Αφιέρωμα Καββαδίας ( 7 Ημέρες)

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999

2-31 AΦIEPΩMA� Nίκ�ς Kααδίας. «Tα�ίδεψε λη τη �ωή – ώς τ� θάνατ�...».

T�υ Φίλιππ�υ Φιλίππ�υ

� Aπ��αιρετισμ�ς στ� «Aquarius». Σελίδες απ τη �ιλία με έναν «απί-στευτα τρυ�ερ άνθρωπ�».

T�υ Hλία X. Παπαδημητρακ�π�υλ�υ

� Mαραμπ�ύ – Π�ύσι – Bάρδια –Tραέρσ�. «H π�ιητική σύν�ψη μιας ανθρώπινης κατάστασης».

T�υ Δημήτρη Kαλ�κύρη

� «Bάρδια»: τα�ίδι στην ε��μ�λ�γηση. A�ηγηματική κ�ρύ�ωση της εν�#ής και της λύτρωσης.

T�υ Γκυ (Mισέλ) Σωνιέ

� T� μετα#�ρικ� τα�ίδι τ�υ Kααδία. Π�ιητικς λγ�ς πάνω στην κψη%ίωμα–�αντασία.

Tης Aντειας Φραντ$ή

� H αυτα�ία τ�υ N. Kααδία. H π�ίησή τ�υ συγκινεί ανε�άρτητααπ την τραγ�υδιστική της #ρήση.

T�υ Παντελή Mπ�υκάλα

� O Kααδίας πέρα απ� τη θάλασσα. Tι κρύ%εται πίσω απ τ�υς μακρι-ν�ύς �ρί��ντες της π�ίησής τ�υ.

T�υ Γιώργ�υ Mαρκ�π�υλ�υ

� Mε α#�ρμή μια συνέντευ�η. H πρ�σωπική γνωριμία δύ� σπ�υδα-στών με τ�ν N. Kα%%αδία.

T�υ Γιάννη Kα�ύνη

� O Kααδίας μελ�π�ιημέν�ς. T� σύν�λ� σ#εδν των π�ιημάτωντ�υ έ#ει εμπνεύσει πλήθ�ς μ�υσικών.

T�υ Bασίλη Aγγελικ�π�υλ�υ

� Kααδίας: ένα εκδ�τικ� θαύμα. T� έργ� τ�υ ανατυπώνεται κάθε �κτώ με δέκα μήνες!

Συ�ήτηση με τ�ν Σταύρ� Πετσ�π�υλ�

� Σ�έση μετ�υσιωμένη σε π�ίηση. H Aυστραλία στην π�ίηση και τα πε�ά τ�υ N. Kα%%αδία.

T�υ M. A. Σ�#�κλέ�υς

� O «π�ρτρετίστας» Kααδίας. Π�ιητικές «πρ�σωπ�γρα�ίες» στην «πινακ�θήκη» των στί#ων τ�υ.

T�υ Γιώργ�υ Zεελάκη

� «Σε #ιλώ, K�λιας...».T�υ Kωστή Γι�ύργ�υ

E�ώ�υλλ�: O Nίκ�ς Kα��αδίας, ωτ�γρα-ημέν�ς απ� τ�ν Γιάννη Mαΐλλη τ� 1975, τημέρα των Θε�ανίων.

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Nίκ�ς Kα��αδίας«Tα�ίδεψε �λη τη �ωή – ώς τ� θάνατ�...»

O Nίκ�ς Kα��αδίας, ειμώνα τ�υ ’74, �έμπαρκ�ς στην Aθήνα. «Στ�ν αγαπημέν� μ�υ Hλία Παπαδημητρακ�π�υλ� π�υη �ιλία τ�υ θα �αστά�ει μέρι... N. Kα��αδίας, 23.11.74» (αρεί� Hλία X. Παπαδημητρακ�π�υλ�υ).

T υ Φίλιππ�υ Φιλίππ�υ

Συγγραέα

O NIKOΣ KABBAΔIAΣ, «Mαρα-μπ ύ» για τ υς γνωστ ύς και τ υς α-ναγνώστες τ υ, «K�λιας» για τ υς�ίλ υς τ υ, «Mαυρής» για τ υς ι-κεί υς τ υ, ά�ησε την τελευταία τ υπν ή στις 10 Φε�ρ υαρί υ τ υ 1975,σε μια κλινική της Aθήνας. Δεν πέθα-νε στην αγκαλιά της θάλασσας, �πωςεί�ε π θήσει, αλλά στη στεριά· και,κατά δυστυ�ίαν, εί�ε μια «κηδεία,σαν των π λλών ανθρώπων τις κη-δείες».

T �ν μά τ υ συνδέθηκε με �ήμεςκαι ανέκδ τα π υ μιλ ύν για ένανάνθρωπ ιδι�ρρυθμ . Kάπ ι ι τ νκατέτα"αν ελα�ρά τη καρδία στ υς«καταραμέν υς π ιητές», εύκ λακρίν ντας ίσως απ� τις επιρρ ές τ υαπ� τ ν Mπ ντλέρ. T ν είπαν π ιητήτης θάλασσας και των περιπλανήσε-ων, κι άλλ ι τ υ �ρέωσαν πρ�θεση ε-ντυπωσιασμ ύ, ρ πή πρ ς τ ν ε"ω-ραϊσμ� της ναυτικής $ωής, περι�ρ�-νηση στ υς αγώνες των ναυτεργα-τών. Π λύ πενι�ρή, αλήθεια, συνα-

γωγή συμπερασμάτων, απ� μια πρ -σέγγισή τ υ μάλλ ν επιπ�λαιη κι εύ-κ λη, απ� ασύντακτες και επιδερμι-κές επισκέψεις στην ανεκδ τ λ γίατης πρ σωπικής τ υ $ωής κι απ� α-γν�ηση πτυ�ών π υ εκείν ς κρατ ύ-σε με σεμν�τητα μακριά απ� δημ -σι�τητες και τυμπαν κρ υσίες.

O Kα��αδίας ήταν ένας αθ�ρυ� ςκαι σεμν�ς αγωνιστής· εί�ε ασπαστεί

τις ιδέες της Aριστεράς απ� τα νεα-νικά τ υ �ρ�νια –κι έμεινε σ’ αυτέςαταλάντευτα μέ�ρι τ θάνατ� τ υ–και συμμετεί�ε στην Aντίσταση τηνπερί δ της Kατ �ής. H πλευρά τ υαυτή –εν π λλ ίς άγνωστη σ’ �σ υςτ ν αγάπησαν μέσα απ� τα π ιήματακαι τα πε$ά τ υ– δεν απ δεικνύεταιμ�ν απ� τις μαρτυρίες των ανθρώ-πων π υ τ ν γνώρισαν απ� κ ντά,αλλά μαρτυρείται ακλ�νητα απ� ταπ λιτικά τ υ π ιήματα, π υ με δικήτ υ απ��αση δεν ενσωματώθηκαν

στις τρεις π ιητικές τ υ συλλ γές.

Mαντ��υρία 1910O Nίκ ς Kα��αδίας γεννήθηκε

στις 11 Iαν υαρί υ τ υ 1910 στηνAπω Aνατ λή, στ Nικ�λσκι Oυσ υ-ρίσκι, μια μικρή π�λη της Mαντ$ υ-ρίας στην περι �ή τ υ Xαρμπίν, τηςκυρι�τερης π�λης της κεντρικήςMαντ$ υρίας.

Hταν τ δεύτερ παιδί τ υ Xαρίλα- υ και της Δωρ θέας Kα��αδία, γεν-νημέν ς μετά την Eυγενία-T$ένιακαι πριν απ� τ ν Δημήτρη-Mίκια. Oπατέρας τ υ, π υ εί�ε τη ρωσική υ-πηκ �τητα, διατηρ ύσε επι�είρησηεισαγωγών-ε"αγωγών και ήταν τρ -� δ�της τ υ τσαρικ ύ στρατ ύ,στ ν π ί ήταν επίσης έ�εδρ ς α-"ιωματικ�ς. H μητέρα τ υ πρ ερ��-ταν απ� την ε� πλιστική ικ γένειατων Aγγελάτων της Kε�αλ νιάς.

E"αιτίας της έκρυθμης κατάστα-σης στη Mαντ$ υρία ύστερα απ� τηνέκρη"η της επανάστασης στ Σε-τσ υάν και την παραίτηση τ υ Π υΓι, τελευταί υ αυτ κράτ ρα της Kί-νας, Xαρίλα ς Kα��αδίας εγκατέ-

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

K·ΣTHΣ ΓIOYPΓOΣ

Συνέεια στην 4η σελίδα

KYPIAKH 28 ΦEBPOYAPIOY 1999 - H KAΘHMEPINH 3

H πρώτη στρ��ή (αριστερά) και η εικ�ν�γρά�ηση (δε�ιά), έργ� τ�υ αράκτη Γ. Bελισσαρίδη, τ�υ π�ιήματ�ς τ�υ N. Kα��αδία «Federico Garcia Lorca», στηνε�αίρετη εκείνη πρώτη έκδ�ση της συλλ�γής «Π�ύσι» τ�ν Iαν�υάρι� τ�υ 1947 απ� τ�ν εκδ�τη Θαν. Kαρα�ία, �ίλ� τ�υ π�ιητή, στ�ν �π�ί� ε�άλλ�υ είναι α-ρισμέν� τ� π�ίημα. H συμπερίληψη, στ� «Π�ύσι» αυτ�ύ τ�υ π�ιήματ�ς, γραμμέν�υ στη μνήμη τ�υ εκτελεσμέν�υ απ� τ�υς �ρανκιστές �ασίστες μεγάλ�υIσπαν�ύ π�ιητή, ήταν μια εμ�ατική π�λιτική καταδήλωση, στα ρ�νια μάλιστα τ�υ τραγικ�ύ ελληνικ�ύ εμ�ύλι�υ, εκ μέρ�υς τ�υ Kα��αδία, � �π�ί�ς –με μ�νηε�αίρεση, αργ�τερα, τ� π�ίημα «Guevara» (στ� «Tρα�έρσ�», 1975)– δεν συμπεριέλα�ε στις συλλ�γές τ�υ κανένα άλλ� απ� τα «π�λιτικά» τ�υ π�ιήματα («Aθή-να 1943», «Aντίσταση», «Στ�ν τά�� τ�υ Eπ�νίτη», «Σπ�υδαστές») (αρεί� Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα).

λειψε τ 1914 τις επι�ειρήσεις τ υκαι έ�ερε την ικ γένειά τ υ στηνEλλάδα. T υς εγκατέστησε στην Kε-�αλ νιά, κ ντά στ υς παππ ύδες,στην Aσσ και στ Φισκάρδ , και ε-πέστρεψε –μετά τη γέννηση τ υ μι-κρ�τερ υ γι υ τ υ, τ υ Aργύρη– στηMαντ$ υρία. Oμως, η Oκτω�ριανήEπανάσταση και εμ�ύλι ς π υ ε-πακ λ ύθησε, τ ν απέκλεισαν στηPωσία. Διώ�τηκε, �υλακίστηκε, έ�α-σε την περι υσία τ υ. Διέ�υγε ακ -λ υθώντας τα υπ λείμματα τ υ α-ντιμπ λσε�ίκ υ στρατηγ ύ Bράνκελκι επέστρεψε στην Eλλάδα τ 1920,ένα ανθρώπιν ράκ ς με κλ νισμέν νεύρα.

Πειραιάς 1921H ικ γένεια μετακ�μισε τ 1921

στ ν Πειραιά, αρ�ικά στην δ� Φρα-γκιαδών, στη Φρεαττύδα, και στη συ-νέ�εια στην δ� B ύλγαρη, κ ντάστ Πασαλιμάνι. T�τε πήρε και τ �άπτισμα της θάλασσας ενδεκά-�ρ ν ς Nίκ ς, τα"ιδεύ ντας σεΣμύρνη και Kωνσταντιν ύπ λη με τ «Π λικ�ς» των Aγγελάτων, μα$ί μετ ν πατέρα τ υ π υ ήταν τρ � δ�-της τ υ πλ ί υ.

Στ δημ τικ� σ� λεί , �π υ εί�εσυμμαθητές τ ν Γιάννη Tσαρ ύ�ηκαι τ ν παπα-Γιώργη Πυρ υνάκη, Kα��αδίας άρ�ισε να εκδηλώνει τηνκλίση τ υ στ γράψιμ . Eπηρεασμέ-

ν ς απ� τα πρώτα τ υ δια�άσματα–την Aνθ λ γία τ υ Aγαθ κλή Kων-σταντινίδη και τα Hμερ λ�για τ υΣκ�κ υ– σκάρωνε στί� υς και τ υςέδει�νε στην αδελ�ή τ υ τη T$ένια,π υ έμελλε να γίνει και να μείνει λ γ τε�νικ�ς τ υ σύμ� υλ ς. E"έ-δωσε μάλιστα, με ικ ν μική ενίσ�υ-ση απ� συγγενείς και �ίλ υς, τρίατεύ�η τ υ τετρασέλιδ υ �υλλαδί υ«Σ� λικ�ς Σάτυρ ς», ενώ έγρα�εκαι στη «Διάπλαση των Παίδων», μετ ψευδώνυμ «O μικρ�ς π ιητής».

T 1922 ι Kα��αδία ν ίκιασαν έναδωμάτι τ υ σπιτι ύ τ υς σε μια ι-κ γένεια Mικρασιατών πρ σ�ύγωναπ� τ ν Tσεσμέ. H επα�ή τ υ Kα�-�αδία μα$ί τ υς, αλλά και με πρ�-σ�υγες απ� τη Pωσία, επέδρασε στηδιαμ�ρ�ωση της ψυ� σύνθεσης καιτης ιδε λ γίας τ υ. Πρ�σ�υγαςστην υσία και ίδι ς, συμμερι$�ταντ δράμα τ υς, ενώ παράλληλα πα-ρακ λ υθ ύσε τη �θίν υσα κ ινωνι-κή π ρεία τ υ πατέρα τ υ π υ, έ� -ντας �άσει �λ τ υ τ έ�ει, κατέ�ευ-γε, για � ήθεια και δ υλειά, στ υςεύπ ρ υς συγγενείς και μαρά$ωνε,ώσπ υ αρρώστησε σ �αρά και πέθα-νε απ� καρκίν τ 1929.

O Nίκ ς Kα��αδίας αγαπ ύσε τ ναθλητισμ�. Γυμνα$�ταν στ παλι�Γυμναστήρι τ υ Πειραιά, έκανεπυγμα�ία και αγωνι$�ταν στ ν Πει-

O Xαρίλα�ς και η Δωρ�θέα Kα��αδία με τα δυ� τ�υς παιδιά, την πρωτ�τ�κηEυγενία-T'ένια, στην αγκαλιά της μητέρας, και τ�ν δευτερ�τ�κ� Nίκ�-K�λια,�ταν ακ�μα η �ικ�γένεια διέμενε στη Mαντ'�υρία, την �π�ία εγκατέλειψαντ� 1914, πριν � K�λιας συμπληρώσει τα πέντε τ�υ ρ�νια (αρεί� �ικ�γένει-ας Kα��αδία).


Συνέεια απ� την 3η σελίδα

ραϊκ� – αλλά δεν έπαυε να γρά�ει.T 1928 δημ σίευσε στην πειραϊκήε�ημερίδα «Σημαία» τ πρώτ τ υπ ίημα, O θάνατ ς της παιδ ύλας,αισθαντική απή�ηση της συμπ�ν ι-ας τ υ για τ υς �ασανισμέν υς της$ωής. T υπέγρα�ε ως Πέτρ ς Bαλ-�άλας, επηρεασμέν ς πρ �ανώς α-π� τ �ιλ λ γικ� ψευδώνυμ Παύ-λ ς Nιρ�άνας τ υ αγαπητ ύ δασκά-λ υ τ υ.

Tελειών ντας τ γυμνάσι γρά-�τηκε στην Iατρική Σ� λή τ υ Πανε-πιστημί υ της Aθήνας, σύντ μα �-μως εγκατέλειψε τις σπ υδές για ναεργαστεί σε ναυτιλιακ� γρα�εί . Eί-�ε στ μετα"ύ γνωριστεί με τ υςπνευματικ ύς ανθρώπ υς τ υ Πει-ραιά και δημ σίευσε συνεργασίεςστ περι δικ� της Mεγάλης Eλληνι-κής Eγκυκλ παίδειας και στα περι -δικά «Διαν ύμεν ς» και «Pυθμ�ς».

Mαραμπ�ύT 1929, μετά τ θάνατ τ υ πατέ-

ρα τ υ, εγκατέλειψε τ γρα�εί καιτα «� ντρά λ γιστικά �ι�λία» καιμπάρκαρε ναύτης στ � ρτηγ�«Aγι ς Nικ�λα ς». Tις εντυπώσειςτ υ απ� εκείνα τα τα"ίδια –Aλε"άν-δρεια, Mασσαλία, Π ρτ-Σάιντ–, δη-μ σίευσε στ «Πειραϊκ�ν Bήμα», �-π υ επίσης και την Aπίστευτη περι-πέτεια τ υ λ στρ�μ υ Nακα�αναμ�-κ , περιπετειώδες α�ήγημα σε συ-νέ�ειες, π υ �μως δεν λ κληρώθη-κε, καθώς η ε�ημερίδα διέκ ψε τηνκυκλ � ρία της.

H εγκατάσταση της ικ γένειας τ 1933 στην Aθήνα, σε μια διώρ �ηπ λυκατ ικία της δ ύ Kιμώλ υ,στην Kυψέλη, υπήρ"ε σημαντικήστρ �ή στη $ωή τ υ. T ν I ύνι ε-κείν υ τ υ �ρ�ν υ κυκλ ��ρησε ηπ ιητική τ υ συλλ γή Mαραμπ ύ:245 αντίτυπα, τυπωμένα με έ" δα δι-κά τ υ στ περι δικ� «Kύκλ ς», μεεισαγωγικ� σημείωμα τ υ π ιητήKαίσαρα Eμμαν υήλ. O πνευματικ�ςκ�σμ ς της πρωτεύ υσας υπ δέ-�τηκε τ Mαραμπ ύ π λύ θερμά, θε-ωρώντας �τι έ�ερνε νέα πν ή στηνελληνική π ίηση, π υ μέ�ρι τ�τε δε-��ταν τις πεισιθανάτιες επιδράσειςτ υ Kώστα Kαρυωτάκη. Oλες ι κρι-τικές ήταν θετικές, "ε�ωριστά εκεί-νη τ υ Φώτ υ Π λίτη, στην πρώτησελίδα της «Πρωΐας», π υ έκανε αί-σθηση και συνέ�αλε να ακ υστεί ευ-ρύτερα τ �ν μα τ υ νεαρ ύ π ιητή.O Kα��αδίας εί�ε κερδίσει με τ σπαθί τ υ μια α"ι $ήλευτη θέση στ σκληρ� �ώρ των πνευματικών αν-θρώπων. Συνέ�ι$ε να τα"ιδεύει, �ω-ρίς να π λυσκ τί$εται για την εδραί-ωση της �ήμης τ υ. Δεν �ρειάστη-καν περισσ�τερα �ι�λία και συνε�είςδημ σιεύσεις π ιημάτων τ υ σταδιά� ρα έντυπα για να καθιερωθείκαι να γίνει περι$ήτητ ς στις λ γ τε-�νικές συντρ �ιές.

T 1938, αν και απαλλαγμέν ς, ωςπρ στάτης π λύτεκνης ικ γένειας,απ� στρατιωτικές υπ �ρεώσεις, κλή-θηκε για εκπαίδευση δυ μηνώνστην )άνθη. T 1939, απ �ασισμέ-ν ς �τι δεν θα σταδι δρ μ ύσε στηθάλασσα ως πλ ίαρ� ς, πήρε τ δί-πλωμα τ υ ραδι τηλεγρα�ητή B΄ τά-"εως. T ν ίδι �ρ�ν , �λη η ικ γέ-

H «Eλληνική Aνθ�λ�γία» τ�υ Aνέστη Kωνσταντινίδη,σ�ραγισμένη με τη σ�ραγίδα ex libris τ�υ N. Kα��αδία.Aπ� τα πρώτα αναγνώσματα τ�υ K�λια και της T'ένιας,άρδεψε α�ειδώς και εν... κρυπτώ τη μαθησιακή δίψατ�υς με: «Aσματα ηρωικά... ιστ�ρικά... ερωτικά... �ακι-κά... λυρικά» (αρεί� �ικ�γένειας Kα��αδία).

«Λ�γ�ι και αντίλ�γ�ι» τ�υ Παύλ�υ Nιρ�άνα, με α�ιέρωσητ�υ συγγρα�έα: «Στ�ν K�λια Kα��αδία, απ� εκτίμησηστ� νεαρ� τ�υ τάλαντ�. 10 N�εμ�ρί�υ 1926. Hταν � πρώ-τ�ς δάσκαλ�ς τ�υ, θυμάται η T'ένια. Kι � K�λιας είε έναείδ�ς σιωπηλής λατρείας «για τ�ν π�λιτισμέν� και σ��άνθρωπ�, π�υ τ�υ �έρθηκε σαν ίσ�ς πρ�ς ίσ�ν».

O Nίκ�ς Kα��αδίας με τ�ν αδελ�� τ�υ Δημήτρη-Mήκια, τ�ν τριτ�τ�κ� (δε-�ιά), τ� 1929, στ�ν Πειραιά. Tη ρ�νιά εκείνη πέθανε � πατέρας τ�υς και � K�-λιας εγκατέλειψε τα «�ντρά λ�γιστικά �ι�λία» τ�υ ναυτιλιακ�ύ γρα�εί�υκαι μπάρκαρε ναύτης στ� «Aγι�ς Nικ�λα�ς» (αρεί� �ικ�γένειας Kα��αδία).

νεια –και η T$ένια, π υ στ μετα"ύεί�ε παντρευτεί τ ν Aγγελ Kα��α-δία (απ� άλλ σ�ι Kα��αδία)– μετα-κ�μισαν στ 10 της δ ύ Aγί υ Mε-λετί υ, στην Kυψέλη.

T ν Oκτώ�ρι τ υ 1940, N. Kα�-�αδίας επιστρατεύτηκε. Yπηρέτησεστ αλ�ανικ� μέτωπ , ημι νηγ�ςστην III Mεραρ�ία, �π υ συνεργά-στηκε με τ περι δικ� «H λ�γ�η»π υ έ�γα$αν συμπ λεμιστές τ υ στ �ωρι� K ύδεσι. T�τε έγραψε τ πε-$ γρά�ημά τ υ Στ άλ γ� μ υ, π υτ ευρύτερ αναγνωστικ� κ ιν� τ γνώρισε μετά τ θάνατ� τ υ. T 1941, με την κατάρρευση τ υ μετώ-π υ και την πισθ �ώρηση, γύρισεπε$ή στην Aθήνα, �πως �ιλιάδες �α-ντάρ ι.

E$ησε �λη την Kατ �ή στην Aθή-να, πήρε μέρ ς στην Aντίσταση –α-γωνίστηκε «μέσα απ� τις γραμμέςτ υ KKE», γρά�ει η αδελ�ή τ υ ηT$ένια– αρ�ικά στ EAM των ναυτι-κών, μετά στ EAM των λ γ τε�νών.Aυτή την περί δ έγραψε τα αντι-στασιακά τ υ π ιήματα. Πρώτ τ Aθήνα 1943, π υ δημ σιεύτηκε στ παράν μ περι δικ� «Πρωτ π�ρ ι»τ Δεκέμ�ρι τ υ 1943 με τ ψευδώ-νυμ A. Tαπειν�ς. T�τε μετέ�ρασε,μα$ί με τ ν Bασ. Nικ λ�π υλ , τρίαμ ν�πρακτα τ υ Eυγένι υ O’ Nιλ μεήρωες ναυτικ ύς και ανθρώπ υς τ υλιμανι ύ.

T 1945, περιμέν ντας, με τ τέ-λ ς τ υ π λέμ υ να "αναρ�ίσ υν ιθαλάσσιες μετα� ρές για να "ανα-μπαρκάρει, συνεργάστηκε με τ πε-ρι δικ� τ υ Δημ. Φωτιάδη «Eλεύθε-ρα Γράμματα», και στ τεύ� ς τ υαρ. 3, Mάι ς 1945, μέσα σε κλίμα �α-


O Nίκ�ς Kα��αδίας, �κτώ ρ�νών, τ� 1918 στ� Aργ�στ�λι. Kάθε απ�γευμα,θυμάται η αδελ�ή τ�υ T'ένια, τα παιδιά �ρίσκ�νταν με την νταντά στην πλα-τεία κι � K�λιας «�έ�ευγε για να κάνει �ιλίες με τ�υς στρατιώτες τ�υ συμ-μαικ�ύ στρατ�ύ», π�υ τ�υ άρι'αν ταινίες απ� τα καπέλα τ�υς (αρεί� �ικ�-γένειας Kα��αδία).

Aλ�ανικ�. Tην ίδια �ρ νιά η Bάρδια�γήκε στα γαλλικά απ� τις εκδ�-σεις Editions Stock με τίτλ EnBourlinguant, μετα�ρασμένη απ�τ ν Γκι-Mισέλ Σ νιέ.

T 1972 έγραψε τ π ίημαGuevara, για τ ν Aργεντιν� επανα-στάτη π υ σκ τώθηκε εν αι�μαλω-σία στη B λι�ία. T 1973 ανέ�ηκε,πρ σκαλεσμέν ς τ υ καθηγητή K.Mητσάκη, στη Θεσσαλ νίκη, για ναπαραστεί σε εκδήλωση πρ ς τιμήντ υ στ Λ γ τε�νικ� Eργαστήρι τ υΣπ υδαστηρί υ της Nέας Eλληνι-κής Φιλ λ γίας τ υ Aριστ τέλει υΠανεπιστημί υ. Tην ίδια �ρ νιά, ιεκδ�σεις «Kέδρ ς» της Nανάς Kαλ-λιανέση έ�γαλαν, σε έναν τ�μ τ Mαραμπ ύ και τ Π ύσι.

T ν Δεκέμ�ρι τ υ 1974 υπέγρα-ψε την αντιμ ναρ�ική διακήρυ"η εν�ψει τ υ δημ ψη�ίσματ ς για τηντύ�η της μ ναρ�ίας στην Eλλάδακαι, περιμέν ντας να μπαρκάρει πά-λι τ ν Mάρτι , "ανακ ίτα$ε τα π ιή-ματα για την τρίτη τ υ συλλ γή.Eνιωθε π λύ αδύναμ ς. Πρ αισθα-ν�ταν τ επερ��μεν τέλ ς και ε"έ-�ρα$ε τ �� πως δεν θα πρ λά-�αινε να λ κληρώσει τ έργ τ υ.

Tη Δευτέρα 10 Φε�ρ υαρί υ 1975,με την T$ένια στ πλευρ� τ υ, πέθα-νε στην κλινική Aγι ι Aπ�στ λ ι, απ�εγκε�αλικ� επεισ�δι . H κηδεία τ υέγινε την επ μένη, απ� τ A΄ Nεκρ -τα�εί της Aθήνας. Δεν πρ λά�ε ναδει τυπωμέν τ Tρα�έρσ τ υ, π υεκδ�θηκε τ ν Aπρίλι απ� τ ν «Kέ-δρ ». Δεν πρ�λα�ε να ακ ύσει μελ -π ιημένα τα π ιήματά τ υ. Στην α-τ$έντα τ υ �ρέθηκαν τρεις στί� ιπ υ ήθελε –μα δεν έγινε– να πρ τα-�θ ύν στ Tρα�έρσ : «Mα ήλι ς ε-�ασίλεψε κι αητ�ς απεκ ιμήθη /και τ � ριά τ δρ σερ� τ ν πήραντα καρά�ια. / Kι έτσι τ υ δ�θηκε και-ρ�ς τ υ Xάρ υ και σε πήρε.»

ρύ απ� την ήττα της Aριστεράς σταΔεκεμ�ριανά και απ� τις διώ"εις, δη-μ σίευσε τ π ίημα Federico GarciaLorca. Mια μετά�ραση τ υ π ιήμα-τ ς Tα παλιά σπίτια της Φλάνδρας,τ υ Aμερικαν ύ Φ ρντ Mάντ " Φ ρ-ντ, ήταν η δεύτερη συνεργασία τ υεκεί. H τρίτη ήταν τ π ίημα Aντίστα-ση. Tην ίδια επ �ή δημ σίευσε στ περι δικ� της EΠON «Nέα Γενιά» τ π ίημα Στ ν τά" τ υ Eπ νίτη.

T ν Oκτώ�ρι τ υ 1945 μπάρκαρεδ�κιμ ς ασυρματιστής στ επι�ατη-γ� «K ρίνθια», π υ έκανε τα"ίδιαστ Aιγαί : Πειραιάς-Θεσσαλ νίκη-Kα�άλα. Δεν εί�ε π λιτική δράση, �-μως δεν έμεινε αμέτ � ς. Oταν τ πλ ί μπήκε στη γραμμή Πειραιάς-Aλε"άνδρεια-Mασσαλία, μετέ�ερευλικ� απ� και πρ ς την Eλλάδα, � η-θ ύσε διωκ�μεν υς να δια�ύγ υνστ ε"ωτερικ�.

T ν Iαν υάρι τ υ 1947 εκδ�θηκεη δεύτερη συλλ γή τ υ, τ Π ύσι,�ωρίς τα π λιτικά τ υ π ιήματα. Hδ υλειά τ υ, σα�ώς ωριμ�τερη απ’τ Mαραμπ ύ, δέ�τηκε επικρίσεις, ε-πειδή τα νέα τ υ π ιήματα δεν ήτανπ λιτικά. O Aιμίλι ς X υρμ ύ$ι ς, α-π� τις σελίδες της «Nέας Eστίας»,κατηγ�ρησε την π ίηση τ υ για «έλ-λειψη ήθ υς».

T 1949 ανέλα�ε καθήκ ντα υ-πεύθυν υ συρματιστή στ επι�ατη-γ� «Kυρήνεια» και τ 1953 πήρε τ δίπλωμα ασυρματιστή A΄ τά"εως. T Mάρτι τ υ 1954, �ίλ ς τ υ εκδ�-της Θανάσης Kαρα�ίας, π υ τ υ εί�ε�γάλει τ Π ύσι και, σε δεύτερη έκ-δ ση, τ Mαραμπ ύ, τ υ έ�γαλε τ πε$ γρά�ημα Bάρδια. H αυτ κτ νία,τ 1957, τ υ αδελ� ύ τ υ, Aργύρη,π υ ήταν κι εκείν ς ναυτικ�ς, μέσαστ καρά�ι �π υ ήταν καπετάνι ς,τ ν συγκλ�νισε τ�σ π υ σταμάτησενα γρά�ει.

T 1961, με τη μεσ λά�ηση τ υAιμ. X υρμ ύ$ι υ, διευθυντικ ύ στε-λέ� υς, τ�τε, στην «Kαθημερινή», ε-πανεκδ�θηκαν απ� τ ν «Γαλα"ία»της Eλένης Bλά� υ τ Mαραμπ ύκαι τ Π ύσι σε έναν τ�μ π υ έκανεαλλεπάλληλες εκδ�σεις. T 1964 η ικ γένειά τ υ μετακ�μισε στην δ�Γέλων ς και τ ν επ�μεν �ρ�ν στην δ� Δειν κράτ υς 5, στ K λω-νάκι, στ σπίτι της παντρεμένης κ�-ρης της T$ένιας, της Eλγκας, της α-γαπημένης τ υ ανιψιάς. T 1966 γεν-νήθηκε Φίλιππ ς Xατ$�π υλ ς, γι ς της Eλγκας, π υ Kα��αδίαςτ υ α�ιέρωσε αργ�τερα τα Παραμύ-θια τ υ Φίλιππ υ, π υ μπήκαν στησυλλ γή Tρα�έρσ .

Tρα�έρσ�και στερν� τα�ίδι

T ν Mάρτι τ υ 1967 Kα��α-δίας έδωσε μια μεγάλη συνέντευ"ηγια τ περι δικ� «Πανσπ υδαστι-κή», στ ν Mάκη Pηγάτ και στ νΓιάννη Kα ύνη, μέλη της Δημ κρα-τικής Nε λαίας Λαμπράκη, στ υς π ί υς έγραψε και α�ιέρωσε τ π ίημα Oι σπ υδαστές, π υ επίσηςδεν μπήκε π τέ σε συλλ γή τ υ. T 1968 έγραψε τη ν υ�άλα Λι, π υπρωτ δημ σιεύτηκε π λύ αργ�τε-ρα, και τ 1969, τ πε$ γρά�ημαT υ π λέμ υ, μια ιστ ρία απ’ τ ν

Colombo 28.12.49 - στ� επι�ατηγ� «Kυρήνεια». Δυ�μισι μήνες νωρίτερα, στ� ίδι� αυτ� κεϋλανέ'ικ� λιμάνι, «εναυτ�-λ�γήθη ως ραδι�τηλεγρα�ητής... την 8.10.1949 επί τ�υ A/Π “Kυρήνεια” κ�ρων 4.542», δια�ά'�υμε στη σελίδα 28 τ�υναυτικ�ύ �υλλαδί�υ τ�υ Nίκ�υ Kα��αδία (αρεί� �ικ�γένειας Kα��αδία).


Aπ��αιρετισμ�ς στ� «Aquarius»Σελίδες απ τη ιλία με έναν «απίστευτα τρυ ερ άνθρωπ�»

Στ� T�υρκ�λίμαν�, μεσημεράκι 17 Mαΐ�υ 1974: � Nίκ�ς Kα��αδίας παρέα με τη Θεανώ Σ�υνά, στα δε�ιά τ�υ, τη Nι��η Παπαδημητρακ�π�ύλ�υ, τ�ν HλίαΠετρ�π�υλ� και, εκτ�ς κάδρ�υ, τη Mαίρη K�υκ�υλέ (�ωτ.: Hλίας X. Παπαδημητρακ�π�υλ�ς).

T�υ Hλία X. Παπαδημητρακ�π�υλ�υ

ENA BPAΔAKI, στις αρ�ές τ�υ 1974,κι ενώ ετ�ιμα��μαστε να απ�λαύ-σ�υμε μια μεγαλειώδη �μελέτα, πα-ρέα με τ�ν μ�λις α�ι�θέντα σπίτιμας, απ� τ�ν B�λ�, αρ�αί�ν �ίλ� μαςΓιώργ� X�υρμ�υ�ιάδη (τ�ν ευ�ήμωςγνωστ�ν σήμερα πρ�ϊστ�ρι�λ�γ�ν),μ�υ τηλε�ώνησε "α�νικά � HλίαςΠετρ�π�υλ�ς και μ�υ ανήγγειλε �τισε ένα διαμέρισμα στ� Λυκα%ηττ�%ρισκ�ταν � Nίκ�ς Kα%%αδίας με 2-3�ίλ�υς – και μας περίμεναν. Δεν εί�ασυναντήσει μέ�ρι τ�τε τ�ν Kα%%αδίακαι "εκινήσαμε ασμένως και �ι τρειςμας (εγώ, η γυναίκα μ�υ και � X�υρ-μ�υ�ιάδης), κ�υ%αλώντας μα�ί και τ�τηγάνι με την �μελέτα...

Eτσι γνώρισα τ�ν Nίκ� Kα%%αδία,τ�ν K�λια �πως υπέγρα�ε. Hταν έ-νας απίστευτα τρυ�ερ�ς και λαϊκ�ςάνθρωπ�ς, μέσα σε πέντε λεπτά σετύλιγε με μιαν απέραντη �ικει�τητα,τ�ν ένιωθες "α�νικά �ίλ� σ�υ απ� α-νέκαθεν π�υ λένε, διηγ�ταν ακατά-παυστα απίστευτες ιστ�ρίες π�υ κα-τεδά�ι�αν κάθε ένν�ια καθωσπρεπι-

σμ�ύ και σάρκα�αν τ�υς καλ�ύς τρ�-π�υς των μεγαλ�σ�ημ�νων της �ά-ρας... Σε τα"ίδευε σε απίθανα μέρη,υμνώντας συνε�ώς τη θάλασσα – δη-λαδή τα λιμάνια και (κυρίως) τις γυ-ναίκες τ�υς. M�ν�ν �ταν διά%α�επ�ιήματά τ�υ μεταμ�ρ�ων�ταν κά-πως, γιν�ταν �ι�νεί απών, αλλ�ύ αρ-μένι�ε...

� � �

Eνα μεσημεράκι, στα μέσα Mαΐ�υτ�υ 1974, %ρεθήκαμε η ίδια παρέαστ� T�υρκ�λίμαν�, για να τ�ν "ε-πρ�%�δίσ�υμε. O Kα%%αδίας, με τ�ίδι� τριμμέν� μ�ν�πετ� σακκάκι κιένα ε"ίσ�υ παλη� κα%�υράκι, καθ�-ταν λίγ� μελαγ��λικ�ς: ανα�ωρ�ύ-σε στις τέσσερεις τ� απ�γευμα μετ� κρ�υα�ερ�πλ�ι� «Aquarius», �-π�υ (�υσικά) υπηρετ�ύσε ως ασυρ-ματιστής.

T�ν συν�δευσα μέ�ρι τ� πλ�ί�:�,τι κ�υ%αλ�ύσε, τα εί�ε %�λέψει σεένα μικρ�, �θαρμέν� πλαστικ� %αλι-τσάκι τής «Air France». Kάπ�ια στιγ-μή με πήρε παράμερα, και μ�υ ε"έ-θεσε τ� σ�έδι� τ�υ: Eπρεπε να τα


Mάθημα ήθ�υς...[...] Eκείν� π�υ ανατρέπει την

καθεστηκυία ηθική –και δίνειστην «Bάρδια» μιαν άλλη διά-σταση, σ�εδ�ν π�λιτική– είναιτ� γεγ�ν�ς, πως �λ�ι αυτ�ί �ιντεσπεράντ�ς (π�ρνες, ρ�υ�ιά-ν�ι, λαθρέμπ�ρ�ι, παιδεραστές,τυ��διώκτες κ.λπ.) δεί�ν�υν ��ιμ�ν� μια καταπληκτική αλλη-λεγγύη, αλλά και μια συνέπειακυρι�λεκτικά απρ�σδ�κητη [...]

Kεντρικ�ς ά"�νας � έρωτας,υπ� �ιανδήπ�τε μ�ρ�ή. Oρισμέ-νες, �μως, αρ�ές παραμέν�υντελείως απαρά%ατες. Θα μπ�-ρ�ύσε να απ�δελτιωθεί ένας μι-κρ�ς κώδικας ηθικής:

Για τ�ν Kα%%αδία, δυ� άνθρω-π�ι π�υ κάν�υν έρωτα (έστω καιεπί �ρήμασι) θεωρ�ύνται διά %ί-�υ σύντρ��ι. Δυ� εραστές,π�υ έ�αγαν απ� τ� ίδι� πιάτ�τρίτ�υ, κ�ιν�ύ �ίλ�υ, δεν συ-νευρίσκ�νται πλέ�ν π�τέ κ.�.κ.

Eδώ θέλω να καταλή"ω. H α-στική πε��γρα�ία, στ� μέτρ�π�υ καταγρά�ει σωστά τα αστι-κά καμώματα, είναι γεμάτη πά-θη, μεγάλ�υς έρωτες, αγνά αι-σθήματα, τραγικ�ύς �ωρισμ�ύς,μίση α%υσσαλέα. Δυ� θερμ�ί ε-ραστές, π�υ � ένας κινδυνεύεινα πεθάνει, εάν �ύγει � άλλ�ς,μετα%άλλ�νται "α�νικά (για λ�-γ�υς ερωτικ�ύς, συμ�έρ�ντ�ςή άλλ�υς) σε αδυσώπητ�υς ε-�θρ�ύς. Xωρί��υν υ%ρι��μεν�ι.Oταν τύ�ει και συναντηθ�ύν, α-π�στρέ��υν επιδεικτικά την κε-�αλή, δεν �αιρετι�ύνται.

Tίπ�τα απ� �λα αυτά δεν περ-νάει στ�ν Kα%%αδία. T� ήθ�ςλειτ�υργεί �ωρίς σκαμπανε%ά-σματα. Oλα είναι πάγια. Oι ερα-στές θα αγκαλιασθ�ύν με κά-π�ια στ�ργή, �ταν "ανα%ρεθ�ύ-νε, �ι �ίλ�ι θα �ιληθ�ύν, θα �ά-νε και θα πι�υν, η μάνα π�υ έ�α-σε τ� παλληκάρι της στη θάλασ-σα, δεν θα γευθεί π�τέ πια ψάρι.

Θεωρώ την «Bάρδια» μέγιστ�μάθημα ήθ�υς. Mακάρι να μπ�-ρ�ύσε να διδα�θεί στα σ��λεία.

H. X. Παπαδημητρακ�π�υλ�ς

Aπ�σπασμα απ� την πρώτη δημ�σίευ-ση στη «Φιλ�λ�γική Kαθημερινή»της 4/8/1977 με τίτλ�: T� ήθ�ς στη«Bάρδια» τ�υ Nίκ�υ Kα��αδία.

�επρ��δισμα στ� «Aquarius», μέσα Mαΐ�υ τ�υ 1974. «T�ν συν�δευσα μέ!ρι τ� πλ�ί�: �,τι κ�υ�αλ�ύσε τα εί!ε ��λέ-ψει σε ένα μικρ�, �θαρμέν� �αλιτσάκι της “Air France”». Mε τ�ν Hλία Παπαδημητρακ�π�υλ�, ένα απ�!αιρετιστήρι�απ�γευμα, στ�ν Πειραιά (αρ!εί� Hλία X. Παπαδημητρακ�π�υλ�υ).

κατα�έρω να �ύγω απ� τ�ν στρατ�(ήμ�υν τ�τε αρ�ίατρ�ς), ώστε ναμπαρκάρ�υμε στ� «Aquarius» – εκεί-ν�ς πάντα ως μαρκ�νίστας, εγώ ωςγιατρ�ς, �π�τε... κ.λπ., κ.λπ.

� � �

Συνάντησα για τελευταία ��ράτ�ν Kα%%αδία τ� πρωί της 23ης N�-εμ%ρί�υ 1974, στ� διαμέρισμα της α-δελ�ής τ�υ T�ένιας, στην Δειν�κρά-τ�υς 5. Aνα�ωρ�ύσα εκείνη την ημέ-ρα για τ� στρατιωτικ� ν�σ�κ�μεί�της Πάτρας, και πέρασα να τ�ν δω.Παρά την σιγ�υριά π�υ ένιωθε κ�ντάστ�υς δικ�ύς τ�υ (την αδελ�ή τ�υκαι τα ανίψια τ�υ, την Eλγκα κυρι�-

λεκτικά την λάτρευε), �αιν�ταν λίγ�ανήσυ��ς, κάπως α%έ%αι�ς, σαν με-λαγ��λικ�ς.

Mε κράτησε σ�εδ�ν ώς τ� μεσημέ-ρι, μιλώντας περί ανέμων και υδά-των, και επιδεικνύ�ντάς μ�υ διά��-ρα (απ�κρυ�α και μη) της πρ�σωπι-κής τ�υ συλλ�γής, αλλά και κ�ινά�αρτιά – �πως τ� πιστ�π�ιητικ� τ�υγεννήσεως, τ� 1910, στην Mαντ��υ-ρία, ένα δελτί� ταυτ�τητ�ς π�υ έ-%γαλε τ� 1928 στ�ν Πειραιά (τη �ρ�-νιά π�υ μπήκε στην Iατρική, παρέαμε έναν γνωστ� μ�υ ψυ�ίατρ� στηνKα%άλα, τ�ν Pέν� Bαμ%ακ�ύση, ήδημακαρίτη) κ.ά.

T� κλίμα %άραινε. Eπρεπε να "εκι-

νήσω για την Πάτρα. Mε συν�δευσεμέ�ρι τ� αμά"ι. /α�νικά, την ώραπ�υ ετ�ιμα��μ�υν να "εκινήσω, γυ-ρί�ει και μ�υ λέει:

— Oταν πεθάνω, να με πάτε �ι δυ�σας, εσύ και � Πετρ�π�υλ�ς: έτσι θαγέρνω, �πως στη θάλασσα...

Kατάλα%α τ� καλαμπ�ύρι, π�υ %α-σι��ταν στη δια��ρά τ�υ ύψ�υς τωνδυ� μας – αλλά απ�μεινα απ�σ%�λω-μέν�ς. O Kα%%αδίας με �τύπησε τρυ-�ερά στην πλάτη:

— Mην τα παίρνεις τ�ις μετρητ�ίς,μ�υ λέει, έτσι τα λέω – τώρα π�υ δενέ�ω δ�υλειά...

Kαι, �αμηλών�ντας τη �ωνή, ενώτ� πρ�σωπ� τ�υ έπαιρνε εκείν� τ�

αθώ�, σ�εδ�ν παιδικ� ύ��ς κάπ�ιαςεπερ��μενης ελευθερ�στ�μίας, με"επρ�%�δισε με ένα απ� τα αμίμητάτ�υ:

— Λια μ�υ, μ�υ ψιθύρισε, δ�υλειάδεν εί�ε τ� μ.... και μάθαινε τσαγκά-ρης...

� � �

Δυ�μισι μήνες ακρι%ώς αργ�τερα,στις δέκα Φε%ρ�υαρί�υ 1975, %ρι-σκ�μ�υν στ� Συμ%�ύλι� Eπιλ�γήςOπλιτών στ�ν τ�π� καταγωγής τ�υKα%%αδία, στ� Aργ�στ�λι. Eκεί πλη-ρ��ρήθηκα τ�ν αι�νίδι� θάνατ�τ�υ: άλλ�ι τ�ν πήγαν, λ�ιπ�ν, στ�νκάτω κ�σμ�...


Mαραμπ�ύ – Π�ύσι – Bάρδια – Tρα�έρσ�«H π�ιητική σύν�ψη μιας ανθρώπινης κατάστασης»

T�υ Δημήτρη Kαλκύρη

ΛENE πως �ταν � I�ύλι�ς Bερνγνώρισε τ�ν Aλέ�ανδρ� Δ�υμά(πατέρα), απ��άσισε: «O,τι κάνειαυτ�ς με την Iστ�ρία θα κάνω εγώμε την Γεωγρα�ία». Kάπως ανάλ�-γα αντιμετώπισε και � Kα��αδίαςτη γενιά τ�υ: O,τι έκαναν εκείν�ιμε την Pωμι�σύνη έκανε αυτ�ς μετη θάλασσα.

Γιατί, λίγ� ή π�λύ, �ι περισσ�τε-ρ�ι π�ιητές της γενιάς τ�υ ’30 έ-γραψαν κάπ�τε έργα της θάλασ-σας: Hμερ�λ�γι� Kαταστρώματ�ς� Σε�έρης, Aτλαντικ� � Eγγ�ν�-π�υλ�ς, Στρ��ές στρ��άλων καιMεγάλ� Aνατ�λικ� � Eμπειρίκ�ς,Eμ�ατήρι� τ�υ Ωκεαν�ύ � Pίτσ�ς,Mικρ� Nαυτίλ� � Eλύτης κ.�.κ., εν-δεικτικά. Kαι ά�θ�να θαλασσινάμ�τί�α απ� δίπλα (γ�ργ�νες δί-κλωνες, δελ�ιν�κ�ριτσα κ.λπ.).

Στ� πάνθε�ν της γενιάς τ�υ ’30 �θρ�ν�ς τ�υ Π�σειδώνα έ%ει δικαι-ωματικά κατακυρωθεί στ�ν Oδυσ-σέα Eλύτη, π�υ τ� απαστράπτ�νAιγαί� τ�υ λ.%. είναι μια αλληγ�ρίατης Oυτ�πίας, και μια μ�ρ�ή τ�υΠρωτέα αναδύεται κρυσταλλική α-π� τα ευγενικά νερά τ�υ Δ. I.Aντωνί�υ. Για π�λλ�ύς, � Kα��α-δίας διατέλεσε μ�νά%α ιδανικ�ςκαι [μάλιστα] ανά�ι�ς εραστής/τωνμακρυσμένων τα�ιδιών και των γα-λά�ιων π�ντων», διαπλάθ�ντας μια%ρωματ�υργία αντανακλάσεων καιιριδισμών, π�υ δεν έ%ει μεγάλησ%έση με τ� «�αθύ γαλά�ι� π�υ α-γαπήσαμε» στ�ν Eλύτη. T� %ρώματ�υ Kα��αδία πρ�έρ%εται απ� με-λάνη σινική, είναι τ� έργ� της υ-δρ�γειας σ�υπιάς και απ�καλύπτε-ται κεντημέν� «με τ� �ελ�νι» στ�στήθ�ς («κει π�υ η τύψη μ’ άγγι�εκι έτρε#α σαν τρελ�ς»), είναι δεπρ�ϊ�ν μ�%θ�υ και εργασίας· τ�%ρώμα στ�ν Eλύτη είναι ανταύγειαρέμ�ης.

� � �

Mεγαλωμέν�ς στην π�ιητική τωνγρα�ικών λυρισμών π�υ γέμι'αν ταπρ�π�λεμικά �ιλ�λ�γικά περι�δι-κά, αλλά και μυθ�λ�γικά στιγματι-σμέν�ς απ� «των ανα#ωρήσεων τημανία», � Kα��αδίας επιν�εί τ� εύ-ρημα τ�υ επαγγελματία ασυρματι-στή � �π�ί�ς στέλνει, υπ� τύπ�νπ�ιήματ�ς, �νειρικές ειδήσεις απ�τ�π�υς %ιμαιρικ�ύς, συνθέτ�νταςτα λεκτικά τ�πία μιας μυστικής γε-ωγρα�ίας.

O Kα��αδίας μ�ιά'ει να κατάλα-�ε εγκαίρως, σαν τ�ν Eμπειρίκ�,πως κατά �άθ�ς είμαστε, με τ�ντρ�π� μας, «�λ�ι μας ναυτικ�ί εκναυτικών και �λ�ι μας θαλασσιν�ίε� απαλών �νύ%ων», αλλά αυτ�ς εί-ναι απ� τ�υς λίγ�υς π�υ �ντως τα-�ίδεψε, σε δρ�μ�λ�για π�υ συναρ-πά'�υν τ�ν κατ’ �ναρ ναυτιλλ�με-ν� αναγνώστη. Γιατί 'ώντας τη ρε-αλιστική πλευρά τ�υ ενυπνί�υ,

�ρ�ντισε να μην την απ�γυμνώσειαπ� τ� αίθρι� αίσθημα τ�υ �ευγα-λέ�υ. Tα ασύρματα π�ιήματά τ�υέγιναν ιδιαίτερα δημ��ιλή γιατί α-�ι�π�ι�ύσαν τη �αντασμαγ�ρίατ�υ ρ�μαντισμ�ύ, συνδέ�ντάς τηνμε τ�ν ηλεκτρισμ� της νε�τερικήςπ�ίησης.

Oμως τ� τέ%νασμα ερμηνεύτηκεσ%ετικά γρήγ�ρα απ� τα τα�ιδιωτι-κά πρακτ�ρεία της �ιλ�λ�γικήςγρα�ει�κρατίας μας και δεν τ�νναυτ�λ�γησαν στ� σκά��ς της γε-νιάς τ�υ, α�ήν�ντάς τ�ν ως ε�ωτι-κ� πτην� «ν’ ακρ��ατεί στα πατα-ράτσα». Στ� τέλ�ς τ�υ απ�νεμήθη-κε διακριτικά τ� εύσημ� τ�υ «πρώ-τ�υ στην Eλλάδα “καταραμέν�υ”π�ιητή», τίτλ�ς π�υ ισ�δυναμ�ύσελίγ� π�λύ με τιμητική απ�στρατεία.

O%ι πως �λα αυτά έγιναν, �έ�αια,εσκεμμένα ή μεθ�δικά. Π�ύ κατα-τάσσεται ένας συγγρα�έας είναιγιν�μεν� π�λλών παραγ�ντων α-σ�αλώς· πάντως �ι σπάνιες δημ�-σιεύσεις και η διαρκής «απ�υσία»τ�υ Kα��αδία απ� τα �ιλ�λ�γικά,δεν απ�κλείεται να έπαι�αν τ� ρ�-λ� τ�υς. Oι παρακμασμένες υ��-

λ�γικές κατα��λές, μα'ί με τις θε-ματ�λ�γικές τ�υ εμμ�νές, σε συν-δυασμ� με κάπ�ιες εμ�ανείς στι-%�υργικές αδε�ι�τητες (τ�υ πρώ-τ�υ �ι�λί�υ τ�υ ιδιαίτερα), ��ήθη-σαν πιθαν�τατα να παγιωθεί η στά-ση αυτή. Πιθαν�τατα � Kα��αδίαςαντιλή�θηκε απ� νωρίς �τι η μυ-στική συνταγή των «ν�στων» απ�-καλύ�θηκε γρήγ�ρα, �τι και άλλ�ιδ�ύλευαν στ� ίδι� κατάστρωμα καιπως η μεταγρα�ή της πρ�θεσηςγια �υγή σε ρίμα δεν επαρκ�ύσε.Eτσι επιστράτευσε μεθ�δ�υς δρα-στικ�τερες και αντανακλαστικές:την ��ειδωτική σάτιρα, τη στεριανή'άλη, τ�ν υ�άλμυρ� ερωτισμ� και,τέλ�ς, τ� αμ�ί�ι� μυθιστ�ρημα.

Kατηγ�ρήθηκε επίσης �τι απερ-γάστηκε τη �υγή. Φεύγει �μως τε-λικά; H Kε�αλ�νιά είναι η Iθάκη; Oι�μηριστές δεν έ%�υν καταλή�ει α-κ�μα. Oύτε �ι κα�α��λ�γ�ι, ��ά-μαι... O Kα��αδίας διατηρεί σε άλ-λ�ν παράλληλ� την εύθραυστη ι-σ�ρρ�πία π�υ πέτυ%ε � Kα�ά�ηςανάμεσα στ� τετριμμέν� και τ�αι�νιδιαστικ�, ανάμεσα στ� περι-θώρι� της Iστ�ρίας και τ� κατα-τρεγμέν� απ� την τύψη σώμα τωναισθήσεων. H μυθ�πλασία της Aλε-�άνδρειας αναλ�γεί μέ%ρις εν�ςσημεί�υ με τη «θάλασσα» τ�υ Kα�-�αδία. Mυθ�π�ιία τ�υ πλάγι�υ λ�-γ�υ �υσιαστικά, π�υ επι%ωριά'ειστ�ν κήπ� της λ�γι�τητας.

Aλλά, παρά τη λ�γι�τητα, τιςπρ��ανείς επιδράσεις, τ�ν %αμη-λ��ων� ρ�μαντικ� τ�ν� ν�σταλγι-κών περιπλανήσεων σε άλλες επ�-%ές και τη θεματ�λ�γία π�υ, �αιν�-μενικά τ�υλά%ιστ�ν, ήταν έ�ω απ�την τρέ%�υσα πρ��ληματική, � π�ι-ητής �ρήκε μεγάλη απή%ηση.

Aπ� τα είκ�σί τ�υ τα�ιδεύει σ%ε-δ�ν ασταμάτητα και π�τε π�τε δη-μ�σιεύει κάπ�ια π�ιητικά γυμνά-σματα. T� 1933 � Xίτλερ γίνεται κα-γκελάρι�ς της Γερμανίας. Kυκλ�-��ρεί τ� μυθιστ�ρημα Xαμέν�ςOρί��ντας τ�υ T'έιμς Xίλτ�ν, HAνθρώπινη M�ίρα τ�υ Aντρέ Mαλ-ρ� και � Mατωμέν�ς Γάμ�ς τ�υ Φε-δερίκ� Γκαρθία Λ�ρκα. T� �ρα�εί�N�μπέλ λ�γ�τε%νίας απ�νέμεταιστ�ν «άπατρη» Pώσ� I�άν Mπ�ύ-νιν. Στην Eλλάδα, � Θε�τ�κάς τυ-πώνει την Aργώ και � Aλέ�ανδρ�ςMπάρας τις Συνθέσεις. T�ν Aπρίλι�πεθαίνει � Kα�ά�ης. Tη %ρ�νιά αυ-τή � Kα��αδίας, 23 ετών, εκδίδειμε έ��δά τ�υ και με τη �ίρμα τ�υπερι�δικ�ύ «Kύκλ�ς», σε 245 αντί-τυπα, τ� πρώτ� τ�υ �ι�λί�,MAPAMΠOY, με 19 π�ιήματα κι ένα(μετρι�παθές) εισαγωγικ� σημείω-μα τ�υ π�ιητή Kαίσαρα Eμμαν�υήλ,τ� �π�ί� δεν θα �ανατυπωθεί στιςαλλεπάλληλες επανεκδ�σεις τ�υ�ι�λί�υ αργ�τερα.

Tα π�ιήματα έγιναν δεκτά με εν-θ�υσιασμ� και εντυπωσίασαν τ�υςπάντες. T� �ι�λί� «γνώρισε τέτ�ια

Πρτρέτ με μλύ�ι τυ Nίκυ Kα��αδία, τ 1942, απ� τν Mι�άλη Συγιυ-τ��γλυ. Xαρισμέν στν πιητή απ� τν καλλιτέ�νη (συλλγή ικγένειαςKα��αδία).

«...Mα πι πλύ περη�ανευ�ταν γιαμια γργ�να μπλε και κ�κκινη...σταμαλακά τυ μπράτσυ τυ... Mε πλλήσ�αρ�τητα μυ έλεγε πως... η γρ-γ�να, τα μεσάνυ�τα, έ�ευγε, πηδύ-σε στη θάλασσα κι έκανε έρωτα μέσαστ νερ�», θυμ�ταν, στ κείμεν� τυ«O �ίλς μυ Mαραμπύ» (περ.ANTI 31.3.79) Στρατής Tσίρκας,(�ωτ.: αρ�εί ικγένειας Kα��αδία).

Συνέ�εια στην 10η σελίδα


T κ�σμημα, έργ τυ �ωγρά�υ Γιώργυ Bακαλ� (αριστερά) και (δε$ιά) ι πρώτες στρ�ές τυ πιήματς «Eσμεράλδα» τυ N. Kα��αδία, �αρισμέν στΓιώργ Σε�έρη. H πρώτη έκδση τυ «Πύσι» απ� τν Θ. Kαρα�ία, έ$�α εικνγρα�ημένη απ� γνωστύς καλλιτέ�νες, �ίλυς τυ πιητή και τυ εκδ�τη,(αρ�εί Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα).

H ανιψιά τυ πιητή,Eλγκα Kα��αδίακαι γάτςΠύσι, πυ τν εί�ε �αρίσειστην κ�ρη της T�ένιας η Mυρτιώτισσα.Πίνακας της AγλαΐαςΠαππά, �τιαγ-μένς τ 1946,λίγυς μήνεςπριν την έκδσητης συλλγής«Πύσι», πυ Nίκς Kα��αδίας την α�ιέρωσεστη μικρή Eλγκα(συλλγή ικγένειαςKα��αδία).

δημ�σι�τητα, �μ�ια με την αγγλικήαπ�δ�ση τ�υ Φιτ'έραλντ των P�υ-μπαγιάτ τ�υ Oμάρ Kαγιάμ», σημει-ώνει � K. Φράιερ. O π�ιητής «διατή-ρησε σ’ �λη τ�υ τη 'ωή τ� παρωνύ-μι� “Mαραμπ�ύ” –τ’ �ν�μα τ�υ κα-κ�σήμαδ�υ και καταραμέν�υ π�υ-λι�ύ» των τρ�πικών %ωρών «π�υεί%ε διαλέ�ει στα είκ�σί τ�υ %ρ�νιαγια να συμ��λίσει τ�ν εαυτ� τ�υ»(M. Σ�νιέ).

� � �

O Γεράσιμ�ς Λυκιαρδ�π�υλ�ς, έ-νας π�ιητής π�υ πέρασε επίσης ε-παγγελματικά απ� τη θάλασσα, θε-ωρεί �τι «τα π�ιήματα αυτά �γαί-ν�υν περισσ�τερ� απ� τις �ιλ�λ�-γικές παρά απ� τις �ιωματικές ε-μπειρίες – δύ� πηγές π�υ αργ�τεραθα συγ%ωνευτ�ύν τ�σ� �ργανικάπ�υ θα γίν�υν α�ε%ώριστες». «T�Mαραμπ�ύ εμ�ανίστηκε μες στ�κεν� των δύ� κ�σμων –τ�υ ’20 καιτ�υ ’30– και έγινε απ�δεκτ� γιατί �συναισθηματισμ�ς τ�υ συν�ψι'ε μεν�μιμ� πλέ�ν τρ�π� �,τι υπήρ�ε πέ-τρα σκανδάλ�υ για την κατ’ ε��%ήν“αστική” και “επιτυ%ημένη” γενιάτης λ�γ�τε%νίας μας. O Kα��αδίαςν�μιμ�π�ιεί τη “�υγή”, την “αμαρ-τία” και την “παρακμή”, ήταν � γρα-�ικ�ς “τρελ�ς” π�υ ’%ει τ� δικαίω-μα, μετά τ�ν απωθημέν� Kαρυωτά-κη, να λέει �,τι θέλει· ήταν “ε�ωτι-κ�ς” – δηλαδή κάτι εκτ�ς ή κάτι π�-λύ μακριν� και ακίνδυν�. (...) Στ�Mαραμπ�ύ δεν απη%είται μ�ν� �τ�ν�ς των ελασσ�νων νε�ρ�μαντι-

κών καταλ�ίπων της γενιάς τ�υ ’20,ή τ� αισθηματικ� κλίμα και �ι εκλαϊ-κεύσιμες πλευρές τ�υ Oυράνη, αλ-λά, κυρίως, μας απ�%αιρετάει μια�θίν�υσα παράδ�ση, κληρ�δ�τώ-ντας τις δ�μές της στι%�π�ιίας τηςσ’ ε�η�ικές π�ιητικές πρ�σπάθει-ες, �ι �π�ίες, απ� τ� 1920 μέ%ρι καιτ� 1940, στ�ι%ειών�υν απ� γενιά σεγενιά». Kαι καταλήγει: «Eίναι �ι στί-%�ι εν�ς ατα�ίδευτ�υ π�υ ’γιναν τ�πασίγνωστ� λάιτ-μ�τί� π�λλών ηλι-κιών σαρών�ντας τα ψυ%ρά θεωρή-ματα της γενιάς τ�υ ’30. Oμως � έ-�η��ς π�ιητής π�υ ’γραψε αυτ�ύςτ�υς στί%�υς, κάπ�τε πραγματ�π�ί-ησε τη �υγή τ�υ. Kαι τ�τε ανακάλυ-ψε πως δεν υπάρ%ει �υγή παρά μ�-ν� στην π�ίηση. T�λμησε μάλιστακαι να τ� πει σε μερικ�ύς στί%�υςτ�υ. Aλλά � μύθ�ς εί%ε πλε%τεί κι�-λας γύρω τ�υ. O Kα��αδίας είγε γί-νει μ’ εκείν� τ� ε�η�ικ� τ�υ �ι�λί�“� π�ιητής της θάλασσας και της α-μαρτίας”».

Γενικά, στ� Mαραμπ�ύ επικρατείύ��ς α�ηγηματικ�, κλίμα λυπημέν�,με κάπ�ιες (ελά%ιστες) ε�αιρέσεις η-μιτ�νίων αιθρίας. «T� π�ίημα ακ�-λ�υθεί �μαλά την ανάπτυ�η τ�υ θέ-ματ�ς τ�υ» γρά�ει � Aλέ�ανδρ�ςAργυρί�υ. «O %ρ�ν�ς της διήγησηςείναι και %ρ�ν�ς της ε�έλι�ης, με ε-λά%ιστες διακ�πές “πρ�ς εαυτ�ν”»ως αι�νιδιασμ�ί αντι%ρ�νισμών στηνπαρατακτική π�ρεία τ�υ π�ιήματ�ς,και με αντιστικτικές ε�άρσεις τ�υ τύ-π�υ «Kι εγώ...»: «Kι εγώ, π�υ μ�ν�ν

εταιρών εγνώρι�α κ�ρμιά... / [Kι εγώκ�ιτά��ντας #λ�μ�ς τ�ν άγρι� Iνδι-κ�] / Kι εγώ, π�υ μ�ν� την υγρή έκτα-ση αγάπησα... / Kι εγώ, π�υ τ�σ� π�-θησα μια μέρα να τα�ώ»...

T� «εγώ» π�υ παρεμ�αίνει σταπερισσ�τερα π�ιήματα (της πρώτηςέκδ�σης) τ�υ �ι�λί�υ, υπ��άλλειευθύς ε�αρ%ής την μ�ρ�ή τ�υ ητ-τημέν�υ αλλά άγρυπν�υ ανθρώ-π�υ, � �π�ί�ς τα�ιδεύει στ�υς ωκε-αν�ύς, %ωρίς να π�'άρει �μως σανγρα�ικ�ς θαλασσ�λυκ�ς· είναι �ι-λ�λ�γικά ενημερωμέν�ς, απ��εύ-γ�ντας ταυτ�%ρ�να να δεί%νει δια-ν��ύμεν�ς. E%ει επίγνωση της λ�-γι�τητάς τ�υ αλλά παραμένει λαϊ-κ�τρ�π�ς. Δεν είναι �ιλ�λ�γί'ωνκα�εν��ι�ς, είναι ένας πρακτικ�ςάνθρωπ�ς, π�υ απ�θεώνει στα %αρ-τιά την γ�ητεία των «άλλων τ�-πων». Eίναι αυτάρκης, ενώ έ%ει τηνέγν�ια: «τ�υς στί#�υς μ�υ να μηνειρωνευτήτε»... και �μ�λ�γεί «δει-λά»: «Eνα τραγ�ύδι σκάρωσα σεστυλ μπωντλαιρικ�», πρ�ε��λώ-ντας �τι: «κι ως τ� δια�ά�εις, σιω-πηλέ, παρά�ενε αναγνώστη / γελάςγι’ αυτ�ν π�υ τ� ’γραψε, με γέλι�ειρωνικ�».

Περιγρά�ει έναν εαυτ� π�υ �%ιμ�ν� για τ�υς στεριαν�ύς είναι �έ-ν�ς, αλλά και απ� τ�υς θαλασσι-ν�ύς θεωρείται δια��ρετικ�ς (�πρώτ�ς πρώτ�ς στί%�ς τ�υ Mαρα-μπ�ύ είναι %αρακτηριστικ�ς: «Λένεγια μένα �ι ναυτικ�ί...»). Eπιδιώκεια�ιώματα («γαλ�νια %ρυσά») για νααπ�λαμ�άνει τα πρ�ν�μια τ�υ �αθ-μ��ρ�υ, αλλά επιλέγει να παραμέ-νει %αμηλ�τερα στην ιεραρ%ία, για-τί πρ�τιμά να αναλαμ�άνει περι�ρι-σμένες ευθύνες («Eμένα μ’ αρέσειη πλώρη. H �εν�ιασιά»).

� � �

Eτ�ς 1947. Oι Γερμαν�ί έ%�υν�ύγει, έ%ει αρ%ίσει � Eμ�ύλι�ς. Mεδημ�ψή�ισμα επανέρ%εται η �ασι-λεία. H Iταλία υπ�γρά�ει συνθήκηκαι παρα%ωρεί τα Δωδεκάνησαστην Eλλάδα. T� δ�γμα Tρ�ύμανπαρέ%ει �ικ�ν�μική ��ήθεια. Σ%έ-δι� Mάρσαλ. Aλληλ�διαδ�%ή ελλη-νικών κυ�ερνήσεων, ενώ � «δημ�-κρατικ�ς στρατ�ς» σ%ηματί'ει «κυ-�έρνηση» τ�υ ��υν�ύ υπ� τ�νMάρκ� Bα�ειάδη. Στ� %ώρ� της �ι-λ�λ�γίας: � Tενεσή Oυίλιαμς δρ�-μ�λ�γεί τ� Λεω��ρεί� � Π�θ�ς, �Aλμπέρ Kαμύ ε��ρκί'ει την Παν�ύ-

κλα, εκδίδεται τ� Hμερ�λ�γι� τηςAννας Φρανκ και στ� K�υμράν ανα-καλύπτ�νται τα «Xειρ�γρα�α τηςNεκρής Θάλασσας». T� �ρα�εί�N�μπέλ απ�νέμεται στ�ν Aντρέ Zι-ντ. Eκδίδεται τ� Contre Temps τηςMιμίκας Kρανάκη, T� Γαλα�ίδι τηςEύας Bλάμη και O Aπρίλης είναι πι�σκληρ�ς τ�υ Στρατή Tσίρκα.

O Kα��αδίας είναι 37 ετών. Aπ�τις εκδ�σεις τ�υ �ίλ�υ τ�υ N�τηKαρα�ία κυκλ��ρεί τ�ν Iαν�υά-ρι�, σε 1.000 αντίτυπα, η δεύτερησυλλ�γή τ�υ ΠOYΣI (14 π�ιήματα)και επανεκδίδεται τ� Mαραμπ�ύ ε-μπλ�υτισμέν� με τρία ακ�μη π�ιή-ματα: «Kα�άρ», «Coaliers» και«Mαύρη λίστα».

Π�ύσι σημαίνει κατα%νιά. Eδώ«κυριαρ%εί τ� δεύτερ� πρ�σωπ�,τ� “Eσύ”, κάτι π�υ δίνει μεγαλύτε-ρη αμεσ�τητα και θέρμη στην ε��-μ�λ�γηση, αλλά και �αθύτερη συ-ν�%ή στ� �ι�λί�. Tα π�ιήματα μ�ιά-'�υν σαν γράμματα εν�ς ναυτικ�ύσε συγγενείς και �ίλ�υς ή μάλλ�νσύντ�μες καρτ–π�στάλ απ� λιμά-νια. Oι α�ιερώσεις π�υ υπάρ%�υνσε �λα τα π�ιήματα [είναι] �ι παρα-λήπτες τ�υς», λέει � Tάσ�ς K�ρ-�ης. «Στ� Π�ύσι ακ�λ�υθείται α-

π�λυτα η πι� σ�ι%τή παραδ�σιακήμετρική», γρά�ει � Aργυρί�υ. «Pί-μες πλεκτές ή σταυρωτές απ�κλει-στικά, τη μ�νη ελευθερία π�υ έ-%�υν είναι να υπάρ%�υν κάπ�τεστ� ίδι� π�ίημα εναλλασσ�μενες%ωρίς ν�μ�. Kαι είναι περίεργ� δι�-τι �ταν �λη η άλλη π�ιητική πρωτ�-π�ρία (της γενιάς τ�υ ’30, στην �-π�ία �υσιαστικά ανήκει) ανα'ητώ-ντας τ� καιν�ύργι� καταλήγει στ�νελεύθερ� στί%�, εκείν�ς υπ�%ωρείστ�ν πι� άψ�γ� μετρικά στί%�». Kά-τι ανάλ�γ� έκαναν, ως πρ�ς τηγλώσσα, τ�σ� � Eγγ�ν�π�υλ�ς �σ�και � Eμπειρίκ�ς· στην άνθηση τηςδημ�τικής πρ�τίμησαν την καθα-ρεύ�υσα.

Στ� Π�ύσι � λ�γ�ς είναι λυρικ�-τερ�ς, σα�ώς λ�γι�τερ�ς, με θαυ-μάσι�υς στί%�υς («τρ�#ισε κείνα τασπαθιά τ�υ λ�γ�υ π�υ μ’ αρέσ�υν»,«και �εκιν�ύσαν �ι γαλέρες τ�υ θα-νάτ�υ»), με διάθεση στ�%αστική αλ-λά και κάπ�ια ψήγματα ρα�ιναρι-σμέν�υ %ι�ύμ�ρ – �%ι και τ�σ� συ-νηθισμέν�υ είδ�υς στην π�ίησήμας. Tίθεται λ.%. τ� κε�αλαιώδες ε-ρώτημα «O μπ�ύσ�υλας είναι π�υστρέ�ει ή τ� καρά�ι», ισ�ρρ�πώ-ντας έτσι στην ακραία λαϊκή ρήση:


Συνέ�εια απ� την 9η σελίδα

O Nίκς Kα��αδίας στ κατάστρωμα τυ «Iωνία», �ωγρα�ισμένς απ� τνΓιάννη Tσαρύ�η για πρμετωπίδα στην έκδση των «Mαραμπύ» και «Πύ-σι» απ� τν «Kέδρ», τ 1973 (συλλγή ικγένειας Kα��αδία).

«X�ρτ $ανθ� τρίπδ σκέπει μαντικ�. / Kι ένα πτάμι με �εστή, λιωμένη πίσ-σα, / άγρι, ακαταμά�ητ, απειλητικ�, / πτί�ει τυς αμαρτωλύς πυ σ’ αγα-πήσαν.» («Fata Morgana», απ� τ «Tρα�έρσ», «Στη Θεανώ Συνά»). H πρ-μετωπίδα τυ «Tρα�έρσ» απ� τν Γιάννη M�ραλη, για την έκδση απ� τν«Kέδρ», τ 1975 (συλλγή ικγένειας Kα��αδία).


«Για τ� πέλαγ� είν’ στρα��, γιαστρα�ά αρμενί'�υμε»!

T� 1954 � Bρεταν�ς OυίλιαμΓκ�λντινγκ παρ�υσιά'ει τ�ν Aρ#�-ντα των Mυγών, η Φρανσ�υά' Σα-γκάν τ� Kαλημέρα Θλίψη, � NτύλανT�μας τ� Kάτω απ� τ� Γαλακτ�δα-σ�ς και � T�λκιν αρ%ί'ει την τριλ�-γία O Aρ#�ντας των Δα#τυλιδιών.T� �ρα�εί� N�μπέλ απ�νέμεταιστ�ν Aμερικαν� Eρνεστ Xέμινγκ�υ-έι, � �π�ί�ς ε�έδωσε, δύ� %ρ�νιαπριν, την έ��%η ν�υ�έλα τ�υ O Γέ-ρ�ς και η Θάλασσα. Στην Eλλάδα:Zητείται Eλπίς απ� τ�ν Aντώνη Σα-μαράκη, κυκλ��ρεί O Kύρι�ς μ�υAλκι�ιάδης τ�υ Aγγελ�υ Bλά%�υ,Mια σκ�τεινή υπ�θεση τ�υ Aλέ�αν-δρ�υ K�τ'ιά, Aνθρωπ�ι και σπίτιατ�υ Aντρέα Φραγκιά.

O Kα��αδίας, 44 ετών, εκδίδει τηBAPΔIA. Πρ�δρ�μ�ι συν�πτικά: OMέλ�ιλ, � Στί�ενσ�ν, � Λ�ντ�ν, �K�νραντ. Oι γραμματ�λ�γ�ι δεν έ-%�υν καταλή�ει π�ύ ακρι�ώς να ε-ντά��υν ειδ�λ�γικά τ� �ι�λί� αυτ�και πρ�τιμ�ύν τ� γενικ�τερ� %αρα-κτηρισμ� «πε'�γρά�ημα». O Kαρα-ντώνης την θεωρεί «καταπληκτικ�νατ�υραλιστικ� σενάρι� της π�ίη-σής τ�υ». Γεγ�ν�ς είναι �τι, �πως �Σε�έρης (E�ι νύ#τες στην Aκρ�π�-λη) και � Eμπειρίκ�ς (Γραπτά, Aργώ,Mέγας Aνατ�λικ�ς κ.λπ.), � Kα��α-δίας απ�δεί%θηκε πρώτης τά�εωςπε'�γρά��ς, κάτι π�υ επι�ε�αιώ-θηκε με την πρ�σ�ατη έκδ�ση τωνυπ�δειγματικών κειμένων T�υ Π�-λέμ�υ και Λι.

� � �

O Nίκ�ς Kα��αδίας πεθαίνει στις10 Φε�ρ�υαρί�υ 1975 σε μια κλινικήτων Aθηνών. Mετά τ� θάνατ� τ�υεκδ�θηκε η τρίτη τ�υ π�ιητική συλ-λ�γή, TPABEPΣO (1975): 14 π�ιήμα-τα συν 3 ναν�υρίσματα (γραμμέναγια τ�ν γι� της ανιψιάς τ�υ).

Tρα�έρσ� σημαίνει «π�ρεία κ�-ντρα στ�ν καιρ� π�υ παίρν�υν τακαρά�ια μ’ �λη την ισ%ύ των μη%α-νών τ�υς για να κρατηθ�ύν και νασωθ�ύν σε σ��δρή θαλασσ�ταρα-%ή, �ταν κάθε άλλη πλεύση είναι ε-πικίνδυνη», γρά�ει � K�ρ�ης. O ε-πίσημ�ς �ρ�ς τ�υ ναυαρ%εί�υ είναι«αντιμ�νή». Στ� �ι�λί� αυτ�, παρα-τηρεί � Λυκιαρδ�π�υλ�ς, «τ� θα-λασσιν� ��λκλ�ρ διατηρείται μ�ν�στα ε�ωτερικά και γρα�ικά τ�υστ�ι%εία, μετα�ερμέν� απ� την αυ-τ�ειρωνική α�ηγηματικ�τητα καιτ�ν αυτ�αναιρετικ� %αρακτήρα τ�υμεταπ�λεμικ�ύ ψυ%ισμ�ύ (Mαρα-μπ�ύ) σε μια �μι%λώδη περι�%ή �-π�υ συγ%έεται τ� νατ�υραλιστικ�και παιγνιώδες με τ� θρυλικ�. Mέσααπ� αυτ� τ�ν παραμυθένι� θίασ�π�υ σιγ�σ�ήνει μετα�ύ θρύλ�υ καιιστ�ρίας... πάει να στερεωθεί ένασύμ��λ�: � “ναύτης” τ�υ Kα��αδίαδεν είναι η πρ�σωπ�π�ίηση εν�ς ε-παγγέλματ�ς αλλά η π�ιητική σύν�-ψη μιας ανθρώπινης κατάστασης –η “σπ�υδή θαλάσσης” μετατρέπε-ται σε μια, μέσω τ�υ θρύλ�υ, σπ�υ-δή της ιστ�ρίας».

«E'ησα, �ίλ�ς τ�υ κι εγώ» πρ�-σθέτει � K�ρ�ης «την ιστ�ρία τωντελευταίων αυτών π�ιημάτων τ�υκαι �έρω με τι ένταση γρα�ήκανε.

Aυτ�ς π�υ %ρ�νια εί%ε κ�ψει τ�σπίρτ� και τ�ν καπν� και μπ�ρ�ύσενα περάσει %ρ�ν� �λ�κληρ� %ωρίςνα συνθέσει ένα π�ίημα, π�υ κι �-ταν έγρα�ε τυραννικά τ�ν �ασάνι'ε

η αμ�ι��λία, μέσα σε λίγα %ρ�νιασυμπλήρωσε τη συλλ�γή τ�υ καιτην έδωσε στ�ν εκδ�τη. Π�ιήματακαυτά, άμεσα, πάνω στ’ α%νάρια �έ-�αια τ�υ Π�ύσι, αλλά τ�σ� δια��-

ρετικά. O στί%�ς κερδί'ει σε σκλη-ρ�τητα, σε δύναμη. Tα περιγρα�ι-κά, τα διακ�σμητικά στ�ι%εία λιγ�-στεύ�υν».

� � �

O Kα��αδίας, μ�λ�ν�τι υπήρ�εσα�ώς π�λιτικ�π�ιημέν�ς, δεν α-π�πειράθηκε να κάνει π�υθενά λ�-γ�τε%νί'�υσα κ�ινωνι�λ�γία ή ναυ-τική ηθ�γρα�ία, �ύτε να περιγρά-ψει �άσανα και καημ�ύς. Eκανε κα-θαρή λ�γ�τε%νία μέσα στ�υς �-ρ�υς και την �ρ�λ�γία τ�υ καιρ�ύτ�υ. T� τα�ίδι στ� έργ� τ�υ είναι τ�αυτ�ν�ητ� –και τελικά αναμεν�με-ν�– σκηνικ�. T� πλ�ί� είναι τ� �νει-ρώδες α�ρ�δίσι� σώμα, τ� νερ� ηπλήρης ερωτική �αντασίωση.

H δράση είναι μια ασύνδετη, %α-λαρή διαδ�%ή λεκτικών εικ�νων μεελαστικ� ιστ�, π�υ διαμ�ρ�ωσαν έ-ναν «ναυτικ�» α�ηγητή, � �π�ί�ςκαταγρά�ει την Π�ιητική τ�υ μεθαλασσί μελάνι. Eίναι � π�ιητήςπ�υ διερμήνευσε στα καθ’ ημάς α-στικά τ�ν �ρισμ� τ�υ K�λριτ' γιατη θάλασσα: «Nερ�, νερ� παντ�ύ. /Oύτε σταγ�να για να πιεις».

Oι τελευταί�ι στί%�ι π�υ κατέ-γραψε στην ατ'έντα τ�υ � Kα��α-δίας ήταν �ι ε�ής: «Mα � ήλι�ς ε�α-σίλεψε κι � αητ�ς απεκ�ιμήθη / καιτ� ��ριά τ� δρ�σερ� τ�ν πήραν τακαρά�ια / Kι έτσι τ�υ δ�θηκε � και-ρ�ς τ�υ Xάρ�υ και σε πήρε».

Aνάλ�γα στι%�υργ�ύσε � Mακρυ-γιάννης: «O ήλι�ς ε�ασίλεψε /–Eλληνά μ�υ �ασίλεψε– / και τ��εγγάρι ε#άθη»...

Mε την εικ�ν�π�ιία αυτή τ�υ ε-πε�εργασμέν�υ δημ�τικ�ύ τρα-γ�υδι�ύ, � Nίκ�ς Kα��αδίας παρα-δίδεται πλησίστι�ς στ�ν εικ�στ�πρώτ� αιώνα.

Σημείωση: T� κείμεν� είναι συμπυκνωμένααπ�σπάσματα απ� τ� �ι�λί� «Xρυσ�σκ�-νη στα γένια τ�υ Mαγγελάν�υ» («Eρμής»,1995).

Cocos Isles 12.1.56. S/S Lydia. «Στην πλώρη σ�υρκέ�αλς με τ �τερ�στη ρά�η, / τ�τε πυ πήρε Συμιακ�ς �υτιά με τ κε�άλι. / ‘’Oλ αρμενί�ει γι�κας μυ, πυ την ευ�ή μυ να ’�ει...’’ / Kι �σι είδαμε απ’ την κυπαστή,μας λύθηκε τ α�άλι.» («Cocos Islands» – «Tρα�έρσ») (�ωτ.: αρ�εί ικ-γένειας Kα��αδία).

«Kλυμ�ητικί αγώνες στη Mασσαλία, 28 Aυγύστυ». Πίνακας τυ Λύσιαν Φρ�ιντ, �αρισμένς απ� τ διάσημ �ω-γρά� στν Kα��αδία (To NICO from Lucian Freud) (συλλγή ικγένειας Kα��αδία).


«Bάρδια»: τα�ίδι στην ε��μ�λ�γησηA�ηγηματική κρύ�ωση της εν�ής και της λύτρωσης

T�υ Γκυ (Mισέλ) Σωνιέ

Kαθηγητή της νε�ελληνικής �ιλ�λ�γίαςστ� Πανεπιστήμι� Paris – Sorbonne

O EΛYTHΣ είπε κάπ�τε (στις Aναλ�-γίες ωτ ς) �τι «κάθε γλώσσα υπ�-�ρεώνει τ�ν π�ιητή να εκ�ρά�ει συ-γκεκριμένα πράγματα» και �τι η ελ-ληνική γλώσσα δεν ανέ�εται μιαπ�ίηση maudite. H πρ�σωπική τ�υευαισθησία τ�ν τύ�λωνε, �αίνεται,στ� σημεί� να μην πρ�σέ!ει την ύ-παρ!η τ�υ Nίκ�υ Kα""αδία. Δεντ�λμώ να υπ�θέσω �τι δεν τ�ν θεω-ρ�ύσε π�ιητή.

Στην καθημερινή �ωή � Kα""αδίαςμπ�ρεί να ήταν π�νηρ�ς παραμυθάςκαι ν’ απ��ευγε, μα�ί μ�υ τ�υλά�ι-στ� και, �σ� !έρω, με αρκετ�ύς �ί-λ�υς, κάθε είδ�ς ε!�μ�λ�γησης καιμερικές ��ρές ακ�μα και σ�"αρήςπρ�σωπικής κ�υ"έντας, κατα�εύ-γ�ντας εν ανάγκη στις πι� επιπ�λαι-ες γρα�ικές κ�ινές αναμνήσεις μ�-λις η κ�υ"έντα έκανε να γλυστρήσειπρ�ς επικίνδυνες περι��ές: «Θυμά-σαι, Mι�αλάκη μ�υ, εκείν� τ�ν τεν�-ρ�, τ�ν Aρμένη, �άλτσ�ς, ε;». Kαιάρ�ι�ε να τραγ�υδά την Aΐντα, μι-μ�ύμεν�ς τά�α τ�ν τεν�ρ�: «Oυντρ ν� �ιτσίν αλ σ ��λ...». Πρ�στά-τευε τ�ν εαυτ� τ�υ, τ� απ�ρρητ�τ�υ εσωτερικ�ύ τ�υ κ�σμ�υ, αυτ�ήταν �λ�. Kανένα ί�ν�ς κρυψίν�ιας.Θεωρώ τ�ν Mαραμπ�ύ ως μια απ�τις πι� άδ�λες, απ� τις πι� αθώεςψυ�ές π�υ συνάντησα π�τέ.

Στ� έργ� τ�υ συμ"αίνει ακρι"ώςτ� αντίθετ�. Aπ� την αρ�ή ώς τ� τέ-λ�ς τα γραπτά τ�υ, π�ιήματα και πε-�ά, διέπ�νται, στ� κλίμα τ�υς και στημυθ�λ�γία τ�υς, απ� μια παντ�δύ-ναμη εν��ή. Kαι στη Bάρδια –κατ’ ε-μέ η κ�ρυ�ή τ�υ �λ�υ έργ�υ– κ�ρυ-�ώνεται και η εν��ή: ένας κ�σμ�ς �-λ�κληρ�ς σήπεται και καταρρέει.Tαυτ��ρ�να η ε!�μ�λ�γηση, ας εί-ναι �ανταστική, είναι άλλ� �ήτημα,παί�ει "ασικ� ρ�λ�.

E�μλ�γηση

Στις ατέλειωτες ώρες της "άρ-διας �ι ναυτικ�ί –� θερμαστής, �καπετάνι�ς ή � ασυρματιστής, �-πως ήταν � συγγρα�έας– αναμα-σ�ύν απ� κ�ιν�ύ την κατάστασήτ�υς. Tη �ωή τ�υς την αντιλαμ"ά-ν�νται ως κατάρα, αλλά μια κατάραπ�υ την απ�δέ��νται και την επι�η-τ�ύν: δεν υπάρ�ει γι’ αυτ�ύς �ειρ�-τερη δυστυ�ία απ� τη �ωή στη στε-ριά, την αναγκαστική αργία, τη σύ-ντα!η, π�υ τ�υς θά"�υν �ωντα-ν�ύς. Yπάρ�ει μια παράδ�!η διαλε-κτική αγάπης και μίσ�υς, δυσπι-στίας και συνεν��ής ανάμεσα σ’ αυ-τ�ύς τ�υς ναυτικ�ύς και τ� πλ�ί�τ�υς: αι�μάλωτ�ι και !ερι�ωμέν�ιμα�ί, απε�θάν�νται καθετί π�υ θαμπ�ρ�ύσε να τ�υς ελευθερώσει, νασταματήσει την π�ρεία τ�υς.

Mέσω των συ�ητήσεών τ�υς εισά-

γ�νται στην α�ήγηση ανέκδ�τα καιαναμνήσεις, μια �λ�κληρη σειρά απ�ιστ�ρίες, εκτεταμένες ή σύντ�μες,κωμικές ή �ρικιαστικές, πάντα συ-ναρπαστικές, π�υ συνιστ�ύν έναδεύτερ� πλάν� τ�υ έργ�υ. Aυτές �ιιστ�ρίες απ�τελ�ύν ως επί τ� πλεί-στ�ν ε!�μ�λ�γήσεις, π�υ απ�σπώ-νται απ� �είλη π�υ πρ�σπ�ι�ύνταιπως δεν θέλ�υν να τις κάν�υν. Tιςπι� μακριές α�ηγήσεις τις κάνει � α-συρματιστής, π�υ εκπρ�σωπεί σα-�ώς τ� συγγρα�έα και ε!άλλ�υ �ν�-μά�εται Nικ�λας, �πως εκείν�ς. Aυ-τές κυρίως απ�τελ�ύν ε!�μ�λ�γή-σεις, π�υ είτε τρα"�ύν σε μάκρ�ς εί-τε, εντελώς αντίθετα, κ�μματιά��-νται και �λ�κληρών�νται στα κλε�τάμε απ�σπάσματα στη μέση άλλων α-�ηγήσεων. Oταν η α�ήγηση περνάειστ� πρώτ� πρ�σωπ�, περίπ�υ στημέση τ�υ "ι"λί�υ, τ� μυθιστ�ρημα�τάνει στην αρτίωσή τ�υ. Mε τ�ντρ�π� αυτ� απ�κτά πρώτα-πρώταμια λυρική διάσταση: ένα πλήθ�ς α-π� �νειρ�π�λήσεις ή �αντασιώσειςεκ�ρά��νται μέσω αληθινών π�ιημά-των σε πρ��α. Aλλά κυρίως τ� μυθι-στ�ρημα παίρνει τώρα �ριστικά έναν�αρακτήρα ε!�μ�λ�γησης. Eκείνη τηστιγμή ακρι"ώς η εσωτερική �ωνήτ�υ α�ηγητή, η �ωνή π�υ τ�υ μιλάαπ� μέσα τ�υ σε δεύτερ� πρ�σωπ�,

ε!απ�λύει εναντί�ν τ�υ έ!αλλ�, ανή-λε� κατηγ�ρητήρι�.

Kαι �σ� πρ��ωρεί τ� έργ�, ένα αί-σθημα εν��ής τεράστι�, εμετικ�, α-��ρητ� αναδίδεται απ� τη μνήμη:«O,τι αγγί�ω σαπί�ει... Δεν πεθαίνει...σαπί�ει».

Kαι �ντως.Oλες �ι ιστ�ρίες π�υ διηγείται � α-

�ηγητής, ακ�μα και η ιστ�ρία π�υδιαδραματί�εται γύρω τ�υ κατά τ�τα!ίδι τ�υ «Πυθέα», έ��υν παρ�μ�ιακατάλη!η. O ρυθμ�ς επιτα�ύνεται!α�νικά, πρ�ς τ� τέλ�ς τ�υ "ι"λί�υ,την ώρα π�υ � ασυρματιστής και �Διαμαντής περιμέν�υν στ� ιατρεί�τ�υ Kινέ��υ και � αναγνώστης μα-θαίνει μέσα σε λίγες αράδες τ� ά-θλι� τέλ�ς τριών τ�υλά�ιστ�ν ιστ�-ριών: της Blanche, της Mυτιληνιάς,της κ�ρης της Aμ"έρσας.

H Blanche (π�υ τ’ �ν�μά της συμ-"�λί�ει την αγν�τητα) ε!έδωσε τηMυτιληνιά, αργ�τερα πέθανε απ� α-παίσι� καρκίν� τ�υ στ�ματ�ς. H κ�-ρη της –κάτι π�υ είπε η Blanche στ’αυτί τ�υ α�ηγητή μάς κάνει να υπ�-πτευτ�ύμε μήπως είναι και κ�ρητ�υ– γίνεται καλ�γρια, ύστερα πετά-ει τα ράσα και ��ρεύει can-can.

H Mυτιληνιά λέγεται Mαρία (τ’ �-ν�μα της Παναγιάς). T� συμπεραίνειαρκετά αργά � αναγνώστης, απ� την

�μ�ι�τητα των καταστάσεων. Πηγαί-ν�ντάς την στη Bηρυττ� με την«Aσπασία» (πρ��ητικ� �ν�μα καρα-"ι�ύ) � α�ηγητής δεν κατά�ερε νατην πρ�στατέψει απ� την π�ρνεία.Tώρα εκείνη επιστρέ�ει στην Eλλά-δα, ύστερα απ� π�λλές περιπέτειεςανά την υ�ήλι�, και πεθαίνει πάνωστη γέννα. Στην τελευταία συνάντη-σή της με τ�ν Nίκ�, � α�ηγητής υ-παινίσσεται �τι κάνανε έρωτα μα�ί.Mήπως γενν�ύσε και εκείνη τ� παιδίτ�υς;

H τρυ�ερή πρ�στάτιδα της Aμ"έρ-σας ήταν τελικά μια �υδαία π�ρνη.T� άρωμά της λεγ�ταν, εύγλωττ� �-ν�μα, Styx.

H Lily (� κρίν�ς στα αγγλικά) �άλα-σε μ�νη της. Tρελάθηκε, θύμα μιαςάδικης κατηγ�ρίας, και δε "ρήκε τηδικαίωσή της παρά μ�ν� σε μια κα-ρ�ύτα απ� λευκ� ασ"έστη.

Mε τ� αίμα της Σκωτσέ�ας, � α-συρματιστής υπέστη, κατά την Iνδή�ητιάνα, ανε!ίτηλη μ�λυνση – με μ�-ν� κέρδ�ς την κάλπικη αθω�τητα ε-ν�ς άσπρ�υ π�υκάμισ�υ νάιλ�ν.

Tην Calamité (δηλαδή τη Συμ��-ρά) τη σκ�τώνει � α�ηγητής �ωρίςλ�γ�, �ωρίς αίσθημα, �ωρίς μάλιστανα τ� συνειδητ�π�ιήσει καλά καλάπάνω στη στιγμή (τ� μαθαίνει αργ�-τερα), και με τρ�π� συνάμα σι�αμε-

O Nίκ ς Kα��α-δίας –στη �ωτ -γρα�ία τ είδωλ�τ υ στ ν καθρέ-�τη της καμπίναςτ υ ασυρματιστή–και η «Bάρδια»τ υ, στ ειδικ� α�ιέρωμα «Bι�λία» της γαλλικής«Liberation»,Mάρτι ς 1990. H «Bάρδια», πρ�-σ�ατα τ�τε μετα�ρασμένηστα γαλλικά απ�τ ν Mισέλ Σωνιέ,εί�ε καταλά�ει τιμητική θέση στα «100 καλύτε-ρα �ι�λία της �ρ νιάς».(αρ�εί ικ γέ-νειας Kα��αδία).


Δύ σ�έδια τ υ Γιάννη Tσαρ ύ�η –�ρωματιστ� κραγι�νι και τέμπερα– απ� τ τετράπτυ� της εικ ν γρά�ησης της «Bάρδιας» τ υ N. Kα��αδία: «O γραμματι-κ�ς τ υ “Πυθέα” καθ�ταν σε μια γυριστή π λυθρ�να, �ιδωμένη στ πάτωμα. M νά�α με τ σώ�ρακ ... Eτρι�ε τ ν αστράγαλ� τ υ με την παλάμη... –Λέγε μω-ρέ. Tρέ�ει τίπ τ’ απάνω; O Διαμαντής... στάθηκε μπρ στά τ υ σα �α$�ς... Δεν ή%ερε πώς ν’ αρ�ίσει...».

ρ� και άκρως συμ"�λικ�: της �ρά�ειτην τε�νητή τρύπα απ� την �π�ία α-ναπνέει.

Tη Marie–Laure, την κ�πέλα με τααθώα μάτια, aqua marina (δια�ανήκαι καθαρά σαν τ� θαλάσσι� νερ�δηλαδή), την ερωτεύθηκε. Aνακαλύ-πτει αργ�τερα, κατά τύ�η, την αι-σ�ρή π�ρνεία της, παρ�υσιά�εται σεεκείνη αμέσως μετά, και με αυτ� τ�ντρ�π� τη σπρώ�νει πρ�ς την αυτ�-κτ�νία.

Aκ�μα και � Διαμαντής (π�υ κι ε-κείν�υ τ� �ν�μα συμ"�λί�ει τη δια-�άνεια, την καθαρ�τητα), � πρ�-στευ�μεν�ς τ�υ ασυρματιστή, "υθί-�εται στη σύ�ιλη –συμ"�λική σήψηπ�υ τρώει και τ�ν Nίκ�, �πως � καρ-κίν�ς έ�ει �άει τ� στ�μα τηςBlanche– και � �άκελ�ς με τις ανα-λύσεις �άνεται μέσα στις λάσπες, α-π� αμέλεια τ�υ ασυρματιστή.

«Π�ι�ς θα με συ�ωρέσει;» ρωτά �α�ηγητής.

Aλήθεια – ΨέμαΘα ήταν πρ��ειρη αντίδραση να

θαυμάσει κανείς τη σκληρ�τηταμιας τέτ�ιας μ�ίρας, ή και την τ�λ-μη τέτ�ιων ε!�μ�λ�γήσεων. O συγ-γρα�έας, με τη �ωνή τ�υ ασυρμα-

τιστή, μας πρ�ειδ�π�ιεί: «H αλή-θεια είναι αμαρτία. H πι� ��ντρ�-κ�μμένη, η πι� α�ιλάνθρωπη μ�ρ-�ή της ψευτιάς. Nα την πει κανείςμ�ν� για να σώσει κε�άλι απ� κρε-μάλα, μ�ν� τ�τε πρέπει». Eίναι μιααπ� τις "ασικ�τερες ιδέες τ�υKα""αδία. Tην επαναλαμ"άνει μεάλλ�ν τρ�π� στη ν�υ"έλα T�υ π�-λέμ�υ: εκεί τ� παραμύθι, η ψευτιάγίν�νται αλήθεια, τ� σύν�ρ� π�υτα �ωρί�ει ε!α�ανί�εται.

Tι ν�ημα έ�ει, με αυτές τις συν-θήκες, η ε!�μ�λ�γηση; Π�ια δ�σηαλήθειας μπ�ρεί να περιέ�ει; H τα-ρα�ή π�υ δ�κιμά�ει � αναγνώστηςδεί�νει σα�ώς �τι αλήθεια υπάρ�εικαι �τι απλώς δεν πρέπει να την α-να�ητήσει κανείς –�πως � ανακρι-τής– στα γεγ�ν�τα, π�υ, �σ� μ�να-δικά, �σ� τερατώδη και να �αίν�-νται, δεν είναι παρά η ε!ωτερικήμ�ρ�ή, τ� περικάλυμμα, της ενδ�-μυ�ης εν��ής. H αλήθεια είναι ε-κείνη τ�υ πρ�σώπ�υ π�υ πλάθει (ήπ�υ δεν πλάθει, π�ι�ς μπ�ρεί να τ�πει;) τέτ�ιες ιστ�ρίες.

H Bάρδια (η λέ!η δηλώνει τη θη-τεία, την αγρύπνια) σημαίνει μάλι-στα, απ� π�λλές απ�ψεις, η ώρατης αλήθειας.

Για τ�ν α�ηγητή, π�υ γεννήθη-κε «σ’ αυτά τα μέρη» (στην πραγ-ματικ�τητα � Kα""αδίας γεννήθη-κε στ� Xαρμπίν της Mαντ��υρίας)τ� τα!ίδι τ�υ «Πυθέα» πρ�ς τηνKίνα απ�τελεί �πωσδήπ�τε συμ-"�λική επιστρ��ή στ�ν τ�π� τωνκατα"�λών τ�υ. Δεν είναι τυ�αί�,"έ"αια, π�υ τ� απ�τέλεσμα είναιπανωλεθρία.

Mέσα σ’ ένα κλίμα συντέλειαςτ�υ κ�σμ�υ, η πατρίδα–Aνατ�λήδεν επι�υλάσσει στ�ν τα!ιδιώτηπαρά τ� θέαμα της ερήμωσης, τηςπ�ρνείας, της σύ�ιλης και τ�υ θα-νάτ�υ – καθρέ�τη αψευδή της σή-ψης τ�υ παρελθ�ντ�ς π�υ έ�ει"γει στην επι�άνεια ακ�λ�υθώ-ντας τ� νήμα των αναμνήσεων. Σ’αυτ� τ�ν τ�π� καταγωγής δεν μπ�-ρ�ύν καν ν’ αρά!�υν. O αιώνι�ςπλάνης δεν έ�ει τ� δικαίωμα της ε-πιστρ��ής.

O καιν�ύργι�ς αυτ�ς Iπτάμεν�ςOλλανδ�ς ��είλει κι αυτ�ς τη μ�ί-ρα τ�υ στην τιμωρία κάπ�ιας σκ�-τεινής, πρωταρ�ικής, θεμελιώδ�υςπαρά"ασης. Tης γνωστής ανείπω-της, αν�μ�λ�γητης παρά"ασης, α-π� την �π�ία πηγά��υν �ι μεγάλες,ανε!ήγητες εν��ές.

H θάλασσα επι"άλλει παντ�ύ καιπάντ�τε τη μητρική και επικίνδυνηπαρ�υσία της, και ταυτ��ρ�ναπρ�σδίδει στη λ�γική της �θ�ράςκαι της σήψης �ικ�υμενικ� �αρα-κτήρα. Kάπ�ια στιγμή, εμπνέειστ�ν α�ηγητή τ� ά�ταστ� �νειρ�μιας ιδεώδ�υς γυναίκας, ταυτισμέ-νης με τ� νερ�, με τ� πλ�ί�, με ταψάρια –«Nα τη λένε Θαλασσινή»–και, τ� πι� σημαντικ� ίσως, �ωρίςπ�δάρια. Διά"ασε: �ωρίς �ύλ�.

T� μυθιστ�ρημα–π�ίημα–ε!�μ�-λ�γηση κλείνει με την απ�κ�σμηκαι μεγαλειώδη, σ�εδ�ν υπερρεα-λιστική εικ�να δύ� γυναικών με"ραδινά ��ρέματα –π�ρνες, πρ�-�ανώς, τι άλλ�;– π�υ «νετάρανετ�υς κά"�υς» τ�υ μ�ιραί�υ καρα-"ι�ύ, για να συνε�ίσει την ατελείω-τη π�ρεία τ�υ...

Aπ’ αυτή την κατάρα, αργ�τερα,γλίτωσε ίσως αμυδρά, ανεπαίσθη-τα, � Kα""αδίας –ακρι"ώς σαν τ�νOλλανδ�– �άρη στ�ν έρωτα, π�υδια�αίνεται σε �ρισμένα π�ιήματατ�υ Tρα�έρσ�.

Σημείωση «Eπτά Hμερών»: O Guy (Michel)Saunier είναι � μετα�ραστής της «Bάρ-διας» στα γαλλικά.


Oι πρώτες στρ�ές τυ «Πύσι» και η εικνγρά�ηση τυ πιήματς της -μώνυμης συλλγής απ� τν �αράκτη Δ. Γιαννυκάκη, στην πρώτη έκδση απ’τν Θ. Kαρα�ία, τ 1947 (αρ�εί Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκη).

T «Πύσι» �ειρ�γρα�, �αρισμέν απ� τν Kα��αδία �ιλικά, «για την κατα-ν�ηση και τη στργή της», στη Nι��η Παπαδημητρακπύλυ (αρ�εί Hλία X.Παπαδημητρακ�πυλυ).

T� μετα��ρικ τα�ίδι τ�υ Kα��αδίαΠ�ιητικ�ς λ�γ�ς πάνω στην κ�ψη �ίωμα – �αντασία

Tης Aντειας Φραντ"ή

Eπ. Kαθηγήτριας τ�υ A.Π.Θ.Tμήμα Nε�ελληνικής Φιλ�λ�γίας

O KABBAΔIAΣ κέρδισε την πρ�τίμη-ση τ�υ αναγνωστικ�ύ κ�ιν�ύ απ�την πρώτη τ�υ εμ�άνιση στα γράμ-ματα με τη συλλ�γή τ�υ Mαραμπ�ύ(1933), τη διατήρησε με τη δεύτερησυλλ�γή τ�υ Π�ύσι (1947), εισ�ώρη-σε στ�ν α�ηγηματικ� λ�γ� με τ� ι-δι�τυπ� πε��γρά�ημά τ�υ Bάρδια(1954) και συμπλήρωσε την πρ�σ��-ρά τ�υ με την τρίτη τ�υ συλλ�γήTρα�έρσ� (1975), π�υ επιμελήθηκεαλλά δεν πρ�λα!ε να δει τυπωμένη –�ωρίς !έ!αια να παραλείπ�υμε την�υ!έλα Λι και τα πε�ά T�υ π�λέμ�υκαι Στ� άλ�γ� μ�υ («Aγρα», 1987).

Oλιγ�γρά��ς π�ιητής � Kα!!α-δίας, συνέθεσε συν�λικά περίπ�υ ε-"ήντα π�ιήματα, π�υ κλιμακών�υντ�υς ίδι�υς θεματικ�ύς ά"�νες πρ�ςμια σταδιακά αυ"αν�μενη α�αίρεση.Oι �αρακτηρισμ�ί π�ιητής τ�υ τα"ι-δι�ύ και της �υγής, τ�υ κ�σμ�π�λι-τισμ�ύ και τ�υ ε"ωτισμ�ύ, π�ιητήςθαλασσιν�ς και ναυτικ�ς πρ�σανα-τ�λισαν, αν ��ι εσ�αλμένα τ�υλά�ι-στ�ν περι�ριστικά, την ιδιαιτερ�τητατ�υ έργ�υ τ�υ. T� !έ!αι� είναι πως η

π�ίηση τ�υ Kα!!αδία ε"ακ�λ�υθείνα ασκεί μια ιδιαίτερη γ�ητεία, π�υκυρίως, απ�δίδεται είτε στ�ν ε"ωτι-σμ� είτε στην μπωντλερική καταγω-γή της π�ίησής τ�υ1. H έλ"η π�υ πρ�-καλεί τ� έργ� τ�υ Kα!!αδία υπερ-!αίνει κατά π�λύ τις θεματικές τ�υεπιλ�γές είτε ως άμεσα πρ�σλήψι-μες ρεαλιστικές περιγρα�ές ανθρώ-πων και καταστάσεων στ� Mαρα-μπ�ύ, είτε ως ελλειπτικές και περισ-σ�τερ� συμ!�λικές απεικ�νίσεις στ�Π�ύσι και ακ�μη συστηματικ�τεραστ� Tρα�έρσ�. H Bάρδια, με τ�ν α-�ηγηματικ� τρ�π� πρ�σέγγισης τωνίδιων θεματικών πυρήνων, επι!ε!αι-ώνει –εκ τ�υ αντιθέτ�υ– πως η γ�η-τεία της π�ίησης τ�υ Kα!!αδία δενστηρί�εται στις στι��υργικές τ�υ ε-πιλ�γές. H στι��υργία τ�υ Kα!!αδία,π�υ διατηρεί τα γνωρίσματα της πα-λαιάς π�ίησης με μικρές σ�ετικά πα-ρα!ιάσεις τ�υ καν�να, θα μπ�ρ�ύσενα θεωρηθεί ως υπ�κινητής της έλ-"ης π�υ ασκεί τ� έργ� τ�υ –κάτι ω-σάν ν�σταλγία τ�υ παρω�ημέν�υ–αν δεν εί�αμε τ� πε�� κείμεν� π�υμας απ�μακρύνει εύλ�γα απ� παρ�-μ�ιες απλ�υστεύσεις. H ιδι�τυπη �-μ�ι�καταλη"ία τ�υ παραμένει, ασ�α-λώς, ένα σημεί� ιδιαίτερης σημασίας

μέσα απ� τ�ν εμ�ατικ� τρ�π� λει-τ�υργίας της· π�λ�ς έλ"ης τ�υ ν�ή-ματ�ς, π�υ υπερτ�νισμέν� �μ�ι�κα-ταληκτικά σηματ�δ�τεί την ίδια στιγ-μή τη νε�τερική κατεύθυνση τηςγρα�ής τ�υ2.

H γ�ητεία τ�υ ε"ωτισμ�ύ π�υ συ-νήθως επικαλ�ύνται �σ�ι πρ�σεγγί-��υν τ� έργ� τ�υ Kα!!αδία δεν αρ-κεί για να καταν�ήσ�υμε τη θετικήανταπ�κριση τ�υ σημεριν�ύ ανα-γνώστη. Aν, δηλαδή, κάπ�τε ήτανκαταν�ητή η έντα"ή τ�υ μέσα σε μιαμ�δα ε"ωτισμ�ύ, σήμερα η επίκλησήτης δεν είναι πειστική. O π�ιητικ�ςλ�γ�ς τ�υ Kα!!αδία (ακ�μη και στ�α�ηγηματικ� κείμεν� της Bάρδιας)ασκείται σταθερά πάνω στην κ�ψη!ίωμα / �αντασία. Πρ�κειται για μιαπ�ίηση π�υ έλκει την καταγωγή τηςαπ� τη �ιλ�λ�γία τ�υ τα"ιδι�ύ αλλάκατ’ �υσίαν πραγματεύεται τ� τα"ίδιτης ίδιας της π�ίησης, με τη μέθ�δ�τ�υ μετεωρισμ�ύ ανάμεσα σε κατα-στάσεις άκρως αντιθετικές: απ� τιςαπλές ε"ιστ�ρήσεις τα"ιδιών, περι-γρα�ές συμπερι��ρών των ναυτι-κών και των συναντήσεων π�υ πραγ-ματ�π�ι�ύν στα λιμάνια, πληρ��-ρίες π�υ μ�ιά��υν να έ��υν !ιωματι-κή !άση, περνάμε, σ�εδ�ν α!ίαστα,

στ� μετα��ρικ� «τα"ίδι»· ένα διαρ-κές τα"ίδι, π�υ �ι σταθμ�ί στα λιμά-νια έ��υν μια πρ�σκαιρη διάρκεια,ωσάν μικρές ανάσες μέσα στ� συνε-�ές –και σ�εδ�ν ε"αναγκαστικ�– τα-"ίδι της �ωής, π�υ συ�νά μετα!άλλε-ται σε ναυάγι� και πάντως συνε�ί�ε-ται με τρ�π� π�υ δεν δια�ωρί�εται α-π� τ� θάνατ�· � �π�ί�ς δεν �ρί�ει έ-να τέλ�ς αλλά είναι κι αυτ�ς ένα α-κ�μη «τα"ίδι», μέρ�ς κι αυτ�ς τηςσυν�λικής μετα��ράς.

� � �

Π�ίηση τ�υ τα"ιδι�ύ στην άγνωστη�ωή μετά τ� θάνατ�; Σε π�λλές περι-πτώσεις θα ήταν, πιστεύω, θεμιτ� νασυσ�ετιστεί αυτή η υπ�θεση με τ�πλήθ�ς των άγνωστων λέ"εων και ε-"ίσ�υ άγνωστων τ�πωνυμίων και κύ-ριων �ν�μάτων π�υ υπάρ��υν στ�έργ� τ�υ Kα!!αδία. H γνώση π�υμπ�ρ�ύμε να απ�κ�μίσ�υμε απ� τηνερμηνεία αυτ�ύ τ�υ ιδιωματικ�ύγλωσσικ�ύ πλ�ύτ�υ π�υ περιέ�ει ηπ�ίησή τ�υ αλλά και η διαμ�ρ�ωσημιας γεωγρα�ίας και εν�ς �ν�ματ�-λ�γί�υ μπ�ρεί να �αίνεται �ρήσιμηαλλά δεν πιστεύω πως έ�ει να πρ�-σ�έρει στην εντελέστερη καταν�η-ση τ�υ έργ�υ τ�υ Kα!!αδία. H σύν-


Στην Aλε$άνδρεια, Aπρίλις 1949.«Kάθε �ρά πυ τ πλί τυ διανυ�τέ-ρευε στην Aλε$άνδρεια, K�λιας κιμ�ταν στ σπίτι μας... O Aμπντν... �ταν�τυπύσε η π�ρτα κι ήταν K�λιας �ωτι"�ταν τ μύτρ τυ και �αλύσε τνκ�σμ απ� τις �ωνές. “Γα σετ, ελ Xαυάγκα μπιτάα ελ μπαμπύρ!” (Kυρία, κύρις τυ �απριύ). “Tι καλί άνθρωπι πυ είναι”, μυ έλεγε K�λιας κά-νντας έναν μρ�ασμ�, �πως �ταν "αρώνεις τη μύτη συ για να μη δακρύ-σεις» (Στρατής Tσίρκας, περ. «Aντί», 31.3.79).

θεση �ικεί�υ και αν�ίκει�υ γλωσσι-κ�ύ υλικ�ύ, αυτή η μεί"η των δια��-ρετικών στ�ι�είων είναι π�υ �τιά-�νει τ� γ�ητευτικ� �αρμάνι της π�ίη-σής τ�υ.

H πρ�σπάθεια να λε"ικ�γρα�ηθεί� Kα!!αδίας έ�ει απασ��λήσει ήδητ�υς μελετητές3. H �ιλ�λ�γική διείσ-δυση είναι θεμιτή και καταν�ητή.Oμως, η γνωστ�π�ίηση τ�υ αγνώ-στ�υ στην πρ�κειμένη περίπτωση πι-στεύω πως ακυρώνει την π�ιητικήτ�υ Kα!!αδία ή, τ�υλά�ιστ�ν, αντι-στρατεύεται τη �ανερή θέληση τ�υπ�ιητή να συνδυάσει γλωσσικά τα�αιν�μενικά ασυμ!ί!αστα. H συνύ-παρ"η τ�υ καθημεριν�ύ λε"ιλ�γί�υμε τ� ναυτικ� ιδι�λεκτ�, τα "εν�-γλωσσα τ�πωνύμια και κύρια �ν�μα-τα, μπ�ρεί να εντάσσεται στη !ιωμα-τική εμπειρία τ�υ ναυτικ�ύ π�ιητήκαι στ� καθημεριν� γλωσσικ� τ�υ�ργαν�. H επιλ�γή, �μως, της �ρή-σης αυτής της μεικτής γλώσσας, �ω-ρίς π�τέ � ίδι�ς � π�ιητής να διαν�η-θεί να πρ�σ�έρει στ�ν μέσ� ανα-γνώστη ένα γλωσσάρι, δηλώνει έ-μπρακτα τη θέλησή τ�υ για τη διατή-ρηση αυτής της γλωσσικής συνύ-παρ"ης γνωστ�ύ και αγνώστ�υ. Mέ-σα απ� αυτή τη σύνθεση δημι�υρ-γ�ύνται �ι �ρ�ι σκ�τειν�τητας και τ�π�ίημα σπρώ�νεται απ� την επι�ά-νεια της συγκεκριμένης περιγρα�ήςστ� !άθ�ς μιας γενικευτικής θεώρη-σης τ�υ κ�σμ�υ.

H έμ�αση στ� !ιωματικ� �αρακτή-ρα της π�ίησης τ�υ Kα!!αδία πι-στεύω πως θα έπρεπε να μετριασθεί,καθώς η αυτ�ν�ητη σ�έση τ�υ με τ�επάγγελμα τ�υ ναυτικ�ύ δεν συν�-δεύεται με μια π�ίηση π�υ ε"αντλεί-ται στην κατάθεση αυτής της εμπει-ρίας, ε" �υ και παραν�ήσεις γύρω α-π� τ� έργ� τ�υ, �πως αυτή τ�υ άλ-λ�υ ναυτικ�ύ συγγρα�έα, BασίληΛ�ύλη4.

H π�ίηση στ�ν Kα!!αδία αρ�ί�ει α-κρι!ώς στ� σημεί� π�υ υπερ!αίνει

τ� !ιωματικ� υλικ� και συνθέτει μεκυρίαρ�α πρ�τυπα τις �ιλ�λ�γικέςτ�υ εμπειρίες. Aλλά η π�ιητική τ�υ�δηγείται στην πραγμάτωσή της �-ταν υπερ!αίνει και αυτά τα �ιλ�λ�γι-κά τ�υ πρ�τυπα και μετατρέπει τηνπ�ίηση της �υγής σε �υγή διά τηςπ�ίησης· γεγ�ν�ς π�υ, �πως υπ�-στηρί�ω, κατ�ρθώνεται σε μεγάλ�!αθμ� απ� τη �ρήση της μεικτήςγλώσσας, αυτής π�υ περικλείει τ�γνωστ� και τ� άγνωστ� με ισ�δύνα-μ�, σ�εδ�ν, τρ�π�. O Γεράσιμ�ς Λυ-κιαρδ�π�υλ�ς, σε ένα απ� τα σημα-ντικ�τερα, κατά τη γνώμη μ�υ, κεί-μενα π�υ έ�ει γρα�τεί για τ�ν Kα!-!αδία, υπ�στηρί�ει, επίσης, την άπ�-ψη �τι τ� γλωσσάρι τ�υ Kα!!αδίαδεν �ρειά�εται ερμηνεία γιατί «αυ-τές �ι λέ"εις είναι η καθημερινήγλωσσική πραγματικ�τητά τ�υ (…)Γι’ αυτ� τις α�ήνει �πως είναι – ��ρ-τωμένες !ίωμα»5. Kατά την άπ�ψήμ�υ, �μως, δεν είναι τ� !ίωμα π�υ��ρτί�ει συγκινησιακά τις λέ"εις αλ-λά αυτή και μ�νη η αντιπαράθεσητ�υ �ικεί�υ με τ� αν�ίκει�. Mέσα α-π� κάθε π�ίημα τα γνωστά στ�ι�είααν�ίγ�υν τ� δρ�μ� πρ�ς τ� άγνωστ�και εκεί ακρι!ώς επιτυγ�άνει � Kα!-!αδίας να μας �δηγήσει σε περι��ήεπέκεινα τ�υ γνωστ�ύ και �ικεί�υ,σε περι��ή δυσδιάκριτ�υ ν�ήματ�ς,σε περι��ή σκ�τειν�τητας6.

Mια π�ίηση π�υ συντηρεί την πα-λαιά μ�ρ�ή και μέσα σ’ αυτήν ε-γκλείει τ� σύγ�ρ�ν� αίσθημα είναιμια π�ίηση π�υ μπ�ρεί να έ�ει μιαδια�ρ�νική ισ�ύ πέρα απ� επ��ια-κές μ�δες, ρι��τ�μες πρ�τάσεις καιατελέσ��ρες θεωρητικ�π�ιήσειςτ�υ π�ιητικ�ύ λ�γ�υ. Aυτή, πι-στεύω, είναι η �άρις στην π�ίησητ�υ Kα!!αδία.

Σημειώσεις: 1. Bλ. Nτίν�ς Xριστιαν�π�υλ�ς,«O Γάλλ�ς π�ιητής H.J.-M. Levet και η ε-πίδρασή τ�υ στ�ν Nίκ� Kα��αδία», στ�«Eπτά κείμενα για τ�ν Nίκ� Kα��αδία»,Eκδ. «Π�λύτυπ�», Aθήνα 1982, σ. 71-73.

2. Bλ. σ�ετική ανα��ρά τ�υ A. Aργυρί�υ,«Mικρή συμ��λή σ’ ένα α�ιέρωμα για τ�νNίκ� Kα��αδία» στ� «Eπτά κείμενα»(…), �.π., σ. 64: «H έλ"η τ�υ νε�τρ�π�υτ�ν �δηγεί, μ’ ένα ευ�άνταστ� τρ�π�, νακαταστρατηγήσει απ� μια πλευρά, ναπλ�υτίσει απ� μια άλλη, τ� πρ��λημα τηςπεπατημένης �μ�ι�καταλη"ίας, περνώ-ντας στ� π�ιητικ� τ�υ λε"ιλ�γι� λέ"εις-σή-ματα. (…): M’ είδες - E�ρίδες / Mπρα$ίλι -μαντήλι / Captain Jimmy – πρύμη / καιρ�ύ- Περ�ύ / Aκ�ρά - π�ρ�υρά / κε�αλών -T�υλών (…)».

3. Bλ. K. Πλαστήρας, «Γλωσσάρι για τ�“Mαραμπ�ύ” και “Π�ύσι” τ�υ N. Kα��α-δία» στ�: Tάσ�ς K�ρ�ης, «Nίκ�ς Kα��α-δίας. Συμ��λή στη μελέτη της $ωής καιτ�υ έργ�υ τ�υ», Eκδ. «Πρ�σπερ�ς», Aθή-να 1991, σ. 177-195· και Γ. Tράπαλης,«Γλωσσάρι στ� έργ� τ�υ Nίκ�υ Kα��α-δία», Eκδ. «Aγρα», Aθήνα 1992.

4. Bλ. τ� κείμεν� τ�υ B. Λ�ύλη «Mαραμπ�ύ»στα «Aπαντα» τ�υ Bασίλη Λ�ύλη, τ. B΄,Eκδ. «Kέδρ�ς», Aθήνα 1980, και σ�ετικ�σ��λιασμ� τ�υ απ� τ�ν Aλέ". Aργυρί�υστ� «Λ�ύλης κατά Kα��αδία. Eνα ανεπί-δ�τ� γράμμα», «Eπτά κείμενα» (…), �.π.,σ. 55-58.

5. Bλ. Γ. Λυκιαρδ�π�υλ�ς, «Mύθ�ς και π�ιη-τική τ�υ “Tα"ιδι�ύ”», Eκδ. «Eρασμ�ς»,Aθήνα 1990, σ. 43.

6. Xρησιμ�π�ιώ τη λέ"η σκ�τειν�τητα με τ�ντρ�π� π�υ την �ρισε � N. Bαγενάς, ως α-ναγνωριστικ� στ�ι�εί� νε�τερικ�τητας,στ� �ι�λί� τ�υ «Για έναν �ρισμ� τ�υ μ�-ντέρν�υ στην π�ίηση», Eκδ. «στιγμή»,Aθήνα 1984, σ. 17.

Mε συναδέλ-�υς ναυτι-

κύς στ ντεκτυ καρα�ιύ,

1953 (�ωτ.:αρ�εί

ικγένειαςKα��αδία).


H αυτα�ία τ�υ N. Kα��αδίαH π�ίησή τ�υ συγκινεί ανε�άρτητα απ� την τραγ�υδιστική της �ρήση

O Kα��αδίας, τρίτς απ� δε ιά, σε �ιλικ� τραπέ�ι, με τ Στρατή Tσίρκα, πρώτ απ� αριστερά, και τη γυναίκα τυ τελευταίυ, Aντιγ�νη Tσίρκα, δεύτερη απ�δε ιά (αρ�εί ικγένειας Kα��αδία).

T�υ Παντελή Mπυκάλα

KATAMETPHΣEIΣ και στατιστικέςδεν γνωρί�ω, ν�μί�ω ωστ�σ� �τιδεν είναι άτ�πη η υπ�θεση πως τ�π�ιητικ� έργ� τ�υ Nίκ�υ Kα��α-δία ανήκει στην �μάδα των ευα-ρίθμων π�υ έ��υν δε�τεί εντατική�ρήση απ� μ�υσικ�συνθέτες. Tαίδια τα π�ιήματά τ�υ, ανεπτυγμέ-να σε τρεις �λιγ�σέλιδες συλλ�-γές, τ� Mαραμπ�ύ, τ� Π�ύσι καιτ� Tραέρσ�, π�υ καλύπτ�υν τ�νμακρύ �ρ�ν� απ� τ� 1933 ώς τ�1975 τ�υ θανάτ�υ τ�υ, είναι με-τρημένα, και με τις δύ� ένν�ιεςπ�υ θα μπ�ρ�ύσαμε να απ�δώ-σ�υμε στη λέ�η αυτή, ε!�σ�ν καιμετρήσιμα είναι, ένας διακριτ�ς�ρμ�ς στ� πέλαγ� της νε�ελληνι-κής π�ίησης, και τ� μέτρ� και τ�μέλ�ς τ�υς διαθέτ�υν απ� !υσι-κ�ύ τ�υς.

H �ωηρή εικ�ν�π�ιία τ�υς, � �ι-κεί�ς ρυθμικ�ς �ηματισμ�ς τ�υς,τ� ελεύθερ� �ι�ύμ�ρ τ�υς και ηδιαύγεια τ�υ κ�σμ�υ π�υ στ�ι�ει-�θετ�ύν παρακίνησαν αρκετ�ύςμ�υσικ�ύς, δια!�ρετικών τάσεων

και ικαν�τήτων. Δ�κίμασαν λ�ι-π�ν, κι ��ι πάντ�τε με �ηλευτά α-π�τελέσματα, να τα μελ�π�ιή-σ�υν, δηλαδή (�πως πάντ�τε συμ-�αίνει) να απ�σπάσ�υν μία και μ�-νη μ�υσική απ� τις π�λλές π�υ α-κ�ύει � αναγνώστης τ�υς και αυ-τήν ακρι�ώς να παγιώσ�υν· ανέ-καθεν η μ�υσικ�συνθετική «ανά-πλαση» συνιστά ερμηνεία, και μά-λιστα αυστηρή. Για �ρισμένες πε-ριπτώσεις θα !αιν�ταν δίκαι�ς �ισ�υρισμ�ς �τι � εσωτερικ�ς ρυθ-μ�ς της π�ίησης τ�υ Kα��αδία έ-σπασε και περι�ρίστηκε, πρ�σαρ-μ�στηκε σε «αναγνώσεις» ικανέςνα τ�ν επικαλύψ�υν με την υπ�-�ρεωτική τ�υς μ�ν�μέρεια, εμπ�-δί��ντας ταυτ��ρ�να και την ανά-δει�η τ�υ ν�ήματ�ς, κυρίως τ�υκρυ!�ύ, εκείν�υ π�υ δεν συντάσ-σεται στην επι!άνεια της ρητ�ρι-κής αλλά τρώει τ� �άθ�ς των λέ-�εων. Bε�αίως και δ�θηκαν καλάτραγ�ύδια, εντ�ύτ�ις η επί!υτημ�υσική δεν αναγνώρι�ε πάντ�τετην ενυπάρ��υσα, και δεν την υ-πηρετ�ύσε, ακ�μη κι �ταν εισαγ�-ταν με τ�ν ισ�υρισμ� �τι δεν απ�-

τελεί παρά απλή «υπ�κρ�υση».Aπ� αγάπη έστω και ενδια!έρ�ν,δεν έγινε μέ�ρι κεραίας ακ�υστήη έγκαιρη δέηση τ�υ Mαραμπ�ύ(«H μ�νη μ�υ παράκληση �μως θα’τανε, / τ�υς στί��υς μ�υ να μηνειρωνευθείτε. / Kι �πως εγώ γιαέν’ αδερ�� εδεήθηκα, / για έναντρελ� εσείς πρ�σευ�ηθείτε»), έ-στω, επίσης, κι αν τ� απ�τέλεσμαδεν κατάγεται απ� κάπ�ια ειρωνι-κή πρ�θεση αλλά απ�καλύπτει έ-ναν μερικευτικ� ετερ�καθ�ρισμ�των στί�ων τ�υ.

Eκτ�ς απ� την ίδια τη μ�ρ!ήτων π�ιημάτων, π�υ �πωσδήπ�τεερέθισε τ� μ�υσικ�συνθετικ� πά-θ�ς (ή την απ�μίμησή τ�υ), εκτ�ςδηλαδή απ� τ� μέτρ� και τη ρίμαπ�υ δίν�υν πάντ�τε την παγιδευ-τική εντύπωση �τι επιδέ��νται με-ταπλάσεως άνευ κ�π�υ και ε-μπνεύσεως (�ωρίς δηλαδή �υσια-στική επί-σκεψη στ� πρ�ς μελ�-π�ίηση κείμεν�), εκτ�ς επίσης απ�την ελευθερωμένη γλώσσα τ�υς,αναλ�γως ελκυστικά λειτ�ύργησεκαι τ� έκδηλ� περιε��μεν� �ρι-σμένων ε� αυτών· μ�ν� π�υ με την

υπερενίσ�υση �ρισμένων μ�τί�ωνκαι τ�ν συνεπαγ�μεν� υπ��ι�α-σμ� άλλων, η π�ίηση τ�υ Kα��α-δία απειλήθηκε να ταυτιστεί με μίαμ�ν� απ� τις !ωνές της: Σε επ�-�ές κατά τις �π�ίες λατρευ�ταν α-!ελώς ή μιμητικώς η ψυ�εδέλεια,και τα παραισθησι�γ�να κρίν�ντανασ!αλή ��ήματα πρ�ς τ� π�λύ-�ρωμ� �άθ�ς μιας σκέψης π�υ υ-π�τίθεται πως αλλιώς ήταν ανέ!ι-κτη, �ρισμέν�ι έσπευσαν να υπ�-θέσ�υν �τι τα περί �ασισι�ύ ή κ�-καΐνης π�ιήματα τ�υ Kα��αδία θαμπ�ρ�ύσαν να απ�τελέσ�υν έναν«ν�μιμ�π�ιητικ�» και σ�ετικώς α-π�δεκτ� κ�ινωνικά κρίκ�, � �π�ί-�ς να συνδέει τα αντίστ�ι�α τρα-γ�ύδια της διεθν�ύς ρ�κ με τα πα-λαι�τερα, �μ�θεμα ρεμπέτικα.

Kατ�πιν αυτ�ύ, η πιθαν�τηταστρέ�λωσης της π�ίησης τ�υKα��αδία μετε�λήθη σε δυνατ�-τητα στρε�λής απ�δ�σης και δε-�ίωσής της, αν συνεκτιμήσ�υμε �-τι �ι �αλαρωμέν�ι ακρ�ατές τηςείναι περισσ�τερ�ι απ� τ�υς πρ�-σε�τικ�ύς αναγνώστες της. O π�ι-ητής λ�ιπ�ν κερδί�ει (μάλλ�ν α-


�ρείαστη) μεταθανάτια !ήμη μετα τραγ�υδισμένα π�ιήματά τ�υ,π�υ σε αρκετές περιπτώσεις γίν�-νται δημ�!ιλή, ταυτ��ρ�να �μωςεισάγεται σαν μ�ν�τρ�π�ς και μ�-ν�κ�μματ�ς, αν ��ι εύκ�λ�ς, υπ�-δεικνύεται δηλαδή σαν ένα «�ατ�θέμα» της νε�ελληνικής λ�γ�τε-�νίας (κάπως σαν έμπειρ�ς, πά-ντως μ�ν�τ�ν�ς �εναγ�ς σε έ-κτρ�πες απ�λαύσεις). Eνώ δεν ή-ταν – και ως πρ�ς αυτ� μπ�ρεί ναμαρτυρήσει η ίδια τ�υ η π�ίηση,να μη �ρειαστεί δηλαδή καθ�λ�υη επιστράτευση της λ�γ�τε�νικάισ�υρ�τατης Bάρδιας τ�υ.

H π�ίηση τ�υ Kα��αδία δικαι�ύ-ται να μας ενδια!έρει και να μαςσυγκινεί ανε�άρτητα απ� την τρα-γ�υδιστική της �ρήση, ερήμηντης. Aυτ�τελώς ισ�υρή, �!είλει ι-καν� μέρ�ς της α�ίας της στην αί-σθηση τ�υ �ειρ�π�ίητ�υ με την �-π�ία ε!�διά�ει τ�ν αναγνώστηπ�υ την εμπιστεύεται και την κ�ι-νωνεί και με τ� μάτι, κι ��ι μ�ν�με την ακ�ή. O,τι !αίνεται απλ� ε-δώ και ατέ�νευτ� (ιδίως �ταν επι-λέγει την εκτενή α!ηγηματική α-νάπτυ�η π�υ �αρακτηρί�ει κυρίωςτις δύ� πρώτες συλλ�γές), έ�ειμέσα τ�υ την περισυλλ�γή, τηδ�υλειά, την επε�εργασία, �,τι δη-λαδή θα μπ�ρ�ύσε να υπ�δηλώνει� στί��ς τ�υ Kα��αδία «Eσ�ισα,�ίλε μ�υ, π�λλά �αρτιά για να σ�υγράψω» – και τ�ύτ� ισ�ύει ακ�μηκι �ταν τ� μέτρ� η�εί πρ��ληματι-κ� ή η �μ�ι�καταλη�ία δεν απέ�ειαπ� τ� αναμεν�μεν�· άλλωστε �π�ιητής !ρ�ντί�ει να ελευθερώ-σει την ειρωνεία τ�υ για να πρ��είστη γνωστική αυτ�κριτική, �πωςστ� «Mαραμπ�ύ»: «Aπ�ψε αναθυ-μήθηκα κάπ�ια κ�ινή γυναίκα / κιένα τραγ�ύδι εσκάρωσα σε στυλμπωντλαιρικ� / π�υ ως τ� διαά-!εις, σιωπηλέ, παρά"ενε αναγνώ-στη, / γελάς γι’ αυτ�ν π�υ τ� ’γρα-ψε, με γέλι� ειρωνικ�».

Eρήμηντης μελ�π�ίησης

Iσως «�ι ιστ�ρίες των ναυτικώννα έ��υν μια !υσική απλ�τητα»,�πως γνωματεύει έναν άλλ�ς λ�-γ�τέ�νης επίσης παθιασμέν�ς τηςθάλασσας, � T��ε! K�νραντ,στ�ν Kα��αδία πάντως η !υσικ�-τητα δεν ε�ισώνεται με την ανυ-παρ�ία τέ�νης (τ� αντίθετ�: η !ύ-ση μπ�ρεί να αναγνωριστεί εκ νέ-�υ και να �ανακερδηθεί μες στηνπ�λλή τέ�νη) �ύτε η αυθεντικ�τη-τα ε�αντλείται στην επί!ασή της,στ� ε�ωτερικ� σ�ήμα της, π�υ θαμπ�ρ�ύσαν να τ� πρ�σ!έρ�υν κά-π�ιες λέ�εις της θαλασσινής αρ-γκ�, κατά πρ�τίμηση ωμές, ή �ρι-σμένα μ�τί�α τ�υ τα�ιδι�ύ και τ�υπ�ντ�υ.

O Kα��αδίας, παλεύ�ντας μ’ ε-κείν� τ� «κάτι» π�υ τ�ν «σπρώ-�νει επίμ�να να γράψει στ� �αρ-τί», δεν αραδιά�ει στι�άκια σανκάπ�ι�ς πριμιτί� π�υ αρκείται (ήπρ�σπ�ιείται �τι αρκείται) στη«δωρεά», σαν ένας «αθώ�ς ά-γρι�ς», για να θυμηθ�ύμε τ�ν ZανZακ P�υσσώ. Στις «υδάτινες ειρ-

O Kα��αδίας στη Mασσαλία τ 1947 (αρ�εί ικγένειας Kα��αδία).

κτές» τ�υ, �π�υ απ��ήτησε την ε-λευθερία, θα ’νιωσε �τι τ� πι� δε-σμευτικ� και τ� πι� απαιτητικ� εγ-�είρημα είναι ακρι�ώς εκείν� π�υπρ��άλλει –και ενί�τε είναι– σαντ� πι� ελευθερωτικ�: η τέ�νη τ�υλ�γ�υ. Aνήκε άλλωστε (και, υπ�-θέτω, ��ι λ�γω ηλικίας) σε μια γε-νιά π�υ αναγνωρι��ταν στην π�ίη-ση ακρι�ώς διά της πειθαρ�ίαςπ�υ απαιτ�ύσε αυτή ώστε να πρ�-σ!έρει τ� λύτρ�ν της.

Mπ�ρεί να !αίνεται στεν�ς καιμερικ�ς � κ�σμ�ς π�υ απάρτισαντα π�ιήματα τ�υ Kα��αδία. M�ν�-��ρδ�ς �μως δεν είναι, �ύτε μ�υ-σικά �ύτε λ�γ�τε�νικά �ύτε κ�ι-νωνι�λ�γικά �ύτε π�λιτικά. Eπε-�εργά�εται �έ�αια, πάλι και πάλι,τ� επιμέρ�υς και τ� ειδικ� (τ� �-π�ί� μ�ν�ν εκ�ιαστικά θα μπ�-ρ�ύσε να θεωρηθεί περιθωριακ�,και μ�ν�ν η μυθ�πλαστική ρ�πήθα τ� �αρακτήρι�ε «καταραμέ-ν�»), αλλά πάντ�τε εν �ψει κάπ�ι-�υ �λ�υ, π�ιητικ�ύ και ανθρωπ�-λ�γικ�ύ. Kι αν ακ�ύγεται, αν ακ�-μα δια�ά�εται η π�ίησή τ�υ, τ��ρωστάει στην αυτα�ία της, στηνερεθιστική της ιδι�τυπία, π�υ �ε-�αιώνει πως δεν είναι «ένας πα-ράταιρ�ς σκ�π�ς μιας μελωδίαςπαλιάς».


Nίκ�ς Kα��αδίας, υλ�γρα�ία Γ. M�σ��υ, 1944, (πηγή: Tάσ�υ K�ρ�η «Nίκ�ςKα��αδίας» εκδ. «Kέδρ�ς», 1978).

O Nίκ�ς Kα��αδίας, «ένα μεσημεράκι μέσα Mαΐ�υ 1974» στ� T�υρκ�λίμαν�με παρέα (αρ�εί� Hλία X. Παπαδημητρακ�π�υλ�υ).

O Kα��αδίας πέρα απ τη θάλασσαTι κρύ�εται πίσω απ’ τ�υς μακριν�ύς �ρί��ντες της π�ίησής τ�υ

O Kα��αδίας, τρίτ�ς απ� αριστερά, �ρα�ύσωμ�ς και ασκεπής μυστακ��ρ�ς, με παρέα �ίλων τ�υ ηθ�π�ιών: τ� Δη-μήτρη X�ρν, αριστερά τ�υ με τ� �ι�λί� στ� �έρι, πιασμέν�ν αγκα$έ με την Kρινιώ Παππά, δίπλα στην �π�ία στέκεται� Γιώργ�ς Γλην�ς, μ�ρ�ή τ�υ θεάτρ�υ μας, αδελ��ς τ�υ Δημήτρη Γλην�ύ. Kαθιστ�ς στ� σκαλ�πάτι, � αέ�αστ�ςΔι�νύσης Παπαγιανν�π�υλ�ς (αρ�εί� �ικ�γένεια Kα��αδία).

T�υ Γιώργ�υ Mαρκ�π�υλ�υ

Π�ιητή

ΠPIN AΠO αρκετ �μ�λ�γ�υμένωςκαιρ, σ��λιά��ντας την Tέταρτηδιάσταση τ�υ Γιάννη Pίτσ�υ, παρα-τηρ�ύσα τι στις σελίδες της εμ-�ώλευε «ένας κσμ�ς π�υ πίσω α-π τ� καθετί, τ�ν περίμενε αργτε-ρα τ� σκ�τειν τέλ�ς τ�υ, αμείλι-κτ�, �αρύ και αναπ�ευκτ�. Eναςκσμ�ς �ασανισμένων απ την ίδιατην ψυ�ή τ�υς και την ύπαρ#ή τ�υς,��ισμένων, πυρπ�λημένων, α�ά-νταστα μ�να�ικών και ανυπεράσπι-στων μπρ�στά στ� μ�ιραί�, ανθρώ-πων». Kαι, �ε�αίως, τνι�α τα παρα-πάνω, με έμ�αση ττε και με μεγα-λύτερη έμ�αση τα τ�νί�ω και τώρα,στην περίπτωση τ�υ Kα��αδία, μιακαι αυτς πιστεύω τι συ�νά αδικεί-ται, ταν � π�λύς � κσμ�ς πίσω α-π τ� �αρακτηρισμ τ�υ π�ιητή τηςθάλασσας δεν μπαίνει στ�ν κπ� ναδει τι άλλ� είναι εκείν� π�υ �αθιά�αθιά κρύ�εται. Aλλά, ας διατρέ-#�υμε πρώτα και τις τρεις συλλ�γέςτ�υ και θα επανέλθ�υμε.

Eίναι αλήθεια πως δεν συναντά-ται συ�νά τ� �αινμεν�, π�ιητής νακάνει τσ� έντ�νη εντύπωση μετην πρώτη κιλας συλλ�γή, πωςπράγματι συνέ�η με τα Mαραμπ�ύ(1933) τ�υ Nίκ�υ Kα��αδία. Mιασυλλ�γή π�υ δίκαια πρ�κάλεσε τηναίσθηση π�υ πρ�κάλεσε, αν αναλ�-γισθεί κανείς την πρωτ�τυπία, τιςέτ�ιμες ανά πάσα στιγμή να #α�νιά-σ�υν ευ�άριστα ρίμες, τη γ�ητεία


π�υ ε#έπεμπε � �ινετσάτ�ς ρ�μα-ντισμς της, την εκλεκτικτητα,τ�ν κ�σμ�π�λιτισμ, την αυθεντι-κτητα τ�υ �ιωματικ�ύ στ�ι�εί�υκαι τη δυναμική τ�υ στί��υ, έτσι -πως αυτή αμέσως γινταν αντιλη-πτή αν και καλυμμένη, υπ�τίθεται,πίσω απ τ� ήρεμ� πρσωπ� μιαςμνιμης και δήθεν παραμυθώδ�υςπεριγρα�ικτητας. Kαι είναι καιτ�ύτ� τ� κυριτερ�: τ� τι, δηλαδή,αν και σα�ώς επηρεασμέν�ς απτ�ν Mπωντλαίρ, � Kα��αδίας, ή απκάπ�ια στ�ι�εία της π�ίησης τ�υOυράνη, εκμι�ε με τη συλλ�γή τ�υτη δική τ�υ �ρεσκάδα και την εκπε-�ρασμένη με τ�ν δικ τ�υ τρπ� �-μ�ρ�ιά της ψυ�ής. Mιας ψυ�ής π�υδεν σταμάτησε να τρ��δ�τεί ευ-εργετικά με τ�ν άδ�λ� συναισθη-ματισμ της και την επμενη συλ-λ�γή τ�υ Π�ύσι, π�υ εκδθηκε αρ-κετά �ρνια αργτερα, τ� 1947, ε-#ασ�αλί��ντάς τ�υ πια, η ωριμτη-τα, τις δυναττητες να επεμ�αίνειλ� και πι� π�λύ στα εκ�ραστικάτ�υ μέσα. Kάτι π�υ γίνεται αμέσωςαντιληπτ απ την υπ��ώρηση τηςα�ηγηματικής διαθέσεως, απ τ�ελλειπτικν τ�υ λγ�υ αλλά και απτην «υπ�ταγή» τ�υ συγκινησιακ�ύ��ρτί�υ μέσα στ� πλαίσι� αυστη-ρτερων ακμη, απ ,τι πρ�ηγ�υ-μένως, �μ�ι�καταλη#ιών (εδώ �μ�ι-�καταληκτ�ύν είτε πλεκτά είτεσταυρωτά και �ι τέσσερις στί��ι,δηλαδή, ενώ παλαιτερα �μ�ι�κα-ταληκτ�ύσαν μν�ν �ι δύ�). Oσ�για τ� Tρα�έρσ�, την τρίτη και τε-λευταία συλλ�γή τ�υ Kα��αδία,π�υ εκδθηκε τ� 1975, με π�ιήματακατά τ� μεγαλύτερ� μέρ�ς τ�υς ε-παρκώς επε#εργασμένα, έρ�εται ναπρ�στεθεί σαν τ� κύκνει� άσμα τ�υδίπλα στην πρ�ηγ�ύμενη και καλύ-τερή τ�υ κατά τη γνώμη μ�υ, στ�Π�ύσι. Kαι λέω «κατά τ� μεγαλύτε-ρ� μέρ�ς τ�υς επαρκώς επε#εργα-σμένα», μια και εδώ ένας εμ�ανήςεσωτερικς πανικς, μια απ�γ�ή-τευση και μια πρ�σγείωση τ�υ �νεί-ρ�υ, δεν ά�ησε λες τις ��ρές ταπεριθώρια στ� δημι�υργ τ�υς γιαμια πι� αυστηρή τ�υλά�ιστ�ν επι-λ�γή. Aλλά, ας είναι.

� � �

Λέγαμε λ�ιπν –επιστρέ��ντας–λίγ� πι� πάνω, τι � Kα��αδίας αδι-κείται και μα�ί τ�υ αδικ�ύμαστε καιεμείς ως αναγνώστες, ταν �ωρίςπρ�εκτάσεις δίνεται έμ�αση κυ-ρίως και μν� στ� στ�ι�εί� της θά-λασσας, έτσι πως αυτ �αρακτηρί-�ει αναμ�ί��λα την π�ίησή τ�υ, μιακαι εκείν� π�υ πάνω απ λα κρύ-�εται σε �λκληρ� τ� έργ� τ�υ εί-ναι η άγρια μ�να#ιά της ψυ�ής, η α-πελπισμένη πρ�σ�υγή σε έναν ατε-λέσ��ρ� μ�νίμως έρωτα και, τέλ�ς,η δια�ρωτική αγωνία της ανέκλη-της ρ�ής τ�υ �ρν�υ και τ�υ θανά-τ�υ. Oσ� για τ� καρά�ι (��ρτηγσ�εδν πάντα, για να γίνεται η μ�-να#ιά ακμη πι� θλι�ερή), είναι η«πατρίδα» τ�υ π�ιητή, πως πατρί-δα δική μας είναι η στεριά, και �ισύντρ��ί τ�υ δεν είναι �ύτε λ�ι�ι ναυτικ�ί (πως και δικ�ί μας δενείναι λ�ι �ι άνθρωπ�ι) �ύτε α�ρί-στως �ι π�ι�ι γ�ητευτικ�ί κ�λα-

σμέν�ι, αλλά κάπ�ιες υπάρ#εις ανα-πτρεπτα σπαραγμένες. Kάπ�ιες υ-πάρ#εις, π�υ μ�ίρα πικρή, σκ�τεινή,πέρα απ τη �αιν�μενική εκδ��ήτης ε#ασ�άλισης τ�υ επι�υσί�υ,τ�υς �δήγησε ανεπιστρεπτί στηνε�’ ρ�υ �ωής ερημιά. Γι’ αυτ καιείναι αλλ�παρμέν�ι, πρ��αίν�υν σεακραίες πρά#εις ψυ�ικής σπατάλης,κάν�υν παρέα κυρίως με �ώα π�υσυμ��λί��υν πράγματι κάτι (γάτεςκαι μαϊμ�ύδες) και �ι γυναίκες π�υπλησιά��υν είναι κ�ινές ή κάπ�ιεςπ�υ ευθύς ε# αρ�ής είναι «�πτα-σίες» π�υ �εύγ�υν, α�ήν�ντας έ-τσι κενή τη θέση τ�υς, για να τηνκαταλά�ει –�ωρίς �έ�αια αυτ νατ�νί�εται με την π�ια εν��λητικήσυ�ντητα αλλά με στί��υς καίρι-�υς, πάντα στ� τέλ�ς– η ε#ιδανι-κευμένη εκείνη και σίγ�υρη, σ�να��ρά την αγάπη, μ�ρ�ή της μά-νας. Oσ� για τ�ν π�ιητή, είναι καιαυτς ένας απ εκείν�υς, στην κυ-ρι�λε#ία, και �ι κάπ�ι�ς π�υ α-πλώς συμπάσ�ει μα�ί τ�υς. Γι’ αυτκαι η απελπισία τ�υ είναι στ� έπα-κρ� ανυπκριτη και �αίνεται με κά-θε τρπ�, απ τις συ�νές πυκνές α-�ιερώσεις (στ� Π�ύσι μάλιστα δενυπάρ�ει π�ίημα �ωρίς α�ιέρωση),απ την επιστ�λική (στ�ι�εί� α#ι�-πρσε�τ�) διάθεση των δημι�υργη-μάτων τ�υ (ας θυμηθ�ύμε και πάλιτ� Π�ύσι), λες και αυτά είναι σήμα-τα κινδύν�υ ανθρώπων π�υ πνίγ�-νται στα μέσα τ�υς πελάγη, μέ�ρικαι τ�ν απρ�κάλυπτ� �� τ�υ Tρα-�έρσ�, έτσι πως ένας ευθύ��λ�ςσαρκασμς, στ� τέλ�ς πια της �ω-ής, τ�ν �ρί�ει. Kαι είναι αυτς �σαρκασμς, τ� στ�ι�εί� εκείν� π�υπηγά�ει απ ένα έντ�ν� στην πρ�-κειμένη περίπτωση και απρ�κάλυ-πτ� συναίσθημα διάψευσης, τ� �-π�ί� καθ�ρί�ει στ� τέλ�ς μν� τ�υπια τ�ν καννα τ�υ παι�νιδι�ύ, «�ι-λ�δωρώντας» τη διάθεση τ�υ π�ιη-τή με μια ανελέητη τάση αυτ�κατα-στρ��ής, η �π�ία καταλύει τα πά-ντα, πλην μως σε στιγμές νηνε-μίας μας διδάσκει πσ� πρ�ετ�ιμα-σμέν�ι και υπ�ψιασμέν�ι για τηνκατάλη#η (αν αυτ είναι δυνατ) α-π την αρ�ή τ�υ τα#ιδι�ύ πρέπει ναείμαστε, π�υ και αν �ρισκμαστε,είτε στη στεριά είτε στη θάλασσα.Kάτι πάντως π�υ � ίδι�ς � Kα��α-δίας απ νωρίς �αίνεται πως εί�εκαταλά�ει, αν θυμηθ�ύμε εκτςτων άλλων και τ� υπ τ�ν τίτλ� Πα-ραλληλισμ�ί π�ίημά τ�υ, τελευταί�μάλιστα, αν και αυτ σημαίνει κάτι,της συλλ�γής τ�υ Mαραμπ�ύ:

Tρία πράγματα στ�ν κ�σμ� αυτ� π�λύνα μ�ιά��υν είδα.

Tα �λ�λευκα μα πένθιμα σ��λεία τωνΔυτικών,

των ��ρτηγών �ι �ρώμικες σκ�τεινια-σμένες πλώρες

και �ι κατ�ικίες των κ�ινών �αμένωνγυναικών.

E��υνε μια παρά"ενη συγγένεια καιτα τρία

παρ’ �λη τη μεγάλη τ�υς στ� �άθ�ςδια��ρά,

μα μετα"ύ τ�υς μ�ιά��υνε π�λύ, γιατίτ�υς λείπει

η κίνηση, η άνεση τ�υ �ώρ�υ και η �α-ρά.

«Π�ύσι, τ� εώ�υλλ� της πρώτης έκδ�σης της συλλ�γής, τ� 1947, απ� τηνέκδ�ση κ�σμ�ύσαν υλ�γρα�ίες εκλεκτών $ωγρά�ων – �αρακτών �ίλων τ�υπ�ιητή και τ�υ εκδ�τη (αρ�εί� Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα).

H πρ�μετωπίδα τ�υ Γιάννη Tσαρ�ύ�η για την έκδ�ση τ�υ «Π�ύσι» στ�ν «Kέ-δρ�», τ� 1973 (αρ�εί� �ικ�γένειας Kα��αδία).


Mε α��ρμή μια συνέντευ�ηH πρ�σωπική γνωριμία δύ� σπ�υδαστών με τ�ν Nίκ� Kα��αδία

T�υ Γιάννη Kα�ύνη

Δικηγ�ρυ

H ΓNΩPIMIA με τ�ν Nίκ� Kα��α-δία εί�ε α��ρμή μια συνέντευ�ηστ� �ύλλ� Mαρτί�υ 1967 τ�υ ��ι-τητικ�ύ περι�δικ�ύ «Πανσπ�υδα-στική», π�υ, έπειτα απ� π�λύμηνηδιακ�πή της έκδ�σής τ�υ, έκανεένα νέ� �εκίνημα, με τη �ιλ�δ��ίανα δώσει συνέ�εια στις επιτυ�ίεςτ�υ ως ένα νεανικ� έντυπ� στ�-�ασμ�ύ και μα�ητικής παρ�υσία-σης τ�λμηρών και πρωτ�τυπωνθεμάτων.

Aναλά�αμε δύ� εκείνη τη συνέ-ντευ�η: � Mάκης Pηγάτ�ς –διακε-κριμέν�ς γιατρ�ς-�γκ�λ�γ�ς σή-μερα, ��ιτητής της Iατρικής Σ��-λής τ�υ Πανεπιστημί�υ της Aθή-νας, τ�τε, και συνεργα$�μεν�ς μεε�ημερίδα της Πάτρας, στην �π�ίαέστελνε συνεντεύ�εις με ανθρώ-π�υς τ�υ πνεύματ�ς και με λαϊ-κ�ύς καλλιτέ�νες–δημι�υργ�ύς–και � υπ��αιν�μεν�ς, π�υ, ��ιτη-τής τ�τε της N�μικής Σ��λής, ή-μ�υνα μέλ�ς της επιτρ�πής έκδ�-σης τ�υ ��ιτητικ�ύ περι�δικ�ύ«Διάλ�γ�ς» και συνεργάτης της«Πανσπ�υδαστικής».

H ιδέα για μια συνέντευ�η τ�υπ�ιητή γεννήθηκε σε κάπ�ια απ�τις π�λλές, γεμάτες πάθ�ς καιπρ��ληματισμ� συναντήσεις σταστέκια των ��ιτητών, π�υ $�ύσα-με με ένταση την πυκνή εκείνηδιετία 1965-1967 της π�λιτικής καικ�ινωνικής αναστάτωσης. O κίν-δυν�ς της επερ��μενης δικτατ�-ρίας πρ�σέδιδε μια ιδιαίτερη διά-σταση στις ανησυ�ίες των ��ιτη-τών για τ� μέλλ�ν της δημ�κρα-τίας και της παιδείας, ανάμικτεςμε τις αγωνίες μας για τ� πρ�σω-πικ� μας μέλλ�ν. H συνέντευ�ηδεν θα ικαν�π�ι�ύσε μ�ν� τ� εν-δια�έρ�ν των νέων ανθρώπων γιαμια «πρ�σωπική» γνωριμία με ένανπ�ιητή π�υ τ�υς ήταν ιδιαίτερα α-γαπητ�ς, αλλά θα υπηρετ�ύσε καιτην ανάγκη, μέσω της ανάδει�ηςτ�υ πρ�σώπ�υ και τ�υ έργ�υ τ�υπ�ιητή, να πρ��ληθ�ύν �ι α�ίεςτης ελευθερίας και τ�υ πνευματι-κ�ύ π�λιτισμ�ύ, π�υ �ρίσκ�ντανσε κίνδυν� στη �ώρα μας.

O Nίκ�ς Kα��αδίας ήταν ευρύ-τατα γνωστ�ς απ� τ�ν μικρ� τ�μ�τ�υ «Γαλα�ία», π�υ περιλάμ�ανετις δυ� π�ιητικές τ�υ συλλ�γέςMαραμπ�ύ και Π�ύσι. Λιγ�τερ�γνωστή και αρκετά δυσεύρετη ή-ταν η Bάρδια τ�υ, απ� τις Eκδ�-σεις «Kαρα�ία» – πρ�σωπικά τηνεί�α δανειστεί για να τη δια�άσω.

Δειν�κράτ�υς 5

Θυμ�ύμαι με π�ση ταρα�ή και συ-γκίνηση �λέπαμε να γίνεται πραγ-ματικ�τητα η πρ��πτική της πρ�-

σωπικής γνωριμίας με τ�ν π�ιητή.Π�σες ��ρές σκε�τήκαμε μύρι�υςτρ�π�υς να τ�ν πρ�σεγγίσ�υμε,πώς να τ�υ μιλήσ�υμε, τι να τ�υπ�ύμε, με π�ια κλειδιά θα �εκλει-δώναμε την π�ίησή τ�υ, π�ιες μυ-στικές πτυ�ές της πρ�σωπικής τ�υ$ωής ήταν απρ�σπέλαστες. Tελικά,�πως γίνεται πάντα �ταν σε κατέ�ει� πυρετ�ς της νι�της, καταλή�αμενα διαπιστώσ�υμε στην ε�ώπ�ρτατ�υ σπιτι�ύ της �δ�ύ Δειν�κρά-τ�υς, �τι ήμασταν �λωσδι�λ�υ α-πρ�ετ�ίμαστ�ι, �τι εί�ε σταματήσει� ν�υς μας. Nα ρωτήσ�υμε για τησκληρή $ωή των ναυτικών στα ��ρ-τηγά και στα π�στάλια; Για τ�υς �ί-λ�υς στ�υς �π�ί�υς εί�ε α�ιερώσειπ�ιήματά τ�υ; Για τα πρ�σωπα π�υανα�έρ�νταν στα γράμματά τ�υ;Για τη $ωή τ�υ; Για τα πνευματικάτ�υ ενδια�έρ�ντα, τις π�λιτικέςτ�υ σκέψεις, τις ιδε�λ�γικές τ�υ α-

νησυ�ίες; Για τα μυστικά π�υ έμ�ια-$αν να στ�ι�ειών�υν τ�υς στί��υςτ�υ, τ�υς γρί��υς π�υ έπλεκαν �ι«ε�ωτικές», πρωτ�γνωρες λέ�ειςτων π�ιημάτων τ�υ π�υ πιάν�υνψυ�ές μες στη σαγήνη τ�υς;

Hταν Φλε�άρης τ�υ ’67 κι � Kα�-�αδίας δεν θα τα�ίδευε για λίγ�.Στ� μισ��ωτ� τ�υ σπιτι�ύ κυριαρ-��ύσε τ� σκ�ύρ� της καρυδιάς –στ� πάτωμα, στην κ�υπαστή τηςσκάλας, στα έπιπλα. E�ω � ήλι�ς καιμέσα εδώ αναμμέν� τ� ηλεκτρικ�και τα παντ$�ύρια μισ�κλειστά.

O π�ιητής μάς δέ�τηκε ευγενικάαλλά συγκρατημένα. Φ�ρ�ύσε τησκ�ύρα μπλε μάλλινη �ανέλα τωνναυτικών με τ�ν κλειστ� γιακά, ένα�αρδύ γκρί$� παντελ�νι και ��-ντρ�σ�λα παπ�ύτσια. Eνας �ρα�ύ-σωμ�ς άνθρωπ�ς, �αλακρ�ς.

Eσπασε εκείν�ς τ�ν πάγ�. Pώτη-σε τα �ν�ματά μας –στη σαστιμάρα

μας �ε�άσαμε και να τ�υ συστηθ�ύ-με– τι σπ�υδά$αμε, απ� π�ύ κατα-γ�μαστε, τι ακρι�ώς θέλαμε για τησυνέντευ�η. Πάνω σ’ αυτ�, τ�υ α-πλώνει � Mάκης τ� ερωτηματ�λ�-γι� και κάναμε να πιάσ�υμε την ά-κρη της κ�υ�έντας, μήπως την πά-με λίγ� πι� πέρα, μήπως τ� ένα �έ-ρει τ� άλλ� και ανε��ύν στην επι-�άνεια στ�ι�εία π�υ θα α�ι�π�ι�ύ-σαμε στ� δημ�σίευμα – μα η πρώτηεκείνη συνάντηση κράτησε λίγ�.Eδει�ε, θυμάμαι, ιδιαίτερ� ενδια�έ-ρ�ν π�υ � Mάκης καταγ�ταν απ’την Kε�αλ�νιά, και, με $εστασιά κιεγκαρδι�τητα, μας $ήτησε, �ταν �α-ναπάμε για τις απαντήσεις στα ερω-τήματά μας, να τ�υ κρατάμε μερικά�ύλλα της «Πανσπ�υδαστικής».

Λίγες μέρες μετά

H δεύτερη επίσκεψή μας έγινελίγες μέρες μετά. Eί�αμε μα$ί μαςτα �ύλλα π�υ μας εί�ε $ητήσει. Tαπήρε και μας έδωσε γραπτές τις α-παντήσεις στα ερωτήματά μας.Διαπιστώσαμε, �εύγ�ντας, πως ή-ταν τ�σ� λακωνικές π�υ δεν θα γέ-μι$αν �ύτε μία στήλη τ�υ περι�δι-κ�ύ. T�υ �ανατηλε�ωνήσαμε.

Στην καιν�ύρια μας συνάντησηέδωσε την ευκαιρία στ� �ρ�ν� νακυλήσει με άνεση. Δεν μιλ�ύσεπλέ�ν μ�ν� αυτ�ς – μ’ εκείν� τ��αρακτηριστικ� τραύλισμα στη �ω-νή των ανθρώπων π�υ έ��υν π�λ-λά να π�υν, αργ�ς αλλά σύντ�μ�ςκαι περιεκτικ�ς σε ν�ήματα κι αι-σθήματα – μιλήσαμε κι εμείς, για �-λα �σα θα μπ�ρ�ύσαν να μιλήσ�υνδυ� νέ�ι της ηλικίας μας μ’ έναν ώ-ριμ� άντρα στην ηλικία τ�υ πατέρατ�υς: για τ� �θες, τ� σήμερα, τηνπαιδεία, την π�λιτική, τη δημ�κρα-τία, τα κ�μματα, την π�ίηση, τη λ�-γ�τε�νία.

Σ’ αυτή την τρίτη μας συνάντησηδεν μας δέ�τηκε στ� ��λ, �πωςστην πρώτη, �ύτε στη σκάλα, �πωςστη δεύτερη, μα στ� σαλ�νι τ�υσπιτι�ύ, π�υ, �πως μας είπε, ήτανετ� σπίτι της αδελ�ής τ�υ, π�υ τ�ν�ιλ��εν�ύσε στα σύντ�μα διαστή-ματα π�υ έμενε στη στεριά.

Mας μίλησε για τα παιδικά τ�υ�ρ�νια στ�ν Πειραιά («O πατέραςμ�υ, �ταν γύρισε απ’ την Kίνα, έγι-νε τρ��δ�της σε επι�ατηγά. M’ έ-παιρνε μα�ί τ�υ. Γνώρισα π�λλάμέρη κι αγάπησα τη θάλασσα»), γιατ�υς ναυτικ�ύς («�ι ναυτικ�ί είναι�ι πι� καλ�ί άνθρωπ�ι τ�υ κ�σμ�υ.Aπ��τ�ύν στη θάλασσα ένα �αρα-�τήρα π�υ μένει για �λη τ�υς τη�ωή, Mετά �μως, �ι παλι�ί ναυτικ�ίδεν μπ�ρ�ύν να ρι�ώσ�υν, να ε-γκλιματιστ�ύν π�υθενά. Kαι �λέ-π�υμε, ή πεθαίν�υν γρήγ�ρα ή, ανκάν�υν άλλη δ�υλειά, πέ�τ�υν έ-"ω. Eίναι έ"ω απ’ τα νερά τ�υς....»),για τις εντυπώσεις τ�υ απ’ τα πρώ-

Σπ�υδαστέςΣας είδα κάτυ απ� την πύρινη �ρ�ήμε τα πλακάτ και τα σκυτιά τα ματωμέναεσάς πυ κάματε τη δύσκλην αρ�ήκείνα τα �ρ�νια τα �αριά, τα κλασμένα.

Σήμερα �λέπω τα δικά σας τα παιδιάσμάρι πη�τ� μες τυ πελάγυ τη σπηλιάδα.Πάντα κατάντικρα στην κάθε αναπδιάκαι σ’ �συς πάνε να σταυρώσυν την Eλλάδα.


τα εκείνα τα�ίδια («τις έγρα�α σ’ ε-λεύθερα θέματα, κάπ�ια π�υ μας έ-�α�αν στ� Γυμνάσι�. Συμμαθητήςμ�υ ήταν � γι�ς τ�υ Nιρ�άνα. Tαπήρε, τα έδει"ε στ�ν πατέρα τ�υ.Eκείν�ς με κάλεσε και με γνώρισε.Hταν ε"αίρετ�ς άνθρωπ�ς, με ��ή-θησε και με καθ�δήγησε»).

Mας είπε πώς γεννήθηκε η αγάπητ�υ για την π�ίηση και τη λ�γ�τε-�νία, και για τη «Διάπλαση των Παί-δων» τ�υ 0εν�π�υλ�υ, τ� αγαπη-μέν� ανάγνωσμα των παιδικών καιτων νεανικών τ�υ �ρ�νων, και πώςήρθαν τα πράγματα αργ�τερα κι έ-γραψε κι εκείν�ς σ’ αυτ�.

Bαθύς γνώστης

Oι γνώσεις τ�υ για την π�ίηση �ε-διπλών�νταν μπρ�στά μας, ένας α-πέραντ�ς πλ�ύτ�ς: π�ίηση ελληνι-κή, ευρωπαϊκή, παγκ�σμια – η γ�η-τεία «τ�υ Mπωντλαίρ, � TριστάνK�ρμπιέ (π�υ «τ�ν διά�ασα νέ�ςστα γαλλικά»), � Π�ε». H�ερε να μι-λά και να δια�ά$ει γαλλικά και αγ-γλικά, μιλ�ύσε τα ιταλικά και τασπανι�λικα, μπ�ρ�ύσε να συνενν�-είται «στα αράπικα», ή�ερε π�λλέςλέ�εις και �ράσεις �λ�κληρες στακινέ$ικα. O �ρα�ύσωμ�ς άντραςτης πρώτης γνωριμίας μεταμ�ρ�ω-ν�ταν, �υθισμέν�ς στην π�λυθρ�-να τ�υ, σε έναν μύστη ικαν� να μας�ωτίσει στην π�ίηση και στη λ�γ�-τε�νία �σ� λίγ�ι.

H αγάπη π�υ έτρε�ε και η εκτί-μησή τ�υ πρ�ς τ�υς �μ�τε�ν�ύςτ�υ ήταν �αρακτηριστικές: «...έναςκαπετάνι�ς, � Aντωνί�υ, �τιά�νειπ�ιήματα ��ι ακρι�ώς για τη θά-λασσα, πάντως απ’ τη θάλασσα... κιένας π�λύ νέ�ς Kε�αλ�νίτης, � Pή-γας Kαππάτ�ς, ε"αιρετικ�ς άνθρω-π�ς». Θαύμα$ε τ�ν Kα$αντ$άκη,τ�ν αγαπ�ύσε και θυμ�ταν με �αράτις συναντήσεις μα$ί τ�υ. Mε τ�Bάρναλη ήτανε �ίλ�ι, τ�ν συνα-ντ�ύσε στην τα�έρνα στ� K�λωνά-κι �π�υ σύ�να$ε �ταν ερ��τανστην Aθήνα, ανάμεσα στα τα�ίδιατ�υ. T�ν θαύμα$ε σαν π�ιητή, τ�νεκτιμ�ύσε σαν άνθρωπ�. O Kαρυω-τάκης ήταν � π�ιητής π�υ επηρέα-σε τις π�ιητικές επιλ�γές της νι�-της τ�υ. Για την π�ίηση τ�υ Eλύτηήταν επαινετικ�ς, �ε�ώρισε τ�Aσμα ηρωικ� και πένθιμ� για τ�ν�αμέν� ανθυπ�λ��αγ� της Aλ�α-νίας και τ� A"ι�ν Eστί, κι εκ�ρά-στηκε θετικά για τη μελ�π�ίησήτ�υ απ� τ�ν Mίκη Θε�δωράκη. Δενπαρέλειψε ωστ�σ� να επισημάνει�τι την π�ίηση την αισθάνεται κα-νείς περισσ�τερ� με τα δικά τηςμέσα: τις λέ�εις, την ανάγνωση,την απαγγελία. Hταν καλά ενημε-ρωμέν�ς για τα μ�υσικά μας πράγ-ματα, για τ�ν Θε�δωράκη και τ�νXατ$ιδάκι, για τ�υς νέ�υς μ�υσι-κ�ύς μας, για τ� ρεμπέτικ�, π�υτ�υ αναγνώρι$ε «μια αυθεντικ�τη-τα», για τ� δημ�τικ� και την κλασι-κή μ�υσική, π�υ τη λάτρευε, για τατραγ�ύδια των μαύρων της Aμερι-κής, για τη ��ρει�α�ρικάνικη μ�υ-σική. Eκτιμ�ύσε τ�ν Σε�έρη, τιμη-μέν� πρ�σ�ατα, τ�τε, τ� 1963, μετ� N�μπελ. Διάλε�ε τη λέ�η «σ��α-ρ�ς» για να τ�ν �αρακτηρίσει.

«Hταν άλλ�, απ� άλλ�ν, δια��ρετι-κ� κ�σμ� απ� εμάς», συμπλήρωσε.

Mίλησε για π�λλ�ύς, �μως ένα �-ν�μα μ�υ εντυπώθηκε ιδιαίτερα, τ��ν�μα τ�υ Kαραγάτση, π�υ εί�ε πειγια τη Bάρδια τ�υ, πως τ� μυθιστ�-ρημα αυτ� ήταν τ�σ� πυκν�, π�υ,αν τ� εί�ε � ίδι�ς στη διάθεσή τ�υως συγγρα�έας, θα έ�τια�νε ��ι έ-να αλλά πέντε μυθιστ�ρήματα.«Hτανε π�λύ �ίλ�ς μ�υ», είπε. «Mετις αντιλήψεις τ�υ δια�ων�ύσα ρι-�ικά. Hτανε “μαύρ�ς” στις πεπ�ιθή-σεις τ�υ. Hτανε �μως άνθρωπ�ςκαλ�ς και εί�ε ��ηθήσει κ�σμ� νασωθεί στα Δεκεμ�ριανά και στ�νEμ�ύλι�». Θυμήθηκε και μνημ�-νευσε με αγάπη τ� �ίλ� τ�υ π�ιητήΓιώργ� Σαραντάρη, π�υ πέθανε νέ-�ς απ΄ τις κακ�υ�ίες τ�υ π�λέμ�υ,�αντάρ�ς στ� μέτωπ� τ� ’40-’41.

Mιλ�ύσε και νιώθαμε τη �ρ�ντί-δα τ�υ η α�ήγησή τ�υ να δένει μετα δικά μας ερωτηματικά. Aπάντη-σε σε �λα – και σ’ εκείνα π�υ έ-πλε�ε � ίδι�ς για να �ωτίσει πλευ-ρές π�υ καταλά�αινε πως θα τιςθέλαμε.

Mια �ειρ�ν�μία

Φύγαμε με τ� συναίσθημα τ�υ α-π��ωρισμ�ύ μ’ έναν �ίλ�: τη �ε�αι-�τητα πως πια μπ�ρ�ύσαμε να τ�ν�αναδ�ύμε �π�τε θέλαμε και να μι-λήσ�υμε για �σα δεν πρ�λά�αμε κι�σα θα εί�ανε στ� μετα�ύ συμ�εί.

Eκ των υστέρων, �ταν μαθαίνειςπ�σ� η $ωή συ�ν�τατα διαψεύδεικαι αυτή τη �ε�αι�τητα, λυπάσαι:να μην έ�εις μα$ί σ�υ ένα μαγνητ�-�ων�... Oμως ήταν τ�τε, εν έτει1967, μεγάλη υπ�θεση τ� μαγνητ�-�ων�. Aλλά κι αν εί�ε καταγρα�εί ηκ�υ�έντα μας με τ�ν Kα��αδία α-τ��ια, θα γλίτωνε άραγε τ�ν κατα-τρεγμ� απ’ τη δικτατ�ρία, π�υ ήλθεδυ� μήνες μετά;

Σ�ράγισε τη συ$ήτησή μας εκεί-νης της μέρας με μια �ειρ�ν�μίαμ�ναδική, απ�καλυπτική των αι-σθημάτων τ�υ απέναντι στ�υς ��ι-τητές, π�υ έδιναν τ�τε στ�υς δρ�-μ�υς της Aθήνας τη μά�η για τηΔημ�κρατία («T�υς εθαύμασα στηνKατ��ή, �ταν περι�ρ�ν�ύσαν κα-θημερινά τ�υς επιδρ�μείς, Iταλ�ύςκαι Γερμαν�ύς, και τ�υς �αίρ�μαιακ�μα, �ταν αψη��ύν σε κρίσιμηώρα τις αρνητικές δυνάμεις»): Mαςέδωσε τ� �ειρ�γρα�� τ�υ π�ιήμα-τ�ς τ�υ Oι σπ�υδαστές, με ιδι��ει-ρη α�ιέρωση και στ�υς δυ� μας,για να δημ�σιευτεί �ωτ�γρα�ημέ-ν� μα$ί με τη συνέντευ�η.

O Mάκης, π�υ δημ�σίευσε τη συ-νέντευ�η, εί�ε, θυμάμαι, την ιδέανα παραλει�θεί η α�ιέρωση, τσακί-$�ντας τ� �αρτί. Oταν, μετά, τ�υπήγαμε τ� �ύλλ� της «Πανσπ�υδα-στικής», �άνηκε ικαν�π�ιημέν�ςαπ’ τη συνέντευ�η, στενα�ωρέθη-κε �μως, και τ� έδει�ε, π�υ δεν εί-�ε μπει και η α�ιέρωση αλλά μ�ν�τ� π�ίημα. «Για να μη �ανεί �τι θέ-λαμε να πρ��ληθ�ύμε. Θέλαμε να�ανεί � π�ιητής, ��ι εμείς», τ�υ ε-�ήγησε � Mάκης.

«Kακώς παραλείψατε την α�ιέ-ρωση. Eγώ την έκανα, και ή"ερα τιέκανα».

O Nίκ�ς Kα αδίας στη Mασσαλία. Δεκαετία τ�υ ’50 (αρ�εί� �ικ�γένειαςKα αδία).

Φωτ�γρα�ία τ�υ M. Kαραγάτση,με α�ιέρωση στ�ν Kα αδία:«Στ�ν αγαπητ� μ�υK�λια Kα αδία».O π�ιητής τ�ν θυ-μ�ταν με αγάπη:«Mε τις αντιλήψειςτ�υ δια�ων�ύσαρι#ικά... Hταν �μωςάνθρωπ�ς καλ�ςκαι εί�ε �ηθήσεικ�σμ� να σωθείστα Δεκεμ ριανά»(αρ�εί� �ικ�γένει-ας Kα αδία).


O Kα��αδίας μελπιημένςT� σύν�λ� σ�εδν των π�ιημάτων τ�υ έ�ει εμπνεύσει πλήθ�ς μ�υσικών

Tρία ε�ώ�υλλα δίσκων �ινυλλί�υ απ� τις π�λλές μελ�π�ιήσεις π�ιημάτων τ�υ N. Kα��αδία. «O Σταυρ�ς τ�υ N�τ�υ», Kα��αδίας - Mικρ�ύτσικ�ς· «Mαρί�αKω�»· «S/S IONION 1934», Kα��αδίας τραγ�υδισμέν�ς απ� τ�υς «!έμπαρκ�υς» και τη Δήμητρα Γαλάνη.

T�υ Bασίλη Aγγελικ�π�υλ�υ

AΠO TO ’60 και μετά �ι τραγ�υδ�π�ι-�ί μας πέρασαν την π�ίηση στ� τρα-γ�ύδι, αλλά � Nίκ�ς Kα��αδίας δενείδε, �σ� ��ύσε, να εκδίδ�νται μελ�-π�ιημένα π�ιήματά τ�υ σε δίσκ�. Eί-�ε �μως πρ�λά�ει να... ακ�ύσει. Eί�εακ�ύσει αρκετές, συ�νά ανεκδιήγη-τες απ�πειρες τραγ�υδιών, π�υ τ�υπαρ�υσία�αν κατά καιρ�ύς διά��ρ�ι,�ητώντας την άδειά τ�υ να τα εκδώ-σ�υν. T�υς αντιμετώπι�ε με τη γνω-στή τ�υ γλυκύτητα, αλλά και με τ��ερ� τ�υ �ι�ύμ�ρ –�πως μαρτυ-ρεί στ�ν γρά��ντα η ανιψιά τ�υ, κ.Eλγκα Kα��αδία–, α�ήν�ντάς τ�υς«να κάν�υν �,τι θέλ�υν».

Παρ’ �λ’ αυτά, σε δίσκ� δεν �γήκετίπ�τα �σ� ��ύσε. Aλλά την ίδια κι�-λας �ρ�νιά τ�υ θανάτ�υ τ�υ, τ�1975, εμ�ανίστηκε στη δισκ�γρα�ίατ� πρώτ� τραγ�ύδι σε π�ίηση Kα�-�αδία. Kαι μέσα στα επ�μενα 15 �ρ�-νια τα τραγ�ύδια αυτά θα γίν�ντανπ�λύ περισσ�τερα απ� τα 51 π�ιήμα-τα π�υ μας ά�ησε στις τρεις συλλ�-γές τ�υ... Eίναι δε �έ�αι� �τι θα εί-�αν μελ�π�ιηθεί απ� δύ� και τρεις��ρές �λα τα π�ιήματά τ�υ, αν δενυπήρ�ε η σταθερή πλέ�ν άρνηση τηςαδελ�ής και της ανιψιάς τ�υ να επι-τρέψ�υν την έκδ�ση δια��ρων με-λ�π�ιήσεων, �πως τ�υς �ητείται συ-νε�ώς.

Aναμ�ισ�ήτητα, η μεγάλη δημ��ι-λία τ�υ Kα��αδία ��είλεται και στηνεπιτυ�ημένη μελ�π�ίηση των στί�ωντ�υ, π�υ τ�υς πήγε σ’ ένα ευρύτερ�κ�ιν�. Eίναι �αρακτηριστικ� �τι στηνπρ�σ�ατη «ψη��ρία» τ�υ περι�-δικ�ύ «Mετρ�» για τ�υς 100 πι� αγα-πημέν�υς δίσκ�υς �λων των επ�-�ών, � Σταυρ�ς τυ N�τυ των Kα�-�αδία-Θάν�υ Mικρ�ύτσικ�υ κατετά-

γη τρίτ�ς, μετά τ� The Wall των PinkFloyd και τ� Aιν Eστί των Eλύτη -Θε�δωράκη.

� � �

Aς πάρ�υμε �μως τα πράγματα μετη σειρά:

T� πρώτ� τραγ�ύδι σε π�ίησηKα��αδία π�υ, �πως είπαμε, εκδ�-θηκε λίγ� μετά τ� θάνατ� τ�υ, τ�1975, ήταν τ� Iδανικ�ς κι ανάις ε-ραστής (επάνω στ� π�ίημα Mal dudepart), τ�υ Γιάννη Σπαν�ύ (δίσκ�ς:Tρίτη Aνθλγία, Λύρα), με τ�ν Kώ-στα Kαράλη. O καρυωτακικ�ς, αλλάεν τέλει �αρακτηριστικά κα��αδια-κ�ς, τ�ν�ς των στί�ων δέθηκε αρμ�-νικά με την υπ��ώσκ�υσα δραματι-κ�τητα της ωραίας μελωδίας και τ�τραγ�ύδι έγινε επιτυ�ία.

H συνέ�εια ήρθε γρήγ�ρα και ή-ταν πλ�υσι�τερη: T� 1977 η Mαρί�αKω� εκδίδει ένα δίσκ� με τίτλ� τ� �-ν�μά της (CBS-Sony), στ�ν �π�ί�μελ�π�ιεί και τραγ�υδάει, μετα&ύάλλων, ��τώ π�ιήματα Kα��αδία:Φάτα Mργκάνα, Πύσι, Aρμίδα,Mυσώνας, Σταυρ�ς τυ N�τυ,Θεσσαλνίκη II, Nανύρισμα για μω-ρά και για γέρυς και Mαραμπύ.Tραγ�ύδια με καλές μελωδίες τα πε-ρισσ�τερα και με �ρωματιστ�ύςρυθμ�ύς απ� την ελληνική παράδ�-ση –κυκλικά, �ασάπικα, αμανές, πυρ-ρί�ει�ς κ.ά.– άρεσαν και ακ�ύστη-καν π�λύ. Aκ�ύγ�νται πάντα ευ�άρι-στα, εν�ρ�ηστρωμένα με καλαισθη-σία απ� τ�ν Tάσ� Kαρακατσάνη καιπαιγμένα απ� εκλεκτ�ύς μ�υσικ�ύς.Mερικά απ� αυτά ν�μί��υμε �τι θαμείν�υν, �πως η ωραι�τατη ΦάταMργκάνα και τ� Πύσι. Σίγ�υρα πά-ντως, και παρά τις αδυναμίες τ�υ (ε-δώ ένα ��ι ικαν�π�ιητικ� �άθεμα, ε-κεί τ� α�ευγάρωτ� η��ρώματ�ς

�ωνής και περιε��μέν�υ), η δ�υλειάαυτή σε�άστηκε τ�ν π�ιητή – είναιε&άλλ�υ η καλύτερη στιγμή της Kω�ως τραγ�υδ�π�ι�ύ.

Eνα �ρ�ν� αργ�τερα εμ�ανί�εταιένας κύκλ�ς τραγ�υδιών π�υ έμελ-λε να κατα&ιωθεί ως ένας απ� τ�υςωραι�τερ�υς τ�υ ελληνικ�ύ τρα-γ�υδι�ύ: O Σταυρ�ς τυ N�τυ (Λύ-ρα), τ�υ Θάν�υ Mικρ�ύτσικ�υ, μεερμηνευτές τ�υς Γιάννη K�ύτρα(κυρίως), Aιμιλία Σαρρή και BασίληΠαπακωνσταντίν�υ και με εκλε-κτ�ύς, και πάλι, μ�υσικ�ύς. Διηγή-θηκε αργ�τερα � συνθέτης �τι τ�υεί�ε �ητηθεί να γράψει μ�υσική γιασίριαλ ναυτικ�ύ περιε��μέν�υ καικαθώς �ρεια��ταν στί�� σ�ετικ�, κα-τέλη&ε στ�ν, απ� παλιά αγαπημέν�τ�υ, Kα��αδία. Mελ�π�ίησε τ�τε–και πέρα απ� τις ανάγκες τ�υ σί-ριαλ– 16 π�ιήματα, απ� τα �π�ία ε-πέλε&ε 11 για τ� δίσκ�: Kuro Siwo,Θεσσαλνίκη, Σταυρ�ς τυ N�τυ,Eνα μα!αίρι, Γυναίκα, Eνας νέγρςθερμαστής απ� τ T#ιμπυτί,Federico Garcia Lorca, Aρμίδα,Cambay’s Water, Eσμεράλδα και Πι-κρία. Eντεκα τραγ�ύδια τ� ένα κα-λύτερ� απ� τ� άλλ�.

O ίδι�ς � συνθέτης, ωστ�σ�, εί�εστην αρ�ή επι�υλά&εις για τ� απ�τέ-λεσμά τ�υ: «Eνα στ�ι�εί�», έ�ει πει,«π�υ με δυσκ�λεψε π�λύ στη μελ�-π�ίηση τ�υ Kα��αδία –μ�λ�ν�τι εκπρώτης �ψεως �αίνεται ίσως στ�-�εί� επι��ηθητικ�– είναι η ύπαρ&ητ�υ μέτρ�υ και της ρίμας. Aυτ� τ� εί-δ�ς της π�ίησης μ�ιραία σε ωθεί σεεπαναληπτική �ρήση της ίδιας μ�υ-σικής, πράγμα π�υ αυτ�ματα δημι-�υργεί τ�ν κίνδυν� της μ�ν�τ�-νίας...». O Θ. Mικρ�ύτσικ�ς αμ�ισ�η-τεί τ� γενικώς πιστευ�μεν� �τι είναιαπλή, παραδ�σιακή η π�ίηση τ�υ

Kα��αδία –«για μένα η��ύσε π�λύκαιν�ύργι�ς � π�ιητής αυτ�ς, πράγ-μα π�υ ήθελα να τ� απ�δεί&ω μελ�-π�ιώντας τ�ν»– και επισημαίνει ωςνεωτεριστικά στ�ι�εία της π�ίησήςτ�υ μια ιδι�τυπη διαδ��ή εικ�νωνκαι κάπ�ιες απρ�σδ�κητες λ�γικέςανατρ�πές, σ�υρεαλιστικής �ρ�ιάς.«Eνα άλλ� μ�ντέρν� στ�ι�εί� της»,πρ�σθέτει, «είναι � εσωτερικ�ς τηςρυθμ�ς (...), π�λύ πι� σημαντικ�ς α-π� τ� ρυθμ� π�υ �γαίνει απ� τ� ιαμ-�ικ� ή τ� τρ��αϊκ� μέτρ� τ�υ στί��υ,ένας ρυθμ�ς ισ�υρ�ς, π�υ �δηγεί σεεντάσεις και υ�έσεις ανάλ�γες με ε-κείνες π�υ συναντάμε σε στί��υςτ�υ Σε�έρη ή άλλων σύγ�ρ�νων π�ι-ητών. Aυτ� είναι κάτι π�υ ως μ�υσι-κ�ς τ� αισθάνθηκα π�λύ έντ�να καιθέλω να τ� υπερασπιστώ. Iσως μάλι-στα εδώ να �ρίσκεται η ε&ήγηση γιατ� πώς μια τέτ�ια π�ίηση, γραμμένηπριν απ� μισ� αιώνα, �αίνεται να κα-λύπτει ανάγκες σημερινές και συγκι-νεί τ�σ� π�λύ τ�υς νέ�υς».

� � �

O Kα��αδίας αρέσει πάντα, ιδίωςστ�υς νέ�υς, ίσως γιατί «η π�ίησηαυτή είναι �υγή, απ�δραση σ’ ένανκ�σμ� �λωσδι�λ�υ δια��ρετικ� απ�τ�ν κ�σμ� της καθημεριν�τητας»,παρατηρεί � συνθέτης. «Aυτ� ακρι-�ώς τ� αίσθημα της �υγής είναι π�υθέλησα να τ�νίσω με τις δικές μ�υμελ�π�ιήσεις. Δια�ά��ντας τ�υς στί-��υς τ�υ και ντύν�ντάς τ�υς μ�υσι-κά, ένιωθα σαν να έ�ω τ� σακάκιστ�ν ώμ� και να πρ��ωράω μ�ν�ςπρ�ς άγνωστη κατεύθυνση». «H επι-τυ�ία π�υ εί�ε � Σταυρ�ς τυN�τυ», πρ�σθέτει, «πιστεύω πως �-�είλεται κατά τ� μεγαλύτερ� μέρ�ςστην α&ία της ίδιας της π�ίησης τ�υKα��αδία και π�λύ λιγ�τερ� στη δι-


O π�ιητής στην καμπίνα τ�υ ασυρματιστή – «Aπάν�υ στ� γιατάκι σ�υ �ίδι νωθρ� κ�ιμάται / και �έρνει ��λτες ψά�ν�ντας τα ρ�ύ�α σ�υ η μαϊμ�ύ. / E�τ�ς απ�τη μάνα σ�υ κανείς δε σε θυμάται / σε τ�ύτ� τ� τρ�μα�τικ� τα�ίδι τ�υ �αμ�ύ». – «Θεσσαλ�νίκη», απ� τ� «Π�ύσι» (�ωτ.: αρ�εί� �ικ�γένειας Kα��αδία).

κή μ�υ μ�υσική, π�υ στη συγκεκρι-μένη περίπτωση είναι καθαρά υπ�-κρ�υστική (...). Eκείν� π�υ έ�ει ιδιαί-τερ� ενδια�έρ�ν είναι �τι ενώ στιςμελ�π�ιήσεις τ�υ δίσκ�υ κιν�ύμαιστ� �ώρ� της μπαλάντας (...), μετάτην έκδ�ση τ�υ δίσκ�υ άρ�ισα ναπαί�ω διά��ρα κ�μμάτια τ�υ σε συ-ναυλίες με συνε�είς αυτ�σ�εδια-σμ�ύς, �τάν�ντάς τα π�λλές ��ρέςστην περι��ή της τ�α� μ�υσικής. Kαιτ� πι� σημαντικ�: αυτή η σύ�ευ&ητης π�ίησης τ�υ Kα��αδία με τ�υςρυθμ�ύς της τ�α� ��ι μ�ν� δεν κλώ-τσαγε, αλλά �αιν�ταν απ�λυτα �υ-σι�λ�γική και ν�μιμη (...). T� Kυρ-σί$, π�υ στ� δίσκ� κρατάει 3 λεπτά,τ� έ�ω παί&ει σε κ�ντσέρτ� με μ�ρ-�ή αυτ�σ�εδιασμ�ύ τ�α� κι έ�ει κρα-τήσει 24 �λ�κληρα λεπτά!».

T� ίδι� κ�μμάτι διαρκεί 7΄46΄΄ στ�νδεύτερ�, και μάλιστα διπλ�, δίσκ�με π�ίηση Kα��αδία, τις Γραμμέςτων Oρι#�ντων, π�υ έ�γαλε � Θ. M.στα τέλη τ�υ 1991 (Mίνως). Eκεί υ-πάρ�ει και τ� Eνα μα!αίρι, ως κ�μ-μάτι 12΄03΄΄. O νέ�ς δίσκ�ς είναι τ� α-π�σταγμα της συνε��ύς ενασ��λη-σης τ�υ συνθέτη με την π�ίηση αυ-τή στ� διάστημα π�υ μεσ�λά�ησε α-π� την έκδ�ση τ�υ πρώτ�υ. O�ι μ�-ν� η αυτ�σ�εδιαστική τ�α� διάθεσηείναι �ανερή εδώ, αλλά και �ρέσκες��ρμες τραγ�υδι�ύ, καθώς και ε-

ν�ρ�ηστρωτικά ευρήματα υψηλ�ύγ�ύστ�υ (μα�ί με τ�ν Θύμι� Παπα-δ�π�υλ�).

O νέ�ς δίσκ�ς περιλαμ�άνει �λατα τραγ�ύδια τ�υ Σταυρύ τυ N�-τυ, κ�ιταγμένα �υσικά μέσα απ� τ�νέ� πρίσμα, και έ&ι ακ�μα: Kαραντί,Λύ!νς τυ Aλαδδίνυ, A bord de l’«Aspasia», William George Allum, Oπιλ�τς Nάγκελ και E&τά νάνι στS/S CYRENIA. (T� τελευταί� πρωτ�-παρ�υσιάστηκε στ� δίσκ� H αγάπηείναι #άλη, 1986, με τη Xαρ�ύλα Aλε-&ί�υ. T� ερμήνευσε και � συνθέτηςστ� δίσκ� Θ. Mικρύτσικς-Δ. Γαλά-νη: Για πιάν και &ωνή, 1990. Mίνωςκαι �ι δύ� δίσκ�ι). Στις Γραμμές τωνOρι#�ντων τραγ�υδ�ύν �ι Γιώργ�ςNταλάρας, Bασίλης Παπακωνσταντί-ν�υ, Xάρης και Πάν�ς Kατσιμί�ας και� συνθέτης, και παί��υν μερικ�ί απ�τ�υς καλύτερ�υς μ�υσικ�ύς μας.Kαι �ι δύ� κα��αδιακ�ί δίσκ�ι τ�υMικρ�ύτσικ�υ π�ύλησαν εκατ�ντά-δες �ιλιάδες αντίτυπα και συνε�ί-��υν. Oρισμένες μάλιστα απ� τις η-��γρα�ήσεις αυτές εντά�θηκαν τε-λευταία και σε πρ�σωπικ�ύς δίσκ�υςτων ερμηνευτών.

Λίγ� νωρίτερα, τ� 1986, εί�ε εμ-�ανιστεί ένας ακ�μα δίσκ�ς Kα��α-δία – δεν έκανε �μως ιδιαίτερη αί-σθηση: S/S «IONION» 1934 � τίτλ�ςτ�υ (Mίνως) και υπ�γρα�ή –μ�υσική

και ερμηνεία– Oι (έμπαρκι, δύ� ά-γνωστ�ι τραγ�υδ�π�ι�ί απ� τ� Nαύ-πλι�, � Hλίας Aριώτης και � N�τηςXασάπης. Συστήν�ντάς τ�υς η Δή-μητρα Γαλάνη, π�υ ερμηνεύει ένατραγ�ύδι, σημειώνει στ� δίσκ� πως«δεν παί&αν τ�υς συνθέτες εις �ά-ρ�ς της π�ίησης», μ�ν� «πήραν δυ�κιθάρες και με τις “ακατέργαστες’’�ωνές τ�υς απαγγείλαν μελωδικάτα π�ιήματα τ�υ Kα��αδία. Eτσι,σαν ν’ ακ�ύς δύ� �ωνές μέσα απ�την κ�υκέτα εν�ς ��ρτηγ�ύ στ’ α-ν�ι�τά κάπ�ιας μεγάλης θάλασσας».Δεν είναι πάντα έτσι. Mερικές ��-ρές άλλα λέει � στί��ς κι αλλ�ύ πάειη μ�υσική (λ.�: Oι γάτες των &ρτη-γών), αλλά γενικά η δ�υλειά αυτή έ-�ει ένα ήθ�ς και απ� τις μπαλάντεςτης δεν λείπ�υν �ι συμπαθητικέςμελωδίες, �ύτε, και εδώ, �ι καλ�ίμ�υσικ�ί. O δίσκ�ς περιλαμ�άνει τατραγ�ύδια: Eνας δ�κιμς στη γέ&υ-ρα εν ώρα κινδύνυ, Aντινμία, Oιγάτες των &ρτηγών, Πύσι, Oι πρ-σευ!ές των ναυτικών, Γράμμα εν�ςαρρώστυ, Θεσσαλνίκη II, Kαραντί,William George Allum, A bord de l’«Aspasia» και Yara Yara.

� � �

Mε μέτρια απ�τελέσματα ήταν ηπρ�σπάθεια των Πάν�υ και XάρηKατσιμί�α επάνω στ� π�ίημα H μαϊ-

μύ τυ ινδικύ λιμανιύ, στ� δίσκ�τ�υς Oταν συ λέω πρτκάλι να$γαίνεις (EMI, 1987) και τ�υ Δημή-τρη Zερ��υδάκη με τ� Γράμμα στνπιητή Kαίσαρα Eμμανυήλ (Mα-κριά, πλύ μακριά να ταιδεύυ-με...), π�υ έ�αλε στ� δίσκ� τ�υAκρ$άτης (Mίνως, 1989).

Aπ� τ�υς καταλ�γ�υς της AEΠIπληρ��ρ�ύμεθα, τέλ�ς, �τι μελ�-π�ιήσεις π�ιημάτων Kα��αδία έ-��υν εκδώσει επίσης �ι: Xαράλα-μπ�ς Παπαδ�π�υλ�ς, ε�τά, Πανα-γιώτης Λυμ�ύρης, πέντε, Mι�άληςTερ�ής, τρία, η Mαρί�α Kω�, τρία α-κ�μη, πέρα απ� τα πρ�ανα�ερθέ-ντα, και απ� ένα �ι Λάκης Παπαδ�-π�υλ�ς, Mι�άλης Tραν�υδάκης,Kώστας Xαριτάτ�ς, Nίκ�ς Bεντ�υ-ράτ�ς, Σταμάτης Kρα�υνάκης, Πα-ναγιώτης Σα��π�υλ�ς, IωάννηςΣκ�ρδίλης, Θανάσης Nικ�π�υλ�ςκαι Mισέλ M�ντανάρ�.

Aυτή είναι η παρ�υσία τ�υ Kα��α-δία στ� τραγ�ύδι – μιλάμε για εκδ�-μένες σε δίσκ� μελ�π�ιήσεις.Aγνωστ� τι υπάρ�ει στα συρτάρια α-νέκδ�τ�, τραγ�ύδι ή άλλης μ�ρ�ήςσύνθεση. Συν�λικά, μετράμε 67τραγ�ύδια επάνω στ� σύν�λ� σ�ε-δ�ν των π�ιημάτων τ�υ �λιγ�γρά-��υ Kα��αδία. Δεν ν�μί��υμε �τισυμ�αίνει αυτ� με άλλ�ν Eλληναπ�ιητή.


«“Πώς σε λένε;” Mυ ’πε κάτι πυ θα ’ταν αδύνα-τ να τ θυμηθώ και να τ �αναπώ. “Θα σε λέωΛι”, της είπα. Συμ�ώνησε»· T ε�ώ�υλλ τυ α-�ηγήματς «Λι» – α΄ έκδση στην «Aγρα», τ 1987.Kάτω απ" τν τίτλ, τ ιδε"γραμμα τυ ν"ματςΛι, καλλιγρα�ημέν απ" τν Kινέ# ηθπι" και#ωγρά� Tielin Zhang ειδικά για τις εκδ"σεις«Aγρα».

T ε�ώ�υλλ της «Bάρδιας» στη νέα έκδση τυ$ι$λίυ, απ" τις εκδ"σεις «Aγρα», τ 1989 – «Mέ-σα στ $ι$λί υπάρ%ει κατ’ αρ%άς η ιστρία εν"ςτα�ιδιύ. Στη θάλασσα της Kίνας ένα παμπάλαι�ρτηγ" –ένα απ" εκείνα τα σαπικάρα$α πυ έ-%υν ήδη πυληθεί για παλισίδερα και πυ ιEλληνες ε�πλιστές... τα ’$α#αν να γυρί#υν τιςθάλασσες για %ρ"νια ακ"μα– έ%ει $άλει πλώρη γιατ Σαντύν» (Aπ"σπασμα της εισαγωγής τυ ΓκυM. Σωνιέ στη γαλλική έκδση της «Bάρδιας»).

T ε�ώ�υλλ τυ $ι$λίυ με τα δύ κείμενα τυ N.Kα$$αδία, «Tυ πλέμυ» και «Στ άλγ" μυ» –και ένα Σύντμ Bιγρα�ικ" τυ πιητή γραμμέ-ν απ" την αδελ�ή τυ, T#ένια–, πυ κυκλ�"ρη-σε σε πρώτη έκδση τ 1987 απ" την «Aγρα».«Tυ πλέμυ» πρωτδημσιεύθηκε στην ε�ημε-ρίδα «Aυγή», στις 26 Oκτω$ρίυ 1975, ενώ τ«Στ άλγ" μυ» στν τ"μ «T θαύμα της Aλ$α-νίας απ" τη σκπιά της III Mεραρ%ίας», τυ 'ένυ'ενίτα, Aθήνα, 1945.

Kα��αδίας: ένα εκδ�τικ� θαύμαT� έργ� τ�υ ανατυπώνεται κάθε �κτώ με δέκα μήνες!

Mια συ�ήτηση με τ�ν εκδ�τηΣταύρ Πετσ"πυλ

O Kα��αδίας συνδέεται με τις εκ-δ�σεις «Aγρα» απ�...

Aπ� τ� 1987, �ταν έ�τασε στα �έ-ρια μ�υ, απ� την ανιψιά τ�υ, EλγκαKα��αδία, η ν�υ�έλα Λι – της την εί-�ε �αρίσει � Kα��αδίας μα�ί με δυ�μικρές ιστ�ρίες απ� την Aλ�ανία:T�υ π�λέμ�υ και Στ� άλ�γ� μ�υ. Φα-ντάστηκε αυτά τα τρία μικρά πε�ά να�γαίν�υν με τη �ρ�ντίδα της«Aγρας»· έως τ�τε τα �ι�λία τ�υKα��αδία �γαίναν στ�ν «Kέδρ�». Γιατ� Λι �ρήκα στην Aγγλία καλλιγρά-��, π�υ έ�τια�ε τα ιδε�γράμματατ�υ �ν�ματ�ς Λι. T� �ρησιμ�π�ιήσα-με στ� ε�ώ�υλλ� και μέσα· για τ� ε-�ώ�υλλ� T�υ π�λέμ�υ–Στ� άλ�γ�μ�υ, π�υ �γήκαν μα�ί σε ένα μικρ��ι�λί�, �ρήκα τ�ν Tάκη Tλ�ύπα καιδιαλέ�αμε ένα �ι�νισμέν� τ�πί�. Aυ-τά �γαίν�υν τ� ’87. Πρ�ς τ� ’89–’90εμπιστεύτηκαν στην «Aγρα» και ταυπ�λ�ιπα, δηλαδή τα τρία π�ιητικά,Mαραμπ�ύ, Π�ύσι, Tρα�έρσ�, και τηBάρδια. Eτσι, έως τώρα η «Aγρα» έ-�ει εκδώσει έ�ι �ι�λία τ�υ Kα��αδία– κι επίσης τ� Γλωσσάρι στ� έργ� τ�υNίκ�υ Kα��αδία, τ�υ Γιώργ�υ Tρά-παλη (1992), η μελέτη τ�υ Φίλιππ�υΦιλίππ�υ O π�λιτικ�ς Nίκ�ς Kα��α-δίας (1996) και η μελέτη της MαίρηςMικέ H «Bάρδια» τ�υ Nίκ�υ Kα��α-

δία – Eικ�ν�γρα�ήσεις και Mετα-μ�ρ�ώσεις.

Kαι η τύ!η τ�υς στην «Aγρα»;Kάθε δέκα μήνες πάνω κάτω ανα-

τυπών�υμε �λ�υς τ�υς τίτλ�υς τ�υ,απ� 3.000 αντίτυπα τη ��ρά. Eκτά-κτως, �πως, π.�., τη �ρ�νιά π�υ έ-�γαλε � Θάν�ς Mικρ�ύτσικ�ς ένα δι-πλ� δίσκ� Kα��αδία, τ�τε ε�αντλή-θηκαν �λα σε έ�ι μήνες... Δεν υπάρ-�ει �ύτε ένας Eλληνας συγγρα�έαςπ�υ �λα τ�υ τα �ι�λία –και τα έ�ιστην περίπτωση τ�υ Kα��αδία, ταAπαντά τ�υ– να ανατυπών�νται μετέτ�ια συ�ν�τητα. A�ήνω π�υ και τ��τι ανατυπώνεται μια π�ιητική συλ-λ�γή κάθε �κτώ με δέκα μήνες είναιήδη απ� μ�ν� τ�υ ένα θαύμα. Aλλά,�έ�αια, έτσι � Kα��αδίας δεν μπ�ρείνα περάσει σε καμία λίστα μπεστ σέ-λερ. Eκεί μπαίν�υν �ι�λία με μ�ν�κριτήρι� �τι ε�αντλ�ύν μία έκδ�σημέσα σε ένα μήνα ή θα π�υλ�ύν εί-κ�σι και τριάντα �ιλιάδες αντίτυπαμ�ν�μιάς. Eπιτρέψτε μ�υ εδώ μιαπαρένθεση για τ�ν θεσμ� των μπεστσέλερ, έτσι �πως καταγρά��νται α-π� τις έρευνες δια��ρων εντύπων.Tα απ�τελέσματα είναι καταστρ��ι-κά, δημι�υργείται τ� �αιν�μεν� της�ι�ν�στι�άδας – δηλαδή ένα �ι�λί�π�υλάει επειδή... π�ύλησε, και, επει-δή μπαίνει στις λίστες, θα π�υλήσειακ�μα παραπάνω – επιπλέ�ν και δι�-τι � �ι�λι�πώλης ευλ�γως τ� πρ�-

�άλλει στ�ν πάγκ� τ�υ... Aν τώραπάμε στις συν�ικίες, στην περι�έ-ρεια, στην επαρ�ία... εκεί πλέ�ν �ι�ι�λι�πώλες αγ�ρά��υν μέσα απ�τις λίστες των μπεστ σέλερ. Aπ�τέ-λεσμα; Aπ�κλεισμ�ς και περιθωρι�-π�ίηση πλήθ�υς �ι�λίων, υπερπ�λ-λαπλασιασμ�ς τ�υ τιρά� �ρισμένωντίτλων, στραγγαλισμ�ς της κίνησης,της �ωής για την πλει�ν�τητα των �ι-�λίων π�υ παράγ�νται κάθε �ρ�ν�,πράγμα �λέθρι� για τ� �ώρ� τ�υ �ι-�λί�υ. O θεσμ�ς των μπεστ σέλερ εί-ναι ένας απ� τ�υς μη�ανισμ�ύς π�υ�δήγησαν σ’ αυτ� τ� καταστρ��ικ�απ�τέλεσμα.

Oμως � Kα��αδίας ανθίσταται...Συνέ�αλαν σ’ αυτ� �ι μελ�π�ιήσειςτ�υ;

Eν μέρει μ�ν�. O Kα��αδίας ήτανεπάντα αγαπητ�ς – και στ�ν «Kέδρ�»πήγανε π�λύ καλά τα �ι�λία τ�υ.Δια�άστηκε π�λύ μετά τη δικτατ�-ρία. Bέ�αια δια�α��ταν και πριν, �-μως τ� Mαραμπ�ύ και τ� Π�ύσι δια-�άστηκαν π�λύ μ�ν� στη μικρή έκ-δ�ση τ�υ «Γαλα�ία», γύρω στ� ’62,και η Bάρδια, π�υ εκδ�θηκε τ� ’54,ανατυπώθηκε μ�λις τ� ’75, στ�ν «Kέ-δρ�». Aλλά αυτ� ισ�ύει και για άλ-λ�υς π�ιητές, π�λύ δια��ρετικ�ύς...

Aλλα#ε κάτι στις διαθέσεις των α-ναγνωστών μεταπ�λιτευτικά;

Συνέ�η �τι � Σε�έρης άν�ι�ε τ�πεδί� και για άλλ�υς π�ιητές, περ-

νώντας �έ�αια τα �ρ�νια, μετά τ�θάνατ� τ�υ πια... H π�ιητική κ�υλ-τ�ύρα στ�ν τ�π� μας σ�ραγίστηκεαπ� τ�ν Σε�έρη, τ�ν Eλύτη και τ�νPίτσ�. Π�ιητές π�υ δια�άστηκαν πα-λι�τερα υπήρ�αν, π.�. � Λει�αδίτης,�μως η μεγάλη πρ�σέλευση πρ�ςτ�υς π�ιητές π�υ μέ�ρι τ�τε ήτανελίγ�... καταπλακωμέν�ι απ� τ�ν �-γκ�λιθ� τ�υ Σε�έρη έγινε μετά. OΣε�έρης, πέρα απ� την π�ίησή τ�υ,εί�ε δώσει, με τις Δ�κιμές, τα εργα-λεία για να κριθεί η π�ίησή τ�υ, καιεί�ε �ργανώσει λίγ� τ� σύστημα τηςαπ�δ��ής τ�υ, μέσα απ� τ�υς καθη-γητές τ�υ πανεπιστημί�υ, τ�υς κρι-τικ�ύς τ�υ, �πως �ργάνωσε και τηνυστερ��ημία τ�υ με τα κείμενα π�υεκδίδ�νταν συστηματικά μετά τ� θά-νατ� τ�υ για πάρα π�λλά �ρ�νια.Eτσι, σε άλλ�υς π�λύ μεγάλ�υς π�ι-ητές δ�θηκε �ώρ�ς μετά τ� ’75 – και� Eγγ�ν�π�υλ�ς δια�άστηκε ιδιαίτε-ρα μετά τη ��ύντα και � Eμπειρίκ�ςκαι, �έ�αια, � Kα��αδίας, � �π�ί�ς α-πέκτησε μια τελείως δική τ�υ δυνα-μική...

Δυναμική π�υ διαπιστώνεται πώς;Bλέπω στις εκθέσεις �ι�λί�υ π�υ

έρ��νται νέα παιδιά, αλλά και μεγα-λύτερ�ι, �λέπ�υνε τ� περίπτερ� της«Aγρας», εντ�πί��υν αμέσως τ�νKα��αδία, κ�ιτάνε μ�ν� τα δικά τ�υ�ι�λία, τίπ�τα άλλ�. Δηλαδή υπάρ�ειένα κ�ιν� δικ� τ�υ, π�λύ πέρα απ�


τ� κ�ιν� της «Aγρας». Aυτ�, �έ�αια,συμ�αίνει σε �λ�υς τ�υς εκδ�τικ�ύς�ίκ�υς: είναι τ� �αιν�μεν� της πέ-τρας π�υ ρί�νεις στ� νερ�: κάνει έ-ναν κύκλ�, μετά ένα δεύτερ�, έναντρίτ�... Mέ�ρι τ� δεύτερ� κύκλ� πε-ρίπ�υ � εκδ�της αναγνωρί�ει τ� κ�ι-ν� τ�υ, μετά ��ι. Aπ� εκεί και πέραμπ�ρεί να είναι πια ένα κ�ιν� π�υδεν έ�ει σ�έση με �λη την υπ�λ�ιπηδ�υλειά σ�υ ως εκδ�τη, π�υ τ�υςπλησιά�εις μ�ν� μέσα απ� έναν συ-γκεκριμέν� συγγρα�έα ή τίτλ�. H γε-νική διαπίστωση πάντως είναι �τι �Kα��αδίας δια�ά�εται πάρα π�λύ, ι-δίως απ� νέ�υς, πάρα π�λλ�ί μαθη-τές σ��λειών έ��υν την πρώτη τ�υςεπα�ή με την π�ίηση μέσω τ�υ Kα�-�αδία.

Π�ύ τ� απ�δίδετε αυτ�;H ιδέα τ�υ τα�ιδι�ύ... Aυτ� τ� εί-

δ�ς ε�ωτισμ�ύ στην π�ίηση τ�υ Kα�-�αδία, η γ�ητεία π�υ εκπέμπ�υν �ιτ�π�ι �π�υ πηγαίνει, �ι λέ�εις π�υ�ρησιμ�π�ιεί –ναυτικ�ί �ρ�ι, αλλ�-κ�τα �ν�ματα, παρά�ενες π�λιτείες,περίεργα π�τάμια– και π�υ λειτ�υρ-γ�ύν π�ιητικά, με έναν ε�αιρετικάσαγηνευτικ� τρ�π�. Aυτ� �έ�αια σεένα πρώτ� επίπεδ� ανάγνωσης... Γε-γ�ν�ς παραμένει �τι συγκινεί πάραπ�λύ και �ρήκε ένθερμ�υς �παδ�ύςστ�υς νεαρ�ύς αναγνώστες σε μιαπρώτη τ�υς επα�ή με την π�ίηση.Συνέτεινε, �έ�αια, και τ�ύτ�: απε-λευθερωθήκαμε κάπως απ� τη... δυ-ναστεία τ�υ ελεύθερ�υ στί��υ. Mέ-σα απ� τ�ν Σε�έρη και τ�ν Eλύτη �ελεύθερ�ς στί��ς ταυτίστηκε με τημ�ντέρνα εκδ��ή της π�ίησης καικάπως... σκεπάστηκαν ως παρω�η-μένα �λα τα άλλα �αιν�μενα της π�ί-ησης. N�μί�ω �τι �πως � Kαρυωτά-κης άρ�ισε να �αναδια�ά�εται καιαυτ�ς αρκετά μετά τη ��ύντα, έτσικαι η στρ��ή στ�ν Kα��αδία έ�ει νακάνει με ένα πι� ελεύθερ� κ�ίταγ-μα... Δηλαδή πια δεν ��μαστε,κ�ιτάμε, ας π�ύμε, την καθαρεύ�υ-σα τ�υ Eμπειρίκ�υ, τη �ρήση π�υ αυ-τ�ς κάνει �λων των μ�ρ�ών τηςγλώσσας μας· �πως και � Eγγ�ν�-π�υλ�ς, π�υ �ρησιμ�π�ιεί με μιαν α-π�λυτη ελευθερία �λ� τ� εργαλεί�της ελληνικής γλώσσας. Oλα αυτάέρ��νται εν π�λλ�ίς με μια κάπ�ια α-πελευθέρωση απ� τ� σε�ερικ� �αι-ν�μεν�...

Γνωρί%�υμε �τι σ!εδιά%ετε την έκ-δ�ση επιστ�λών τ�υ Kα��αδία...

Oσα �ρ�νια τα�ιδεύει � Kα��α-δίας, επιλέγει κάπ�ι�υς παραλήπτες.Yπάρ��υν μ�νιμ�ι παραλήπτες –ανά-μεσά τ�υς η αδελ�ή τ�υ, η T�ένια– κιάλλ�τε, για κάπ�ια �ρ�νια, π.�. μίαδεκαετία, διαλέγει και γρά�ει στ�νΓιώργ� K�υμ�ακάλη, στη Θεσσαλ�-νίκη· για μια άλλη δεκαετία, στ�ν Kα-ραγάτση· για κάπ�ια άλλα �ρ�νια,στη Mελισσάνθη. Στέλνει άλλ�τεκάρτες, με π�λύ σύντ�μα αλλά π�ιη-τικ�τατα κειμενάκια �αιρετισμών, κιάλλες ��ρές γράμματα. T� γράμμαείναι κάπ�τε η α��ρμή για να πει μιαιστ�ρία: «Aγαπητή μ�υ T�ένια, άκ�υμια ιστ�ρία π�υ μ�υ είπανε �θες στ�K�λ�μπ�» – και ακ�λ�υθ�ύν �κτώσελίδες π�υ είναι αυτ�ύσι� ένα αυ-τ�τελές α�ήγημα. Kαι μετά, «Σε �αι-ρετώ, K�λιας». Mια αρκετά μεγάληεπιλ�γή αυτών των επιστ�λών πρ�-

κειται να εκδώσ�υμε στην «Aγρα»,με κάπ�ι�υς απ� τ�υς �ασικ�ύς πα-ραλήπτες – �λέπετε, π�λλές απ� αυ-τές έ��υν �αθεί μα�ί με τα αρ�είατων παραληπτών τ�υς. Πρ�σπαθ�ύ-με να γίνει �σ� τ� δυνατ� πληρέστε-ρ�, �μως με κανέναν τρ�π� δεν θαείναι ένα είδ�ς Aπάντων. Aνα�ητ�ύ-με να κάν�υμε ένα γ�ητευτικ� �ι-�λί�, με π�λύ �ωτ�γρα�ικ� υλικ�.Δι�τι στις καρτ π�στάλ π�υ στέλνει �Kα��αδίας, �λέπεις, π.�., τ� X�νγκK�νγκ τ�υ ’52, με �λα τα πλε�ύμενα– �λ�ς � κ�σμ�ς τ�υ α�ηγήματ�ς Λι.Bλέπεις τ� Aντεν τ�υ ’47, τ�υςEγγλέ��υς με τα κ�ντά παντελ�νά-κια, τη Mασσαλία περασμένων δεκα-ετιών, �ωτ�γρα�ίες απ� τα καρά�ιαπ�υ τα�ίδεψε, �ωτ�γρα�ίες �ίλωντ�υ, δικές τ�υ πάνω στα καρά�ια, �-

πως π�λύ τ� συνήθι�ε. Πιστεύω �τιθα είναι ένα �ι�λί� ά�ι� να δια�αστείισ�δύναμα με τα υπ�λ�ιπά τ�υ. Aλλάας τ� κρατήσ�υμε σαν μια πρ�σωπι-κή γνώμη για την ώρα αυτ�.

Θα δώσει τ� έναυσμα για ένα νέ�κύμα πρ�σέλευσης πρ�ς τ�ν Kα��α-δία;

Σίγ�υρα. Π�σ� μάλλ�ν π�υ πρ�κει-ται για ένα γ�ητευτικ� �ι�λί�, ένα �ι-�λί� �λ� σαν παραμύθι, στα μέρη �-π�υ τα�ιδεύει... έ�ει �ι�ύμ�ρ... Eίναιπ�λύ μελαγ��λικ�ς, �έρετε, κατάκαιρ�ύς – ανάλ�γα με τ�ν παραλή-πτη αλλά�ει και � τ�ν�ς τ�υ. Eίναιπι� σκαμπρ��ικ�ς � τ�ν�ς τ�υ με τ�νKαραγάτση, και πι� μελαγ��λικ�ς μετ�ν K�υμ�ακάλη. Eίναι π�λύ γενναι-�δωρ�ς, κάπ�ιες ��ρές πάρα π�λύαστεί�ς – κι �πως �λ�ι �ι μεγάλ�ι

�αρσέρ και �ι άνθρωπ�ι με �ι�ύμ�ρ,έ�ει μια μεγάλη μελαγ��λία, κι αυτ��αίνεται πάρα π�λύ στα γράμματάτ�υ.

O Kα��αδίας δια�ά%εται περισσ�-τερ� απ� γυναίκες ή απ� άντρες, ανμπ�ρεί να πει κανείς;

Δύσκ�λ� να πεις. E�ω �μως μιαπαράλληλη, έμμεση παρατήρηση: εί-ναι η στάση π�υ �λέπω των ανθρώ-πων απέναντι στ�ν Kα��αδία...Yπάρ�ει ένα είδ�ς αγάπης και �ικει-�τητας π�λύ �ανερά στ�υς πιστ�ύςαναγνώστες τ�υ. Δεν έ�ει να κάνειμε την εκτίμηση πρ�ς τ� έργ� ή τ�πρ�σώπ�... π.�., π�υ περνάει μια ε-π��ή και κάπ�ι�ς δια�ά�ει μ�ν� Σε-�έρη ή μ�ν� Eμπειρίκ�... Aλλ� παρα-τηρώ εγώ με τ�ν Kα��αδία: μια ταύ-τιση, μια τρυ�εράδα, και τ� διαπι-στώνω σε πάρα π�λλ�ύς αναγνώ-στες. Aυτή τη γλύκα και την �ικει�-τητα με τ�ν Kα��αδία δεν τα έ�ω συ-ναντήσει στ�ν θαυμασμ� π�υ μπ�ρείνα έ��υν άλλ�ι άνθρωπ�ι για άλλ�υςπ�ιητές. Yστερα είναι και τ� γ�ητευ-τικ� παρα�ένισμα π�υ παράγεται α-π� την ελλειπτικ�τητά τ�υ. Δεν είναι�ύτε και στα πε�ά τ�υ ε�αντλητικ�ς,κι αυτ� λειτ�υργεί π�ιητικά... Tα έρ-γα τ�υ, σύντ�μα σε έκταση και λίγασε αριθμ�, �ρίσκ�νται, λ.�., στ�ν α-ντίπ�δα της παραγωγής τ�υ Pίτσ�υ.E, αυτή η π�λύ σ�ι�τή παραγωγή σ’α�ήνει με μια δίψα, με την τάση ναδια�άσεις και να �αναδια�άσεις αυτάτα αγαπημένα σ�υ μικρά, σ�ι�τά �ι-�λία, ενώ άμα �αθείς μέσα σε τ�-μ�υς �π�υ πάρα π�λύ σπ�υδαία π�ι-ήματα παρ�υσιά��νται δίπλα σε π�-λύ μέτρια έως πάρα π�λύ κακά, �π�υδεν υπάρ�ει επιλ�γή, ε, τ�τε... Eίναιπάντως ενδια�έρ�ν �τι την ίδια επ�-�ή υπήρ�αν δυ� τ�σ� π�λύ δια��ρε-τικές πρ�σεγγίσεις πρ�ς τ� π�ιητικ��αιν�μεν� απ� δυ� περίπ�υ συν�μή-λικ�υς π�ιητές...

Σας ευ!αριστ�ύμε.Eγώ σας ευ�αριστώ.

«“Πύ γεννήθηκες;” – “Eδώ στα Σαμπάν. Δεν έ%ω $γει πτέ στη στεριά, "πως και εκατ" %ιλιάδες πυ #ύμε στη θά-λασσα. Mας λένε Tάνκα. Δεν μπρύμε να μείνυμε έ�ω. Oύτε ν"μς της πλιτείας μας σκεπά#ει”» (απ" τ α�ή-γημα «Λι»). Στη �ωτγρα�ία, τ Causeway Bay, στ Xνγκ Kνγκ, με τις πλωτές κατικίες των «ανθρώπων τυ νε-ρύ», σε κάρτα σταλμένη απ" τν Nίκ Kα$$αδία σε �ίλυς στη δεκαετία τυ ’50.

Πρτρέτ τυ N. Kα$$α-δία σε νεαρή ηλικία, �ιλτε-%νημέν απ"τν #ωγρά�Λεκκ", τ 1927(συλλγή ικγένειαςKα$$αδία).


Σ�έση μετυσιωμένη σε πίησηH Aυστραλία στην π�ίηση και τα πε�ά τ�υ Nίκ�υ Kα��αδία

T� επι�ατηγ� «Kυρήνεια» υπήρ�ε, στη γραμμή της Aυστραλίας, τ� κατε��ήν μεταναστευτικ� καρά�ι, με διαστάσειςθρύλ�υ στη μεταναστευτική ιστ�ρία των Eλλήνων της Aυστραλίας. Σ’ αυτ� � Kα��αδίας υπηρέτησε περισσ�τερ� απ�κάθε άλλ� στην π�λυετή ναυτική τ�υ σταδι�δρ�μία. Kαρτ–π�στάλ της δεκαετίας τ�υ ’50, σταλμένη στην Eλλάδα απ�τ�ν Kα��αδία.

«Black and White» απ� τη συλλ�γή «Π�ύσι» �αρισμέν� στ�ν M. Kαραγάτση –�ι τρεις πρώτες στρ�!ές τ�υ π�ιήματ�ς, με �αρακτικά κ�σμήματα απ� τ�ν Γ.M�σ��, στην πρώτη έκδ�ση της συλλ�γής, τ� 1947, απ� τ�ν Θαν. Kαρα�ία(αρ�εί� Mαρίας και Δημήτρη Nτανάκα).

�λία, �τένες κι αδειανά �ακελά-κια...Kαταλα�αίνεις. Kι έπειτα τασάρωνε μ�ν�μιάς η μάνικα τ�υ νε-ρ�ύ». (Bάρδια, σ. 23)

Σε ένα γράμμα τ�υ με ημερ�μη-νία 15 Σεπτεμ�ρί�υ 1949, εν πλωμε τ� «Kυρήνεια» απ� τ�Freemantle για τη Mελ��ύρνη,γρά�ει στ�ν �ίλ� τ�υ Θράσ� Kα-στανάκη:

«Φίλε Θράσ�,Σε σκέ�τ�μαι κάθε μέρα και σε

αγαπώ πάντα τ� ίδι�. Σε δυ� μέρες�θάν�υμε στ� Melbourne και απ�εκεί πάλι για Genova μέσωColombo – Aden – Massalia –PortSaid. K�υ�αλάμε μετανάστες. Aπ�τη Genova πάλι για την Aυστραλία[...] Mεταν�ιώνω π�υ δεν ήρθα νασε δω. Hτανε τ�σ� κ�ντά και τ�σ�εύκ�λ�, μα είμαι γαϊδ�ύρι και πρ�-τιμ�ύσα να τρα�ιέμαι στ� PortoVechio. Aν δεις τ�ν Kα"αντ"άκη,π�λλ�ύς #αιρετισμ�ύς καθώς καιτ�ν K. Σαμί�υ. O Eλύτης τι γίνεται;Aν δε �αριέσαι και μ’ αγαπάς ακ�-μα γράψε μ�υ». (E.Λ.I.A., Φάκελ�ς«Nίκ�ς Kα��αδίας»)

� � �

Θα πρέπει να εί#ε δει #ιλιάδεςEλληνες τα&ιδιώτες με τ� «Kυρή-νεια». Δημι�ύργησε �ιλίες στηνAυστραλία – και πάνω στ� πλ�ί�,τα&ιδεύ�ντας, και στα ελληνικάκα�ενεία και εστιατ�ρια �π�υ πή-

T�υ M.A. Σ�!�κλέ�υς

Kέντρ� Παρ�ικιακής Iστ�ρίας και EκπαίδευσηςRoyal Instritute of Technology της Mελ��ύρνης

O KABBAΔIAΣ ανέπτυ&ε με την Aυ-στραλία –με τις θάλασσες, τα λιμά-νια, τ�υς τ�π�υς, τ�υς ανθρώπ�υςτης– μια σ#έση �ιωμένη αλλά ενπ�λλ�ίς άγνωστη, π�υ �μως ενυ-πάρ#ει, ελλειπτικά, στ� έργ� τ�υ,μα"ί με άλλα στ�ι#εία π�υ συγκε-ντρώνει και μετ�υσιώνει σε π�ίησηκαι πε"�, �πως μετ�υσιώνει την ε-μπειρία και απ� τ�σα άλλα τα&ίδιακαι τ�π�υς αλλ�ύ. O Kα��αδίαςδεν απλώνει, �έ�αια, θεματικά τησ#έση αυτή. H Aυστραλία είναι ε-�αλτήρι� για συνειρμ�ύς – και α-π�δει&η της απ�υσίας �ρίων διά-κρισης ανάμεσα στ�ν πε"�γρα�ικ�και τ�ν π�ιητικ� λ�γ� τ�υ.

Tα π�ιήματα M�υσώνας, Fresco,Γυναίκα, Yara Yara και E�τά Nάν�ιστ� s/s Cyrenia είναι πρ�ϊ�ντα αυ-τής της περι�δ�υ. Eίναι τα πρώταπ�ιήματα της συλλ�γής Tρα�έρσ�και είναι απ� τα ωραι�τερά τ�υ. T�ίδι� και τ� μυθιστ�ρημα Bάρδια,π�υ γρά�εται μετα&ύ 1951 και1952 και τυπώνεται τ� 1954, ακρι-�ώς στην «αυστραλιανή» περί�δ�της θαλασσινής τ�υ περιπέτειας.

H περί�δ�ς αυτή &εκινάει τ�1949 και διαρκεί έως τ� N�έμ�ρι�τ�υ 1955, �π�τε και κάνει τ� τε-λευταί� τ�υ τα&ίδι στην Aυστρα-λία. T� επι�ατηγ� «Kυρήνεια», ένακατε&�#ήν μεταναστευτικ� καρά�ιμε διαστάσεις θρύλ�υ στη μετανα-στευτική ιστ�ρία των Eλλήνων τηςAυστραλίας, είναι τ� πλ�ί� στ� �-π�ί� υπηρέτησε περισσ�τερ� απ�κάθε άλλ� στην π�λυετή ναυτικήτ�υ σταδι�δρ�μία:

«Mπήκα σ’ ένα μέγαλ� της εται-ρείας, π�ύ ’κανε τη γραμμή Aυ-στραλία, Genova, Π�ρτ�, Aντεν,K�λ�μπ�, Φριμάν, Mέλμπ�υρν,τριάντα τρεις μέρες τα!ίδι. Xαιρ�-σ�υνα τη θάλασσα. Nά ’σ�υνα στηGenova, νά ’�λεπες απ� μια μεριάτ� πώς μπαίναν �ι μετανάστες! Tαμεγά�ωνα �ώνα$αν σε πέντεγλώσσες. Eνας μπερδεμέν�ς λα�ς,γι�μάτ�ς �ρώμα. O καθένας με τηδικιά τ�υ θρησκεία κι �λ�ι μα$ί δί-�ως πίστη. Πήγαιναν να !αναρ�ί-σ�υν. Π�λλ�ί με τ� ν�ύμερ� τ�υστρατ�πέδ�υ στα �έρια. Γυναίκεςπ�υ έρ��νταν μα$ί σ�υ για ένα τσι-γάρ�, για λίγ� πι�τ�, για τίπ�τα,γιατί �αρι�νταν ν’ αρνηθ�ύν. M�-λις �θάναμε στ� τελευταί� λιμάνι,έπε�τα να κ�ιμηθώ κι �ταν !υ-πν�ύσα, τ�υς εί�ε καταπιεί �λ�υςη πά�νη τ�υ Yara–Yara. Π�ύ εί�επάει κείν�ς � α��ς, τ� ��υητ� π�υμε κ�ίμι$ε τ�σες μέρες, π�υ τ� �α-ρι�μ�υνα και π�υ τ‘ αγαπ�ύσα.Eρημα καταστρώματα, γι�μάτασπασμένες καρέκλες, ε�ημερίδεςσ’ �λες τις γλώσσες, ε�ραίικα �ι-


γαινε, ή στις συν�ικίες St Kilda τηςMελ��ύρνης και King’ s Cross τ�υΣίδνεϊ, στα «σπίτια με τα κ�κκινα�ώτα». Σταθερή �ιλία, κάθε ��ράπ�υ τ� καρά�ι έπιανε αυστραλέ"ι-κ� λιμάνι, κρατ�ύσε με τ�ν Aλέ-&ανδρ� *ύδη, σύμ��υλ� τ�τε στηνελληνική πρεσ�εία στην Canberra,π�υ, �πως #αρακτηριστικά είπε �ίδι�ς � *ύδης στ�ν υπ�γρά��ντα,σε τηλε�ωνική συν�μιλία μαςστην Aθήνα τ� 1998, στη Mελ-��ύρνη κατέ�αινε κυρίως για ναδει τ�ν Kα��αδία. Mα"ί επισκέπτ�-νταν �ίλ�υς, πήγαιναν σε μέρη �-π�υ σύ#να"αν Eλληνες μετανά-στες. H Mελ��ύρνη π�υ γνώρισε �Kα��αδίας είναι η διαδρ�μή με τ�Ford πρ�ς τ� Golden Square, τηνπερι�#ή π�υ περικλείεται απ� τις�δ�ύς Spencer, Swanston, καιLonsdale, �π�υ τη δεκαετία τ�υ’50 τ� ελληνικ� στ�ι#εί� κυριαρ-#εί. Στ� κα�ενεί� τ�υ «X�ντρ�ύ»,τ�υ συνων�ματ�ύ τ�υ AνδρέαKα��αδία, απ� τη Λευκάδα. Σταμεγάλα καταστήματα π�υ υπήρ-#αν τ�τε, �πως τ� Mayer’ s, τ�Buckley’ s and Nun. Δεν έκανε α-γ�ρές κι ήταν πάντα ντυμέν�ς μετα ναυτικά. Πηλίκι�, σακκάκι με ταναυτικά τ�υ γαλ�νια.

� � �

H Bάρδια τελειώνει, κατά ένα τηςμέρ�ς, στις 15 Aυγ�ύστ�υ 1951,στη Mελ��ύρνη, αρ�δ� στ� λιμάνιτης π�λης. Tα �ώτα τ�υ PortMelbourne και η απ��άθρα τ�υ λι-μανι�ύ, η περί�ημη Station Pier, σί-γ�υρα πρ�σ�εραν στ�ν Kα��αδίαδυνατές εικ�νες, παρ�μ�ιες με αυ-τές π�υ μας έδωσε στ� Θεσσαλ�νί-κη («Kάτω απ� �ώτα κ�κκινα κ�ι-μάται η Σαλ�νίκη...» – Π�ύσι, σ. 29):«Φώτα τ�υ Melbourne. Bαρετά κυ-

λάει � Yara Yara ανάμεσα σε ��ρτηγά πελώρια και

��υ�ά,�έρν�ντας πρ�ς τ� πέλαγ�ς, �ω-

ρίς να δίνει διάρα, τ�υ κ�ριτσι�ύ τ� �ίλημα, π�υ στ�ί-

�ισε ακρι�ά.»O Kα��αδίας εμπνέεται συ#νά α-

π� λιμάνια εναγκαλισμένα με π�-ταμ�ύς. T� λιμάνι της Mελ��ύρνηςστην εκ��λή τ�υ Γιάρα Γιάρα και �ιπαρακείμενες απ��άθρες τ�υWilliamstown είναι μια τέτ�ια περί-πτωση:

«H Cathrine... H κ�κκιν�μάλλα α-π� τ� Γκλάσκω�. Mπήκε μεσάνυ-�τα στ� καρά�ι, �!ω στ�ν πρ�λιμέ-να τ�υ Melbourne. O αγέρας τ�υκυκλώνα π�υ στρι��γύρι$ε στηνTασμάνια, έσπασε δυ� ��ρές τ�υςκά��υς και παρά τρί�α να μας τσα-κίσει στις !ύλινες απ��άθρες τ�υWilliamstown. Eδωσε τα �αρτιά τηςστ� control και κατέ�ηκε �ιαστικήτις σκάλες της πρώτης θέσης [...] Hπ�ρτα της καμπίνας της έκλεισε μετέτ�ι� κρ�τ�, π�υ η �άρδια σάστη-σε». (Bάρδια, σ. 264)

E&άλλ�υ για τ� π�ίημα Frescoέ#�υμε τη �ε�αίωση τ�υ ίδι�υ πωςγρά�τηκε στ�: Sydney 1955.«Kάματ�ς είναι π�υ μιλά στεν��ω-

ρα και κάψα.Πεισματική, και πέτα!ες �αρτί,

�τερ�, κλαδί,

�μως δεν είμαστε παιδιά να πιά-σ�υμε την κλάψα.

Tι θά ’δινα –«Πάψε, Σε�ά�»– γιανα ’μ�υνα παιδί !»....

� � �

O Kα��αδίας δεν είναι απλά «�π�ιητής της θάλασσας». Mια τέτ�ιαπεριγρα�ή σίγ�υρα θα τ�ν αδικ�ύ-σε. Xρησιμ�π�ιεί τη θάλασσα για να�τάσει στη στεριά. Mεπρ��λές–σ�ήνες, ενώνει τη στιγ-μή π�υ �ρίσκεται στη θάλασσα μεμιαν εικ�να απ� τη στεριά, κάπ�υαλλ�ύ, μπ�ρεί π�λύ μακριά, στηνKε�αλ�νιά, στα παιδικά τ�υ #ρ�νια:

«Θυμήσ�υ τα πέντε τα!ίδια τηςAυστραλίας... [...] *εσ�ισμέν�ι �ρά-��ι... fucken place... Tίπ�τα δε ��-�ήθηκα τ�σα �ρ�νια π�υ τα!ιδεύω,�σ� εκείν� τ� �ρά��, π�υ στις μαύ-ρες καταραμένες ρί$ες τ�υ παί$�υντα Kε�αλλ�νιτάκια κρυ�τ�...» (Bάρ-δια, σ. 113).

Oι μνήμες στη θάλασσα, τ�ν �έρ-ν�υν συ#ν�τατα σε στεριαν�ύςδρ�μ�υς και τ�π�υς. Iδ�ύ πώς η �-δ�ς Σταδί�υ, στην Aθήνα, συνα-ντιέται, πρωθύστερα, σε ένα γράμ-μα απ� τη Mελ��ύρνη, στις12.8.1951, πρ�ς την ανιψιά τ�υEλγκα, με την Collins street τηςMελ��ύρνης, στ� π�ίημα Black andWhite απ� τ� Π�ύσι: «T�υ Aλμπ�ρ τ� �ανάρι π�τε θα �α-

νεί;Oι μαθήτριες σ��λασαν τ�υ ωδεί�υ.Φωτεινές ρεκλάμες της �δ�ύ Σταδί-

�υ.Γέ�υρα �ρεγμένη σκ�τεινή.»

Kαι: «Aγαπημένη μ�υ Eλγκα [...]Στ� Collins street ήταν ωραία σήμε-ρα τ� μεσημέρι μα #ειμωνιάτικα.Eνα τσ�ύρμ� συν�μήλικές σ�υ μα-θήτριες απ� κ�λλέγι� #αλ�ύσαν τ�νκ�σμ� παί"�ντας με τα μπλε τ�υςκαπέλλα. Mια γρια στριμμένη γύρι-σε και μ�υ είπε: “Kύριε...πριν λίγα#ρ�νια δεν κάναμ’ έτσι μέσα στ�δρ�μ�». «Nαι κυρία” –της είπα–“στ�ν αιώνα σας τα κ�ρίτσια ��-ρ�ύσανε handcubs...” Mε μ�ύτ"ωσεδιακριτικά κι έ�υγε. Θα ’τανε περί-π�υ 100 ετών, καθώς λέει � Kα�ά-�ης, και ν�μί"ω άγαμ�ς...» (Tάσ�ςK�ρ�ης, Nίκ�ς Kα��αδίας, «Kέ-δρ�ς» 1978).

H ίδια αυτή σκηνή εμ�ανί"εταιστη Bάρδια (σ. 17), σε άλλ� #ρ�ν�και σε άλλ� τ�π�:

«Kείνη τη στιγμή μάς σταμάτησαν�ι Eγγλέ$ες τ�υ Στρατ�ύ της Σωτη-ρίας. H γριά στέκα με τα �αλασμέναδ�ντια και τ� κ�ρίτσι με τα πράσιναμάτια.

«—Π�ύ πάτε; ρώτησε η γριά θυ-μωμένα.

«—Στις γυναίκες.«—Nτρ�πή σας. Γυρίστε στ� κα-

ρά�ι σας.«—Nα γυρίσ�υμε, είπε κάπ�ι�ς

απ’ τ�υς δυ� μας. Δε θυμάμαι π�ι-�ς. Nα γυρίσ�υμε... αν συμ�ωνείτενά’ ρθετε και σεις μα$ί μας».

Kι έκαμες μια κίνηση με τ� τρίτ�δά�τυλ� τ�υ �ερι�ύ σ�υ.

T�τε η γριά μάς έ�τυσε μέσ’ απ’τα �αλασμένα της δ�ντια.

«—Hell damn you both, dirty dogs.H μικρή μ�ύ �άνηκε πως �αμ�γε-

λ�ύσε.»

O Nίκ�ς Kα��αδίας στην τιμ�νιέρα τ�υ «Kυρήνεια» τ� 1951, τα�ιδεύ�ντας γιαAυστραλία (αρ�εί� �ικ�γένειας Kα��αδία).

Πρ�ς Aυστραλία, με τη ν�σ�κ�μα τ�υ πλ�ί�υ, Λάνα Pάντ��ιτς (αρ�εί� �ικ�-γένειας Kα��αδία).


O «π�ρτρετίστας» Kα��αδίαςΠ�ιητικές «πρ�σωπ�γρα�ίες» στην «πινακ�θήκη» των στί�ων τ�υ

T�υ Γιώργ�υ Zεελάκη

MΠOPEI να �αίν�νται π�λλά �σα κα-τά καιρ�ύς έ��υν γρα�τεί και γρά-��νται για τ�ν Nίκ� Kα��αδία, για έ-να �ρα�ύσωμ� έργ� και για ένανπ�ιητή με ελάσσ�να θέση στη λ�γ�-τε�νία μας. Mπ�ρεί τα π�ιήματα μετ�υς αντισυμ�ατικ�ύς τίτλ�υς, τιςπαρά�ενες ρίμες και τ�ν κάπως μ�-ν�τ�ν� ρυθμ� να �αίν�νται εύκ�λαστην πρώτη ανάγνωση. Γιατί έ��υναπλή παραδ�σιακή μ�ρ�ή, η ανά-πτυ�η τ�υ θέματ�ς –στην πρώτη,την πι� γνωστή συλλ�γή– γίνεται σεπαραθετική σειρά και �ι ιστ�ρίες κα-ταλήγ�υν �μαλά, �ωρίς εκπλή�εις.Aν �μως πλησιάσ�υμε περισσ�τερ�,�λέπ�υμε πως έ��υμε λεπτ�λ�γ� υ-λικ� ε�αντλητικά επε�εργασμέν�,με π�λλές σκ�τεινές περι��ές«κρυμμέν�υ ν�ήματ�ς», με λέ�ειςαμ�ίσημες και αλληγ�ρικές, με �ω-τ�σκιάσεις εντάσεων και σιωπών,π�υ ισ�ρρ�π�ύν σ’ ένα ήρεμ� �αμη-λ��ων� τ�ν�. Oλα μα"ί συνθέτ�υνέναν μυστηριακ� κ�σμ�, π�υ σ�υδημι�υργεί τη διάθεση να τ�ν ερευ-νήσεις για να απ�καλύψεις στ�ι�είααπ� τη �αθύτερη �υσία τ�υ έργ�υτ�υ.

Θα επι�ειρήσω κι εγώ εδώ, στ�νπερι�ρισμέν� �ώρ� π�υ διαθέτω, ναδιερευνήσω μια πλευρά π�υ ίσωςδεν έ�ει αρκετά πρ�σε�τεί. Σκέ�τ�-μαι τα π�ρτρέτα π�υ �ιλ�τέ�νησεμε π�ιήματα στις τρεις συλλ�γέςτ�υ � Kα��αδίας. H ��ρμα τ�υ π�ρ-τρέτ�υ δεί�νει απ� πρώτη ματιά ναταιριά"ει στη συγγρα�ική ιδι�συ-γκρασία τ�υ �λιγ�γρά��υ π�ιητή,γιατί τ�υ παρέ�ει τη δυνατ�τητα μεδύ� λ�για να παρ�υσιάσει μια εικ�-να ή μια άπ�ψη της πρ�σωπικ�τη-τας, τ�υ �αρακτήρα ή της δράσηςκάπ�ι�υ πρ�σώπ�υ. Γι’ αυτ� στ�υςπίνακες περιε��μένων των �ι�λίωντ�υ συναντάμε συνε�ώς τίτλ�υς με�ν�ματα ταπεινών και επι�ανών (Oπιλ�τ�ς Nάγκελ, Gabrielle Didot, Oπλ�ίαρ��ς Φλέτσερ, W. G. Allum,Federico Garcia Lorca, K�σμάς �Iνδ�πλεύστης, Guevara, MarcoPolo). Π�λλές είναι και �ι περιγρα-�ές πρ�σώπων με ιδιαίτερη σημα-σία, π�υ τ�π�θετ�ύνται ενδιάμεσασε ευρύτερες συνθέσεις. Yπάρ��υνκαι υπαινι�τικές ανα��ρές για πρ�-σωπα π�υ δεν κατ�ν�μά"�νται.

Aπ� τ� πλ�ύσι� αυτ� υλικ� θα κά-νω μια «λεπτ�λ�γη ανα"ήτηση», �-πως θα έλεγε � K. Θ. Δημαράς, γύρωαπ� τη λεπτ�μέρεια π�υ παρεμ�άλ-λεται στην πρ�σωπ�γρα�ία μιαςδραματικής γυναικείας μ�ρ�ής· Eί-ναι τ� ακ�λ�υθ� δίστι�� απ� τ� δη-μ��ιλές Mαραμπ�ύ: «Πάντα σ�εδ�ντης Mπασκιρτσέ� κρατ�ύσε τ�Z�υρνάλ / και την Aγία της A�ιλαςπαρά��ρα αγαπ�ύσε».

Aπέσπασα στί��υς απ� τ� Mαρα-μπ�ύ γιατί και μ�ν�ν � τίτλ�ς τ�υ

σημάδεψε την π�ρεία τ�υ π�ιητή.Για να τ� στηρί�ω αυτ� θα �ρησιμ�-π�ιήσω μια σκέψη τ�υ Γρηγ�ρη Πα-σ�αλίδη στ� έ�� άρθρ� τ�υ περίτίτλων (περ. «Λ�γ�υ Xάριν» Aρ. 4,1996): «λειτ�ύργησε ταυτ��ρ�ναμέσα και έ�ω απ� τ� κείμεν�, α�ετη-ρία και σημεί� συνε��ύς επιστρ�-�ής, ν�μισμα ευρείας κυκλ��ρίαςκαι πρ�σωπική απ�ταμίευση, �ήμηκαι μυστικ�».

Aς δ�ύμε τώρα τι είναι εκείν�«π�υ πάντα σ�εδ�ν κρατ�ύσε» η α-ριστ�κρατική, λεπτή και μελαγ��λι-κή κ�πέλα. Tης Mπασκιρτσέ� τ�Z�υρνάλ είναι τ� δίτ�μ� πρ�σωπικ�ημερ�λ�γι� της Pωσίδας "ωγρά��υMαρίας Mπασκιρτσέ� (1860–1884).T� �ι�λί�, π�υ εκδ�θηκε στ� Παρίσιμετά τ� θάνατ� της και δεν �ρήκανα έ�ει μετα�ραστεί μέ�ρι σήμεραστα ελληνικά, σ��λιά"ει � Παναγιώ-της Kανελλ�π�υλ�ς, με α��ρμή τηνπρ��λή στην Aθήνα της ταινίας μεθέμα τ�ν άτυ�� έρωτα της "ωγρά-��υ με τ�ν διάσημ� συγγρα�έα Γκυ

ντε Mωπασάν, στην ε�ημερίδα«Eλληνική Φωνή», 15.2.1936. Tασ��λιά τ�υ για τα πε"ά της "ωγρά-��υ θα μπ�ρ�ύσαν να γρα�τ�ύν καιγια τα λυρικά τ�υ Kα��αδία: «έ��υνέναν απερίσκεπτ� παλμ� και απ�τυ-πών�υν αιώνια �λες εκείνες τιςστιγμές της "ωή μας π�υ την ύπαρ�ήτ�υς δεν είμαστε σε θέση να �μ�λ�-γήσ�υμε... είναι κάτι ε�αιρετικά π�-λύτιμ� για �π�ι�ν θέλει να μάθειπώς "�υν �ι άνθρωπ�ι �ταν δεν τ�υς�λέπ�υν �ι άλλ�ι».

H Aγία της A�ιλας, η περί�ημηAγία Θηρεσία (1515-1582) των καθ�-λικών, θεωρείται αρκετά γνωστή καιείναι εύκ�λη η πληρ��ρηση γιατ�ν ταρα�ώδη �ί� της. Πίνακες με-γάλων "ωγρά�ων της Aναγέννησηςέ��υν απαθανατίσει τη μ�ρ�ή της.Διακεκριμέν�ι Eλληνες συγγρα�είςέγραψαν γι’ αυτήν �ταν επισκέ�θη-καν τη μεσαιωνική π�λη της, �πως �ιKα"αντ"άκης, Oυράνης, Mελάς. Oρι-σμένες σκέψεις τ�υ τελευταί�υ γιατη μυστικ�παθή γυναίκα, τ�νί"�υν

τα �ρώματα π�υ ήθελε να �άλει στ�π�ρτρέτ� τ�υ � Kα��αδίας: «έ�λεπετ�ν θε� τ�ν ίδι� μπρ�στά της, με τημ�ρ�ή τ�υ απτ�ύ νυμ�ί�υ... K�ρητης τρικυμίας και της θύελλας, �πως� ε�αγνισμ�ς παιδί της αμαρτίας».Eπικαλ�ύμαι αυτά τα λίγα για να δεί-�ω ακ�μη �τι μπ�ρεί η αγάπη για μιατέτ�ια συμ��λική μ�ρ�ή να �τάνεισε υψηλ�ύς τ�ν�υς παρα��ράς, γε-γ�ν�ς π�υ σπάνια εκδηλώνεται στησυγκρατημένη, �αμηλ��ωνη π�ίησητ�υ Kα��αδία.

Yστερα απ� τα επιμέρ�υς ας δια-τυπώσω και μια γενική άπ�ψη. H π�ί-ηση τ�υ Kα��αδία επιδρά ψυ��κινη-τικά στ�υς απ�δέ�τες της. Mαθαί-νεις γρήγ�ρα τ�υς στί��υς και θέ-λεις κάτι να κάνεις γι’ αυτήν. Δενθεωρώ, λ�ιπ�ν, π�λλά �σα έ��υνγρα�τεί, άλλωστε μ�ν� τελευταίαεμ�ανίστηκαν ιδιαίτερα α�ι�λ�γεςμελέτες, �πως των Aργυρί�υ, Λυ-κιαρδ�π�υλ�υ, Tράπαλη, Iωάνν�υ,Tσίρκα, Kαλ�κύρη. Oλ� και περισσ�-τερα θα γρά��νται στ� μέλλ�ν.

Πάνω, τ� ε�ώ�υλλ� της πρώτης έκδ�σης, τ� 1933, των «Mαραμπ�ύ» τ�υ N.Kααδία. Δε�ιά, η αγγελία, στη «Bραδυνή» της 6.2.1936, της πρ��λής τηςταινίας «T� ημερ�λ�γι� μιας ερωτευμένης»–π�υ εί!ε θέμα τ�ν άτυ!� έρωτατης Mαρίας Mπασκιρτσέ� με τ�ν Γκυ ντε Mωπασάν– στην Aθήνα (αρ!εί�Γιώργ�υ Zεελάκη).


«Σε �ιλώ, K�λιας...»

H μητέρα τ�υ Nίκ�υ Kα��αδία, Δω-ρ�θέα Kα��αδία, τ� γέν�ς Aγγελά-τ�υ, σε �ωτ�γρα�ία τ�υ 1918, �ταν� σύ�υγ�ς της �ρισκ�ταν απ�κλει-σμέν�ς στη Pωσία, στην ανεπιτυ�ήπρ�σπάθειά τ�υ να περισώσει τηνπερι�υσία π�υ ά�ησαν �εύγ�νταςτ� 1914 απ� τη Mαντ��υρία.

Πάνω αριστερά: � μικρ�ς K�λιας Kα��α-

δίας (�ρθι�ς δε"ιά) με τα αδέλ�ια τ�υ,

στ� Aργ�στ�λι: την T�ένια (�ρθια

αριστερά) τ�ν υστερ�-τ�κ� Aργύρη, �ρέ��ς,και τ�ν Mήκια (�ρθι�ςπάνω στην καρέκλα).

Πάνω: � Kα��αδίας μετ�ν Στρατή Tσίρκα, στη μεταπ�λεμική

Aλε"άνδρεια της Aιγύπτ�υ.

Aριστερά: η αδελ�ή τ�υ Kα��αδία με

την κ�ρη της Eλγκα, αγαπημένη πρωτανιψιάτ�υ π�ιητή, στην �π�ία

εί�ε α�ιερώσει τη συλλ�γή τ�υ,

«Π�ύσι».

«Στ�ν K�λια, με �λη μ�υ την αγάπη»εί�ε α�ιερώσει τη �ωτ�γρα�ία τ�υαυτή � ηθ�π�ι�ς Γιώργ�ς Παππάς,στεν�ς και π�λύ αγαπητ�ς �ίλ�ς της�ικ�γένειας, στ� Nίκ� Kα��αδία.

ΣTON KABBAΔIA η θάλασσα, αν καισυνε�ώς παρ�ύσα, δεν είναι �ύτεμια ��ρά τ� σκηνικ� �π�υ, μέσα,ας π�ύμε, απ� τη μανία των στ�ι-�είων της �ύσης, πρ��άλλεται η ει-κ�να τ�υ δυνατ�ύ, π�υ αντιπαλεύ-ει και νικά ακ�μη κι �ταν ηττάται.Δεν τ�ν συγκινεί η δύναμη, τ�ν α-πωθεί η απ��ρά ε��υσίας π�υ α-ναδίδει. Eίναι υπερασπιστικ�ς τηςαδυναμίας και συμπ�νετικ�ς τωνανίσ�υρων – π�υ �ρήκαν τ� δίκι�τ�υς στην π�ίησή τ�υ.

Πιστεύει μ�ν� στη δύναμη της ε-��μ�λ�γησης. E��μ�λ�γείται – δεναπ�λ�γείται. Θα πρέπει να �ε�ώρι-

$ε τ�υς ανθρώπ�υς απ� τ� αν ήτανή ��ι ικαν�ί να αντιλη�θ�ύν αυτήτη διάκριση. Oπως και να τ�υς λ�-γάρια$ε για �ίλ�υς –και έκανε π�λ-λ�ύς �ίλ�υς στη $ωή τ�υ � Kα��α-δίας– απ’ τ� αν ήταν ικαν�ί να εκτι-μήσ�υν τα καράτια τ�υ �ι�ύμ�ρτ�υ. «Hταν �ίλ�ς μ�υ � Σε�έρης,μα δεν �έρω αν ήμ�υν και γω δικ�ςτ�υ», έλεγε –γρά�ει � Mήτσ�ς Kα-σ�λας στην «Aυγή» της 16.2.1975–,και θυμ�ταν π�υ κάπ�τε στη Bηρυ-τ� εί�ε περάσει τ� ν�μπελίστα «α-π� έναν δρ�μ� πή�τρα στις ελληνι-κές σημαίες», κι �ταν � Σε�έρης α-π�θαύμασε π�υ είδε τ�ση Eλλάδα,

τ�υ απ�κάλυψε πως ήταν η γειτ�-νιά με τα «ελληνικά» κακ��ημασπίτια. «Θύμωσε � Σε�έρης. “Kύ-ριε”, μ�υ λέει, “ή εσείς θα κατε�εί-τε απ’ τ� αμά�ι ή εγώ”. Kατέ�ηκαεγώ».

Δεν ήταν �αρσέρ, μάλλ�ν αντα-πέδιδε στη $ωή τις �άρσες της,πληρών�ντας με τ� ίδι� ν�μισμα:«Mια ��ρά μ�ύ είπε ένας μπάρμπαςμ�υ π�υ εί�ε π�λλά λε�τά: “Mιά δε-κάρα να �ά$εις την ημέρα στην ά-κρη”. E�α$α κι εγώ μιά δεκάρα. Πέ-ρασαν �ρ�νια, τ�υ’ δει�α κάτι τσ�υ-�άλια. “Tι είναι αυτά;” “Oι δεκά-

Συνέ�εια στην 30η σελίδα

H T�ένια Kα��αδία, πρωτ�τ�κη α-δελ�ή τ�υ Nίκ�υ Kα��αδία, σε ηλι-κία 3 ετών, �ταν ακ�μα η �ικ�γένεια��ύσε στη Mαντ��υρία.

Συνέ�εια απ� την 29η σελίδα


Στ�ν Mαραμπ�ύ με αγάπη:

η ηθ�π�ι�ς Eλένη Xαλκ�ύση

(πάνω αριστερά), π�υ της εί�ε

α�ιερώσει τ� π�ίημα«Π�ύσι»· � συγγρα�έας

Bασίλης Pώτας(πάνω, στ� μέσ�ν)·

� π�ιητής Aλ. Mπάρας (πάνω)· � στεν�τατ�ς �ίλ�ς

τ�υ Kα��αδία, Θράσ�ς Kαστανάκης (αριστερά): «Στ�ν αγαπημέν� μ�υτ�ν “Mαραμπ�ύ” για

τα π�λλά τα"ίδια... Aθήνα 14.9.23»,

γρά�ει πίσω η �ωτ�γρα�ία.

«Στ�ν K�λια με την αγάπη μ�υ, Tσαρ�ύ�ης». Hταν παλι�ίσυμμαθητές �ι δυ� τ�υς, απ’ τα παιδικά τ�υς �ρ�νια,στ�ν Πειραιά, και η �ιλία τ�υς –�ιλία στενή τ�υ �ωγρά-��υ με �λη την �ικ�γένεια Kα��αδία– παρέμεινε θερμήώς τ� τέλ�ς.

Πίνακας τ�υ Nίκ�υ Xατ�ηκυριάκ�υ - Γκίκα �αρισμέν�ςστ�ν Nίκ� Kα��αδία τ� 1943 ή 1944, σε ενθύμηση μιαςδιαρκ�ύς �ιλίας. Aνήκει στην �ικ�γένεια Kα��αδία.

ρες”, τ�υ λέω, “μπάρμπα”. Θύμωσε� Γιανν�υλάτ�ς � κακ�μ�ίρης.»

� � �

«Eί�α κι έναν άλλ� μπάρμπα»...Aκ�μη μια ιστ�ρία τ�υ Kα��αδία–στ� ίδι� δημ�σίευμα–, εκείνη με τ�θεί� π�υ «ά�ησε ε�τακ�σιες �ιλιά-δες λίρες και δε μ’ ά�ησε εμένα �ύ-τε μία...” Mια μέρα «� Bεάκης, η Mα-ρίκα K�τ�π�ύλη κι άλλ�ι» έ�αλαντ�ν Kα��αδία να τ�υς υπ�σ�εθεί νατ�υς κάνει τ� τραπέ$ι σ’ ένα ακρι��κέντρ�. «Eπήγα τα�ίδι, γύρισα. Σεπέντε μέρες έ�αγα τα λε�τά μ�υ».H μέρα για τ� τραπέ$ωμα έ�τασε.Πάει νωρίτερα, $ητάει δανεικά απ�τη μητέρα τ�υ, εκείνη τ�ν απ�παίρ-νει – «Aς μ�ύ ’δινες ένα �ιλιάρικ� νασ�υ �υλά�ω». Bρε �ρυσή μ�υ, �ρεαργυρή μ�υ, τίπ�τα. «“Kρεμασμέν�να σε δω”. “Kαλά. Mπ�ρεί να σε δωεγώ κρεμασμένη μέ�ρι τ� πρωί”. Γέ-λασε η μάνα μ�υ». Tελ�σπάντωνπάνε η παρέα, δώδεκα άτ�μα, στ�κέντρ�, «αρ�ινάνε κάτι αστακ�ύς,κάτι πράματα» κι αυτ�ς μ’ ένα εικ�-σάρικ� στην τσέπη. «'έρανε �τι δενέ�ω. T� κάνανε επίτηδες. Θα πλή-ρωναν μετά, αλλά εγώ θα �ε�τιλι$�-μ�υνα.» Bγαίνει μια στιγμή πως θαπάει στην τ�υαλέτα και «πάω στ�σπίτι αυτ�υν�ύ τ�υ μπάρμπα μ�υ,�τυπάω», �γαίνει μια καμαριέρα:«“H μάνα μ’ πέθανε,” κι αρ�ινάω τακλάματα. T’ ακ�ύει � θεί�ς μ�υ. “Tιλες”, μ�υ λέει, “παιδί μ�υ, και μηνκάνεις έτσι, περίμενε να �άλω τιςμπι$άμες μ�υ.” “Bιά$�μαι”, τ�υ λέω,“θείε”. M�υ δίνει πέντε �ιλιάδες,γιατί εί�ανε πλακώσει �ι νεκρ�θά-�τες, πράματα, θάματα και τα ρέ-στα.» Mια και δυ� γυρί$ει στ� μαγα-$ί, πάει πληρώνει στα κρυ�ά. Λένε�ι �ίλ�ι: T� λ�γαριασμ�, να πληρώ-σ�υμε. Tώωωρα! «Tα πλήρωσε �Kα��αδίας!» O�ι τι... «Στ� σπίτι μ�υγιν�τανε τ� σώσε.... Πέντε αδελ�ά-δες, τέσσερα αδέλ�ια, εννιά. Kαιμα$ών�νται σπίτι τέσσερις η ώρα τηνύ�τα. Bλέπ�υν �ι γυναίκες τη μάναμ�υ π�υ τ�υς άν�ιγε μία-μία και έ-μειναν αναίσθητες στις σκάλες, τιςέπιασε υστερική ��ρεία»...

� � �

Xι�ύμ�ρ και αγάπη αρδεύ�υν,στ�ν Kα��αδία, έναν π�ταμ� κατα-ν�ησης π�υ εκ�άλλει στη θάλασσατης συμπ�ν�ιας.

Tρία έργα τ�υ, τα α�ηγήματα Στ�άλ�γ� μ�υ και Λι, και Tα παραμύθιατ�υ Φίλιππ�υ, η π�ιητική εν�τηταμε την �π�ία τελειώνει η συλλ�γήTρα�έρσ�, δεί�ν�υν, �αρακτηριστι-κά, την τρ��ιά της π�λύτιμης �λέ-�ας π�υ τ�ν διασ�ί$ει: της αγάπηςγια τα $ωντανά και για τα παιδιά:

«T� �έρω π�σ� σε κ�ύρασα. Στρα-�ά ��ρτωμέν� ακ�λ�υθ�ύσες υπ�-τα�τικά στις π�ρείες της νύ�τας (...)Θυμάσαι π�υ μπήκαμε μ’ άλλ�υςπ�λλ�ύς μες στη μά�η (...) να κ�υ-�αλήσ�υμε τραυματίες. Πήραμε τ�παλικάρι με τ� πληγωμέν� π�δι και�ύγαμε. Π�τέ μ�υ δε σε είδα πι�πρ�σε�τικ� και τ�σ� αλα�ρ�πάτη-τ� (...) A�α�να έπεσες, με τα δυ�σ�υ π�δια σπασμένα, με τ� κε�άλι�ωμέν� στις λάσπες. Θυμάσαι π�σ�


Πάνω αριστέρα: μισ�τελειωμέν�ςπίνακας τ�υ Tσαρ�ύ�η: � Kα��αδίας, μπρ�στά,

η Λένα Iωαννίδ�υ, πίσω και η μικρήEλγκα. Συλλ�γή �ικ�γ. Kα��αδία.

Πάνω δε"ιά: � ηθ�π�ι�ς Xριστ��ρ�ς Nέ�ερ. Στ�ν π�ιητή

της θάλασσας, με αγάπη». Aριστέρα: π�ρτρέτ� τ�υ Γ. Παππάσε παιδική ηλικία, απ� τη Φλώρα

Kαρα�ία, �αρισμέν� απ� τη Mυρτιώτισσα, μητέρα

τ�υ ηθ�π�ι�ύ, στ�υς Kα��αδία. Δε"ιά: � ηθ�π�ι�ς Aιμίλι�ς Bεάκης:«Στ�ν π�ιητή... κι αγαπημέν� �ίλ�».

Π�ρτρέτ� της ηθ�π�ι�ύ Mαρίκας K�τ�π�ύλη, π�λύ αγα-πητής στ�ν N. Kα��αδία έργ� τ�υ Γ. Bιτσώρη, �αρισμέν�απ� τ�ν π�ιητή στην ανιψιά τ�υ, Eλγκα, τ� 1973.

I�ύνι�ς 1970. Mε γ�νδ�λα στα κανάλια της Bενετίας: �Kα��αδίας με τ�ν μικρ� Φίλιππ� Xατ��π�υλ�, γι� τηςEλγκας, π�υ τ�υ ενέπνευσε τ� κέ�ι και την αγάπη με την�π�ία είναι γραμμένα τα «Παραμύθια τ�υ Φίλιππ�υ».

Eυ�αριστύμε για τη συνεργασία τυςκαι τις �ωτγρα�ίες πυ μας παρα�ώ-ρησαν τις κυρίες T�ένια και EλγκαKααδία· τν κ. Γιάννη Mαΐλλη· τιςEκδ�σεις «Aγρα»· τη Mαρία και τνΔημήτρη Nτανάκα για τ σπάνι καιδυσεύρετ «Πύσι» της α΄ έκδσης τυ’47· �λυς �σι �ήθησαν γι’ αυτ� τα�ιέρωμα στν Nίκ Kα��αδία.

πρ�σπάθησα. Δεν τ� κατ�ρθωσα.Eμεινα δίπλα σ�υ �λ�κληρη νύ�τα.Πι� πέρα απ� μας ένας Iταλ�ς σκ�-τωμέν�ς. Πάνω μας η MεγάληAρκτ�ς, τ� B�ρει� Στέμμα, � Aστε-ρισμ�ς τ�υ Ωρίωνα ψι�άλι'αν �ως(...) Θα σε �υλά�ω στη μνήμη μ�υ.»(T�υ Π�λέμ�υ – Στ� άλ�γ� μ�υ,σελ.36-39)

� � �

T� α�ήγημα Λι είναι �λ�κληρ�διαπ�τισμέν� με τ� αίσθημα ευγνω-μ�σύνης για την αγάπη π�υ τ�υ ενέ-πνευσε ένα παιδί π�υ γνώρισε μέσασ’ έναν άθλι�, εκπ�ρνευμέν� κ�σμ�:

«Eίμαι ένας ατ'αμής –� μεγαλύ-τερ�ς π�υ �έρω– στις κρίσιμες ώ-ρες. Λέω κάτι κ�υ�έντες π�υ δεν έ-��υν καμιά θέση κείνη την ώρα καιπ�υ τις θυμ�ύνται �ι άλλ�ι και πε-ρισσ�τερ� απ’ �λ�υς εγώ... και με�ασανί'�υν. “Θα με θυμάσαι �τανθα �ύγω;” τη ρώτησα. “Θα με θυμά-σαι;” Δεν απ�κρίθηκε. Γιατί τ�’ πα;Για να μ�υ απαντήσει μ’ ευ�αρι-στίες; Nα μ�υ δεί�ει τι μ�υ �ρω-στ�ύσε; Π�ι�ς δαίμ�νας �έρει;» (Λι,σελ. 40)

� � �

Tα Παραμύθια τ�υ Φίλιππ�υ είναιη ευτυ�ισμένη σύ$ευ�η εν�ς �ι�ύ-μ�ρ μεθυσμέν�υ απ� �αρά με τη�αθιά αγάπη για τ� παιδί, με την α-γάπη π�υ τα παιδιά –και τα $ώα– ε-μπνέ�υν μ�ν� στ�υς κραται�ύς τηςαδυναμίας. Eύστ��α μπήκαν –σανκ�ρωνίδα και επίστεψη τ�υ Kα��α-δία– στ� τέλ�ς τ�υ Tρα�έρσ�: «Aρ�ί'ει: � Marco ��ραγε μετα�ω-

τ� σωκάρδικαι μάλλιν� με κ�κκινα κεντίδια κ�-

ντ�γ�ύνι.Στην πιάτσα παί'ανε σπαθί Bυ'αντι-

νών μπαστάρδ�ικαι διά�αιναν αρ��ντισσες, εταί-

ρες και σπιγ�ύν�ι...............................................................

» Oι T�ύρκ�ι ανά�ανε �ωτιές τρι-γύρω απ’ τ� Σαράι

και κάθε �λ�γα ψήλωνε τελώνειακαι 'ι'άνια.

Στ� μ�τ'� �γαίν’ η μάνα σ�υ καιπρ�ς τα κει τηράει.

–Γι�κα μ�υ Mάρκ�, γύρισε, παγώ-σαν τα λα'άνια...

...........................................................»...Kι έ�υγε απ� τη μάνα τ�υ καθώς

ε�ύγαν κι άλλ�ι.Πήγε, μα δε γ�νάτισε μπρ�ς στ� με-

γάλ� Xάν�.Φίλιππε, απ�κ�ιμήθηκες κρατώ-

ντας καν�κιάλι.Aπ�κ�ιμήθηκα κι εγώ... και τ’ άλλα

τα �ε�άνω.»K.Γ.

Σημείωση «Eπτά Hμερών»: Oι �ωτγρα-�ίες των σελ. 29, 30, 31 πρέρ�νται απ�τ αρ�εί της ικγένειας Kα��αδία.

Αφιέρωμα Καββαδίας ( 7 Ημέρες)

Documents

Transcript of Αφιέρωμα Καββαδίας ( 7 Ημέρες)