ΜΑΘΗΜΑ 2ο. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

Ηλίας Χατζηθεοδωρίδης, 2011-2015

Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε

άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.

ΑΔΕΙΑ ΧΡΗΣΗΣ

3 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ (ROCKS)

Είναι μίγματα ορυκτών φάσεων Οι ορυκτές φάσεις μπορεί να είναι ενός είδους ή περισσότερων ειδών

Παρουσιάζονται σε διαφορετικά είδη, αποτέλεσμα των συνθηκών σχηματισμού τους (π.χ. Θερμοκρασία, πίεση, αρχικός χημισμός)

Μάρμαρο

Πολλοί κρύσταλλοι ασβεστίτη

Γρανίτης Κρύσταλλοι χαλαζία, πλαγιοκλάστου, καλιούχου αστρίου, μοσχοβίτη, βιοτίτη, μαγνητίτη, τιτανίτη, ζιρκονίου κτλ.

Εικόνα 1 Εικόνα 2

4 ΣΤΗΝ ΠΕΤΡΟΛΟΓΙΑ ΜΑΣ ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ...

Χημισμός (σύσταση) - composition Ορυκτά που περιέχονται – mineralogical composition Δομή (Fabric) –γεωμετρικά χαρακτηριστικά του πετρώματος και των ορυκτών

• περιέχει στοιχεία για το ιστορικό του πετρώματος, όπως αρχική σύσταση και κλασμάτωση, μηχανικές επιδράσεις (τεκτονική)

Σχετική θέση των πετρωμάτων στην ύπαιθρο

Ολικός χημισμός πετρωμάτων (whole-rock/bulk chemical composition) Εκφράζεται σε περιεκτικότητα οξειδίων κατ’ όγκο (Wt. %) Το άθροισμα είναι συνήθως κοντά στο 100% με ένα περιθώριο λάθους που

προκύπτει από το σφάλμα της ανάλυσης Αναλύουμε με χημικές ή άλλες μεθόδους σκόνη του πετρώματος

5 ΟΡΥΚΤΟΛΟΓΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ (MINERALOGICAL COMPOSITION)

Το σύνολο των ορυκτών που περιέχει ένα πέτρωμα, μετά την αναγνώρισή τους με διαγνωστικές μεθόδους, π.χ. πετρογραφικό μικροσκόπιο

Η κατ’ όγκο ή κατά βάρος ορυκτολογική σύσταση (modal composition) Κάθε πέτρωμα έχει σχετικά λίγα ορυκτά κάθε φορά, συνήθως όχι πάνω από επτά. Εκτός από τις οπτικές ιδιότητες, κάθε ορυκτό έχει και χημική σύσταση που την εκφράζουμε όπως και

για το πέτρωμα. ΓΡΑΝ

ΙΤΗΣ

ΓΑΒΒΡΟΣ

Εικόνα 3 Εικόνα 4

6 ΣΥΝΗΘΗ ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΙ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ

Platinum group elements: Ru, Rh, Pd, Os, Ir, Pt (πλατινοειδή)

7 ΔΟΜΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ (FABRIC)

Ιστός των πετρωμάτων (structure) • μακροσκοπική παρατήρηση

Υφή πετρωμάτων (texture/microstructure) • γεωμετρικά χαρακτηριστικά των περιεχόμενων ορυκτών

Τρεις μεγάλες ομάδες πετρωμάτων

Μαγματικά (Igneous) π.χ. γρανίτης, γάββρος, περιδοτίτης, συηνίτης, γρανοδιορίτης

Ιζηματογενή (Sedimentary) π.χ. ψαμμίτης, ασβεστόλιθος, λιγνίτης, άργιλος

Μεταμορφωμένα (metamorphic) π.χ. γνεύσιος, μάρμαρο, εκλογίτης, αμφιβολίτης, πρασινοσχιστόλιθος

8 ΜΑΓΜΑΤΙΚΑ Ή ΠΥΡΙΓΕΝΗ

Σχηματίζονται κατά την κρυστάλλωση μαγμάτων

Θερμοκρασία σχηματισμού 700 έως 1200°C περίπου, ανάλογα με την σύσταση

Διακρίνονται στα: Πλουτώνια πυριγενή πετρώματα (intrusive, plutonic) Φλεβικά πυριγενή (dyke/dike igneous) Ηφαιστειακά πυριγενή πετρώματα (volcanic)

9 ΘΕΣΗ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΛΟΥΤΩΝΙΩΝ ΚΑΙ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

Ηφαίστειο Ηφαίστεια

Πλουτωνίτης Πλούτωνας: ο θεός του Κάτω Κόσμου Εικόνα 6

Εικόνα 5

10 ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ ΚΑΙ ΛΑΒΑ

Εικόνα 7

Εικόνα 8

Εικόνα 9

11 ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΥΠΟΘΑΛΑΣΣΙΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ

Εικόνα 10

Εικόνα 11 Εικόνα 12

Εικόνα 13 Εικόνα 14

12 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΛΟΥΤΩΝΙΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

Εικόνα 15

Εικόνα 16

Εικόνα 17 Εικόνα 18

13 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΦΛΕΒΙΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

Εικόνα 19 Εικόνα 20

Εικόνα 21 Εικόνα 22

14 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΗΦΑΙΣΤΕΙΑΚΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

Εικόνα 23

Εικόνα 24 Εικόνα 25

15 ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΗ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

Δευτερογενή πετρώματα που προκύπτουν από την καταστροφή όλων των ειδών των πετρωμάτων

Η δημιουργία τους περιλαμβάνει μεταφορά και εναπόθεση (συγκέντρωση) σε συγκεκριμένες περιοχές

Συμπαγή ιζηματογενή πετρώματα δημιουργούνται κατά την διαγένεση, λόγω πίεσης των υπερκείμενων και αύξησης της θερμοκρασίας

Διακρίνονται από την θέση τους: Χερσαία, Θαλάσσια, ποτάμια, λιμναία

Διακρίνονται με βάση τον τρόπο δημιουργίας τους: μηχανικά κλαστικά, χημικά και βιογενή

16 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΙΖΗΜΑΤΟΓΕΝΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

Κύριο ιστολογικό χαρακτηριστικό η στρώση

Εικόνα 26

Εικόνα 27

Εικόνα 28 Εικόνα 29 Εικόνα 30

17 ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ

Με σημαντική αύξηση της πίεσης και της θερμοκρασίας, όλα τα είδη πετρωμάτων μπορούν να μεταμορφωθούν

Περιλαμβάνεται «ανακρυστάλλωση» και συνήθως μεταβολή της ορυκτολογικής σύστασης ή ακόμη και της χημικής σύστασης

Είδη μεταμόρφωσης: • «Περιφερειακή» μεταμόρφωση (regional – συνήθης αλλά λανθασμένος όρος: «καθολική»

μεταμόρφωση) • Μεταμόρφωση επαφής: σε επαφή με πολύ ζεστά σώματα, π.χ. πυριγενή.

Μεταμορφικές φάσεις: ανάλογα την ένταση των επιδράσεων, από το ίδιο πέτρωμα μπορούμε να έχουμε την δημιουργία διαφορετικών πετρωμάτων

18 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

Εικόνα 31

Εικόνα 33

Εικόνα 32

19 ΣΧΙΣΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΜΕΝΩΝ (FOLIATION)

Κύριο ιστολογικό χαρακτηριστικό* η σχιστότητα και η «ταινιωτή» συγκέντρωση λευκοκρατικών (άσπρων) και μελανοκρατικών (σκούρων) ορυκτών

* Εμφανές όταν αποτελούνται από περισσότερα του ενός ορυκτά

Μικροπτυχώσεις ή μεγαλύτερου μεγέθους πτυχώσεις είναι επίσης ένα χαρακτηριστικό

Εικόνα 34

20 Ο ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΠΕΤΡΩΜΑΤΩΝ

21 ΤΑ ΜΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ (MAGMATIC / IGNEOUS ROCKS): ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Ταξινόμηση με βάση τα ορυκτά

(% κατά βάρος)

Ηφαιστειακά: Ρυόλιθος Δακίτης Ανδεσίτης Βασάλτης Κομματιίτης Πλουτώνια: Γρανίτης Γρανοδιορίτης Διορίτης Γάββρος Περιδοτίτης

% σε Ορυκτά

Εικόνα 35

22 ΤΑ ΜΑΓΜΑΤΙΚΑ ΠΕΤΡΩΜΑΤΑ (MAGMATIC / IGNEOUS ROCKS): ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Ταξινόμηση με βάση την χημική τους σύσταση σε περιεκτικότητα SiO2

Υπερβασικά Ultramafic

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Βασικά Mafic

Ενδιάμεσα

Intermediate

Όξινα-Ενδιάμεσα

Intermediate-

Felsic

Όξινα Felsic

45 52 63 69

Πλουτώνια: Περιδοτίτης Γάββρος Διορίτης Γρανοδιορίτης Γρανίτης Υπο-ηφαιστειακά: Κιμπερλίτης Διαβάσης Απλίτης-Πηγματίτης Λαμπροΐτης (Δολερίτης) Ηφαιστειακά: Κοματιϊτης Βασάλτης Ανδεσίτης Δακίτης Ρυόλιθος

Εικόνα 36

Εικόνα 37

Εικόνα 38 Εικόνα 39 Εικόνα 40

23 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ QAP ΚΑΤΑ ΧΑΛΑΖΙΑ (Q), ΑΛΚΑΛΙΚΟ ΑΣΤΡΙΟ (Α), ΠΛAΓΙΟΚΛΑΣΤΟ (P)

Για βασικά μέχρι και όξινα πετρώματα (SiO2 > 45%) ΌΧΙ ΓΙΑ ΥΠΕΡΒΑΣΙΚΑ!!!

Q - Χαλαζίας

Χαλαζίτης

Γρανιτοειδή πλούσια σε

Χαλαζία

Αλβίτης Ορθόκλαστο

Ανορθίτης

Γρανίτης

Χαλαζιακός Συηνίτης

Χαλαζιακός Μονζονίτης

Χαλαζιακός Μονζοδιορίτης

Συηνίτης Μονζονίτης Μονζοδιορίτης Διορίτης A – Αλκαλικός Άστριος (Κ, Νa) Πλαγιόκλαστο – P

(Ca, Na)

Πλήρες διάγραμμα Εικόνα 41

Εικόνα 42

24 ΤΗΓΜΑ (MELT)

Ομοιογενές ρευστό διάλυμα, υψηλών θερμοκρασιών

Αποτελείται από ιόντα στοιχείων, δηλαδή στοιχεία ελεύθερα χημικών ενώσεων

Με πτώση της θερμοκρασίας μετατρέπεται σε μάγμα

Μάγμα Εικόνα 43

25 ΜΑΓΜΑ: ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΣΥΣΤΑΣΗ

Ρευστό, κινούμενο υλικό με διάσπαρτα στερεά τεμάχια και διαλυμένες αέριες φάσεις

Συνήθεις θερμοκρασίες: 1200°C (βασικής σύστασης) έως 700°C (όξινης σύστασης)

Πυκνότητα: 2.2 έως 3.0 g/cm3

26 ΤΥΠΟΙ ΜΑΓΜΑΤΟΣ

Τήγμα με διαλυμένες αέριες φάσεις Δύο τήγματα μη-αναμυγνειόμενα

Τήγμα με στερεές φάσεις (κρυστάλλους)

Τήγμα με φυσαλίδες αέριων φάσεων

Τήγμα με φυσαλίδες αέριων φάσεων και κρυστάλλους ολιβίνη και πλαγιοκλάστου

27 ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΜΑΓΜΑΤΟΣ

Αύξηση θερμοκρασίας – Πίεση σταθερή Ελάττωση Πίεσης – Θερμοκρασία σταθερή Συνδυασμός των προηγούμενων Είσοδος στο μάγμα νερού ή άλλων πτητικών συστατικών Που δημιουργείται το μάγμα Η κατανομή των ηφαιστειακών και πλουτώνιων πετρωμάτων στην επιφάνεια της γης δεν είναι τυχαία Ρεύματα στον μανδύα μπορούν να μεταβάλλουν την θερμοκρασία και να δημιουργήσουν μάγμα Εκεί που έχουμε αποσυμπίεση

• Γρήγορη άνοδος μανδυακού υλικού και αδιαβατική αποσυμπίεση (χωρίς μεταβολή της θερμοκρασίας)

• Μείωση λιθοστατικής πίεσης (π.χ. μετά από ρηγμάτωση των υπερκείμενων πετρωμάτων) Όπου έχουμε μείωση της θερμοκρασίας τήξης

• Όπου εισρέουν πτητικά συστατικά, π.χ. σε σημεία υποβύθισης λιθοσφαιρικών πλακών

28 ΘΕΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΑΓΜΑΤΟΣ ΜΕ ΝΗΣΙΩΤΙΚΟ ΤΟΞΟ

Υπο-πίεση: Δημιουργία Μάγματος

Μεσωκεάνια ράχη

Υπο-πίεση: Δημιουργία Μάγματος

Νήσος ή υψίπεδο

Άνοδος Μανδυακού

υλικού

Τάφρος

Αφυδάτωση ένυδρων ορυκτών:

Δημιουργία Μάγματος

Νησιωτικό τόξο ζώνης εμβύθισης

Υπο-πίεση: Δημιουργία Μάγματος

Διάνοιξη οπισθο-τόξου

Μανδυακή σφήνα

Εικόνα 44

29 ΘΕΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΜΑΓΜΑΤΟΣ ΜΕ ΖΩΝΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΦΛΟΙΩΝ

Τάφρος Ηπειρωτικό τόξο ζώνης εμβύθισης

Αφυδάτωση ένυδρων ορυκτών:

Δημιουργία Μάγματος

Μανδυακή σφήνα

Ζώνη σύγκρουσης Ηπειρωτικών

φλοιών

Υπο-πίεση: Δημιουργία Μάγματος

Διάνοιξη

Εικόνα 45

30 ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΓΜΑΤΟΣ

Πυκνότητα από 2.8 έως 2.2 g/cm3 (ενώ τα πετρώματα από 5 έως και 2.6 g/cm3 Φυσαλίδες αερίων μπορούν να ρίξουν την πυκνότητα πολύ χαμηλότερα Η άνωση(buoyancy) είναι η κινητήρια δύναμη ανόδου του μάγματος από τα βάθη προς την επιφάνεια

ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ Έχουμε δύο βασικούς τύπους μαγμάτων:

Βασαλτικά Γρανιτικά

Κατά την ψύξη τα διαφορετικά υλικά κρυσταλλώνονται σε διαφορετικούς χρόνους ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗ: Οι πρώτοι κρύσταλλοι απομακρύνονται ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ: Το υπόλοιπο τήγμα έχει διαφορετική σύσταση, και συνεχώς διαφοροποιείται

με την πτώση της θερμοκρασίας Αντιδράσεις μεταξύ κρυστάλλων και τήγματος συμβαίνουν συνεχώς και η σύσταση και των δύο να

αλλάζει επίσης συνεχώς Οι τύποι των πετρωμάτων εξαρτώνται από την ταχύτητα ψύξης

31 ΣΕΙΡΑ ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗΣ ΟΡΥΚΤΩΝ

Υψηλές Θερμοκρασίες

Χαμηλές Θερμοκρασίες

Θειούχα, οξείδια Fe & Ti, απατίτης, ζιρκόνιο

Ολιβίνης

Πυρόξενοι

Κεροστίλβη

Βιοτίτης

Βυτοβνίτης

Λαβραδόριο

Ολιγόκλαστο

Αλβίτης

Καλιούχος Άστριος & Χαλαζίας

Απόλυτη εξάρτηση και από την

αρχική σύσταση

του μάγματος

Ορυκτά από αέρια και θερμά διαλύματα

Αρχή ψύξης

Χρόνος

Τέλος ψύξης & Σχηματισμός πετρώματος

Εικόνα 46

32 Η ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗ

Κρυστάλλωση σε ισορροπία (δεν συμβαίνει ποτέ στην φύση, ούτε και στο πείραμα!!!)

Το σύστημα είναι κλειστό Η θερμοκρασία μειώνεται πολύ αργά Διάχυση ατόμων μεταξύ τήγματος και κρυστάλλων αλλάζουν συνεχώς την σύσταση και των δύο

Κλασματική κρυστάλλωση Το σύστημα δεν είναι κλειστό Η θερμοκρασία μειώνεται γρηγορότερα Κρύσταλλοι σχηματίζονται γρήγορα, μάλιστα αρκετά γρήγορα ώστε οι αντιδράσεις διάχυσης να

μην προλαβαίνουν να αλλάξουν το σύνολο του όγκου των κρυστάλλων.

33 ΔΥΑΔΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗΣ ΤΩΝ ΠΛΑΓΙΟΚΛΑΣΤΩΝ – ΑΡΓΗ ΨΥΞΗ ΤΗΓΜΑΤΟΣ

Θερ

μοκρ

ασία

1100°C

Αλβίτης σχετική σύσταση % Ανορθίτης

1553°C

Τήγμα Τήγμα + Κρύσταλλοι

Στερεά φάση (κρύσταλλοι)

Μ3

Μ3

Μ2

Μ2

Αρχική σύσταση τήγματος

Μ1

Κ3

Μ1

Κ3

Τελική (Κ3) σύσταση κρυσταλλικής φάσης

Κρύσταλλοι σύστασης Κ2

Κ2

Πρώτοι κρύσταλλοι σύστασης Κ1

Κ1

Η τελική κρυσταλλική φάση έχει τη σύσταση του αρχικού μάγματος

34 ΤΑ ΠΛΑΓΙΟΚΛΑΣΤA: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΙΣΟΜΟΡΦΗΣ ΣΕΙΡΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΑΚΡΑΙΩΝ ΜΕΛΩΝ (Na – Ca)

Πλαγιόκλαστα = πλάγια θραύση (plagioclase)

Εικόνα 47

Εικόνα48

Εικόνα 49 Εικόνα 50

Εικόνα 51

Εικόνα 52

35 ΠΟΛΥΔΥΜΙΑ ΠΛΑΓΙΟΚΛΑΣΤΟΥ

Με αργή ψύξη έχουμε ανάπτυξη κρυστάλλων πλαγιοκλάστου ομοιογενούς σύστασης, με μόνο οπτικό χαρακτηριστικό την πολυδυμία του

Κρύσταλλοι και τήγμα βρίσκονται σε συνεχή ισορροπία όσον αφορά στη χημεία του

Εικόνα 53

36 ΚΡΥΣΤΑΛΛΩΣΗ ΠΛΑΓΙΟΚΛΑΣΤΩΝ ΜΕ ΓΡΗΓΟΡΗ ΨΥΞΗ ΤΗΓΜΑΤΟΣ (ΑΠΛΟΠΟΙΗΜΕΝΟ)

Θερ

μοκρ

ασία

1100°C

Αλβίτης σχετική σύσταση % Ανορθίτης

1553°C

Τήγμα Τήγμα + Κρύσταλλοι

Αρχική σύσταση τήγματος

Μ1

Παρατηρείται ζώνωση των πλαγιοκλάστων

37 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΠΛΑΓΙΟΚΛΑΣΤΟΥ ΜΕ ΖΩΝΩΣΗ

Κρύσταλλοι και τήγμα δεν βρίσκονται σε ισορροπία όσον αφορά στη χημεία τους: με το ψύξη οι κρύσταλλοι που σχηματίζονται δεν αντιδρούν με το τήγμα και το

τήγμα μεταβάλλει συνεχώς την σύστασή του

Εικόνα 54

38 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 1. Gray Marble: This specimen has calcite cleavage faces up to several millimeters in size that are reflecting light. This specimen shown is about two inches (five centimeters) across. © 2005-2015 Geology.com. http://geology.com/rocks/marble.shtml Εικόνα 2. Granite: The specimen above is a typical granite. It is about two inches across. The grain size is coarse enough to allow recognition of the major minerals. The pink grains are orthoclase feldspar and the clear to smoky grains are quartz or muscovite. The black grains can be biotite or hornblende. Numerous other minerals can be present in granite. © 2005-2015 Geology.com. All Rights Reserved. http://geology.com/rocks/granite.shtml Εικόνα 3. Igneous rock granite. Photomicrograph with crossed polars. The width of the view is approximately 0,4 cm. Main minerals are quartz, potassium feldspar (perthitic orthoclase), plagioclase and biotite. Dark spots on the surface of biotites are pleochroic haloes created by zircon inclusions. Credit: Siim Sepp. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Granite_pmg_ss_2006.jpg Εικόνα 4. Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κύριος κάτοχος του δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας. Εικόνα 5. Ο Πλούτωνας ήταν ο θεός των νεκρών και του Κάτω Κόσμου. Ζούσε στον Άδη με τη γυναίκα του, την Περσεφόνη. http://amphiktyon.blogspot.gr/2014/08/blog-post_32.html Εικόνα 6. Schematic overview of plutonic, subvolcanic and volcanic structures/rock bodies and accompanied processes and phenomena. Credit: user:Woudloper. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Igneous_structures.jpg Εικόνα 7. Kilauea. Eruption of Kilauea volcano, Hawaii. Jim Sugar—Science Faction/Getty Images. http://www.britannica.com/place/Kilauea Εικόνα 8. Hawaiian Volcano. image courtesy of MSNBC. http://www.algebralab.org/passage/passage.aspx?file=EarthSpace_Volcanoes.xml

39 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 9. Lava flow. Source: http://chemical-industries.com. http://hubpages.com/education/Living-on-the-Edge-Where-the-volcanoes-rule Εικόνα 10. Saint Helens, Mount: during eruption. Eruption of Mount St. Helens on May 18, 1980. credit: U.S. Geological Survey. https://www.britannica.com/place/Mount-Saint-Helens/images-videos Εικόνα 11. Close-up imagery showing a type of goose-neck barnacle, shrimp and a scaleworm living more than 1,850 meters deep on Kawio Barat underwater volcano. Credit: Image courtesy of NOAA Okeanos Explorer Program, INDEX-SATAL 2010. http://www.noaanews.noaa.gov/stories2010/20101213_agu.html Εικόνα 12. Bubblegum coral, or paragorgiidae, is among the potential new species encountered by the deep sea expedition. Credit: Image courtesy of NOAA Okeanos Explorer Program, INDEX-SATAL 2010. http://www.noaanews.noaa.gov/stories2010/20101213_agu.html Εικόνα 13. Strombolian Eruption. © 2005-2015 Geology.com. All Rights Reserved. http://geology.com/volcanoes/types-of-volcanic-eruptions/ Εικόνα 14. Image ID: expl6095, Voyage To Inner Space - Exploring the Seas With NOAA Collect. Photo Date: 2010 June 30. Credit: NOAA Okeanos Explorer Program, INDEX-SATAL 2010. http://www.photolib.noaa.gov/htmls/expl6095.htm Εικόνα 15. GRANITE. Environment of formation = intrusive (plutonic), Texture = coarse, Grain size = 1 mm to 10mm, Color = light, Density = low, Composition = felsic. http://depthome.brooklyn.cuny.edu/geology/core332/geofield.htm Εικόνα 16. Granite boulders. http://www.earth.ox.ac.uk/~oesis/field/ Εικόνα 17. Granite. Photo Credit: Photo (c) 2004 Andrew Alden, licensed to About.com. http://geology.about.com/od/rocks/ig/igrockindex/rocpicgranite.htm#step-heading Εικόνα 18. Orbicular Granite. Maia C. https://www.flickr.com/photos/maiac/3543336895

40 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 19. Magmatic dikes radiating from West Spanish Peak, Colorado, U.S. credit: en:User:G. Thomas. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:WestSpanishPeakCO.jpg Εικόνα 20. Dikes in the Black Canyon of the Gunnison National Park, Colorado, U.S. credit: Wing-Chi Poon. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Intersecting_Dikes_in_Black_Canyon_of_the_Gunnison.jpg Εικόνα 21. A dike intrudes into the country rock, Baranof Island, Alaska, USA. taken by Jonathan.s.kt. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Geological_Dike_Cross-Island_Trail_Alaska.jpg Εικόνα 22. A diabase dike crosscutting horizontal limestone beds in Arizona. Jstuby at English Wikipedia. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dike_diabase_AZ.jpg Εικόνα 23. Obsidian flow in central Oregon. Photographer: Phil Augustavo. http://www.spiderpic.com/stock-photos/istockphoto/12879792-obsidian-flow-in-central-oregon Εικόνα 24. Rhyolite is a light-colored, fine-grained, extrusive igneous rock that typically contains quartz and feldspar minerals. The specimen shown above is about two inches (five centimeters) across. © 2005-2015 Geology.com. All Rights Reserved. http://geology.com/rocks/rhyolite.shtml Εικόνα 25. Lavas and tuffs, Santorini. http://www.earth.ox.ac.uk/~oesis/field/ Εικόνα 26. FOUR HUNDRED MILLION YEAR-OLD MUD CRACKS. https://www.geocaching.com/seek/cache_details.aspx?wp=GCZCMW&title=four-hundred-million-year-old-mud-cracks Εικόνα 27. A sequoia stem and alder leaf fossilized in sedimentary rock. http://www.wasdarwinright.com/geologicalcolumn.htm Εικόνα 28. CONGLOMERATE. Texture = clastic (fragmental), Grain size = pebbles, cobbles and/or boulders embedded in sand, silt, and/or clay , Comments = Rounded fragments, Composition = mostly quartz, feldspar, and clay minerals; may contain fragments of other rocks. http://depthome.brooklyn.cuny.edu/geology/core332/geofield.htm

41 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 29. Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας. Εικόνα 30. Sedimentary Rocks. Credit: Fung. https://www.flickr.com/photos/goodbyebyesunday/3541894075 Εικόνα 31. Another road cut on the A838 north of Loch Laxford shows alternating layers of black mafic gneiss and grey felsic gneiss cut across by steeper-dipping sheets of granite and pegmatite. http://www.earth.ox.ac.uk/~oesis/nws/loc-laxford.html Εικόνα 32. Metamorphic minerals: hornblende. http://www.earth.ox.ac.uk/~oesis/field/ Εικόνα 33. Migmatite: partly melted rock. http://www.earth.ox.ac.uk/~oesis/field/ Εικόνα 34. Gneiss. Photographer: Siim Sepp Date of the creation: 20th April, 2005. This rock is a property of museum of geology of University of Tartu. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Gneiss.jpg Εικόνα 35. Basic classification scheme for igneous rocks on their mineralogy. http://schools-wikipedia.org/images/2488/248897.png.htm Εικόνα 36. Peridotite - a plutonic or cumulate ultramafic rock composed of >90% olivine. http://www.minecraftforum.net/forums/minecraft-discussion/suggestions/18501-more-rock-dirt-ore-types-image-heavy Εικόνα 37. Gabbro (UCL Geology Collections). https://www.ucl.ac.uk/earth-sciences/impact/geology/walks/Earth_Sciences_Geotrail_Graveyard_Geology.pdf Εικόνα 38. Diorite. Photo Credit: Photo courtesy State of New South Wales through the Department of Education and Training. http://geology.about.com/od/rocks/ig/igrockindex/rocpicdiorite.htm

42 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 39. Granodiorite hand specimen. http://www.nps.gov/goga/learn/education/granite-and-granodiorite-faq.htm Εικόνα 40. GRANITE. Environment of formation = intrusive (plutonic), Texture = coarse, Grain size = 1 mm to 10mm, Color = light, Density = low, Composition = felsic. http://depthome.brooklyn.cuny.edu/geology/core332/geofield.htm Εικόνα 41. Diorite classification on QAPF diagram. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:QAPFdiorite.gif Εικόνα 42. Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας. Εικόνα 43. This is melting rock. https://doblerscience6.wikispaces.com/Why+doesn't+the+mantle+melt+the+crust+since+it+melts+rock%3F Εικόνα 44. Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας. Εικόνα 45. Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας. Εικόνα 46. Υλικό με μη προσδιορισμένη προέλευση. Σε περίπτωση που είστε ο κάτοχος του κύριου δικαιώματος επικοινωνήστε μαζί μας. Εικόνα 47. Albite Locality : Pfitsch pass, Zamser Grund (Zams valley), Ziller valley, North Tyrol, Tyrol, Austria Size 15x14x6.7 cm. credit: Didier Descouens. https://en.wikipedia.org/wiki/Plagioclase#/media/File:Albite2.jpg Εικόνα 48. Sunstone, Variety of Oligoclase from India. Credit: Ra'ike. https://en.wikipedia.org/wiki/Plagioclase#/media/File:Oligoclase-Sunstone_from_India2.jpg

43 ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΑΝΑΦΟΡΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Εικόνα 49. Andesine. Credt: Dave Dyet. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:01722_Andesine.jpg Εικόνα 50. Labradorite. A polished slab of a rock containing labradorite. Credit: Linnell. https://en.wikipedia.org/wiki/Plagioclase#/media/File:Labradorite.jpg Εικόνα 51. Bytownite. Credit: Dave Dyet. https://en.wikipedia.org/wiki/Plagioclase#/media/File:Feldspar_-_Bytownite_Sodium_calcium_aluminum_silicate_Crystal_Bay_Minnesota_2689.jpg Εικόνα 52. Anorthite. Credit: Manfred Mader. https://en.wikipedia.org/wiki/Plagioclase#/media/File:Anorthit_Miyake,Japan.JPG Εικόνα 53. This slide showcases one of plagioclase's very common features: its polysynthetic twinning. Contrast this with twinning in microcline (K-feldspar). http://leggeo.unc.edu/Petunia/IgMetAtlas/minerals/plagtwins.X.html Εικόνα 54. Oscillatory Zoning in a Plagioclase Mineral. Image Credit: Unknown. http://theselforganizingplanet.com/gallery.php?gid=4&imgid=38

Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο « Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.