Τεχν. Χρον. Α, 1992, Τόμ. 12, Τεύχος 3 Tech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3

Πρωτο-Μοντέρνα Αστική Μορφολογία

και Αρχιτεκτονική Τυπολογία: Η Κατοικία

Αντωνιάδη και ο Περιβάλλων Αστικός

Χώρος στη Βέροια

Α. ΠΑΠΑΡΗ

Περίληψη

Η ανίχvε1.ιση των οργανωτικών αρχών α) τμήματος του δημόσιου αστικού χώρου στη Βέροια και β) της ενταγμένης σ· α~.ιτό κατοικίας ιδιοκτησίας Αντωνιάδη οδηγεί α l) στη διατύπωση

ενός μοντέλου οργάνωσης του δημόσιοΙ.J χώρου της περ ιοχής με όρους κίνησης και χρήσης

και β Ι ) στην αποσαφήνιση της τυπολογίας και μορφολογίας της κατοικίας και επομένως

στην αποτίμηση τ ης σπουδαιότητάς της ως κατοικίας της εποχής του μεσοπολέμου.

Proto-Modern Urban Morphology and Architectural Typology: the Anthoniades

Residence and Its Context in V eroia

Α. PAPARI

Absιracι

The ίnνcsιιg;ιιιοn of rules goνerning ;ι) ιhe "dccp sιructure" of ;ι parι of ιhe ciιy-cenιre open public space in Vcroia and b) ιhe comparativc typologica l and ιηorphologic::J I analysis of a l1ousc locaιed in ιhc same <ι rea eluminaιcs a I) tl1c model of ιhe open pιιblic-sp;ιce sιrιιcture in ιern1~ of use and ιηovcmcnι and bl) ιhe house·~ ι ypology and n1orphology and hence ι hc assessmcnι of ιιs imporιancc as η hoιιse of ιhe middle-wa r pe riod.

ΥιrοβλήΟη•·c. 7. 9.1990 · Fyo•ε δε• rή. /6. Ι/. /990

Submιtιro: Scpι. 7, 1990 Acc~pιcd: Νο1. 16, 1990

110 Τεχν. Χρον.-Α , 1992, Τόμ. 12, Τεύχ. 3

1. ΓΕΝΙΚΛ

1.1. Ο ριζικός μετασχηματισμός που υπέστη ο δημόσιος χώρος των ελληνικών πόλεων

από το μεσοπόλεμο και μετά συμβαδίζει με τις εξίσου ανανεωτικές τάσεις στην

αρχιτεκτονική τυπολογία και μορ,ολογία της ίδιας περιόδου : ο ιστορισμός -ιδιαίτερα στην κατοικία - αντικαθίσταται σταδιακά από την Art Oeco, το πρωτο -μοντέρνο και τελικά την καθολική κυριαρχία του μοντέρνου σε πλήρη ευθυγράμμιση

με τις αρχές του διεθνούς κινήματος.

Σε μ ι α προσπάθεια ανίχνευσης των οργανωτικών αρχών του δημόσιου αστικού

χώρου και της ενταγμένης σ' αυτό αστικής κατοικίας αυτής της μεταβατικής

περιόδου, αναλύθηκαν με τη μέθοδο Space Syntax Analysis τμήμα του αστικού ιστού

και μια κατοικία στην Βέροια.

Η ανάλυση της αστικής δομής με βάση δύο αλληλεμπλεκόμενους ιστούς (οργανικό

και νεοκλασικό - πρωτομοντέρνο) οδήγησε στην διατύπωση ενός μοντέλου οργάνωσης

του δημόσιου χώρου της περιοχής με όρους κίνησης και χρήσης.

Η συγκριτική ανpλυση της κατοικίας Αντωνιάδη στη Βέροια με την αστική

κατοικία της θεσσαλονίκης, τη βίλλο Κοποντζή και τη βίλλα Citrohan του Le Corbusier οδήγησε στην αποσα,ήνιση της τυπολογίας και μορ,ολογίος της και

συνακόλουθα στην α ποτ ί μη ση της σnουδα ι ότητός της ως κατοικίας της εποχής του

μεσοπολέμου.

Η συζήτηση γύρω οπό τις αστικές και αρχιτεκτονικές τυπολογίες επέτρεψε και

την εξαγωγή κόπο ι ων γεν ι κών συμπερασμάτων ως λογικών αρχών που δ ι έπου ν την

οργάνωση του χώρου στις δύο κλίμακες, την αστική και την αρχιτεκτονική.

1.2 Η πρωτοτυπία της έρευνας έγκειται κυρίως στην μεθοδολογία της ανάλυσης και

συγκριτικής προσέγγισης τυπολογιών δια,ορετικών κοινωνικο - χωρικών σχηματισμών

σε δύο διακριτές κλίμακες (οστική και αρχιτεκτονική), πλεονεκτήματα που

απορρέουν από το εννοιολογικό υπόβαθρο της εν λόγω μεθοδολογίας.

Ειδικότερο για τον αστικό χώρο, η μεθοδολογία Space Syntax Analysis που

προκρίθηκε, αντιπαρατέθηκε κριτικό στις θεωρίες:

- της Αστικής Μορ,ής (Urban Form) που οδηγούν στην αποσύνθεση του Αστικού

Χώρου σε στο ι χε ι ώδε ι ς ομοιογενείς μονάδες κο ι υποβιβάζουν την πόλη σε

σειρά αισθητικών επεισοδίων και γεωμετρικών χαράξεων (C. Sitte, Α.

Coπzen, L. και R.Krier), - του Αστικού Λειτουργισμού (Urban Funct1onalism) που, δίνοντας υπερβολική

βαρύτητα στα προγραμματικά μεγέθη, οδήγησε στον κατακερματισμό του

Αστικού Χώρου σε λειτουργικές ζώνες (zoning) και την ιεραρχική του

οργάνωση (J. Jacobs, Chr. Alexander και πολεοδόμοι της μοντέρνος

πολεοδομίας),

Tech. C hron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3 111

των συμβατικών εν ν ο ιών κο ι μέσων περ ιγραt ι κής προσέγγισης που

αποδείχθηκαν ανεπαρκή εργαλεία ανάλυσης των χωρικών σχηματισμών ως

σtαιρικών συστημάτων (C. Citte, C. Rowe και Fr . Coetter) , της Εικονογραtικής Ανάλυσης (lconogr~ρhy) που στηρίζεται στην

υποκειμενική αν τ ι ληπτ ι κότητα κο ι όχι στ ι ς κατά το δυνατό αν τ ι κ ε ι μεν ι κές

ιδιότητες του δημόσιου αστικού χώρου (Κ . Lynch, Α . Castex κ . λ . π . ) .

Για τον αρχιτεκτονικό χώρο η ίδια θεωρία πλεονεκτεί έναντι της συμβατικής

τυπολογικής ανάλυσης στο ότι η τελευταίο δεν παρέχει τα μέσα ανάλυσης των

δομικών χαρακτηριστικών μιας τυπολογίας και επομένως, και τη δυνατότητα

συγκριτικής προσέγγισης διαtορετικών τυπολογιών με βάση τα δομικό χαρακτηριστικό

τους .

2. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Η κατοικία Αντωνιάδη, της οποίας αναζητείτα ι η τυπολογική και μορtολογική

ταυτότητα, ευρίσκεται σε γωνιακό οικόπεδο του Ο . Τ . 225 επί των οδών Εληός και

Παστέρ (tωτ . l) Ο οστικός ιστός της ευρύτερης περιοχής προέκυψε από σχέδιο

επεκτάσεων του 1936 όπου εtαρμόστηκε ο "νεοκλασικός" κόνναβος πάνω σε

προυπόρχοντα •οργαν ι κό" . Η ευρύτερη περιοχή δ ι ακρ ί ν ε το ι οπό τη δ ι ττότnτα της

οστικής μορtολογίας της σε ό,τι αtορά τη tυσική δομή του σχεδίου .

Η ραγδαίο ανάπτυξη και ένταξη της περιοχής στη ζωή της πόλης είχε σαν

αποτέλεσμα την εντατική εκμετάλλευση της γής και την εγκατάσταση λειτουργιών με

μεγάλη γοιοπρόσοδο . Η περιοχή τείνει να χαρακτηρισθεί κυρίως από τις

δραστηριότητες της αναψυχής με αντίστοιχες επιπτώσεις στην κατοικία και τις

άλλες χρήσεις (tωτ . 2 , 3,4) .

Το γενικό ερώτημα που αναφύεται είναι ο τοόποc λειτουονjοc και χρήσης

(ρ~tterηs of functioη and use) του δnuόσιου χώρου τηc περιοχής σε σχέση uε τη

βαθειό δοuή του (deeρ strυcture) ως ιυσικού συστήugτοc (as an artif~ct ρerse).

Αυτό θα βοηθήσει κατ' αρχήν στην κατανόηση του τρόπου ένταξης του Ο . Τ. 225 στην ευρύτερη περιοχή κσι τη λήφη οποtάσεων για τον καταλληλότερο τρόπο αξιοποίησης

του οικοπέδου Αντωνιάδη .

Οσον αtορά την ίδιο την κατοικία, αυτή ανήκει στα μεσοαστικά σπίτια του

μεσοπολέμου που χ τ i στη καν στην οδό Εληάς ή Περιπάτου . γπόρχε ι κατ ' αρχήν ένα

πλήθος μορtολογικών ενδείξεων που παραπέμπουν στον ιστορισμό - εκλεκτισμό , αλλά

οι ενδείξεις αυτές δεν είναι aποχρώσες γιο την αποτίμηση της σπουδα ι ότητάς της.

Από την άλλη πλευρό, μια πρώτη προσέγγιση της τυπολογίας της δεν πείθει γιο την

εναρμόνισή της με το νεοκλασικό ή ιστοριστικό πρότυπο . γtίσταται λοιπόν το

βασικό ερώτημα τηc gποσgιήν ι σηc τόσο τηc uοριήc όσο κq ι της τυπολογj ac της

κστοικjqc .

112 Τεχν. Χρον.-Α, 1992, τόμ. 12, Τεύχ. 3

Ψωτ . 1. Η βίλλο Αντωνιάδη : Γωνία οδών Εληός και Παστέρ . Photo 1. Anthoniades Residence: Elias and Pasteur Strs Corner

Φωτ . 2. Η οικιστική ανάπτυξη σε μέτωπο της οδού Εληός Photo 2. The built enνironnιnent along Elias ·sιr.

Tech. Cι1ron.-A , Greece, ι992, Vol. ι2, Νο 3

3. ΕΝΝΟΙΕΣ

Οι όροι νεοκλασικό, ιστοριστικό, εκλεκτιστικό δεν είναι ταυτόσημοι, αλλά

μερικά αλληλοκαλυπτόμενοι. Ο νεοκλασικισμός (πeoclassicism) στην Ευρώπη του 19ου

και 20ου αιώνσ είναι ένα ρεύμα που διαπερνά την αρχιτεκτονική και πολεοδομία και

στοχεύει στην απεικόνιση ενός προτύπου, του "κλασσικού" , του οποίου είναι

προσέγγιση και παράγωγο. Ο ιστορισμός (histor1sm) είναι μια αναφορά στο

μορtολογικό σύστημα μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου όταν δηλ. ο

αρχιτέκτονας για τη στυλιστική έκtραση των ιδεών του βοηθιέται από την εικόνα

της αρχιτεκτονικής μιας παρωχημένης κορυtαίας ή με τοπική και εθνική σημασία

εποχής και επιχειρεί την απεικόνισή της .

τέλος ο εκλεκτισμός είναι εκείνο το ιδίωμα που επιτρέπει στον αρχιτέκτονα

την "εκλεκτική" επιλογή διάφορων μορφολογικών μοτίβων και δομικών στοιχείων στο

ίδιο κτίριο, έτσι ώστε να . επιτευχθεί ένα πλούσιο αισθητικά αποτέλεσμα·είναι η

ιστορική συγκυρία στο διεθνή χώρο που tέρνει η βιομηχανική επανάσταση . Η

αρχιτεκτονική των εκλεκτιστών είναι μια αντιπαράθεση της αναζήτησης

νεωτεριστικών τάσεων στην αμφισβήτηση των κλασικών προτύπων .

Τα παραπάνω ρεύματα, και ιδιαίτερα ο εκλεκτισμός, έχουν κατηγορηθεί για

έλλειtη πρωτοτυπίας σε μορtολογικό κοι κυρίως τυπολογικό επίπεδο. Πιστεύεται ότι

η κατανόηση και χρήση των στύλ στην Ευρώπη του 19ου και 20ου αιώνα βρίσκεται στα

επίπεδα της ομοιότητας ή μορφολογικής μίμησης και αντιγραφής του κλασικού

προτύπου ή ιδανικού επιμένοντας έτσι στην αναβίωση μορφών χωρίς τις δυνάμεις και

τις παραμέτρους που τις δημιούργησαν. Ετσι. και τα τojg οεύuqτα διακρίνονται από

u ι α ον τ j ιοση uοοιήc κο ι πεο ι εχοuένου σε σχέση uε το ποότυπό τους. αλλά κο ι σε

σχέση uε την ίδιο την εποχή τους και τιc δυνόuειc που τα δπuιούογησε . Η πρώτη

αντίtοση αφορά το αρχιτεκτονικά ιδιώματα ως χωρικές εκιράσεις στις τρείς τους

διαστάσεις, ενώ η δεύτερη το συνδέει με το κοινωνικό uοντέλο της εποχής τους .

Η ανάλυση γιο το δημόσιο αστικό χώρο στηρίζεται στην αναζήτηση της "βαθειάς

δομής" του συστήματος μέσω της θεωρίας της Χωρικής Σύνταξης (Space Syηtax

aηalysis) για δε το δείγμα των τεσσάρων κατοικιών at' ενός στην τυπολογική

ανάλυση που χρησιμοποιεί την ίδια θεωρία με αυτήν του οστικού χώρου, αφ' ετέρου

στη μορtολογική ανάλυση που μετέρχεται θεωρίες συγκριτικής προσέγγισης

μορtολογικών ρευμάτων (Styles) .

4 . Μ ΕθΟΔΟΛΟΓΙ Λ

Η μεθοδολογία της χωρικής σύνταξης (Space Syηtax Ana1ys1s) που επελέγη

παρουσιάζει τα εξής πλεονεκτήματα έναντι των άλλων "συμβατικών" μεθοδολογιών που

113

114 Τεχν. Χρον.-Α , 1992, Τόμ. 12, Τείιχ . 3

συνήθως χρησιμοποιούνται για την ανάλυση τόσο του αστικού όσο και του

αρχιτεκτονικού χώρου :

α) Επιτρέπει την ανίχνευση των τρόπων χρήσης και κίνησης (patterπs of use and moνement) σ' ένα χωρικό σύστημα σύμtωνο με τη δική του εσωτερική λογικήι

καθώς επί σης κο ι τον τρόπο που αυτό το σύστημα εντόσσετα ι στον ευρύτερο

χωρικό σχηματισμό (Context) . β) Πέρα από την περιγροtή, κάνει εtικτό τον συσχετισμό και την συγκριτική

πρσσέγγ ι ση δ ι Οfορετ ι κών χωρικών συστημάτων στ η βάση όΧι κόπο ι ων δύσκαμπτων

γεωμετρικών ομοιοτήτων ή διοtορών, αλλά της "βοθειός δομής" τους και των

χωρικών παραμέτρων που τη συνοδεύουν (π.χ. κεντρικότητα, έλεγχος, επιλογή,

σαtήνεια κλπ.) ήτοι της τοπολογικής οργάνωσης αυτών των συστημάτων.

γ) Οι χωρο-δομικές παράμετροι είναι εξ ορισμού συσχετισμένες με τον αντίστοιχο

κοινωνικό σχηματιαμό τον οποίο tέρουν, καθιστώντας έτσι εtικτή την ανάλυση,

ερμηνεία και συγκριτική προσέγγιση διόtορων κοινωνικο - χωρικών σχηματισμών.

δ) Παρέχει τη δυνατότητα συγκριτικής ανάλυσης πολύπλοκων χωρικών συστημάτων τα

οποί α μ ι α μεθοδολογ ίο με συμβοτ ι κές έννσ ι ες κο ι μέσα οδυνοτε ί κο ι πρακτικά

να προσεγγίσει . Η προσέγγιση του δημόσιου χώρου μέσω της θεωρίας Χωρικής Σύνταξης εστιάζεται

στην ανάλυση της δομής του πλέγμοτός του ως ενός δ ι κτύου ον ο ι κτών χώρων με

δικούς του κανόνες tυσικής οργάνωσης και του τρόπου που αυτό το δίκτυο

αρθρώνεται με τα άλλο στοχεiο του οστικού χώρου και του αντίστοιχου κοινωνικού

σχηματισμού του.

Η "βαθειό δομή" του αστικού χώρου (deep structure) προσεγγίζεται ως το

αποτέλεσμα και η προϋπόθεση συσχετισμού δύο βασικών κdτηγοριών χρηστών: αυτής

των κατοίκων και της άλλης των επισκεπτών του οικισμού. Η διάκριση αυτή

στηρίζεται στην παραδοχή ότι οι μέν κάτοικοι έχουν καλή γνώση του χώρου και οι

κινήσεις τους καθοδηγούνται σε μεγάλο βαθμό από αυτή τη γνώση, οι δε επισκέπτες

λόγω της περιορισμένης γνώσης τους κινούνται με γνώμονα το ευκολότερο

προσπελάσιμα και αμεσότερο αντιληπτό μέρη του δημόσιου χώρου. Το κύριο

πλεονέκτημα αυτού του τρόπου προσέγγισης είναι ότι αναδεικνύει τη χωρική λογική

του κοινωνικού συσχετισμού σε σtαιρικό επίπεδο .

Από τ ι ς βασικές έννοιες που .χρησιμοποιούντο ι ν ι α τη χωρική ανάλυση είναι η

ngDquόpινσn του κgyyά8ou (gr1d deformat1oπ) σε οντ ι παράθεση με τον τέλειο

ορθογων ι κό κόννοβο (perfect orthogonιl gr1d) που υπ ο ι νί σσετο ι γεωμετρική τάξη

(geOMetr1cal order), αλλά χωρική και aντιληπτική αταξία (Spat1al d1sorder). Ο

βοσ ι κός ι αχ υ ρ ι σμός ε ί ν ο ι ότ ι δ ι αμέσου του βαθμού πορομόρtωσης του κοννόβου το

οστικά σχέδιο είναι προσδιορίσιμο ως χωρικά διοtοροποιημένο μεταξύ τους

συστήματα (τυπολογίες).

Tech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3

Με όρους χωρικής σύνταξης, η κύριο Οfοιρική ιδιότητα του οστικού χώρου είναι

η οΕονικότητο (axiallity), το σύνολο των μακρύτερων δυνατών γραμμών θέασης και

ονεμπόδ ι στης προσπέλασης που μπορούν να τραβηχτούν μεταξύ των δύο όtεων των

κτιρίων και κατά μήκος των δρόμων και άλλων δημόσιων χώρων. Είναι αντικειμεν ι κή

ι δ ι ότητο δ ι ότι ono ι οοδήποτε ορ ι θμός ατόμων εκτελώντας την αποσύνθεση θα έπρεπε

να tθάσει στον ίδιο χάρτη οξονικότητος (axial map). Ο τρόπος άρθρωσης της

οξον ι κότητος στο χωρικό σύστημα με σκοπό τη δ ι ερεύνηση της δομής του, του

προσδίδει αντίστοιχο τις ιδιότητες της συμμετρίας - aσυμμετρίας και κατανομής -μη κοτονομής (symmetry- asymmetry, distributedness-non distributedness). Οι πιο σημαντικές ηοράμετρες που σχετίζονται με την οξονικότητο είναι:

τοπική

(local)

στατική ουνδετότητο

aντιληπτικότητα

(intelligibility)

(static) (connectiνity) ~----(στατικοί)) (κάτοικοι)

δυναμική έλεγχος

διοοτούρωοη

κινήσεων

(moνement

1nterface)

(dynamic) (control) ~----(κινούμενοι)-7 (επισκέπτες)

ΟfΟιρική

(global)

ενοωμύτωοη

(1ntegration) (επισκέπτες)

οσtάλειο

(safety)

επιλογή

(cho1ce) (κάτοικοι)

ο) Η πορομόρfωση του κοννάβου μετράται με την οξονικότητο κοννάβου:

GA ·· [J(lx2)+2] I L

όπου Ι: αριθμός νησίδων

L: αριθμός οξονικών γραμμών στον οξονικό χάρτη.

Οτον GA • 1, το χωρικό σύστημα είναι τέλειος σρθογωνικός κόννοβος

ι ι s

11 6 Τεχν. Xpov.-A, 1992, Τόμ. 12, Τcύχ. 3

β) Ησυνδετότητα (connect1ν1ty, CON) ενός χώρου εκφράζει πόσοι άλλοι χώροι είναι

ένα βήμα μακρυά απ' αυτόν .

γ) Το βάθος (Depth, D) μιας αξονικής γραμμής σε σχέση με μια άλλη στο ίδιο

σύστημα είναι ο ελάχιστο ς αριθμός αξονικών γραμμών ή "βημάτων" που είναι

αναγκαία να περάσει κανείς για να μεταβεί από την μία γραμμή στην άλλη . Το

μέσο βάθος μιας γραμμής (MD} είναι ο μέσος όρος των μέσων τιμών αυτής της

γραμμής υπολογισμένο σε σχέση με κάθε μία από τις γραμμές του συστήματος . Το

βάθος του συστήματος σε σχέση με τα μέρη ταυ υπολογίζεται από το μέσο βάθος

κάθε μοναδιαίου χώρου και υποδηλώνει πόσο μακρυά είναι το μέρη του

συστήματος μεταξύ τους με όρους οξονικών βημάτων .

δ) Η σχετική Ασυμμετρία (Re1at1νe Asymmetry, RA) μιας γραμμή~ είναι ένας αριθμός

που υποδηλώνει πόσο βαθύ εμ,σν ίζετοι το σύστημα απ' αυτή τη γραμμή ,

συγκρινόμενο με το πόσο βαθύ πιθανολογικά θα μπορούσε να είναι εάν όλες οι

γραμμές ήταν διαταγμένες σε μια τεθλασμένη συνέχεια μακρυά από τον

πρωταρχικό χώρο . Ο τύπος που δίνει τη μεταβλητή είναι RA • 2(MD-l) (k-2) όπου k ο αριθμός των αξονικών γραμμών στο σύστημα και MD το μέσο βάθος του .

Χαμηλές τιμές RA σημαίνουν υψηλές τιμές ενσωμάτωσης και το αντίθετο .

ε) Η Μέση Σχετική Ασυμμετρία (Mean Real Relatiνe Asymmetry) είναι ο μέσος όρος

RA όλων των γραμμών του συστήματος και υποδηλώνει τον βαθμό με τον οποίο όλο

το σύστημα είναι αναλογικά συσχετισμένο με τα μέρη του , πόσο τα μέρη του

είναι ενσωματωμένα ή διαχωρισμένα από το σύνολο : ο τύπος είναι MRRA • MRA/Dκ όπου (Dκ) είναι η Μέση Σχετική Ασυμμετρία ενός οικισμού με τον ίδιο

αριθμό γραμμών (κ) και διάταξη διαμαντιού. Η MRRA αναφέρεται σε σφαιρικές

διατάξεις και επομένως αφορά το συνολικό σύστημα.

ζ) Ελεγχος (Contro1 Value) : είναι τοπική παράμετρος και δείχνει τον βαθμό

επιλογής που ο χώρος αντιπροσωπεύε ι για τους άμεσα γειτονικούς του χώρους ως

ένας χώρος κατεύθυνσης .

η) Επιλογή (Cho1ce, CH): αντιπροσωπεύει πόσο ισχυρός είναι ένας χώρος στο να

ελκύει την κίνηση των κατοίκων μέσα στο σύστημα, σε σχέση με το σύνολο των

κινήσεων του όλου συστήματος , ή όλες τις ελάχιστες διαδρομές από όλους τους

χώρους προς όλους τους άλλους χώρους του συστήματος (H111ier et al, 1986a) . Αντίθετα με την ενσωμάτωση που είναι στατική ιδιότητα, η επιλογή είναι μια

μέτρηση της σ,σ ι ρ ι κής δυναμικής του συστήματος και αποκαλύπτει τα

αποτελέσματα που συγκεκριμένα ι χωρικοί σχηματισμοί έχουν στην κίνηση των

ανθρώπων .

ι) Η αντ ι ληπτ ικότητα ή σαφή ν ε ι α ( lntell1g1 bi1 ity) αντιπροσωπεύει το βαθμό κατά

τον οποίο η σfαιρική ενσωμάτωση συνοδεύεται από ισχυρή συνδετότητα και

συνεισφέρει στην "αναγνωσιμότητα " του χώρου σε σχέση με τον ευρύτερο χωρικό

σχηματισμό . Εφ' όσον η συνδετότητα είναι μια τοπική και στατική μέτρηση ενώ

T ech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3

Φωτ. 3. Οδός Παστέρ Photo 3. Pasteur Str .

Φωτ . 4. Πάροδος Μοuμογλου Photo 4. Moumoglou Lane

Φωτ . 5. Βίλλα Αντωνιάδη: Προοπτικό από οδό Παστέρ Photo 5. Anthoniades Residence : perspectiνe νiew from Pasteur Str.

117

11 8 Τεχν. Χρον.-Α , 1992, Τόμ. 12, Τεύχ. J

η ενσωμάτωση μια σ•αιρική στατική μέτρηση, η aντιληπτικότητα a,ορά τη

στατική περ ι γρα•ή του συστήματος κο ι ιδιαίτερα το συσχετισμό μεταξύ των

σ,aιρικών και τοπικών χωρικών ιδιοτήτων και υποδηλώνει πόσο καλά το σύστημα

ως σύνολο μπορεί να κατανοηθεί από τα τοπικό του μέρη .

κ) Η διασταύρωση κινήσεων (Hoνe.ent lnterfιce, ΜΙ) αποκαλύπτει μέρη όπου

συμβαίνει υtηλός βαθμός συνάντησης μεταξύ ξένων και κατοίκων, κι αυτοί είναι

τόποι υfηλής ενσωμάτωσης και επιλογής (ΜΙ 1/ RA:CH). Δίνει ενδείξεις για την ασ,όλεια του δημόσιου χώρου. Ε•' όσον η ενσωμάτωση

είναι μια σ,aιρΙκή στατική μέτρηση ενώ η επιλογή είναι μια Οfοιρική δυναμική

μέτρηση του συστήματος, η διασταύρωση κινήσεων (ΜΙ) είναι μια σ,aιρική

μέτρηση πομ εκ,ράζει το βαθμό στον οποίο η σ,aιρική δυναμική του συστήματος

μπορεί να προβλε,θεl από τη σ,aιρική περιγρa,ή του (U .A.S. 1986) . λ) Η χωρική ενσωμάτωση στηρίζεται στην κεντρικότητα (centrality) και

διa,οροποίηση (differentiation) . Η πρώτη υπαινίσσεται διαχωρικές ταυτότητες

(transpatial labels), ενώ η δεύτερη χωρικές (spatial labels) . Συνύπαρξη

κεντρικότητας και δια,οροποiησης υπαινίσσεται μια συμπερι,ορά βασισμένη στην

ποικιλότητα (diνersity), τη δυνατότητα κίνησης κατοίκων και προβλέtιμης

διασταύρωσης κινήσεων κατοίκων και επισκεπτών στο δημόσιο χώρο .

μ) Η aσ,όλεια του δημόσιου χώρου είναι συνάρτηση της ταυτόχρονης κίνησης και

συνάντησης κατοίκων και επισκεπτών . Εξaσ,aλίζεται στους χώρους που διαθέτουν

υψηλές αξίες και των δύο ιδιοτήτων (επιλογή και συνάντηση , choice and moνemeπt iπterface).

Οι ίδιες χωρικές ιδιότητες ισχύουν και για τον αρχιτεκτονικό χώρο .

5. ΤΥDΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

5.1. Ο αστικός χώρος*

Η συντακτική ανάλυση της "βαθε ιός δομής" (deep strυcture) του ευρύτερου

δημόσιου χώρου απέδειξε ότι η κίνηση των κατοίκων και επισκεπτών στην περιοχή

είναι α•' ενός ομόκεντρη δακτυλιοειδής και α•' ετέρου ακτινική με κοινή κορυ•ή

το γεωμετρικό κέντρο της περιοχής.

Η περιοχή ανεβάζει την πύκνότητα των κινήσεων και συναντήσεων στην "καρδιά"

της και ταυτόχρονα παρέχει στις ροές των κινήσεων τρείς διακριτές κατευθύνσεις

προς τα έξω: η ,υσική δομή πετυχαίνει να λειτουργεί ταυτόχρονα ως συμπυκνωτής

* Ιδές Β . Hiller et al., The Social Logtc of Soιce Cιmbr1ge Un1νers1ty Press, Cambr1dge, 1984 .

Tech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3

και κόμβος κινήσεων και συναντήσεων του ευούτερου χωρικού σχηuοτισuού . Το Ο.Τ.

225 κάνει χρήοη αυτού του πλεονεκτήματος ιδιαίτερα στη γωνία που καταλαμβάνει το

οικόπεδο Αντωνιάδη : η συγκεκριμένη θέση εμtον ί ζετοι να είναι το σημείο σύμπτωσης

(και όρο κορύtωοης) των υtηλώy πυκνοτήτων κινήσεων και των δύο κατηγοριών

χοηστώy . Είναι επjσηc ένα οπό τα σημε ί α τομής του νεοκλασικού με τον ορygyικό

ιστό. με το νεοκλασικό να υλοπο ι εί την δ ι αχωρ ι κ ή και το ορναν ι κό την τοπική

~ (χάρτες1,2,3,4,5).

Χάρτης 2: Η περιοχή σύμtωνο με την Ε.Π . Α . 1989 ~~~& Ηaρ 2: The Urban coηtext according to Ε.Ρ.Α .

1989 Χάρτης 1: Η πόλη με τις επεκτάσε ις της το 1936 Ηaρ 1: The Growth of the City in 1936

~~~~~~~ ~qr~!l~~~θ\ ~.~~,~~

Χάρτης 4: Αξονικός χάρτης ευρύτερης περιοχής Ηaρ 4: Axial maρ of the Urban context

•Q .. ~~1.~~ -~~Q ~~~\: ~α.\\\ ~I -.. G ?{)\_Α~ - ε!;;_ Χάρτης 3: Ο δημόσιος χώρος της ευρύτερης περιοχής Ηaρ 3: The oρen ρublic sρace of the Urbaη context

119

120 Τεχν. Χροv.-Α, 1992, Τόμ. 12, Τεύχ. 3

Με όρους μοντέλων κίνησης λοιπόν, έχει βρεθεί ότι το χωρικό σύστημα διαθέτει

δύο ευδιάκριτες αστικές τυπολογίες (οργανική και νεοκλασική) εμπλεκόμενες με

επιτυχία μεταξύ τους όχι μόνον ως συνολικά συστήματα σε υπέρθεση, αλλά επί σης

και ως πυρήνες ενσωμάτωσης : ο ένας πυρήνας δακτυλιοειδής (beady ring στο

οργανικό) και ο άλλος αιtτ ινικός (radial του νεοκλασσικού) συμπίπτουν στο

κέντρο τους ιtοι αυτό σημαίνει επιτυχή ταυτόχρονη έλξη και κατανομή των

κινήσεων (κατοίκων και επισκεπτών) στο συνοΑικό σύστηυο.

Η καλή εμπειρική γνώση του χώρου που έχουμε μας επιτρέπει να ισχυρισθούμε

ότι υπάρχει μια επί πλέον εξειδίκευση και συνεργασία στους πυρήνες : ο

οιtτινιιtός (νεοκλασικός) πυρήνας επενδύει περισσότεοο στην πυκνότητα

συyαyτήσειιy κατ ο j κωy κο ι ε π ι σιtεπτώy (δ ι αχωρ ι κή λειτουργία), ενώ ο

δακτυλιοειδής χαρακτηρίζεται οπό uεyqλύτερεr · πυιtyότqτες κjygσgς

κqτοjκιιy. Ετσι. η συνέχεια στ ι ς συνδέσεις δύο πυρήνων εγγυάται την

όμολή κατανομή των κινήσεων στο χώρο κο ι έξω από αυτόν, Αντίθετο, ο ι

aσυνέχειες, ιδιαίτερα σε σχέση με το συγκεκριμένο οικόπεδο, δπμιουpγούνται στην

παpάuετpο της σαιήvειας και του πpοσαγατολισuού . (χάρτες 6,β) .

Χάρτης 5: Ενσωμάτωση, Ευρύτερη περιοχή (10%) Map 5: The Urban context, Integration Core (10%)

Χάρτης 6: Ελεγχος, Ευρύτερη περιοχή (10%) Map 6: The Urban context, Control (10%)

Χάρτης 7: Επιλογή, Ευρύτερη περιοχή (10%) Map 7: The Urban Context, Choice (10%)

Χάρτης β : Αντιληπτικότητα ευρύτερης περιοχής Hap β : The Urban Context, Intelligibility

Tech. Chron.-A, G reece, 1992, Vol. 12, Νο 3

Χάρτης 9: Διασταύρωση κινήσεων (ευρύτερη περιοχή) Map 9: The Urban context, Moνement Interface

Εφ' όσον η ασφάλεια (safety) στο δημόσιο χώρο εξαρτάται από τον τρόπο και το

βαθμό ανάμιξης των δύο κατηγοριών χρηστών, συνάγεται ότι ο δηuόσιοc χώρος γύρω

από το οικόπεδο Λντωyιόδη είναι οπό τουc ασιαλέστερουc τnc πόληc .

(χάρτες 7,9). Οσον αφορά την ποικιλότητα (diνersity) που είναι συνάρτηση της σαφήνειας

(intelligibity) και ενσωμάτωσης (integration) του χωρικού συστήματος, η περιοχή

βρέθηκε να δ ι αθέτε ι ένα μάλλον aσυνεχές δίκτυο δημόσιων χώρων με υψηλές τ ι μές

αυτής της ιδιότητας .

Επομένως, η καθ' όλα συμβατή με τις δομικές ιδιότητες της περιοχής

δραστηριότητα κοινωνικής αναψυχής ενισχύει το μοντέλο της •δounuέync

αyαyτι στο ι χ j αc• μετ οξύ κοινωνικών ομάδων - χρηστών κ α ι του χώρου καθώς κο ι

δια -χωρικότητας του συστήματος με όλα τα πλεονεκτήματα της ασφάλειας και

"ζωντάνιας" του δημόσιου χώρου.

Ταυτόχρονα όμως δημιουργεί και μια απομάκρυνση των μεγάλων ηλικιών που δεν

οικειοποιούνται αυτό το νευραλγικό σημείο της πόλης - παρά στην καλλίτερη

περίπτωση ως περαστικοί - κι αυτό θα πρέπει να χρεωθεί στα αρνητικά του

υπάρχοντος μοντέλου χρήσεων γης στην περιοχή. Το uέοος του συστήuqτος που

ονόJει στον •οργανικό ιστό• ενθαρρύνει τις χωρικές ετικέττες (κάτοικοι)

εγώ το νεοκλασικό τις διοχωρικές (κάτοικοι και επισκέπτες).

Η φυσική δομή του δημόσιου χώρου που ενδιαφέρει το οικόπεδο Αντωνιάδη

φαίνεται να αποκτά έναν πολύ σαφή χαρακτήρα όσον αφορά τον τρόπο χρήσης του και

άρα την πυκνότητα της ανθρώπινης παρουσίας σ 'αυτόν: κο ι yωy ι κ ή οyοtυχό y ι ο το

οyώτεοα κυοjως ειοοδηuοτικό στρώuοτο και νιο τις νεαρές σχεδόν

αποκλειστικό ηλικjες. Αυτός ο χαρακτήρας · όπως και ο κίνδυνος εφαρμογής του

zoni ng , κοινωνικού δ ι αχωρ ι ομού κ α ι δ ι ακρ ί σεων στη δραστηριότητα της αναψυχής ,

καθώς επί σης κ α ι μία πλασματική άνοδος της γα ι οπροσόδου κ α ι αν τ ι κατάσταση της

κατοικίας από άλλες, π ι ο προσοδοφόρες χρήσε ι ς γής - φα ί ν ε τα ι να δ ι αφεύγε ι της

προσοχής της πολεοδομικής μελέτης που προτείνει παραπέρα ανάπτυξη της περιοχής

σε τόπο λιανικού εμπορίου - εξυπηρετήσεων και αναφυχής μόνο. Ετσι τονίζεται ο

121

122 Τειν. Χρον.-Α , 1992, τόμ. 12, Τεύχ. 3

Βίλλα Καnαντζή Villa Kapantz1s Σχέδιο ΚΑΠ 1: Κότοφη υnερυ.ωμένου ισογείου Σχέδιο ΚΑΠ 2: Κότο•η ορό,ου

ΚΑΡ 1: Layout of eleνated ground floor . ΚΑΡ 2: 1st floor lavout

Γρό,ημα ΚΑΠ 3: Υnερυφωμένο ισόγειο Graph ΚΑΡ 3: Eleνated ground floσr

···~·

Γρό,ημα ΚΑΠ 4. 1ος όρο,ος Graph ΚΑΡ 4. 1st floσr

-a: ;·ϊΡ~ .. r~

Γρό,ημα ΚΑΠ (3+4) : Το συνολικό σύστημα χώρων ΚΑΡ (3+4): Comprehens1νe Graph

Σ\1\ιιΙΙΑιu ,,..,.,. tcAΠ CJ• 41 ι

Te .,.....m. •\Wn!8111 χ~wν

Σχέδιο ΚΑΠ 3: Αξονικός Χάρτης, (υnερυtωνμένο ισόγειο) ΚΑΡ 3: Axi al map (eleνated ground floor)

Tecl1 . CIHo n.-A, Grcece, 1992, Vol. 12, Νο 3

χαρακτήρος της περιοχής uς κατ'εξοχήν εμπορευματικός και ανα•υχής προ­

κατ, ενώ tοίνετοι αναγκαίο μια πιο ευρηματική αντιμετώπιση .

Ζήτημα κυκλοφοριακό που έχει άμεση επίπτωση στα μοντέλο κίνησης κατοίκων κοι

επισκεπτών είναι η διακοπή της κίνησης των αυτοκινήτων επί της οδού Εληάς στο

ύφος της Παστέρ : ουτό σύμφωνο με τη συντακτική ανάλυση αποδεικνύεται να είναι

λάθος επιλογή, διότι βρέθηκε ότι σε σχέση με το συνολικό σύστημα η Παστέρ δεν

ανήκει στους άξονες υφηλής οαtήνειας και προσανατολισμού. Αυτό, σε συνδυασμό με

τη γεωμετρία του (μικρό πλάτος, κλίση εδάφους στο ένα της σκέλος) οδηγεί στο

συμπέρασμα ότι η δ ι ο κοπή της κίνησης επί της Εληάς κο ι η αλλαγή πορείας στην

Παστέρ θα δημιουργήσει προβλήματα στους οχούμενους, κυρίως τους μη καλούς

γνώστες της περιοχής. Αντίθετα, ο δρόμος θα μπορούσε να μετατραπεί σ' ένα tορδύ

πεζοδρόμιο με μια λωρίδα κίνησης αυτοκινήτων σ ' όλο το μήκος της.

Η ι ο άλλη προβλημοτ ι κ ή θα στόχευε στη θέση ι ση περιορισμών στ ι ς χρήσε ι ς γης

τέτοιων ώστε : ο) να ελέγξει τη μίξη τους και να διατηρήσει τη γοιοπρόοοδο σε λογικά

επίπεδο.

β) να ενισχύσει δραστηρ ι ότητες γιο ανταλλαγή ιδεών και όχι μόνο αγαθών

(ταυτότητα - οστικότητα) .

γ) να διασφαλίσει την πρόσβαση στις δραστηριότητες ανοφυχής όσο γίνεται πιο

πλατειών κοινωνικών στρωμάτων και περισσότερων ηλικιών .

δ) να αποφύγει τη "γκετοποίηση" στις χρήσεις ισογείων (όπως τείν~ι να γίνει

η περ ι οχή με τις "pυbs" στη διασταύρωση των οδών Κοντογεωργάκη και

Παστέρ).

5_2. Η κατο ι κία

Η τυπολογική ανάλυση του δείγματος με τη μέθοδο Space Syntax Analysi s προυποθέτει μια σειρά παραδοχών :

ο) Ο χώρος κατοικίας (όπως κα ι κάθε χώρος ως συμπυκνωμένη περιγροtή

κοινωνικών σχέσεων) θεωρείται με όρους σχέσεων μεταξύ των μελών της

οικογένειας, αλλά και μεταξύ αυτών και των επισκεπτών. Ο βασικός

ι οχ υ ρ ι σμός εδώ (κο ι ταυτόχρονο ένας ορισμός της κατοικίας) είναι ότι η

κατοικία εί ναι ένοc uπχανισuόc διοχεjοπσnc των δύο βασικών τύπων

διονθοώπινων επαιών. των ενοjκων και επισκεπτών και τnc δυναuικήc τouc.

ένα χωρικό κο ι συuβολ ι κό uέσο κο ι νων ι κόc συσπε ί ρωσnc καθώc κο ι ερνολε i ο οικονενειακόc και οτοuικόc ιδιωτικότnταc.

β) Το δείγμα είναι μ ι κρό , αλλά κατά την άποφή μας ον τ ι nροσωπευτ ι κό των

διαφορετικών τυπολογιών που αναλύονται.

γ) Η κοινωνιολογική ανάλυση θεωρείται κοτό βάση γνωστή και η παρούσα την

123

124 Τε-χν. Χρον.-Α, 1992, Τόμ. 12, Τεύχ. 3

Σχέδιο ΚΑΠ 4: Αξονικός χάρτης (1ος όροtος) ΚΑΡ 4: Axial map (1st floor)

Σχέδιο ΚΑΠ 5: Ενσωμάτωση (υπερυψωμένο ισόγειο, 50%) ΚΑΡ 5: Integration (eleνated ground floor, 50%)

Σχέδιο ΚΑΠ 6: Ενσωμάτωση (όροtος, 50%) ΚΑΡ 6: Integration (Ist floor, 50%)

Σχέδιο ΚΑΠ 7: Ελεγχος (υπερυψωμένο ισόγειο, 20%) ΚΑΡ 7: Control (eleνated ground floor , 20%)

Σχέδιο ΚΑΠ 8: Ελεγχος (1ος όροφος, 20%) ΚΑΡ 8: Control (Ist floor, 20%)

Σχέδιο ΚΑΠ 9: Επιλογή (υπερυψωμένο ισόγειο, 50%) ΚΑΡ 9: Choice (eleνated group floor, 50%)

Σχέδιο ΚΑΠ 10: Επιλογή (1ος όροtος, 50%) ΚΑΡ 10: Choice (1st floor, 50%)

Tech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3

κατοικία Αριθμ . Χώρων Αριθμ . Ενώσ . Δείκτης Χ/Ε Ενσωμάτωση

1. Αστικό σπίτι

2. Βίλ.μονόρ . Κοποτζή δι.

3. Βίλλο CΠROHAH

4. Βίλλο Αντωνιάδη

10

10 23

1:7 11 :6

111 : 5 15

1:12 11 :8

18

10

11 34

6 5 4

15

18 8

24

Μέση Ελαχ. Ηεy .

10/10•1 . 00 0.95 0. 23 1.35

10/1 1•0. 91 0.625 0.000 1. 01 23/34•0.68 0. 625 0.000 1.43

7/ 6•1. 17 1.035 0.000 1.43 6/ 5•1.2 5/ 4•1 . 25

15/15•1 .00

12/18•0. 67 0. 500 0.110 1.08 8/ 8•1. 00

28/24•0.75

Rίνοκας 1: Αείκτης Χώρων Ι Ενώσεων και Ενσωμάτωση Fig 1 : Sp~ce / Link R~tio ~nd Integr~t1on

Κατοικία

Αστική κατοικία

Βίλλο Κοποντζή

Βίλλο CirROHAN

Βίλλο Αντωνιάδη

Σειρά ενσωμάτωσης

<σολ<κλ<ν••υπν•τρ•σλ<κζ•βθ 0.00<0.2255<0.5637<1.0146<1 .3528

<σολ1•σολ2•2οσολ•3σ<υπν•σλ•υπν•τρ•δρ1 •δρ2• υπν•σλ•τρ•σλ<κζ1•βθ1•κζ2•βθ2•κλ 0.000<0.4351<0.5801<0.8701

<εσ<τρ•δρ•σολ•yρ<υπν•κζ•βσ<βθ 0. 000<0.2865<0,5730<0,8595<2. 000

<εο•κλ•κζ<β•δο3·δο1·δο2<υπν•2οσολ•τρ•υπν•σλ<βθ 0. 000<0. 1127<0.2255<0.3382<0.4509

Rιν. 2 Σειρά ενσωμάτωσης των λειτουργιών στο χωρικό σύστημα Fig. 2 Intergr~tion r~te of funct1oπs in the sp~ti~l syste•

συντομοyρο,ίες σαλόνι σ λ yρa,είο yρ

τραπεζαρία τ ρ κουζίνα κ ζ σάλο σολ βοηθητικά β θ υπνοδωμάτιο υπ ν είσοδος ε σ

ASTY 1: Αστικό σπίτι θεσσαλονίκης ASTY 1: The Urban House of Thessalon1k1

κλιμακοστάσιο δεύτερο σαλόνι διάδρομος βεστιάριο

: κλ :2ο σολ : δρ : βσ

I i ! !.

;. .. ι.:

j .~.

125

126 Τεχν. Χρον.-Α, 1992, Τόμ. 12, Τεύχ. J

μετέρχεται μόνο ερμηνευτικό.

Γιο το ό,τι έχει σχέση με τη μεθοδολογία αυτή καθ' εαυτή, γίνεται χρήση των

παραμέτρων της ενσωμάτωσης (1ntegrat1on), ελέγχου (control), κίνησης ενοίκων

( 1 nhab1tant moνement), κο ι συνάντησης ενοίκων κο ι επισκεπτών (moνement

1nterface).

Σχέδιο ASTY 2: Αξονικότητο ASTV 2: Ax1a11ty

Σχέδιο ASTY 3: Γρά,ημο Asτv 3: Graρh ..

•Ι

Σχέδιο ASTY 5: Ελεγχος (Z~J ASTV 5: Control (ΖΟ%) Σχέδιο ASTY 4: Ενσωμάτωση (2~)

ASTV 4: Integrat1on (2~)

Σχέδιο ASTY 6: Επιλογή (5~) ASTY 6: Chotce (5~)

Ο ι τέσσερε ι ς κατοικίες του δεί γμοτος aρθρώνουν δ ι a,ορετ ι κές λογικές στην

οργάνωση της οικογενειακής ζωής και τη σχέση της με την ευρύτερη κοινωνική ζωή.

Παρατηρήθηκαν σο,ε ί ς ομοιότητες μεταξύ της οστικής κατοικίας θεσ/ν ί κης (χάρτες

ASTYl - ASTY6) και της βίλλος Κοποντζή (Χάρτες ΚΑΡl - ΚΑΡ10), η βίλλο CITROHAN του Le Corbus1er αποκάλυψε τους κανόνες της μοντέρνος κατοικίας (Χάρτες CITl -CITlβ), ενώ η ρίλλα Αντωνιάδη (Χάρτες 1-6 & ANTl - ΑΝΤ14), qποδεjχθηκε πως

εjναι uιq νόθα κατάσταση όπου η uοριικό της δοuό υπαινίσσεται

νεοκλqqqικέc - εκλεκτιστικέc νόρuες. uιq λονι&ό που ονατοόπn&ε παντελώς

απο την όρθρuqn της λε ιτουρν ιι.ός ανάλυσης σ' αυτό της ιυαικός δοuός.

Tech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3

•• ,, •'-

Σχέδιο ΣΙΤ 5: Γράφημα ισογείου Σχέδιο ΣΙΤ 6: Γράφημα 1ου ορόφου CIT 5: Graρh (ground floor) CIT 6: Graρh (1st floor)

Σχέδιο ΣΙΤ 7: Γράφημα 2ου ορόφου CIT 7: Graph (2nd floor)

...

Σχέδιο ΣΙΤ 4: Συνολικό γράφημα της κατοικίας CITROHAN CIT 4: Comprehensiνe Graph of Yilla CITROHAN

Σχέδιο ΣΙΤ 1: Βίλλα Citrahan (ισόγειο) CIT 1: Yilla Citrohan (Ground floor)

Σχέδιο ΣΙΤ 8: Αξονικός χάρτης (ισόγειο) CIT 8: Axial maρ (graund floor)

Σχέδιο ΣΙΤ 2: Βίλλο Citrohan (1ος όροφος) CIT 2: Yilla Citrohan (1st floor)

Σχέδιο ΣΙΤ 10: Αξονικός χάρτης (2ος όροφος) CIT 10: Axial map (2nd floor)

Σχέδιο ΣΙΤ 3: Βίλλα Citrohan (2ος όροφος) CIT 3: Villa Citrohan (2nd floor)

Σχέδιο ΣΙΤ 9: Αξονικός χάρτης (los όροφος) CIT 9: Axial map (1st floor)

127

128 Τεχν. Χρον.-Α, 1992, Τόμ. 12, Τεύχ. 3

Επομένως, το δείγμα που εξετάστηκε κατηγοριοποιείται στις δύο βασικές

τυπολογ ί ες, της νεοκλασικής κο ι της μοντέρνας αρχ ι τ εκ τονικής : Το οστικό σο j τ ι τnc θεσ/yjκnc και n βjλλα ΚαποyτΖD είναι ιαιyότυποι του νεοκλασικού

γενότυπου. εγώ οι βjλλεc C1troban και Λyτvyιόδη ιαιyότυποι του

uοyτέρyου.

Συγκρίνοντας τη χωρική και κοινωνική λογική που υπαινίσσονται οι δύο

διa,ορετικές τυπολογίες, με aσ,όλεια πλέον μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι n νεοκλασική κατοικία είναι αβαθόc. uε την κύρια σόλα τnc να λειτουργεί

vc τόnοc κορύιvσqc κ ι yήσεvν κο ι συyαyτήσενν εν ο i κvν κο ι εn ι σκεπτών.

uέyιστου ελέγχου τvν κιyήσεvy και επικοινννίαc. έyoc nυοόνοc τnc

κατοικjαc και κόuβος σύyδεσqς τqς κοινωνικής uε τnν οικογενειακή Ζwή.

παρέχοντας ρq~ό ιδιvτικότnτα και όuεσn δquοσιότqτα. ένας unχανισuός

nρόσιtλnσnς τνν εn ι οιtεnτών στο ζvό τqς ο ιιtοyέyε ι ας r;o ι πρόr;λnσqς τvy

ενοϊιtνν στον πλέον •δquόσιο• περιοχή της. Από την άλλη πλευρό, οι πλέον

ιδιωτΊκοί χώροι της νεοκλασικής κατοικίας είναι πολύ κοντό στα κύρια "θέατρα

ζωής" στο σπίτι. Εποuένως. παρατηρείται μια διοκριτηκότητα στην ταυτόχρονη

διαβόθμηση του βάθους και της ιδιντικότητος χνρίς να παραβιάζεται

κανένας οπό τους λεπτούς κανόνες οργάνωσης της οικογενειακής ζνής ~

όπως θα διαπιστώσουuε συyr;ριτιιιό οτn συνέχεια. εjyαι πιο ανοικτή ιtαι

οπνσδόnοτε λιγότερο διαιοροποιquέyn ono τn uοyτέρνα . Η νεοκλαοσιιιό

τυπολοy i α ε i να ι n χνρ ιr;ή και λ ε ι τουρy ιιtό δοuό που ιtουσταλλώνε ι • αλλά

ιtα ι ενθαρρύyε ι την εn ιιtο ι yvy i α τvν εν ο i ιtνν uεταΕύ τους ιtα ι υ ε τους

εnισιtέπτες. επενδύοντας οnuαντιιtό στον ιtοινvνιιtό ρόλο της ιtατοιιtίας wς

ιυτVρ ι ου κο ι yvy ιr;!iιy σχέσεων και σtιιtτ!iιν ο ι ιιοyενε ι αιιuν δεσμών. Η απουσία

ορίων κο ι ιεραρχιών στο χώρο υποδεικνύουν τη λε ι τουργ i α ενός •uοyτέλου

αναντιστοιχίας• μεταξύ κοινωνικών ομάδων - χρηστών (.επισκέπτες- ένοικοι) και

χωρικών κατηγοριών, που οδηγεί στην εντατιr;ή xρqσιuoπojnon τvy βgσικ!iιν

ορyαyvτικών χώρων τqς ιιqτοικjας ιtαι την επιτυχή εqιτέλεοn του διπλού

της ρόλου νς απώτερου πόλου έλΕqς τνν ιtο ι νvν ιιtών σχέσεων κο ι

τqυτόχροyοc ούσιιyΕnς τνy οιιtονεyειοκώy δεσυών.

Τα αριθμητικό δεδομένα που προκύπτουν από τη σύγκριση των παραμέτρων της

αντ ι ληπτι κότητας κο ι πυκνότητας κ ι νήσεων (Ι, lM) σ' όλο το δείγμα ενισχύουν τα

συμπεράσματα που βγήκαν με τη βοήθεια των άλλων τριών παραμ έτρων: ότι δηλαδή n εur;p ι yής αν τ i λntn του εοvτερ ιιtού χώρου nραyuατοπο ι είτα ι στον uοyτέρνα

r;οτοιι;jα σε βάρος τνν utqλώy qΕιΜν τνν χώρνν στόοqς ι;αι συνόvτnοnς

uετqΕύ επισιtεnτuν ι;qι ενοjκνν. ιtαθώc και τνν εyοjκνy uεταΕύ τους.

Οι κατο ικ ίες C1trohan και Αντωνιάδη - παρουσιάζοντας σαφή τα χαρακτηριστικά

του μοντέρνου λεξιλογίου - είναι κατ' αρχήν βαθείς και εσωστρεφείς, με ανυπαρξία

χώρου στάσης και κορύφωσης κινήσεων και συναντήσεων ενοίκων και επισκεπτών .

Αντίθετο, οι διάδρομοι - χώροι διανομής κινήσεων - είναι οι χώροι που ελέγχουν

Tech. Chron.-A, G reecc, 1992. Vol. 12. Νο 3 129

Σχέδιο ΣΠ 11: Ενσωμάτωση (ισόγειο, 50%) cn 11~ Integration (ground floor, 50%) ~

Α Σχέδιο ΣΠ 12: Ενσωμάτωση (2ος όρο,ος, 20%) ι f;:-cπ 12: Integration (2nd floor, 20%)

I I I

Σχέδιο ΣΠ 13: Ελεγχος cπ 13: Control

(ισόγειο, 20%) (ground floor, 20%) ,W

'

Σχέδιο ΣΠ 14: Ελεγχος (lος όροφος, 20%) 'λ cπ 14: Control (1st floor, 20%)

Σχέδιο Ση 15: Ελεγχος (2ος όροφος, 20%) ,p_ cη 15: Control (2nd floor, 20%)

Σχέδιο Ση 16 : cη 16 :

Επιλογή (ισόγειο, 50%) Choice (ground floor, 50%) w

Σχέδιο ΣΙ Τ 17: Επιλογή (1ος όροφος, 50%) Α cn 17: Choice (1st floor, 50%)

Σχέδιο ΣΠ 18: Επιλογή (2ος όροφος , 50%) ~ cn 18: Choice (2nd floor, 50%)

130 Τεχν. Χρον.-Α, 1992, Τόμ. 12, Τεύχ. 3

Σχέδια 1,2,3,4,5,6 : Βίλλα Αντωνιάδη Haps 1,2,3,4,5,6 : Anthoniades Residence

Γpόfημα ΑΝΤ 1: Γρό,ημα υπερυφωμένου ισογε ί ου Graph ΑΝΤ 1: eleνated ground floor

,. ,. Γpόfημα ΑΝΤ 2: Γρόtημα lου οpόtου Graph ΑΝΤ 2: Graph (1st floor)

•• . ,

Γpόtημα ΑΝΤ (1+2) : Συνολικό Γpόfημο Graph ΑΝΤ (1+2) : Comprehens 1νe Graph

Σχέδιο ΑΝΤ 7: Αξονικός χάρτης (υπερυ.ωμένο ισόγειο) ΑΝΤ 7: Ax1al map (eleνated ground floor)

Tcch. C'hron.-A, Grcccc, 1992, Yol. 12. Νο .l

Σχέδιο ΑΝΤ 8: Αξονικός χάρτης (lος όρο,ος) ΑΝΤ 8: Axial map (1st floor)

Σχέδιο ΑΝΤ 9: Ενσωμάτωση (υπέρ . ισόγειο, 20%) ΑΝΤ 9: lntegration (eleνated ground floor, 20%)

Σχέδιο ΑΝΤ 10: Ενσωμάτωση (lος όρο,ος, 20%) ΑΝΤ 10: Integration (Ist floor, 20%)

Σχέδιο ΑΝΤ 11: Ελεγχος (υπερ. ισόγειο, 20%) ΑΝΤ 11 : Control (eleνated ground floor, 20%)

Σχέδιο ΑΝΤ 12 : Ελεγχος (1ος όρο,ος , 20%) ΑΝΤ 12: Control (Ist floor , 20%)

3

Σχέδιο ΑΝΤ 13 : Επιλογή (υπερ. ισόγειο, 50%) ΑΝΤ 13 : Choice (eleνated ground floor, 50%)

Σχέδιο ΑΝΤ 14: Επιλογή (1ος όρο,ος , 50%) ΑΝΤ 14: Choice (Ist floor, 50%)

131

132 Τεχν. Χρον.-Α, 1992, τόμ. 12, Τεύχ. 3

την κίνηση και την επικοινωνία . Παρ ' όλ' αυτό, οι διάδρομοι (και λόγω της

γεωμετρίας τους) δεν μπορούν να γίνουν χώροι συσπείρωσης, συμπαρουσίας και

επικοινωνίας ενοίκων και επισκεπτών. Ο επισκέπτης δεν συμμετέχει στη ζωή της

οικογένειας που κρύβεται κόπου στο βάθος, αλλά και οι ένοικοι έχουν πολύ λίγες

δυνατότητες να βιώσουν μια οικογενειακή ζωή με οtικτούς δεσμούς. Ετσι

παρατηρείται μια σύγχυση των κινήσεων σε σχέση με τις κατηγορίες των χρηστών και

μια διακριτή τομή στη διαβάθμιση της ιδιωτικότητος: οι κοτοικίεc οποuονuνουν

τον επισκtπτn οπό τους ενοίκους δΟΙ σ'tνο uενόλο βοθuό τους ενοίκους

uετοξύ τους; n ιιλοσοιίο του uοντέρνου δΙνόuοτοc οδnνεί το zoninq στην δΟτΟΙδίΟ να τnc προσδίδει δύο βοσιδούc ρόλους. αυτόν τnc συντήρησης δΟΙ

ανοπgροyννήc έyτονg διgιοροποιnuένο και οπωσδήποτε κυρίαρχο σε σχέση uε

τον κο ι νuν ικό της ρόλο που ελgχ ι στοπο ι είτα ι ; η δοτοι δ ίο - uηχανή. π

δQΤΟΙδίa υπνωτήριο (machiπe a habiter), ένας οπό τους βασικούς

προγραμματικούς στόχους του μοντέρνου κινήματος.

Καταληκτικό, ο δΟτΟΙδίΟ Αντωνιάδη κgτnνοριοποιείτοι λειτουονικό

gσιολώc στην uοντέρνο κοτοιδίο. παρ' όλο το στοιχεία προηνοϋuενuν.

εκλεδτιστικuν τυπολονιuν που ενσuuοτώyει στη δοuή τnc.

6. ΗΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Το κτίριο έχει υποστεί κατά καιρούς επεμβάσεις που αλλοίωσαν σημαντικό τη

λειτουργία κο ι τη μορtή του (tωτ. 5, 6, 7) . Οι κυριότερες απ' αυτές είναι ένας

εξώστης στη στάθμη του υπερυψωμένου ισογείου στη νότια ό•η του καθώς επίσης και

ένα μονόροtο παράπηγμα σε επαtή με τον δυτικό τοίχο.

Εαν εξαιρεθούν αυτές οι αρκετό πρόσtοτες επεμβάσεις, το κυρίαρχο

χαρακτηριστικό της κάτοψης του υπερυ.ωμένου ισογείου που επηρεόζε ι καθοριστικό

τη μορtολογία του κτιρίου είναι η συμuετρικότnτά του ως προς δύο άξονες κάθετους

μεταξύ τους. Αυτή η συμμετρικότητα καταστρέtεται στον όροfσ , ι διαίτερα στ ι ς

πλόγ ι ες όψει ς, όπου ο όγκος μ ι κρα ί ν ε ι κ α ι αναπτύσσοντο ι ασύμμετρα εξώστες κο ι

δώματα .

Επομένως, n συuuετpικότητα vc qρχιδή πρόθεση αυτοαναιρείται και στο

qϋνοΑο του κτιρίου υπερισχύει η οσυuuετρjg. βασικό ννuοισuο τnς

uοντέpνοc uοριολονίαc.

Την ίδια νεωτερική τάση ακολουθεί η οργάνωση των ανοιγμάτων όπου υt ί σταται

αντιστοιχία μεταξύ αυτών στο υπερυψωμένο ισόγειο κσι εκείνων του πρώτου ορόtου .

Η διάσπαση της κατακόρυtης αντιστοιχίας ανοιγμάτων παρατηρείται στην αριστερή

κεραία της κύριος όφης, στις πλάγιες όψεις και κορυtώνεται στην πίσω όψη , όπου

ποροτηρούντοι ευκρινέστατα μερικές από τις κύριες αρχές οργάνωσης όψεων με βάση

το λεξιλόγιο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής : την ύπαρξη μεγάλης "τυfλής"

επιtόνειας στο υπερυψωμένο ισόγειο, την επανόληtη σε μικρή απόσταση ίδιων

Tech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3 133

Φωτ . δ . βίλλο Αντωνιάδη : Προοπτικό οπό οδό Εληός Photo δ . Anthoniades Residence : persρectiνe νiew from Elias Str.

' • J

Φωτ. 7. βίλλο Αντωνιάδη : Κύριο όφη Photo 7. Anthoniades Residence : Front Eleνation

134 Tr.χv. Χρuν.-Α, 1992, Τόμ. 12, ΤLίιχ. 3

ανοιγμάτων ώστε νο σχηματίζουν το "διάτρητο" οε αντίθεση με τον "πλήρη" τοίχο,

την πλήρη ασυμμετρία ανοιγμάτων κλπ . Η κάλυψη είναι με δώμα και συμπαγές

στηθαίο. Η προσθήκη κορνίζας οπό he11en1t κατά μήκος των στηθαίων του ανώτερου

δώματος ε ί ν ο ι πολύ πρόσ,οτη κο ι συγχέει μορtολογ ι κό την αρχική πρόθεση γ ι α

οριζόντιο, "καθαρό" τελείωμα των όψεων.

Το παράθυρα έχουν ιστοριστική μορtολογίο με ραδινές αναλογίες και ισχυρό

γύψινο πλαίσιο, διπλό ονοιγόμενο μέρη με ενδιάμεσο διαιρέτη και ανεξάρτητο

ονοιγόμενο tεγγίτη. Η τέχνη του Art Deco γίνεται πλέον εμ,ανής στον fεγγίτη της

κύριας εισόδου · με το οβάλ σχήμα του και την διπλή ανοιγόμενη είσοδο, την

επεξεργοσiο των θυρωμάτων και της σιδεριάς . Η ίδιο τεχνοτροπία είναι εμ,ονέστοτη

στο γείσο του πρώτου ορόfου όπου ένα διακοσμητικό κορνίζωμα διατρέχει τ ι ς

τέσσερις όtεις του κτιρίου . Αυτό το στοιχείο μαζί με τους •ψευδοταμπλόδες " στον

ουρανό του στέγαστρου στον ίδιο όρΟfΟ και μεταξύ των παραθύρων του υπερυψωμένου

ισογείου κο ι του πρώτου ορόfου στ ι ς δύο πλευρικές κεραίες του σταυρού της

κότοtης είναι τα μόνα διακοσμητικό στοιχεία που παραπέμπουν στο συμβολισμό του

ι στορ ι ομού. Αντί θ ε τα, τα συμπαγή ήJ κο ι ριγωτό αδ ι ομόρfωτο στηθαία με τοπ ί πτουν

σε δευτερεύοντα στοιχείο οργάνωσης των όtεων, ενώ στην εκλεκτιοτική τεχνοτροπία

αποτελούν οπό τα κυριώτερα στοιχείο μορfολόγησής τους .

Επομένως, η μορ,ολογίο του κτιρίου εμπεριέχει έντονο το νεωτεριστικό

στοιχεί α της εποχής του ως προς την γεν ι κ ή οργάνωση των ορχ ι τ εκ τον ι κών όγκων

(ασυμμετρία), την οργάνωση των δευτερευόντων αρχιτεκτονικών στοιχείων

(ανοίγματα, στηθαία) και μόνο ως προς τα διακοσμητικό στοιχεία του παραπέμπει

στον ιστορισμό (Art Deco). Τα τελευταία είναι αρκετό ανίσχυρα γ ι ο να προσδώσουν

ι στορ ι στ ι κή μορ,ολογ ίο στο κτ ί ριο κο ι η χρησ ι μότητό τους περ ι ο ρ ί ζ ε το ι στο ν ο

καταδείξουν την αντιπαράθεση του μοντέρνου έναντι του κλασσικού λεξιλογίου .

Επομένως η β ί λλο Αν των ι όδη δεν μπορεί να θεωρηθεί εκλεκτ ι στ ι κό κτίριο εf '

όσον εξ ορισμού εκλεκτιστική θεωρείται η αρχιτεκτονική μορfολογία που προέρχεται

από μια εκλεκτική επιλογή και σύνθεση επί μέρους οργανωτικών αρχών και στύλ εν

γένει δια,ορετικών, αλλά οπωσδήποτε ιστοριστικών. Ακριβέστερο, το γεγονός ότι το

κυρίαρχο εκ,ροστικό ιδίωμα (Art Deco) δεν είναι καθαρό ιστοριοτ ι κό αποτρέπει οπό

το νο θεωρηθεί το κτίριο αντιπροσωπευτικό δείγμα εκλεκτιστικής κα ι πολύ

περισσότερο, ιστοριστικής αρχιτεκτονικής. Λλλό ο ουοιαοτιι:ίιτερος λόyος yιο

τη υπ ταΕ ι yόunon της 8 ί λλας Λyτvy ι όδπ στο ρεύuα του ει:λεκτ ι σuού -ιστοοισuού είναι το νενονός ότι το uιιτό ι:οι ιδιόuοριο ιδjvuα

εΕαντλεjτοι στην "ανανλυιοοοjοσπ• τος όtnς xupjς να Qjyει ουσιαστικό

την τυπολονία του ι:τιρjου. Επίσης, δεν παραπέuπει στον •κοινωνική

λογική" τος κατοικίας εκείνης της εποχής. ολ).ό αντίθετα. όπvς

αποδείχθηκε uε τη βοήθεια της συντακτι&ός ανάλυσης. στην καθαοό

uοyτέρνα λογική ορyόyuσης του χώρου . Η αντjιοση εποuέyνς δεν βρίσκεται

στην αντιπαοόθεση uετοΕύ διqιόρuν ιστοοιστικών οτύλ. ολΑό στην ποοόθεοη

Γcι:h. (ΊΗοι1 .-Λ. G rcc,c, 1992. Vol. 12, Νο J

ενός •οuαλyόυατος• ι στο ο ι κών στύλ { ει:λειtτ ι στ ι κό με στοιχεί ο Art Deco) και ενός πρώιuου uοντέρνου uε υπεοjσχυσπ του δεύτερου έναντι των

πο!ίιτνν. κυρ j νς υ ε όρους τυπολονί ος κο ι δευτεοευόyτως υ ε όρους

υοριολοyjος, Η έλλειψη καθαρότητας στην αρχιτεκτονική μορtολαγία δίνει και την

τουτότnτα στο κτίριο, το υετοβοτική δηλαδή ιάσn υεταΕύ τνy δύο

υεyολύτερνν aντιθετικών ρευυάτνν που ννώοισε ο ιστορία τος

αρχιτεκτονικός. του ιστορισυού και του υοντεονισuού.

7. ΣΥΜΟΕΡΑΣΜΑΙΑ

7.1 Η αποτίμηση της ιστορικής αξίας της κατοικίας Αντωνιάδη, όπως έδειξε η

ανάλυση της τυπολογίας κο ι της μορtής που προηγήθηκε, δεν β ρ ί σκετσ ι ούτε στην

καθαρότητα του ιστοριστικού της στυλ, ούτε στην αρχιτεκτονική της τυπολογία,

ούτε πολύ περισσότερο, στην "κοινωνική λογική" που παραπέμπει. Η σύγχρονη

κριτική σκέψη - που επηρέασε συστημοτ ι κά κο ι τη μετα - μοντέρνο ορχ ι τ εκ τον ι κ ή

μετατρέποντάς την σε σχολιασμό της ιστορίας - δεν θα επέτρεπε να θεωρηθεί το

κτίριο ως ασήμαντο , παρά τις έντονες αντιθέσεις και οντιtάσεις στις οργανωτικές

αρχές του και ίσως γι ' αυτόν ακριβώς το λόγο να αποκτούσε κάποιο επί πλέον αξία .

Ισχυρίζομαι λοιπόν ότι η oEjq του κτιρίου έyκειτοι στο uοριολοyικό του

οδ ι αιοροπο i η το κο ι δ i yλνσσο ι δ i ωυα που εκιράlε ι yροιι κό την αυnχανί σ

του να qοοκτόσε ι ένα καθαρό λεΕ ι λόν ι ο έκιρασnς. Μ 'αυτή την έννοια 1.2

ιπjριο εjyαι δεjyuo υιqς uετοβατικής εποχής που ευπεριέχει έντονη την

πορόυετρο του χρόνου και τος εΕελιΕιuότnταc.

7. 2 En ι χε ι ρώντας ένα σχολ ι οσμό των γεν ι κών οργανωτικών αρχών καθώς κο ι των

αστικών και αρχιτεκτονικών τυπολογιών που αναλύθηκαν, θα ευσταθούσε ο ισχυρισμός

ότι το ορyον ι κό όσο κο ι το μοντέρνο σχέδια πορήyαyον υπαρκτό όριο κο ι

ιεραρχίες, χωρικές ταυτότητες, ετεροτοπίες (heterotop1as), ονασtόλειο και επομένως υποβαθμισμένο οστικό περιβάλλον . Αντίστοιχο , η μοντέρνο κατοικία

υποβιβάζει το ρόλο του κελύtους της σ' αυτόν της συντήρησης και

ονοπαροyωyής ενώ ελαχιστοποιεί τον κοινωνικό της ρόλο.

Η νεοκλοσ ι κή ο στ ι ι: ή τυπολοy ίο ενθορρύνε ι την ον ο ι ι:τότητο, έλλε ιψη

ι ερορχ ί ος κο ι υπαρκτών ορίων, τη λε ι τουρy ίο δ ι οχωρ ι ι:ών κο ι ννν ι κών

κατηγοριών ενισχύοντας έτσι την οσtάλειο του δημόσιου χώρου: η οστική

παθολογία με την έννοια της απομόνωσης και περιθωριοποίησης (urban bl1ght) ελαχιστοποιείται_ Αντίστοιχο , η νεοκλασική κατοικία συνέβαλε στη

σύσtιyξη των οικογενειακών δεσμών, μετατρεπόμενη έτσι σε κομβικό σημείο

της οικογενειακής με την κοινωνική ζωή, ένας μηχανισμός πρόσκλησης των

επισκεπτών στη ζωή της οικογένειας και πρόκλησης συμμετοχής των ενοίκων

στην πλέον •δημόσιο• περιοχή της. Ενθάρρυνε την εξισορρόnιση του κοινωνικού

κο ι ο ι κογενε ι οκού ρόλου του ανθρώπου στοχεύοντας ταυτόχρονο στην ανάπτυξη της

προσωπικότητάς του και την κοινωνική του ένταξη.

1.1'i

ι ~6 Τεχν. Χρον.-Λ, ι992 , Τόμ. ι 2. Τεύχ. 3

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑtΙΑ

ι. Δήμος θεσσσλον ί κης, Νεώτεοσ Μνηuεj σ τηc θεσσαλον j κηc, θεσσσλονί κη, 1985, 2300 χρόνιο.

2. Κιτσίκης, Κ . , Αι τάσεις της συγχρόνου Αρχιτεκτονικής , Τεχνικά Χρονικό.

τεύχ. 15, Μάιος - Ιούνιος, 1940, σελ . 412-430. 3. Κολώνας, Β., Η Αρχιτεκτονική του Art-Deco στη μεσοπολεμική θεσσαλονίκη ,

Νεοκλασική Πόλη και Αρχ ι τεκτρνική. ΑΠθ, 1983, σελ. 248-260. 4. Λόββος , Γ . , Στε,όνου, Γ. , Βίλλσ Κοποντζή, Στοιχείο Εκλεκτισμού ,

Νεοελληνική Πόλn . και Αοχιτεκτονική. ΑΠθ, 1983, σελ . 259-270 . 5. Λάββσς , Γ . , Κλασικισμός, Ιστορισμός, Εκλεκτισμός , Νεοελληνική Πόλη και

Αρχιτεκτονική. ΑΠθ, 1983 , σελ . 1-10. 6. Λάββσς, Γ . , Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία, 1830-1931 , Ελλάδα Ιστορ ί α -

Πολιτισuόc. τ . 9, 1983, σελ. 210-211 , και 215-220 . 7. Πάπσρη, Α ., Sociosρatial transformations of Thessalonika within the wall s ,

αδημοσί ευτο M.Phil. thesis , Un i νersity College London, Bartlet t Schoo1 of Architecture and Planning, Deρartment of Town Planning, 1988. και ~

Χρονικά. τόμος 10 , Νο4 , Οκτώβριος-Δεκεμβριος 1990, σελ . 119-150. 8. Hillier, Β . , et al, The Soc1al Log1c of Soace , Cambridge Uniνersity

Press, 1984. 9. Χολέβσς , Ν . , Εκλεκτισμός : μια μεταβατική μορ,ολοyία στην κατάκτηση της

νέος Ελληνικής μεσοπολεμικής Αρχιτεκτονικής , Νεοκλασική Πόλη και

Αρχιτεκτονική. ΑΠθ, 1983, σελ . 304-324.

Αναστασία Μ . Πάπαρη

Αρχιτέκτων μηχ . -Πολεοδόμος M.Phil , MRTPI (U.C.L . ) Πλ. Ρακτιβάν 8 59100 Βέροια

!

•.

•••

·.

Tcc l1 . CΙ~rοι1 .-Α. Grcccc. 1992, Vol. 12, "Ιο ~

PROTO - MODERN URBAN MORPHOLOGY AND ARCITECTURAL TYPOLOGY: ΤΗΕ ANTHONIADES RESIDENCE AND ITS CONTECXT ΙΝ VEROIA

By Λnastasia Μ. Papari

Λn extended Su••iΓY

ι. lntroduct1on

The would-be deνeloper of Anthoniades plot in the city-center of Veroia with a two -storey house in it, built in the middle-war period, considered that before applying for any planning permission, two fundamental questions had to be responded:

1. Το what extent is Anthoniades plot integrated to its broader urban context and how does this context function?

Ζ . What is the historical and hence cultural νalue that Anthoniades Residence performs?

The analysis of (1) and (Ζ) also leads to some broader remarks with respect to urban morphology, the typology of the house and the architectural styles.

2. Tbe •deep structure• of tbe public - SQiCe Context

1. The structure of the open public space enhances the density of moνement and moνement 1nterface between 1nhabitants and νisitors in the heart of the area proνiding simultaneously three distinct directions outward: tbe urban context of Λntboniades plot functions as a condenser and node of cli•ax of •oνe•ents 1n 1ts broader spatial context.

In terms of patterns of moνement, the spatial system performs two distinct urban typologies (organic and neoclassical) successfu11y entangling between themsel νes not only as comprehens i νe systems part i ally oνerlyi ng one another, but mainly as integration cores: the geometric centres of both cores (beady ring of the organic and rad1a1 of the neoclassical one) are identical implementing a simultaneous and successful attraction and distribution of moνements in the whole system. The continuity of connections of both cores safeguards the smooth d1stribution of moνements in space 1nward and outward.

The same urban context performs a νery distinct character of the area, that of social recreation, espec1ally for the upper class and almost exclusiνe use by the young. The application of zoning system, social segregetion in the actiνity of recreation, a plasmatic ascention of land -rent and replacement of housing by

137

1.1!1 Τε~ν. Χpον.-Α, /992, /'όμ . 12, Τι:t·~· 3

functions with ι higher revenue seem to be overlooked by the Subject Plιn

approved in 1989 thιt proposed retailing ιnd recreιtion ιs the mιin po11c1es for the development of the ιreι. These po11c1es could focus on:

- the control of mix of land-uses, - the retainment of land -rent at reasonable leνels, - supporting of ιct1ν1t1es for the exchιnge of 1deas and not only the exchιnge of goods .

- safeguarding of ιcces1b111ty to the act1v1t1es of recreation for as large social groups as poss1ble .

The Anthoniades plot is surrounded by pub11c space where there co1nc1de high movement densities of both users categories . It is also the meeting point of both neoclassical ιnd orgιn1c plans, where the neoclassical implements trιnspattal ιnd the organic spatial ident1t1es: The urban space ιround

Anthoniades plot is of the safest and densest spιces - in terms of use - of the whole c1ty.

3. Jbe Restdence; Structure ιnd Forι. 2. The house 1 s percei ved as ι mechani sm for the mιnιgement of two bιsi c

types of humιn interιction - inhabitants ιnd visitors- ι Minimum spιtiιl ιnd

syιnbolic meιns of social integrιtion as well as ι cell for the domestic and 1ndiν1dual privacy.

The elucidation of the typologicιl and ιιorphologicιl vιlue of Anthoniades Residence hιs been ιttempted through the coιnpιrιtive analysis of four houses [the Urbιn House of Thessalonikι (ASTY), νilla Citrohιn (CIT), Yillι Kapιntzis

(ΚΑΡ) ιnd Anthoniιdes Residence (ΑΝΤ)] . Yilla Citrohan ιnd Anthoniιdes Residence were found to const1tute phenotypes of the modern genotype, whereas the Urban House of Thessιlonika and Yillι Kιpantz1s were found to constitute phenotypes of the neoclιssical genotype .

The coιnparative anιlysis of the soc1a1 and spatial 1og1c thιt historicist ιnd modern genotypes iΙΙΙply showed that the neoclassical house 1s shallow, with its main living room operating ιs ι place of c11mιx for the moνement interfιce for both 1nhιbitιnts ιnd νis1tors, ιιιιχimυm control of moνement ιnd

comnιunication . Horeoνer, the nιost priνate areas of the neoclassical house ιre

close enough to the main theιters of d0111est1c ιnd social 11fe w1th1n 1t . Therefore, the neoclassicιl genotype is chιracter1sed by ι discretion in the grιduιtion of depth ιnd privιcy without breιk1ng ιny of the del1cate rules in the structure of d0111estic life, thιt is .are open and less differentiated than the .odern one . Its spιtial structure 1nd1cιtes the funct1on of ι •non­correspondence• .odel between sociιl groups ιnd spιtiιl cιtegories leading to

Tech. Chron.-A, Grι:ι:cc, 1992, Vol. 12. Ν ι> :1

an 1ntense use of 1ts bas1c funct1onal spaces and the operat1on of 1ts double role as a Mechan1sm of f1rm t1ghten1ng of domest1c bond s and a fundamental role 1n soc1al 1ntegrat1on.

The two modern phenotypes of the sample (Anthon1ades Res1dense and Villa C1trohan) isolate the visitor from 1nhab1tants and to a large extent 1nhab1tants among themselves: appl1cat1on of the "zon1 ng" system in the structure of the res1dence proνid1ng 1t with two basic roles, those of ma1nta1nance and reproduct1on, 1ntensely d1fferentiated and definitely prevailing oνer 1ts m1n1m1zed social role; the res1dence dormitory-bu1ld1ng (mach1ne a hab1ter), one of the ma1n programmat1c a1ms of the modern movement .

With respect to the architectural style of Anthoniades Residence, the analys1s reνealed the explic1t modern1stic rules of its era regard1ng the general articulation of 1ts masses (1 .e. asymmetry) and 1ts secondary arch1tectural elements (1 .e. vo1ds, balustrades) . The residence refers to h1 stor1 c1 sm (Art Deco) only through some of 1ts secondary decorat 1ve el ements that are weak enough to prov1de the building w1th h1stor1c1st morphology and strong enough to exemplify a contrad1st1nction between the modern and the class1cal vocabulary. But the most essential reason for not class1fy1ng Anthon1ades Residence in eclecticism-histor1c1sm is the fact that its m1xed and pecul1ar styl1st1c 1diom is exhausted 1n the "relief" of its eleνat1ons without affecting the typology of the building. Thus, the contradict1on of its organ1sation cannot be found 1n the contradistinction among various historicist styles, but in the citing of an "amalgamat1on" of histor1c1st styles (electicism w1th elements of Art Deco) and a premature modern one with a preνalence of the latter over the former, mainly 1n terms of typology and less in terms of style.

Therefore, the νalυe of the bυilding as an archirectυral artefact lies in its styltstic υndifferentiated and btlingυal idio• graphtcally exe•plifying its perplexity to gain a pυre νocabυlary: the Anthontades Residence is a clear exa•ple of the transitional era fro• historicis• to •odernis• deeply affected by the pιra•eters of ti•e and change.

4. Conclusjons

Orgιnic and •odern plans prodυced explicit boundar1es and hierarch1es, spattal labels, •heteropias•. insecυrity and hence, a deprtνed υrbιn

enνiron•ent. Correspond1ngly, the •odern hoυse redυces the role of tts shell into that of preserνιtion and reprodυction whtle •tni•izing tts soctal role.

l.l9

140 Τεχν. Xρuv.-A, 1992. "Γίψ. 12. Τεύχ. 3

-Neocl ~ss 1 c~l urb~n •orphology encour~ges openess, 1 ack of hierarchy and existing boundanries, the functioning of tr~nspat1~1 soc1~1 c~tegories.

thus enh~ncing the s~fety of public sp~ce: Urban pathology as isolat1on and marg1na11zation (Urban blight) 1s min1•ized . Correspond1ngly, the neocl~ssic~l residence contributed to the strengthening of f~•11y ties. tr~nsfor•ing 1t into ~ nodιl point of do•est1c ~nd soc1ιl 11fe. ιn 1nν1ting

•echιn1s• for the ν1s1tors 1n the do•est1c 11fe ~nd ι chι11eng1ng

•ech~n1s• for dwellers' pιrtic1p~t1on 1n tts •ost •pub11c• ιrea. It faci11tated the ba.lance between the social and domest1c role of the res1dence a1m1ng s1multaneously at the promot1on of dwellers' personal1ty as well as h1s/her soc1al 1ntegrat1on.

Anastasia Papar1 Arch1tect eng . (Dipl.) - Town Planner M.Phil . , MRTPI (U.C .L. ) 8, Ract1νan Sq . , 59100 Vero1a Greece

Θέματα

Αγρονόμου-Τοπογράφου Μηχανικού

Rural and Surveying Engineering