rtert t yer ytry rtyrt ytry r

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 15 MAPTIOY 1998

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 15 MAPTIOY 1998

2-31 AΦIEPΩMA� Δαιμ�νικές πτήσεις.Δ��ασίες για πτερ�μ�ρ�ες μ�ρ-�ές στ� πρ�ϊστ�ρικ� Aιγαί�.

T�υ Xρ. Mπ�υλώτη

� Φτερωτές μ�ρ�ές.Στ� μύθ� και την τέ�νη της αρ-�αίας Eλλάδας.

Tης Aθανασίας Γιαλ�ύρη

� H πρώτη πτήση.Aπ� τα �τερά των μυθικών μ�ρ-�ών στα �τερά τ�υ Δαιδάλ�υ.

T�υ N. Γιαλ�ύρη

� Δαίδαλ�ς, Aρ�ύτας, Kλε�ί-τας.H αρ�αι�ελληνική αντίληψη καιτε�ν�γνωσία για την πτήση.

T�υ Δ. Kαλλιγερ�π�υλ�υ

� Γεν�ίμαν αιετ�ς υψιπέτας.Πανάρ�αιες και �ικ�υμενικές δ�-�ασίες για τ� πέταγμα της ψυ�ής.

T�υ Γ. Δημητρ�κάλλη

� Aγγελ�ι: μια �ικ�υμενική ι-δέα. Mια αρ�ετυπική σύλληψη κ�ινήσε �λ�υς τ�υς λα�ύς.

T�υ Γ. Δημητρ�κάλλη

� Mη�ανές για �εγγαρ�τά#ιδα:Λ�γ�τε�νικές «απ�στ�λές» στηΣελήνη.

T�υ Xρήστ�υ Mπ�υλώτη

� Λε�νάρντ� ντα Bίντσι.Oι πτητικές μη�ανές τ�υ μεγά-λ�υ �ραματιστή.

T�υ Δημ. Kαλλιγερ�π�υλ�υ

� H κατάκτηση των αιθέρων.Πρώτες πτήσεις με αερ�στατ�.

T�υ Tάκη Aσημάκη

� Aερ�στατ� υδρ�γ�ν�υ.E�εύρεση τ�υ Z. A. Σαρλ.


� Στρατιωτικές ε�αρμ�γέςT�υ Tάκη Aσημάκη

� T� μ�ιραί� Zέπελιν.H κατάρριψή τ�υ απ� τ�υς Συμ-μά��υς στη Θεσσαλ�νίκη

T�υ Γιάννη Mέγα

� Kίττυ Xωκ: τ� πρώτ� αερ�-πλάν�.Aπ� τ�ν Nτα Bίντσι στ�υς α-δελ��ύς Pάιτ.

Tων Γεωργί�υ – Φωτί�υ Δασκαλά-κη, Xρήστ�υ Tσατσαρώνη

� M�ντέρν�ι Iκαρ�ι.Aιωρ�πτερισμ�ς

Tης Δώρας Aντωνί�υ

E�ώ�υλλ�: T� αερ�στατ� των αδελ ώνM�νγκ�λ ιέ, με τ� �π�ί� πραγματ�π�ιήθη-κε στις 21 N�εμ�ρί�υ 1783, στ� Παρίσι, ηπρώτη επανδρωμένη πτήση.

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Aπ� τ�ν Iκαρ� στ�ν Aρμστρ�νγκΣTIΣ 21 I�υλί�υ 1969 � Aμερικαν�ς αστρ�ναύτης Nιλ Aρμστρ�ν-γκ πάτησε στ� έδα �ς της Σελήνης, κάν�ντας πραγματικ�τητα έ-να απ� τα παλαι�τερα και πι� επίμ�να �νειρα της ανθρωπ�τητας:εί�αν πρ�ηγηθεί κατά ένα αιώνα άλλες «απ�στ�λές», λ�γ�τε�νι-κές αυτές, π�υ �ργάνωσε � I�ύλι�ς Bερν με τα έργα τ�υ «Aπ� τηΓη στη Σελήνη» και «Γύρω απ� τη Σελήνη». Ωστ�σ�, δύ� αιώνεςνωρίτερα και απ� αυτ�ν τ�ν μεγαλ� υήπρ�άγγελ� της αστρ�ναυτικής, πτήσεις στιςαυτ�κρατ�ρίες τ�υ Hλι�υ και της Σελήνηςεπι�είρησε μέσα απ� τα έργα τ�υ, με αντα-στικές αυτ�σ�έδιες διαστημ�μη�ανές, � Σι-ραν� ντε Mπερ#εράκ. Tα πρώτα, εντ�ύτ�ις, εγγαρ�τά$ιδα �ρ�ν�λ�γ�ύνται ακ�μα παλαι�τερα, τ�ν 2� αιώ-να, και είναι αυτά π�υ έκανε με τη γρα ίδα τ�υ � Λ�υκιαν�ς. Δη-λών�ντας απ� την αρ�ή πως �σα γρά ει είναι ψέματα, � Λ�υκια-ν�ς μας παρασύρει με αστείρευτ� κέ ι στ�ν γεμάτ� παράδ�$α εγγαρ�κ�σμ� τ�υ, με δύ� έργα: την «Aληθινή ιστ�ρία» και τ�ν«Iκαρ�μένιππ� ή Yπερνέ ελ�». H επιθυμία, �έ�αια, τ�υ ανθρώ-π�υ να πετά$ει είναι ακ�μη παλι�τερη, �πως μαρτυρεί � μύθ�ςτ�υ Δαίδαλ�υ και τ�υ Iκαρ�υ. Στα �νάρια τ�υ Δαίδαλ�υ, τ�υ ευ- υή τε�ν�υργ�ύ της πτήσης, �άδισαν τ�ν 4� αι. π.X. � Aρ�ύταςκαι τ�ν 2� αι. μ.X. � Kλε�ίτας, με κατασκευές π�υ απ�καλύπτ�υντην εμμ�νή, αλλά και την τε�ν�γνωσία των αρ�αίων Eλλήνων για

την πτήση. Tε�ν�γνωσία π�υ συνε�ιστή της εί�ε, αιώνες αργ�τε-ρα, τ�ν Λε�νάρντ� ντα Bίντσι· τ�ν μεγάλ� �ραματιστή της Aνα-γέννησης π�υ σ�εδίασε τις πτητικές μη�ανές τ�υ �ασι#�μεν�ς καιαυτ�ς στην παρατήρηση των π�υλιών. T� παράδειγμά τ�υ ακ�-λ�ύθησαν π�λλ�ί τ�λμηρ�ί ε ευρέτες, με ανεπιτυ�είς ή ελά�ιστεςεπιτυ�ίες, και ενί�τε, με τίμημα τη #ωή τ�υς, μέ�ρι να επιτευ�θεί,

στις 17 Δεκεμ�ρί�υ, η πρώτη πτήση με αερ�-πλάν�, και συγκεκριμένα τ� «Kίττυ Xωκ»των αδελ ών Pάιτ. Πριν, �μως, απ� την ι-στ�ρική αυτή πτήση, μετά την �π�ία η ε$έλι-$η της αερ�ναυτικής είναι ραγδαία, � άν-θρωπ�ς υψώθηκε στα �υράνια με αερ�στα-

τ�. Πρώτα με τ� αερ�στατ� θερμ�ύ αέρα των αδελ ών M�νγκ�λ- ιέ, με τ� �π�ί� στις 21 N�εμ�ρί�υ 1783 πραγματ�π�ιήθηκε ηπρώτη επανδρωμένη πτήση, και, στη συνέ�εια, με τ� αερ�στατ�υδρ�γ�ν�υ τ�υ Z. A. Σαρλ, π�υ τα$ίδεψε με τ�υς πρώτ�υς τ�υ ε-πι�άτες, στ� Παρίσι και αυτ�, την 1η Δεκεμ�ρί�υ τ�υ ίδι�υ έτ�υς.Aπ� τ�ν αγώνα τ�υ ανθρώπ�υ για την κατάκτηση των αιθέρων,�ι «Eπτά Hμέρες» παρ�υσιά#�υν σήμερα τις πρώτες πτήσεις, μεενδιάμεσ�υς σταθμ�ύς τις τερωτές θε�τητες και τα δαιμ�νικά �-ντα των αρ�αίων, τις πανάρ�αιες και �ικ�υμενικές δ�$ασίες γιατ� πέταγμα της ψυ�ής και την αρ�ετυπική ιδέα, κ�ινή σε �λ�υςτ�υς λα�ύς, για τ�υς αγγέλ�υς.

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Δαιμ�νικές πτήσειςΔ��ασίες για πτερ�μ�ρ�ες μ�ρ�ές στ� πρ�ϊστ�ρικ� Aιγαί�

T υ Xρήστ�υ Mπ�υλώτη

Aρ�αι�λ�γ�υ στ� Kέντρ� Eρεύνηςτης Aρ�αι�τητ�ς της Aκαδημίας Aθηνών

«NA ’�α �τερά να πέταγα, να πήγαι-να τ’ αψήλ υ...». Π�σ ι αιώνες αρ�έ-γ νης, �ασανιστικής επιθυμίας δενσυνωστί! νται επιγραμματικά στ στί� αυτ� τ υ δημ τικ ύ μας τρα-γ υδι ύ!

N σταλγ�ς άνθρωπ ς και ρα-ματιστής της αν ίκειας πτήσης πέρααπ� τ υς �υσικ ύς ν�μ υς πρωτ έ-δωσε διέ# δ στη θαυμαστή υπέρ-�αση –πώς αλλιώς;– μέσα απ’ τη μυ-θική–συμ� λική σκέψη π υ, �σ κιαν λ γί!εται πρωιμ�τερη της ρθ -λ γικής, δ μείται εν π λλ ίς με υλι-κά εκείνης. H δυναμική της �τερω-μένης �αντασίας αντλώντας απ� τηδημι υργική παρατήρηση της �ύ-σης, απ’ τα σ �ά διδάγματά της,πρ σάρτησε απ� νωρίς �τερά σε λ -γής �ντα και τα #αμ�λησε να πετά-# υν σε μια σ�αίρα υπερ�ατική. Συ-νώνυμα τ υ υπερκ�σμι υ τα �τερά,τ υ υπεράνθρωπ υ, άρα τ υ θεϊκ ύκαι τ υ δαιμ νιώδ υς. Eτσι, απ� σε-�αστικ� δέ ς και λ γικ� πειθαναγκα-σμ�, τ επί!ηλ πρ ν�μι της πτερ -� ρίας, μια και απάδει στη θνητή τ υυπ�σταση, τ πρ έ�αλλε άνθρω-π ς επίμ να στ υς �ώρ υς της μυ-θ λ γίας καταρ�άς και των θρη-σκευτικών δ #ασιών: πτερ�εντεςδαίμ νες, ημιθεϊκές και σπανι�τεραθεϊκές μ ρ�ές �τερ π κ ύν στηναρ�αία ελληνική σκέψη, με π λλές ε-δώ κι εκεί τις �ειλές στ ν κ�σμ

της Aνατ λής, π υ εί�ε απ δεδειγ-μένα τ πρ �άδισμα σε τέτ ι υ εί-δ υς συλλήψεις.

Δεν θ’ ά�ηνε �μως η αιγαιακή επι-ν ητικ�τητα τ ν άνθρωπ δεσμώτηεσαεί των �υσικών ρίων τ υ, ά� υ-λ κι άπραγ μπρ στά στην πρ αιώ-νια πρ�κληση. Kι εδώ ακρι�ώς, ανά-μεσα στ δαιμ νιώδες και τ παρά-δ # , υψώνεται μνημειωμέν ρ�-σημ Δαίδαλ ς, μέγας τε�νίτης, ευ�υής ευρετής, τ αρ�ετυπικ�σύμ� λ τ υ Hommo Faber, π υ συ-νε�ί!ει επά#ια την τε�νική παράδ σητ υ Πρ μηθέα και τ υ H�αίστ υ. Tατε�νητά �τερά π υ κατασκεύασε γιατην π λυθρύλητη απ�δρασή τ υ μετ ν Ίκαρ απ� την Kρήτη, �ωρίς πα-ράλληλ στις μυθ πλασίες των άλ-λων λαών της Aρ�αι�τητας, απ κα-

θήλωσαν απ �ασιστικά τ μύθ απ�τ ανθρωπίνως αδύνατ πρ �άλλ -ντάς τ ν τώρα στ επίπεδ της τε-�νικής πραγματικ�τητας και των α-να!ητήσεών της.

Γρύπας και Σ�ίγγα

Π�σ �αθιά �μως στ υς �ρ�ν υςτ υ πρ ϊστ ρικ ύ Aιγαί υ μπ ρ ύννα ι�νηλατηθ ύν πίστεις και δ #α-σίες σ�ετικά με πτερ ��ρες μ ρ-�ές;

Mε τ ν πρ � ρικ� λ�γ ανεπί-στρεπτα �αμέν και τ γραπτ� τωνμινωικών και των μυκηναϊκών κειμέ-νων να σιωπά, μ ναδικ� ��ημα σεμια τέτ ια ι�νηλασία κ�σμ ς τωνεικ�νων, π υ είναι κι αυτ�ς με τ ντρ�π τ υ λ�γ ς γραπτ�ς κι αντικα-

Γυναίκες – π�υλιά και άνδρας – π�υλί σε μινωικές σ�ραγίδες της Kρήτης.

Συνέ�εια στην 4η σελίδα

KYPIAKH 15 MAPTIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 3

Γρύπας σε�ρυσή �άνδρα

περιδεραί�υ απ� μυκηναϊκ�

θ�λωτ� τά��της Πύλ�υ.

Γύρω στ� 1400π.X. Aθήνα

(Eθνικ� Aρ�αι�λ�γικ�

M�υσεί�).

Aντωπές Σ�ίγγες σε μυκηναϊκή ελε�άντινη πυ"ίδα απ� τη Θή$α, 14�ς-13�ς αι. π.X. (Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί� Θή$ας).

θρέ�τισμα δ #ασιών, � ρέας –συ-�νά εύγλωττ ς– κωδικ π ιημένωνμηνυμάτων και σημάτων.

Eνώ η εικ ν γρα�ία της Mεσ π -ταμίας έ�ει να επιδεί#ει �τερωτές υ-περκ�σμιες μ ρ�ές ήδη απ� την 4η�ιλιετία, και η αιγυπτιακή απ� την 3η,στ Aιγαί η αντίστ ι�η αυλαία αίρε-ται για πρώτη � ρά κατά την αρ��-μενη 2η �ιλιετία π.X. T�π ς η μινωικήKρήτη. Πλαίσι τα παλαιά ανάκτ ρα,π υ επιμελ ύνται, κυρίως απ� τ 18 αι. π.X. και ε#ής, να αρθρώσ υν�λ και πι συντ νισμένα μέσα απ�π ικίλες μ ρ�ές τέ�νης ένα εικ νι-στικ� π λύπτυ� , απ�τ κ και υπη-ρετικ� της ανάγκης να εκ�ραστεί ηεπίσημη ιδε λ γία, τ θρησκευτικ�αίσθημα, ι λ γής δ #ασίες. T�τε κά-ν υν δειλά τ εναυσματικ� τ υς πέ-ταγμα τα πρώτα �τερωτά �ντα, Γρύπας και η Σ�ίγγα – �ντα �αντα-στικά, υπερκ�σμια στ υ�ριδικ� τ υςαρμ λ�γημα απ� ετερ�κλητα στ ι-�εία της Γης και των αιθέρων. Eικ -ν γρα�ικά δάνεια και τα δύ απ’ τηνAνατ λή, και ειδικ�τερα απ’ τη �α-ραωνική Aίγυπτ , π υ πέρασαν στ Aιγαί , ως �αίνεται, μέσω Συρίας, α-� μ ιώθηκαν γρήγ ρα απ’ τις ντ�-πιες δ #ασίες, πρ σαρμ�στηκανστην ντ�πια εικ νιστική έκ�ραση,για να διαδ θ ύν στη συνέ�εια πλα-τειά στ υς κ�λπ υς πρ παντ�ς τωνανακτ ρικών κ ινωνιών της Kρήτης,της μυκηναϊκής Eλλάδας, στις Kυ-κλάδες και σε �σ υς αιγαιακ ύς τ�-π υς ε#ακτινώθηκε ευεργετικά η

Kαλλιτε�νική K�ινή της επ �ής. Ως συν δ ί θε τήτων απ’ τη μια, κι

απ’ την άλλη ως �υλακτήρι ι δαίμ -νες και εκ�ραστές �ασιλικής και ιε-ρατικής ε# υσίας, ενεπλάκησαν Γρύπας και η Σ�ίγγα π ικιλ τρ�πωςστην επίσημη θεματική της επ �ής –απ� σκηνές εμ�ληματικές μέ�ρι λα-τρευτικές κι α�ηγηματικές, π υ μαςα�ήν υν κάπ υ κάπ υ να δια�λέ-ψ υμε έναν υπ κείμεν μυθ λ γικ�καμ�ά. Για τη �αθύτερη �μως διείσ-δυση στις συμ� λικές ιδι�τητέςτ υς και τις τυ��ν σημασι λ γικέςτ υς απ κλίσεις απ� περί δ σε πε-ρί δ και απ� τ�π σε τ�π , δεν δια-θέτ υμε πια τα εργαλεία. Kι ύτε ηκατ’ αναλ γίαν κρίση πρ ς τα κρα-τ ύντα στ υς κ�σμ υς της καταγω-γής τ υς, στην Aνατ λή δηλαδή καιτην Aίγυπτ , ν μιμ π ιεί αυτ δίκαιαένα τέτ ι εγ�είρημα, α� ύ σύμ� -λα και εικ�νες, ως γνωστ�ν, τα#ιδεύ- υν π λύ πι μακριά απ’ τ περιε��-μεν� τ υς. Πάντως, �λα δεί�ν υνπως τα δύ αυτά δαιμ νικά �ντα,διαρρηγνύ ντας τα στεγανά της επί-σημης ιδε λ γίας, �ρήκαν μεγάλη α-πή�ηση και σε λαϊκ�τερα στρώματα,�π υ συνέ�ισαν να �τερ κ π ύν κι�ταν ακ�μη ι ανακτ ρικές κ ινω-νίες π υ τα γέννησαν, κατέρρευσανκαι α�ανίστηκαν σιγά σιγά. Kαι τ ύτ ισ�ύει ιδιαίτερα στην περίπτωση τηςΣ�ίγγας, λ�γω της σημασίας π υπρ σέλα�ε πρ�σθετα στ ν κύκλ των μεταθανάτιων δ #ασιών. H ασυ-νέ�εια π υ διαπιστώνει κανείς στηνεικ ν γρα�ία τ υ Γρύπα και τηςΣ�ίγγας κατά τ υς λεγ�μεν υς«σκ τειν ύς αιώνες», στη στρ �ήδηλαδή απ� τη 2η στην 1η �ιλιετίαπ.X., δεν σημαίνει με τίπ τα λήθη,#ερί!ωμα απ’ τη λαϊκή ψυ�ή. Γιατίπώς θα γιν�ταν έτσι α�ίαστη, πλατιάκαι δυναμική η επανεμ�άνισή τ υςτ ν 7 αι. π.X., με ρμητήρι #ανάτην τέ�νη της Aνατ λής, αν δεν υ-πήρ�αν ι κατα� λές, η !ώσα μαγιάαπ’ τ πρ ϊστ ρικ� Aιγαί ;

Γυναίκεςκαι άντρες–π�υλιά

Στ υς παλαι ανακτ ρικ ύς πάλι�ρ�ν υς, παράλληλα με τ υς #εν�-�ερτ υς Γρύπα και Σ�ίγγα, #επήδη-σε απ’ τ �αντασιακ� απ�θεμα τωνMινωιτών μια τρίτη �τερωτή μ ρ�ή,η γυναίκα–π�υλί, π υ αν και δεν α-#ιώθηκε να περάσει στην επίσημη α-νακτ ρική εικ ν γρα�ία, �πως συ-νέ�η με τα δύ �ανταστικά εκείνα �-ντα, και ύτε να έ�ει τη �ρ νική καιδιατ πική εμ�έλειά τ υς, διεκδικείεπίλεκτη θέση στ υς κ�λπ υς τηςκρητικής σ�ραγιδ γλυ�ίας στ υς -ρί! ντες γύρω στ 1500 π.X. Oι ανα-πεπταμένες �τερ ύγες στη θέσητων �εριών και η κε�αλή πτην ύ δη-λωτικά της υπερκ�σμιας �ύσης της.Ωστ�σ , τ γυναικεί σώμα π υ πά-νω τ υ αρμ λ γήθηκαν τ ύτα ταστ ι�εία – γυμν� ή ντυμέν στις π ι-κίλες στάσεις τ υ, και με τα στήθησυ�νά �υμώδη– της πρ σδίδει ένανέκδηλα ε#ανθρωπισμέν �αρακτήρα,γήινα ικεί , π υ στερείται η Σ�ίγγαπαρά τ ανθρώπιν κε�άλι της.

Πάνω στις ίδιες εν π λλ ίς εικ νι-στικές αρ�ές πλάστηκε τ αρσενικ�της πάρισ , άνδρας–π�υλί, με λίγαμ�ν ν παραδείγματα μαρτυρημέν ς,

καθώς και μερικές εκπληκτικής κινη-τικ�τητας παραστάσεις �τερωτώνανδρών με κε�άλι αιγ ειδ ύς. E� -ντας απ δ θεί αυτ ί ι τελευταί ι σεευρύ, σ�εδ�ν ιπτάμεν διασκελισμ�,σε ένα δηλαδή εκ�ραστικ� σ�ήμα#έ�ρενης τα�ύτητας, π υ είναι γνω-στ� στ υς ιστ ρικ ύς �ρ�ν υς ως«εν γ ύνασι δρ�μ ς», δίν υν την αί-σθηση, έτσι �πως έ� υν τις τερά-στιες �τερ ύγες τ υς διάπλατα α-ν ιγμένες, πως περισσ�τερ πετ ύνπαρά πως τρέ� υν ή πως τρέ� νταςπετ ύν. Aνάλ γη εντύπωση πρ #ε-νεί κι Γρύπας σε �σα εικ νιστικάστιγμι�τυπα τ ν δεί�ν υν στ σ�ήματ υ λεγ�μεν υ ιπτάμεν υ καλπα-σμ ύ να ε� ρμά σαν �έλ ς.

H πυρακτωμένη�αντασία

εν�ς σ�ραγιδ�γλύ��υ

H � ρεία των �ανταστικών �τερω-τών μ ρ�ών δεν είναι μακρ τενής,�πως θα ν�μι!ε κανείς, παρασυρμέ-ν ς ενδε� μένως απ’ την πληθώρατων παραστάσεων της Σ�ίγγας καικυρίως τ υ Γρύπα σε �λες τις μ ρ-�ές της τέ�νης. Eτσι κι αλλιώς, γενι-κ�τερα η επίσημη αιγαιακή εικ ν -γρα�ία της επ �ής δεν ά�ησε περι-θώρια να ευδ κιμήσ υν π λυάριθμ ιτύπ ι υ�ριδικών �ανταστικών �-ντων. Σπ ραδικά μ�ν , πλάι στις�τερωτές μ ρ�ές π υ ήδη ανέ�ερα,εμ�ανί!εται λ�γ υ �άρη τύπ ς τ υ�τερωτ ύ αιγ ειδ ύς και λι νταρι- ύ, κι ακ�μη ίσως τ υ �τερωτ ύ α-λ�γ υ, πρ δρ μικ�ς τ υ Πηγάσ υτων ιστ ρικών �ρ�νων.

Στις λαϊκές �μως δ #ασίες, πιθα-ν�ν να �ύσαγε άλλ ς αέρας, πι ευ-ν ϊκ�ς για ευ�άνταστες νέες συλλή-ψεις. Mπ ρεί πράγματι να κυ � ρή-θηκαν εκεί κι άλλα �τερωτά �νταπ υ δεν απ τυπώθηκαν �λα σε εικ�-να. Λα�ή σε μια τέτ ια υπ�θεση μάςδίνει πρ παντ�ς μικρ�κ σμ ς της

κρητικής σ�ραγιδ γλυ�ίας, και συ-γκεκριμένα τ σ�εδ�ν ανάδελ� έρ-γ κάπ ι υ ρη#ικέλευθ υ Mινωίτησ�ραγιδ γλύ� υ π υ έδρασε, ως�αίνεται, στη Zάκρ της ανατ λικήςKρήτης μετα#ύ 1500 και 1450 π.X. Kιείναι αλήθεια πως #α�νιά!ει τ ύτ ς ανώνυμ ς καλλιτέ�νης με τη σ�ε-δ�ν ιδε ληπτική μανία τ υ για �τε-ρωτές μ ρ�ές. Oμως ακ�μη μεγαλύ-τερ είναι τ #ά�νιασμα απ’ τα #ε-στρατίσματα της α�αλίνωτης �αντα-σίας τ υ, συγκρίσιμης, τηρ υμένωντων αναλ γιών, με αυτή τ υ Iερώνυ-μ υ Mπ ς. +εκινώντας συνήθως απ’τ πρ σ�ιλές τ υ θέμα της γυναί-κας–π υλι ύ, επιδ�θηκε ασυγκράτη-τ ς σε κάθε δυνατή παραλλαγή,�θάν ντας ακ�μη και σε ακραίες συ-ντμήσεις, π υ μ ιά! υν διαμελισμ ί,και σε μι# γενή, σ�εδ�ν τερατ γενήπαντρ λ γήματα ανθρώπινων καιπ ικίλων !ωικών στ ι�είων. Στη γλυ-�ίδα τ υ �είλ υμε ακ�μη τ �τε-ρωτ� άνδρα–αίγαγρ π υ είδαμε πι πάνω, δική τ υ μια πρωτ�τυπη επι-ν�ηση της Σ�ίγγας με �τερά πετα-λ ύδας, δικά τ υ δημι υργήματα ι�τερωτ ί μαστ ί, τ �τερωτ� γυναι-κεί κ ρμί με στάση τ κετ ύ κ.ά.

Aμή�αν ι μπρ στά στ έργ τ υ, ι μελετητές τ υ πρ ϊστ ρικ ύ Aι-γαί υ έ�θασαν μέ�ρι τ υ σημεί υ ναμιλ ύν για ταραγμέν ψυ�ισμ� καισαλεμένες �ρένες, για σ�ι! �ρένειαή για εικαστικές αυθαιρεσίες υπ�την επήρεια παραισθησι γ�νων υ-σιών. Aν �μως η υπερ� λική έμ�ασησε �ανταστικές �τερωτές μ ρ�έςκαι στις μι# γενείς τ υς αλ�ημείεςήταν αμετακίνητη επιλ γή τ υ, ί-δι ς πάντως ήταν πέρα για πέρα δη-μι ύργημα της επ �ής τ υ. Mπ ρείτ έργ τ υ να μένει στ σύν λ�τ υ, �πως είπαμε, σ�εδ�ν ανάδελ� ,μια επισταμένη �μως εικ ν γρα�ικήανα!ήτηση �έρνει σιγά σιγά στ �ωςτις θεματικές ρί!ες τ υ και κάπ ιασύγ�ρ νά τ υ εικ νιστικά παρακλά-δια, απλ ύμενα ίσως μερικά μέ�ρι

την Aίγυπτ , στη �τερωτή μ ρ�ήτ υ θε ύ Mπες. Aλλωστε, τι ν�ημαθα εί�αν ι δαιμ νικές μ ρ�ές τ υ,αν έμεναν ερμητικά κλειστές και α-καταν�ητες για τ υς κατ�� υς τωνσ�ραγίδων π υ ήταν και ι παραγγε-λι δ�τες τ υς; Tη δική μας ερμηνευ-τική αμη�ανία μπρ στά στα �τερωτά�ντα τ υ σ�ραγιδ γλύ� υ της Zά-κρ υ, δεν θα την συμμερί! νταν, πι-στεύω, ι Mινωίτες σύγ�ρ ν ί τ υ. Tινα αναγνώρι!αν �μως σ’ αυτά; Π ι τ σημαιν�μεν� τ υς; Nα τα θεω-ρ ύσαν άραγε � ρείς μιας δύναμηςμαγικής, απ τρ παϊκής, π υ πήγα!εαπ’ τη δαιμ νική τ υς �ψη; Aπ’ �λεςτις υπ θέσεις, τ ύτη μ ιά!ει, αλή-θεια, να είναι η πι �άσιμη, καθώςμάλιστα ι αιγαιακές σ�ραγίδες ωςπρ σωπικά αντικείμενα εί�αν, �πωςπιστεύεται, σύμ�υτη και μια λει-τ υργία �υλακτήρια.

Yπέρμετρ μέγεθ ς �τερών καιδιάπλατ άν ιγμά τ υς �αρακτηρί-! υν �λα σ�εδ�ν τα �τερωτά �αντα-στικά �ντα τ υ πρ ϊστ ρικ ύ Aιγαί- υ, εμ�αίν ντας απ� �λες τις υπερ-�ατικές τ υς ιδι�τητες αυτήν ακρι-�ώς π υ ραματι!�ταν διακαώς γιατ ν εαυτ� τ υ άνθρωπ ς: την αν ί-κεια πτήση. Kαι τ �ραμα της πτήσηςτ αγγί!ει Mινωίτης ψευδαισθησια-κά μέσα απ� εκείνες τις δαιμ νικέςμ ρ�ές π υ έ� υν τα �τερά τ υςμπ λιασμένα σε ανθρώπιν κ ρμί, ί-δι κι απαράλλακτ με τις απεικ νί-σεις των κ ινών θνητών. Aπ� εδώμέ�ρι την επιν�ηση των τε�νητών�τερών τ υ Δαιδάλ υ η απ�στασηδεν είναι πια μεγάλη. Φαίνεται μάλι-στα εύλ γ να πλάστηκε σ�ετικ�ςμύθ ς στ �υσικ� τ υ σκηνικ� �ώρ ,την Kρήτη, ήδη κατά τ υς μινωικ ύς�ρ�ν υς, στ υς κ�λπ υς τ υ λα-μπρ ύ ανακτ ρικ ύ π λιτισμ ύ π υέ�ει να επιδεί#ει ένα σωρ� τε�ν λ -γικά επιτεύγματα κι ανα!ητήσεις. Kιη άπ ψη αυτή κερδί!ει θεαματικά έ-δα� ς μέσα απ’ τις πινακίδες Γραμ-μικής B γρα�ής τ υ ανακτ�ρ υ τηςKνωσ ύ, ι π ίες ανάμεσα σε άλ-λ υς ιερ ύς τ�π υς μάς παραδίδ υντ da–da–re–jo, δηλαδή τ Δαιδαλεί-�ν, παράγωγ αναμ�ί� λα τ υ ν�-ματ ς τ υ Δαιδάλ υ.

Eτσι λ ιπ�ν, είτε ως μυθικ�ς τε�νί-της, ά#ι ς λατρείας, είτε ως υπαρ-κτ�ς ευ�υής κατασκευαστής, π υ ηανάμνηση των έργων τ υ έμεινε !ω-ντανή μέ�ρι την Yστερη Aρ�αι�τητα, Δαίδαλ ς επιμένει να μας γνέ�ειαπ’ την Kνωσ� της 2ης �ιλιετίας π.X.Kαι τ ύτ ακ�μη, κλείν ντας: να εί-ναι τυ�αί �τι λα�ύρινθ ς, τ πι κ σμ λάλητ απ’ τα αρ�ιτεκτ νήμα-τά τ υ, μαρτυρείται κι αυτ�ς πάλι σεπινακίδες Γραμμικής B της Kνωσ ύ;


Συνέ�εια απ� την 3η σελίδα

Φτερωτ�ί άνδρες - αίγαγρ�ι, σε μινωικά πήλινα σ�ραγίσματα της Zάκρ�υ,1500-1450 π.X. (Hράκλει� Kρήτης, Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί�).

Δαιμ�νικές �τερωτές μ�ρ�ές σε μινωικά πήλινα σ�ραγίσματα της Zάκρ�υ, 1500-1450 π.X. (Hράκλει� Kρήτης, Aρ�αι-�λ�γικ� M�υσεί�).

Tης Aθανασίας Γιαλ�ύρη

Aρ�αι�λ�γ�υ

ΠΛHΘOΣ �ι τερωτές μ�ρές στηνελληνική μυθ�λ�γία. Kαι πώς να’ναι παρά�εν� α�ύ τα τερά στηαντασία των θνητών έπαιρναν �α-ρακτήρα υπερ!ατικ" και η τα�ύτη-τα π�υ �άρι#αν έμ�ια#ε τ� ίδι� υπε-ράνθρωπη. Eίναι �ι τερωτές μ�ρ-ές θε"τητες με ανθρώπινη ειδή,"πως η Iρις, δαιμ�νικά "ντα π�υ εί-ναι μισά άνθρωπ�ς μισά #ώ�, "πως�ι Σειρήνες, #ώα ανταστικά, "πως� Πήγασ�ς – καμιά �ρά μι��γενή,"πως �ι Γρύπες.

Yπάρ�εις αγλαές ή απ�τρ"παιες,καλ"γνωμες με τ�υς ανθρώπ�υς ήκαταστρ�ικές, κατακλύ#�υν τ�πνεύμα και την ψυ�ή των αρ�αίωνEλλήνων, α�ύ �ι πι� π�λλές απ"αυτές υλ�π�ι�ύν τ�υς "!�υςτ�υς για τα στ�ι�εία της ύσης π�υτ�υς απειλ�ύν, για τ�ν θάνατ� π�υτ�υς παραμ�νεύει στ� κάθε τ�υς!ήμα, αλλά και τ�ν θαυμασμ" τ�υςστις ανε�ι�νίαστες δυνάμεις π�υπαρέ��υν ευγ�νία στις γυναίκες, τα#ώα και τη γη. Tα αστέρια στ�ν �υ-ραν", � ήλι�ς και η σελήνη, �ι άνε-μ�ι, η νύ�τα, η αυγή, τ� �υράνι� τ"-��, �ι σεισμ�ί και τα ηαίστεια, τ�αιν"μεν� της γέννησης και τ�υθανάτ�υ στ�ν επίγει� κ"σμ� τ�υς,"λα δυσε�ήγητα και τρ�μακτικά, α-πασ��λ�ύν τη σκέψη τ�υς, κι "σ�ιαπ" εκείν�υς τύ�αινε κι"λας να’��υν τ� �άρισμα τ�υ λ"γ�υ ή τηςτέ�νης έδιναν σε στ�ι�εία και "ντατης ύσης σ�ήμα, τις πι� π�λλές�ρές ανθρώπιν�, ωραί� ή ειδε-�θές και έπλαθαν μύθ�υς για τ� !ί�και τις πρά�εις τ�υς. Eτσι, άλλ�τεαγαλλι�ύσαν �ι θνητ�ί για την ευ-ν�ϊκή παρ�υσία των θε�τήτων αυ-τών, και άλλ�τε περιδεείς για τηδυσμένειά τ�υς �"ρκι#αν τ� "!�τ�υς για τ�ν κακ�ν μ�ρ�ν, π�υ θαμπ�ρ�ύσαν να τ�υς πρ�καλέσ�υν,με λατρείες και ίδρυση ιερών.

Πρώτ�ς � Hσί�δ�ς (γύρω στ� 700π.X.), εμπνευσμέν�ς π�ιητής, ιστ"-ρησε στη Θε�γ�νία τ�υ τ� πώς δη-μι�υργήθηκε τ� σύμπαν απ" τ� �ά-�ς και πώς ανερώθηκε πρώτη η Γηπ�υ γέννησε τ�ν Oυραν", τα Oρηκαι τ�ν Π"ντ� και ύστερα �ι θε"τη-τες και τα δεινά πέλωρα – αλληγ�-ρίες υσικών δυνάμεων π�υ πήραννα κυ!ερνήσ�υν την κτίση π�λύπριν εδραιωθεί η κυριαρ�ία τωνOλύμπιων θεών. Στα �ρ"νια τ�υHσι"δ�υ εί�αν επικρατήσει πια �ινέ�ι, αγαθ�π�ι�ί θε�ί, �ι δωτήρεςεάων, �ι �π�ί�ι ωστ"σ� παρέλα!ανπ�λλές λειτ�υργίες παμπάλαιωντ�πικών θε�τήτων.

Στα πρώτα στ�ι�εία τ�υ κ"σμ�υ,μα#ί με τ� Xά�ς και τη Γη, καταλέ-γεται � λυσιμελής Eρως. O Eρως "-μως στη Θε�γ�νία δεν είναι � παι-

�νιδιάρης γι�ς και ακ"λ�υθ�ς τηςAρ�δίτης, αλλά είναι η υσική δύ-ναμη, η �ρμή πρ�ς δημι�υργία.

Συγγενείς μ�ρές με τ�ν Eρωταείναι � Π�θ�ς, π�υ θεωρείται απ"μερικ�ύς και γι�ς τ�υ, και � Iμερ�ς,

συν�δ�ί και αυτ�ί της Aρ�δίτης.

Aνεμ�ι

Φτερωτ�ύς (και πώς αλλιώς;) α-ντά#�νταν �ι Eλληνες τ�υς Aνέμ�υς.O B�ρέας, � γι�ς τ�υ Aστραί�υ καιτης H�ύς, π�υ κατε!αίνει με τις τε-ρ�ύγες τ�υ !ίαι�ς απ" τ� !�ρρά, �ε-σηκώνει τα κύματα και έρνει τ� �α-λά#ι και τ� �ι"νι, ενώ � αδελ"ς τ�υZέ�υρ�ς, π�υ πετάει απ" τη Δύση,άλλ�τε είναι �ρμητικ"ς και επικίνδυ-ν�ς και άλλ�τε δρ�σερ"ς και καρπ�-"ρ�ς. Γι�ι τ�υ B�ρέα, απ" τ�ν γάμ�τ�υ με την Ωρείθυια, τη θυγατέρατ�υ Eρε�θέα, τ�υ !ασιλιά της Aθή-νας, �ι B�ρεάδες, � Zήτης και � Kά-λαϊς, πήραν μέρ�ς στην Aργ�ναυτικήEκστρατεία και κυνήγησαν λένε τ"τετης Aρπυιες, την Aελλώ και την Ωκυ-πέτη, άλλ�υς δαίμ�νες αρπακτικ�ύςμε τη σ�δρ"τητα της θύελλας.

Aυτές ήταν θυγατέρες τ�υ Θαύμα-ντα και της Hλέκτρας και εί�αν αδελ-ή την π�δας ωκέα, τη γ�ργ�π"δα-ρη Iριδα. H �ν�μασία της Iριδας πα-ραπέμπει στ� �υράνι� τ"�� και � μύ-θ�ς της την παρ�υσιά#ει και ως θε"-τητα τ�υ υγρ�ύ στ�ι�εί�υ. H Iρις ή-ταν και αγγελια"ρ�ς. Mετέερεμηνύματα μετα�ύ των θεών, αλλάκαι απ" τ�υς θε�ύς στ�υς ανθρώ-π�υς και αντίθετα, ενών�ντας, κατάτην αντίληψη των πρώτων ανθρώ-πων, τη γη με τ�ν �υραν" "πως ακρι-!ώς τ� �υράνι� τ"��.

Hώς – Nυ

Mητέρα τ�υ B�ρέα και τ�υ Zέυ-ρ�υ απ" τ�ν Aστραί� ήταν η �αεινήHώς, η αυγή. H κ�σμ�λ�γική σημασία



Φτερωτές μρέςΘε�τητες και δαιμ�νικά �ντα στ�ν μύθ� και την τέ�νη της αρ�αίας Eλλάδας

O Yπν�ς και � Θάνατ�ς σαν π�λεμιστές σηκών�υν απ� τ� πεδί� της μά�ης τ�ν νεκρ� Σαρπηδ�να. Στη μέση � Eρμήςμε �τερωτ� πίλ� και υπ�δήματα. Δε!ιά και αριστερά �πλίτες. Eρυθρ�μ�ρ��ς κρατήρας. Γύρω στ� 510 π.X. (Nέα Y�ρ-κη. Metropolitan Museum of Art).

O B�ρέας απάγει την Ωρείθυια. Oι Aθηναί�ι πίστευαν �τι � «γαμπρ�ς» τ�υς,� B�ρέας, κατέστρεψε τ� στ�λ� των Περσών στ�ν Aθω και τ� Aρτεμίσι�. Eρυ-θρ�μ�ρ�η πελίκη. Γύρω στ� 470 π.X. Pώμη (Museo Nazionale Etrusco di VillaGioulia).

της θε"τητας διααίνεται στη γενε-αλ�γία της. Eίναι θυγατέρα τ�υ Yπε-ρίωνα και της Θείας, των Tιτάνων, "-πως � Hλι�ς και η Σελήνη. O Hλι�ςκαι η Σελήνη τα�ιδεύ�υν στ�υς αιθέ-ρες "�ι με τερά δικά τ�υς, "πως ηλευκ�πτερ�ς αδελή τ�υς, αλλά μετα τερά των αλ"γων π�υ σέρν�υντα άρματά τ�υς.

M"λις αναδυθεί η Hώς απ" τ�νΩκεαν", με πρ�π�μπ" τ� γι� της τ�Φωσ��ρ�, τ�ν αυγεριν", π�υ είναι τ�ίδι� αστέρι με τ�ν Eσπερ�, τ�ν απ�-σπερίτη, ε�αανί#εται η μέλαιναNυ�, η νύ�τα, τερ�υγί#�ντας κατάτη Δύση· σ!ήν�υν και τα άστρα !�υ-τώντας στ� νερ" και αν�ίγει � δρ"-μ�ς για τ�ν Hλι�, τ�ν Hλι� τ�ν μέγαν.

K�σμ�λ�γική αρ�ή είναι και η Nυ�.Aυτή και τ� Eρε!�ς γεννήθηκαν απ"τ� Xά�ς, ενώ με τ� Eρε!�ς η Nυ�γέννησε τ�ν Aιθέρα και την Hμέρα. HNυ� μ"νη της, �ωρίς ταίρι, γέννησετ�ν Θάνατ� και τ�ν Yπν� και τ� πλή-θ�ς των Oνείρων, π�υ πλησιά#�υν α-έριν�ι και ανεπαίσθητ�ι τ�υς ανθρώ-π�υς. O Yπν�ς είναι ήσυ��ς και μεί-λι��ς με τ�υς ανθρώπ�υς, � Θάνα-τ�ς "μως έ�ει σιδηρέη κραδίη, και ά-σπλα�νη �άλκινη ψυ�ή στα στήθητ�υ. Kαι �ι δυ� μα#ί μεταέρ�υντ�υς νεκρ�ύς στ�ν Aδη.

Φτερωτά είναι και τα Eίδωλα, τα α-πεικάσματα τ�υ #ώντ�ς ανθρώπ�υ.Mετά την απ�δέσμευσή τ�υς απ" τ�θνητ" περί!λημα εισέρ��νται στ�!ασίλει� των νεκρών.

Tη Nύκτα έ��υν μητέρα και άλλ�ιδαίμ�νες, � Mώμ�ς, κακ"!�υλ�ς,�αιρέκακ�ς και θ�νερ"ς μη�αν�ρ-ρά�ς, και η στυγερή Eρις, η δι�"-ν�ια, αυτή π�υ έσπειρε ακ"μη και σεθεές ανάμεσα τη διαμά�η. Kαι ήταναυτά τα δυ� αδέλια, σύμ!�υλ�ς �ένας και η άλλη "ργαν� τ�υ Δία στ�σ�έδι" τ�υ να ανακ�υίσει τη Γη α-π" τ� πλήθ�ς των ανθρώπων π�υ !ά-ραιναν τ� στήθ�ς της και έγινε έτσι �Tρωικ"ς Π"λεμ�ς, "π�υ �άθηκαν μυ-ριάδες ψυ�ές.

Aλλες πρ��λυμπιακέςδυνάμεις

Aλλες σκ�τεινές πρ��λυμπιακέςδυνάμεις είναι �ι Γ�ργ�νες, η Σθε-νώ, η Eυρυάλη και η Mέδ�υσα, θυγα-τέρες τ�υ Φ"ρκυ και της Kητώς, και�ι Eρινύες, η Aληκτώ, η Mέγαιρα καιη Tισι"νη, γεννημένες απ" τ� αίματ�υ Oυραν�ύ π�υ στάλα�ε στη γη "-ταν τ�υ απέκ�ψε τα γεννητικά "ργα-να � Kρ"ν�ς. Aπ" τις τρεις Γ�ργ"νεςμ"ν� η Mέδ�υσα ήταν θνητή. Oπ�ι�ςτην αντίκρι#ε, απ�κρ�υστική στην "-ψη, με γ�υρλωτά μάτια, ίδια σταμαλλιά, τεράστι� στ"μα απ" "π�υ�επετάγ�νταν δ"ντια κάπρ�υ και ηγλώσσα, πέτρωνε. Tη Mέδ�υσα απ�-κεάλισε � γι�ς τ�υ Δία και της !α-σιλ�κ"ρης Δανάης, � Περσέας, ματην ίδια εκείνη ώρα �επετά�θηκε α-π" αυτήν τ� τερωτ" άλ�γ�, � Πή-γασ�ς και � Xρυσάωρ, παιδιά της α-π" την ένωσή της με τ�ν Π�σειδώνα.O Περσέας �έυγε απ" την καταδίω-�η της Σθενώς και της Eυρυάλης,�άρη στα τερωτά πέδιλα και τ� μα-γικ" σκ�υί, π�υ τ�ν έκανε α"ρατ�.T� γ�ργ"νει�, τ� κεάλι της Γ�ργ"-

νας, τ� ’!αλε ύστερα η Aθηνά στηναιγίδα της και αάνι#ε τ�υς αντιπά-λ�υς της. Γι�ς αυτ�ύ τ�υ Xρυσά�ρααπ" την Ωκεανίδα Kαλλιρρ"η ήταν �τρισώματ�ς ή τρικέαλ�ς Γηρυ�-νης, π�υ κατ�ικ�ύσε στα πέρατα τηςΔύσης με ένα κ�πάδι !"δια θαυμα-στά· αυτά τ�υ τ’ άπαρ�ε � Hρακλήςεπιτελώντας έτσι τ�ν δέκατ� άθλ�

τ�υ. Oλα τα στ�ι�εία π�υ συνθέτ�υντ� μύθ� τ�υ Γηρυ"νη συγκλίν�υνπρ�ς την αναγνώρισή τ�υ ως δαίμ�-να τ�υ Kάτω K"σμ�υ. Φτερωτ"ς ει-κ�νί#εται μ"ν� στην ιωνική τέ�νη καιέτσι τ�ν μνημ�νεύει και � Στησί��-ρ�ς, � π�ιητής απ" τη Σικελία (7�ς-6�ς αι. π.X.).

Oι Eρινύες ήταν μαύρες και #�ε-

ρές, ίδια περί#ωναν τ� κ�ρμί τ�υς,αλλά δεν εί�αν πάντα τερά. Hταν �ιθεές της κατάρας και της εκδίκησηςειδικά των νεκρών και �ι θεές τιμω-ρ�ί "σων καταπατ�ύσαν τ� δίκαι�της συγγένειας. Aλλά �ι Eρινύες, ως�θ"νιες θε"τητες, εί�αν αμίσημ��αρακτήρα. Ως Eυμενίδες, συντε-λ�ύσαν στη !λάστηση και την καρ-π��ρία της γης, πηγή πλ�ύτ�υστ�υς ανθρώπ�υς.

Mε μικρές τερ�ύγες στ� κεάλιεικ�νί#εται σε ύστερα έργα και η α-ρατεινή, η εράσμια, Tηθύς, η θυγα-τέρα τ�υ Oυραν�ύ και της Γης π�υνυμεύθηκε τ�ν αδελ" της τ�νΩκεαν" και πρ�σωπ�π�ιεί τη γ�νιμ"-τητα της θάλασσας.

Γίγαντες

Φτερωτ"ς εικ�νί#εται στ� !ωμ"της Περγάμ�υ και � Aλκυ�νεύς έναςαπ" τ�υς κρατερ�ύς Γίγαντες, θνη-τά παιδιά της Γης και τ�υ Oυραν�ύ.Για τ�υς Γίγαντες διηγ�ύνται "τι ε-κτίνασσαν κατά τ�υ �υραν�ύ !ρά-��υς και δέντρα διάπυρα. Στη Γιγα-ντ�μα�ία, στη νικη"ρα αναμέτρησηΓιγάντων και Oλύμπιων θεών, η Aθη-νά εκτ��εύει κατά τ�υ Eγκέλαδ�υ τηΣικελία, ενώ � Π�σειδώνας τη Nίσυ-ρ� κατά τ�υ Π�λυ!ώτη, π�υ την απέ-κ�ψε απ" την Kω.

Aλλ�ς δαίμ�νας, � Tυ�ών, παιδίτης Γαίας και τ�υ Tάρταρ�υ, αντι-πρ�σωπεύει τις αρ�έγ�νες δυνά-μεις των �λέθριων ανέμων και τηςκαταστρ�ικής ωτιάς. Tελευταί�ςαντίπαλ�ς τ�υ Δία � Tυών και ηδιαπάλη τ�υς παίρνει κ�σμ�γ�νικήδιάσταση. O Δίας τ�ν κατανικά καιτ�ν κατακρημνί#ει στα Tάρταρα.



H Hώς τρέ�ει πίσω απ� τ�ν Kέ�αλ�, ένα απ� τα παλικάρια π�υ αγάπησε. O σύντρ��ς τ�υ Kέ�αλ�υ απ�μακρύνεταιαναστατωμέν�ς απ� την παρ�υσία της θεάς. Eρυθρ�μ�ρ�η στάμν�ς, 480-470 π.X. (Rouen, Musée des Antiquités).

H Eρις, �πως &ε&αιώνει και η επιγρα�ή, σπεύδει να &ρεθεί ανάμεσα στ�υςανθρώπ�υς. Eσωτερικ� μελαν�μ�ρ�ης μικρ�γρα�ικής κύλικ�ς. 550-540 π.X.Bερ�λίν�. (Antikenmuseum, Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz).


Mάλιστα έλεγαν μερικ�ί πως � Δίαςτ�υ εκσενδ"νισε την Aίτνα, γι’ αυ-τ" στ� μέρ�ς αυτ" !γαίν�υν ω-τιές, απ" τ�υς π�λλ�ύς κεραυν�ύςτ�υ θε�ύ.

Δεν είναι !έ!αια δυσδιάκριτηστην αναμέτρηση αυτή των Γιγά-ντων και των Oλύμπιων θεών η ε-μπειρία των πρώτων ανθρώπων απ"θύελλες και τυώνες, σεισμ�ύς, η-αιστειακή δραστηρι"τητα κ.λπ.π�υ ε�ήπτε τη αντασία τ�υς και γι-ν"ταν ερέθισμα για τη δημι�υργίατ�υ αντιπάλ�υ δέ�υς πρ�ς τις �α�-τικές δυνάμεις, δηλ. των Oλύμπιωνθεών, εκπρ�σώπων τ�υ μέτρ�υ καιτης αρμ�νίας στη ύση.

Θε�τητες της �ύσης

Aνώνυμες θε"τητες της ύσης,και αυτές τερωτές, είναι � Π�σις ήΔεσπ�της Θηρών, καθώς και η Π�τ-νια Θηρών, π�υ τις λειτ�υργίες τηςπήρε αργ"τερα η Aρτεμις, η θυγατέ-ρα τ�υ Δία και της Λητώς και αδελήτ�υ Aπ"λλωνα.

Θεά της ύσης η Aρτεμη και κυ-ρίως της άγριας ύσης, �πλισμένημε τ"�� και κρατώντας συ�νά δάδα,δεν συγκαλύπτει τ�ν �θ"νι� �αρα-κτήρα της. Πρ�στατεύει τα νε�γνάτων #ώων, αλλά και των ανθρώπων,γι’ αυτ" και συγγενεύει με την Eιλεί-θυια, τη θυγατέρα τ�υ Δία και τηςHρας. Θεά τ�υ τ�κετ�ύ ήταν η Eιλεί-θυια· κι αυτή τερωτή στις πρώιμεςπαραστάσεις της.

H Aθηνά, θυγατέρα τ�υ Δία και τηςMήτιδας, μεγάλη θεά, π�λυδιάστα-της υπ"στασης, πρ"μα��ς, εργάνη,δέσπ�ινα της ύσης κ.λπ., εικ�νί#ε-ται ενί�τε τερωτή· είναι μάλισταενδεικτικ" "τι στ� �μηρικ" έπ�ς δενείναι λίγες �ι �ρές π�υ μεταμ�ρ-ώνεται σε π�υλί.

Φτερά στα π"δια και στ�ν πίλ� τ�υεί�ε και � Eρμής. Γι�ς τ�υ Δία καιτης Mαίας και κήρυ� αθανάτων "πωςη Iρις, υπήρ�ε και αυτ"ς θε"ς της α-θ�νίας, αρ�ικά της π�ιμενικής, "-μως, τ�υλά�ιστ�ν στην Kρήτη συν-δέεται και με τα δέντρα και τα υτά.

Aλλ�ς αγρ�τικ"ς δαίμ�νας τερω-τ"ς ήταν � δωρ��ρ�ς Aρισταί�ς, �γι�ς τ�υ Aπ"λλωνα και της Kυρήνης.O Aρισταί�ς ήταν και πρώτ�ς ευρε-τής τ�υ λαδι�ύ και τ�υ μελι�ύ. Hτανκαι κυνηγ"ς και μάντης και γιατρ"ς.Oταν κάπ�τε στην Kέα, τ� νησί, έπε-σε �ηρασία, � Aρισταί�ς θυσίασε στ�Δία και τ� Σείρι� ή Kύνα, τ� αστέριπ�υ ανατέλλει στην περί�δ� τ�υκαύσωνα (κυνικά καύματα) και τ"τεύση�αν �ι ετησίαι, τα μελτέμια καιδρ"σισε η �ώρα.

Πρ�σωπ�π�ιήσειςα�ηρημένων ενν�ιών

Πρ�σωπ�π�ιήσεις αηρημένωνενν�ιών π�υ εικ�νί#�νται, συ�νά ήσπανι"τερα, τερωτές είναι η Π�ι-νή, π�υ τιμωρεί "�ι μ"ν� τ�υς #ω-νταν�ύς, αλλά και τις ψυ�ές τωννεκρών στ�ν Aδη, η Λύσσα, αγαπη-τή σκηνική μ�ρή στις ελληνικέςτραγωδίες, � Kαιρ�ς, η ευν�ϊκήστιγμή, π�υ, αν δεν την αδρά�εις έ-γκαιρα, σε πρ�σπερνά αστραπιαία,ως θε"τητα μάλιστα θεωρείται γι�ς

τ�υ Δία, � Aγών και η Nίκη. O Aγώνπρ�σωπ�π�ιεί τ�ν "π�ι� αγώνα, σώ-ματ�ς, πνεύματ�ς και ψυ�ής, ιερή,κατά τ�υς Eλληνες, παρακαταθήκητων ίδιων των θεών, α�ύ και εκεί-ν�ι διακρίθηκαν σε άθλ�υς παντ"ςείδ�υς. H Nίκη, πρ�σωπ�π�ίηση τηςευτυ��ύς έκ!ασης τ�υ αγώνα, �εί-λει τη δημ�τικ"τητά της περισσ"τε-ρ� στην τέ�νη, παρά στ� μύθ�. OHσί�δ�ς, π�υ την αναέρει ως θυγα-τέρα τ�υ Tιτάνα Πάλλαντα και τηςΣτύγας, λέει γι’ αυτήν πως !�ήθησεμα#ί με τα αδέλια της την παράτα�ητων Oλύμπιων θεών στ�ν αγώνατ�υς κατά των Tιτάνων.

Φτερωτά άλ�γα καιμι�γενή #ώα

Eκτ"ς "μως απ" τις τερωτές θε-"τητες παραδίδ�νται και τερωτά#ώα. Eίδαμε παραπάνω "τι �ρισμέ-νες θε"τητες �υραν�δρ"μ�ι �ρησι-μ�π�ι�ύσαν τερωτά άλ�γα στα τα-�ίδια τ�υς. Aπ" την πληθώρα τωντερωτών αλ"γων �ε�ωρί#�υν �Aρείων, καρπ"ς ένωσης της Δήμη-τρας και τ�υ Π�σειδώνα μεταμ�ρ-ωμένων σε άλ�γα, και � Πήγασ�ς,γι�ς τ�υ ίδι�υ θε�ύ και της Mέδ�υ-σας, άλ�γ� αθλ�"ρ� τ�υ Bελλερ�-"ντη και ύλακας της αστραπήςκαι της !ρ�ντής τ�υ Δία.

Παράλληλα με τα τερωτά άλ�γαμαρτυρ�ύνται και άλλα #ώα μι��γε-νή, "πως � Iππαλεκτρυών, άλ�γ� ε-μπρ"ς και πετειν"ς πίσω, π�υ παρα-δίδεται μ"ν� στην τέ�νη, και �ι Σει-ρήνες, �ι «M�ύσες τ�υ Yπερπέραν»,μισές γυναίκες, μισές π�υλιά. H μ�υ-σική και τ� τραγ�ύδι τ�υς ήταν τ"σ�μαγευτικά π�υ "ταν τ� ’ερνε η κα-κή τ�υς μ�ίρα και κάπ�ι�ι τα�ιδιώτεςτης θάλασσας περν�ύσαν απ" τα μέ-ρη τ�υς έ�αναν τ� μυαλ" τ�υς και�άν�νταν απ" τη #ωή, και ήταν μ"ν�� Oδυσσέας π�υ κατ"ρθωσε με έ�υ-πν� τέ�νασμα να �αρεί τη μ�υσικήτ�υς και ταυτ"�ρ�να να �εύγει απ"τη γ�ητεία τ�υς.

Iδιαίτερα συ�νά εμανί#�νται ήδηστην κρητ�μυκηναϊκή τέ�νη �ι Γρύ-πες και �ι Σ�ίγγες.

Oι Γρύπες εί�αν κ�ρμί λι�νταρι�ύκαι κεάλι αετ�ύ. Kατ�ικ�ύσαν, έλε-γε � μύθ�ς, πέρα, στ� μακριν" !�ρ-ρά και ύλαγαν τ� �ρυσάι π�υ έ-!γα#ε αμέτρητ� η γη εκεί· γι’ αυτ"και �ι Γρύπες ήταν σε π"λεμ� αδιά-κ�π� με τ�υς μ�ν"θαλμ�υς Aριμα-σπ�ύς π�υ πρ�σπαθ�ύσαν να τ�υςτ� αρπά��υν. H Σίγγα πάλι, άλλ�τέρας με σώμα λι�νταρι�ύ και κεά-λι γυναίκας, ήταν γ"ν�ς της E�ιδναςκαι τ�υ Oρθρ�υ κατά τ�ν Hσί�δ� και"λεθρ�ς για τ�υς Kαδμεί�υς π�υγλίτωσαν απ" αυτήν �άρη στ�ν Oιδί-π�δα.

Eτσι λ�ιπ"ν η μυθ�λ�γ�ύσα συνεί-δηση των πρώτων ανθρώπων έπλασετ�ν κ"σμ� των τερωτών μ�ρών.Kαι αυτ"ς � κ"σμ�ς, παρά τις πρωτε-ϊκές μεταλλά�εις τ�υ στις γενιές π�υέρ��νται και εύγ�υν, δεν παύει ναυπάρ�ει ώς τις μέρες μας γιατί σ’ αυ-τ"ν εναπ�θέτ�υν �ι άνθρωπ�ι τ� δέ-�ς τ�υς απέναντι στ� άγνωστ�, π�υαέναα επεκτείνεται, και τ�ν π"θ�τ�υς να �επερν�ύν τ�ν θάνατ� δημι-�υργώντας αθάνατα "ντα.

O Oιδίπ�υς λύνει τ� αίνιγμα της Σ�ίγγας και λυτρώνει τη Θή&α απ� την απει-λή της. Eσωτερικ� ερυθρ�μ�ρ�ης κύλικ�ς. 470-460 π.X. (Pώμη, MuseiVaticani).

O Oδυσσέας δεμέν�ς στ� κατάρτι τ�υ καρα&ι�ύ τ�υ πρ�σπερνάει τ� νησί τωνΣειρήνων, μαγεμέν�ς απ� τη μ�υσική και τ� τραγ�ύδι τ�υς. Mελαν�μ�ρ�ηλήκυθ�ς, γύρω στ� 500 π.�. (Aθήνα, Eθνικ� Aρ�αι�λ�γικ� M�υσεί�).


O Περσέας, ευν��ύμεν�ς της Aθηνάς, απ�κε�αλί�ει με τη συμπαράστασή της τη Mέδ�υσα.Eρυθρ�μ�ρ�η πελίκη. Γύρω στα 450–440 π.X. (Nέα Y�ρκη, Metropolitan Museum of Art).

O Δαίδαλ�ς κατασκευά�ει τα δύ� �εύγη �τερών, για τ�ν ε-αυτ� τ�υ και για τ�ν Iκαρ�, � �π�ί�ς τ�ν !�ηθάει στ� έργ�τ�υ. Pωμαϊκ� ανάγλυ�� 2�υ αι. μ.X. (Pώμη, Villa Albani).

H πρώτη πτήσηAπ� τα �τερά των μυθικών μ�ρ�ών της Aνατ�λής στα �τερά τ�υ Δαιδάλ�υ

T�υ N. Γιαλ�ύρη

Aρ�αι�λ�γ�υ

H E�OΔOΣ των ελληνικών �ύλωνπρ�ς τ� Aνατ�λικ� Aιγαί�, τη Mεσ�-γει� και τη Mαύρη θάλασσα κατά τημυκηναϊκή επ��ή συνε�ί�εται στ�υςεπ�μεν�υς αιώνες και κ�ρυ�ώνεταιστ�ν 7� αι. π.X., περί�δ�ς π�υ �αρα-κτηρί�εται ως ανατ�λί��υσα ή επ��ήτ�υ μεγάλ�υ απ�ικισμ�ύ.

T�τε, τ�ν 7� αι. π.X. συντελ�ύνται"αθιές αλλαγές στη σκέψη και στιςανα�ητήσεις των Eλλήνων, ��ι άσ�ε-τες με τα διδάγματα π�υ εί�αν ήδηδε�θεί απ� τη σ��ή Aνατ�λή. Για ναπερι�ρισθ�ύμε στ�ν τ�μέα της μυ-θ�λ�γίας, μυθικές μ�ρ�ές τ�υ ανα-τ�λικ�ύ κ�σμ�υ, π�λλές απ� τις �-π�ίες ήταν �τερωτές απετέλεσανπρ�τυπα π�υ �ι Eλληνες α��μ�ίω-σαν, αλλά και μετ�υσίωσαν, σύμ�ω-να με τη δική τ�υς ιδι�συγκρασία.

Xαρακτηριστικ� παράδειγμα, ενυ-πάρ�ει στ� μύθ� τ�υ Περσέα. O ήρω-ας, γι�ς τ�υ Δία και της Δανάης απ�-κε�αλί�ει τη Mέδ�υσα, σύμ�ωνα μετις αρ�αι�τερες γραπτές πηγές, τ�νOμηρ� και τ�ν Hσί�δ� (8�ς και πρώι-μ�ς 7�ς αι. π.X. αντίστ�ι�α), απλώς�άρις στην ανδρεία τ�υ. Σύμ�ωνα,�μως, με άλλη παραλλαγή π�υ θαπρέπει να �ρ�ν�λ�γηθεί μετά τα μέ-σα τ�υ 7�υ αι. π.X., �πως δεί�ν�υν �ισ�ετικές παραστάσεις και η μαρτυ-

ρία στην Aσπίδα τ�υ Ψευδ�–Hσι�-δ�υ, � Περσέας ε*�ντώνει τη Γ�ργώ�άρις στα δώρα των Nυμ�ών, τα πτε-ρ�εντα πέδιλα και τη κυνέη, τ� μαγι-κ� σκ�ύ�� π�υ τ�ν έκανε α�ρατ�,αλλά "έ"αια και �άρις στη συμπαρά-σταση της Aθηνάς και τ�υ Eρμή. Mε�τερωτά υπ�δήματα και κυνέη εικ�-νί�εται έκτ�τε � ήρωας έως την ύ-στερη αρ�αι�τητα να απ�κ�πτει τ�θανατερ� κε�άλι της Γ�ργ�νας ή νααπ�λιθώνει με αυτ� τέρατα και ε-�θρ�ύς.

Aναμ�ί"�λα �ι Eλληνες δεν στά-θηκαν αδιά��ρ�ι στη μαγεία τ�υ μύ-θ�υ, αλλά κιν�ύμεν�ι απ� την τάσητ�υς για λ�γική ερμηνεία των πά-ντων, α�’ εν�ς απ�ρρίπτ�υν την ι-δέα εν�ς ήρωα π�υ απ� τη �ύση τ�υείναι �τερωτ�ς και α�’ ετέρ�υ ανα-γνωρί��υν και στ�ν άνθρωπ� μερί-δι� ευθύνης και συμμετ��ής στα πε-πρωμένα της �ωής τ�υ. Γι’ αυτ� καισυμ"ι"ά��νται με τα �τερωτά πέδι-λα, π�υ "�ηθ�ύν τ�ν Περσέα να πε-τά*ει, αλλά μετά τ� πέρας των ά-θλων τ�υ επιστρέ��νται απ’ αυτ�ν,μα�ί με τ� μαγικ� σκ�ύ�� στ�υς �υ-σικ�ύς κατ��υς τ�υς, δηλαδή σταπνεύματα τ�υ �ώρ�υ τ�υ μύθ�υ,στις Nύμ�ες και τ�ν Eρμή. ΣτηνAθηνά πρ�σ�έρει � Περσέας τηγ�ργίη κε�αλή, π�υ έκτ�τε υπάρ�εισταθερά στην αιγίδα της.

N�ητική διεργασία, αλλά πι� �ρθ�-λ�γιστική πρ�ϋπ�θέτει � μύθ�ς τ�υ

Δαιδάλ�υ. O Δαίδαλ�ς, αθηναί�ς α-π�γ�ν�ς τ�υ Eρε�θέα, συνδέεται μετην Kρήτη της επ��ής τ�υ Mίνωα,άλλες �μως πηγές παραδίδ�υν �τι έ-�ησε τ�ν 7� αι. π.X., αιώνα μεγάλωνανακαλύψεων και επιν�ήσεων. OΔαίδαλ�ς εγκωμιά�εται ως ε*αίρε-τ�ς αρ�ιτέκτ�νας, ως κατασκευα-στής τ�υ λα"υρίνθ�υ και π�λλώνάλλων έργων, ως επιν�ητής των μη-�ανικών αυτ�μάτων (robots) και τηςαερ�ναυτικής.

Σύμ�ωνα με τη διήγηση π�υ α��-ρά στην τελευταία επίδ�σή τ�υ, �ταν� Mίνωας απαγ�ρευσε στ�ν Δαίδαλ�να εγκαταλείψει την Kρήτη, είτε γιανα μη στερηθεί τις π�λύτιμες ε�ευ-ρέσεις τ�υ σ��ύ τε�νίτη, είτε γιαάλλες αιτίες, � Δαίδαλ�ς μη έ��νταςτρ�π� δια�υγής απ� την *ηρά ή απ�τη θάλασσα, πρ�σ"λέπει πρ�ς τ�ν�υραν�. Mε τη σκέψη αυτή επιδίδε-ται στη μελέτη της άγνωστης, έωςτ�τε, τέ�νης της αερ�ναυτικής,σπ�υδά�ει την κίνηση των πτηνώνκαι δ�κιμά�ει την πιστή αντιγρα�ήτων �τερών τ�υς. Eτσι κατασκευά�ειδύ� �εύγη �τερών, ένα γι’ αυτ�ν κιένα για τ� γι� τ�υ τ�ν Iκαρ�. H ιδέααπ�δεί�θηκε απ�τελεσματική, α��ύμπ�ρεσαν πατέρας και γι�ς να πετά-*�υν ελεύθερ�ι στ�υς αιθέρες. Aυτ�"έ"αια δεν ίσ�υσε απ�λυτα για τ�νIκαρ�, πνίγηκε στ� πέλαγ�ς π�υ πή-ρε τ� �ν�μά τ�υ, τ� Iκάρι�, α��ύ στηνεανική �ρμή τ�υ, δεν τήρησε τις �-

δηγίες τ�υ πατέρα τ�υ, να μην πετά�ύτε π�λύ ψηλά στ�ν �υραν�, �ύτε�αμηλά πάνω απ’ τα κύματα της θά-λασσας.

T� μ�ναδικ� αυτ� επίτευγμα τ�υανθρωπίν�υ ν�υ σηματ�δ�τεί τηναρ�ή της �ειρα�έτησής τ�υ απ� τιςθε�κρατικές δ�*ασίες και τις �α-νταστικές μ�ρ�ές π�υ επί αιώνεςπαρέμεναν ρι�ωμένες στ�υς ανατ�-λικ�ύς λα�ύς. Eίναι �αρακτηριστικ��τι �ύτε στην τέ�νη, αλλά �ύτε καιστις γραπτές πηγές της Aνατ�λής,υπάρ�ει ανάλ�γ� των τε�νητών�τερών τ�υ Δαιδάλ�υ ή των �τερω-τών πεδίλων.

T� επίτευγμα τ�υ Δαιδάλ�υ ακ�-λ�ύθησαν και άλλες ανακαλύψειςπρώτων ευρετών κατά την αρ�αϊκήκαι κλασική επ��ή, καρπ�ί παρατή-ρησης και διαν�ητικής εργασίας.Παράλληλα, είναι γνωστ� �τι �ιEλληνες σ��ί των �ρ�νων εκείνων,σ��ί στην τέ�νη και τα γράμματα,ήταν ευσε"έστατ�ι. Aν και εί�αν επί-γνωση της μηδαμιν�τητας τ�υ αν-θρώπιν�υ �ντ�ς μέσα στ� απέραντ�σύμπαν, πάσ�ι�αν παρά ταύτα επί-μ�να να συλλά"�υν με τ� ν�υ τ�υςτην εικ�να της δημι�υργίας τ�υ κ�-σμ�υ και να ανι�νεύσ�υν τα μυστικάτ�υ, να συλλά"�υν τέλ�ς τη "αθύ-τερη �υσία της θε�τητας και τις δυ-νατ�τητες τ�υ ανθρώπ�υ π�υ εκεί-νη έπλασε και πρ�ικ�δ�τησε με θεϊ-κ� πυρ.

T�υ Δημητρί�υ Kαλλιγερ�π�υλ�υ

Δρ�ς Tε�νικών Eπιστημών, Kαθηγητή Tμήματ�ςAυτ�ματισμ�ύ TEI Πειραιά, γλύπτη

H ΠOΛITIKH ιστ�ρία των αρ�αίων ελ-ληνικών �ρ�νων εκτυλίσσεται πα-ράλληλα με μιαν άλλην ιστ�ρία: εκεί-νη της αρ�αίας ελληνικής τε�νικήςσκέψης και δημι�υργίας. Oι δύ� αυ-τές ιστ�ρίες συμπλέκ�νται, αλληλ�-συμπληρών�νται και επενεργ�ύν ημια στην άλλη, πλάθ�ντας μα�ί τησυν�λική ιστ�ρία τ�υ ελληνικ�ύ κ�-σμ�υ.

Δείγμα μικρ� της ε"έλι"ης της αρ-�αίας ελληνικής τε�νικής σκέψης εί-ναι και η ε"έλι"η των ιδεών και τωνπρ�σπαθειών π�υ α#�ρ�ύν την κα-τασκευή μη�ανών ικανών να πετά-"�υν.

Tρία σημεία της ε"έλι"ης αυτής ί-σως να αρκ�ύν εδώ για να τη σκια-γρα#ήσ�υν.

Δαίδαλ�ς

O Δαίδαλ�ς είναι η μ�ρ#ή π�υ �ρ-θώνεται ανάμεσα στ�ν αρ�αί� ελλη-νικ�, ιδιαίτερα τ�ν κρητικ� μύθ�, καιτην ιστ�ρία.

O θνητ�ς Δαίδαλ�ς συνε�ί�ει τηντε�νική παράδ�ση τ�υ Πρ�μηθέα καιτ�υ H#αίστ�υ και γίνεται � ίδι�ς πα-νάρ�αι�ς εκπρ�σωπ�ς της τέ�νηςκαι της τε�νικής, της "υλ�γλυπτικής,της αγαλματ�π�ιίας, της αρ�ιτεκτ�-νικής, πρωτ�π�ριακ�ς και #ημισμέ-ν�ς καλλιτέ�νης, "υλ�τέ�νης, γλύ-πτης, δάσκαλ�ς, μη�ανικ�ς και ε-#ευρέτης.

Σύμ%�λ� της ε#ευρετικ�τητάςτ�υ αυτής είναι και η κατασκευή#τερών, π�υ τ�υ επέτρεψαν να πε-τά"ει μα�ί με τ� γι� τ�υ Iκαρ�, πάνωαπ� τ� Aιγαί� πέλαγ�ς.

«O Δαίδαλ�ς έ�τια�ε �τερά γι’ αυτ�νκαι τ� παιδί τ�υ, π�υ τ� συμ��ύλεψε�ύτε π�λύ ψηλά να πετάει, για να μηλιώσει η κ�λλα απ� τ�ν ήλι�(μη τακεί-σης της κ�λλης υπ� τ�υ ηλί�υ) και πέ-σ�υν τα �τερά, �ύτε κ�ντά στη θάλασ-σα, για να μη �αλάσ�υν πάλι τα �τεράαπ� την υγρασία» (Aπ�λλ�δωρ�ς, Eπι-τ�μή Bι�λι�θήκης, 1,12).

Στην π�ι�τητα της κ�λλας, στ� τε-�νικ� πρ�%λημα της πρ�σαρμ�γήςκαι της αντ��ής των #τερών, εντ�πί-�ει � μυθ�γρά#�ς Aπ�λλ�δωρ�ς τηδυσκ�λία της πρώτης πτήσης.

Aντίστ�ι�α και � λίγ� παλαι�τερ�ςτ�υ Δι�δωρ�ς � Σικελ�ς (1�ς π.X. αι-ώνας) ανα#έρεται στη θαυμάσια κα-τασκευή των κέρινων #τερών, π�υ �Δαίδαλ�ς με τέ�νη πρ�σάρμ�σε στ�σώμα τ�υ γι�υ τ�υ.

«Mε τρ�π� παράδ�� (παραδ��ως)και με μεγάλη τέ�νη κατασκεύασε �Δαίδαλ�ς �τερά, α�ι�θαύμαστα δ�υλε-μένα με κερί. Kαι τα τ�π�θέτησε, τα ’δε-σε (επιθέντα) πάνω στ� σώμα τ�υ γι�υτ�υ και στ� δικ� τ�υ. Eτσι πέτα�ε απί-στευτα (παραδ��ως επετασθήναι) πά-

νω απ� τ� Kρητικ� πέλαγ�ς» (Δι�δω-ρ�ς, Iστ�ρική Bι�λι�θήκη, 4, 77,7).

Aυτή είναι η πρώτη, η #υσι�λατρι-κή και ανθρωπ�κεντρική μυθική τε-�νική αντίληψη. O μη�ανικ�ς Δαίδα-λ�ς παρατηρεί μέσα απ� τ� κρησ#ύ-γετ� τ�υ τα π�υλιά και σ�εδιά�ει ναδραπετεύσει, να γλιτώσει απ� την�ργή τ�υ Mίνωα, μιμ�ύμεν�ς τη #ύ-ση. T� εγ�είρημά τ�υ εκ#ρά�ει τηνπρ�θεση τ�υ ανθρώπ�υ να πετά"ει:πως δηλαδή μπ�ρεί παρατηρώνταςτη #ύση να μάθει απ’ αυτήν κι ανα-γνωρί��ντας την ανωτερ�τητά τηςνα την αντιγράψει, πως μπ�ρεί ακ�-μα και να τα κατα#έρει να #τιά"ει �-μ�ια με τη #ύση δημι�υργήματα υ-στερώντας μ�ν� στην π�ι�τητα τωνυλικών τ�υ.

Σαν ενέργεια � Δαίδαλ�ς δεν μπ�-ρεί να #ανταστεί άλλη απ� εκείνητης ανθρώπινης δύναμης. Στ� δεύ-τερ� %ήμα της τε�νικής σκέψης, �-ταν αρ�ί�ει η #υσική ερμηνεία τ�υκ�σμ�υ απ� τ�υς πρ�σωκρατικ�ύς

#ιλ�σ�#�υς, αρ�ί�ει να ανα�ητεί και� άνθρωπ�ς πηγές ενέργειας έ"ω α-π� τ�ν εαυτ� τ�υ.

AρύταςO Aρ�ύτας, γι�ς τ�υ Mνησαγ�ρα ή

τ�υ Eστιαί�υ απ� τ�ν Tάραντα, έγινεγνωστ�ς σαν π�λιτικ�ς και στρατιω-τικ�ς άνδρας αλλά και σαν πυθαγ�-ρει�ς #ιλ�σ�#�ς, μαθηματικ�ς καιμη�ανικ�ς. O Aριστ�τέλης και � Aρι-στ�"εν�ς έγραψαν έργα δικά τ�υςγια τη �ωή και τα συγγράμματα τ�υAρ�ύτα, π�υ δυστυ�ώς δεν διασώθη-καν. Mια σύντ�μη %ι�γρα#ία τ�υ πε-ριέ�εται στ� έργ� τ�υ Δι�γένη τ�υΛαέρτι�υ (8,7α). O Aρ�ύτας έ�ησε τ�πρώτ� μισ� τ�υ 4�υ π.X. αιώνα. Hταν7 #�ρές στρατηγ�ς τ�υ Tάραντα καιδεν νικήθηκε π�τέ.

Eί�ε μιαν ιδιαίτερη σ�έση με τ�νΠλάτωνα, π�υ τ�ν γνώρισε �ταν �Aθηναί�ς #ιλ�σ�#�ς επισκέ#θηκετη ν�τια Iταλία. Oι δύ� άνδρες α-ντάλλα"αν επιστ�λές, απ� τις �π�ίες

#αίνεται �τι � Aρ�ύτας πρ�μήθευετ�ν Πλάτωνα με δυσεύρετα συγ-γράμματα και αντίστρ�#α � Πλάτωνέστελνε στ�ν Aρ�ύτα τα δικά τ�υ�ειρ�γρα#α έργα πρ�ς μελέτη καιδια#ύλα"η.

O Aρ�ύτας θεωρείται ιδρυτής τηςεπιστημ�νικής μη�ανικής (Δι�γ. Λα-ερτ. 8,83).

Στα μαθηματικά "ε�ώρισε την α-ριθμητική αναλ�γία (1, 2, 3) απ� τηγεωμετρική (2, 4, 8) και την αρμ�νική(6, 8, 12). Eλυσε τ� πρ�%λημα τ�υ δι-πλασιασμ�ύ τ�υ κύ%�υ με τη %�ή-θεια κωνικών τ�μών. Συμμετεί�ε ε-νεργητικά στις πυθαγ�ρειες έρευ-νες για την αρμ�νική θεωρία και τιςσ�έσεις των τ�νων. Aνακάλυψε �τι�ι υψηλ�τερ�ι τ�ν�ι �#είλ�νται σετα�ύτερες παλμικές κινήσεις των��ρδών και επι�είρησε τη μαθηματι-κή μελέτη των αρμ�νικών κλιμάκων.

Στηριγμέν�ς λ�ιπ�ν στη γνώσητης γεωμετρίας και της αρμ�νίας,της #υσικής και της μη�ανικής, κα-τασκεύασε, κατά τα γρα#�μενα τ�υPωμαί�υ Aύλ�υ Γέλλι�υ, ένα ιπτάμε-ν� περιστέρι.

T� ιπτάμεν� περιστέριτ�υ Aρύτα

O Aύλ�ς Γέλλι�ς ή Aγέλλι�ς πιθα-ν�ν γεννήθηκε στη Pώμη, σίγ�υρα �-μως έ�ησε στην αιώνια π�λη κατά τηνε#η%ική τ�υ ηλικία. Eμεινε και σπ�ύ-δασε για μακρύ �ρ�νικ� διάστημαστην Aθήνα την περί�δ� τ�υ Hρώδητ�υ Aττικ�ύ (γύρω στ� 143 μ.X.).

Aσ��λήθηκε κυρίως με τ�ν Πλάτω-να και τ�ν Aριστ�τέλη, θαύμα�ε δε ι-διαίτερα τ�ν ιστ�ρικ� και #ιλ�σ�#�Φα%ωρίν� και τ� έργ� τ�υ «Παντ�-δαπή Iστ�ρία». Eπηρεασμέν�ς απ�τ� έργ� αυτ� έγραψε τις «AττικέςNύκτες» (Noctes Attica), π�υ περιέ-��υν σημαντικά ιστ�ρικά, π�λιτιστι-κά και τε�ν�λ�γικά στ�ι�εία, καθώςκαι απ�σπάσματα, ανα#�ρές καισ��λια π�υ α#�ρ�ύν τ� έργ� π�λ-λών (275 τ�υλά�ιστ�ν) Pωμαίων καιEλλήνων αρ�αίων συγγρα#έων. Πέ-θανε πιθαν�ν περί τ� 170 μ.X.

T� κε#άλαι� 12 τ�υ 10�υ %ι%λί�υτων Aττικών Nυκτών επιγρά#εται:

«Περί των απίθανων (portentis) μύ-θων π�υ � Πλίνι�ς � δεύτερ�ς με μεγά-λη απρέπεια (indignissime) απ�δίδειστ� �ιλ�σ�� Δημ�κριτ�. Kαι επιπλέ�νπερί τ�υ ιπτάμεν�υ �μ�ιώματ�ς περι-στερι�ύ (de simulacro volucricolumbae)».

Eνώ λ�ιπ�ν στην αρ�ή τ�υ κε#α-λαί�υ αυτ�ύ � Γέλλι�ς κατηγ�ρείτ�ν Πλίνι� �τι στ� %ι%λί� τ�υ «Φυσι-κή Iστ�ρία» (Naturalis Historiae) ανα-#έρεται ψευδώς σε ένα ανύπαρκτ�%ι%λί� τ�υ μεγάλ�υ Eλληνα #ιλ�σ�-#�υ Δημ�κριτ�υ «Περί την ισ�ύν καιτην #ύσιν τ�υ Xαμαιλέ�ντ�ς» (De Viet Natura Chamaeleondis) και γρά#ει

KYPIAKH 15 MAPTIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 9Συνέ�εια στην 10η σελίδα

Δαίδαλ�ς, Aρύτας, Kλε�ίταςH αραι�ελληνική αντίληψη και η τεν�γνωσία για την πτήση

T� ιπτάμεν� περιστέρι π�υ κατασκεύασε � Aρ�ύτας, α�ι�π�ιώντας την ώθησηπ�υ πρ�καλεί η εκτ�νωση τ�υ πεπιεσμέν�υ αέρα. AB: K�ίλ�ς κ�ρμ�ς τ�υ πε-ριστερι�ύ πληρωμέν�ς με πεπιεσμέν� αέρα. ΓΔ, EZ: Zυγιασμένα �τερά τ�υπεριστερι�ύ. ΣT: Σύριγγα ε��δ�υ τ�υ πεπιεσμέν�υ αέρα ασ�αλισμένη με πε-ρ�νη K. H: Oπή και "αλ"ίδα εισ�δ�υ τ�υ πεπιεσμέν�υ αέρα με τη "�ήθεια �υ-σερ�ύ (Πρωτ�τυπ� σ�έδι� Δ. Kαλλιγερ�π�υλ�υ).

παράδ�"α τερατ�υργήματα π�υ δεναρμ��υν στ� �ν�μα τ�υ Δημ�κρι-τ�υ, καταλήγει:

Π�λλές απ�ψεις τ�υ είδ�υς αυτ�ύσυνδέθηκαν με τ� �ν�μα τ�υ Δημ�κρι-τ�υ απ� ανθρώπ�υς άγνωστ�υς, π�υ α-να#ητ�ύσαν κατα�ύγι� κάτω απ� τη�ήμη και την αυθεντία τ�υ. Aλλά αυτ�π�υ � Aρ�ύτας � Πυθαγ�ρει�ς λέγεται�τι επιν�ησε και κατασκεύασε, μ�λ�ν�-τι δεν πρ�καλεί λιγ�τερ� θαυμασμ�,δεν είναι και τελείως παράλ�γ�. O�ι μ�-ν� πλήθ�ς α�ι�λ�γων Eλλήνων αλλά α-κ�μα και � �ιλ�σ��ς Φα�ωρίν�ς,σπ�υδαι�τατ�ς μελετητής των αρ�αίωνπραγμάτων, με απ�λυτη �ε�αι�τητακατέθεσαν γραπτά �τι � Aρ�ύτας κατα-σκεύασε �ύλιν� �μ�ίωμα περιστερι�ύμε τέτ�ια ευ�υΐα και τέ�νη μη�ανικήπ�υ τ� έκανε να πετάει. Kαι αυτ� εί�ε,�αντάσ�υ, τ�σ� καλά #υγιασμένα τα�άρη τ�υ, π�υ πετ�ύσε ε� αιτίας εν�ςρεύματ�ς αέρα π�υ περιεί�ε και έκρυ�εμέσα τ�υ.

Γι’ αυτ� τ� απίστευτ� κατασκεύασμαπρ�τιμώ να παραθέσω τα λ�για τ�υ ίδι-�υ τ�υ Φα�ωρίν�υ: O Aρ�ύτας απ� τ�νTάραντα, π�υ ήταν εκτ�ς των άλλωνκαι μη�ανικ�ς (γρά�ει � Φα�ωρίν�ς),κατασκεύασε �ύλιν� περιστέρι π�υ πε-τ�ύσε (περιστεράν �υλίνην πετ�μένην).Oταν (μετά την πτήση τ�υ) πρ�σγειω-ν�ταν δεν μπ�ρ�ύσε να �ανασηκωθεί:Γιατί μέ�ρις εκεί...» (Aύλ�ς Γέλλι�ς,Aττικαί Nύκται, 10,12,α).

Mε σ�ετική %ε%αι�τητα, λ�ιπ�ν,μπ�ρ�ύμε να π�ύμε �τι � Aρ�ύταςκατασκεύασε τ� ιπτάμεν� περιστέριτ�υ, α"ι�π�ιώντας την ώθηση π�υπρ�καλεί η εκτ�νωση τ�υ πεπιεσμέ-ν�υ αέρα. O Aρ�ύτας δεν αρκείται ε-δώ στην παρατήρηση και την αντι-γρα#ή της #ύσης. Mελετά τις #υσι-κές ιδι�τητες των αερίων και τις�ρησιμ�π�ιεί για να παρά"ει μια νέακινητήρια δύναμη.

Στ� πειραματικ� στάδι� �π�υ %ρί-σκεται δεν τ�υ �ρειά�εται καμιά ιδι-αίτερα π�λύπλ�κη μη�ανή. T�υ αρ-κεί μια «#ύσα», ένα #υσερ� με %αλ-%ίδα αντεπιστρ�#ής, για να πληρώ-σει τ�ν εσωτερικ� θάλαμ� τ�υ �μ�ι-

ώματ�ς τ�υ με πεπιεσμέν� αέρα, καιμια %αλ%ίδα ε"�δ�υ.

Tη #υσική αυτή τε�νική αντίληψηακ�λ�υθ�ύσε μια νέα: εκείνη π�υ �-δήγησε στην κατασκευή μη�ανών,πνευματικών και υδραυλικών συστη-μάτων και αυτ�μάτων, κατά τα ελλη-νιστικά και μεταελληνιστικά �ρ�νια.

Kλε�ίτας

Στ�ν μη�ανικ� Kλε�ίτα ανα#έρε-

ται � γνωστ�ς περιηγητής και ιστ�ρι-κ�ς συγγρα#έας Παυσανίας.

O Παυσανίας υπήρ"ε Eλληνας καιταυτ��ρ�να πιστ�ς π�λίτης της ρω-μαϊκής αυτ�κρατ�ρίας. E�ησε απ� τ�110 μ.X. μέ�ρι τ� 180 μ.X. Σπ�ύδασεαρ�αία ελληνική π�ίηση και ιστ�ρίακαι συν�ψισε στ� έργ� τ�υ «Eλλάδ�ςπεριήγησις» στ�ι�εία της μυθικήςπαράδ�σης, της ιστ�ρίας, τ�υ π�λιτι-σμ�ύ και της τε�ν�λ�γίας διά#�ρωνπερι��ών τ�υ ελληνικ�ύ �ώρ�υ.

Στ� έκτ� %ι%λί� τ�υ έργ�υ αυτ�ύ,τα «Hλιακά B», � Παυσανίας ασ��-λείται ιδιαίτερα με την περιγρα#ήτης Oλυμπίας και των Oλυμπιακών α-γώνων π�υ διε"άγ�νταν σε αυτήν.Στ� κε#άλαι� 20 τ�υ %ι%λί�υ � Παυ-σανίας περιγρά#ει τ� Oλυμπιακ�στάδι� και τ�ν ιππ�δρ�μ�, για τ�ν �-π�ί� ανα#έρει:

«Περνώντας τ� στάδι� �π�υ κάθ�-νται �ι ελλαν�δίκες, υπάρ�ει � �ώρ�ςτ�υ ιππ�δρ�μ�υ και η α�ετηρία των α-λ�γων. H α�ετηρία αυτή έ�ει τ� σ�ήματης πλώρης εν�ς πλ�ί�υ, με τ� έμ��λ�στραμμέν� πρ�ς τ� διάδρ�μ� (�π�υτρέ��υν τα άλ�γα)... Στην άκρη τ�υ εμ-��λ�υ �ρίσκεται ένα δελ�ίνι �τιαγμέν�απ� �αλκ� και πρ�σαρμ�σμέν� πάνω σε�ύλιν� δ�κάρι (επί καν�ν�ς)...

Σε κάθε �λυμπιάδα κατασκευά#εταιαπ� άψητ�υς πλίνθ�υς ένας �ωμ�ς, ε-πι�ρισμέν�ς ε�ωτερικά με κ�νίαμα, τ�-π�θετημέν�ς περίπ�υ στ� μέσ� τηςπλώρης. Πάνω στ� �ωμ� �ρίσκεται�άλκιν�ς αετ�ς, με απλωμένα σ’ �λ�τ�υς τ� μήκ�ς τα �τερά τ�υς. O α�έτης,� υπεύθυν�ς για την εκκίνηση των αλ�-γων, �ά#ει σε κίνηση (ανακινεί) τ� μη-�άνημα π�υ �ρίσκεται μέσα στ� �ωμ�.Kαι είναι �τιαγμέν� αυτ� με τέτ�ι� τρ�-π�, ώστε να κάνει τ�ν αετ� να αναπηδάκαι να πετάγεται τ�σ� ψηλά, π�υ να γί-νεται �ρατ�ς απ� τ�υς θεατές, ενώ(ταυτ��ρ�να) τ� δελ�ίνι πέ�τει στ� έ-δα��ς» (Παυσανίας, Eλλάδ�ς Περιή-γηση, 6, 20, 10).

O Παυσανίας ανα#έρει ρητά πως:«O Kλε�ίτας, γι�ς τ�υ Aριστ�κλέ�υς,

ήταν � πρώτ�ς π�υ σκέ�θηκε, ε�εύρεκαι κατασκεύασε τ�υς μη�ανισμ�ύς τηςα�ετηρίας τ�υ �λυμπιακ�ύ ιππ�δρ�μ�υ(«ε� αρ�ής ά�εσιν μη�ανησάμεν�ς καιε�ρ�νησεν γε επί τω ευρήματι)».

Aνα#έρει μάλιστα και έναν δεύτε-ρ� μη�ανικ�, τ�ν Aριστείδην, π�υ%ελτίωσε τ� ίδι� μη�άνημα με δικέςτ�υ καιν�τ�μίες: «Aριστείδην σ��ίαντινά και αυτ�ν ες τ� μη�άνημα εσενέ-γκασθαι». (6, 20, 14)

Mέσα σε ένα π�λύπλ�κ� σύστημασυγ�ρ�νισμένης εκκίνησης των αλ�-γων, στ� �π�ί� δεν θα ανα#ερθ�ύμεεδώ, � μη�ανικ�ς Kλε�ίτας (δεν γνω-ρί��υμε ακρι%ώς π�τε) δημι�υργείμία μη�ανή για να κάνει έναν �άλκιν�αετ� να πετά"ει.

H απαιτ�ύμενη ενέργεια εδώ πρέ-πει να είναι μη�ανική, να πρ�καλεί-ται απ� την πτώση τ�υ �άλκιν�υ δελ-#ινι�ύ, γεμάτ�υ ίσως με μ�λύ%ι, ναμετα%ι%ά�εται με τ�ν καν�να και ναενισ�ύεται απ� την ύσπληγγα, ένασύστρεμμα νεύρων �μ�ι� με αυτ�π�υ εί�αν �ι καταπέλτες και �ι α#ε-τηρίες των δρ�μέων. H απαιτ�ύμενηπίεση για την εκτ�"ευση τ�υ αετ�ύπρέπει να παράγ�νταν μέσα σε έναντ�ρνευμέν� θάλαμ� συμπίεσης, μιακαταθλιπτική αντλία, ε#�διασμένημε μια κατάλληλα ρυθμισμένη %αλ%ί-δα ε"�δ�υ – αυτ� π�υ συν�λικά �Παυσανίας �ν�μά�ει «μη�άνημα».

Aυτή είναι η τρίτη, η μη�ανική τε-�νική αντίληψη, π�υ τ� νήμα της "α-να%ρίσκ�υμε στις %υ�αντινές %αλλι-στικές μη�ανές και στις αλλεπάλλη-λες πρ�σπάθειες κατασκευής πτητι-κών μη�ανών απ� τ�ν 17� αιώνα μέ-�ρι και την τελικά επιτυ�ημένη πτή-ση των αδελ#ών Pάιτ μ�λις στις αρ-�ές τ�υ αιώνα μας.



O Δαίδαλ�ς δένει τα �τερά τ�υ Iκάρ�υ (Πρωτ�τυπ� σ�έδι� Δ. Kαλλιγερ�π�υλ�υ).

Iπτάμεν�ς αετ�ς στην α�ετηρία τ�υ Oλυμπιακ�ύ Iππ�δρ�μ�υ. AB: Eδρα της α�ετηρίας σε σ�ήμα πλώρης. Γ: Eμ"�λ�της πλώρης. Δ: Xάλκιν� δελ�ίνι. EZ: $ύλιν� δ�κάρι (κανών). KΛ: Bωμ�ς απ� πλίνθ�υς. M: Mη�άνημα, απ�τελ�ύμεν� α-π� αντλία για τη συμπίεση τ�υ αέρα. N: Bαλ"ίδα ε��δ�υ. ΣT: Aετ�ς. Θ: Σύστρεμμα νεύρων (ύσπληγ�) (Πρωτ�τυπ� σ�έ-δι� Δ. Kαλλιγερ�π�υλ�υ).


Γεν�ίμαν αιετς υψιπέταςOι πανάρ�αιες και �ικ�υμενικές δ��ασίες για τ� πέταγμα της ψυ�ής

T�υ Γεωργί�υ Δημητρ�κάλλη

Aν. καθηγητή Δημ�κρίτει�υ Πανεπιστημί�υ Θράκης

IΣΩΣ �ανεί παρά�εν� μα σίγ�υρα �έ-�αι� είναι �τι � πρωτ�γ�ν�ς ένιωθεπως έμ�ια�ε τ�υ π�υλι�ύ ή, αντί-στρ��α, πως τα π�υλιά τ�υ μ�ιά�αν.Eίναι και κείνα δίπ�δα, π�υ σαν κιαυτ�ν τραγ�υδ�ύν και ��ρεύ�υν,και π�υ κάπ�ια τ�υς είδη μπ�ρ�ύνκαι να σ�υρί��υν ή και να μιλ�ύν. Mαπάνω απ’ �λα, � άνθρωπ�ς �ήλεψετ� π�υλί π�υ κατά�ερνε να πετά. T��ήλεψε �ταν ήθελε ένα γι’ αυτ�ν α-νυπέρ�λητ� εμπ�δι� να �επεράσει·π�τάμι ή θάλασσα, �αράδρα ή δάσ�ςπ�υ λαμπαδιά��ντας τ�ν απειλ�ύσε.Kάπ�τε ήθελε και στη γρηγ�ράδα νατ�υ μ�ιάσει· «Πετά��υ σαν π�υλί», ή«Nα πας και να ’ρθεις σαν τ� π�υλί»,λέει � λα�ς μας. Kι αν κάπ�τε, απ�ντρ�πή, άγ��ς ή κατάθλιψη, ήθελεαπ� τ�υς συνανθρώπ�υς τ�υ νακρυ�θεί κι «απ� τ�ν κ�σμ� να �α-θεί», πάλι π�υλι�ύ ήθελε να μ�ιάσει·«Θεέ μ�υ και κάνε με π�υλί» ακ�ύμεσε στί��υς δημ�τικ�ύς, ενώ στ�ν�αμέν� «Oιν�μα�» τ�υ Σ��κλή �ρί-σκ�υμε την ευ�ή «γεν�ίμαν αιετ�ςυψιπέτας».

Mα τα π�υλιά εί�αν και ιδι�τητεςπρ��ητικές, π�υ �υσικά δεν είναιαυτές π�υ ν�μι�αν ή ήθελαν �ι αρ-�αί�ι �ιων�σκ�π�ι. T� πέταγμά τ�υςδεί�νει άλλαγμα τ�υ καιρ�ύ και τ�κ�ρακ�μά�ωμα θέση νωπ�ύ νεκρ�ύ,�αμέν�υ αγαπημέν�υ, ενώ πρωτ�γ�-ν�ι ναυτικ�ί, καταμεσής πελάγ�υ θα-λασσ��αμέν�ι, ά�ηναν λεύτεραπ�υλιά π�υ σκί��ντας τ�ν �υραν� θενα ’δει�ναν τ� καταπ�ύθε της στε-ριάς· κάτι π�υ έκανε και � Nώε.

Πάμπ�λλ�ι μύθ�ι για των ανθρώ-πων τ� πέταγμα μιλ�ύν. Πασίγνωστητ�υ Iκαρ�υ η περίπτωση, ενώ �ρι-στιανικ� αντίγρα�� της � «Oλιγ�-�ρ�νι�ς Πασί�ιλ�ς» στης Δ�μιτίλλαςτην Kατακ�μ�η. Στ�υ πεθαμέν�υ α-γ�ρακι�ύ τις πλάτες πρ�σθεσαν�τερά π�υ τ�υ τα στέριωσαν με ιμά-ντες στ� στήθ�ς �ιαστί, μα σύγ�ρ�νατ�υ παραστέκ�νται και δυ� π�υλιά,στ� διά�α τ�υ Aλλ�υ K�σμ�υ ��ηθ�ίτ�υ. Mα τ�υ ανθρώπιν�υ κ�ρμι�ύ τ�πέταγμα δεν ήταν εύκ�λ�, δεν ήτανμπ�ρετ�, κι έτσι � άνθρωπ�ς έδωσε�τερά στην καρδιά τ�υ ή τα �νειράτ�υ, τη �αντασία τ�υ ή την ψυ�ήτ�υ. H �ωντανή τ�υ η ψυ�ή συ�νά�τερ�κ�πά, και η νεκρ�ψυ�ή τ�υ πά-ντα. Kάπ�τε γίνεται π�υλί, κάπ�τεπεταλ�ύδα ή ανθρωπάκι �τερωτ�·για τ�υς ειδωλ�λάτρες είδωλ�, π�υ�ι �ριστιαν�ί �α�τί��υν «αγγελάκι».Σε ένα πρωτ��ριστιανικ� κείμεν�,και στ’ αναρώτημα, σαν τι να μ�ιά�ειη ψυ�ή, έ��υμε την απάντηση: «E�ειεικ�να και μ�ρ�ήν �μ�ιά��υσαν τωαγγέλω».

H απάντηση δεν έρ�εται σε αντί-θεση με της Aγίας Γρα�ής τα κείμε-να, μια και στ� κατά Mατθαί�ν ανα-

T�ι��γρα�ία αιγυπτιακ�ύ τά��υ στις Θή�ες (IΓ΄/IB΄ αι. π.X.) με παράσταση«μπα». Δίπλα, «μαύρ�ς ίσκι�ς», για τ�υς αρ�αί�υς Aιγύπτι�υς άλλη ιδέα καιμ�ρ�ή της ανθρώπινης ψυ�ής. Πίσω, ψεύτικη π%ρτα τ�υ Aλλ�υ K%σμ�υ.

T�ι��γρα�ία στην Kατακ%μ�η τωνAγίων Mαρκελλίν�υ και Πέτρ�υ στηPώμη. H Ψυ�ή τ�υ Aπ�υλήι�υ εκ�ρι-στιανισμένη και γι’ αυτ% ντυμένη, με�τερά πεταλ�ύδας, πεταρί'ει ή περ-πατά στ�ν Παράδεισ�.

�έρεται �τι �ι άνθρωπ�ι «εν γαρ τηαναστάσει... ως άγγελ�ι Θε�ύ εισί».

T� πέταγμα της ψυ�ής

(εκινώντας απ� τις �ιλ�λ�γικέςμας ρί�ες, δηλαδή τ�ν Oμηρ�, παρα-τηρ�ύμε �τι � ίδι�ς στί��ςψυ�ή δ’ εκ ρεθέων πταμένη Aϊδ�σδε

�ε�ήκειεπαναλαμ�άνεται τ�σ� στ�ν θάνατ�τ�υ Πάτρ�κλ�υ �σ� και τ�υ Eκτ�ρα.Mα και των �ώων �ι ψυ�ές (θυμ�ς)πετ�ύν εγκαταλείπ�ντας τ� σώμα.T� «απ� δ’ έπτατ� θυμ�ς» στερε�τυ-πα επαναλαμ�άνεται για τ�ν απ� τ�νΣαρπηδώνα σκ�τωμέν� Πήδασ�, τ�υΠάτρ�κλ�υ τ’ άλ�γ�, τ�ν κάπρ� τ�υΠαρνασσ�ύ, καθώς κι ένα ελά�ι, π�υκαι τα δύ� σε κυνήγι σκ�τωσε �Oδυσσέας. Tην πίστη για της νεκρ�-ψυ�ής ή και της �ωντανής ψυ�ής τ�πέταγμα, τη �ρίσκ�υμε σε πλήθ�ςαρ�αι�ελληνικά αλλά και λατινικάκείμενα, με απ�κ�ρύ�ωμα τ�υ Πλά-τωνα τα �ιλ�σ��ικά στ�ν «Φαίδρ�»και τ�υ Aπ�υλήι�υ τη μαγγανεία τησυμ��λική, σ’ εκείν� τ� περιλάλητ�«Eρως και Ψυ�ή». Mα η δ��ασία γιατης ψυ�ής τ� πέταγμα, �ντας πανάρ-�αια και �ικ�υμενική, ήταν �υσικ� ναπεράσει και σε �ριστιανικά κείμενα.Hδη τ�ν Δ΄ αιώνα � Aγι�ς Γρηγ�ρι�ς� Θε�λ�γ�ς, σε επίγραμμα για τη μη-τέρα τ�υ την Aγία N�ννα (ε�ρτ. Aυ-γ�ύστ�υ ε΄), γρά�ει: «ψυ�ή μεν πτε-ρ�εσσα/πρ�ς �υραν�ν ήλυθε N�ν-νης», ιδέα π�υ και σε άλλα τ�υ κεί-μενα �αναδιατυπώνει. H σύγ�ρ�νηελληνική λ�γ�τε�νία, π�υ στηρί�εταισε ελληνικές και �ριστιανικές παρα-δ�σεις, αλλά και τ�υ λα�ύ μας τιςδ��ασίες, �έρει κι αυτή τ� πέταγματης ψυ�ής ή τα �τερά της. Oι πι� �α-

H πρ�σωπ�π�ί-ηση της ανθρώ-

πινης ψυ�ής, η Ψυ�ή τ�υAπ�υλήι�υ,

έδωσε έμπνευ-ση σε 'ωγρά-

��υς, γλύπτεςκαι λ�γ�τέ�νεςαπ% την επ��ή

τ�υ Pα�αήλ μέ-�ρι σ�εδ%ν

τις μέρες μας.Eνας απ% τ�υςπαθιασμέν�υς

με τ� θέμα είναι� Canova,

� μεγαλύτερ�ςγλύπτης τ�υ νε-

�κλασικισμ�ύ.Στην εικ%να λε-πτ�μέρεια απ%

τ� «Eρως καιΨυ�ή» π�υ

�ρίσκεται στ� Λ�ύ�ρ�.

ρακτηριστικ�ί ίσως στί��ι, εκείν�ιτ�υ Kωστή Παλαμά απ� τ�ν Πρ��η-τικ� τ�υ «Δωδεκάλ�γ�υ τ�υ Γύ-�τ�υ». «Ω Ψυ�ή, παραδαρμέν�ι απ�τ� κρίμα... τα �τερά, τα �τερά ταπρωτινά σ�υ τα μεγάλα».

H γενική δ��ασία, �ικ�υμενική καιπανάρ�αια επαναλαμ�άνω, για τ�πέταγμα των νεκρ�ψυ�ών, γρήγ�ρατις μ�ρ��π�ίησε και τ�υς έδωσεμ�ρ�ή νυ�τερίδων (σπάνια), π�υ-λιών ή εντ�μων, των �τερωτών δη-λαδή πλασμάτων π�υ απ� τη �ύσητη γύρω τ�υ � άνθρωπ�ς ή�ερε.Στην τελευταία περίπτωση συνήθωςείναι (νυ�τ�)πεταλ�ύδες, και εδώπρέπει να θυμηθ�ύμε πως στην αρ-�αία μας γλωσσα την πεταλ�ύδα τηνέλεγαν ψυ�ή, σύμπτωση και ταύτισηλεκτική π�υ �έρ�υμε και απ� τη Bιρ-μανία, και τη Mαδαγασκάρη, και τηN�τι� A�ρική.

Ψυ�ή – π�υλί

Tις πρώτες ενδεί�εις για της ψυ-�ής την ταύτιση με π�υλί ανι�νεύ�υ-με στην πρ�δυναστική Aίγυπτ�, τ�3100 π.X. Aργ�τερα, στην πυραμίδατ�υ Oυνάς, τελευταί�υ �αραώ της E΄Δυναστείας, π�υ �ασίλεψε γύρω στ�2350 π.X., και �π�υ τα πρώτα «πυρα-μιδικά κείμενα», η ψυ�ή τ�υ �αραώστ�ν Aλλ� K�σμ� π�υ πετά παίρνειμ�ρ�ή λ�γής λ�γής π�υλιών, για νακαταλή�ει σε γεράκι, θεϊκ� γεράκι,γεράκι των γερακιών. Σε άλλα «πυ-ραμιδικά κείμενα» � πελαργ�ς και ηί�ις ταυτίστηκαν με ψυ�ές πεθαμέ-νων ή αυτές πετ�ύν σαν �ήνες. Σε έ-να κείμεν� �ερέτρ�υ η ψυ�ή γίνεται«μπεν�ύ», παράδ�� ιερ� π�υλί, π�υ�ρισμέν�ι ταυτί��υν με τ�ν μυθικ��ίνικα, συνδέ�ντας ακ�μη καιγλωσσικά τα �ν�ματά τ�υς. E�ω �-

μως απ� τις σε διά��ρα πραγματικάή �ανταστικά π�υλιά μεταμ�ρ�ώ-σεις της ψυ�ής, πεθαίν�ντας, η ίδιαη ψυ�ή τ�υ ανθρώπ�υ, για την ακρί-�εια μια απ� τις ψυ�ές π�υ για τ�υςAιγύπτι�υς εί�ε � άνθρωπ�ς, εί�εμ�ρ�ή π�υλι�ύ. Eίναι τ� πασίγνωστ�«μπα», ανθρωπ�πρ�σωπ� π�υλί, κά-π�τε και με �έρια, π�υ ανάλ�γα έ�ειανδρικά ή γυναικεία �αρακτηριστικά,αλλά και κ�μμωση. Oι παραστάσειςτ�υ π�υ �εκιν�ύν απ� τα μέσα τηςδεύτερης �ιλιετίας είναι �ιλιάδες, σε�λ�γλυ�α και ανάγλυ�α και τ�ι��-γρα�ημέν�υς τά��υς, και ακ�μη πι�συ�νά σε �ωγρα�ισμέν�υς παπύ-ρ�υς της «Bί�λ�υ των Nεκρών», αλ-λά και έργα μικρ�τε�νίας.

Στην αρ�αία Eλλάδα τη με μ�ρ�ή

π�υλι�ύ ανθρώπινη ψυ�ή ανι�νεύ-�υμε πάλι στ�ν Oμηρ�. Στη Nέκυια(λ΄) της Oδύσσειας, π�υ π�λλ�ί θεω-ρ�ύν μεταγενέστερη πρ�σθήκη, �κατε�ασμέν�ς στ�ν Aδη Oδυσσέαςακ�ύει γύρω τ�υ συναγμένες τις νε-κρ�ψυ�ές να κάν�υν θ�ρυ�� σανπ�υλιά π�υ �τερ�κ�π�ύν τρ�μαγ-μέναAμ�ί δε μιν κλαγγή νεκύων ην �ιω-

νών ως,πάντ�σ’ ατυ��μένων.

Στ�ν τά�� τ�υ Πλάτωνα στεκ�τανένας αετ�ς και, σε ρωμαϊκών ίσως�ρ�νων επίγραμμα π�υ τ�ν ρωτ�ύσεγιατί �ρίσκεται εκεί, απ�κριν�ταν·«Ψυ�ής ειμί Πλάτων�ς απ�πταμένηςες Oλυμπ�ν / εικών». Eνα άλλ� κεί-μεν�, τ�υ Aντωνίν�υ Λι�εράλι (B΄ αι.

μ.X.), είναι ίσως σα�έστερ�. Oταν σενησάκι της Aδριατικής �άρ�αρ�ιIλλυρι�ί έσ�α�αν τ�υς συντρ��υςτ�υ Δι�μήδη, με τ�υ Δία τη θέληση«τα σώματα μεν η�ανίσθη των Eλλή-νων, αι ψυ�αί δε μετέ�αλ�ν εις �ρνι-θας». Παράλληλα και ανάλ�γα �ρί-σκ�υμε και σε άλλα αρ�αία κείμενα,αλλά σα�είς παραστάσεις με νεκρ�-ψυ�ές π�υ να ’��υν μ�ρ�ή π�υλι�ύ,δεν �έρ�υμε π�λλές· ίσως ��ι περισ-σ�τερες απ� δέκα και �ρισμένες αμ-�ισ�ητ�ύνται με πείσμα. Στις νεκρ�-ψυ�ές τ�υς �ι αρ�αί�ι έδιναν κυρίωςμ�ρ�ή ειδώλων, π�υ ήταν μικρά αν-θρωπάκια συνήθως �τερωτά, κάπ�-τε και �πλισμένα. Aυτά απ� την �ψι-μη αρ�αϊκή επ��ή μέ�ρι τ�υς ελληνι-στικ�ύς �ρ�ν�υς. T�τε εμ�ανίστη-

Συνέ�εια απ% την 11η σελίδα


Πάνω: Kατακ%μ�η της Δ�μιτίλλας στη Pώμη. O Eρως και η Ψυ�ήμα'εύ�ντας λ�υλ�ύδια. Δε+ιά: Mωσαϊκ% απ% την Π�μπηία, σήμε-ρα στ� M�υσεί� της Nεαπ%λεως, με ανθρώπινης ύπαρ+ης συμ-��λισμ�ύς συμπυκνωμέν�υς. Oλάκερη η 'ωή σαν μια θεατρικήπαράσταση, %πως �αίνεται να δηλών�υν αριστερά και δε+ιά �ικ�υρτίνες. Kάτω της Zωής � Tρ��%ς και πάνω τ�υ � Θάνατ�ς, μεανάμεσά τ�υς την ψυ�ή ή την αιωνι%τητά της, π�υ συμ��λί'εταιμε πεταλ�ύδας �τερά. Πι� πάνω ένα «αλ�άδι», ένα αλ�άδι δι-και�σύνης, ένας «Zυγ%ς Δικαι�σύνης», π�υ κρίνει τα κρίματατης ψυ�ής και της αθανασίας τ� πέρασμα.

H «ANAΛHΨIΣ τ�υ Mεγάλ�υ Aλε-�άνδρ�υ», �πως έ�ει επικρατήσεινα λέγεται, �ασί�εται σε διά��ρεςπαραλλαγές της μυθιστ�ρηματικής�ι�γρα�ίας π�υ �έρεται επ’ �ν�μα-τι τ�υ Kαλλισθέν�υς τ�υ Oλυνθί�υ(Δ΄ αι. π.X.), με τίτλ� «Bί�ς Aλε�άν-δρ�υ τ�υ Mακεδ�ν�ς», αλλά �αίνε-ται να είναι έργ� μεταγενέστερ�τ�υ B΄ μ.X. αιώνα· τ�ν Δ΄ πάντως αι-ώνα τ� έργ� εί�ε �λ�κληρωθεί, μιακι έγινε η πρώτη τ�υ μετά�ρασηστα λατινικά. Σύμ�ωνα με τις πα-ραλλαγές τ�υ έργ�υ, � Mέγας Aλέ-�ανδρ�ς, θέλ�ντας να μάθει τι υ-πήρ�ε στ�υς �υραν�ύς, μπήκε μέ-σα σ’ ένα μεγάλ� κάνιστρ� (ή κλ�υ-�ί, άρμα ή και απλώς καθισμέν�ςστ�ν θρ�ν� τ�υ), έδεσε σ’ αυτ� δύ�(ή τέσσερις) γρύπες πεινασμέν�υς,�ά��ντας ταυτ��ρ�να μεγάλα κ�μ-μάτια κρέας στα άκρα δ�ράτων. Oιπεινασμέν�ι γρύπες θέλ�ντας να�τάσ�υν τ� κρέας πετ�ύσαν για νατ� �τάσ�υν, αλλ’ �ντας δεμέν�ιδεν τ� έ�ταναν π�τέ, ενώ τ� κάνι-στρ� πετ�ύσε συνέ�εια μα�ί τ�υςπρ�ς τα πάνω.

T� έργ� τ�υ Ψευδ�–Kαλλισθέ-ν�υς για τ�ν Mεγαλέ�ανδρ� παρά

τη μικρή λ�γ�τε�νική και ιστ�ρικήτ�υ α�ία, γνώρισε καταπληκτικήδιάδ�ση σε Δύση και σ’ Aνατ�λή, μεπλήθ�ς μετα�ράσεων, παρα�ράσε-ων και διασκευών, πε�ών και έμμε-τρων, σε δεκάδες γλώσσες απ� τηΔυτική Eυρώπη μέ�ρι την Περσία.

Aυτ� γιατί δεν είναι παρά ένα μεγά-λ� γ�ητευτικ� παραμύθι, π�υ �ασί-�εται σ’ ένα ιστ�ρικ� πρ�σωπ�, �α-σιλιά και μεγάλ� κατακτητή, π�υ �ιλα�ί της Aνατ�λής τ�ν θεώρησανπερίπ�υ σαν πρ��ήτη. Aνάμεσαστα πι� συ�νά θέματα τ�υ μυθιστ�-

ρήματ�ς π�υ εικ�ν�γρα��ύνται εί-ναι και αυτ� της «Aναλήψεως», π�υήδη �έρ�υμε κυρίως απ� τη Bυ�α-ντινή και τη Δυτική Mεσαιωνική Tέ-�νη, αλλά έ�ει επισημανθεί και στηPωσία, τη Γεωργία, καθώς επίσηςκαι ανάμεσα στ�υς M�υσ�υλμά-ν�υς. Tις παραστάσεις τις �έρ�υμεκυρίως απ� γλυπτά και �ειρ�γρα�α,αλλά και απ� μωσαϊκά, έργα μικρ�-τε�νίας και υ�άσματα.

Oλες αυτές �ι «Aναλήψεις» δεν ή-ταν εύκ�λ� να ερμηνευθ�ύν απ� �-σ�υς δεν ή�εραν τα κείμενα, κι έτσιένα πλήθ�ς ερμηνειών, καμιά ��ράμέ�ρι και τα �ρια τ�υ αστεί�υ, εί�ανδιατυπωθεί, ακ�μα και απ� σ��α-ρ�ύς μελετητές. T� γνωστ� π.�. α-νάγλυ�� τ�υ Aγί�υ Mάρκ�υ της Bε-νετίας εί�ε θεωρηθεί σαν παράστα-ση της Δήμητρας π�υ ανε�ασμένηστ� άρμα της και κρατώντας πυρ-σ�ύς, ανα�ητ�ύσε την Περσε��νη.

Παραστάσεις τ�υ θέματ�ς ε�ακ�-λ�υθ�ύν να ανακαλύπτ�νται συνέ-�εια, κι η πι� πρ�σ�ατη είναι αυτήπ�υ �ρήκε στη B�ρει� Hπειρ� � κα-θηγητής X. Mπ�ύρας – για την ακρί-�εια �ρθά την ερμήνευσε, γιατί κιαυτή εί�ε παρερμηνευθεί. Γ.Δ.

Aνάληψις Mεγάλ�υ Aλε�άνδρ�υ

Bυ'αντιν% ανάγλυ�� τ�υ IA΄ αιώνα εντει�ισμέν� στη �%ρεια πρ%σ�ψη τ�υAγί�υ Mάρκ�υ της Bενετίας με την Aνάληψη τ�υ Mεγάλ�υ Aλε+άνδρ�υ.Kάπ�τε πίστευαν πως παριστάνει τη Δήμητρα, π�υ κρατώντας πυρσ�ύςτρέ�ει ανα'ητώντας την κ%ρη της Περσε�%νη.


καν �ι ψυ�ές – πεταλ�ύδες, κυρίωςσε παραστάσεις συμ��λικές, κάπ�τεε�ε�ητημένες, αλλά συνήθως συ-ναρπαστικές. Παράλληλα εμ�ανί�ε-ται και η πεντάμ�ρ�η Ψυ�ή, η πρ�-σωπ�π�ίηση της ανθρώπινης ψυ�ής,π�υ ’�ει σ�εδ�ν πάντα �τερά πετα-λ�ύδας, αυτή π�υ αργ�τερα είναι ηηρωίδα στ� «Eρως και Ψυ�ή» τ�υAπ�υλήι�υ, της αρ�αι�τητας τ� πι��μ�ρ�� παραμύθι. H Ψυ�ή δ�κιμά�ε-ται και πάσ�ει, πάσ�ει και αγωνί�εται,αλλά �επερνώντας εμπ�δια και δ�κι-μασίες, τελικά στ�ν Oλυμπ� ανε�αί-νει, �π�υ και δίκαια � Δίας δώρ� τηςκάνει την αθανασία.

Eκ�ριστιανισμ�ςOι Xριστιαν�ί π�υ εκ των έσω και

εκ των κάτω κατέκτησαν τη Pώμη,δεν εί�αν �υσιαστικά δικιά τ�υς �ι-λ�λ�γική και εικαστική παράδ�ση γιανα δημι�υργήσ�υν –τα λίγα στ�ι�είατα ι�υδαϊκά δεν έ�θαναν. Oι Xρι-στιαν�ί �,τι �ρήκαν έτ�ιμ� τ� μετα-σ�ημάτισαν, α��ύ τ� εκ�ριστιάνισανκαι τ� υι�θέτησαν· έτσι μ�ν�ν μπ�-ρεσαν νέα μεγάλη τέ�νη να κάν�υν.H παγανιστική ψυ�ή – π�υλί εκ�ρι-στιανίστηκε· στις κατακ�μ�ες α�θ�-ν�ύν �ι ψυ�ές – π�υλιά, μα και στασυνα�άρια τ� ίδι�, σ�εδ�ν πάνταμ�ρ�ή περιστερι�ύ έ��ντας. Aκ�μακαι τ�ν Eρωτα και την Ψυ�ή τ�υAπ�υλήι�υ υι�θέτησαν· ένα ρ�υ�α-λάκι κρύ�ει τη γύμνια της Ψυ�ής, ε-νώ � Eρωτας, θεί�ς Eρωτας πια, δεί-�νεται μα�ί της να μα�εύει λ�υλ�ύ-δια τ�υ Παραδείσ�υ. Mα κι αργ�τερατα ψυ��π�ύλια δεν λείπ�υν απ� μω-σαϊκά και γλυπτά, �ρθ�δ��ες εικ�-νες ��ρητές και δυτικά �ειρ�γρα�α.Σε μια περίπτωση, στ�ν «Σταυρ� τωνEπιγρα�ών» της Kεντρικής Iρλαν-δίας π�υ �ρ�ν�λ�γείται γύρω στ�913, δεν δίστασαν την ίδια τ�υ Θεαν-θρώπ�υ την ψυ�ή να τη σκαλίσ�υνσαν π�υλί. Σαν π�υλί π�υ με τ� ράμ-��ς πρ�σπαθεί τα �είλη Mεγάλ�υNεκρ�ύ να μισαν�ί�ει, μέσα T�υ να�ωθεί, ψυ�ή για να τ�υ δώσει και νατ�ν αναστήσει.

Παράλληλα με τα π�υλιά δεν λεί-π�υν και �ι ψυ�ές – είδωλα, π�υ απ�τ�υς Xριστιαν�ύς άγγελ�ι �α�τιστή-καν. Oταν δεν έ��υν μ�ρ�ή αγγέλ�υδεί�ν�νται νε�γέννητα �ρε��ύλια�ασκιωμένα. Aκ�μη και την ψυ�ήτ�υ Θε�ύ τ�υς, �ταν κατέ�ηκε στ�νAδη –σε μια �μως μ�νά�α περίπτω-ση– την παραστήσανε έτσι. Eτσι καιτην ψυ�ή της μητέρας τ�υ Θε�ύτ�υς. Σαν νε�γέννητ� �ρε��ύλι ήσαν κ�ριτσάκι μικρ�, π�υ � Xριστ�ςκατε�αίνει απ� τ�υς Oυραν�ύς στα�έρια T�υ για να την πάρει. T�ύτ�της Παναγίας τ� είδωλ� σε μια δυ�περιπτώσεις δεί�νεται �γαίν�ντας α-π� τ� στ�μα Tης, ενώ σε καμιά δεκα-ριά άλλες, �λες �ρθ�δ��ες, δεί�νε-ται �τερωτ�· �τερωτ� με �τεράπ�υλι�ύ. Σε μια μεμ�νωμένη περί-πτωση, τ� �ριστιανικ� είδωλ� έ�ει�τερά πεταλ�ύδας· σε ένα απ� ταμωσαϊκά τ�υ Aγί�υ Mάρκ�υ της Bε-νετίας, τ�ν IΓ΄ αιώνα, �π�υ δεί�νεταιη δημι�υργία τ�υ Aδάμ. O Xριστια-ν�ς Θε�ς στέκεται μπρ�στά στ�ν πή-λιν� και άψυ�� ακ�μη Aδάμ και ετ�ι-μά�εται για να τ�ν εμψυ�ώσει. Kαιτ�ν εμ–ψυ�ώνει πάνω τ�υ ακ�υμπώ-

ντας ένα μικρ� ανθρωπάκι π�υ ’�ει�τερά ψυ�ής, δηλαδή πεταλ�ύδας.

Tην ίδια πάνω κάτω επ��ή την ψυ-�ή–πεταλ�ύδα την �έρει και � Nτά-ντε. Γνωστ�ί και π�λυσυ�ητημέν�ι,με �ασανιστική μαγγανεία καθ�ριστι-κή, δύ� στί��ι τ�υ απ� τ� «Kαθαρτή-ρι�» της «Θείας Kωμωδίας»· Non v’accorgete voi che noi siam vermi/natia formar l’ angelica farfalla (Mα δενκαταλα�αίνετε πως είμαστε σκ�υλή-κια (=κάμπιες)/ πρ��ρισμένα να σ�η-

ματίσ�υμε πεταλ�ύδα αγγελική;).Oι στί��ι εμπνέ�υν τ�ν Λ�ρέντ��

Mα�ίλη π�υ γρά�ει τ� σ�νέτ� τ�υ«Angelica Farfalla» (1898), και �ασα-νί��υν τ�ν Nίκ� Kα�αντ�άκη, ενώ έ-νας άλλ�ς μεγάλ�ς π�ιητής, � Γκαί-τε, τ�υς αντιστρέ�ει. Στ� δεύτερ�μέρ�ς τ�υ Φά�υστ, αντίθετη με τηναγγελική έ�αρση των στί�ων τ�υNτάντε, έ��υμε την με σατανική α-ντίληψη περιγρα�ή της ψυ�ής απ�τ�ν Mε�ιστ��ελή. Das is das

Seelchen, Psyche mit den flügeln, /die rupft ihr aus, so ist’s ein garstigerWurm. (Aυτή είναι η ψυ��ύλα, η ψυ-�ή με τα �τερά, τη μαδώ και γίνεται�ρώμικ� σκ�υλήκι).

Παραλείπ�ντας δεκάδες σελίδεςπ�υ σύγ�ρ�ν�ί μας, �έν�ι και Eλλη-νες, εμπνεύσθηκαν απ� την ιδέα τηςψυ�ής – πεταλ�ύδας, π�υ �θάν�υνμέ�ρι και τ�ν Eλύτη και τ� μυθιστ�-ρημα «Z(ήτα)» τ�υ Bασίλη Bασιλικ�ύ(1966), θα ανα�έρω τ�υ Δι�νύσι�υΣ�λωμ�ύ κάτι τ� συγκινητικ�. Στα«Δυ� Aδέλ�ια» μια πεταλ�ύδα κάθε-ται σε μνήμα παιδ�ύλας μικρής, μ’ α-π� κάτω «Ψυ�ή μ�υ την κρά�ει / τ� α-νήλικ� στ�μα· / δεν �έρει τ� σώμα /πως είναι νεκρ�». Δεκαετίες αργ�τε-ρα μια σ�εδ�ν �μ�ια εικ�να εμπνέειτ�ν Oυγκ� στ� π�ίημα τ�υ «Ce quedit la bouche d’ ombre» της Συλλ�-γής «Contemplations» (1872).

Στη γέννηση της ιδέας της ψυ-�ής–πεταλ�ύδας �αίνεται να συνέ-�αλε και η ύπαρ�η μιας νυ�τ�πετα-λ�ύδας π�υ τ� επιστημ�νικ� της �-ν�μα είναι A�ερ�ντία ή Aτρ�π�ς. T�μέγεθ�ς της, π�υ �θάνει μέ�ρι καιτα 13 εκατ�στά, τ� μέλι π�υ ρ�υ�ά,η κλαψιάρικη �ωνή της και η πάνωστη ρά�η της μακά�ρια εικ�να μιας ι-μπρεσι�νιστικά σ�εδιασμένης νε-κρ�κε�αλής, παγκ�σμια τη �ά�τισαννεκρ�κε�αλή. M�ν�ν �ι Iρλανδ�ί τηλένε «πεταλ�ύδα της μάσκας». Φαί-νεται πως η �αντασία τ�υ απλ�ύ αν-θρώπ�υ, π�υ τ�σ� κ�ντά ��ύσε στ�δάσ�ς και τ� λι�άδι, δεν �ρειάστηκεπ�λύ κ�π� για να την πιστέψει αν-θρώπινη νεκρ�ψυ�ή. Περίπ�υ �μ�ιαείναι και η αδελ�ή της, η A�ερ�ντίαη Στυ�, π�υ �ει στη Mαλαισία και π�υμε τη σειρά της ενέπνευσε τ�νThomas Harris π�υ έγραψε τ� σενά-ρι� τ�υ κινηματ�γρα�ικ�ύ έργ�υ «HΣιωπή των Aμνών» (1992–5 �ρα�είαOσκαρ).

Στην Παναγία την Περί�λεπτ� της A�ρίδας, στην K�ίμηση της Θε�τ%κ�υ π�υ τ� 1294/95 'ωγρά�ισαν �ι Θεσσαλ�νι-κείς Mι�αήλ Aστραπάς και Eυτύ�ι�ς, η ψυ�ή της Παναγίας δεν δεί�νεται %πως συνήθως σαν νι�γέννητ� σπαργανω-μέν� �ρέ��ς. Δεί�νεται σαν κ�ριτσάκι ντυμέν�, π�υ ’�ει και �τερά π�υλι�ύ.

Eικ�νίδι�, σε μεγαλύτερη εικ%να τ�υ Eμμαν�υήλ Σκ�ρδίλη στην Πάτμ� (IZ΄αι.), με παράσταση της K�ιμήσεως τ�υ Aγί�υ Oν�υ�ρί�υ. H ψυ�ή τ�υ αγί�υ�γαίνει απ% τ� στ%μα τ�υ σαν περιστέρι και � Xριστ%ς ετ�ιμά'εται να την πά-ρει στα �έρια T�υ.

T�υ Γεωργί�υ Δημητρ�κάλλη

Aν. καθηγητή Δημ�κρίτει�υ Πανεπιστημί�υ Θράκης

ΓIA μας τ�υς �ριστιαν�ύς, Aγγελ�ςείναι � άγγελ�ς τ�υ Θε�ύ, τ�υ δικ�ύμας Θε�ύ. Φαίνεται �μως �τι η ιδέαγια την ύπαρ�η αγγελικών πλασμά-των, περίπ�υ σαν τ�υς αγγέλ�υςτ�υς δικ�ύς μας, είναι πανάρ�αιη καιπαγκ�σμια. Hδη για δύ� στί��υς τ�υHσι�δ�υ απ� τ� «Eργα και Hμέραι»(στ. 253-254), πιστεύεται �τι υπ�ν�-�ύν �ύλακες αγγέλ�υς· «Tρις γαρμύρι�ί εισιν επί �θ�νί π�υλυ!�τεί-ρη/αθάνατ�ι Zην�ς �ύλακες θνητώνανθρώπων». Φύλακες �μως αγγέ-λ�υς ή�εραν και �ι I�υδαί�ι («Ψαλ-μ�ί», 90 (91), 11), ενώ η Eκκλησία μαςεύ�εται για �ύλακες αγγέλ�υς «τωνψυ�ών και των σωμάτων ημών», κι �ιαγι�γρά��ι της τ�υς !ά%�υν να στέ-κ�νται δίπλα στις π�ρτες των εκκλη-σιών. Φύλακες αγγέλ�υς �έρ�υμεκαι απ� τ�υς μ�υσ�υλμάν�υς, τ�υςM�γγ�λ�υς, τ�υς Eσκιμώ�υς, τ�υςEρυθρ�δερμ�υς της B�ρειας Aμερι-κής, τ�υς Mασάις της A�ρικής κ.�.κ.Στ�υς τελευταί�υς � �ύλακας-άγγε-λ�ς στ� τέλ�ς γίνεται και ψυ��π�-μπ�ς. T� ίδι� ανα�έρεται και στ�ν«Φαίδωνα» τ�υ Πλάτωνα· «Λέγεταιδε �ύτως, ως άρα τελευτήσαντα έ-καστ�ν � εκάστ�υ δαίμων, �σπερ%ώντα ειλή�ει, �ύτ�ς άγων επι�ειρείεις δη τινα τ�π�ν».

Παγκ�σμιτηταH παγκ�σμι�τητα της ιδέας των

αγγέλων ίσως ��είλεται στην πα-γκ�σμι�τητα των σαμάνων, αυτώντων μάγων και γητευτών π�υ με τε-�νικές έκστασης «πετ�ύν» στ�υς�υραν�ύς ή σε άλλ�υς τ�π�υς μα-κριν�ύς, κι είναι κάτι ανάμεσαστ�υς θε�ύς και τ�υς ανθρώπ�υς.T� πέταγμα �μως στ�υς �υραν�ύςδεν ήταν μ�ν� δ�υλειά των σαμά-νων, αλλά και ανάγκη εσώτερη τ�υανθρώπ�υ π�υ ήθελε τ�υ π�υλι�ύνα μ�ιάσει, π�υ ήθελε να ανέ!ει«στα �υράνια». Eτσι άλλ�τε σ�εδιά-%ει πτητικές μη�ανές, �πως � Λε�-νάρντ� Nτα Bίντσι, ή �τιά�νει τε-�νητά �τερά �πως στην περίπτωσητ�υ Iκαρ�υ και τ�υ Πασί�ιλ�υ.Aλλ�τε πάλι ε�ιππεύει άλ�γα �τε-ρωτά, �πως στην αρ�αία μας μυθ�-λ�γία, ή διά��ρα πραγματικά ή �α-νταστικά π�υλιά, �πως σε πρ�ϊστ�-ρικ�ύς μεσ�π�ταμιακ�ύς κυλίν-δρ�υς ή ελληνιστικά μωσαϊκά. Eτσι,κλεισμέν�ς μέσα σε μεγάλ� καλάθιή κλ�υ!ί π�υ τ� σήκωναν ψηλά γύ-πες �τερωτ�ί ανέ!ηκε κι � Mεγαλέ-�αντρ�ς στ�υς �υραν�ύς, έτσι και �Mωάμεθ, κα!άλα στ� ανθρωπ�πρ�-σωπ� άλ�γ� τ�υ, τ� Mπαράκ, έ��-ντας για �δηγ� τ�υ τ�ν Aρ�άγγελ�Γα!ριήλ. Σε μικρές τέλ�ς πρωτ�γ�-νες κ�ινωνίες η για �υράνια τα�ίδιαεπιθυμία ικαν�π�ιείται με ��ρ�ύςπ�υλιών ή σε π�υλιά μασκαρέματα

σε �ρισμένες τακτές τελετ�υργίες.Oταν τ� ανέ!ασμα στ�υς �υραν�ύςδεν γιν�ταν με «πέταγμα», γιν�τανμε σκάλα, κι άλλ�τε, σε �ρ�ν�υς πα-νάρ�αι�υς, �ταν δεν υπήρ�ε ακ�μα� Θάνατ�ς, μια σκάλα ένωνε τ�νOυραν� με τη Γη και �ι άνθρωπ�ιτην ανε!�κατέ!αιναν εύκ�λα. Oισαμάν�ι τη σκάλα αυτή σήμερα τη

�τιά�ν�υν, και � αριθμ�ς των !αθ-μίδων τ�υς είναι μυστικ�ς και η �ύ-ση τ�υς ��!ερή· κάπ�τε απ� σπα-θιά και μα�αίρια. Mια σκάλα συμ!�-λική με σκαλ�πάτια ε�τά �ρησιμ�-π�ι�ύσαν και στα Mυστήρια τ�υ Mί-θρα, ενώ πρωτ�γ�νες �υλές !ά-ν�υν στ�υς τά��υς των πεθαμένωντ�υς ρα!διά με σκαλ�πατάκια π�υ η

ψυ�ή θα τα ανε!εί στ�ν �υραν� ναπάει. Mακριν�ς απ�η��ς �λων αυ-τών η ι�υδαϊκή «Kλίμα� τ�υ Iακώ!»(Γένεσις, κη΄, 12), «H Kλίμα� τ�υ Πα-ραδείσ�υ» (Oυραν�δρ�μ�ς Kλίμα�,Πνευματική Kλίμα�) τ�υ Aγί�υ Iωάν-ν�υ της Kλίμακ�ς (ΣT΄ αι.), η σκάλαπ�υ !λέπει � Mωάμεθ και π�υ απ�την Iερ�υσαλήμ ανε!αίνει στ�υς�υραν�ύς, ενώ � Nτάντε στ�ν «Πα-ράδεισ�» της «Θείας Kωμωδίας»τ�υ μιλάει για μια σκάλα �ρυσή �ρ-θ�στητη, π�υ η ματιά τ�υ δεν έ�τα-νε στην κ�ρυ�ή της.

Oι άγγελ�ιτων �ριστιανών

Oι άγγελ�ι των �ριστιανών είναιδημι�υργήματα τ�υ Θε�ύ, αλλά άυ-λ�ι και ασώματ�ι, ανήκ�υν στην «α�-ρατ� κτίσι». Σύμ�ωνα με τις επικρα-τέστερες απ�ψεις των πατέρων, αλ-λά και τ� απ�κρυ�� «Διήγησις καιΠ�λιτεία Aδάμ και Eύας», δημι�υρ-γήθηκαν και αυτ�ί κατ’ εικ�να καικαθ’ �μ�ίωσιν, �πως δηλαδή και �ιάνθρωπ�ι, γι’ αυτ� και δύ� ��ρέςστην Aπ�κάλυψη τ�υ Iωάνν�υ ανα-�έρ�νται σαν σύνδ�υλ�ι των ανθρώ-πων. Aν και η υπ�στασή τ�υς δενπρ�σδι�ρί%εται π�υθενά με σα�ή-νεια, είναι �πωσδήπ�τε �ντα πνευ-ματικά, αθάνατα, �ωρίς �ύλ�, �ωρίςανάγκη τρ��ής (εκτ�ς εάν τρέ��-νται με α�ρατη πνευματική τρ��ή),κι �ταν για λ�γ�υς θείας �ικ�ν�μίαςτρώνε μα%ί με τ�υς ανθρώπ�υς, αυ-τ� γίνεται �αιν�μενικά, �πως ρητάδιευκρινί%εται στ� !ι!λί� τ�υ Tω!ίτ.Oτι έ��υν ελευθερία !�υλήσεως α-π�δεικνύεται απ� τ� �τι �ρισμέν�ιπαρέ!ησαν τη θέληση τ�υ Θε�ύ κι α-μάρτησαν (Γένεσις, στ΄, 1–4), ενώ άλ-λ�ι, σύμ�ωνα �μως με απ�κρυ�ακείμενα, τ�ν αντιστρατεύτηκαν. Oιδεύτερ�ι, � Σατανάς και �ι άγγελ�ίτ�υ, παίρν�υν συ�νά μ�ρ�ή αγαθών


Aγγελ�ι: μια �ικ�υμενική ιδέαMια αρ�ετυπική σύλληψη κ�ινή σε λ�υς τ�υς λα�ύς

Σαμάν�ς π�υ πετά (Σ�έδι�ν Eσκιμώ�υ).

Mεσ�π�ταμιακ�ς κύλινδρ�ς με πα-ράσταση ανθρώπ�υ π�υ πετά ε�ιπ-πεύ�ντας ένα μεγάλ� π�υλί.

O Aγγελ�ς � ψυ��π�μπ�ς, «της ύστατης π�ρείας ημών !εναγ�ς», �πως θα’λεγε � Παπαδιαμάντης, εμπνέει ακ�μα και σήμερα τ�υς γλύπτες μας. Σύγ-�ρ�ν� έργ� στ� A΄ Nεκρ�τα�εί� των Aθηνών με τ�ν άγγελ� π�υ στα �έριατ�υ κρατάει τ�υ πεθαμέν�υ την ψυ�ή· μικρ� τρεμάμεν� π�υλί τ�υ Παραδεί-σ�υ, έτ�ιμ� για τ�ν Θρ�ν� τ�υ Θε�ύ.


Σε �ρ�ν�υς πανάρ�αι�υς, �ταν δεν υπήρ�ε ακ�μα � θάνατ�ς, μια σκάλα ένω-νε τ�ν �υραν� με τη γη και �ι άνθρωπ�ι την ανε&�κατέ&αιναν εύκ�λα. Tη συμ-&�λική αυτή σκάλα τη �ρησιμ�π�ι�ύσαν στα Mυστήρια τ�υ Mίθρα, �ι σαμάν�ιτην �τιά�ν�υν έως σήμερα, ενώ πρωτ�γ�νες �υλές &ά'�υν στ�υς τά��υς ρα-&διά με σκαλ�πατάκια για να ανε&εί η ψυ�ή στ�ν �υραν�. Mακριν�ς απ�η��ς�λων αυτών είναι, μετα!ύ άλλων, η «Oυραν�δρ�μ�ς Kλίμα!» τ�υ Aγί�υ Iωάν-ν�υ της Kλίμακ�ς, απ� την �π�ία είναι εμπνευσμένη η εικ�να της �ωτ�γρα-�ίας. Πρ�ϋπ�θεση για την ηθική &ελτίωση των μ�να�ών είναι η κατάκτησητριάντα αρετών π�υ έ��υν πάρει τη μετα��ρική μ�ρ�ή ισάριθμων σκαλ�πα-τιών. Tέμπερα σε !ύλ�, τέλ�ς 12�υ αι. (Iερά M�νή Aγίας Aικατερίνης Σινά).

T� θέμα των αγγέλων π�υ πετώντας �δηγ�ύν δικαίων ψυ�ές στ�υς Oυρα-ν�ύς, στ�υς «K�λπ�υς τ�υ A&ραάμ», είναι κ�ιν�τατ� για τ�υς Xριστιαν�ύς.Στην ισλαμική μικρ�γρα�ία τ� θέμα είναι απ�λυτα ίδι�, παρά τις δια��ρέςστ� �λ� ύ��ς και στα ε!ωτερικά μ�ρ��λ�γικά στ�ι�εία (M�υσεί� T�π–KαπίKωνσταντιν�υπ�λεως).

αγγέλων για να ταλανίσ�υν αγί�υςκαι ανθρώπ�υς (κυρίως σε συνα�ά-ρια). T� �τι αισθάν�νται και συναι-σθάν�νται, αν ��ι σύμ�ωνα με τακείμενα τ�υλά�ιστ�ν σύμ�ωνα μετ�υς καλλιτέ�νες π�υ τ�υς απεικ�νί-%�υν και την υμν�γρα�ία, απ�δει-κνύεται απ� τ� θρήν� τ�υς κατά ταπάθη τ�υ Kυρί�υ. O αριθμ�ς τ�υςδεν είναι καθ�ρισμέν�ς. Aν και στ�!ι!λί� τ�υ Tω!ίτ � Pα�αήλ λέει �τιείναι «εις εκ των επτά αγίων αγγέ-λων» τ�υ Θε�ύ, �αίνεται �τι � αριθ-μ�ς τ�υς είναι π�λύ μεγαλύτερ�ς·στ� κατά Mατθαί�ν Eυαγγέλι�ν �Σωτήρας ανα�έρεται σε λεγεώνεςαγγέλων (κστ΄ 53).

Oι άγγελ�ι, για την ακρί!εια �ι �υ-ράνιες δυνάμεις, και σύμ�ωνα με τ�«Περί Oυρανίας Iεραρ�ίας» τ�υ(Ψευδ�)Δι�νυσί�υ τ�υ Aρε�παγίτ�υ,π�υ ανεπισήμως γίνεται δεκτ�, �ωρί-%�νται σε τρεις τά�εις: α) Xερ�υ!ίμ,Σερα�είμ, Θρ�ν�ι (Tρ��ί), !) E��υ-σίες, Kυρι�τητες, Δυνάμεις, γ) Aγγε-λ�ι, Aρ�άγγελ�ι, Aρ�αί. Oν�ματα έ-��υν μ�ν�ν �ι Aρ�άγγελ�ι και �ρι-σμέν�ι άγγελ�ι. Στην Aγία Γρα�ή α-

να�έρ�νται μ�ν�ν �ι Aρ�άγγελ�ι Mι-�αήλ, Γα!ριήλ και Pα�αήλ, αλλά απ�την ι�υδαϊκή και �ριστιανική παρά-δ�ση �έρ�υμε π�λύ περισσ�τερ�υς,�πως Zωτιήλ, Oυριήλ, Pαγ�υήλ, Σα-ριήλ, Φαν�υήλ (Aπρ�κυ�α ΠαλαιάςΔιαθήκης), A%αήλ, I�θύς, Pενέλ (έρ-γα μικρ�τε�νίας), Aγαθ�υήλ, Aθα-ναήλ, A�αμαήλ, Kαλ�υήλ (μετα!υ%α-ντινές τ�ι��γρα�ίες). Σε σ�λωμ�νι-κές και μαγικά !ι!λία !ι!λία !ρί-σκ�υμε κι άλλ�υς, π�υ δεν �έρ�υμεαν υπηρετ�ύν και ε�υπηρετ�ύν τ�νΘε� μας ή τ�ν Aρ��ντα τ�υ Kακ�ύ ήαν είναι υ!ριδικές πνευματικές υ-πάρ�εις, π�υ δεν ανήκ�υν π�υθενάπαρά μ�ν�ν στ�υς μάγ�υς και στιςμάγισσες ή τ�υς αλ�ημιστές και τ�υςαπ�κρυ�ιστές, π�υ τ�υς πιστεύ�υν.O αρ�άγγελ�ς Σαμμαήλ π�υ ανα�έ-ρεται στ� απ�κρυ�� «Mαρτύρι�ντ�υ Hσαΐ�υ», απ� τ�υς σύμ�ωνα μετα απ�κρυ�α αρ�ηγ�ύς των κατάτ�υ Θε�ύ επαναστατών αγγέλων, εί-ναι αυτ�ς π�υ παρ�τρυνε τ� �ίδι να�εγελάσει την Eύα, ενώ στ� απ�κρυ-�� τ�υ «Eνώ�» ανα�έρ�νται �ν�μα-


Πιάτ� με παράσταση τ�υ αρ�αγγέλ�υ Mι�αήλ π�υ απ� τα μαλλιά κρατάει τηνψυ�ή–είδωλ� εν�ς «αμεταν�ητ�υ», π�υ μ�λις &γήκε απ� τ� στ�μα τ�υ. Θέμαεικ�ν�γρα�ικ� �ρθ�δ�!�, �τιαγμέν� απ� τ�ύρκικα �έρια στην Kι�υτά�εια, ύ-στερα απ� παραγγελία Aρμενίων (M�υσεί� Bικτωρίας και Aλ&έρτ�υ στ� Λ�ν-δίν� – 1719).



στί είκ�σι τέσσερις επαναστάτες άγ-γελ�ι. H ασα�ής �ύσις και υπ�στα-σις των αγγέλων δημι�ύργησε μερι-κές ακραίες θέσεις. Eτσι �ι Σαδδ�υ-καί�ι δεν πίστευαν στην ύπαρ�η αγ-γέλων (Πρά�εις των Aπ�στ�λων, κγ΄,8) ενώ αλλ�ύ δημι�ύργησε κάπ�ι�είδ�ς αγγελ�λατρείας, π�υ � Aπ�-στ�λ�ς Παύλ�ς κατακρίνει στην«Πρ�ς K�λασσαείς» επιστ�λή τ�υ(!΄, 18). Tην πρ�ς τ�υς αγγέλ�υς τιμήκαθ�ρισε η Oικ�υμενική Σύν�δ�ςτης Nικαίας (325), π�υ πρ�καλώνταςίσως κάπ�ια νέα αγγελ�λατρεία (ή έ-�αρση;), εί�ε ως απ�τέλεσμα την κα-ταδίκη της απ� τη Σύν�δ� της Λα�δι-κείας (343) και τ�ν με πρ�σ��ή επα-ναπρ�σδι�ρισμ� τής πρ�ς τ�υς αγ-γέλ�υς τιμής απ� την E!δ�μη Oικ�υ-μενική Σύν�δ� (787). Aυτή η ασα�ής�ύσις και υπ�στασις των αγγέλων εί-�ε και ως απ�τέλεσμα �ι άγγελ�ι τηςAγίας Γρα�ής, �ι άγγελ�ι των λαϊκώνμας δ��ασιών και �ι άγγελ�ι της �ρι-στιανικής εικαστικής θεματ�γρα�ίαςκαι υμν�γρα�ίας να μην ταυτί%�νται�ύτε πάντ�τε �ύτε σε �λα. Kατ’ αρ-�ήν, σύμ�ωνα με την Aγία Γρα�ή, ε-κτ�ς των Xερ�υ!είμ και των Σερα-�είμ, �ι άγγελ�ι δεν έ��υν �τερά.

Πρ�κειται για κάτι π�υ, για κάθεXριστιαν� σ’ �π�ι� δ�γμα και αν ανή-κει, είναι ��ι μ�ν�ν ε�ωπραγματικ�αλλά και αδιαν�ητ�. Γι’ αυτ� και �ι�ωρίς �τερά παραστάσεις των αγγέ-λων είναι σπανι�τατες, �πως π.�. στηΦιλ��ενία τ�υ A!ραάμ στ�ν Aγι� Bι-τάλι� της Pα!έννας (ΣT΄ αι.).

Στη �ριστιανική τέ�νη

Oι άγγελ�ι και �ι αρ�άγγελ�ι σπά-νια λείπ�υν απ� τις συνθέσεις της�ριστιανικής τέ�νης. Eνας κατάλ�-γ�ς των εικ�ν�γρα�ικών θεμάτωνστα �π�ία είναι απαραίτητη ή απλώςέ�ει επισημανθεί η παρ�υσία τ�υς,θα �επερν�ύσε κάτα π�λύ την εκα-τ�ντάδα. Tα θέματα !ασί%�νται κατ’αρ�ήν στην Aγία Γρα�ή, αλλά ε-μπλ�υτί%�νται στις λεπτ�μέρειές

P�υμανική εικ�να πάνω σε γυαλί τ�υ IΘ΄ αιώνα με παράσταση των αρ�αγγέ-λων Mι�αήλ και Γα&ριήλ. Στ�ν Zυγ� της Δικαι�σύνης π�υ � Mι�αήλ κρατάειδεν &ρίσκ�νται �πως συνήθως ψυ�ές–είδωλα, ψυ�ές–ανθρωπάκια, μα ένα'ευγάρι �τερά για να μας θυμίσ�υν την ψυ�ή–π�υλί.

O Mωάμεθ πάνω στ� Mπαράκ, τ� ανθρωπ�πρ�σωπ� άλ�γ� τ�υ, ακ�λ�υθεί τ�ν T'ιμπραήλ (=Γα&ριήλ), π�υ τ�ν �δηγείστ�υς Oυραν�ύς (Iσλαμικ� �ειρ�γρα��, γραμμέν� σε μανι�αϊκή γλώσσα).

�αήλ και Γα!ριήλ) �ι συνθέσεις με(αρ�)αγγελικά εικ�ν�γρα�ικά θέμα-τα είναι αναλ�γικά περισσ�τερες.

O πι� γνωστ�ς αρ�άγγελ�ς γιατ�υς �ριστιαν�ύς είναι � Mι�αήλ,π�υ � ίδι�ς δηλώνει �τι είναι «αρ�ι-στράτηγ�ς (της αγγελικής) δυνάμε-ως Kυρί�υ», �ταν εμ�ανί%εται στ�νIησ�ύ τ�υ Nαυή μπρ�στά στα τεί�ητης Iερι��ύς. O ίδι�ς είναι και ψυ��-π�μπ�ς. Tην ιδι�τητα των αγγέλωνως ψυ��π�μπών για πρώτη ��ρά α-νι�νεύ�υμε στ� !ι!λί� τ�υ Iώ!, ενώρητά ανα�έρεται στην παρα!�λήτ�υ �τω��ύ Λα%άρ�υ στ� κατά Λ�υ-κάν Eυαγγέλι�ν· «εγένετ� δε απ�θα-νείν τ�ν πτω��ν και απενε�θήναι υ-π� των αγγέλων εις κ�λπ�ν A!ρα-άμ». Mε την ιδι�τητα τ�υ ψυ��π�-μπ�ύ � Mι�αήλ και �ι άγγελ�ι ανα�έ-ρ�νται στις απ�κρυ�ες απ�καλύψειςτ�υ Mωυσέως και τ�υ Παύλ�υ, στηνι�υδαϊκής πρ�ελεύσεως επίσης απ�-κρυ�η Διαθήκη τ�υ A!ραάμ, καθώςκαι σε απ�κρυ�η λατινική περιγρα�ήτης K�ιμήσεως της Θε�τ�κ�υ. Γι’αυτήν τ�υ την ιδι�τητα � λα�ς μαςπρ�σ�ν�μά%ει τ�ν Mι�αήλ Ψυ�άρη,Φ�!ερ�, Kαϊλιώτη κ.�.κ. Kάπ�τε ταυ-τί%εται με τ�ν ίδι� τ�ν Θάνατ� ή καιτ�ν Xάρ�. T�ύτη η τελευταία ταύτι-ση ερμηνεύει και τ� άλλως ακατα-ν�ητ� «Aη Xάρε μ�υ», π�υ !ρίσκ�υ-με σε παραλλαγή τ�υ γνωστ�ύ π�ιή-ματ�ς «Aκρίτας Kάστρ�ν έ�τισε», α-π� τη Σινασσ�·Kαλώς ήρτες, Aη Xάρε μ�υ, έλα ας

�άμ’ κι ας πι�ύμε.

M�υσ�υλμανικήθρησκεία

O Γα!ριήλ, λ�γω τ�υ Eυαγγελι-σμ�ύ, θεωρείται απ� τ� λα� μας γε-νικά άγγελ�ς �αρ�π�ι�ς, αν και, σύμ-�ωνα με τα απ�κρυ�α, είναι επι��ρ-τισμέν�ς με τ� θλι!ερ� καθήκ�ν νααναγγείλει στη Θε�μήτ�ρα την επι-κείμενη K�ίμησή Tης. Kάπ�τε, σπά-νια �μως, είναι και ψυ��π�μπ�ς, αλ-λά συνήθως παίρνει των καλών αν-θρώπων τις ψυ�ές. H μ�υσ�υλμανικήθρησκεία τ�ύ δίνει εκτεταμένα κα-θήκ�ντα, αν και είναι τρίτ�ς τη τά�ειαρ�άγγελ�ς· αυτ�ς π.�. υπαγ�ρευσεστ�ν Mωάμεθ τ� K�ράνι� και αυτ�ςήταν � �δηγ�ς τ�υ στ�υς Oυραν�ύς.Για τ�υς μ�υσ�υλμάν�υς πρώτ�ςαρ�άγγελ�ς είναι � Iσρα�ήλ, �Aρ�άγγελ�ς της Hμέρας της Kρίσε-ως, δεύτερ�ς � Mικα’ήλ (=Mι�αήλ),τρίτ�ς � T%ιμπρα’ήλ (=Γα!ριήλ) καιτέταρτ�ς � A%ραήλ, � Aρ�άγγελ�ςτ�υ Θανάτ�υ. Στ�υς μ�υσ�υλμά-ν�υς υπάρ��υν κι άλλ�ι αρ�άγγελ�ι,απ� τ�υς �π�ί�υς πρέπει ν’ ανα�έ-ρ�υμε τ�ν E!λίς. Oταν � Aλλά� έ-�τια�ε απ� πηλ� τ�ν πρωτ�πλαστ�,%ήτησε απ� τ�υς αγγέλ�υς τ�υ π�υτ�υς εί�ε �τιά�ει πι� πριν απ� καθα-ρή �ωτιά, να τ�ν πρ�σκυνήσ�υν.Oλ�ι τ�ν πρ�σκύνησαν, εκτ�ς απ�τ�ν E!λίς π�υ αρνήθηκε δηλών�-ντας �τι αρνείται να γ�νατίσει μπρ�-στά σ’ ένα πλάσμα �τιαγμέν� απ�πηλ�. Πρ�κειται για τη μ�υσ�υλμανι-κή αγγελική ανταρσία (K�ράνι�ν, XV,26-42), π�υ πρ�γενέστερα, !ρίσκ�υ-με σε μια απ� τις παραλλαγές τ�υ α-π�κρύ��υ «Διήγησις και Π�λιτείαAδάμ και Eύας».

τ�υς απ� απ�κρυ�α ι�υδαϊκά και�ριστιανικά κείμενα, αλλά και τηνIερή Παράδ�ση. Eνας κύκλ�ς παρα-στάσεων στηρί%εται μ�ν� στην IερήΠαράδ�ση (κυρίως τα συνα�άρια),�πως π..� «T� εν Xώναις Θαύμα τ�υAρ�αγγέλ�υ Mι�αήλ», ή η «Bύθιση

των Πλ�ίων των Σαρακηνών στηνKωνσταντιν�ύπ�λη» απ� τ�ν ίδι�αρ�άγγελ�, ενώ για άλλες παραστά-σεις δεν �έρ�υμε π�ια ακρι!ώς κεί-μενα εικ�ν�γρα��ύν. Σε να�ύς α-�ιερωμέν�υς στ�υς Aσωμάτ�υς ήτ�υς Tα�ιάρ�ες (= Aρ�αγγέλ�υς Mι-

T�υ Xρήστ�υ Mπ�υλώτη

Aρ�αι�λ�γ�υ στ� Kέντρ� Eρεύνης της Aρ�αι�τη-τ�ς της Aκαδημίας Aθηνών

ΔEN είναι τ� πιθαν και ε�ικτ , αλ-λά τ� απίθαν� και άπιαστ� π�υ μέσααπ την ένθεη μανία, τ� ραμα καιτη διαίσθηση �αράσσει ρη�ικέλευ-θα νέα μ�ν�πάτια στ� μέλλ�ν. Σαντέτ�ι�, τ� τα�ίδι στ� �εγγάρι πυρά-κτωνε αρ�αι θεν τα πι� �έ�ρενακαι «αναιδή» μυαλά ως τ� κατ’ ε��-�ήν παράδ�� αρ�ικά και για αιώ-νες, ώσπ�υ να γίνει επιστημ�νικ ςστ ��ς κι ύστερα μυθική πραγματι-κ τητα.

Aνάμεσα στ�υς «πρωτ�–αστρ�-ναύτες» � σ��ιστής Λ�υκιαν ς απ τα Σαμ σατα της Συρίας, αυτ ς �π�λυγρα� τατ�ς σκωπτικ ς αμ�ι-σ"ητίας των καιρών τ�υ, διεκδικείεπί#ηλα τ�ν κ τιν�, αν �ι της απ -λυτης πρωτιάς, σίγ�υρα πάντωςτ�υ πι� ευ�άνταστ�υ, διε��δικ�ύ σ� και περιπετειώδ�υς τα�ιδι�ύστην �υτ�πία. Aυτ�εκτ��ευθείς θε-αματικά τ�ν 2� αιώνα μ.X. στην υ-περ�πτική μ�να�ιά της θε�π�ιημέ-νης Σελήνης, εκεί π�υ μέ�ρι τ τε

ενδημ�ύσαν μύθ�ι μ ν� και δ��α-σίες θρησκευτικές, τ� διασκέδασεπ�λύ, τ�υ ’δωσε και κατάλα"ε, πε-ριγρά��ντας με αστείρευτ� ανα-τρεπτικ κέ�ι τα σα απερίγραπτααντίκρισε, έπαθε κι έμαθε εκεί ψη-λά –και τ� εγ�είρημά τ�υ, πως θαδ�ύμε παρακάτω, δις: μια με �τερά,την άλλη με ιστι�� ρ�!

O Σιραν�ντε Mπερ�εράκ

στ� �εγγάρι

Mέ�ρι τα πρ�ανακρ�ύσματα τηςδιαστημικής μας επ��ής θα "ρει τ��υτ�πικ τα�ίδι τ�υ Λ�υκιαν�ύ κιάλλ�υς παραδ��λ γ�υς μιμητές.Kανένας μως δεν θα παρα"γεί τ�αιρετικ , ανήσυ�� πνεύμα π�υ υ-πήρ�ε –εκτ ς απ ρ�μαντικ ς π�ιη-τής και �ι��μά��ς, κατά την ε�εικ -νιση τ�υ Eντμ ντ P�στάν– � λίανσυμπαθής μας Σιραν ντε Mπερ#ε-ράκ. Mε κίνητρ� κι αυτ ς τη σκωπτι-κή κριτική των καιρών τ�υ, κυρίωςδε των δ�γμάτων της Bί"λ�υ και τηςσυμ"ατικής ηθικής, θα επι�ειρήσει

τ� περιώνυμ� «Tα�ίδι στη Σελήνη»π�υ εκδ θηκε με τις δέ�υσες περι-κ�πές τ� 1657, δυ� �ρ νια δηλαδήμετά τ� θάνατ τ�υ, και γνώρισε τε-ράστια επιτυ�ία επιδρώντας μάλισταστ� έργ� ε�ε� ντων διαν�ητών καισυγγρα�έων πως τ�υ Φ�ντενέλ καιτ�υ B�λταίρ�υ, τ�υ Σ�υί�τ και τ�υBερν. Λίγ� πρωτύτερα (1649) εί�εκυκλ��ρήσει ένα ανάλ�γ� μα�ητι-κ παραδ��λ γημα τ�υ Zαν Mπ�-ντ�υάν με τ�ν �αρακτηριστικ τίτλ�«Tα�ίδι στ�ν κ σμ� της Σελήνης α-π τ�ν Nτ�μινίκ Γκ�νθάλεθ, Iσπαν τυ��διώκτη», έργ� μικρής συγκριτι-κά εμ"έλειας, μως απ�καλυπτικ κιαυτ απ’ την πλευρά τ�υ των πρ�σα-νατ�λισμών και τάσεων της γαλλι-κής διαν ησης μεσ�ύντ�ς τ�υ 17�υαι.

H αρ�ική αυτ�σ�έδια διαστημ�μη-�ανή τ�υ Σιραν ντε Mπερ#εράκ δενήταν παρά ένα ευ�υές παράδ�� α-νάμεσα στα τ σα άλλα της α�ήγη-σής τ�υ: «Eδεσα», λέει, «γύρω μ�υκάμπ�σα μπ�υκαλάκια γεμάτα δρ�-σ�σταλίδες, και η θέρμη τ�υ ήλι�υπ�υ τις έλκυε με σήκωσε τ σ� ψηλά,ώστε στ� τέλ�ς "ρέθηκα πάνω κι απ’

τα πι� ψηλά σύννε�α». Aντί για τ��εγγάρι μως, αυτή η πρώτη μη�α-νή τ�υ τ�ν τα�ίδεψε απ’ τη Γαλλίαως έ�ω απ την Eυρώπη, συγκεκρι-μένα ώς τη Nέα Γαλλία, απ π�υτελικά θα εκτ��ευθεί στ� διάστημαμε μια άλλη �ανταστική μη�ανή, πυ-ρ�κίνητη τ�ύτη τη ��ρά, περισσ τε-ρ� περίπλ�κη, π�υ έμ�ια#ε με «�λ�-γισμέν� δράκ�». A�ί#ει να σημειωθείπως αλλ�ύ, μετα�ύ των τρ πων π�υσυστήνει για την πτήση στις αυτ�-κρατ�ρίες τ�υ ήλι�υ ή τ�υ �εγγαρι-�ύ, είναι και τ�ύτ�ς: «να γεμίσειςμια λεπτεπίλεπτη άδεια σ�αίρα μεαέρα π�λύ αραι ή με καπν π�υ τ�"άρ�ς τ�υ να είναι ελα�ρύτερ� απ’την ατμ σ�αιρα».

Oσ� για την επιστρ��ή στη γη,–α��ύ �εσπάθωσε κει πάνω στ�ν�εγγαρίσι� παράδεισ� επί μακρ ν,ευ�υώς, με τ λμη και παρρησία–δεν �αναμπήκε στ�ν κ π� να επι-ν�ήσει μια τρίτη μη�ανή αλλά με πα-ραμυθική αυθαιρεσία και �ι�ύμ�ρπρ�τίμησε να εμπιστευθεί τ� έργ�σε κάπ�ι�ν απ μη�ανής αράπη, θε- ρατ� αιθερ�δρ μ�, � �π�ί�ς τ�ν


Hergé, Aπ�στ�λή στη Σελήνη, 1953. Hergé, Bήματα στη Σελήνη, 1954

Mη�ανές για εγγαρ τά�ιδαΛ�υκιαν�ς, Σιραν� ντε Mπερ�εράκ, I�ύλι�ς Bερν: λ�γ�τε�νικές «απ�στ�λές» στη Σελήνη

κ�υ"άλησε για μέρες διατρυπώνταςτ�υς �υραν�ύς, ώσπ�υ τ�ν ά�ησετελικά να πέσει ελεύθερα σε μια λ�-��πλαγιά, κάπ�υ στην Iταλία. Aπ ε-κεί, μετά τις αναγκαίες πρ�σευ�έςτων θε�σε"�ύμενων ιερέων, σαστι-σμένων απ’ την �υράνια πτώση τ�υ,και τα αλυ�τίσματα των ε�αγριωμέ-νων σκύλων γιατί μύρι#ε, λέει, ακ -μη �εγγαρίλα, μπάρκαρε για τη Γαλ-λία, με τ� μυαλ τ�υ κ�λλημέν� σταθαυμαστά και τα παρά�ενα τ�υ �εγ-γαρίσι�υ τα�ιδι�ύ τ�υ.

Aνάμεσα στη λ για ασέ"εια καιτην παράτ�λμη �αντασία �εδίπλωσε� Σιραν ντε Mπερ#εράκ με μαε-στρία περισσή �ιλ�σ��ικές ιδέες υ-ψηλής μ�ρ�ής, δίν�ντας συνάμαμέσα απ την κριτική αμ�ισ"ήτησητ� στίγμα μιας υπαρ�ιακής αγωνίαςπ�υ δεν ήταν δική τ�υ μ ν�. Eτσι, τ�«Tα�ίδι στη Σελήνη» π ρρω απέ�ειαπ μια απλά �ανταστική, ευτράπε-λη περιπλάνηση στην �υτ�πία. Eίναικαι πτήση στην αθέατη, τη σκ�τεινήπλευρά μιας άλλης σελήνης, εσωτε-ρικής, �ι λιγ τερ� πρ�κλητικής καιδισερεύνητης. Aκ μη και τα ευ�υήπαράδ��ά τ�υ πρ�δίδ�υν �ρθ�λ�γι-σμ , "αθιά γνώση των θετικών επι-στημών και δη της αερ�ναυτικής τέ-�νης των καιρών τ�υ. Mάλιστα � Θε- �ιλ�ς Γκ�τιέ απ�νέμει κατηγ�ρη-ματικά σ’ αυτ ν τ� εύσημ� της πρώ-της επιν ησης τ�υ αερ στατ�υ και �ι στ�υς αδελ��ύς M�νγκ�λ�ιέ, ε-κτιμώντας τη λεπτή σ�αίρα τ�υ π�υ, πως είδαμε, είναι μια απ’ τις πρ�-τειν μενες πτητικές μη�ανές για τ�τα�ίδι στ� διάστημα: «� αληθιν ς ε-πιν�ητής τ�υ αερ στατ�υ είναι, κα-τά τη γνώμη μ�υ, � Σιραν ντεMπερ#εράκ και �ι άλλ�ς!».

Mε τ� «Tα�ίδι στη Σελήνη» δεν ε-�αντλήθηκε "έ"αια τ� ασίγαστ� εν-δια�έρ�ν τ�υ Σιραν ντε Mπερ#ε-ράκ για διαστημικά τα�ίδια. Aνάλ�γακίνητρα τ�ν �δήγησαν να συγγράψειμε τ� ίδι� ύ��ς «Tα κράτη και �ι αυ-τ�κρατ�ρίες της Σελήνης και τ�υΉλι�υ» κι ακ μη την «Iστ�ρία τηςσπίθας», έργ� �αμέν� σήμερα, στ��π�ί� "άλθηκε να απ�δεί�ει τά�απως η Σελήνη είναι κατ�ικήσιμη.

O Tεντέν πριν απ’τ�ν Aρμστρ�νγκ

στ� �εγγάρι

Kι λα αυτά ώσπ�υ η �αντασία ε-��ρίστηκε απ’ τ� �εγγάρι. Mε τ� π�υ"γήκε � Aρμστρ�νγκ απ’ τη σεληνά-κατ� για τ�ν περίπατ� στη «Θάλασ-σα της Γαλήνης», καταπατήθηκανδ��αστικά και τελεσίδικα αιώνες μύ-θων, παραμυθιών και π�ίησης –τέρ-μα στις παραδ��λ�γίες!

Δέκα �ρ νια πρωτύτερα μως εί-�ε πρ�λά"ει � Bέλγ�ς Eρ#έ, με έναέ�υπν� παραλ�γ�τε�νικ «ματ» αρ-��μένης της δεκαετίας τ�υ 1950, ναεπανδρώσει μέσα απ δύ� κ μι� δι-κ τ�υ πύραυλ� και να στείλει τ�νTεντέν και την τρελ�παρέα τ�υ γιατα πρώτα "ήματα στη Σελήνη, �ρ�-ντί#�ντας "έ"αια και για την επάν�-δ τ�υς στη Γη.

Eκείνη μως η ευτράπελη απ�-στ�λή τ�υ Eρ#έ, π�υ έγινε με δάνεια

επιστημ�νικά υλικά και με τη σιγ�υ-ριά της �σ�ν�ύπω επερ� μενης πιαδιαστημικής κατάκτησης, εί�ε πίσωτης ένα σ�εδ ν εκατ �ρ�ν� τα�ίδι,θαυμαστά απίστευτ�, απίστευταπρ��ητικ , τ� τα�ίδι τ�υ I�υλί�υBερν «Aπ τη Γη στη Σελήνη».

H διαστημική ��λίδατ�υ Bερν

H γ νιμη, δαιμ�νιώσα �αντασίατ�υ ανθρώπ�υ π�υ συνέλα"ε τιςπτητικές μη�ανές, τα μη�αν�κίνητα��ήματα, τ� υπ�"ρύ�ι� και τ σα άλ-λα τε�ν�λ�γικά επιτεύγματα τ�υ20�ύ αιώνα δεν θα ά�ηνε μετέωρητην πανάρ�αια �ιλ�δ��ία για μιακαθ’ υπέρ"αση των �υσικών ν μωνανύψωση στ� διάστημα. Σ�εδίασελ�ιπ ν επιμελώς τ� πρώτ� αληθ�-�ανές διαστημικ �ημα, τη "�λίδα,επιν�ώντας συνάμα για την εκτ -�ευσή της απ’ τ� Στ �υνς Xιλ τηςΦλ ριντα τ� θρυλικ πια εκείν� γι-γάντι� καν νι, τ� K�λ�ύμπιαντ. Kαιτην επάνδρωσε με τ�υς πρώτ�υς ρι-ψ�κίνδυν�υς σταυρ�� ρ�υς τ�υδιαστήματ�ς, την ηρωική τριανδρίατων Mπάρμπικεϊν, Aρντάν και Nίκ�λ–σύμ"�λα και �ι τρεις της αυτ "�υ-λης ανάλωσης �άριν της επιστήμης.

Για τα δεδ�μένα τ�υ καιρ�ύ τ�υ,τ� διαστημικ τα�ίδι τ�υ Bερν, α-

σύλληπτ� ακ μη και απ’ τα πι� πρ�-�δευτικά μυαλά, εί�ε δικαίωμα ύ-παρ�ης μ ν�ν ως συναρπαστικ α-νάγνωσμα επιστημ�νικής �αντα-σίας. 3α�νιά#ει, ωστ σ�, τ� σημερι-ν αναγνώστη η δι�ρατική πρ�σέγ-γιση μιας επιστημ�νικής αλήθειαςσκ�τεινής και απρ�σπέλαστης με-σ�ύντ�ς τ�υ 19�υ αιώνα.

Kαι ναι μεν η εκτ �ευση της "�λί-δας, εκείν� τ� «πι� περίεργ� πείρα-μα των μ�ντέρνων καιρών», πωςλέει � Bερν, στέ�θηκε με λαμπρή ε-πιτυ�ία, παρέμενε μως "ασανιστι-κά άλυτ� τ� πρ "λημα της επιστρ�-�ής στη Γη. Eτσι, τ�ν καλπά#�νταενθ�υσιασμ π�υ διατρέ�ει �λ κλη-ρη την α�ήγηση σκιά#�υν "αριά, στ�τέλ�ς, � σκεπτικισμ ς, � � "�ς καιη αγωνία για την τύ�η της ηρωικήςδιαστημικής τριανδρίας: «Ήταν άρα-γε δυνατ να στείλ�υν "�ήθεια σ’αυτ�ύς τ�υς τ�λμηρ�ύς κατ�ίκ�υςτης Γης; O�ι, "έ"αια, γιατί εκείν�ι εί-�αν �ε�ύγει απ την ανθρωπ τηταυπερ"αίν�ντας τα ρια π�υ � Θε ςέ�ει επι"άλλει στα γήινα πλάσματα».H κατ’ επί�ασιν μ ν�ν ύ"ρις τ�υ αν-θρώπ�υ δεν αιτι�λ�γ�ύσε μως μιαεσαεί καταδίκη, μια αέναη μετεώρη-ση στ� διάστημα. Στην επιστημ�νικήαμη�ανία σπεύδει να δώσει � Bερνελπιδ�� ρα διέ��δ� μέσα απ τησταθερή πίστη στις δυνατ τητες

των τριών αστρ�ναυτών τ�υ. Δια"ά-#�υμε εκεί, στις ακρ�τελεύτιες αρά-δες: «Aλλωστε, τ�υς �έρω, είναι π�-λυμή�αν�ι. Oι τρεις τ�υς μ ν� έ-��υν συμμά��υς στ� διάστημα λεςτις γνώσεις της τέ�νης, της επιστή-μης και της τε�ν�λ�γίας. Mε τ σεςγνώσεις κάνεις ,τι θέλεις, και θαδείτε τι θα τα κατα�έρ�υν τελικά!»

Tα δυ� �εγγαρ�τά�ιδατ�υ Λ�υκιαν�ύ

H αγωνία τ�υ Bερν δεν εί�ε "έ"αιαταλανίσει π�σώς τ�υς ευρηματικ�ύςπαραδ��λ γ�υς π�υ σ� εύκ�λα έ-λυσαν τ�ν πηγαιμ στ� �εγγάρι, άλ-λ� τ σ� τα " λεψαν περί�ημα μετην επιστρ��ή. Για κείν�υς τα �εγ-γαρ�τά�ιδα δεν ήταν παρά μια ευ-τράπελη ν�ητική ακρ�"ασία, τ� πρ -σ�ημα για να ασκήσ�υν μα�ητικάκριτική διασκεδά#�ντας, –ενδε��μέ-νως και πρ�"ληματί#�ντας– ακρ�α-τές και αναγνώστες των καιρώντ�υς, πως έδει�ε με τ� διπλ εγ�εί-ρημά τ�υ � πρώτ�ς διδά�ας, � Λ�υ-κιαν ς.

Π�ι� άλλ� "ήμα θα ήταν θεαματικάπρ�σ��ρ τερ� απ’ τ� �εγγάρι για νατα ψάλλει ε� ασ�αλ�ύς απ�στάσεωςσε �υσικ�ύς �ιλ�σ ��υς, ιστ�ρι-κ�ύς, γεωγρά��υς και π�ιητές, αρ-�ής γεν�μένης με τ�ν Oμηρ�, να αμ-�ισ"ητήσει και να σατιρίσει τυ� ν υ-περ"�λές τ�υς ή ,τι, τέλ�ς πάντων,θεωρ�ύσε εκείν�ς υπερ"�λικ , ανα-κρι"ές ή μύθευμα; Στ� παράδ��,για να τ� αναιρέσει απ�τελεσματικά,αντιστρατεύει με μαεστρία έτι μεγα-λύτερα παραδ��λ�γήματα.

H μια απ’ τις διαστημικές τ�υ εκτι-νά�εις είναι μέρ�ς μ ν� μιας περιπε-τειώδ�υς �ανταστικής περιπλάνη-σης, μιας ��ρταστικά μπαρ κ μυθι-στ�ρίας, με τίτλ� «Aληθών διηγημά-των A και B». Tίτλ�ς ν��ύμεν�ς κατ’ευ�ημισμ ν, γιατί, καθώς δηλώνει κι� ίδι�ς, εισαγωγικά, απ��άσισε να τ�ρί�ει στ� ψέμα, να εκμεταλλευθεί, -πως τ σ�ι άλλ�ι πριν απ’ αυτ ν, τ�δικαίωμα να γρά�ει ,τι τ�υ κατέ"ειέ��ντας μως την ευθύτητα, σε α-ντίθεση με εκείν�υς, να �μ�λ�γήσει τι η μ νη αλήθεια π�υ θα πει είναιπως λέει ψέματα.

T� �εγγαρ�τά�ιδ� αυτ δήθεν έ�ωαπ’ τις πρ�θέσεις τ�υ. Συμ"άν απρ -"λεπτ�, �λ τελα τυ�αί�. Eτσι πωςαρμένι#ε ωραία και καλά με τ�τσ�ύρμ� τ�υ, ενέσκυψε τυ�ώνας�α�νικά, άρπα�ε τ� πλε�ύμεν� καιτ� μετεώρι#ε με ��υσκωμένα τα πα-νιά, κι α��ύ «αερ�δρ μησαν» για ε-πτά �λ κληρα μερ νυ�τα, σε ύψ�ςτριακ�σίων σταδίων, πρ�σσεληνώ-θηκαν �μαλά. Σκ πιμα �ωρίς ί�ν�ςτε�νικ�ύ πρ�"ληματισμ�ύ, τ� ιστι�-� ρ� τ�υ μεταμ�ρ�ώνεται εδώ ωςδιά μαγείας σε διαστημική μη�ανή,αερ�κίνητη, ιδεωδώς απ�γειώσιμηκαι πρ�σσεληνώσιμη π�υ κατά την ε-πιστρ��ή στη Γη θα πρ�σθαλασσω-θεί τ� ίδι� �μαλά.

Για κακή τ�υ τύ�η, �τάν�ντας στ��εγγάρι στρατ�λ�γείται πάραυτααυτ ς και τ� τσ�ύρμ� τ�υ απ τ�ν ε-κεί "ασιλιά, τ�ν Eνδυμίωνα, για ναπάρει μέρ�ς σε έναν ανελέητ� π λε-μ� των άστρων. Aντίπαλ�ς � "ασι-λιάς τ�υ Hλι�υ, � Φαέθ�ντας. Aιτία



H διαστημική ��λίδα τ�υ Bερν, απ� τ� �ι�λί� τ�υ «Aπ� τη Γη στη Σελήνη»(�αλκ�γρα�ία τ�υ 1865).


Iππ�λυτ�ς τ�υ στρατ�ύ των Σεληνιτών. Eικ�νατ�υ Δ. Kαλ�κύρη (Λ�υκιαν�ύ, Aληθινή Iστ�ρία,εκδ. «ύψιλ�ν», 1982).

Λα�αν�πτερ� τ�υ στρατ�ύ των Σεληνιτών. Eικ�ναΔ. Kαλ�κύρη (Λ�υκιαν�ύ, Aληθινή Iστ�ρία, εκδ.«ύψιλ�ν», 1982).

Aερ�μα�ία Σεληνιτών και Hλιωτών. Eικ�να Δ. Kα-λ�κύρη (Λ�υκιαν�ύ, Aληθινή Iστ�ρία, εκδ. «ύψι-λ�ν», 1982).

τ�υ κακ�ύ � επίμα��ς επ�ικισμ ςτ�υ Aυγεριν�ύ. Mε ακατάσ�ετα ευ-ρηματική διάθεση, �επερνώντας κά-θε ρι� κωμικής παραδ��λ�γίας,περιγρά�ει � Λ�υκιαν ς απ πρώτ��έρι, ντας μά�ιμ�ς, τις δυνάμειςτων αντίπαλων παρατά�εων. Tα πε-ρισσ τερα εκεί πάνω έπρεπε να πε-τ�ύν, καθώς η έκ"αση τ�υ αγώνα θακριν ταν πρώτιστα στις αερ�μα�ίες.Eτσι, �ι έν�πλες δυνάμεις τ�υ �εγ-γαρι�ύ, ανάμεσα στα άλλα αστείασώματα, περιλαμ"άν�υν τ�υς Iππ�-γυπ�υς, άντρες δηλαδή κα"άλα σεγύπες με τεράστια �τερά, τα Λα�α-ν�πτερα, ένα είδ�ς γιγάντιων π�υ-λιών π�υ αντί για π�ύπ�υλα έ��υνλά�ανα και μαρ�υλ �υλλα στη θέσητων �τερών, κι ακ μη τ�υς Aνεμ�-δρ�μ�υς –ιπτάμεν�ι αυτ�ί �ι με τη"�ήθεια �τερών αλλά �άρη στ�υςπ�δήρεις �ιτώνες τ�υς «π�υ τ�υς��υσκώνει � άνεμ�ς κι έτσι τα�ιδεύ-�υν σαν καρά"ια». Aπ’ την άλλη, στιςαερ�π�ρικές δυνάμεις των Hλιωτών:�ι Nε�ελ�κένταυρ�ι, μισ�ί άνθρω-π�ι, μισ�ί άλ�γα �τερωτά, π�υ «τ�μέγεθ�ς των ανθρώπων απ’ τη μέσηκαι πάνω ήταν σ� και τ�υ K�λ�σσ�ύτης P δ�υ και των αλ γων σ� έναμεγάλ� ��ρτηγ πλ�ί�»· και επιπλέ-�ν, �ι Aερ�κώνωπες, τ�� τες δηλα-δή πάνω σε μεγάλα κ�υν�ύπια, �ιKυν��άλαν�ι, άντρες σκυλ�μ�ύρη-δες κα"άλα σε �τερωτά "ελανίδια,και, τέλ�ς, �ι Iππ�μύρμηκες, κάτι�τερωτά θεριά π�υ μ�ιά#�υν με τε-ράστια μυρμήγκια.

Δεν είναι εδώ � �ώρ�ς να περιγρά-ψ�υμε τα ε�ω�ρενικά καθέστατατης μά�ης, �ύτε τα ανατρεπτικά ήθηκαι έθιμα και τα σα άλλα παράδ��ατ�υ �εγγαρ κ�σμ�υ είδε � Λ�υκια-ν ς. Nα π�ύμε μ ν� πως τ�υ έμελλε

να #ήσει και τ�ύτ� τ� παράδ��: α-��ύ Σεληνίτες και Hλιώτες υπέγρα-ψαν, εντέλει, ειρήνη, τ�υ #ήτησε �Eνδυμίωνας να μείνει πλάι τ�υ γιαπάντα, να πάρει μέρ�ς στ�ν επ�ικι-σμ τ�υ Aυγεριν�ύ, πρ�τείν�ντάςτ�υ μάλιστα ως δέλεαρ να τ�ν πα-ντρέψει με τ�ν γι� τ�υ, γιατί εκεί ε-πάνω, πως διαπίστωσε, γυναίκες -�ι μ ν� δεν υπήρ�αν αλλά �ύτε κατ’ ν�μα ήταν γνωστές. Eυγενικά μως� Λ�υκιαν ς δεν ενέδωσε στ� "ασι-λικ δέλεαρ. N�σταλγ ς αθεράπευ-τ�ς, επέμενε να μπαρκάρει για τ�διαστημικ τα�ίδι της επιστρ��ήςστη γη, π�υ θα συνε�ίσει τη �αντα-στική τ�υ περιπλάνηση με την ίδια α-στείρευτη ευρηματικ τητα.

T� άλλ� τ�υ τα�ίδι στ� �εγγάρι, α-κ�λ�υθ�ύμεν� επί τη ευκαιρία και α-π μια γρήγ�ρη πτήση ως τα �υράνιαδώματα τ�υ Δία, τιτλ��ρείται �α-ρακτηριστικά «Iκαρ�μένιππ�ς ήYπερνέ�ελ�ς» κι αρθρώνεται με τηνπρ�σ�ιλή σ’ αυτ ν μ�ρ�ή τ�υ σατι-ρικ�ύ διαλ γ�υ, π�υ ως λ�γ�τε�νικ είδ�ς υπήρ�ε στην �υσία δημι�ύργη-μά τ�υ, πάνω στη "άση τ�υ πλατωνι-κ�ύ διαλ γ�υ. Φερέ�ων� τ�υ Λ�υ-κιαν�ύ εδώ � Kυνικ ς Mένιππ�ς (3�ςαι. π.X.), π�ύ τ σ� επηρέασε τ� έργ�τ�υ, εκθέτει καταλεπτώς σε κάπ�ι�να�ελή εταίρ� τα καθέκαστα τ�υθαυμαστ�ύ τα�ιδι�ύ τ�υ. Aπ�γ�η-τευμέν�ς απ’ τα ανθρώπινα –γελ�ία,ευτελή κι α"έ"αια, καταπώς τα κρί-νει– στρά�ηκε �ιλ�μαθής στη μελέ-τη τ�υ σύμπαντ�ς, κι επειδή απελπί-στηκε απ’ τη μωρία των �ιλ�σ �ων,π�υ �ι μ ν� δεν τ�ν απάλλα�αν απ’την παλιά τ�υ άγν�ια αλλά τ�ν μπέρ-δεψαν ακ μη πι� π�λύ, σκέ�τηκε:«διά μιας θα εύρισκα λύση λων τωναπ�ριών μ�υ, εάν υπήρ�ε τρ π�ς ν’

απ�κτήσω �τερά και ν’ ανέ"ω στ�ν�υραν ».

T� τε�νικ πρ τυπ� παλι και δ�-κιμασμέν�. «Eμη�ανεύθηκα κι εγώτ� πτέρωμα εκείν� τ�υ Δαιδάλ�υ»,ε�ηγεί � Mένιππ�ς, σε μια "ελτιωμέ-νη μως εκδ��ή. Aντί να κ�λλήσει τα�τερά πάνω τ�υ με κερί, εύτηκτ�στις α�τίνες τ�υ ήλι�υ, έκ�ψε τη δε-�ιά �τερ�ύγα εν ς αετ�ύ και την α-ριστερή εν ς γύπα, «καθώς μ ν�ναυτές μπ�ρ�ύν να αντέ��υν τ� "ά-ρ�ς τ�υ ανθρώπιν�υ σώματ�ς», καιτις στερέωσε γερά στ�υς ώμ�υς τ�υμε λ�υριά κατασκευά#�ντας στις ά-κρες τ�υς �ειρ�λα"ές. Eτσι, άρ�ισεασυγκράτητ�ς τις πρώτες δ�κιμα-στικές τ�υ πτήσεις, "αθμιαία λ� καιτ�λμηρ τερες, λ� και πι� μακρινές.Στην αρ�ή �αμηλ�πετ�ύσε, λέει, -πως �ι �ήνες, ύστερα �τερ�κ πησεαπ’ την Aκρ π�λη στ� θέατρ� τ�υΔι�νύσ�υ. Kι ταν πια διαπίστωσεπως η μη�ανή τ�υ λειτ�υργ�ύσε μια�αρά, απ�τ λμησε πετάγματα απ Πάρνηθα και Yμηττ ως τα ΓεράνειαOρη, για να �θάσει μέ�ρι τ�ν Tαΰγε-τ�. Για τ� �ιλ δ�� τα�ίδι μως στηΣελήνη επέλε�ε, ως έδει, τ�ν πι� ε-ντυπωσιακ τ π� απ�γείωσης, τ�νθε�� ρ� Oλυμπ�!

Δια��ρετικά απ’ ,τι στην άλλη,την π�λυτάρα�η παραμ�νή τ�υ Λ�υ-κιαν�ύ στ� �εγγάρι, σε τ�ύτ� τ� τα-�ίδι μ�ναδικ ς κάτ�ικ�ς εκεί ψηλά ��ιλ σ��ς Eμπεδ�κλής, σωστ �ω-τικ , μαύρ�ς σαν τ� κάρ"�υν�, γε-μάτ�ς στά�τες και καμέν�ς απ’ τ�αυτ "�υλ� ρίψιμ τ�υ στ�ν κρατήρατης Aίτνας. Στη Σελήνη αυτ ς έ�θα-σε τυ�αία, με �ημα τ�ν καπν τ�υη�αιστεί�υ, και έκτ�τε –ε�ηγεί στ�νMένιππ�– κατ�ικεί εκεί, αερ�"ατώ-ντας συνε�ώς και τρε� μεν�ς με

δρ�σ�σταλίδες. Aπ’ την απ στασητ�υ �εγγαρι�ύ τα πάντα στη γη, λέει� Mένιππ�ς στ�ν εταίρ�, �αίν�νταιμικρά, π�ταπά και αν�ύσια, μια κακ -�ωνη συναυλία, μια �ε�αρ"αλωμένη ρ�ηση: «Σ’ αυτ λ�ιπ ν τ� π�λύ-μ�ρ�� και π�λυπρ σωπ� θέατρ� -λα σα γίν�νταν ήταν �πωσδήπ�τεγελ�ία». Στ� στ �αστρ� πάνω απ’ -λ�υς �ι �ιλ σ��ι. Ψ γ�ς και σκώμ-μα εναντί�ν τ�υς συν�ψί#�νται, μετ�ν καλύτερ� τρ π�, στα παράπ�ναπ�υ παραγγέλνει η Σελήνη στ�ν Δίαμε τ�ν Mένιππ�: «απ καμα πια, Mέ-νιππε, να ακ�ύω τ σες π�λλές "ρι-σιές απ’ τ�υς �ιλ σ��υς π�υ άλληδ�υλειά δεν έ��υν απ’ τ� να ασ��-λ�ύνται διαρκώς με μένα... Mη λη-σμ�νήσεις, λ�ιπ ν, να πεις αυτά στ�Δία και να πρ�σθέσεις πως δεν μπ�-ρώ να μείνω πια στη θέση μ�υ, παράεκτ ς κι αν συντρίψει τ�υς �υσικ�ύς�ιλ σ��υς, αν κλείσει τ� στ ματων Διαλεκτικών, γκρεμίσει συθέμε-λα τη Στ�ά, κατακάψει την Aκαδημίακαι σταματήσει τις συ#ητήσεις τωνΠεριπατητικών. Eτσι θα "ρω την η-συ�ία μ�υ και θα πάψ�υν να με με-τρ�ύν καθημερινά».

H διαμ�νή τ�υ Mένιππ�υ στα θεϊ-κά, �υράνια δώματα αν�ίγει ένανδεύτερ� κύκλ� σκωπτικής κριτικήςτων �ιλ�σ �ων. Oμως � Δίας, "λ�-συρ ς, μη συγ�ωρώντας στ�ν Mέ-νιππ� την ύ"ρι να πετά�ει ως εκεί,πρ στα�ε να τ�υ α�αιρεθ�ύν αμέ-σως τα �τερά και να τ�ν �δηγήσει �Eρμής πίσω στη γη. Eτσι, τέλειωσε ά-δ��α και επιτιμητικά εκείν� τ� �εγ-γαρ�τά�ιδ�, γιατί σε λη την επι-στρ��ή επέμενε � Eρμής να τ�νκρατάει απ’ τ� α�τί σαν άτακτ� μα-θητ�ύδι, ώσπ�υ τ�ν πρ�σγείωσεστ�ν Kεραμεικ .


Πτητική μη�ανή με �ρι��ντια θέση τ�υ πιλ�τ�υ.

Λε�νάρντ� ντα BίντσιOι πτητικές μηανές τ�υ μεγάλ�υ �ραματιστή της Aναγέννησης

T�υ Δημητρί�υ Kαλλιγερ�π�υλ�υ

Δρ�ς Tε�νικών Eπιστημών, καθηγητή Tμήματ�ςAυτ�ματισμ�ύ TEI Πειραιά, γλύπτη

O ΛEONAPNTO ντα Bίντσι γεννήθη-κε τ� 1452 στ� �ωρι� Aνκιάν� κ�ντάστ� Bίντσι της Φλωρεντίας και πέθα-νε τ� 1519 στη Γαλλία.

H γέννησή τ�υ σηματ�δ�τεί την α-νατ�λή της Aναγέννησης στην ευ-ρωπαϊκή Δύση, σ�εδ�ν ταυτ��ρ�να–τι ειρωνεία– με την επι!�λή της �-θωμανικής κυριαρ�ίας στην Aνατ�λήτης. T� πνεύμα και η ψυ�ή, η επιστη-μ�νική π�λυπραγμ�σύνη και η καλλι-τε�νική ιδι�#υΐα, η ερευνητική ανη-συ�ία και η τε�νική ικαν�τητα εν�ςανθρώπ�υ έγινε � υπ�κειμενικ�ς πα-ράγ�ντας για την ανατρ�πή μιας μα-κρ��ρ�νης θε�κρατικής μεσαιωνι-κής αντίληψης και την απαρ�ή μιαςανθρωπ�κεντρικής καλλιτε�νικήςκαι επιστημ�νικής αναγέννησης.

T� π�λύμ�ρ#� έργ� τ�υ Iταλ�ύαυτ�ύ &ωγρά#�υ, γλύπτη, αρ�ιτέ-κτ�να, ανατ�μ�υ, #υσι�λ�γ�υ, !�τα-ν�λ�γ�υ, �ρνιθ�λ�γ�υ, #υσικ�ύ,μ�υσικ�ύ, #ιλ�σ�#�υ και μη�ανικ�ύ,στατικ�ύ, υδραυλικ�ύ, μη�αν�λ�-γ�υ, δημι�υργ�ύ τε�νικών σ�εδίωνπ�υ α#�ρ�ύν κατασκευές, π�λεμι-

κών μη�ανών, εργαλει�μη�ανών, γε-ρανών, ωρ�λ�γίων, γε#υρών, πλ�ί-ων και υπ�!ρυ�ίων, �αρακτηρί&εταιαπ� μια αντίληψη ανθρωπ�κεντρική.Mιαν αντίληψη π�υ !ά&ει τ�ν άνθρω-π� στ� κέντρ� της ιστ�ρίας και τηςδημι�υργίας, μιαν αντίληψη π�υ θε-ωρεί τη #ύση μητέρα κάθε γνώσης.

Eτσι, �ι πρ�σπάθειες τ�υ Λε�νάρ-ντ� να σ�εδιά&ει πτητικές μη�ανές�αρακτηρίστηκαν:

α) απ� την παρατήρηση της #ύσηςκαι την επιδίω'η αντιγρα#ής της και!) απ� τη �ρησιμ�π�ίηση της ανθρώ-πινης δύναμης σαν απ�κλειστική πη-γή ενέργειας.

Mε τις πτητικές τ�υ μη�ανές � Λε-�νάρντ� γυρί&ει πίσω στην αρ�αίαελληνική μυθική τε�νική αντίληψη,την τε�νική αντίληψη τ�υ Δαιδάλ�υ,υπ�στηρί&�ντας �τι:

«O άνθρωπ�ς, με τα τε�νικά τ�υ μέσακαι με μεγάλα �τερά, υπερνικώντας τηναντίσταση τ�υ αέρα, μπ�ρεί να κυριαρ-�ήσει πάνω τ�υ και να πετά�ει».

O Λε�νάρντ� με επιμ�νή επιδιώκεινα κάνει τ�ν άνθρωπ� να πετά'ει κι��ι τη μη�ανή. Θέλει � άνθρωπ�ς νακινεί τ� δημι�ύργημά τ�υ κι ��ι μ�ν�να ελέγ�ει την π�ρεία τ�υ. Kαι απ�-τυ�αίνει στ�ν άμεσ� αυτ� στ��. Kα-

O Λε�νάρντ�ντα Bίντσι(1452–1519).Φλωρεντιν�ς�ωγρά��ς, γλύπτης, αρ�ιτέκτ�νας,ανατ�μ�ς, μ�υσικ�ς, στ��αστής καιγενικά ερευνη-τής με ενδια�έ-ρ�ντα «επί πα-ντ�ς τ�υ επι-στητ�ύ». Yπήρ-"ε ένα απ� τακαθ�λικά πνεύ-ματα της Aνα-γέννησης (αυ-τ�πρ�σωπ�γρα-�ία, T�ρίν�,BibliotecaReale).


Mελέτη για την κατασκευή �τερ�ύ. Mελέτη για την κίνηση αρθρωτ�ύ �τερ�ύ με π�λλ�ύς #ρα�ί�νες.

τα#έρνει �μως να μελετήσει την αε-ρ�δυναμική, να σ�εδιάσει #τερά καιέλικες ικαν�ύς να δε�τ�ύν την άνω-ση, την ανυψωτική δύναμη π�υ πρ�-καλεί η τα�ύτητα τ�υ αέρα στα αε-ρ�δυναμικά σώματα και να αν�ί'ει έ-τσι τ� δρ�μ� στη σύγ�ρ�νη αερ�-ναυπηγική.

Πρωτ�τυπα σέδιαπτητικών μηανών

Tα σ�έδια πτητικών μη�ανών τ�υμεγάλ�υ ε#ευρέτη �ωρί&�νται, ωςπρ�ς την τε�νική τ�υς αντίληψη, σεδύ� εν�τητες.

H πρώτη !ασί&εται στη μελέτη τηςανατ�μίας τ�υ σκελετ�ύ και των #υ-σικών κινήσεων των π�υλιών και πε-ριέ�ει σ�έδια μη�ανών π�υ απ�σκ�-π�ύν στην πιστή ε'�μ�ίωση των κι-νήσεων αυτών. H δεύτερη είναι #τω-�ή σε αριθμ�, περιέ�ει ένα μ�ν� σ�έ-δι�, τ�ν αερ�κ��λία, π�υ απ�τελείπτητική μη�ανή με τη μ�ρ#ή έλικας.

Mελέτη για την κατασκευή �τε-ρ�ύ. O Λε�νάρντ� σπ�υδά&ει τη #ύ-ση, την �π�ία θεωρεί απ�κλειστικ�τ�υ δάσκαλ�, την αντιγρά#ει καισ�εδιά&ει #τερά �μ�ια με εκείνα τωνπ�υλιών. T� σ�έδι� τ�υ τ� συν�δεύ-ει με κατασκευαστικές παρατηρή-σεις:

«Nα κατασκευαστεί απ� �ύλ� ελάτης

ενισ�υμέν� με �λαμ�ύρι και να είναι ε-λα�ρύ. Nα είναι �τιαγμέν� απ� πανίκαι πάνω τ�υ να έ�ει κ�λλημένα �τερά,ώστε να είναι κατάλληλ� για τ�ν αέρα.T� ύ�ασμα πρέπει να είναι ενισ�υμέν�,αλλά κατά τη δ�κιμή μπ�ρεί να �ρησι-μ�π�ιηθεί λεπτ� �αρτί».

Mελέτη τ�υ �ρα�ί�να αρθρωτ�ύ�τερ�ύ. E��ντας κατασκευασμένεςαρθρώσεις τ� #τερ� αυτ� είναι δυ-νατ�ν να κινείται με τ� �έρι και τ�π�δι τ�υ πιλ�τ�υ, �ταν περιστρέ#�-νται αντίστ�ι�α �ι μ��λ�ί στα σημείαC και D τ�υ μη�ανισμ�ύ. H κίνηση έ-�ει π�λλ�ύς !αθμ�ύς ελευθερίας καιμεταδίδεται με τρ��αλίες, ιμάντεςκαι νήματα.

Mελέτη για την κίνηση αρθρωτ�ύ�τερ�ύ με π�λλ�ύς �ρα�ί�νες. Oμη�ανισμ�ς αυτ�ς επιτρέπει την αυ-τ�ματη επανα#�ρά τ�υ #τερ�ύ στηναρ�ική τ�υ θέση, �ταν �λ�κληρωθείη κίνηση. Eίναι ε#�διασμέν�ς μετρ��αλίες και ελατήρια και επιδιώκειμε έναν ιδιαίτερα περίπλ�κ� τρ�π�να ε'�μ�ιώσει τη #υσική κίνηση των#τερών των π�υλιών κατά την απ�-γείωση και την πρ�σγείωση.

Πτητική μη�ανή με �ρι��ντια θέσητ�υ πιλ�τ�υ. Στ� μη�ανισμ� αυτ� �πιλ�τ�ς 'απλωμέν�ς μπρ�ύμυτα, σε�ρι&�ντια θέση,κινεί με τα �έρια τ�υτα #τερά «κωπηλατώντας» στ�ν αέ-ρα και ελέγ�ει την κίνηση της μη�α-

νής μέσω μ��λών π�υ κινεί με τα �έ-ρια τ�υ ή με τα π�δια τ�υ. Στ� σ�έ-δι� σημειών�νται �ι εντ�λές: C νακατέ!ει, D μ��λ�ς για την ανύψωση,F και Gr μ��λ�ί π�διών, � ένας ανυ-ψώνει, � άλλ�ς κατε!ά&ει τα #τερά.

Πτητική μη�ανή με �ρθια θέση τ�υπιλ�τ�υ. Για να αυ'ήσει τ� μέγεθ�ςτων πτητικών μη�ανών τ�υ και τ� ε-κτ�πισμα των #τερών � Λε�νάρντ�επιδιώκει να �ρησιμ�π�ιήσει �λη τημυική δύναμη τ�υ ανθρώπ�υ. O πι-λ�τ�ς πρέπει να κινήσει εδώ τη μη-�ανή τ�υ με τα π�δια, τα �έρια και τ�κε#άλι «ασκώντας δύναμη 100 κι-λών».

Στ� σ�έδι� ανα#έρ�νται �ι διαστά-σεις της θε�ρατης αυτής μη�ανής:ύψ�ς !άσης: 12 μέτρα, άν�ιγμα #τε-ρών: 24 μέτρα, τ�'� διαδρ�μής #τε-ρών: 4,80 μέτρα.

O �λ�ς μη�ανισμ�ς απ�τελείται α-π� πλήθ�ς τρ��αλιών, τυμπάνων καιιμάντων και διαθέτει δύ� &εύγη #τε-ρών π�υ κιν�ύνται αντίθετα «σαντ�ν !ηματισμ� των αλ�γων».

Πτητική μη�ανή με εσωτερική �αλ-λίστρα. Aναγνωρί&�ντας τελικά � Λε-�νάρντ� �τι η ανθρώπινη μυική δύ-ναμη δεν αρκεί για να υπερνικήσειτη !αρύτητα και την αντίσταση τ�υαέρα πρ�σθέτει στην πτητική μη�α-νή τ�υ μια εσωτερική !αλλίστρα, ένατ�'�, η ελαστικ�τητα τ�υ �π�ί�υ θα

μπ�ρ�ύσε να απ�δώσει ενέργεια ι-κανή να κινήσει τα #τερά. Γρήγ�ρααπ�δεί�θηκε �τι και η ενέργεια τ�υτ�'�υ �ύτε επαρκής ήταν �ύτε διάρ-κεια εί�ε.

Aερ�κ�λίαςEνα μικρ� σ�έδι� τ�υ Λε�νάρντ�,

π�υ θυμί&ει σύγ�ρ�ν� ελικ�πτερ�,περιέ�ει μια νέα τε�νική αντίληψη.Eδώ εγκαταλείπεται η πρ�σπάθεια ε-'�μ�ίωσης των #τερών των π�υ-λιών. H έλικα, � κ��λίας, μια απ� τιςπέντε «απλές μη�ανές», μπαίνει σεκίνηση, για να πετύ�ει με μη�ανικ�#υσικ� τρ�π� την π�λυπ�θητη άνω-ση. O κ��λίας, έ�ει ακτίνα 4,80 μέ-τρα. Aπ�τελείται απ� μεταλλικ� ελι-κ�ειδή σκελετ�, και απ� τεντωμέν�λιν� ύ#ασμα. H περιστρ�#ική κίνησητ�υ κ��λία γίνεται με την απελευθέ-ρωση εν�ς εντατήρα, μιας μανι!έλ-λας, η �π�ία έ�ει πρ�ενταθεί με π�λ-λές περιελί'εις σ��ινι�ύ απ� τ�ν άν-θρωπ�.

Στ� σ�έδι� τ�υ � Λε�νάρντ� ανα-#έρει:

«N�μί!ω, �τι αν � μη�ανισμ�ς τ�υ κ�-�λία έ�ει κατασκευαστεί σωστά, δηλαδήαπ� λιν� πανί, με καλά κλεισμένα τα α-ν�ίγματα, και αν περιστρα�εί ενεργητι-κά, τ�τε � κ��λίας αυτ�ς θα δημι�υργή-σει στ�ν αέρα ένα είδ�ς περικ��λι�υ καιθα ανέ"ει στα ύψη».


H κατάκτηση των αιθέρωνAδελ��ί M�νγκ�λ�ιέ: �ι πρώτες πτήσεις με αερ�στατ�


Eκπαιδευτικύ

H ANAKAΛYΨH τ�υ αερστατ�υ εί-ναι τ� πι� σημαντικ �ήμα στ� τα�ίδιτ�υ ανθρώπ�υ στ�υς �υραν�ύς. Oιμεταγενέστερες ανακαλύψεις �ρη-σίμευσαν μν� στην τελει�π�ίησητων μεθδων αυτ�ύ τ�υ τα�ιδι�ύ. Tαπρώτα �ρνια της ιστ�ρίας τ�υ αε-ρ�στατισμ�ύ καταπλήσσ�υν τσ�για την τα�ύτητα με την �π�ία η νέαανακάλυψη ε�ελί�θηκε σε αυτή τηνπερί�δ� σ� και για τ� μέγεθ�ς τωναερ�στάτων, τη συ�νή επιτυ�ία τωνπρ�σπαθειών και τ� απαράμιλλ�κ�υράγι� αυτών π�υ πρώτ�ι «ά"η-ναν» τη γη. Oι γιατρ�ί της επ��ής εί-�αν απ�"ανθεί πως η πτήση μπ�ρείνα ήταν μ�ιραία για τ�ν ανθρώπιν��ργανισμ! Παρ’ λα αυτά �ι θέσειςστ� καλάθι τ�υ αερστατ�υ ήταν α-ντικείμενα μεγάλης διαμά�ης μετα-�ύ των υπ�ψή"ιων αερ�ναυτών.

Eπίσης, δεν είναι υπερ��λή να λε-�θεί τι κανένα γεγ�νς στην ιστ�-ρία δεν πρ�κάλεσε τέτ�ι� ενθ�υσια-σμ στα πλήθη, σ� �ι πρώτες πτή-σεις τ�υ 1783.

Aδελ��ί M�νγκ�λ�ιέ

H ε"εύρεση τ�υ αερστατ�υ �"εί-λεται στ�υς Γάλλ�υς αδελ"�ύς Z�-&έ" - Mισέλ και Zακ - Eτιέν M�νγκ�λ-"ιέ, και για την ακρί�εια ήταν � Z�-&έ" π�υ έκανε την ανακάλυψη καιμα&ί �ι δύ� αδελ"�ί την τελει�π�ίη-σαν. Παιδιά ενς �αρτ��ι�μή�αν�υστ� Aν�νέ, μία μικρή πλη στη ντιαΓαλλία, κ�ντά στη Λυών, απ νωρίςεί�αν επιστημ�νικά ενδια"έρ�ντακαι ταν ακμη κληρ�νμησαν την ε-πι�είρηση δεν έπαψαν να έ��υν τ�νειρ� της δυναττητας της πτήσης.T�ν N�έμ�ρι� τ�υ 1782, πιθανν στις5 τ�υ μηνς, � Z�&έ" εί�ε την έ-μπνευση να α�ι�π�ιήσει τ� γεγ�νςτι � καπνς υψώνεται πρ�ς τα επά-νω (�ωρίς "ανερή αιτία για τις ττεγνώσεις). Tα πρώτα τ�υ πειράματαμε ένα αερστατ� θερμ�ύ αέρ�ς,περιγρά"�νται ως ακ�λ�ύθως απ έ-ναν �ι�γρά"� τ�υ, τ�ν �αρν� τ�υΓκεράντ�: «Eμενε στην A�ινιν εκεί-νη την περί�δ�, π�υ �ι ενωμένες δυ-νάμεις της Γαλλίας και της Iσπανίαςπρ�σπαθ�ύσαν να π�λι�ρκήσ�υν τ�Γι�ραλτάρ. Kαθισμέν�ς μν�ς κ�ντάστ� τ&άκι, �νειρ�π�λώντας πως ή-ταν η συνήθειά τ�υ, κ�ίτα&ε μιαγκρα��ύρα π�υ απεικνι&ε τις ετ�ι-μασίες της π�λι�ρκίας. T�ν απ�γ�ή-τευσε τ� γεγ�νς τι δεν υπήρ�ετρπ�ς να πλησιάσει κανείς στ� κέ-ντρ� αυτ�ύ τ�υ μέρ�υς �ύτε απστεριά, �ύτε απ θάλασσα. Mήπωςθα μπ�ρ�ύσε να γίνει αυτ απ τ�ναέρα; O καπνς πηγαίνει πρ�ς τα ε-πάνω, δεν θα ήταν δυνατν να �άλεικάπ�ι�ς κάπ�υ τ�ν καπν και να τ�ν�ρησιμ�π�ιήσει; Παρακάλεσε μια νε-

Oι Γάλλι αδελ ί Mνγκλ ιέ, ε ευρέτες τυ πρώτυ αερ�στατυ με �εστ� αέρα. Aριστερά Z�έ Mισέλ (1740 -1810) και δε�ιά Zακ Eτιέν Mνγκλ ιέ (1745 - 1799).

H πρώτη δημ�σια δκιμή αερ�στατυ στ Aννέ της Γαλλίας, στις 5 Iυνίυ1783 (γκρα�ύρα επ�ής).

αρή γυναίκα π�υ έμενε μα&ί να τ�υ"έρει κ�μμάτια απ παλιά υ"άσμα-τα, και με αυτά έ"τια�ε ένα μικρμπαλνι. Aναψε μια "ωτιά κάτω απαυτ και τ� είδε να ανε�αίνει μέ�ριτ� τα�άνι πρ�ς μεγάλη έκπλη�η τηςκυρίας και απέραντη �αρά δική τ�υ.(Kατά μία άλλη εκδ��ή, πως καθ-ταν κ�ντά στ� τ&άκι, μια σακ�ύλαπ�υ �ρισκταν ανάπ�δα πάνω απαυτ, άρ�ισε να υψώνεται στ�ν αέρακαι αυτ �"ειλταν στ� τι � &εστςαέρας π�υ παγιδευταν μέσα σε αυ-τήν ήταν πι� ελα"ρς απ τ�ν κρύ�αέρα π�υ υπήρ�ε στ�ν άλλ� �ώρ� –για τ�ν ίδι� λγ� π�υ και � καπνς α-π μια "ωτιά πηγαίνει πρ�ς τα επά-νω). Aμέσως έγραψε στ�ν αδελ"τ�υ � �π�ί�ς �ρισκταν στ� Aν�νέ:«σ� μπ�ρείς πι� γρήγ�ρα κάνε πρ�-μήθειες απ ύ"ασμα και σκ�ινιά καισίγ�υρα θα δεις τα πι� καταπληκτικάπράγματα στ�ν κσμ�». Eπειτα απμερικές ιδιωτικές δ�κιμές, στις 4I�υνί�υ 1783, �ι αδελ"�ί M�νγκ�λ-"ιέ εκάλεσαν τ� συμ��ύλι� των α-ντιπρ�σώπων της Bι�αρέ να μα&ευ-τεί σε μια πλατεία στ� Aν�νέ για ναπαρακ�λ�υθήσει την επμενη ημέρατην απ�γείωση τ�υ καιν�ύργι�υτ�υς αερστατ�υ. Aυτ, με διάμετρ�10,60 μέτρων και περιεκτικτητα 800κ.μ., ήταν "τιαγμέν� με λ�υρίδες α-π ύ"ασμα ενισ�υμένες με ��ντρ�αρτί και απλώς κ�υμπωμένες μετα-�ύ τ�υς! Στ� κάτω μέρ�ς τ�υς, υπήρ-�ε μια πυρά π�υ έκαιγε σαν και μαλ-λί και πριν απ�γειωθεί ανέπτυ�ε τέ-τ�ια ανυψωτική δύναμη, ώστε δύ-σκ�λα τ� συγκρατ�ύσαν 8 δυνατ�ίάνδρες... T� αερστατ� σύντ�μα υ-ψώθηκε, παρά τη �ρ��ή, έ"τασε σεύψ�ς 140 μέτρων περίπ�υ και κατ-

πιν κατέ�αινε π�λύ αργά, δέκα λε-πτά αργτερα.

H επίδει�ηστις Bερσαλλίες

H πτήση αυτή έκανε τεράστια ε-ντύπωση και λα τα συμ�άντα κατα-γρά"ηκαν στα αρ�εία τ�υ συμ��υλί-�υ των αντιπρ�σώπων της περι"έ-ρειας της Bι�αρέ και μια ανα"�ρά ε-στάλη στην Aκαδημία Eπιστημών στ�Παρίσι π�υ τα νέα εί�αν άμεση καιενθ�υσιώδη υπ�δ��ή. Kανένας δεναμ"ισ�ήτησε τη σπ�υδαιτητα τηςανακαλύψεως π�υ �αιρετίστηκε μεέναν ενθ�υσιασμ �ωρίς πρ�ηγ�ύ-μεν� στην ιστ�ρία των ε"ευρέσεων.Σε έναν αιώνα γεμάτ� επιστημ�νικέςανακαλύψεις, άν�ιγε ένας καιν�ύρ-γι�ς κσμ�ς. H ακαδημία αμέσως &ή-τησε να συνε�ιστ�ύν τα πειράματακαι μάλιστα να γίνει μια επίδει�η στ�Παρίσι. Eτσι, � Eτιέν M�νγκ�λ"ιέ,π�υ εί�ε πι� κ�ινωνικ �αρακτήρα α-π τ�ν π�λυμαθή αλλά εκκεντρικZ�&έ", έ"υγε �ιαστικά για τ� Παρίσι.Tα αδέλ"ια ��ηθ�ύσε � "ίλ�ς καισυνάδελ"�ς �αρτ��ι�μή�αν�ς Pε�ι-γιν και μα&ί έ"τια�αν ένα μεγάλ�και ωραιτατα διακ�σμημέν� αερ-στατ� με 22,6 μ. ύψ�ς και 13 μ. διά-

μετρ�. Πριν απ την επίσημη παρ�υ-σίαση, έκαναν μια δ�κιμή με αερ-στατ� δεμέν�. H δ�κιμαστική αυτήαπ�γείωση πραγματ�π�ιήθηκε στις14 Σεπτεμ�ρί�υ 1783, απ τ�ν κήπ�τ�υ Pε�ιγιν στην �δ Nτε M�ντρέιγστ� Σεν Aντ�υάν. Oλα πήγαιναν κα-λά μέ�ρι π�υ �έσπασε �α"νική καται-γίδα και η δυνατή �ρ��ή κατέστρεψεεντελώς τ� αερστατ�. H κατάστασηήταν κρίσιμη για τ�υς αδελ"�ύς π�υεί�αν δεσμευτεί να παρ�υσιάσ�υν τ�επίτευγμά τ�υς στ�ν �ασιλιά Λ�υδ�-�ίκ� 16� και την αυλή τ�υ στις Bερ-σαλλίες. Eργα&μεν�ι 24 ώρες τ�24ωρ�, σύντ�μα κατασκεύασαν έναπι� γερ αλλά και πι� απλ αερστα-τ�. Eί�ε δια"�ρετικ μέγεθ�ς απ τ�πρ�ηγ�ύμεν�: 17,4 μ. ύψ�ς με 12,5πλάτ�ς και περιεκτικτητα 1.000 κ.μ.Hταν και αυτ αριστ�τε�νικά διακ�-σμημέν� με μπλε και �ρυσά. Eπειτααπ μια δέσμια δ�κιμή στ� εργ�στά-σι� τ�υ Pε�ιγιν 18 Σεπτεμ�ρί�υ, τ�αερστατ� μετα"έρθηκε στις Bερ-σαλλίες.

Oι M�νγκ�λ"ιέ εί�αν απ καιρτην πρθεση να επι�ειρήσ�υν τηνπρώτη ελεύθερη πτήση με επι�άτεςανθρώπ�υς, αλλά συνάντησαν τηνκατηγ�ρηματική άρνηση τ�υ �ασιλέ-ως. Eτσι έ�αλαν στ� αερστατ� ένα

πρ�ατ�, έναν κκ�ρα και μια πάπια,π�υ έγιναν �ι πρώτ�ι εναέρι�ι επι�ά-τες (πως η Λάικα, η μικρή σκυλίτσαη πρώτη αστρ�ναύτης). O κυριτε-ρ�ς λγ�ς της αρνήσεως τ�υ Λ�υδ�-�ίκ�υ ήταν πως δεν ή�εραν ττε αν ηατμσ"αιρα σε κάπ�ια απσταση α-π τ� έδα"�ς ήταν επαρκής για να α-ναπνέει � άνθρωπ�ς. Tα &ώα τ�π�θε-τήθηκαν σε ένα καλάθι, κάτω απ τ�αερστατ� π�υ �ρισκταν σε μια ε-�έδρα μέσα στ�ν ανακτ�ρικ αυλ-γυρ�. O �ασιλεύς μα&ί με τη �ασίλισ-σα Mαρία–Aντ�υανέτα παρατηρ�ύ-σαν απ κ�ντά τ� γέμισμα τ�υ αερ-στατ�υ μέ�ρι π�υ η δυνατή κακ�σμίατων καπνών, τ�υς έκαναν να απ�μα-κρυνθ�ύν. T� γέμισμα κράτησε λιγ-τερ� απ 10 λεπτά, �ρν�ς π�λύ μι-κρτερ�ς απ αυτν π�υ απαιτ�ύσεη παραγωγή ίσης π�στητας υδρ�-γν�υ. Mετά τρεις καν�νι��λι-σμ�ύς, (αυτ�ί �ι καν�νι��λισμ�ί έ-γιναν παράδ�ση εκείνη την περί�δ�ταν γινταν η απ�γείωση) τ� αερ-στατ� υψώθηκε μεγαλπρεπα καιάρ�ισε να γλιστράει στ�ν �υραν συ-ν�δευμεν� απ τις ενθ�υσιώδεις ε-πευ"ημίες τ�υ πλήθ�υς. Παρντεςήταν και αστρ�νμ�ι π�υ υπ�λγι-σαν με τα τηλεσκπιά τ�υς τι τ� αε-ρστατ� �επέρασε τα 500 μέτρα ύ-

ψ�υς πριν πρ�σγειωθεί, ύστερα απ8 λεπτά, στ� δάσ�ς της B�κρεσν, 4�ιλιμετρα περίπ�υ μακριά απ τ�σημεί� απ�γείωσης. O πρώτ�ς π�υέτρε�ε στ� μέρ�ς της πρ�σγείωσηςήταν � Πιλάτρ Nτε P�&ιέ, αυτς π�υέμελλε να είναι και � πρώτ�ς αερ�-ναύτης. Tα &ώα ήταν σώα, εκτς απτ�ν κκ�ρα, π�υ εί�ε �τυπημένη τηδε�ιά "τερ�ύγα απ μια κλωτσιά τ�υπρ�ατ�υ πριν απ την πτήση. T�πρ�ατ� τ� έ�αλαν αργτερα στ�υς�ασιλικ�ύς σταύλ�υς, τιμής ένεκεν.

O Λ�υδ��ίκ�ς 16�ς έδωσε τίτλ�ευγενίας στ�ν Πιέρ M�νγκ�λ"ιέ, πα-τέρα των δύ� αδελ"ών, π�υ έτσικληρ�ν�μ�ύσαν τ�ν τίτλ� και επίσηςτ�υ απένειμε τ� μετάλλι� τ�υ Aγί�υMι�αήλ. H Γαλλική Aκαδημία Eπιστη-μών, απ την πλευρά της, τ�υς έδω-σε τ� δικαίωμα να παρακ�λ�υθ�ύντις συνεδριάσεις της και τ�υς �ν-μασε μέλη της. Tέλ�ς, κυκλ�"ρησεμετάλλι� με ένα θαυμάσι� πρ�"ίλτων αδελ"ών, "ιλ�τε�νημέν� απτ�ν διάσημ� γλύπτη X�υντν, επειδή«κατέκτησαν» πως αναγρα"τανπάνω τ�υ «τ�ν αέρα πλωτ». Oι M�ν-γκ�λ"ιέ και � Zακ Aλε�άντρ Σε&άρΣαρλ (� άλλ�ς μεγάλ�ς τ�υ αερ-στατ�υ για τ�ν �π�ί� μιλάμε στη συ-



T αερ�στατ πυ επιδεί�τηκε στις Bερσαλλίες, στις 19 Σεπτεμ�ρίυ 1783,παρυσία τυ Λυδ�ίκυ 16υ και πλήθς κ�σμυ πυ �αιρέτισαν με μεγά-λ ενθυσιασμ� τ γεγν�ς. Σε ένα καλάθι κρεμασμέν στ κάτω μέρς τυμετέ ερε τρία �ώα, πυ επέ�ησαν της δκιμασίας (γκρα�ύρα επ�ής).

H απγείωση τυ πρώτυ επανδρωμένυ αερ�στατυ, στις 21 Nεμ�ρίυ1783, απ� τ δάσς τυ Bυλώνης με επι�άτες τν Zαν Φρανσυά Πιλάτρ ντεP�ιέ και τν μαρκήσι Φρανσυά Λράν ντ’ Aρλάντ (λαϊκή εικ�να επ�ής).

νέ�εια) εί�αν μεγάλη επιτυ�ία με τιςε"ευρέσεις τ�υς, � κσμ�ς δεν μι-λ�ύσε για τίπ�τα άλλ� παρά μν� γιατη νέα μέθ�δ� τα�ιδι�ύ.

Eν τω μετα�ύ, νικητές και ανταγω-νιστές άρ�ισαν πυρετωδώς να εργά-&�νται για την κατασκευή ενς αερ-στατ�υ π�υ θα μπ�ρ�ύσε να μετα"έ-ρει ανθρώπ�υς.

Πρώτη επανδρωμένηαπ�γείωση

Mετά την επίδει�η στις Bερσαλ-λίες, � Eτιέν M�νγκ�λ"ιέ επισκεύα-σε τ� αερστατ� π�υ εί�ε πάθει &η-μιές, αύ�ησε τ� μέγεθ�ς και πρ�σάρ-μ�σε στη �άση τ�υ μια μικρή ε�έδρασ�εδιασμένη να μετα"έρει ανθρώ-π�υς. T� αερστατ� ήταν "τιαγμέν�απ λιν ύ"ασμα, επενδυμέν� μεστυπτήρια για να είναι λιγτερ� εύ-"λεκτ�. Eί�ε ύψ�ς 23 μ., με διάμετρ�15,5 μ., και περιεκτικτητα 1.600 κυ-�ικά μέτρα. O καυστήρας, ένα είδ�ςμεταλλικ�ύ καλαθι�ύ, τ�π�θετήθηκεστ� κάτω μέρ�ς, στ� αν�ι�τ στμι�,και ήταν στερεωμέν�ς με αλυσίδες.

Oσ�ν α"�ρά τη διακσμηση τ�υ α-ερστατ�υ, τ� επάνω μέρ�ς ήτανστ�λισμέν� με κρίνα, κάτω απ τα �-π�ία υπήρ�αν τα 12 &ωδιακά σύμ��-

λα. Στ� μέσ� ήταν τα αρ�ικά τ�υ �α-σιλέως εναλλασσμενα με εικνεςτ�υ ήλι�υ. T� κάτω μέρ�ς ήταν δια-κ�σμημέν� με κε"αλές λεντων,γιρλάντες και αετ�ύς με τα "τερά α-ν�ιγμένα. Xάρη στις �ρυσ�ρωμεςδιακ�σμήσεις πάνω στ�ν μπλε "-ντ�, η μ�ρ"η σ"αίρα έμ�ια&ε κατα-σκευασμένη απ �ρυσ και α&�ύρ. Hκυκλική ε�έδρα ήταν διακ�σμημένημε κκκινα υ"άσματα και �ρυσάκρσσια.

Σύντ�μα άρ�ισαν να γίν�νται δ�κι-μές με "�ύσκωμα τ�υ αερστατ�υκαι ανύψωσή τ�υ λίγα μέτρα πάνω α-π τ� έδα"�ς. Στις 15 Oκτω�ρί�υ �Φρανσ�υά Πιλάτρ ντε P�&ιέ πήρε τηθέση τ�υ στην ε�έδρα και α"έθηκενα ανυψωθεί τσ� ψηλά σ� επέτρε-παν τα σκ�ινιά π�υ συγκρατ�ύσαν τ�αερστατ� – περίπ�υ 25 μέτρα. Eμει-νε εκεί για 4’25” λεπτά. T� πείραμαεπαναλή"θηκε την επμενη ημέραεμπρς σε ένα διακεκριμέν� πλήθ�ς

θεατών. Στις 19 Oκτω�ρί�υ, � ντεP�&ιέ υψώθηκε σε ύψ�ς 76 μέτ., πρ�-σγειώθηκε και ανέ�ηκε πάλι με τέ-λει� τρπ� σε ύψ�ς 100 μ. ρυθμί&�-ντας τη "ωτιά τ�υ καυστήρα, συν�-δευμεν�ς αυτή τη "�ρά απ τ�ν Zι-ρ ντε Bιλέτ. Στην τρίτη δέσμια πτή-ση, σύντρ�"ς τ�υ ήταν � μαρκή-σι�ς Φρανσ�υά Λωράν ντ’ Aρλάντ.

O Φρανσ�υά Πιλάτρ ντε P�&ιέ εί�εγεννηθεί στ� Mετ& τ� 1754 απ �ικ�-γένεια μέτριας �ικ�ν�μικής κατα-στάσεως. Eπειτα απ μία αρκετά πε-ριπετειώδη &ωή, πέτυ�ε να δημι�υρ-γήσει ένα ν�μα στ� Παρίσι ως "υσι-κς και �ημικς. Πήρε τη θέση τ�υγραμματέα σε ένα υπ�υργεί� και αρ-γτερα δημι�ύργησε τ� M�υσεί�τ�υ Παρισι�ύ κάτω απ την πρ�στα-σία τ�υ Kμη τ�υ Παρισι�ύ. H "ιλ�-δ��ία τ�υ Πιλάτρ ήταν ε"άμιλλη μετ� θάρρ�ς τ�υ και απ την αρ�ή εί�ε"λ�γερ ενθ�υσιασμ για τη νέα α-νακάλυψη, της �π�ίας ήταν πεπρω-μέν� να γίνει � πρώτ�ς ήρωας καιμάρτυρας. O μαρκήσι�ς ντ’ Aρλάντ,γεννημέν�ς στ� Aνκρν κ�ντά στηBαλάνς, ήταν ταγματάρ�ης τ�υ πε&ι-κ�ύ με α"ανή μάλλ�ν σταδι�δρ�μία.Ωστσ�, τ� ν�μά τ�υ συνδέθηκεκαι πέρασε στην ιστ�ρία, μα&ί με αυ-τ τ�υ P�&ιέ, ως των πρώτων επι�α-τών σε εναέρι� τα�ίδι. Στην αρ�ή εί-�ε απ�"ασιστεί να πετά�ει με τ� αε-



H πρώτη μ�ιραία πτώση

H πρώτη πτώση αερ�στατυ στις 15 Iυνίυ 1785. Tραγικά θύματα Φρανσυά Πιλάτρ ντε P�ιέ, Πιέρ Aν� Pμέν, αλλά και η Σύ�αν Nτάιρ,μνηστή τυ πρώτυ, της πίας η καρδιά δεν άντε�ε τ θέαμα της ανά- λε�ης και της πτώσης τυ αερ�στατυ πυ παρέσυρε στ θάνατ τυςδύ αερναύτες.

Oι πρώτι αερναύτες τυ κ�σμυ. Aριστερά υσικ�ς Zαν Φρανσυά Πιλά-τρ ντε P�ιέ (1754 - 1785) και δε�ιά μαρκήσις Φρανσυά Λράν ντ’ Aρλάντ(1742 - 1809) ταγματάρ�ης τυ γαλλικύ στρατύ.

AΠO τα μέσα τ�υ 1784, � Πιλάτρ ντεP�&ιέ εί�ε την έμμ�νη ιδέα να τα�ι-δέψει απ τ� Παρίσι στ� Λ�νδίν�, μεαερστατ�. T� σ�έδι� αυτ εγκρί-θηκε απ τ�ν υπ�υργ Kαλν και ε-πι��ρηγήθηκε με 42.000 "ράγκα,π�σ σημαντικ για την επ��ή. Mα&ίμε τ�ν Πιέρ Aν& P�μέν, � �π�ί�ς α-νακάλυψε έναν τρπ� να καθιστά τ�ύ"ασμα αδιαπέραστ�, κατασκεύασεένα αερστατ� απ�τελ�ύμεν� απένα σ"αιρικ τμήμα για υδρ�γν�και κάτω απ αυτ ένα μικρ κυλιν-δρικ για θερμ αέρα, μία ε�έδρα ε-πι�ατών και ένα καυστήρα. H κατα-σκευή έμ�ια&ε με τεράστι� μανιτάρικαι η αλήθεια ήταν πως δεν ενέπνεεεμπιστ�σύνη. O δημι�υργς τ�υ δεν"αινταν να αντιλαμ�άνεται τ�ν ε-πικίνδυν� συνδυασμ μιας εστίας"ωτιάς και υδρ�γν�υ. H πρ�σ��ήτ�υ ήταν στραμμένη μν� στην ανα-&ήτηση ευν�ϊκ�ύ ανέμ�υ (ένα ελεύ-θερ� αερστατ� δεν είναι καθ�δη-γ�ύμεν� και επιπλέ�ν �ι άνεμ�ι πνέ-�υν σε δια"�ρετικές διευθύνσειςστα διά"�ρα ύψη) και υπ�λγι&ε τιμε τ� νέ�υ τύπ�υ αερστατ τ�υ θαμπ�ρ�ύσε να διαλέ�ει έναν ευν�ϊκάνεμ� και να παραμείνει στ� σωστύψ�ς γι’ αυτν.

Oι ετ�ιμασίες ενς άλλ�υ Γάλλ�υ,τ�υ Zαν Πιέρ Mπλανσάρ να διασ�ί-σει και αυτς τη Mάγ�η, ανησύ�η-σαν τ�ν P�&ιέ, � �π�ί�ς τα�ίδεψεστην Aγγλία, π�υ διαπίστωσε τηνεπιτυ�ία τ�υ ανταγωνιστή τ�υ καιτην καταστρ�"ή π�υ � ίδι�ς υπέστη.Eπέστρεψε στ� Παρίσι και πρ�σπά-θησε να ματαιώσει τ� εγ�είρημα,

πρταση π�υ � K�υλν δέ�τηκε ψυ-�ρά και με την πρ�ϋπθεση τι �P�&ιέ θα επέστρε"ε την επι��ρήγη-ση.

H αδυναμία τ�υ να επιστρέψει τα�ρήματα και τ� γεγ�νς τι παι&-ταν η τιμή και η υπληψή τ�υ, ανά-γκασαν τ�ν P�&ιέ να τηρήσει τησυμ"ωνία. Στις 15 I�υνί�υ 1784, ύ-στερα απ μερικές ανεπιτυ�είς δ�-κιμές και �λά�ες π�υ επισκευάστη-καν �ιαστικά, � P�&ιέ επι�είρησε μα-&ί με τ�ν Πιέρ P�μέν τη μ�ιραία, -πως ε�ελί�θηκε, πτήση. Eίκ�σι επτάλεπτά μετά την απ�γείωση �ι θεα-τές αντιλή"θηκαν κινήσεις συνα-γερμ�ύ απ τ�υς δυ� αερ�ναύτες,�ι �π�ί�ι πρ�σπαθ�ύσαν να κατε�ά-σ�υν τ�ν καυστήρα, ενώ στην κ�ρυ-"ή τ�υ επάνω μέρ�υς (δηλαδή τ�υαερστατ�υ υδρ�γν�υ) "άνηκεμια μεγάλη "λγα. Kατά μια άλληεκδ��ή, � P�&ιέ ά"ηνε να δια"εύγειμεγάλη π�στητα υδρ�γν�υ απτη �αλ�ίδα και μια σπίθα απ τ�νκαυστήρα ή απ στατικ ηλεκτρι-σμ, πρ�κάλεσε την ανά"λε�η λ�υτ�υ υδρ�γν�υ σε μια στιγμιαία έ-κρη�η.

Oσ�ι έτρε�αν στ� σημεί� της πτώ-σης �ρήκαν τ�ν Πιλάτρ ντε P�&ιέ νε-κρ και τ�ν Πιέρ P�μέν να ψιθυρί&ει«Ω Iησ�ύ», τα τελευταία τ�υ λγια.Aνάμεσα στ�υς τρ�μ�κρατημέν�υςθεατές ήταν και η Σ�ύ&αν Nτάιρ, ένανέ� κ�ρίτσι απ τ� Γι�ρκσάιρ π�υμλις εί�ε αρρα�ωνιαστεί τ�ν P�&ιέ.Tη στιγμή της πτώσης σωριάστηκεστ� έδα"�ς και ύστρα απ λίγ� �ε-ψύ�ησε και αυτή.


ρστατ� ένας �αρυπ�ινίτης κατάδι-κ�ς (και αν γλίτωνε να έπαιρνε �ά-ρη). O P�&ιέ, μως, δήλωσε εθελ�-ντής και κατά"ερε να πείσει τ�ν �α-σιλιά τι θα ήταν κρίμα για την αν-θρωπτητα να απ�λάμ�ανε ένας ε-γκληματίας την τιμή της πρώτηςπτήσης.

T� αερστατ� μετα"έρθηκε στ�νπύργ� Λα M�υέτ στ� δάσ�ς της B�υ-λώνης έ�ω απ τ� Παρίσι απ’ π�υθα γινταν η ιστ�ρική απ�γείωση καιπτήση. T� πρωί της 21ης N�εμ�ρί�υ,η ανυψωτική δύναμη τ�υ δεμέν�υ α-ερστατ�υ δ�κιμάστηκε και πάλι, και�ρέθηκε να είναι περίπ�υ 775 κιλά. Hατυ�ία �τύπησε και πάλι ταν τ� αε-ρστατ� �ρέθηκε στη δίνη ενς δυ-νατ�ύ αέρα και έπαθε &ημιές. Mε τη��ήθεια π�λλών εθελ�ντών και επι-δέ�ι� ράψιμ� τ� αερστατ� επισκευ-άστηκε σε 2 ώρες. Π�λλ�ί απ τ�υςπαρευρισκμεν�υς αμ"έ�αλαν τι ηαπ�γείωση ήταν ε"ικτή. Ωστσ�, �ιδυ� αερ�ναύτες πήραν τη θέση τ�υςστην πλατ"ρμα τ�υ αερστατ�υ, τασ��ινιά τ�υ λύθηκαν στη 1.54 μ.μ. καιτ� αερστατ� άρ�ισε να ανε�αίνειπρ�ς τ�ν �υραν. O δικηγρ�ς Tιλ�-ριέ έγραψε μερικά �ρνια αργτερα:

«Aυτ τ� σύντ�μ� τα�ίδι, π�υ έγι-νε απ τ�υς πρώτ�υς αερ�ναύτεςτ�υ κσμ�υ, θα μείνει για πάντα έναε�αιρετικ γεγ�νς στην ιστ�ρία τ�υανθρώπιν�υ θάρρ�υς... Eί�αν γίνειαν�ίγματα στις αντίθετες πλευρέςτ�υ κυλίνδρ�υ π�υ περιέκλειε τη"λγα. Kαθώς έπρεπε να ισ�ρρ�-π�ύν με τ� �άρ�ς τ�υς, � Πιλάτρ και� ντ’ Aρλάντ δεν μπ�ρ�ύσαν να δ�υν� ένας τ�ν άλλ�, εί�αν �γάλει τα ε-πανω"ρια τ�υς, τα μπράτσα τ�υςήταν γυμνά και ήταν διαρκώς απα-σ��λημέν�ι στ� να κρατήσ�υν αναμ-μένη την "ωτιά π�υ έκανε τ� αερ-στατ� να πετάει. Mπ�ρ�ύσαμε να α-κ�ύμε τις κραυγές τ�υς, καθώς � έ-νας "ώνα&ε στ�ν άλλ� και καθώς ηαπσταση έκανε τις "ωνές τ�υς α-σθενέστερες, τ� πλήθ�ς αγωνι�ύσελ� και περισστερ�. Kαθώς τ� αε-ρστατ� ταλαντευταν ψηλά, �γά&�-ντας σύννε"α απ καπν, �ι δυ� άν-δρες, ε"�διασμέν�ι με ένα "τυάρι �καθένας, τρ�"�δ�τ�ύσαν τη "ωτιάμε ά�υρ� για να την κρατ�ύν συνέ-�εια αναμμένη και καθώς την ανα-σκάλευαν, �ρ��ή απ μισ�καμένα ά-�υρα έπε"ταν απ τ�ν �υραν καιστην πτώση τ�υς άνα�αν πάλι. Π�τέδεν υπήρ�ε τέτ�ια σιγή στη γη. Θαυ-μασμς και "��ς ήταν &ωγρα"ισμέ-να στα πρσωπα των θεατών. Oι αε-ρ�ναύτες κινήθηκαν πι� μακριά, τ�π�τάμι (� Σηκ�υάνας) δεν ήταν πιααπ κάτω τ�υς. Mπ�ρέσαμε να τ�υςδ�ύμε να �εκ�υρά&�νται για λίγ�, τ�αερστατ� κατέ�ηκε, ε�α"ανίστη-κε...».

T� τα�ίδι διήρκεσε 25 λεπτά καικάλυψε απσταση 10 �ιλι�μέτρων.Oι αερ�ναύτες ανέ�ηκαν σε ύψ�ςμεγαλύτερ� των 100 μέτρων και δεναντιμετώπισαν καμιά δυσκ�λία ή δυ-σ"�ρία σε αυτήν την πρώτη ε�ερεύ-νηση της ατμσ"αιρας. Tα 2/3 τωνπρ�μηθειών απ ά�υρ� δεν �ρησι-μ�π�ιήθηκαν διτι η "ρνηση υπα-γρευσε τι τ� τα�ίδι δεν έπρεπε νασυνε�ιστεί λγω της καταστάσεωςτ�υ περι�λήματ�ς τ�υ αερστατ�υ.

ΣTA �ρνια των πρώτων πτήσεων με αερστατ�,τα ήθη και η ν��τρ�πία της επ��ής καθι-στ�ύσαν δευτερευ�ύσης ή και κα-μιάς σημασίας, τις γυναικείεςπρ�σπάθειες για πτήση. Παρ’ -λα αυτά �ι γυναίκες έδει�αντην ίδια τλμη με τ�υς άν-δρες και ήταν αρκετές αυ-τές π�υ πέτα�αν. Πρώτηήταν η μαρκησία ντε M�-νταλεμπέρ π�υ υψώθη-κε με άλλες τρεις γυ-ναίκες, με δεμέν� αε-ρστατ� τύπ�υ M�-ντγ�λ"ιέρ, στις 20Mαΐ�υ 1784 στ� Φ�-μπ�ύργκ–Σεν–Aντ�υάνστ� Παρίσι.

Στις 4 I�υνί�υ τ�υ ιδί-�υ έτ�υς η κ. Θιμπλπραγματ�π�ίησε στηΛυών, παρ�υσία θεατώνκαι με μεγάλ� θάρρ�ς, σεαντίθεση με τ� συν�δ της,τ� &ωγρά"� Φλεράν, την πρώ-τη γυναικεία ελεύθερη πτήση.Στη διάρκεια της πτήσης τραγ�υ-δ�ύσε απ�σπάσματα απ την περα

Zεμιρέ και A&�ρ: «Ω! να τα�ιδεύεις μέσα απ τασύννε"α», κ.ά. T� �ράδυ της ίδιας ημέρας

�ρα�εύθηκε στην K�μεντί Φρανσέ&.T� πρώτ� γυναικεί� θύμα ήταν η κ.

Mπλανσάρ, σύ&υγ�ς τ�υ ZανΠιερ Mπλανσάρ, π�υ πρώτ�ς

διέσ�ισε τη Mάγ�η με αερ-στατ� απ τ� Nτ�ερ στ�Kαλέ, στις 7.1.1785. H κ.Mπλανσάρ σκ�τώθηκεστις 7 I�υλί�υ 1819 ταντ� αερστατ� υδρ�γ-ν�υ με τ� �π�ί� πετ�ύ-σε, έπιασε "ωτιά κατάτη διάρκεια μιας γι�ρ-τής με πυρ�τε�νήματαστ� Παρίσι.

Πρώτες γυναίκες αερ�ναύτες

Στις 7 Iανυαρίυ 1785, 14 μ�ν μήνες μετά την πρώτη απγείωση, Zαν Πιέρ Mπλανσάρ μα�ί με τν Aμερικαν� T�ν T�έ ρις διέσ�ισαν τη Mάγ�η. 'εκίνησαν απ�τ Nτ��ερ και έπειτα απ� πτήση 2½ωρών πρσγειώθηκαν στ Kαλέ. O �αράκτης δεν απέδωσε σωστά τν τρ�π πυ ήταν δεμέν τ καλάθι, αλλά ύτε και τα κυπιά,δι�τι δεν γνώρι�ε ακρι�ώς τν τρ�π λειτυργίας τυς(εικ�να επ�ής).

Eπιπλέ�ν, η πρώτη αυτή πρ�σπάθειαέλη�ε αισίως και �ι ως τραγωδία,�άρη στην πρ�ν�ητικτητα των αε-ρ�ναυτών να ε"�διαστ�ύν με δ�-�εία γεμάτα νερ και σ"�υγγάρια,με τα �π�ία έσ�ηναν συνε�ώς τις μι-κρές "ωτιές π�υ άνα�αν �ι σπίθεςτ�υ καυστήρα στ� υ"ασμάτιν� περί-�λημα.

Mε τ�ν καιρ, π�λλές απ�γειώσειςέγιναν με «M�ντκ�λ"ιέρες» πως �-ν�μα&ταν αυτς � τύπ�ς αερστα-τ�υ (δηλαδή θερμ�ύ αέρ�ς). Kαι εί-ναι θαύμα τ� τι δεν �άθηκαν &ωέςμε αυτά τα αερστατα θερμ�ύ αέρ�ςπ�υ έκαναν ανώμαλες πρ�σγειώσειςέπειτα απ μεγάλες ή μικρές �λά�εςαπ "ωτιά.

Oι M�νγκ�λ"ιέ είναι αναμ"ισ�ή-τητα �ι πρωτ�πρ�ι στ� πεδί� των α-ερστατων π�υ μετα"έρ�υν ανθρώ-π�υς (ακμη και σήμερα, π�υ � αε-ρ�στατισμς έ�ει μεγάλη διάδ�σηκαι πρ�δ�, η �ασική τ�υ αρ�ή είναιίδια με αυτή των αδελ"ών, δηλαδή �&εστς αέρας είναι εκείν�ς π�υ υ-ψώνει τ� αερστατ�). Oμως έπειτααπ κάπ�ια παρ’ �λίγ� δυστυ�ήματαμε M�νγκ�λ"ιέρες, έγινε αντιληπτπως τα αερστατα με υδρ�γν�, �ι«Σαρλιέρες», ήταν καλύτερα γιατί εί-�αν μεγαλύτερη ασ"άλεια.

H Λετίτσια Σέιτ� ήταν ηπρώτη Aγγλίδα πυ πέτα�ε

με αερ�στατ, στις 20 Iυνί-υ 1785. Στν εικνι��μεν

πίνακα τυ J.F. Rigand εικνί-�νται λανθασμένα τρεις επι�ά-

τες, ενώ ήταν μ�ν δύ: η Λ. Σέι-τ� και Bίνσεντ Λυνάρτι (αυτ�ς

με τη στλή), ένας απ� τυς πρωτ-π�ρυς τυ αερστατισμύ.


Aερ�στατ� υδρ�γ�ν�υE�εύρεση τυ Z.A. Σαρλ, παραμένει επικρατέστερς τύπς αερ�στατυ έως σήμερα

Zακ Aλε�άντρ Σε�άρ Σαρλ (1746 - 1823). O δημι-�υργ�ς τ�υ αερ�στατ�υ με υδρ�γ�ν� τελει�π�ί-ησε τ�σ� π�λύ την ε�εύρεσή τ�υ, ώστε � συγκε-κριμέν�ς τύπ�ς αερ�στατ�υ να παραμένει ίδι�ςέως σήμερα, με ελά�ιστες αλλαγές ή �ελτιώσεις(πρ�σωπ�γρα�ία εκ τ�υ �υσικ�ύ με παστέλ, απ�τ�ν J. Boze, Musee Jean Houdon, Bερσαλλίες).

H πρώτηπειραματικήαπ�γείωση αερ�στατ�υμε υδρ�γ�ν�στ� Σαμπ ντεMαρς, στις 27Aυγ�ύστ�υ1783. Παρά τη �ρ��ή, η απ�γείωσηέγινε με επιτυ�ία και την παρακ�-λ�ύθησε πλήθ�ς κ�σμ�υ με μεγάλ� ενθ�υσιαμ�(εικ�να επ��ής).

Eπειτα απ� πτήση 45 λεπτών περίπ�υ, τ� αερ�στατ� π�υ πραγματ�π�ίησε την πρώτη πειραματική πτήση στις27.8.1783, πρ�σεδα�ίστηκε κ�ντά στ� �ωρι� Γκ�μέ�, πρ�καλώντας πανικ� στ�υς �ωρικ�ύς. H πρωτ�γνωρη �σμή τ�υυδρ�γ�ν�υ μεγάλωσε τ�ν �� των �ωρικών π�υ ν�μισαν �τι τ� αερ�στατ� ήταν κάπ�ι� τέρας π�υ έπεσε απ� τ�ν�υραν� και τ�υ επιτέθηκαν με �,τι εί�αν, με απ�τέλεσμα να τ� κ�μματιάσ�υν (�ωγρα�ικ�ς πίνακας �ασισμέν�ς σεγκρα��ύρα επ��ής).


ΛIΓO πριν η Γαλλική Aκαδημία Eπι-στημών καλέσει στ� Παρίσι τ�υς α-δελ��ύς M�νγκ�λ�ιέ για μια επίδει-�η, ένα απ� τα νεώτερα και π�λλά υ-π�σ��μεν� μέλ�ς της, � �υσικ�ςZακ Aλε�άντρ Σε!άρ Σαρλ (1746 –1823), πρ�τεινε να κατασκευάσει ένααερ�στατ� π�υ σ�εδίασε με τη συ-νεργασία δύ� έμπειρων μη�ανικώνκαι σ�εδιαστών, των αδελ�ών P�-μπέρ. H πρ�τασή τ�υ έγινε δεκτή α-π� την Aκαδημία και συγκεντρώθη-καν �ρήματα για την κατασκευή εν�ςσ�ετικά μικρ�ύ σ�αιρικ�ύ αερ�στα-τ�υ, με διάμετρ� 4 μέτρων. T� περί-$λημά τ�υ ήταν �τιαγμέν� με λαστι-��π�ιημέν� μετα�ωτ� ύ�ασμα καιθα πετ�ύσε με �ρήση εν�ς νε�ανα-καλυ�θέντ�ς αερί�υ, τ�υ υδρ�γ�-ν�υ. O Σαρλ �ν�μασε τ� αερ�στατ�τ�υ Γκλ�μπ (Σ�αίρα) και η απ�γείω-ση, την �π�ία παρακ�λ�ύθησε �λ�ςσ�εδ�ν � πληθυσμ�ς τ�υ Παρισι�ύκαι τα μέλη της Aκαδημίας, �ρίστηκεγια τις 27 Aυγ�ύστ�υ 1783 απ� τ�Σαμπ ντε Mαρς, εκεί �π�υ $ρίσκεταισήμερα � πύργ�ς τ�υ Aϊ�ελ.

H εκπυρσ�κρ�τηση εν�ς καν�νι�ύανήγγειλε την απ�γείωση τ�υ αερ�-στατ�υ π�υ υψώθηκε μέσα σε λεπτή$ρ��ή και �άθηκε πίσω απ� τις στέ-γες με $�ρει�ανατ�λική κατεύθυν-ση. Tρία τέταρτα της ώρας αργ�τε-ρα, τ� αερ�στατ� πρ�σεδα�ίστηκεστ� μικρ� �ωρι� Γκ�νέ!, κάπ�υ 9½�ιλι�μετρα απ� τ� Παρίσι και πρ�κά-λεσε μεγάλη ταρα�ή. Oι τρ�μ�κρα-τημέν�ι αγρ�τες ν�μισαν πως τ� αε-ρ�στατ� ήταν κάπ�ι� τέρας π�υ έπε-σε απ� τ�ν �υραν� (!) και τ�υ επετέ-θησαν με τσ�υγκράνες, τσεκ�ύριακαι πυρ�$�λα �πλα...

Mερικ�ύς μήνες αργ�τερα, � Σαρλκαι �ι αδελ��ί P�μπέρ ήσαν έτ�ιμ�ιμε ένα άλλ� αερ�στατ� π�υ μπ�ρ�ύ-σε να μετα�έρει δύ� ανθρώπ�υς αλ-λά �ι P�!ιέ και Aρλάντ εί�αν ήδη πε-τά�ει με τ� θερμ�ύ αέρ�ς αερ�στα-τ� τ�υς.

Oμως η κατασκευή της �μάδαςτ�υ Σαρλ ήταν τ�σ� καλή και εί�ανκάνει τ�ση πρ��δ� ώστε, εκτ�ς απ�μερικές $ελτιώσεις, έ�ει παραμείνει� στάνταρντ τύπ�ς αερ�στατ�υ έωςσήμερα και δικαίως στ� αερ�στατ�υδρ�γ�ν�υ δ�θηκε τ� �ν�μα τ�υ ε-�ευρέτη τ�υ (Σαρλιέρ). T� νέ� αερ�-στατ� εί�ε διάμετρ� 8,15 μέτρα και,επιπλέ�ν, διέθετε $αλ$ίδα ασ�αλεί-ας. T� καλάθι των επι$ατών εί�εσ�ήμα γ�νδ�λας και ήταν διακ�σμη-μέν� σύμ�ωνα με την επικρατ�ύσαμ�δα.

H απ�γείωση τ�υ Σαρλ και τ�υ με-γαλύτερ�υ απ� τ�υς αδελ��ύς P�-μπέρ, τ�υ Mαρί–N�έλ, έγινε απ�τ�υς κήπ�υς Tιλερί, την 1η Δεκεμ-$ρί�υ. Tην παρακ�λ�ύθησαν 400.000θεατές. O Σαρλ εγκαινίασε την έ�υ-πνη πρακτική να α�ήνει ένα μικρ�

μπαλ�νι πριν την κυρίως απ�γείωση,π�υ θα τ�υ έδινε μια ιδέα για την κα-τεύθυνση και την ισ�ύ τ�υ ανέμ�υ.Σαν μια πρά�η καλής θελήσεως καιτιμής !ήτησε απ� τ�ν Iωσή� M�-ντγκ�λ�ιέρ να α�ήσει τ� μικρ� μπα-λ�νι–πιλ�τ�. Mετά απ� έναν καν�-νι�$�λισμ� τ� αερ�στατ� υψώθηκεεπιτυ�ώς στη 1.45 μ.μ. τα�ίδεψε �ω-ρίς κανένα πρ�$λημα επί 2 ώρες και5 λεπτά, ανέ$ηκε στα 25 μέτρα και

πρ�σγειώθηκε στη Nε�λ, περίπ�υ 50�λμ. ν�τι�δυτικά τ�υ Παρισι�ύ. Eί�ε�μαλή πρ�σεδά�ιση και π�λλ�ί κρά-τησαν πρ�θυμα τ� καλάθι στ� έδα-��ς. O ήλι�ς εί�ε δύσει πια αλλά �Σαρλ ενθ�υσιασμέν�ς απ��άσισε νααπ�γειωθεί άλλη μια ��ρά και μ�ν�ςεπειδή εί�ε �αθεί μια π�σ�τητα υ-δρ�γ�ν�υ. Παρά την απώλεια αυτή,η ανύψωση ήταν π�λύ γρήγ�ρη καιτ� αερ�στατ� ανέ$ηκε στα 3.000 μέ-

τρα. Eνας �α�νικ�ς και δυνατ�ς π�-ν�ς στη γνάθ� και τ� δε�ι� αυτί π�υ��ειλ�ταν στη γρήγ�ρη ανύψωση (ε-μπειρία π�υ ε�ηγεί ενδε��μένως τ�γεγ�ν�ς �τι δεν επι�είρησε π�τέ άλ-λη πτήση) τ�ν ανάγκασε να κατέ$ει,μετά απ� 35 λεπτά, αν�ίγ�ντας τη$αλ$ίδα π�υ επέτρεπε τη δια�υγήτ�υ υδρ�γ�ν�υ. Tην επ�μενη ημέρατ� αερ�στατ� μετα�έρθηκε θριαμ-$ευτικά στ� Παρίσι.



TO MEΓAΛO πρ�λημα με τα αερ�στατα ήταν �-τι �ι αερ�ναύτες δεν μπ�ρ�ύσαν να τα κατευθύ-ν�υν, ήταν έρμαια των ανέμων. Για τ� λ�γ� αυ-τ� �ι κατασκευαστές ανα�ήτησαν σύντ�μα τρ�-π�υς π�υ θα ε�ασ�άλι�αν τ� έλεγ�� των κινήσε-ων. Aρ�ικά, τ�π�θέτησαν στ� κάτω μέρ�ς τ�υ α-ερ�στατ�υ διά��ρ�υς κινητήρες, ατμ�μη�ανέςή ηλεκτρ�κινητήρες, πρ�σαρμ�σμέν�υς σε έναμεγάλ� έλικα και άρ�ισαν να αλλά��υν τ� σ�ήματ�υ αερ�στατ�υ, απ� σ�αιρικ� σε στεν�μακρ�,περίπ�υ σαν μπάλα τ�υ ράκμπι. O Γάλλ�ς μη�α-νικ�ς Aνρί Zι�άρ, θεωρείται � πρώτ�ς κατα-σκευαστής και αερ�ναύτης (στις 24–9–1852) κα-τευθυν�μεν�υ αερ�στατ�υ, δηλαδή, «πηδαλι�-��ύμεν�υ» ή «αερ�πλ�ι�υ» �πως τα �ν�μα�ανπλέ�ν. Aκ�λ�ύθησαν άλλ�ι κατασκευαστές, μεμικρή ή μεγαλύτερη επιτυ�ία, ενώ στις 2–7–1900πέτα�ε τ� πρώτ� αερ�πλ�ι� τ�υ κ�μη Φέρντινα-

ντ Aντ�λ� Xάινρι� Zέπελιν, τ� �π�ί� έκανε �λατα άλλα να �αίν�νται �επερασμένα. Eτσι, δημι-�υργήθηκε � θρύλ�ς των Zέπελιν και, λανθα-σμένα, η �ν�μασία αυτή καθιερώθηκε για �λα ταπηδαλι��ύμενα, τα �π�ία στην πραγματικ�τη-τα ήταν αερ�στατα με ή �ωρίς σκελετ�, σε αντί-θεση με τα Zέπελιν π�υ εί�αν πάντα σκελετ�,γεγ�ν�ς π�υ ε�ηγεί και τ� μεγάλ� μέγεθ�ς τ�υς(έ�θαναν έως και τα 237 μ. μήκ�ς). T� μεγάλ�μέγεθ�ς ήταν και η α�ίλλει�ς πτέρνα �λων σ�ε-δ�ν των πηδαλι��ύμενων ή αερ�πλ�ιων. Λ�γωτ�υ μήκ�υς τ�υς ήταν π�λύ ευαίσθητα και εύ-θραστα, με απ�τέλεσμα τα περισσ�τερα απ� αυ-τά να καταστρα��ύν απ� �υσικά αίτια (καταιγί-δες, κ.α).

H στρατιωτική ηγεσία της Γαλλίας σύντ�μα έ-κρινε �τι τ� αερ�στατ� μπ�ρ�ύσε να πρ�σ�έρειυπηρεσίες στρατηγικής σημασίας στ�ν στρατ�,τ�ν �π�ί� ε��δίασε με αερ�στατα, τα �π�ία ή-ταν δεμένα στη γη και κρυμμένα στα σύννε�α,

επιτρέπ�ντας την παρατήρηση των κινήσεωντ�υ ε�θρ�ύ. H πρώτη �μάδα αερ�στατων δημι-�υργήθηκε στις 2–4–1794, υπ� την ηγεσία τ�υZαν K�υτέλ. Στην μά�η τ�υ Φλερύς εναντί�ντων Aυστριακών, π�υ άρ�ισε στις 26 I�υνί�υ, η�ρήση εν�ς αερ�στατ�υ για τη μετάδ�ση σημά-των σ�ετικά με τις κινήσεις τ�υ ε�θρ�ύ, συνέ-αλε π�λύ στη νίκη των Γάλλων. Oι �μάδες τωναερ�στατων �ρησιμ�π�ιήθηκαν σε αρκετές α-κ�μα μά�ες, αλλά διαλύθηκαν απ� τ�ν Nαπ�λέ-�ντα μετά τ� Aμπ�υκίρ, �π�υ �άθηκε �λ�ς σ�ε-δ�ν � ε��πλισμ�ς σε αερ�στατα. Kατά τη διάρ-κεια τ�υ Πρώτ�υ Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ τ� αερ�-στατ� έπαι�ε σημαντικ� ρ�λ� σαν μέσ� παρατη-ρήσεως, αλλά εί�ε δια��ρετική μ�ρ�ή. Στ�νΔεύτερ� Παγκ�σμι� Π�λεμ� �ρησιμ�π�ιήθηκεκυρίως απ� τ�υς Aγγλ�υς, σαν ένα είδ�ς �ράγ-ματ�ς πρ�στασίας απ� τις αερ�π�ρικές επιδρ�-μές και αρκετά γερμανικά αερ�πλάνα κατέπε-σαν μπλεγμένα στα σ��ινιά αερ�στατων.

Στρατιωτικές ε�αρμ γές

T� μ�ιραί� ZέπελινH κατάρριψη τυ γερμανικύ στρατιωτικύ αερ�στατυ απ� τυς Συμμά�υς στη Θεσσαλνίκη τ 1916

T�υ Γιάννη Mέγα

TH NYXTA της 4ης πρ�ς την 5ηMαΐ�υ 1916 (νέ� ημερ�λ�γι�) καταρ-ρί�θηκε απ� τ�υς συμμά��υς στηΘεσσαλ�νίκη τ� γερμανικ� στρατιω-τικ� Zέπελιν LZ–85. T� γεγ�ν�ς πήρεμεγάλη δημ�σι�τητα και �ιγ�υράρι-σε σε �λα σ�εδ�ν τα εικ�ν�γρα�η-μένα ευρωπαϊκά περι�δικά της επ�-�ής.

Tα Zέπελιν πήραν τ� �ν�μά τ�υςαπ� τ�ν ε�ευρέτη τ�υς κ�μη Φερδι-νάνδ� ��ν Zέπελιν. H σειρά «Z» ανα-�έρεται ως «συμπαγής τύπ�ς με ά-καμπτ� σκελετ�», δι�τι τ� μπλαν�νιτ�υ αερ�στατ�υ, γεμάτ� με υδρ�γ�-ν�, στηρι��ταν σε ένα σκελετ� απ�αλ�υμίνι� με σ�ήμα π�ύρ�υ. Kάτω α-π� την άτρακτ� υπήρ�ε η λέμ�ς μετ� πλήρωμα και τ� μη�αν�στάσι� μετις μη�ανές εσωτερικής καύσης καιτα καύσιμα.

T� LZ–85 καθελκύστηκε στις 11Aυγ�ύστ�υ 1915 στ� Potsdam, έ�ειμήκ�ς 171 μέτρα, μέγιστη διάμετρ�17 μέτρα, �γκ� 32.000 κυικά μέτρα,τέσσερις ε�ακύλινδρες μη�ανές των210 ίππων η κάθε μία, μέγιστη τα�ύ-τητα 70 �ιλι�μετρα την ώρα, και για�πλισμ� πέντε έως εννέα μυδραλι�-�λα και 1.350 κιλά �μες. T� κ�-στ�ς κατασκευής και ε��πλισμ�ύ ή-ταν περίπ�υ δυ�μισι εκατ�μμύριαμάρκα. Mε άση τ� Temesvar (= Tιμι-σ�άρα) της Oυγγαρίας έπλεε πρ�ςτη Θεσσαλ�νίκη ακ�λ�υθώντας τιςκ�ιλάδες τ�υ M�ράα και τ�υ A�ι�ύ,σε ένα τα�ίδι διάρκειας 30 ωρών.

Oι νυ�τερινές επιδρ�μές εναντί�ντης Θεσσαλ�νίκης �εκίνησαν την 1ηΦερ�υαρί�υ και επαναλή�θηκαντην 19η Φερ�υαρί�υ και την 18ηMαρτί�υ 1916. Στην επιδρ�μή της1ης Φερ�υαρί�υ σκ�τώθηκαν 15

π�λίτες, τραυματίστηκαν πάνω απ�30 και καταστρά�ηκαν αρκετά σπί-τια, ένας τ�υρκικ�ς τεκές και �ι με-γάλες απ�θήκες της Banque deSalonique στην �δ� K�υντ�υριώτηστ� λιμάνι.

H μιραία νύ�τα

Tη μ�ιραία νύ�τα της 4ης/5ηςMαΐ�υ τ� Zέπελιν εντ�πίστηκε απ�τ� παρατηρητήρι� στη Γευγελή.Aμέσως ειδ�π�ιήθηκε η αντιαερ�π�-ρική άμυνα της Θεσσαλ�νίκης, σή-μανε συναγερμ�ς και δ�θηκε διατα-γή να σήσ�υν τα �ώτα και �ι γκα��-λαμπες. Tην π�ρεία τ�υ Zέπελιν επι-εαίωσαν διαδ��ικά �ι παρατηρη-

τές στ� Kαρασ�ύλι (Π�λύκαστρ�),στ� Aμάτ�� (Aσπρ�ς), στ� T�πσιν(Γέ�υρα) και στ� Nτ�υντ�υλάρ (Δια-ατά). Λίγ� πριν τις τρεις, καθώς τ�αερ�στατ� πλησία�ε στις εκ�λέςτ�υ A�ι�ύ, άναψαν τα τρ��ι�δεικτικάκαι �ι πρ��λείς π�υ εί�αν εγκατα-σταθεί στ� Zέιτελνικ, στ� Eπταπύρ-γι�, στ� Λευκ� Πύργ� και στα αγκυ-ρ��λημένα στ� Θερμαϊκ� κ�λπ�π�λεμικά πλ�ία.

Oι πρώτ�ι καν�νι��λισμ�ί ανά-γκασαν τ� Zέπελιν να λ��δρ�μήσειμε κατεύθυνση τ� Zέιτελνικ. Στ� ύ-ψ�ς τ�υ Mπέ�τσιναρ έρι�ε μερικές�μες σε αγκυρ��λημένα πλ�ία�ωρίς �μως να τα πετύ�ει. Πρ�ςστιγμήν �άθηκε και �ι καν�νι��λι-

σμ�ί σταμάτησαν. Kαθώς �μως έ-στριψε πρ�ς δυσμάς τ� συνέλααν�ι δέσμες �ωτ�ς και ενώ υπεριπτ�-ταν τ�υ λιμανι�ύ τ� εγγλέ�ικ� κατα-δρ�μικ� HMS «Agamemnon» κατ�ρ-θωσε να τ� πετύ�ει με μια �ίδα 12λιρών. T� Zέπελιν έ�ασε γρήγ�ραύψ�ς, τ� πλήρωμα πέτα�ε μέσα στηθάλασσα �σες �μες μπ�ρεσε καιτελικά στις 3.17 π.μ. έπεσε στ�υςάλτ�υς των εκ�λών της αριστε-ρής ��θης τ�υ A�ι�ύ, στην περι��ήK�υλακιάς (Xαλάστρα).

T� πλήρωμα, τέσσερις α�ιωματικ�ίκαι �κτώ στρατιώτες κάτω απ� τιςδιαταγές τ�υ λ��αγ�ύ Schertzerg, έ-αλε �ωτιά στ� σκά��ς για να μην

Στις 16 Mαΐ�υ

τα συντρίμμια

τ�υ Zέπελιν

μετα�έρθηκαν

μπρ�στά

στ� Λευκ� Πύργ�,

�π�υ συναρμ�λ�-

γήθηκε �λ�κληρ�ς

� σκελετ�ς μα�ί

με τη λέμ�� και

τ� μη!αν�στάσι�.

Για αρκετές

ε�δ�μάδες

�ι Θεσσαλ�νικείς

και �ι στρατιώτες

των συμμα!ικών

στρατευμάτων

μα�εύ�νταν για

να θαυμάσ�υν

τ� «τέρας» και να

ε&�ικ�ν�μήσ�υν,

ως αναμνηστικ�,

κάπ�ι� κ�μματάκι

αλ�υμινί�υ,

μέταλλ� άγνωστ�

εκείνα τα !ρ�νια

(κάρτα επ�!ής).

Συνέ!εια στην 28η σελίδα

Συνέ!εια απ� την 27η σελίδα


T� γερμανικ�στρατιωτικ� Zέπελιν LZ-85κατασκευάστηκεστ� Π�τσνταμτ�ν Aύγ�υστ�τ�υ 1915 και εί!ε�άση την Tιμισ�-άρα της Oυγγα-ρίας. Στ�ν A΄ Πα-γκ�σμι� Π�λεμ�τα αερ�στατααυτής της σει-ράς !ρησιμ�π�ι-ήθηκαν σε αναγνωριστικέςπτήσεις και για��μ�αρδισμ�ύς,!ωρίς �μως ιδι-αίτερη επιτυ!ίαλ�γω τ�υ εύκ�-λ�υ στ�!�υ π�υπαρ�υσία�αν.

Tα συντρίμμια τ�υ γερμανικ�ύ π�λεμικ�ύ Zέπελιν, π�υ καταρρί�θηκε απ� τ�υς Συμμά!�υς τη νύ!τα της 4ης/5ηςMαΐ�υ 1916 και κατέπεσε στις εκ��λές τ�υ A&ι�ύ, δίν�υν τ� μέτρ� τ�υ τεράστι�υ μεγέθ�υς τ�υ αερ�στατ�υ (�ωτ.:περ. «L’ Illustration», Σά��ατ� 20 Mαΐ�υ 1916).

πέσει τίπ�τε στα �έρια τ�υ ε�θρ�ύ,�ωρίστηκε σε δύ� �μάδες και τράπη-κε σε �υγή μέσα στη νύ�τα ελπί��-ντας να δια�ύγει τη σύλληψη. Mε τ�πρώτ� �ως της ημέρας αγήματαΓάλλων και Σέρων ιππέων ανί�νευ-σαν την περι��ή απ� τη στεριά καιγύρω στις έ�ι τ� πρωί τ�υς συνέλα-αν �λ�υς καθώς πρ�σπαθ�ύσαν ναστεγνώσ�υν τα ρ�ύ�α τ�υς. Δεν έ-λειψαν και τα ε�ω�ρενικά δημ�σιεύ-ματα �πως αυτ� της «Nέας Aλήθει-ας» π�υ ανέ�ερε �τι: «Aπηνθρακώ-θησαν 33 μέλη τ�υ πληρώματ�ς εκ συ-ν�λ�υ 34».

Tα σ�ετικά περιέγραψε � Aγγλ�ςπ�λεμικ�ς ανταπ�κριτής G. WardPrice στ� ιλί� τ�υ «The story of theSalonica Army».

«... E�θασα στ� ναυάγι� νωρίς τ�πρωί. Hταν ένα ε�αντλητικ� τα�ίδι. Tαά�αθα νερά των εκ��λών τ�υ Bαρδάρηείναι τ�σ� ρη�ά π�υ �ύτε �άρκα δενμπ�ρ�ύσε να πλησιάσει την ακτή κι ανκατ�ρθωνες, υδρ��ατώντας να �θάσειςστην ��θη εί�ες ακ�μη να περπατήσειςένα μίλι μέσα σε νερ� μέ�ρι τ� γ�νατ�και με τα ��ύρλα να σκεπά��υν τ� κε-�άλι σ�υ. Eνας Kαναδ�ς α�ιωματικ�ςτ�υ υγει�ν�μικ�ύ πνίγηκε καθώς πρ�-σπαθ�ύσε έ�ιππ�ς να πλησιάσει τ� ναυ-άγι�...

Oι �ήμες, π�υ �σ� πι� �ρικιαστικέςείναι τ�σ� πι� δημ��ιλείς γίν�νται, �ρ-γίασαν. Eνας δ�κιμ�ς, σκά��ντας στηλάσπη, �ρήκε ένα «καμέν� ανθρώπιν��έρι», π�υ αμέσως τ�π�θετήθηκε σε �ι-ν�πνευμα για να διατηρηθεί... Oταν �-μως � γιατρ�ς τ�υ πλ�ί�υ πρ�σπάθησενα απ�κ�ψει, για ενθύμι� κι αυτ�ς, έναδάκτυλ� πρ�ς έκπλη�η �λων τ� νυστέρι�ρήκε αέρα. Eτσι απ�καλύ�θηκε �τι τ��έρι δεν ήταν τίπ�τε άλλ� παρά ένα ά-δει� γάντι καψαλισμέν� απ� τη �ωτιάκαι γεμάτ� ψημένη λάσπη».

Aναμνηστικά

T� πλήρωμα τ�υ Zέπελιν κρατήθη-κε πρ�σωρινά στη γερμανική σ��λή,απέναντι απ� τ� T�π�ανέ, στη σημε-ρινή �δ� Φράγκων. Tα συντρίμμιαμετα�έρθηκαν στ� αερ�ναυτικ� πε-δί� τ�υ Mικρ�ύ Kαραμπ�υρν�ύ καιαπ� εκεί, στις 16 Mαΐ�υ, με ��ρτηγί-δες μπρ�στά στ� Λευκ� Πύργ� �π�υσυναρμ�λ�γήθηκε �λ�κληρ�ς � σκε-λετ�ς μα�ί με τη λέμ� και τ� μη�α-ν�στάσι�. Για αρκετές εδ�μάδες �ικάτ�ικ�ι της π�λης και �ι στρατιώτεςτων συμμα�ικών στρατευμάτων μα-�εύ�νταν για να θαυμάσ�υν τ� «τέ-ρας» και να ε��ικ�ν�μήσ�υν κάπ�ι�κ�μματάκι αλ�υμινί�υ, ένα μετάλλ�τελείως άγνωστ� την επ��ή εκείνη.Tα δακτυλίδια, �ι δίσκ�ι, τα �ίλια –δυ� σ�υενίρ και τα κ�μματάκια α-λ�υμινί�υ π�υλι�ύνταν για π�λλ�ύςμήνες απ� τ�υς γυρ�λ�γ�υς.

T�υς Γερμαν�ύς αι�μαλώτ�υς πε-ριέ�εραν αρκετές ��ρές στην π�ληγια να τ�υς δει � κ�σμ�ς και μετάτ�υς έστειλαν με πλ�ί� στη Γαλλία.H σημαία τ�υ Zέπελιν εκτέθηκε στ�μνημεί� Les Invalides στ� Παρίσι ωςτ� έμλημα τ�υ πρώτ�υ Zέπελιν π�υέπεσε στα �έρια των Γάλλων, ενώ �πλ�ίαρ��ς τ�υ «Agamemnon» κρέ-μασε στ�ν τ�ί�� της καμπίνας τ�υμια απ� τις πρ�πέλες τ�υ Zέπελιν.

ημέρα πέθανε. Σύγ ρ�ν�ι τ�υ Λίλιε-νταλ ήταν � Eλ�ετ�ς Σαρντ�ν και �γαλλικής καταγωγής Oκτά�ι�ς Σά-νι�υτ, π�υ επι είρησαν να πετά��υνμε ανάλ�γ�υς τρ�π�υς.

H ιστ�ρία της κατάκτησης τ�υ αέ-ρα αριθμεί αρκετ�ύς ακ�μη πρωτ�-π�ρ�υς π�υ κατασκεύασαν πτητι-κές μη ανές με ελά ιστη ή καθ�λ�υεπιτυ ία. Aπ� τ�υς σημαντικ�τε-

ρ�υς, � Γάλλ�ς Kλεμάν Aντέρ(1841-1925), � �π�ί�ς κατασκεύασεδύ� πτητικες μη ανές σε σ ήμα νυ- τερίδας και ε!�διασμένες αντι-


Kίττυ Xωκ: T� πρώτ� αερ�πλάν�Aπ� τ�ν ντα Bίντσι και άλλ�υς ε�ευρέτες πτητικών μη�ανών, στ�υς αδελ��ύς Pάιτ

M�ντέλ� πτητικής μη�ανής τ�υ Oττ� Λίλιενταλ, κατασκευασμέν� με �άση τιςπαρατηρήσεις τ�υ απ� την πτήση των π�υλιών.

Tων: Γεωργί�υ - Φωτί�υ ΔασκαλάκηXρήστ�υ Tσατσαρώνη

Tε�ν�λ�γων Mη�ανικών Aυτ�ματισμ�ύ

TPEIΣ περίπ�υ αιώνες μετά τ�ν Λε-�νάρντ� ντα Bίντσι, η ανθρωπ�τητα�ίωνε επιτέλ�υς τ� �νειρ� της πτή-σης με μία νέα κατασκευή «ελα!ρύ-τερη» τ�υ αέρ�ς, λ�γω τ�υ περιε- �μέν�υ της σε #εστ� αέρα: τ� αε-ρ�στατ� των αδελ!ών M�νγκ�λ!ιέ.H επιν�ητικ�τητα των ερευνητώνδεν σταμάτησε �έ�αια εκεί. Aρκετ�ίήταν εκείν�ι π�υ πρ� ώρησαν στ�σ εδιασμ� πτητικών μη ανών �αρύ-τερων τ�υ αέρα, συνε ί#�ντας τιςπρ�σπάθειες τ�υ ντα Bίντσι αλλάκαι άλλων ερευνητών πρ�γενέστε-ρων των M�νγκ�λ!ιέ. Aπ� τ�υςπρ�γενέστερ�υς των M�νγκ�λ!ιέε!ευρέτες ενδεικτικά ανα!έρ�υμετ�υς T#ι��άνι Mπατίστα Nτάντε καιAλέ�ανδρ� Mπεσνιέ, �ι �π�ί�ι επι- είρησαν να πετά��υν με !τερά, α-νεπιτυ ώς � πρώτ�ς τ� 1503, μεσ ετική επιτυ ία � δεύτερ�ς τ�1678.

H πρώτη πτητική μη ανή �αρύτε-ρη τ�υ αέρα ήταν τ�υ Σερ T#�ρτ#Kέιλι, � �π�ί�ς τ� 1849 κατασκεύα-σε ένα τριπλάν� ανεμ�πτερ�, με τ��π�ί� πέτα�ε ένα δεκά ρ�ν� παιδίγια �ικ�ν�μία �άρ�υς. T�ν ακ�λ�ύ-θησε � Zαν-Mαρί λε Mπρι, � �π�ί�ςτ� 1856 πραγματ�π�ίησε με ένα α-νεμ�πτερ� δύ� συντ�μ�τατες πτή-σεις. H δεύτερη κατέλη�ε σε πτώσηκαι � επί��ς ανεμ�π�ρ�ς έσπασετ� π�δι τ�υ.

Στ� δεύτερ� ήμισυ τ�υ 19�υ αιώ-να, � Γερμαν�ς Oττ� Λίλιενταλ κα-τασκεύασε μ�ν�πλάνα και διπλάνα.Tα μ�ντέλα τ�υ δεν διέθεταν πηγήκίνησης. O ειριστής έπαιρνε !�ρααπ� κάπ�ι� ύψωμα και πετ�ύσε εκ-μεταλλευ�μεν�ς τα εναέρια ρεύμα-τα. Tα !τερά παρέμεναν ακίνητα και� πιλ�τ�ς κατηύθυνε την πτητικήμη ανή μέσω συστήματ�ς πηδα-λίων. O Oττ� Λίλιενταλ, � �π�ί�ςμπ�ρεί να θεωρηθεί και � πατέραςτ�υ αιωρ�πτερισμ�ύ, α!�ύ πραγμα-τ�π�ίησε 2.000 πτήσεις, τραυματί-στηκε στις 9-8-1896 κατά τη διάρ-κεια μιας δ�κιμής και την επ�μενη

Π�λλαπλ� μ�ν�πλάν� τ�υ γαλλικής καταγωγής Oκτά�ι�υ Σάνι�υτ, � �π�ί�ς έ"ησε και εργάστηκε στην Aμερική.

Πτητική μη�ανή τ�υ Γάλλ�υ Kλεμάν Aντέρ, σε σ�ήμα νυ�τερίδας. Στις 14 Oκτω�ρί�υ 1897 � Aντέρ επι�είρησε μια δ�-κιμή με τ� πλέ�ν �ελτιωμέν� μ�ντέλ� τ�υ, τ� �π�ί� �ωρίς να πετά#ει πρ�σέκρ�υσε στ� έδα$�ς και καταστρά$ηκε. Oπρωτ�π�ρ�ς κατασκευαστής �αθιά απ�γ�ητευμέν�ς δεν #αναασ��λήθηκε με κατασκευές και πτήσεις.

T� 1678 � Γάλλ�ς ωρ�λ�γ�π�ι�ς Aλέ#αν-δρ�ς Mπεσνιέ κατά$ερε να πραγματ�-π�ιήσει μερικές πτήσεις με $τερά.

στ�ί ως με μ�νή και διπλή έλικα κι-ν�ύμενη απ� ατμ�κινητήρα. Στις 14Oκτω�ρί�υ 1897 επι είρησε μια δ�-κιμή με τ� πλέ�ν �ελτιωμέν� μ�ντέ-λ� τ�υ, τ� «Aί�λ�ς», στ� �π�ί� στή-ρι#ε π�λλές ελπίδες H μη ανή ω-ρίς να πετά�ει πρ�σέκρ�υσε στ� έ-δα!�ς και καταστρά!ηκε. O Aντέραπ�γ�ητευμέν�ς διέλυσε τ� εργα-

στήρι� τ�υ, έκαψε τις σημειώσειςτ�υ και δεν �αναασ �λήθηκε με τ�θέμα έως τ�ν θάνατ� τ�υ. Tι εί εσυμ�εί; O Aντέρ εί ε μελετήσει συ-στηματικά τις εργασίες τ�υ Λε�νάρ-ντ�. Συμ!ωνα, �μως, με με μια εκ-δ� ή, επι είρησε να πετά�ει τρέ �-ντας πρ�ς την κατεύθυνση τ�υ ανέ-μ�υ, παρα�λέπ�ντας �τι � Nτα Bί-ντσι εί ε εμ!ατικά επισημάνει: �τι

τα π�υλιά πετ�ύν πάντα αντίθεταπρ�ς τ�ν άνεμ�.

Π�τε επιτέλ�υς επιτεύ θηκε ηπρώτη ικαν�π�ιητική πτήση; M�λιςτ� 1903, απ� τ�υς Aμερικαν�ύς α-δελ!�ύς Oυίλμπ�υρ και Oρ�ιλ Pάιτ(1867-1912 και 1871-1948 αντίστ�ι- α). Mε τ� ελικ�!�ρ� αερ�πλάν�τ�υς π�υ �ν�μα#�ταν «Kίττυ Xωκ»και διέθετε �εν#ιν�κινητήρα, δικής

τ�υς επίσης κατασκευής, τα δύ� α-δέλ!ια πραγματ�π�ίησαν στις 17Δεκεμ�ρί�υ 1903, και παρ�υσίαμαρτύρων, πτήση 59 δευτερ�λέ-πτων, καλύπτ�ντας απ�σταση 250μέτρων.

Aυτή ήταν η αρ ή. T� 1904, �ι Pάιτπέτα�αν επί 5 λεπτά και 4 δευτερ�-λεπτα. Aπ� ’κεί και πέρα η ε�έλι�ητης αερ�ναυτικής είναι ραγδαία.



Oι αδελ$�ί Pάιτδιαπίστωσαν �τιτ� αερ�πλάν�τ�υς �ρεια"�-ταν ένα είδ�ςμη�ανισμ�ύ ε-λέγ��υ για ναμην παραπαίειαριστερά – δε-#ιά. Eτσι τ�«Flyer», μετα-γενέστερ� τ�υ«Kίττυ Xωκ» κα-τά 5 �ρ�νια, α-πέκτησε σύστη-μα καλωδίωνρύθμισης τωνπτερύγων εν κι-νήσει.

O Iταλ�ς T"ι�-�άνι MπατίσταNτάντε σε μιααπ� τις πρ�-σπάθειές τ�υνα πετά#ει μεακατάλληλα$τερά στην Πε-ρ�ύτ"ια τ�1503. Aπέτυ�ε,αλλά επέ"ησετων πρ�σπαθει-ών (εικ�ν�γρά-$ηση επ��ής).

Mακέτα τ�υ «Kίττυ Xωκ», τ�υ ελικ�$�ρ�υ και ε#�πλισμέν�υ με �εν"ιν�κινη-τήρα αερ�πλάν�υ των αδελ$ών Pάιτ. Hταν τ� πρώτ� αερ�πλάν� π�υ πέτα#ε,παγκ�σμίως, στις 17 Δεκεμ�ρί�υ 1903, καλύπτ�ντας απ�σταση 250 μέτρωνσε πτήση 59 δευτερ�λέπτων.

O θάνατ�ς (1896) τ�υ Γερμαν�ύ Oττ� Λίλιε-νταλ, κατασκευαστή μ�ν�πλάνων και διπλά-νων ε#�πλισμένων με σύστημα πηδαλίων, έ-δωσε λα�ή σε π�ικίλες εικ�ν�γρα$ήσεις.Ωστ�σ�, τ� δυστύ�ημα εκείν� δεν συνέ�η σεκατ�ικημένη περι��ή, �πως $αίνεται στην ει-κ�να (απ� έντυπ� επ��ής) αλλά σε μια πεδιά-δα, κ�ντά στ� Bερ�λίν�, �ταν μια ριπή ανέμ�υέκανε τ�ν Λίλιενταλ να �άσει τ�ν έλεγ��.


M�ντέρν�ι Iκαρ�ιAιωρ�πτερισμς: τ� νειρ� της αυτν�μης πτήσης γίνεται πραγματικτητα

Tης Δώρας Aντωνί�υ

ΣTH ΣYΓXPONH επ�ή, �ι αιθέ-ρες γέμισαν απ� παντ�ς είδ�υς ι-πτάμενες μηανές. T� �νειρ� �-μως τ�υ ανθρώπ�υ να πετά�εισαν π�υλί, ωρίς τη ��ήθεια μη-ανής π�υ θα δίνει την κίνηση,ωρίς �ργανα πλ�ήγησης, απλάμε την α�ι�π�ίηση τ�υ ανέμ�υ, μετην εκμετάλευση των ρευμάτωνκαι με τη δική τ�υ μυική δύναμηε�ακ�λ�ύθησε να συγκινεί π�λ-λ�ύς. Στα τέλη της δεκαετίας τ�υ’60, κάπ�ι�ι «τ�λμηρ�ί», �πωςτ�υς αρακτήρισαν, άρισαν ναπηδ�ύν απ� τις πλαγιές τωνAλπεων με τη ��ήθεια των πρ�-δρ�μων των σημερινών αιωρ�-πτέρων, τα λεγ�μενα «ρ�γκάλ�»,τρίγωνα πανιά δεμένα σε ελα-!ρ�ύς σκελετ�ύς, π�υ πραγματ�-π�ίησαν τ� �νειρ� των πρώτωνπτήσεων. Oι κατασκευές αυτές ε-�ελίθηκαν και με τη συνδρ�μήτης αερ�δυναμικής, την πρ�σθή-κη των κατάλληλων αερ�τ�μώνκαι την ε�έλι�η των υλικών, έκα-ναν την εμ!άνισή τ�υς τα σύγ-ρ�να αιωρ�πτερα στις αρές τηςδεκαετίας τ�υ ’70.

Tην ίδια επ�ή έκαναν την εμ-!άνισή τ�υς και στην Eλλάδα,στην αρή σαν ιδι�κατασκευέςκαι στη συνέεια με την εισαγωγήκαν�νικών αιωρ�πτέρων και αλε-�ιπτώτων πλαγιάς. Σήμερα, � αιω-ρ�πτερισμ�ς και � αλε�ιπτωτι-σμ�ς πλαγιάς έ�υν ε�απλωθεί σ’�λ�κληρη τη ώρα. Σε διά!�ρεςπ�λεις δραστηρι�π�ι�ύνται περί-π�υ 50 σωματεία με τ�ν αριθμ�των μελών τ�υς να �επερνά τα1.500 άτ�μα.

Mπ�ρεί π�λλ�ί απ� εμάς να α-ντιμετωπί"�υν με δέ�ς ή και !��τ�ν αιωρ�πτερισμ�. Oσ�ι ασ�-λ�ύνται μ’αυτ�ν �μως, δια�ε�αι-ών�υν �τι ελάιστα δια!έρει απ��π�ι�δήπ�τε άλλ� άθλημα. Oπωςαρακτηριστικά επισημαίνει � κ.A. Παπαδ�π�υλ�ς, γενικ�ς γραμ-ματέας της Eθνικής Aερ�λέσηςEλλάδ�ς, είναι ένα άθλημα με τ��π�ί� θα μπ�ρ�ύσαν �λ�ι να α-σ�ληθ�ύν. Δεν απαιτεί ιδιαίτεραπρ�σ�ντα, μεγάλη μυική δύναμηή ιδιαίτερες γνώσεις, �ύτε επι!υ-λάσσει κινδύν�υς ατυημάτων σεμεγαλύτερ� �αθμ� απ� άλλες α-θλητικές ενασ�λήσεις, αρκεί κα-νείς να έει �λ�κληρώσει την α-παραίτητη εκπαίδευση και να α-κ�λ�υθεί τ�υς καν�νισμ�ύς α-σ!αλείας. Πρ�σθέτει �έ�αια, πωςκαλ� θα είναι να είναι κανείς απ�16 ετών και πάνω, ώστε να έει τησωματική διάπλαση, αλλά και τηνωριμ�τητα να αντιμετωπίσει τις έ-κτακτες καταστάσεις, π�υ ενδέ-εται να πρ�κύψ�υν κυρίως απ�την αλλαγή τ�υ καιρ�ύ.

H εκπαίδευση, για την �π�ίαμπ�ρεί κανείς να απευθυνθεί στις�ργανωμένες λέσες, π�υ διαθέ-τ�υν εκπαιδευτές – πιλ�τ�υς αλ-λά και τ�ν αναγκαί� ε��πλισμ�,αρί"ει με θεωρητικά μαθήματα.Σ’αυτά περιλαμ�άν�νται η θεωρίαπτήσεως, μαθήματα μετεωρ�λ�-γίας, τενική πτήσεως, καν�νεςασ!αλείας και μαθήματα πρώτων��ηθειών.

Στη συνέεια, �ι εκπαιδευ�με-ν�ι κάν�υν τις πρώτες πτήσεις μεδιπλ�ύς αετ�ύς ή αλε�ίπτωταπλαγιάς, με τη συν�δεία τ�υ εκ-παιδευτή. Στ� επ�μεν� στάδι�αρί"�υν να πετ�ύν μ�ν�ι τ�υς

λαμ�άν�ντας �δηγίες απ� τ�υςεκπαιδευτές με σύστημα επικ�ι-νωνίας. Eπειτα απ� την ε�έτασήτ�υς, τ�σ� γραπτή �σ� και πρα-κτική τ�υς απ�νέμ�νται διπλώμα-τα, π�υ πιστ�π�ι�ύν την ικαν�τη-τά τ�υς να πετά��υν με τα συγκε-κριμένα «σκά!η».

O ε��πλισμ�ς για τ� αιωρ�πτε-ρ� περιλαμ�άνει, εκτ�ς απ� τ� ί-δι� τ� σκά!�ς, τ�ν σάκ�, στ�ν �-π�ί� μπαίνει τ� κάτω μέρ�ς τ�υσώματ�ς στη διάρκεια της πτήσε-ως, τη "ώνη, με την �π�ία συνδέ-εται � σάκ�ς με τ� σκά!�ς, κρά-ν�ς, !�ρμα, γάντια και κάπ�ια �ρ-γανα μετρήσεων και επικ�ινω-

νίας, π�υ ρησιμ�π�ι�ύνται κυ-ρίως για αγωνιστικ�ύς σκ�π�ύς.Στ� αλε�ίπτωτ� πλαγιάς, στη θέ-ση τ�υ σάκ�υ έ�υμε τ� ειδικ�κάθισμα και � υπ�λ�ιπ�ς ε��πλι-σμ�ς παραμένει � ίδι�ς. Στις �ρ-γανωμένες λέσες αιωρ�πτερι-στών της ώρας υπάρει ε��πλι-σμ�ς, π�υ διατίθεται σε �σ�υς ε-πιθυμ�ύν να πετά��υν. Oσ�ι �-μως ασ�λ�ύνται με τ� άθληματατικά πρ�τιμ�ύν να έ�υν τ�νδικ� τ�υς ε��πλισμ�. H αγ�ρά τ�υκυμαίνεται απ� 250.000 έως1.000.000 δρ. ανάλ�γα με τ� εάνείναι καιν�ύρι�ς ή μεταειρισμέ-ν�ς και εάν ρησιμ�π�ιείται για α-πλή ενασ�ληση ή για αγωνιστι-κ�ύς σκ�π�ύς.

Στην ευρύτερη περι�ή Aττικήςλειτ�υργεί ένα μεγάλ� �ργανω-μέν� αεραθλητικ� κέντρ� στιςΠλαταιές, στις πλαγιές τ�υ Kιθαι-ρώνα. Πρ�κειται για τ� μ�ναδικ��ργανωμέν� αεραθλητικ� κέντρ�στη ώρα μας, ενώ πρ�ωρά μεγ�ργ�ύς ρυθμ�ύς η δημι�υργίαεν�ς δεύτερ�υ στις πλαγιές τ�υOλύμπ�υ. Στην τ�π�θεσία Kαντή-λι, στα Mέγαρα και στ� Yπατ� Θη-�ών υπάρ�υν «εκπαιδευτικές»πλαγιές, π�υ π�λλές αερ�λέσεςρησιμ�π�ι�ύν.

Kατα�άλλ�νται πρ�σπάθειεςγια έντα�η τ�υ αθλήματ�ς στηνOλυμπιάδα τ�υ 2004. Eάν τελικάαυτ� γίνει, � αιωρ�πτερισμ�ς θαείναι τ� πρώτ� αεράθλημα, π�υθα ενταθεί στ�υς Oλυμπιακ�ύς.

H πρ�ετ�ιμασία πριν απ� την πτήση: αν ακ�λ�υθηθ�ύν �ι καν�νες ασ�αλεί-ας, � αιωρ�πτερισμ�ς δεν κρύ�ει κινδύν�υς (�ωτ.: Δ. Γρί�σιας).

Kαθ�ριστική ήταν στ� α�ιέρωμα αυτ� ησυμ��λή τ�υ κ. Tάκη Aσημάκη και τ�υκ. Γεωργί�υ Δημητρ�κάλλη. T�υς ευ�α-ριστ�ύμε.

Oι �υραν�ί «κατακτήθηκαν» απ� τα σύγ�ρ�να αιωρ�πτερα σ�ετικά πρ�σ�ατα, καθώς � αιωρ�πτερισμ�ς μετρά μ�λις30 �ρ�νια �ωής.

rtert t yer ytry rtyrt ytry r

Documents

Transcript of rtert t yer ytry rtyrt ytry r