αν ήταν �ι ε�ής (τ� μικρ� �ν�μαανα�έρεται μ�ν� σε περίπτωσηπ�υ τ� επίθετ� δεν αρκεί): A%ρα-

άμ, Aλε��π�υλ�ς, Aντώναρ�ς,Aσπιώτης, Bάγγ�ς, Bασίλαρ�ς, Γε-νεράλης, Γιάνναρ�ς, Γκιτσάρης,Θε�δωρ�π�υλ�ς, Σπύρ�ς Kαρά-μπαλης, Kαρεκλάς, Kατσάν�ς,Λέκκας, Mίμης και Kώστας Mάν�ς,Mητσάκης, Mι��π�υλ�ς, MίμηςM�λλας, M�ν%άν�ς, Παπανικ�λά-�υ, Eυγένι�ς Σπαθάρης, Σπυρ�-π�υλ�ς και Γιώργ�ς Xαρίδημ�ς.Aπ� αυτ�ύς � Aσπιώτης, � Bασίλα-ρ�ς, � Θε�δωρ�π�υλ�ς, � Kατσά-ν�ς και � Kώστας Mάν�ς συμμετέ-��υν μ�ν� με σενάρια ή συνεντεύ-�εις. Oλ�ι �ι υπ�λ�ιπ�ι δέ�τηκαννα μαγνητ��ωνηθ�ύν #ωντανέςπαραστάσεις τ�υς και π�λλ�ί απά-ντησαν στις ερωτήσεις τ�υ Mάρι-�υ (�πως τ�ν απ�καλ�ύν) σ�ετικάμε την τέ�νη τ�υς, τις �αρές καιτα �αρμάκια της.

H Linda Myrsiades, η μ�νη μέ-�ρι στιγμής μελετήτρια π�υ εί�ετην ευκαιρία να εκμεταλλευτεί τησυλλ�γή, έ�ει δημ�σιεύσει, πέρααπ� τ�ν ευρετηριακ�ύ �αρακτήρακατάλ�γ�, ένα πλήθ�ς άρθρων καιδύ� %ι%λία στα �π�ία έ�ει ασ��λη-

θεί με επιμέρ�υς θέματα. Παράταύτα �μως, μια γενική θεώρησητης συλλ�γής δεν έ�ει γίνει π�τέ.

Aρετές καιελαττώματα

Γι’ αυτ� τ� λ�γ� θα ήθελα τώρανα θί�ω σε επιγραμματική μ�ρ�ή τιςαρετές και τα ελαττώματα της συλ-λ�γής. Πρώτα θα ανα�ερθώ στα έρ-γα. Tα ερωτήματα π�υ με απασ��-λησαν μετά την πρώτη ακρ�αση τωνέργων ήταν π�λλά. Παρατήρησα,παραδείγματ�ς �άριν, �τι υπάρ��υνέργα (�πως � Kαραγκι� ης Φ�ύρνα-ρης, ή � Mεγαλέ�ανδρ�ς και τ� Kα-ταραμέν� Φίδι) π�υ έ��υν μαγνητ�-�ωνηθεί πάνω απ� μία ��ρά, σε πα-ραστάσεις απ� δια��ρετικ�ύς κα-ραγκι�#�παίκτες. Bλέπ�ντας τιςδια�άνειες διαπίστωσα �τι υπήρ�ανσκηνές απ� έργα π�υ δεν εί�αν μα-γνητ��ωνηθεί (�πως � Kαραγκι�- ης Aστρ�ναύτης). Aκ�ύγ�ντας τα«πρ�σε�ώς», π�υ επιμελώς δια�η-μί#�νται στ�ν πρ�λ�γ� κάθε παρά-στασης απ� τ�ν Kαραγκι�#η και τακ�λλητήρια, διαπίστωσα �τι έργασαν την Oρ�ανή της Xί�υ ή τηνΘρυλική Γεν��έ�α αν και παί#�-νταν, δεν θεωρήθηκαν �ύτε και αυ-τά ά�ια μαγνητ��ώνησης.

Oι απ�ρίες μ�υ λύθηκαν εν μέρει�ταν συνάντησα τ�ν Mario Rinvo-lucri και κάπ�ια στ�ι�εία ήρθαν ναπρ�στεθ�ύν α��ύ διά%ασα δύ� α-δημ�σίευτα άρθρα τ�υ π�υ τα έ-γραψε εκείνη την περί�δ�, �ταν τ�#ήτημα τ�υ Kαραγκι�#η %ασάνι#εγ�νιμα τη σκέψη τ�υ. Mε %άση λ�ι-π�ν τα στ�ι�εία π�υ συνέλε�α ωςπρ�ς την επιλ�γή των έργων, μπ�-ρώ με σιγ�υριά να πω τα ε�ής: �ιμαγνητ��ωνήσεις έγιναν %άσησ�εδί�υ και καθ�λ�υ τυ�αία, δηλα-δή τ� τι παι#�ταν δεν απ�τέλεσεπρωταρ�ικ� κριτήρι� επιλ�γής.Aυτά π�υ %άρυναν ήταν απ� τη μια�ι πρ�σωπικές πρ�τιμήσεις τ�υσυλλέκτη (παραδείγματ�ς �άριν τ�γεγ�ν�ς �τι � Kαραγκι� ης Φ�ύρ-ναρης είναι τ� αγαπημέν� τ�υ έρ-γ�) και απ� την άλλη τα δια%άσμα-τά τ�υ π�υ πρ�ηγήθηκαν της μα-γνητ��ωνικής εκστρατείας. Συ-γκεκριμένα, η πρώτη σ�%αρή επα-�ή τ�υ Rinvolucri με τ� υλικ� τ�υKαραγκι�#η έγινε μέσω των �υλ-λαδίων· και με �υλλάδια δεν εν-ν�ώ αυτά π�υ με κάπ�ια σιγ�υριά�έρ�υμε �τι γρά�τηκαν απ� καρα-γκι�#�παίκτες (�πως αυτά τ�υ*άνθ�υ ή τ�υ M�λλα), αλλά αυτάπ�υ κυκλ��ρ�ύσαν στα περίπτε-ρα στη δεκαετία τ�υ ’60 (τα «ν�-θα», �πως έ��υν �αρακτηρισθεί α-π� διά��ρ�υς μελετητές). Aπ� τημια λ�ιπ�ν, �ι γνώσεις τ�υ ��είλ�-νται στα �υλλάδια της παρακμής(αν μ�υ επιτρέπεται να τα �ν�μά-σω έτσι), κι απ� την άλλη στα δια-%άσματά τ�υ για τ�ν τ�υρκικ� Kα-ραγκι�#η. A��ρμή για να καταπια-στεί � Rinvolucri με τ�ν τ�υρκικ�Kαραγκι�#η στάθηκε τ� μακρ�σκε-λές άρθρ� (σε συνέ�ειες) τ�υ Mπί-ρη στη Nέα εστία (π�υ δημ�σιεύ-τηκε τ� 1952), στ� �π�ί� � συγγρα-�έας επιδεικνύει πρ�σ�ντα ευ�ά-νταστ�υ σω%ινιστικ�ύ γραψίματ�ςμάλλ�ν, παρά συνθετικής επιστη-μ�νικής δ�υλειάς %ασισμένης σεστ�ι�εία. O υπερ%άλλων #ήλ�ς τ�υ

Mπίρη πρ�κάλεσε μια ακραία αντί-δραση· � Rinvolucri, απ�λυτα πε-πεισμέν�ς �τι � ελληνικ�ς Kαρα-γκι�#ης έ�ερε %αριά την τ�υρκικήκληρ�ν�μιά μέ�ρι τα τέλη της δε-

καετίας τ�υ ’60, επέμεινε (ως πρ�ςτις κωμωδίες) στα έργα με γνωστάτ�υρκικά πρ�τυπα, κρίν�ντας έργασαν την M�ν�μα�ία των δύ� (sic)Πριγκίπων μη παραδ�σιακά και αυ-

τ�μάτως απ�κλεί�ντάς τα. Tαυτ�-�ρ�να, �ντας �ρκισμέν�ς ε�θρ�ςτης τηλε�ρασης, θεώρησε τα έργαπ�υ έπαι#αν τ�τε � Σπαθάρης μετ�ν Mι��π�υλ� στα δύ� κανάλιατης ελληνικής τηλε�ρασης ως ε��ρισμ�ύ απ�κλειστέα –ενώ μαγνη-τ��ώνησε #ωντανές παραστάσειςτων ίδιων καραγκι�#�παικτών– για-τί «κάθε μ�ρ�ή τέ�νης έ�ει τ� δικ�της μέσ� έκ�ρασης», �πως μ�υ ε-πισήμανε. Kατά συνέπεια, αν λη-�θ�ύν �λα τα πρ�ανα�ερθέντα υ-π�ψη, αν και η συλλ�γή δεν �άνειτη μ�ναδικ�τητά της, πρέπει νατην κρίν�υμε μέσα στ� πλαίσι� τωνπεριστάσεων και επιλ�γών π�υ πε-ριέ%αλαν τη δημι�υργία της. Σ�ετι-κά με τ� πλαίσι� των περιστάσεων,θέλω να ανα�ερθώ ακρ�θιγώς στ�ρ�λ� τ�σ� τ�υ τηλε�πτικ�ύ Kαρα-γκι�#η �σ� και των μικρών και με-γάλων δίσκων, π�υ κυκλ��ρ�ύ-σαν τ�τε ευρέως, στη διάδ�ση τωναστείων και στην πρ�ώθηση των

O καραγκι��παίκτης Aσπιώτης ήταν ένας απ� εκείν�υς π�υ συμμετεί αν στην έρευνα Rinvolucri με σενάρια και συ-νεντεύ�εις. Eδώ, �ωγρα"ική σε αρτί τ�υ μέτρ�υ, δια"ήμιση για τις παραστάσεις τ�υ.

Δεν ήταν μ�ν� τα τετράδια τ�υ Bασίλαρ�υ, υπάρ �υν κι άλλα «κιτάπια» �π�υκαταγρά"�νται τα «έργα και �ι ημέρες» τ�υ Kαραγκι��η.

Συνέ εια στην 24η σελίδα

δάνειων ιδεών ανάμεσα στ�υς κα-ραγκι�#�παίκτες. Πέρα απ� τα�υλλάδια λ�ιπ�ν, π�υ εί�αν κάνεικ�ιν��ρηστες π�λλές υπ�θέσεις,πρ�στέθηκαν τ�τε και αυτά τα δύ�ακ�υστικά και �πτικ�ακ�υστικάμέσα.

Πρ��ρικές ενθυμήσεις

H σπ�υδαι�τητα της συλλ�γής ε-νισ�ύεται σε π�λύ μεγάλ� %αθμ�απ� τις αυτ�%ι�γρα�ίες, δηλαδήτις πρ��ρικές ενθυμήσεις τωνκαραγκι�#�παικτών. Oσ�ν α��ράτις συνεντεύ�εις, � πρ�σωπικ�ςπαράγ�ντας και η �μαλή επικ�ινω-νία ανάμεσα στ�ν συλλέκτη καιτ�υς καλλιτέ�νες μέτρησαν π�λύκαι κάπ�ιες στιγμές υπερ%�λικά.

H μ�νη μελετήτρια π�υ έ�ει δη-μ�σιεύσει κάπ�ια π�ρίσματα με %ά-ση αυτά τα στ�ι�εία και σ’ αυτή τηνπερίπτωση είναι η Linda Myrsiades,αλλά και πάλι �ρισμένες παράμε-τρ�ι απ��ασιστικής σημασίας δενέ��υν τ�νιστεί επαρκώς. T� γεγ�-ν�ς �τι �ι καραγκι�#�παίκτες περι-γρά��υν την πραγματικ�τητα της

δεκαετίας τ�υ ’20 τ�υ ’30 ή τ�υ ’40απ� μνήμης τ�π�θετεί αυτ�ματατις παρε��μενες πληρ��ρίεςστην κατηγ�ρία των ενδεί�εων.

Oπωσδήπ�τε η α�ία τ�υς είναισημαντική, αλλά θα μπ�ρ�ύμε ναμιλήσ�υμε με σιγ�υριά για κάτι μ�-ν� ύστερα απ� διασταύρωση πλη-ρ��ριών. Kαι αυτή η διασταύρωσηέ�ει αναγκαστικά π�λλά σκέλη.Πρώτα πρέπει να διασταυρωθ�ύν �ιμαρτυρίες τ�υ υλικ�ύ της συλλ�-γής, τ�σ� απ� καραγκι�#�παίκτη σεκαραγκι�#�παίκτη (για παράδειγμα�ι πληρ��ρίες σ�ετικά με τ� π�ι�ςείναι μαθητής π�ι�υ είναι συ�νά α-ντι�ατικές), �σ� και απ� τ�ν ίδι�άνθρωπ� με �ρ�νική δια��ρά δύ��ρ�νων (σε ένα άρθρ� μ�υ στ� πε-ρι�δικ� Laografia έ�ω ασ��ληθείμε τη δια��ρετική �πτική π�υ υι�-θέτησαν � Γιώργ�ς Xαρίδημ�ς ή �Kώστας Kαρεκλάς, για παράδειγμα,�ταν μίλησαν για τη #ωή τ�υς στηνJanet Beech και σ’ αυτ� σίγ�υρασυνέ%αλε και τ� �ύλ� της). Στη συ-νέ�εια, και α��ύ �αρα�τεί κάπ�ιακ�ινή συνισταμένη, τα στ�ι�είαπρέπει να συγκριθ�ύν με πληρ��-ρίες απ� τ�ν Tύπ� της επ��ής. M�-ν� τ�τε θα είμαστε σε θέση να απ�-

�ανθ�ύμε με σιγ�υριά για τα πρ�-σωπα και τις καταστάσεις.

Oι αυτ�%ι�γρα�ίες της συλλ�γήςέ��υν αναμ�ισ%ήτητη α�ία και ωςδείγματα λαϊκ�ύ λ�γ�υ. ORinvolucri εί�ε μαγευτεί απ� τις ι-στ�ρίες και πίστευε �τι θα μπ�ρ�ύ-σαν να δια%αστ�ύν άνετα απ� έναευρύ κ�ιν�. Eπιπλέ�ν, είναι �ανε-ρ� απ� τ�ν τρ�π� με τ�ν �π�ί� �ικαραγκι�#�παίκτες παρ�υσιά#�υντη #ωή τ�υς �τι �ι διηγήσεις τ�υςκαι τα π�ικίλα (κι ως ένα %αθμ�στερε�τυπα) επεισ�δια ακ�λ�υ-θ�ύν τ� πρ�τυπ� της %ι�γρα�ίαςπ�υ μυθ�π�ιεί τ�ν καλλιτέ�νη.

Δυστυ�ώς, � �ώρ�ς δεν μ�υ επι-τρέπει να αναπτύ�ω επιμέρ�υς #η-τήματα ή να ασ��ληθώ περισσ�τε-ρ� με κάπ�ιες μ�ναδικές μαρτυ-ρίες (�πως αυτή τ�υ Θε�δωρ�π�υ-λ�υ, π�υ εκτ�ς τ�υ �τι είναι � μ�-

ν�ς αντιπρ�σωπ�ς της γενιάς τηςακμής τ�υ είδ�υς είναι κι ένας απ�αυτ�ύς π�υ πήγαν στην Aμερικήκαι έπαι�αν για τ�υς μετανάστες)·η α�ία της συλλ�γής ως μ�ναδικ�ύπρ��ρικ�ύ τεκμηρί�υ, εντ�ς τηςδεδ�μένης ιστ�ρικής και π�λιτισμι-κής συγκυρίας, για τη μελέτη εν�ςκατ’ ε��ήν πρ��ρικ�ύ είδ�υςπαραμένει αναμ�ισ%ήτητη και ηδημ�σίευσή της θα πλ�ύτι#ε π�λυ-διάστατα τις γνώσεις μας για την ι-στ�ρία και την ε�έλι�η τ�υ είδ�υς.

Σημείωση: 1. Tα στ�ι�εία π�υ α��ρ�ύν τ� ι-στ�ρικ� της συλλ�γής τα συνέλε�α κατ�-πιν εκτεταμένων συνεντεύ�εων τ�ν N�έμ-�ρι� τ�υ 1992 με �λ�υς τ�υς Aγγλ�υς συ-ντελεστές αυτής της πρ�σπάθειας. Θα ή-θελα, δε, απ� αυτή τη θέση να ευ�αριστή-σω ιδιαίτερα τ�ν Mario Rinvolucri π�υ έ-θεσε στη διάθεσή μ�υ �λ� τ� υλικ� τ�υ μεπερισσή γενναι�δωρία.

Πάνω: Δια"ημιστικά μ�ν�"υλλα για παραστάσεις καραγκι��παικτών �πως �Γενεράλης (Στάμ�ς), Kαρεκλάς, Kαράμπαλης, Eπτανήσι�ς (Mαρμαράς), Bασί-λαρ�ς. Aρκετές απ� αυτές τις παραστάσεις έ �υν μαγνητ�"ωνηθεί �ωντανάκαι περιέ �νται στη συλλ�γή Whitman–Rinvolucri στ� Xάρ�αρντ. Δε�ιά: ένασπάνι� δια"ημιστικ� τ�υ Παναγιώτη Mι �π�υλ�υ για τη συμμετ� ή τ�υ στ�9� Παγκ�σμι� Φεστι�άλ Θεάτρ�υ στ� Nανσί της Γαλλίας τ� 1973.

Συνέ εια απ� την 23η σελίδα

T� σκηνικ� τ�υ Kαραγκι��ηίδι� κι απαράλ-λακτ� �ρ�νιατώρα: αριστεράη καλύ�α, τ� �τω�ικ�και τ� ταπειν�,και δε�ιά τ� Σαράι, η κατ�ικία των αρ��ντων.Στη �ωτ�γρα-�ία, ένα δείγμααπ� τις λεγ�με-νες �ιγ�υρ�-γρα�ίες, εδώτ�υ Mάρκ�υ Zαρίκ�υ.

H καλύ�α και τ ΣαράιΔιπ�λικ�ς δια�ωρισμ�ς με δύ� αντιμέτωπες παρατά�εις: Eλληνες – T�ύρκ�ι, �τω��ί – πλ�ύσι�ι

Tης Kατερίνας Mυστακίδ�υ

Λέκτ�ρ�ς στ� Tμήμα Δημ�σι�γρα�ίας και MME τ�υ A.Π.Θ.

TO EΛΛHNIKO θέατρ σκιών είναι έ-νας πίνακας της νεελληνικής κι-νωνίας στα πρώτα της στάδια. Ως α-πτέλεσμα, στα έργα τυ στ��ς εί-ναι Tύρκς, συνψί�ντας την υ-σία της επανάστασης. Aλλωστε «Oπ�λεμς ήτν γενικώς �λης της ελ-ληνικής !υλής κατά των Mωαμεθα-νών, και τύτ υδείς αρνείται» �-πως διατυπώνεται στην Eθνική Συ-νέλευση της 3ης Σεπτεμ#ρίυ 1844,στην Aθήνα, μ�λις τρία �ρ�νια μετάτην πρώτη γραπτή μνεία τυ Kαρα-γκι��η. Aυτή τη δημιυργία τυ νέυκράτυς-έθνυς μέσα απ� την Oθω-μανική Aυτκρατρία τη σ�ηματ-πιεί τ θέατρ σκιών με ένα αυστη-ρ� πλαίσι απ� δύ μ�νιμα στι�εία:την Kαλύ#α απ� αριστερά και τ Σα-ράι απ� δε$ιά. Eνας διπλικ�ς δια�ω-ρισμ�ς με δύ παρατά$εις, Eλληνεςκαι Tύρκυς, !τω�ύς και άρ�-ντες, σε συνε�ή επικινωνία, σε κα-θημερινή συνδιαλλαγή και στην υ-σία αντιμέτωπυς απ� την αρ�ή ώςτ τέλς.

Kαθρέ�της της πραγματικ�τηταςΣαν πίνακας της πραγματικ�τη-

τας τυ τέλυς τυ 19υ αιώνα καιτων αρ�ών τυ 20ύ, Kαραγκι��ηςκαταγρά!ει ��ι μ�ν τ πλαίσι τηςεπ�ής τυ αλλά διαλέγει και αντι-πρσωπευτικύς τύπυς, ενδεικτι-κύς μιας μεγάλης κινωνικ-πλι-

τικής μετά#ασης. Oλι ι ήρωες τυKαραγκι��η είναι αντιπρσωπευτι-κί μιας πρώιμης νεελληνικής κι-νωνίας σε στάδι μεταλλαγής, με α-$ιπρ�σεκτη ιδιμρ!ία στη σειράτων τυππιημένων �αρακτήρων.

Oι ήρωες τυ θεάτρυ σκιών δενείναι αντιπρσωπευτικί των κινω-νικών μάδων ή των εθνικών μει-ντήτων της ανε$άρτητης Eλλάδας,�πως ε$υπακύεται. Yπάρ�ει επαρ-κές υλικ� στην απελευθερωμένηEλλάδα, με την Πελπ�ννησ, τανησιά, τη Στερεά Eλλάδα, για επιλ-γή ηρώων και η απυσία �αρακτή-ρων απ� αυτές τις περι�ές δημι-υργεί απρίες. Aυτή η επι!ανειακήαδια!ρία σε πρώτη ανάγνωση γί-νεται ακ�μα πι έντνη απ� τ γε-γν�ς �τι πρωτεμ!ανί�εται στNαύπλι, αμέσως μετά την ανε$αρ-τησία, και συνε�ί�ει να δημιυργεί-ται και να τελειπιείται απ� Eλλα-δίτες καραγκι�παίκτες μέ�ρι τηMικρασιατική Kαταστρ!ή.

Oύτε η άλλη πιθαν�τητα, εν�ςπλατύτερα ελληνικύ λαϊκύ θεά-τρυ, με αντιπρσωπευτικύς ήρω-ες απ� τ γένς με τις τεράστιες ε-ναλλαγές πρ!ράς, λε$ιλγίυ καιεθίμων απ� τις Παραδυνά#ιες ηγε-μνίες, τν Π�ντ, τη Mικρά Aσίαμέ�ρι την Aίγυπτ, ισ�ύει. O Kαρα-γκι��ης δεν εκ!ρά�ει τν αλύτρωτEλληνισμ� και τη διασπρά με τιςπλυάριθμες απ�ρώσεις �αρακτή-ρων και !υσιγνωμιών, αν και #ρί-σκεται σε άνθηση την επ�ή εκείνηκαι σε συνε�ή επικινωνία με τν ε-θνικ� κρμ� τυ νέυ #ασιλείυ.

Aν θέλαμε να �αρακτηρίσυμε

τν Kαραγκι��η λαϊκ� ελληνικ� θέα-τρ, αυτ�ματα θα καταλήγαμε στσυμπέρασμα �τι υπάρ�ει μια παρά-#αση, ή στην καλύτερη περίπτωσημια αυθαιρεσία με παρα#άσεις, στνκαν�να. Mήπως �μως δεν πρ�κειταιγια παρά#αση ύτε και για αυθαιρε-σία; Mήπως αυτή η αναπαραγωγήτης πραγματικ�τητας θα έπρεπε ναμας δηγήσει σε μια δια!ρετικήερμηνεία των κινωνικ-πλιτικώνε$ελί$εων; Oι ανώνυμι καλλιτέ-�νες είναι πλύ αυστηρί στην τή-ρηση των καν�νων. Σε �λ τν κ�-σμ ι ίδιι καν�νες διέπυν τ λαϊ-κ� θέατρ. Aλλωστε, τ επίθετ«λαϊκ�ς» εναπτίθεται αυτ�ματαστην κάθε ανώνυμη καλλιτε�νικήέκ!ραση γενικά απδεκτή απ� τλα�, με άμεσα κατανητά �αρακτη-ριστικά και ακρι#ή σύλληψη �αρα-κτήρων. Mε αυτή τη λγική επι#άλ-λνται ι τυππιημένι ήρωες καιδιάλγι, συνθετικές εικ�νες πλα-τύτερων μάδων. Aυτή την αναγνώ-ριση και ταύτισή τυ με τυς ήρωεςεπικρτύσε ακρατής.

Oμως ι ήρωες τυ Kαραγκι��ηδεν δια!εύγυν τις γνωστές κατη-γρίες τυ�αία. Στην επ�ή τυ μ�νένα μικρ� και ατελές κμμάτι τηςEλλάδας εί�ε μ�λις ανε$αρτητπι-ηθεί και κ�σμς τυ ανήκε ακ�μασε μιλέτ. Aυτές είναι ι μεγάλεςθρησκευτικές μάδες στις πίες�ωρι��ταν η Oθωμανική Aυτκρα-τρία, πυ αυτ�ματα αναγνωρί�ει Eλληνας τυ περασμένυ αιώνα καιστις πίες ίδις εντάσσεται. Tαμιλέτ, πυ λειτυργύν μέ�ρι τηντελειωτική διαμ�ρ!ωση των συν�-

ρων της Mακεδνίας και τη δημι-υργία της Δημκρατίας της Tυρ-κίας, είναι τ πι γνώριμ σύστημα��ι μ�ν τυ Eλληνα τυ γένυς αλ-λά και τυ Eλλαδίτη.

O ίδις, ως μέλς τυ ελληνρθ�-δ$υ μιλέτ, τυ πι ισ�υρύ ανά-μεσα στα έ$ι μιλέτ της αυτκρατ-ρίας, έ�ει ελληνική συνείδηση και α-ντίληψη και παιδεία τυ ρθ�δ$υ�ριστιανύ σε μια πλυεθνική θε-κρατική αυτκρατρία.

Σε αυτ� τ σύστημα των μιλέτ α-ναγκαστικά ανήκει Eλληνισμ�ςτων Bαλκανίων και της OθωμανικήςAυτκρατρίας μέ�ρι τη διάλυσήτης. Oμως, και Eλλαδίτης δεν έ�ειακ�μη αρκετή ιστρική απ�στασηκαι συναισθηματικά αναγνωρί�ει τσύστημα των μιλέτ, και ε$ακλυθείνα διατηρεί ενστικτωδώς τη γνώρι-μη για 400 �ρ�νια αντίληψη τυ κ�-σμυ.

Aυτές ι θρησκευτικές κυρίως -μάδες είναι ι #ασικές συστάδεςπρσώπων πυ συνωστί�νται στνμπερντέ τυ Kαραγκι��η. Kαι δια-�ωρισμ�ς των �αρακτήρων παύει ναείναι θωμανικ�ς δια�ωρισμ�ς,πρ�ωρώντας ένα #ήμα πι πέρα α-π� την πλυεθνική αυτκρατρίακαι δημιυργώντας ένα ενδιάμεσδιπλικ� σύστημα με τυς �ριστια-νύς απ� τη μια μεριά και τυς μυ-συλμάνυς απ� την άλλη, συνψί-�ντας στην υσία τ κίνητρ τυAγώνα και τυ $εσηκωμύ τωνEλλήνων εναντίν των Tύρκων.Aυτή ήταν η κινή #άση πάνω στηνπία στηρί�τηκαν �λα τα εθνικιστι-κά κινήματα των #αλκανικών λαών.

«E�ελθε, κατηραμένε �ι,Mνήμες απ� τν �ριστιανί�ντα Mεγαλέ�αντρ τυ μπερντέ

T�υ Xρήστ�υ Mπ�υλώτη

Aρ�αι�λ�γ�υ στ� Kέντρ� Eρεύνηςτης Aρ�αι�τητ�ς της Aκαδημίας Aθηνών

Στ�ν Γιώργ� P�δ�λάκη

«ΛEYKO MOY σεντ�νάκι, λάμπαμ�υ τρελή, πια αγάπη τά�α μας�υλάει, πάρε στη σκιά σ�υ τ�ύτ�τ� παιδί π�υ δεν έ�ει απ�ψε π�ύνα πάει, π�ύ να πάει...».

Kάπως έτσι, με τ� ρε�ρέν τ�υσα��π�υλικ�ύ Kαραγκι��η, αρ-�ές τ�υ ’70, -��ιτητές εμείς τ�τε-στέλναμε σινιάλ�, διά�ανα ν�-σταλγικ�, στην ακρι�ή πατρίδατων παιδικών μας �ρ�νων, νιώθ�-ντας κι�λας πως με τ� αλάργεμάτης εί�αν συνάμα αρ�ίσει να �α-μηλών�υν αμετάκλητα τα �ώτατ�υ θεάτρ�υ σκιών, να τρεμ�σ�ή-ν�υν. T� ψυ�ρ� γυαλί της τηλε�-ρασης, π�υ την ίδια, πάνω κάτω,επ��ή �ιλ�!εν�ύσε Kαραγκι��η,κακά τα ψέματα, δεν ήταν ικαν�να μεταγγίσει τ� παραμικρ� απ’τη μαγεία τ�υ �ωνταν�ύ μπερντέ.Tη μαγεία εκείνη τη �υλά!αμε ε-μείς ν�σταλγική ανάμνηση, πάλ-λ�υσα, α�νιστή. Aπ�δει!η πως μέ-�ρι σήμερα δεν λένε να !εκ�λλή-σ�υν απ’ τη γλώσσα μας σκ�ρ-πιες, σπαρταριστές ατάκες, έωςκαι �λ�κληρ�ι διάλ�γ�ι. Kαι ταδά�τυλά μας, �σ� και να τα πλέ-ν�υμε, επιμέν�υν ακ�μη –δ�!ατω Θεώ– να μυρί��υν ευλ�γημένηαλευρ�κ�λλα απ’ τις λιθ�γρα�ες�ιγ�ύρες των εκδ�σεων «Aγκυ-

ρα», π�υ τις !ακρί�αμε απ’ τα δί-�υλλα και τις κ�λλ�ύσαμε πρ�σε-�τικά σε �αρτ�νια για τις δικέςμας παραστάσεις στις αυλές τηςγειτ�νιάς.

Mα, αν μ�ιραστήκαμε �λ�ι, αμέ-τρητες ��ρές, την ίδια στράτααπ’ την ε!αθλιωμένη καλύ�α στηνμιαν άκρη τ�υ μπερντέ έως τ�μαρμαρ�π�ίκιλτ� σεράι στην άλ-λη τ�υ άκρη, έ�ει � καθένας μας,σαν θεατής αρ�ικά κι ύστερα σανπαί�της, να πει π�λλά για τ�ν δικ�τ�υ Kαραγκι��η. Aναμ��λεύ�-ντας συ�νά πυκνά τα τ�τε -καιδεν είμαι � μ�ν�ς- στην επι�ά-νεια, πάνω πάνω, αναδύεται επί-μ�να πρώτ�ς και καλύτερ�ς «OMεγαλέ�αντρ�ς και τ� καταραμέ-ν� �ίδι». Aπ� μικρ�ς θυμάμαιτ�ύτη την παράσταση να με ρ�υ-

�ά μέσα της, να με συνεπαίρνει�σ� καμιά άλλη. Φ��ς και αγω-νία, ανάκατα με θαυμασμ�, ίσαμετη λυτρωτική αγαλλίαση π�υ στά-λα�ε στα �υλλ�κάρδια μ�υ τ� αί-σι� �ινάλε. T� ανήμερ� θερι�,π�υ κατα�ρ��θι�ε με μια �αψιάδίκαι�υς, άδικ�υς και παλικάρια -γιατί ��ι άραγε και παιδιά;- μ’ έ-στειλε, �ταν τ� πρωτ�ειδα, νακ�υρνιάσω στην αγκαλιά της μά-νας μ�υ και να καρδι��τυπώ απ�πάνω για την τύ�η της άμ�ιρης�ε�υρ�π�ύλας, της Xαν�ύμ Φα-τμέ, της Aϊσέ Xαν�ύμ ή �πως αλ-λιώς την έλεγαν. Aπ� κ�ντά κι �θαυμασμ�ς, �υραν�μήκης, γιατ�ν «Aλέ!αντρ� με τα κυδώνια»,τ�ν Mεγαλέ!αντρ� τ�ν Mακεδ�-να. T�ν αντρειωμέν� ήρωα μ’ ε-κείνη τη �αρύτιμη στ�λή π�υ π�-λύ τη �ήλευα παιδί, �πως τ� άλλ�«παιδί» π�λύ πριν απ� μένα, � Θε-��ιλ�ς Xατ�ημι�αήλ, λα�ταρώ-ντας την εγώ για τα απ�κριάτικαμασκαρέματα, �ωρίς �μως π�τένα την α!ιωθώ. Eτσι, �ταν σ��λια-ρ�παιδ� πια άρ�ισα να καραγκι�-��παί�ω, στ�ν Mεγαλέ!αντρ�, πι�συ�νά, έγερνε η πρ�τίμησή μ�υ,κι ας παιδευ�μ�υν να μαν�υ�ρά-ρω στ�ν μπερντέ τ� αρθρωτ�, θε-ριακωμέν� �ίδι, τ� καταραμένααν�ικ�ν�μητ�.

Mέ�ρι αναλώσεως O,τι �ιώναμε τ�τε, τ� �ιώναμε

μέ�ρι αναλώσεως, σαν τα πυρ�τε-�νήματα. T� πώς και τ� γιατί ήρ-

θαν μετά, π�λύ αργ�τερα, με τηνκαθαρ�τητα της θέασης π�υ ε!α-σ�αλί�ει η απ�σταση τ�υ �ρ�ν�υκαι, �έ�αια, με την ανάγκη να κα-ταν�ήσ�υμε εκ των υστέρων �,τιεί�αμε περιπαθώς αγαπήσει. Aν«O Mεγαλέ�αντρ�ς και τ� κατα-ραμέν� �ίδι» μάς !ετρέλενε, δεν��ειλ�ταν, ν�μί�ω, τ�σ� στα ευ-τράπελα καμώματα και στις απα-νωτές κατεργαριές τ�υ Kαρα-γκι��η -έτσι κι αλλιώς, γνωστάμας, �ικεία κι απ� άλλες παραστά-σεις. T� παραμύθι ήταν πι� π�λύπ�υ γ�ήτευε τη �λωρή ψυ�ή μας,τ� ηρωικ� εκείν� παραμύθι, σ�υ-ρηλατημέν� με κέ�ι πάνω στ� πα-νάρ�αι� μ�τί�� των θαυμαστώνδρακ�ντ�κτ�νιών. Aνάμεσα στ�μύθ� Περσέα κι Aνδρ�μέδας καιστη �ριστιανική τ�υ εκδ��ή, μετ�ν Aη Γιώργη τώρα δρακ�ντ�-κτ�ν� να ελευθερώνει μια �ασι-λ�π�ύλα πάλι, και τ�π�ς απλων�-ταν ά�θ�ν�ς και �ρ�ν�ς να �λα-στήσ�υν ένα σωρ� λαϊκές παρα-δ�σεις και παραμύθια –πρ�πά-ντων στην αντίπερα μεριά τ�υ Aι-γαί�υ–, παραμύθια π�υ ακ�ύγ�-νταν και στ� δικ� μας σπιτικ�, μετις ρί�ες και τις μνήμες τ�υ σεEλλήσπ�ντ� και Mικρασία. Mε τ�νMεγαλέ!αντρ�, άνθρωπ� της �υ-λής μας και σύμ��λ� της μνημει-ωμέν� –κυρι�λεκτικά σύμ��λ� μεπερικε�αλαία(!)–, π�υ εμείς, τ�παιδ�μάνι, τ�ν υπ�δε��μαστανκάθε ��ρά �ειρ�κρ�τώντας και�ητ�κραυγά��ντας, τ� ηρωικ� πα-ραμύθι γιν�ταν πατριωτικ�, άλλ�-τε διακριτικά, συγκαλυμμένα κιάλλ�τε κραυγαλέα, ανάλ�γα μετις ιστ�ρικές συγκυρίες και τ�υκαραγκι��παί�τη τις πρ�θέσεις.T�ν πατριωτικ� μας ενθ�υσιασμ�!εσήκωναν �έ�αια απ’ τ�ν μπερ-ντέ και �ι ��υστανελ��ρ�ι ήρω-ες τ�υ ’21, � Διάκ�ς, � Aνδρ�ύ-τσ�ς, � Kατσαντώνης, � καπετάνΓκρης κ.ά., κ.ά., εκείν�ι �μως δενπατ�ύσανε στ� παραμύθι �πως �Mεγαλέ!αντρ�ς ή � μαρμαρωμέ-ν�ς �ασιλιάς π�υ διεκδικ�ύσε κιαυτ�ς -έστω άτ�να- τη θέση τ�υστ� σ�ετικ� ρεπερτ�ρι�. Oτανστα �ρ�νια τ�υ δημ�τικ�ύ η Γ�ρ-γ�να, μες στις ανταριασμένες θά-λασσες τ�υ αναγνωστικ�ύ μας,ρωτ�ύσε εναγωνίως τ� ναυτ�-π�υλ� «�ει � �ασιλιάς Aλέ!αν-δρ�ς;», και κείν� της απ�κριν�-ταν έντρ�μ� «�ει και �ασιλεύει!»,� δερμάτιν�ς Mεγαλέ!αντρ�ςτ�υ μπερντέ, ή � �αρτ�νένι�ς,παίρν�ντας σάρκα και �στά σταέκθαμ�α μάτια μας, πιστ�π�ι�ύσετ� αληθές των λ�γων τ�υ. Δικ�ςμας άνθρωπ�ς � κυρ-Aλέκ�ς, κα-θώς τ�ν απ�καλ�ύσε � Kαραγκι�-�ης διά στ�ματ�ς Eυγένι�υ Σπα-θάρη. Kαι καθ�λ�υ, μα καθ�λ�υδεν λυπ�μασταν, εμείς τ’ αγ�ριατ�υλά�ιστ�ν, π�υ στ� τέλ�ς, α-��ύ !έκανε τ� αναθεματισμέν�A�ίσα τ�υ Eυγένι�υ Σπαθάρη για την παράσταση «O Mέγας Aλέ�ανδρ�ς και τ� καταραμέν� �ίδι».

«O Mεγαλέ�ανδρ�ς και τ� καταρα-μέν� �ίδι» απ� τ� �ι�λί� τ�υ Π. Mι-��π�υλ�υ, πέντε κωμωδίες και δύ�ηρωικά (εκδ. Eρμείας 1972).

�ίδι, αρνι�τανε ιππ�τικά να πα-ντρευτεί τη �ε�υρ�π�ύλα, μ’ �λητην �μ�ρ�άδα και τα πλ�ύτη της,μ’ �λη τη συμπάθεια π�υ της τρέ-�αμε. «Aς την έπαιρνε � Kαρα-γκι��ης, τέλ�ς πάντων», σ��λιά-�αμε σ��αρά, «μιας και ��ήθησεκι αυτ�ς τ�ν κυρ-Aλέκ�». Στη συ-νείδησή μας -α�ριστα, πάντως ελ-ληνικά- ταγμέν�ς για άλλα ήταν �Mακεδ�νας, ��ι για παντρ�λ�γή-ματα με τις κ�ρες των άπιστωνπ�υ σ�ύ�λι�αν μπρ�στά στα μάτιαμας -ακ�ύς εκεί!- τ�ν ΘανάσηΔιάκ�.

Γλυκ� μπέρδεμα

Σ’ εκείνη την παραμυθένια ηλι-κία, π�υ μ�λις και μετά �ίας !εδια-λύναμε τα πρ� Xριστ�ύ απ’ τα με-τά, τ�υς �ιτων��ρ�υς ήρωες απ’τ�υς ��υστανελ��ρ�υς, κι ενώ�ύτε τη γλώσσα των συμ��λωνν��ύσαμε ακ�μη �ύτε τις συ�νάαυθαίρετες τρ��ιές τ�υς μες στ��ρ�ν�, ήρθε � Mεγαλέ!αντρ�ςτ�υ μπερντέ γλυκά να με μπερδέ-ψει. Oι τ�σες σταυρ��ελ�νιές τηςιστ�ρίας τ�υ και της μ�ρ�ής τ�υμε τ�ν Aη Γιώργη, �πως τ�ν ή!ερααπ� άσμα μικρασιάτικ� της μάναςμ�υ κι απ’ τις εικ�νες, μ’ έκαναννα αναρωτιέμαι έμμ�να μήπως,τελικά, εκτ�ς απ� αρ�αί�ς Eλλη-νας, ήταν � Mεγαλέ!αντρ�ς και�ριστιαν�ς.

O σταυρ�ς π�υ στ�λι�ε, σε μερι-κές �ιγ�ύρες, περικε�αλαία καιαπ�λη!η τ�υ κ�νταρι�ύ τ�υ -κά-πως σαν τ�υς ε!αγνιστικ�ύςσταυρ�ύς, τ�υς �αραγμέν�υς απ��έρι �ριστιανικ� σε παγανιστικ�ύςνα�ύς κι αγάλματα- τ�νωνε πρ�-σθετα και για καιρ� τ�ύτη μ�υ τηνεμμ�νή. A��ύ τ�ν εί�α ακ�ύσεικι�λας με τα ίδια μ�υ τ’ αυτιά, �-ταν τα �ρήκε σκ�ύρα με τ� �ίδι,να λέει «��ηθα Xριστέ και Πανα-γιά», και «μεγαλ�δύναμε Θεέ» ναλέει. Σε πρ�σ�ατες περιπλανή-σεις μ�υ στ� θέμα έμαθα πωςτ�ύτ�ς � σκανδαλωδώς �ριστιανί-�ων Aλέ!αντρ�ς της παιδικής μ�υαπ�ρίας εί�ε μακρά παράδ�σηστ� θέατρ� σκιών. Kι ακ�μη ανα-κάλυψα, ανάμεσα σε άλλα, πως ηπαλιά τ�υ εικ�ν�γρα�ία ήθελε κα-ταμεσής στ� θώρακα �ωγρα�ι-σμένη την Iερ�υσαλήμ με τ� να�τ�υ Σ�λ�μώντα! Mάλιστα!

Kαθώς �ι πρ�ικισμέν�ι καρα-γκι��παί�τες �ιλ�δ�!�ύσαν να�άλει � καθένας απαραγνώριστητη σ�ραγίδα τ�υ στην πι� δημ��ι-λή ίσως παράσταση τ�υ θεάτρ�υσκιών, ��ύσε � Aλέ!αντρ�ς και !α-να��ύσε την περιπέτεια με τ� κα-ταραμέν� �ίδι σ’ ένα σωρ� παραλ-λαγές. Kι �σ� τ� �ίδι μάκραινε–κ�ντά δυ� μέτρα σε πανέμ�ρ�ες�ιγ�ύρες τ�υ Bασίλαρ�υ και τ�υΣπαθάρη– τ�σ� μεγάλωνε σταπαιδικά μάτια κι η αντρει�σύνητ�υ Mακεδ�να. Kαμιά ��ρά τ� �ί-δι εί�ε και �ιδ�π�υλα, ή γίν�ντανε�τά τα �ίδια, ε�τά θεριά π�υ έ-σκια�αν εμάς, ��ι �μως και εκεί-

ν�ν. Στην κλασική, πάντως, μ�ρ�ήτης παράστασης, π�υ πέρασε μετη μεταπ�λίτευση και σε ανθ�λ�-

γι� τ�υ δημ�τικ�ύ, τ� �ίδι είναι έ-να και καλ�. Kι � Kαραγκι��ης,στην ανεπανάληπτη εκείνη ατάκα,

να τ�υ �ωνά�ει πάντα «έ!ελθε,κατηραμένε ��ι, γιατί αλλιώς θασε ε!έλθω!»

O Mέγας Aλέ�ανδρ�ς σε λιθ�γρα�� δί�υλλ� τ�υ εκδ�τικ�ύ �ίκ�υ «Aγκυρα» για παιδικές παραστάσεις.

γιατί αλλιώς θα σε ε�έλθω»

Oι «�ωνές» τυ Kαραγκι��η, δηλαδή τρ�πς πυ κάθε καραγκι�παίκτης απδίδει τυς ήρωές τυ, �ανερώνυν και την περι�ή τυ. O Mάνθς Aθηναί-ς θεωρείται ένας απ� τυς εκπρσώπυς τυ ε�αστισμένυ Kαραγκι��η.

«Aνα�ήτησέ τν στην ψυ ή συ»...Γράμμα σ’ έναν σύγ�ρ�ν� σκην�θέτη � �π�ί�ς θέλει να αντλήσει στ�ι�εία απ� τ�ν Kαραγκι��η

T�υ Γιάγκυ Aνδρεάδη

Kύρι� K., σκην�θέτη, Aθήνα.Φίλε μ�υ,μαθαίνω με ενδια�έρ�ν �τι απ�-

�άσισες να �ρησιμ�π�ιήσεις μ’ ένανέ� και εντελώς πρωτ�τυπ� τρ�π�τ�ν Kαραγκι��η σε μία παράστασήσ�υ, αρ�αίας κωμωδίας, γερμανικήςπρωτ�π�ρίας ή κάτι τέτ�ι�, και πλη-ρ��ρ�ύμαι �τι μ�υ κάνεις την τιμήνα απευθυνθείς σε μένα «σαν ειδι-κ�» για να λειτ�υργήσω κάπως ωςσύμ��υλ�ς αυτής της παράστασης.

Aν μιλ�ύμε για �ι�λι�γρα�ία, τ�ρά�ι π�υ έ�ω στη �ι�λι�θήκη μ�υείναι π�λύ λίγ� και πάρα π�λύ.Yπάρ��υν π�λλ�ί στην Eλλάδα π�υέ��υν και !έρ�υν π�λύ περισσ�τε-ρα, και απ� την άλλη, �ταν σ�ί!�υν�ι άτιμες �ι πρ�θεσμίες, ένας σκη-ν�θέτης δεν πρ��ταίνει να δια�άσειπ�λλά. Eπειτα, δεν �ρίσκω �τι θα ή-ταν καλ� να έρθω στις πρ��ες. Oι«ειδικ�ί» π�υ περι�έρ�νται σ’ αυτέςμ�υ �αίν�νται μάλλ�ν κωμικές �ι-γ�ύρες, κι αν � Kαραγκι��ης συνε�ί-σει να κάνει πρωτ�τυπα έργα, θαμπ�ρ�ύσε ίσως να �τιά!ει και ένα μετις θεατρικές τ�υς περιπέτειες.

T� καλύτερ� π�υ έ�εις να κάνειςγια τη δ�υλειά σ�υ είναι να πάρειςέναν καραγκι��παί�τη. Nαι, ενν�ώέναν αληθιν�, �ωνταν� καραγκι��-

παίκτη. Mην απ�ρείς, !έρω π�λύ κα-λά πως υπάρ�ει η άπ�ψη �τι � Kαρα-γκι��ης είναι είδ�ς νεκρ� ή ετ�ιμ�-θάνατ� στην Eλλάδα, πως δεν συ-γκινεί μεγάλα κ�ινά ενηλίκων, ω-στ�σ� με �λ� τ� σέ�ας μ�υ για τηνεπιστήμη και για τ� λη!ιαρ�εί� μπ�-ρώ να σε δια�ε�αιώσω �τι � Kαρα-γκι��ης είναι επίσης �ωνταν�ς, δη-λαδή �τι έ��υμε μια κατάσταση �-μ�ια με τ�ν θάνατ� τ�υ Kαραγκι��ηστην γνωστή κωμωδία τ�υ μπερντέ.Δεν ενν�ώ απλώς �τι στην πατρίδαμας ��υν πέντε δέκα μεγάλ�ι μά-στ�ρες τ�υ λαϊκ�ύ θεάτρ�υ σκιών,π�υ μισ�ύν � ένας τ�ν άλλ� σαν ναήταν πανεπιστημιακ�ί ή σκην�θέτεςτ�υ θεάτρ�υ, αλλά είναι π�λύ πι��αριτωμέν�ι και σα�ώς πρ�τιμ�τε-ρ�ι για παρέα. Eνν�ώ επίσης �τι, �-ταν πλησιάσεις έναν τέτ�ι� καλλιτέ-�νη την ώρα π�υ παί�ει, καταλα�αί-νεις �τι η τέ�νη τ�υ εκπέμπει ενέρ-γεια, �ωή, σ’ ένα �αθμ� π�υ � κ�ν-σερ�αρισμέν�ς τρ�π�ς δ�υλειάςκαι �ι π��ες π�υ συ�νά κυριαρ��ύνστ� θέατρ�, μας δυσκ�λεύ�υν να α-ντιλη�θ�ύμε.

Στα ί�νη τ�υ «παι�νιδι�ύ»

Oλ�ι αυτ�ί π�υ ψά�ν�υν για τηναμεσ�τητα στ� θέατρ�, π�υ πειρα-

ματί��νται σ�ετικά με αυτ� π�υ α-π�καλ�ύν «θεατρικ� παι�νίδι»,π�υ πρ�σπαθ�ύν να ασκήσ�υντ�υς νέ�υς ηθ�π�ι�ύς τ�υς στη«δράση και την αντίδραση», θακέρδι�αν πάρα π�λλά αν γνώρι�ανένα μάστ�ρα τ�υ λαϊκ�ύ μας θεά-τρ�υ σκιών. Kαλύτερα ακ�μη ανδ�ύλευαν κ�ντά τ�υ, αλλά αν δ�ύ-λευαν ��ι για να τ�ν �ρησιμ�π�ιή-σ�υν σαν πηγή θεατρ�λ�γικώνπληρ��ριών, �ύτε για να εντά-!�υν, μάλλ�ν αυθαίρετα και πρ�-�ειρα, κάπ�ια στ�ι�εία π�υ θα τ�υςεντυπωσιάσ�υν απ� την τέ�νητ�υ, σε ένα θεατρικ� πάτσγ�υ�ρκ.T� καλύτερ� θα ήταν να έ��υν�τάσει σε μια τέτ�ια κατάσταση,καλή ή κακή, τ� α�ήνω σε σένα,π�υ να έ��υν κι αυτ�ί ανάγκη απ�την κ�ινή δ�υλειά τ�υς, ενν�ώ για�ι�π�ρισμ�, έτσι π�υ να την παίρ-ν�υν στα σ��αρά.

Στην περίπτωση αυτή θα μπ�-ρ�ύσαν να ανακαλύψ�υν πράγμα-τα π�υ, αν υπάρ�ει η αναγκαία ευ-αισθησία, θα τ�υς ά�ηναν κατά-πληκτ�υς ή θα τ�υς έκαναν να �η-λέψ�υν. Kαι τ�ύτ� γιατί ένας μ�-ντέρν�ς σκην�θέτης, θεατράν-θρωπ�ς κ.λπ. !έρει καλύτερα !έ-νες γλώσσες απ� έναν καραγκι�-��παί�τη (π�υ έ�ει πάει μ�ν� στ��ρ�ντιστήρι� !ένων γλωσσών τ�υ

μπερντέ), �μως � καραγκι��παί-�της κρύ�ει μέσα τ�υ εκείνη τηναναπάντε�η εκρηκτική δύναμη,την ικαν�τητα ακαριαί�υ αυτ�σ�ε-διασμ�ύ π�υ μπ�ρεί να ανατρέψειμια απίθανα αρνητική κατάσταση,�ταν τα π�δια τ�υ πληρ��ρημέ-ν�υ διαν��ύμεν�υ έ��υν ρι�ώσειστ� �ώμα και η γλώσσα τ�υ έ�εικ�λλήσει.

Για παράδειγμα, ένας καραγκι�-��παί�της μπ�ρεί να μετατρέψειμια �λά�η ηλεκτρικ�ύ την ώρα τηςπαράστασής τ�υ σε κωμικ� δρώμε-ν� και να κάνει τ�υς θεατές τ�υ να!εκαρδί��νται στ� σκ�τάδι με τακαλαμπ�ύρια π�υ θα ε�εύρει, ε-κείνη τη στιγμή, εις �άρ�ς τηςΔEH, της κυ�έρνησης, τ�υ θεα-τρώνη και �π�ι�υδήπ�τε ατυ�ήσεινα πέσει στ� στ�μα τ�υ. Aν υπ�τε-θεί �τι � διαν��ύμεν�ς π�υ �ρί-σκεται κ�ντά τ�υ έ�ει κατα�έρεινα απ��άλει κάτι απ� την έπαρσηκαι την επάρκειά τ�υ, αυτ� είναικάτι π�υ θα ά!ι�ε να πρ�σπαθήσεινα τ�υ κλέψει, �πως κάνει κάθε ά-!ι�ς μαθητής απ� τ�ν μάστ�ράτ�υ.

Λέγ�ντάς σ�υ αυτ�, θέλω επίσηςνα σ�υ πω τι δεν πρέπει ή δεν �ρει-ά�εται να κλέψεις απ� την τέ�νητ�υ Kαραγκι��η για να στ�λίσειςτην παράστασή σ�υ.

Tις δεκαετίες τ�υ ’60 και τ�υ ’70στην Aμερική και την Eυρώπη, άν-θρωπ�ι π�υ εί�αν δια�άσει �ιαστι-κά και λίγ� τ�ν Aρτ�, τ�ν Kρεγκ,τ�ν Mπρε�τ, απ��άσισαν να στ�λί-σ�υν τις παραστάσεις θεάτρ�υ, ταμπαλέτα κ.τ.λ. π�υ ανέ�α�αν με ε-!ωτικά στ�ι�εία απ� την Iνδία, τ�Mπαλί, την Iαπωνία. H πρ�σπάθειααυτή γενν�ύσε ένα παρα!ένισμα,εί�ε τη γ�ητεία τ�υ αλλ�κ�τ�υ καιπρέπει να �μ�λ�γήσω �τι, �ταν �καλλιτέ�νης συνέ�αινε να είναισυστηματικ�ς και –τ� κυρι�τερ�–ταλαντ�ύ��ς, έ�τανε σε α!ι�πρ�-σε�τα απ�τελέσματα, π�υ ωστ�σ�πάντ�τε ά�ηναν στ�ν �υρανίσκ�μ�υ τη στυ�ή γεύση της κατα-σκευής.

Συμ�ατικ� είδ�ς

O Kαραγκι��ης είναι και αυτ�ς,�πως και π�λλά άλλα παραδ�σιακάή/και λαϊκά θεατρικά είδη, ένασυμ�ατικ� είδ�ς. Xρησιμ�π�ιεί τ��ώρ�, τ� �ρ�ν�, τις �ιγ�ύρες καιτις στάσεις, κάνει τις εισ�δ�υς καιτις ε!�δ�υς των πρ�σώπων τ�υ μετρ�π� π�υ δεν είναι ρεαλιστικ�ς,στ� �αθμ� π�υ � ρεαλισμ�ς πρ�-σπαθεί να εκ�ρά�εται αναπαράγ�-ντας στη σκηνή τα δεδ�μένα τωνπέντε μας αισθήσεων. Tην ώραπ�υ � σκην�θέτης καλείται να δη-μι�υργήσει τ� δικ� τ�υ υπ�–κείμε-ν�, να μας α�ηγηθεί μια νέα ιστ�-ρία με την ευκαιρία της παλιάς π�υείναι τ� κείμεν�, και μάλιστα μετρ�π� π�υ σέ�εται τις σκην�θετι-κές υπ�δεί!εις τ�υ κειμέν�υ, τ�υςτρ�π�υς με τ�υς �π�ί�υς τ� γρα-πτ� αυτ�πρ�τείνεται ως μελλ�ντι-κή πρ��ρικ�τητα, είναι πιθαν� να�ηλέψει αυτά τα «αλλιώτικα» στ�ι-�εία τ�υ Kαραγκι��η. O !ε�αρ�α-λωμέν�ς ��ρ�ς τ�υ ανάπηρ�υ π�-δι�ύ τ�υ Σαναλιέμε, �ι τ�ύμπεςτων K�λλητηριών, η αμή�ανη κίνη-ση μπρ�ς–πίσω τ�υ ελεύθερ�υ �ε-ρι�ύ τ�υ Kαραγκι��η, η περπατη-σιά κ�υραδ�μαγκα και � �εϊμπέκι-κ�ς τ�υ Σταύρακα και � σ�υρεαλι-στικ�ς ��ρ�ς τ�υ E�ραί�υ είναιθεατρικά ευρήματα π�υ μπ�ρεί να�άντα!αν στ� μάτι. Σε παρακαλώθερμά να μην τα «ανακαλύψεις»και, κατά κύρι� λ�γ�, να αντιστα-θείς �πωσδήπ�τε στ�ν πειρασμ�να τα μετα�έρεις στη σκηνή.

Aισθάν�μαι πως είσαι έτ�ιμ�ς ναμ�υ πεις �τι «� K�υν, �πως διά�α-σα, έκανε παλι�τερα κάτι τέτ�ι�στις παραστάσεις τ�υ αρ�αίας κω-μωδίας και αλλ�ύ». Kαταλα�αίνω�τι ανα�έρεσαι απλώς στις δυνα-τ�τητες π�υ μας αν�ίγει τ� παρά-δειγμα τ�υ Δασκάλ�υ και �τι η σε-μν�τητά σ�υ σε εμπ�δί�ει να συ-γκρίνεις τ�ν εαυτ� σ�υ μ’ εκείν�ν.N�μί�ω �μως �τι η σ�έση τ�υ K�υνμε τ�ν Kαραγκι��η δεν ήταν απλώςθέμα ��ρμας, �τι δηλαδή � K�υνεί�ε ένα ιδιαίτερ� και μ�νιμ� εν-δια�έρ�ν για τ� λαϊκ� στ�ι�εί�, αςπ�ύμε για τις �ωνές των ανθρώ-πων τ�υ λα�ύ �πως ακ�ύγ�νταν,δεν ακ�ύγ�νται πια ακρι�ώς ίδιες,στις δημ�τικές αγ�ρές και τα πα-�άρια, και πως αυτά τα μ�νιμα εν-δια�έρ�ντά τ�υ και �έ�αια τ� μ�-ναδικ� ταλέντ� τ�υ τ�ύ επέτρεπαννα α!ι�π�ιεί στ�ι�εία τ�υ λαϊκ�ύμας θεάτρ�υ σκιών μ’ ένα ��ι μ�ν�

ν�μιμ�, αλλά συ�νά μαγευτικ�τρ�π�.

Mιλώντας για �ωνές, θα ά!ι�ε ί-σως να πρ�σέ!εις �τι �ι �ωνές και��ι �ι κινήσεις της �ιγ�ύρας π�υπρωτ�εντυπωσιά��υν τ�ν αμύητ�είναι τ� πι� δύσκ�λ� και τ� ανώτε-ρ� σημεί� της τέ�νης τ�υ Kαρα-γκι��η. Oι ��ηθ�ί κιν�ύν τις �ιγ�ύ-ρες, ακ�μη και τ�ν Kαραγκι��η καιτ�ν Σταύρακα, π�υ είναι δύσκ�λ�ιγιατί απαιτ�ύν μια ιδιαίτερη επιδε-!ι�τητα στα δά�τυλα, μεγαλύτερηαπ� αυτή π�υ �ρειά�εται για να�ας με !υλάκια σε κινέ�ικ� εστια-τ�ρι�. Oμως, � μάστ�ρας μιλάει,δηλαδή κάνει τις �ωνές και �αρα-κτηρί�εται και κατατάσσεται απ�τ�ν ιδιαίτερ� τρ�π� π�υ τις απ�δί-δει και π�υ �ανερώνει την περι��ήτ�υ και τ�υς δασκάλ�υς τ�υ. O έ-!��ς τρ�π�ς με τ�ν �π�ί� απ�δί-δ�υν τις �ωνές � Σπαθάρης και �Mάθ�ς � Aθηναί�ς �αρακτηρί�ειτ�ν αθηναϊκ�, ε!αστισμέν� κάπωςKαραγκι��η, η λαρυγγ��ωνία τ�υΓιάνναρ�υ και τ�υ Oρέστη, π�υμα�ί με τ�ν Bασίλαρ� ήταν δάσκα-λ�ς τ�υ, τ�ν μαγικ� και άγρι� Kα-ραγκι��η της Πελ�π�ννήσ�υ.

T� πρ��λημα �μως είναι πι� γε-νικ�. Bλέπεις, τ� στ�ι�εί� π�υ α!ί-�ει να πρ�σε�τεί είναι �τι � Kαρα-γκι��ης είναι ένα θέαμα π�υ πατά-ει στα π�δια τ�υ. Aυτ� π�υ ενν�ώ

είναι �τι κάθε τι π�υ γίνεται, απ�τ� �τύπημα της σ�αλιάρας ώς τ�ν�ρ�ντ� τ�υ ντενεκέ, απ� τ� π�δ�-��λητ� τ�υ ιππικ�ύ ή τ�υ πε�ικ�ύπ�υ γεννιέται απ� ένα είδ�ς ��ρ�ύ–πήγα να πω �λαμένκ�– π�υ ��-ρεύ�υν τα π�δια των ��ηθών στ�σανίδι την κατάλληλη στιγμή, �λαέ��υν τη �αθιά και ακλ�νητη αιτίατ�υς, και ενν�ώ την καλλιτε�νικήτ�υς αιτία, �τι είναι �λα πραγματι-κά απαραίτητα για τ� καλλιτε�νικ�απ�τέλεσμα. Kαι δεν απ�τελ�ύνδιά��ρες π��ες και τά�α μ�υ, απ�τα �π�ία τ�σ� πάσ��υν η σκηνήκαι η �ωή μας.

Γι’ αυτ� και πιστεύω �τι τ�ν Kα-ραγκι��η δεν θα μπ�ρέσ�υμε νατ�ν �ρ�ύμε στ�ν μπερντέ τ�υ καιτ�τε θα είναι πραγματικά πεθαμέ-ν�ς για μας, ή πιθανώς εμείς γιακείν�ν, αν δεν τ�ν �ρ�ύμε πρώταμέσα μας. Mπ�ρώ να σε δια�ε�αι-ώσω �τι αν �ι περισσ�τερ�ι νέ�ι η-θ�π�ι�ί μας δυσκ�λεύ�νται πια νακάν�υν τις �ωνές τ�υ Kαραγκι��η,αυτ� δεν είναι μ�ν� θέμα τε�νικ�,�πως δεν είναι μ�ν� θέμα τε�νικ�τ� �τι π�λλές �ωνές είναι ανίκα-νες να καλύψ�υν πειστικά τ�ν �ώ-ρ� εν�ς αρ�αί�υ θεάτρ�υ. Γενικά,τ� �ήτημα είναι τι απ� τ� κωμικ�και τι απ� τ� τραγικ� έ�ει μείνει�ωνταν� στην ψυ�ή μας, και π�σ�τα αντέ��υμε, τα ντρεπ�μαστε ή

τα ��μαστε. Kαι αυτ� είναι ίσωςπ�λύ επικίνδυν� για ένα λα�, τ�υ�π�ί�υ �ι καλύτερ�ι κωμικ�ί, �Bέγγ�ς, � Γκιωνάκης, � Ψάλτης, �B�υτσάς, � Aρμένης και π�λλ�ί άλ-λ�ι, δεν έ��υν απλώς στ�ι�εία τ�υKαραγκι��η, αλλά απ�τελ�ύν με-τενσαρκώσεις των ηρώων τ�υστ�ν κ�σμ� της επιθεώρησης, τηςπρ��ας, τ�υ κινηματ�γρά��υ και,αν θυμηθ�ύμε τ�ν Xάρρυ Kλυνν,τ�υ ραδι��ών�υ.

A�ι�π�ιώντας τ� μήνυμα

Γι’ αυτ� και � καλύτερ�ς τρ�π�ςγια να α!ι�π�ιήσεις τ� μήνυμα τ�υKαραγκι��η και να ω�εληθείς απ�τη �ωή τ�υ π�υ θα συνε�ίσει να υ-πάρ�ει, α��ύ εσύ και ��ι εκείν�ςείσαι τ� συντρίμμι –και δεν είναικακ� να τ� καταλά�εις, τ�υναντί�νμάλιστα– είναι να είσαι εσύ αληθι-ν�ς με τ�ν εαυτ� σ�υ. Kαι αν αυτ�,στις συνθήκες π�υ ��ύμε σ�υ �α-νεί υπερ��λικ� και απ�λυτ�, τ�τετ�υλά�ιστ�ν να πρ�σπαθήσεις να�τάσεις σ’ αυτή την αυθεντικ�τη-τα, αυτή την αλήθεια, π�υ θα είναιη δική σ�υ και π�υ π�τέ δεν θα εί-ναι, �ύτε ακέραια �ύτε καθ�λική,δηλαδή �λ�κληρωτικά απ�δεκτή α-π� τ� κ�ιν�, τ�υς κριτικ�ύς, �λ�υς,ακ�μα και τ�ν ίδι� σ�υ τ�ν εαυτ�.

N�μί�ω πως αν κάνεις κάτι τέτ�ι�,και σ�υ εύ��μαι �λ�ψυ�α να τ� κα-τα�έρεις, γιατί θα είναι για τ� καλ��λων μας, τ�τε δεν θα έ�εις τι νακάνεις τις �ωτισμένες συμ��υλέςμ�υ για τ� λαϊκ� θέατρ� σκιών μας.Aν τ�λμήσεις να κάνεις και συ στ�θέατρ� μ�ν� τα πράγματα π�υ θαέ��υν την �αθιά καλλιτε�νική τ�υςαιτία, τ�τε � Kαραγκι��ης, π�υ ίσωςνα �ρίσκεται κι�λας π�λύ κ�ντάσ�υ, θα κάνει τ� πρώτ� �ήμα. Kαικαθώς είναι μάγ�ς στις μεταμ�ιέ-σεις και μπ�ρεί να παρ�υσιά�ει άλ-λ�τε γιατρ�ς, άλλ�τε γραμματικ�ς,άλλ�τε νύ�η τ�υ Mπαρμπα–Γιώρ-γ�υ, άλλ�τε αστρ�ναύτης, θα ντυ-θεί συγγρα�έας, σκην�θέτης, ηθ�-π�ι�ς, �ωτιστής ή �τι άλλ� και –αυ-τ�ς π�υ τ�υ κάναν τα κ�λλυ�α– θα�ωντανέψει τη δ�υλειά σ�υ.

Mε αγάπη(O O�ις)

T ελληνικ� θέατρ μετέ�ερεαρκετές �ρές τν Kαραγκι��η επί σκηνής. Aλλωστε, πλλί κωμικί μας, Bέγγς, Γκιω-νάκης, Ψάλτης, Bυτσάς, Aρμένης κ.ά. «απτελύν μετενσαρκώσειςτων ηρώων τυστην επιθεώρηση,την πρ��α, τν κινηματγρά-�». Στις �ωτ-γρα�ίες, απ� την παράσταση της Pαλλύς Mάνυ.

Φιγ�ύρες τ�υ Γιάννη Xατ�ή

Oι επιδράσεις στ� ρεπερτ�ρι�…Aκ�υμπώντας στ� �θες, α��υγκρα��μεν� τ� σήμερα και �νειρευ�μεν� τ� αύρι�, τ� θέατρ� σκιών παραμένει λαϊκ�

H είσ�δ�ςστ� ρεπερτ�-ρι� τ�υ Kαρα-γκι��η έργωνμε περισσ�τε-ρη μυθιστ�-ρηματικήπλ�κή και λιγ�τερ�κ�ινωνικ� λ�γ� έδωσεπαραστάσεις�πως «Oι δύ� λ��ίες», μετα��ράτων παιδικών�υλλαδίωντης επ��ής.

T�υ Γιάννη Xατή

Kαραγκι��παίκτη θεωρητικ�ύ τ�υ Θεάτρ�υ Σκιών

AΦOY για �ρνια � Kαραγκι ηςσυγκέντρωσε την αδια��ρία τ�υκατεστημέν�υ τ�υ πνεύματ�ς,�α�νικά �αίνεται να παίρνει και-ν�ύργιες διαστάσεις και ν’ απα-σ��λεί λ� και περισστερ�υς.A��ύ για �ρνια π�λλά �ι μπερ-ντέδες έκλειναν � ένας μετά τ�νάλλ�ν, μπρ�στά στ� �άσμα της�ικ�ν�μικής επι�ίωσης, �α�νικά ��υπλητ�ς ήρωάς μας εισ�άλλειστη θεματ�γρα�ία ωγρά�ων, κι-νηματ�γρα�ιστών, θεατρικώνσυγγρα�έων, �αρισματικών λ-γιων και πάει λέγ�ντας. Γίνεταιθέατρ�, σινεμά, τηλεραση. Συ-νάμα, συ�νά εμ�ανί εται στ�ν κα-θημεριν και περι�δικ Tύπ�, ενώγια τ�υς συλλέκτες η α�ία τ�υ α-νε�αίνει κατακρυ�α.

Eίναι σαν τ� παραμύθι. T� ασ�η-μπαπ� π�υ έγινε κύκν�ς. Aπ’ ,τι�αίνεται � Kαραγκι ης μάς έγινεπ�λύτιμ�ς. Δ�ες, δά�νες, αλλά,πως θα έλεγε κι � Kαραγκι ης,«καλές �ι δά�νες, άμα ήταν και σεκανένα πιάτ� �ακής, ακμη καλύ-τερα». Eίναι μδα; Aνα�ίωση; Eπι-στρ��ή στις ρί ες; Λαϊκισμς; Eρω-τήματα π�υ ητ�ύν επίμ�να μιαν α-πάντηση, δίπλα σε απαντήσεις π�υα�ήν�υν π�λλά ερωτηματικά.

Στην πρώτη δεκαετία τ�υ αιώ-

να, τ� παραδ�σιακ ρεπερτρι�τ�υ Kαραγκι η έ�ει πια σ�ηματι-στεί με έντ�ν� τ� πατριωτικ καιηθ�γρα�ικ στ�ι�εί�. H άν�δ�ςτων αστικών κέντρων, μετά τ�Γ�υδί και τ�υς Bαλκανικ�ύς Π�-λέμ�υς, �ι κ�ινωνικές, πληθυ-σμιακές και τε�ν�λ�γικές ανακα-τατά�εις μετατ�πί �υν τις ε�ελί-�εις τ�υ θεάτρ�υ σκιών στηνAθήνα, π�υ γεμί ει μπερντέδες.Oι κ�ινωνικ�ί μετασ�ηματισμ�ίκαι �ι ρ�ι της δημσιας ωήςπρ�σδι�ρί �υν και μεταπλάθ�υντα δεδ�μένα της τέ�νης. T� π�λι-τισμικ επ�ικ�δμημα των αντι-θέσεων, στη διάρκεια της πρ�-σπάθειας για τ� πέρασμα απ τηνπαραδ�σιακή ελληνική κ�ινωνίασε μιαν άλλη, με αστικά πρτυπα,αντανακλάται και στ�ν Kαραγκι- η, με κύρι�υς εκ�ραστές τ�υςAντώνη Mλλα, Nτίν� Θε�δωρ-π�υλ� και τις εκσυγ�ρ�νιστικέςτ�υς πρ�σπάθειες.

Aλλαγές στ� ρεπερτ�ρι�...

Oμως τα πάνω κάτω στ�ν μπερ-ντέ θα �έρ�υν, την επ��ή τ�υ Mε-σ�π�λέμ�υ, η εκδ�τική έκρη�ητων λαϊκών αναγνωσμάτων και ηεκλαΐκευση των κινηματ�γρα�ι-κών πρ��λών. O περίγυρ�ς τηςπλ�κής των περισστερων παρα-στάσεων μετατίθεται, απ την ύ-

παιθρ� και τ� �ωρι, στην πληκαι τη γειτ�νιά. H ηθ�γρα�ία και �νε�ρεαλισμς δίν�υν τη θέσητ�υς στ�ν αστικ�λαϊκ ρεαλισμ.

T� ρεπερτρι� τ�υ Kαραγκι η,συγκριτικά σ�ηματ�π�ιείται στ�νθεατρικ μικρκ�σμ� τ�υ μπερ-ντέ, π�λύ λιγτερ� απ παραδ�-σιακές λειτ�υργίες δραματ�υρ-γίας και περισστερ� απ τηνπρ�σωπική ευαισθησία κι α�ι�σύ-νη τ�υ καραγκι� �παίκτη. Aυτς,αντιδρώντας πιτερ� απ ένστι-κτ�, πρ�σπαθεί να επαναπρ�σδι�-ρίσει την τέ�νη τ�υ και να επανα-πρ�σδι�ριστεί κι � ίδι�ς και μέσασ’ λες αυτές τις έντε�νες υπερ-�άσεις τ�υ, παρ’ λ� π�υ η ματιάκαι τ� ύ��ς τ�υ παραμέν�υν λαϊ-κά, �άνει τ� στ�ί�ημα.

Oι ηθικ�πλαστικές τάσεις τ�υμπερντέ ενισ�ύ�νται κι �ι παρα-στάσεις �ασί �νται περισστερ�στ�ν εντυπωσιασμ και στη μυθι-στ�ρηματική πλ�κή και λιγτερ�στ�ν κ�ινωνικ λγ� τ�υ Kαρα-γκι η, στ�ι�εί� π�υ τ�ν άνδρωσεκαι τ�ν καθιέρωσε. Eργα πως «Oιδύ� λ��ίες» και «P��έρτ�ς διά��-λ�ς» «δίν�υν και παίρν�υν», πωςθα ’λεγε κι � Mπαρμπα-Γιώργ�ς.

... και στην τε�νική

K�σμ�γ�νία θα συνταρά�ει τηναισθητική εικνα και τα τε�νικάτ�υ μπερντέ. Aπ τ� �αρτνι στ�δέρμα και τ� πλαστικ, απ τη λι-ττητα της σκιάς, στ�ν πλ�υραλι-σμ των �ρωμάτων και την «απ�-θέωση». Aπ τη έστα της κ�πιδια-στής �ιγ�ύρας και τις ανελίνες,στ�υς μαρκαδρ�υς και τα σμάλ-τα. H αμεστητα τ�υ θεάματ�ς,π�υ �ασί εται στην ψυ��σύνθεσητ�υ κ�ιν�ύ, ν�θεύεται.

H «α�ιτιμ�ς πελατεία» δια��-ρ�π�ιείται. Oι πιτσιρικάδες, η τσα-καλαρία, απ τ�υς μπρ�στά πά-γκ�υς, κατακλύ �υν την πλατείακαι... γρήγ�ρα αντικαθιστ�ύν τ�νκαραγκι η, με τα είδωλα τ�υ σι-νεμά, της παραλ�γ�τε�νίας καιτης μπάλας. H κρίση στ� θέατρ�σκιών δυναμώνει.

O ίδι�ς � Kαραγκι ης διακωμω-δεί τ�ν εαυτ τ�υ:

«Mπακάληδες, μανά�ηδεςκι σεις καντηλανά�ταιτ�ν Kαραγκι��η κλάψτε τ�νγιατί θα τ�ν ε�άστε».Στ� διά�α των �ρνων, τ� έντε-

�ν� στ�ι�εί� θα �ρίσκει μεγαλύτε-ρ� πεδί� ε�αρμ�γής και θα απ�τε-λεί �ασικ καθ�ριστικ παράγ�νταγια τ� μέλλ�ν τ�υ Kαραγκι η.

Kωμωδίεςκαι παρερμηνείες

Στη δεκαετία τ�υ ’60, �ι κ�ινωνι-κ�π�λιτικές ε�ελί�εις θα ευν�ή-σ�υν την πρ��λή των κ�ινωνικώνκωμωδιών, τάση π�υ �λ�ένα θα ε-νισ�ύεται για να απ�γειωθεί μετάτη μεταπ�λίτευση και να αντιπαρα-τίθεται καθημερινά, με σ�υς επι-μέν�υν σ’ ένα ανώδυν� θέαμα κ�μ-μέν� και ραμμέν� για παιδιά.

Mε υπερ�άλλ�ντα ήλ�, τμήματης αρθρ�γρα�ίας ερμηνεύει αυ-θαίρετα τ� θέαμα, τ� συκ��αντείκαι τ� διασύρει. Φυσικά �ι απψειςκαι �ι πρ�σπάθειες αυτές π�ικιλ-

τρ�πα απαντήθηκαν, πάντα μωςθα εγκυμ�ν�ύν κινδύν�υς, ενταγ-μένες στ� πλαίσι� μιας γενικτε-ρης κίνησης –�ρνια τώρα– για τηνενσωμάτωση ή μ�υσει�π�ίηση τ�υKαραγκι η, την ώρα π�υ κι �ι κλα-σικές ακμη παραστάσεις πρ�κα-λ�ύν για νέα ανάγνωση και δενμπ�ρεί να παρ�υσιά �νται σανμνημσυνα, απ�μεινάρια μιας άλ-λης επ��ής, �ωρίς ψυ�ή και πάθ�ς.Aπ’ ,τι �αίνεται, τα μπαλώματατ�υ Kαραγκι η εν��λ�ύν. Aυτςπρέπει να γίνει ��λκλρ, δίπλα στ�συρτάκι, τα ντ�λμαδάκια και τ�μ�υσακά, στην Eλλάδα των γκαρ-σ�νιών και των �εναγών.

H δραματ�π�ίηση παραμυθιώνκαι η θεατρική τ�υς απδ�ση μετην τε�νική της σκιάς πρ��άλλεταισαν εκσυγ�ρ�νιστική τάση και �ιμν�. Πρ�σπαθεί να απ�δεσμευτείαπ τ� μύθ�, τ� λγ� και τ� ήθ�ςτ�υ λαϊκ�ύ θεάτρ�υ σκιών, παρα-γνωρί �ντας τι αυτά ακρι�ώς ταστ�ι�εία και η λαϊκή καταγωγή τ�υKαραγκι η είναι π�υ τ�υ έδωσαννέες δυναττητες έκ�ρασης και ε-�έλι�ης, πρ�σδίδ�ντάς τ�υ περίσ-σια κινητικτητα. Σαν επιμύθι� κι�ι σαν τέλ�ς, λη αυτή η κίνησηπ�λύ εύκ�λα μπ�ρεί να �επέσει α-π�κλειστικά σε ένα θέαμα παιδικήςψυ�αγωγίας, απ�μακρύν�ντας τ�θέατρ� σκιών απ τ� στ�� ενςμά�ιμ�υ θεάτρ�υ επικαιρτητας.

Σε ένα θέατρ� ρεαλισμ�ύ, η μυ-

στηριακή και μετα�υσική πρ�έλευ-ση και διάθεση της σκιάς πρ��άλ-λ�νται παρά�ενα, π�λύ κ�ντά στηνπρ�γ�ν�πλη�ία. T� θέατρ� σκιώνδεν είναι μεγάλ� επειδή α��μ�ίω-σε κάπ�ια στ�ι�εία �ιλ�σ��ίας καιαισθητικής τ�υ αρ�αί�υ ελληνικ�ύθεάτρ�υ, αλλά γιατί ε�έ�ρασε θεα-τρικά και με λαϊκ τρπ�, σε διαρκήσύνθεση ύμωσης και ανάλυσης, τηνε�ελληνική πραγματικτητα.

O Kαραγκι ης πήρε τα νειρα,τ�υς καημ�ύς και τα μεράκια τηςPωμι�σύνης και τα έκανε γέλι�, ταέκανε δάκρυ, τα έκανε τέ�νη. Mιατέ�νη καδραρισμένη απ’ τ�υ καλ�-καιρι�ύ τη �εγγαράδα και των νυ-�τ�λ�ύλ�υδων την ανάσα.

Oι ευθύνες των νέωνκαραγκι��παικτών

Σήμερα μια νέα γενιά καραγκι�- �παικτών πρ�σπαθεί ν’ ακ�υμπή-σει στ� �τες, ν’ α��υγκραστεί τ�σήμερα και να �νειρευτεί τ� αύρι�,απ�δίδ�ντας τ�ν Kαραγκι η εκείπ�υ πάντα ανήκε, στ� λα. Nα απ�-στασι�π�ιηθεί απ σ�άλματα τ�υπαρελθντ�ς. Nα απαντήσει με τηδ�υλειά της στις συκ��αντίες, νααπ�π�ιηθεί την εμπ�ρευματ�π�ίη-ση της τέ�νης και τ�ν «π�λιτισμτης κ�νσέρ�ας». Nα �άλει την π�ι-τητα �ραγμ στην πρ��ειρτητακαι την αυθαιρεσία, κ�ντθωραμετρά «τ� λευκ τ� σεντ�νάκι, τη

λάμπα την τρελή» με τ� μπι της,εντάσσ�ντας τ�ν Kαραγκι η στ�συμ�έρ�ν της κι �ι τ� συμ�έρ�ντης στ�ν Kαραγκι η. Σ’ αυτ�ύς ε-πα�ίεται η επι�ίωση, η ελπίδα και ηλειτ�υργικτητα τ�υ ντπι�υ θεά-τρ�υ σκιών.

O Kαραγκι ης, με τεράστι� π�-λιτιστικ ανάστημα, με αιώνια πί-στη στ�ν άνθρωπ� και τα πεπρω-μένα τ�υ, με λγ� επίκαιρ�, συ�νάπέρα απ την επ��ή τ�υ, με λγ�εναντίωσης και ρή�ης, με λγ� ε-λευθερίας και αμ�ισ�ήτησης, πά-ντα θα ��άται «λα αυτά π�υ θαγίν�νται γι’ αυτν, �ωρίς αυτν».

«Πράματα και θάματα» δηλαδή,π�υ μως στα �νάρια τ�υς διακυ-�εύεται τ� μέλλ�ν τ�υ θεάτρ�υσκιών στ�ν τπ� μας. Tα μπαλώμα-τα τ�υ Kαραγκι η, στα δύσκ�λα�ρνια π�υ έρ��νται θα απ�κτ�ύν�λ�ένα μεγαλύτερ� �ήμα, λγ�και επικαιρτητα, σαν καθρέ�τηςπ�υ μέσα τ�υ η κ�ινωνία θα �λέπειτις ρυτίδες της.

Mέσα σ’ αυτν τ�ν καθρέ�τη θαμετράμε τη θωριά και τα �τιασίδιαμας και μέσα απ’ αυτν θα δι�ρθω-νμαστε.

O Γιάννης Kι�υρτσάκης μ�ιράστηκε τιςσκέψεις για τ�ν αρ�ικ� σ�εδιασμ� αυτ�ύτ�υ α�ιερώματ�ς και � Mι�άλης Iερω-νυμίδης συνέ�αλε στην τελική πραγμα-τ�π�ίησή τ�υ, με υπ�δεί�εις και �ωτ�-γρα�ικ� υλικ�. T�υς ευ�αριστ�ύμε.

Mαθητεύ�ντας δίπλα στ�υς «παλι-�ύς» καραγκι��παί-κτες, ανανεώθηκεμέ�ρι σήμερα η παρ�υσία τ�υ θεάτρ�υ σκιώνστη �ώρα μας. Στη �ωτ�γρα�ία αριστερά, �ι μαθητέςτ�υ Mίμαρ�υ, P�ύλιας, Θε�δωρέλ�ςκαι Mέμ�ς.

Για τ�ν Kαραγκι��η υπάρ�ει πλ�υ-σι�τατη �ι�λι�γρα�ία, α��ύ π�λλ�ίείναι �ι ερευνητές, �ι πανεπιστημια-κ�ί αλλά και �ι καραγκι��παίκτεςπ�υ έ��υν καταθέσει μέσα απ� σελί-δες �ι�λίων τις απ�ψεις τ�υς για τ�νκ�σμ� τ�υ Kαραγκι��η. T� πρώτ�δημ�σίευμα στ�ν ελληνικ� Tύπ��ρ�ν�λ�γείται τ� 1827 στη «ΓενικήE�ημερίδα της Eλλάδ�ς». Aκ�λ�ύ-θησαν κυρίως άρθρα σε περι�δικάκαι ε�ημερίδες. Eνδεικτικά ανα�έ-ρ�υμε:

1893: «Tα θέατρα επί Oθων�ς»,Eστία, Bελιαννίτης Θε�δωρ�ς.

1895: «T� τ�υρκικ�ν θέατρ�ν. OKαραγκι��ης», Eθνικ�ν Hμερ�λ�γι�νΣκ�κ�υ, Bασιλειάδης N.

1907: «O Kαραγκι��ης. τ� $ύλ� στ�λαϊκ� θέατρ�», Eθνικ�ν Hμερ�λ�-γι�ν Σκ�κ�υ, K�νδυλάκης Iω.

1910: «Aι ύπαιθρ�ι Aθήναι. O Kα-ραγκι��ης», «Eστία», Σπύρ�ς Mε-λάς.

1916: «O καλλιτέ�νης M�λλας».«Eθν�ς», Σταθ. Tιμ.

1918: «T� ελληνικ�ν λαϊκ�ν θέα-τρ�ν: O Kαραγκι��ης», «H Eικ�ν�-γρα�ημένη», Γ. Tσ�κ�π�υλ�ς.

1928: «Eκεί π�υ � λ�γ�ς γελάει μετην καρδιά τ�υ. Tι θησαυρ�ς είναι �Kαραγκι��ης», «Mακεδ�νία», Στρα-τής Δ�ύκας.

1931: «O Kαραγκι��ης. T� κ�ιν�ντ�υ και � θεατρικ�ς τ�υ ρυθμ�ς»,«Πρωία», Φώτ�ς Π�λίτης.

1937: «H ιστ�ρία και η τέ�νη τ�υKαραγκι��η, Kαΐμη T��ύλι�.

1941: «25 λαϊκές �ωγρα�ιές καμω-μένες σε $ύλ� απ� τ�ν», λεύκωμα,Φρισλάντερ Nίκ�ς.

1945: «O καραγκι��παί�της Σπα-θάρης», «Eλεύθερα Γράμματα», Σι-κελιαν�ς Aγγελ�ς.

1947: «O Kαραγκι��ης», «O Aιώναςμας», Σιδέρης Γιάννης.

1951: «T� θέατρ� των σκιών», «HKαθημερινή», Θε�τ�κάς Γιώργ�ς.

1952: «O Kαραγκι��ης. Eλληνικ�Λαϊκ� Θέατρ�» «Nέα Eστία», MπίρηςK.H.

1954: «O Kαραγκι��ης», «Aετ�ς»,Eλλη Παπαδημητρί�υ.

1959: «Σκ�ρπιες σκέψεις για τ�νKαραγκι��η», «Eπιθεώρηση Tέ-�νης», Tσαρ�ύ�ης Γ.

1960: «Aπ�μνημ�νεύματα Σ. Σπα-θάρη και η τέ�νη τ�υ Kαραγκι��η»,«Πέργαμ�ς», Σπαθάρης Σωτήρης.

1961: «O Γιάννης Bλα��γιάννηςκαι � Kαραγκι��ης», «H Kαθημερι-νή», Kαραντώνης Aνδρέας.

1969: «O Kαραγκι��ης, ένα ελληνι-κ� θέατρ� σκιών», «Λωτ�ς», Nίκ�ςEγγ�ν�π�υλ�ς.

1971: «O Kαραγκι��ης», τ�μ�ς α΄,«Eρμής», Γιώργ�ς Iωάνν�υ.

- «Aπ� τ�ν Aριστ��άνη στ�ν Kαρα-γκι��η», «Στ�ά», T��ύλι� Kαΐμη.

1973: «O Kαραγκι��ης. Δώδεκακωμωδίες και τ� �ρ�νικ� τ�υ θεά-τρ�υ σκιών», «Aγκυρα», Γ. K(�ντ�-γιάννης).

1975: «Kαραγκι��ης πριν 100 �ρ�-νια», «Θέατρ�», Σπύρ�ς K�κκίνης.

- «Das Neugriechische Schattent-heater Karagiozis, München», �ι�λι�-

γρα�ία με 174 λήμματα, BάλτερΠ�ύ�νερ.

- «Bυ�αντινές ρί�ες τ�υ Kαραγκι�-�η», «Tετράδι�», Θ. Φωτιάδης.

1976: «O κ�σμ�ς τ�υ Kαραγκι��η»«Eρμής», δύ� τ�μ�ι, Aπ. Γιαγιάνν�ς,Aρ. Γιαγιάνν�ς, I. Δίγκλης.

- «H κ�ινωνική και π�λιτική σάτιρατ�υ Kαραγκι��η», «Aντί», Γιάννης Kι-�υρτσάκης.

- «H παραδ�σιακή δραματ�υργίατ�υ Kαραγκι��η», «O Π�λίτης».Γρηγ. Ση�άκης. T� ίδι� κείμεν� κυ-κλ��ρησε τ� 1984 απ� τις εκδ�σεις«Στιγμή».

1978:«Yπ�κ�σμ�ς και Kαραγκι�-�ης», «Γράμματα», Hλίας Πετρ�π�υ-λ�ς.

1979: «O Kαραγκι��ης των Σπαθά-ρηδων», «Γράμματα», Γιάννης Σ�λ-δάτ�ς.

1982: «Karagöz». T� θέατρ� σκιώνστην Eλλάδα και στην T�υρκία»,«Eρμής», Kατερίνα Mυστακίδ�υ.

- «H εισ��λή τ�υ Kαραγκι��η στηνAθηνα τ�υ 1890», «O Π�λίτης», Θ�-δωρ�ς Xατ�ηπαντα�ής. T� ίδι� κεί-μεν� εκδ�θηκε σε �ι�λί� στις εκδ�-σεις «Στιγμή».

1983: «Πρ��ρική παράδ�ση και�μαδική δημι�υργία. T� παράδειγματ�υ Kαραγκι��η», «Kέδρ�ς», ΓιάννηςKι�υρτσάκης.

1988: «T� θέατρ� σκιών και τ� παι-δί. T� παιδικ� θέατρ�», «Kαστανιώ-της», Mι�άλης Xατ�άκης.

1990: «Kαραγκι��ης ή η αρ�αία κω-μωδία στην ψυ�ή τ�υ θεάτρ�υσκιών», «Γα�ριηλίδης», T��ύλι�Kαΐμη.

1996: «T� παραμυθ�δραμα στ� θέ-ατρ� σκιών. Παραμύθι και παραμυ-θάδες στην Eλλάδα», «Kαστανιώ-της», Mι�άλης Xατ�άκης.

1997: «T� θέατρ� σκιών», Aγρ�τικήTράπε�α Eλλάδ�ς, (ιστ�ρική μελέτηγια την καταγωγή τ�υ ελληνικ�ύ θεά-τρ�υ σκιών με �ιγ�ύρες και σκηνικά

T� πρώτ� δημ�σίευμα τ� 1827Eπιλεκτική ιλιγρα�ία για τν ήρωα τυ λαϊκύ θεάτρυ σκιών και τν κ�σμ τυ

Mπ�ρεί � Aγ. Bασίλης της �ωτ�γρα�ίας να ευ�ήθηκε «Kαλή Xρ�νιά» είκ�σιέ�ι �ρ�νια πριν, η ευ�ή τ�υ �μως έ�ει πάντα την ίδια �ρεσκάδα, ίδια μ’ αυτήντ�υ Kαραγκι��η. Eργ� τ�υ Φώτη Pάμμ�υ, συλλ�γή Bάγγ�υ K�ρ�ιάτη. Tις ευ-�ές μας συν�δεύ�υν (κάτω) τίτλ�ι !ι!λίων για τ�ν Kαραγκι��η.

T� ε�ώ�υλλ� τ�υ περι�δικ�ύ «Θέα-τρ�», τ� 1963, με α�ιέρωμα στ�ν Kα-ραγκι��η και άρθρα των: Bακαλ�, Θε-�τ�κά, Λ�υκάτ�υ, Λυγί��υ, M�λλα,Eλ. Mπίρη, $ύδη, Παπαδημητρί�υ,Pώτα, Σιδέρη, Tσαρ�ύ�η, Xαρίδημ�υ,Xριστ��ίδη και Sigevusgil Sebri Eset.

των Xρήστ�υ, Γιώργ�υ και ΣωτήρηXαρίδημ�υ), Mι�άλης Xατ�άκης.

Mέσα στ� 1998 εκδ�θηκαν δύ� α-κ�μα �ι�λία για τ�ν Kαραγκι��η, �ισυγγρα�είς των �π�ίων συνεργά-στηκαν, με κείμενά τ�υς, στην πραγ-ματ�π�ίηση αυτ�ύ τ�υ α�ιερώμα-τ�ς. Πρ�κειται για τ� �ι�λί� τ�υ Mι-

�άλη Iερωνυμίδη «Πίσω απ� τ�νμπερντέ. H�ητικά και �πτικά τε�νά-σματα στ� ελληνικ� θέατρ� σκιών»π�υ κυκλ��ρεί απ� τις εκδ�σεις«Aμμ�ς» και τ� �ι�λί� της KατερίναςMυστακίδ�υ «Oι μεταμ�ρ�ώσεις τ�υKαραγκι��η» απ� τις εκδ�σεις «E$ά-ντας».

Αφιέρωμα στον Καραγκιόζη

Education

Transcript of Αφιέρωμα στον Καραγκιόζη

ΤΟ ΠΕΡΙ ΟΔΙΚΟ - ekirikas.com · ΤΟ ΠΕΡΙ ΟΔΙΚΟ sd Σάββατο 14 - Κυριακή 15 Ιουνίου 2014 Αφιέρωμα στον Περικλή Χριστόπουλο

Αφιέρωμα περιοδικού "Δόμηση και Κατασκευαστές"

H Α Δημοτικού πάει Καραγκιόζη

Αφιέρωμα στη φιλική Εταιρεία

Αφιέρωμα στα παλιά παιχνίδια

Περιοδικό Διαβάζω - Αφιέρωμα Κάφκα

Αφιέρωμα-Ν. Καββαδίας

Αφιέρωμα Schoolwave 2011

“Για το Πολυτεχνείο: Αφιέρωμα στον ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη”

αφιέρωμα στα δωδεκάνησα

Αφιέρωμα Μισέλ Φουκώ

Αφιέρωμα Καββαδίας ( 7 Ημέρες)

Ένα μοναδικό αφιέρωμα στον Ταΰγετο

Αφιέρωμα στον Κ. Π. Καβάφη · 2018. 3. 20. · διακρίνει η αταξία και η αποδιοργάνωση. Στο βάθος όμως γνωρίζει

Αφιέρωμα στον Νίκο Σβορώνο τ.1

Αφιέρωμα στα ζώα

Αφιέρωμα στην Παρισινή Κομμούνα

Αφιέρωμα στο Economis, Φεβρουάριος 2009

Αφιέρωμα στον Κάρολο Δαρβίνο 2014-15

Αφιέρωμα στον Δημήτρη Χατζή