�1AFIXIS

ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Ε Π Ι Τ Ρ Ο Π ΗΚ Ο Ι Ν Ω Ν Ι Κ Ω ΝΥ Π Ο Θ Ε Σ Ε Ω Ν

ΜΕΛΕΤΗΣΟΔΗΓΟΣ

2015

Σειρά: ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΟΥΛΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝΤίτλος: ΟΔΗΓΟΙ ΜΕΛΕΤΗΣ 2015 - ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ

Συγγραφείς: ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΑΛΕΡΓΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΡΕΠΠΑΣ

Εξώφυλλο: ΙΩΑΝΝΑ ΣΩΤΗΡΙΟΥ

Copyright © 2015 Afixis

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, ή η απόδοση κατά παράφραση ή διασκευή του περιεχομένου του βιβλίου με οποιοδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, για εμπορικούς σκοπούς. Ο εκδότης επιτρέπει τα παραπάνω για εκπαιδευτικούς και μη-εμπορικούς σκοπούς. Νόμος 2121/1993 και κανόνες τους Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

�2

Ευχαριστήριο

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα την Φαίη Χρήστου για την πολύτιμη βοήθεια της.

�3

1

Εισαγωγή

Το Μοντέλο Βουλής των Ελλήνων πραγματεύεται για το 2015 στην Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων τη θεματική των οικογενειακών σχέσεων, των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των ομοφύλων. Η ομοφυλία στην Ελλάδα αποποινικοποιήθηκε το 1951 με τον Νέο Ποινικό Κώδικα ωστόσο, αναφορικά με τα ζητήματα γάμου και υιοθεσίας των ομοερωτικών συντρόφων, όπως επίσης και με μια σειρά άλλων ζητημάτων που παραπέμπουν σε διακριτική μεταχείριση εις βάρος των ομοφύλων, παρατηρείται σχετική υστέρηση από πλευράς της ελληνικής κοινωνίας.

Στον παρόντα οδηγό μελέτης επιχειρείται μια προσέγγιση του ζητήματος η οποία πραγματοποιείται σε τέσσερα (4) κεφάλαια: Στο πρώτο κεφάλαιο προκρίνεται η εννοιολογική αποσαφήνιση των όρων που χρησιμοποιούνται κατά την προσέγγιση του παραπάνω θέματος εστιάζοντας στους όρους ομόφυλος, γάμος, σύμφωνο συμβίωσης και υιοθεσία. Στη συνέχεια, το επόμενο κεφάλαιο προχωρά σε μια παρουσίαση του ιστορικού υποβάθρου που εκκινεί μεταξύ άλλων και τη συζήτηση της κοινοβουλευτικής επιτροπής για το μέλλον των οικογενειακών σχέσεων, των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των ομοφύλων με κύρια σημεία, την στάση που κρατούν πληθώρα άλλων κρατών εντός και εκτός ευρωπαϊκής ηπείρου στο εν λόγω ζήτημα, όπως επίσης και την προσέγγιση της ελληνικής πλευράς κατά το διάστημα των τελευταίων τριάντα (30) ετών. Στο επόμενο κεφάλαιο, η προσέγγιση εστιάζει περισσότερο στην υφιστάμενη νομική και νομοθετική κατάσταση των ομοφύλων παραθέτοντας τον τρόπο με τον οποίο επιλέγει η Ελλάδα να διευθετεί το παραπάνω θέμα, επισημαίνοντας την πρόσφατη καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση «Βαλλιανάτος και άλλοι εναντίον Ελλάδας» και τα μέτρα που καλείται να πάρει. Τέλος, ο παρών οδηγός μελέτης ολοκληρώνεται με την αντιπαραβολή των αντικρουόμενων απόψεων πάνω στο ζήτημα του γάμου και της υιοθεσίας από

�4

πλευράς των ομοερωτικών ζευγαριών με την Εκκλησία, τα πολιτικά κόμματα και την Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου να παρουσιάζονται ως καταλύτες για την υποστήριξη αντίστοιχων επιχειρημάτων υπέρ και κατά μιας τυχόν ελαστικοποίησης και φιλελευθεροποίησης των όρων και των συνθηκών κάτω υπό τις οποίες αναπτύσσονται νομικά οι σχέσεις των ζευγαριών ιδίου φύλου.

�5

2

Εννοιολογική Αποσαφήνιση

Αρχικώς, κρίνεται σκόπιμο προτού προβούμε σε μια περαιτέρω παρουσίαση του νομοθετικού πλαισίου που υφίσταται και εφαρμόζεται στην Ελλάδα αναφορικά με τις οικογενειακές σχέσεις, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ομόφυλων ζευγαριών να αποσαφηνιστούν μερικοί από τους όρους που χρησιμοποιούνται παρακάτω. Ως ομόφυλα ζευγάρια ορίζονται εκείνα που ελκύονται σεξουαλικά από άτομα του ίδιου φύλου. Ο άνωθεν όρος αφορά τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες παρά το γεγονός ότι έχει επικρατήσει στην καθομιλουμένη οι γυναίκες να αποκαλούνται “λεσβίες”. Τα τελευταία χρόνια συνηθίζεται στην Ελλάδα να αποκαλούνται τα ομόφυλα άτομα και ομοερωτικά. Επιπλέον, ευρύτατα διαδεδομένος είναι και ο όρος “γκέι” (gay) που στην αγγλική γλώσσα θα πει χαρωπός. Ο τελευταίος θεωρείται πιο φιλικός καθώς αποστασιοποιείται τόσο από την επιστημονική ορολογία του ομοφύλου όσο και από άλλες απαξιωτικές εκφράσεις της καθομιλουμένης, γι αυτό και έχει επικρατήσει παγκοσμίως.

Στη συνέχεια, ο γάμος ως έννοια δεν ορίζεται ρητώς στο ελληνικό Σύνταγμα. Η εννοιολογική του προσέγγιση γίνεται εκτός θετού δικαίου και διαμορφώνεται σύμφωνα με τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων όπως εμπλουτίστηκαν από τη χριστιανική παράδοση. Ο θεσμός εισήλθε στην Ελλάδα και ίσχυσε με τη μορφή του θετού δικαίου με τη μεταρρύθμιση του οικογενειακού δικαίου το 1983. Σύμφωνα με τον κλασικό ορισμό του Ερέννιου Μοδεστίνου «γάμος εστίν ανδρός και γυναικός συνάφεια και συγκλήρωσις του βίου παντός, θείου τε και ανθρωπίνου δικαίου κοινωνία». Η εν λόγω διατύπωση αποτυπώνει και την παραδοσιακή ερμηνεία του θεσμού του γάμου, ως θρησκευτικού μυστηρίου το οποίο καταφέρνει να συνδέσει ενώπιον Θεού και ανθρώπων μία γυναίκα με έναν άνδρα με σκοπό τη συνάφεια αλλά και τη συγκλήρωση του βίου, που με τη σειρά της θεωρούνταν ότι αποσκοπεί στην

�6

αναπαραγωγή, ανατροφή και εκπαίδευση των τέκνων, τη δημιουργία δηλαδή, οικογένειας.

Ωστόσο, κατά το οικογενειακό δίκαιο ο γάμος είναι η διαρκής «κοινωνία βίου» ανάμεσα σε έναν άνδρα και μία γυναίκα, που ιδρύεται με σύμβαση και ρυθμίζεται από το δίκαιο. Ο γάμος σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα (ΑΚ) ο οποίος αναφέρεται στη σύναψη συμβάσεως μεταξύ των μελλονύμφων ερμηνεύεται από την ύπαρξη δύο ουσιωδών στοιχείων προκειμένου να θεωρηθεί έγκυρος. Αυτά είναι η διαφορετικότητα του φύλου και η τήρηση συγκεκριμένου τύπου για τη σύναψη της γαμικής σύμβασης η οποία και συνοδεύεται από συγκεκριμένα ρητά προβλεπόμενα νομικά δικαιώματα. Το τελευταίο αυτό στοιχείο είναι και η ειδοποιός διαφορά του πολιτικού γάμου ο οποίος και θεσπίστηκε στην Ελλάδα με το Ν.1250/82 με την ελεύθερη συμβίωση. Τα τελευταία χρόνια έκανε την εμφάνιση του στην ελληνική έννομη τάξη μεταξύ άλλων και ο όρος Σύμφωνο Συμβίωσης. Το Σύμφωνο Συμβίωσης αποτελεί μια χαλαρότερη μορφή επισημοποίησης της σχέσης δύο ατόμων ενώπιον του νόμου σε σύγκριση με το γάμο και περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο σε ετερόφυλα ζευγάρια. Η βασική διαφορά του Συμφώνου Συμβίωσης με τον πολιτικό γάμο έγκειται στο γεγονός ότι δεν έρχεται ούτε να τον αντικαταστήσει ούτε να τον υπονομεύσει. Τουναντίον, το Σύμφωνο Συμβίωσης αποτελεί τη νομική αναγνώριση μιας νέας συντροφικής σχέσης προκειμένου να ανταποκριθεί στη νέα κοινωνική πραγματικότητα αναφορικά με την αύξηση των γεννήσεων παιδιών από ζευγάρια που ζουν σε ελεύθερη ένωση καθώς και με το φαινόμενο εγκατάλειψης γυναικών και γενικότερα των μονογονεϊκών οικογενειών. Επιπρόσθετα, το Σύμφωνο Συμβίωσης δίνει τη δυνατότητα στα δύο μέρη να ρυθμίσουν ζητήματα διαφορετικά από ότι προβλέπει ο νόμος είτε αυτά είναι οικονομικά, είτε κληρονομικά και οικογενειακά.

Τέλος, αναφορικά με τη χρήση του όρου υιοθεσία, ως υιοθεσία τέκνου αναφέρεται η νομική εκείνη πράξη κατά την οποία ένα μη βιολογικό τέκνο αναλαμβάνεται για ανατροφή από κάποιο φυσικό πρόσωπο δημιουργώντας μεταξύ τους περιουσιακές και πραγματικές σχέσεις που αναγνωρίζονται αμοιβαία στους πραγματικούς γονείς και παιδιά. Τα σχετικά με την υιοθεσία τέκνων ορίζονται αναλυτικά στα Άρθρα 1542-1588 του ΑΚ όπου συνοπτικά αναφέρονται όλες οι προϋποθέσεις βάσει των οποίων διενεργούνται οι υιοθεσίες στην Ελλάδα.

�7

3

Ιστορικό Προβλήματος

Η εμφάνιση του ζητήματος των ομόφυλων ζευγαριών δεν είναι κάτι καινοφανές στον σύγχρονο κόσμο . Ομόφυλα ζευγάρια ή ανθρώπους με ομοερωτικούς συντρόφους συναντούμε σε όλες τις κοινωνίες εδώ και πολλούς αιώνες. Παρόλ’ αυτά, η ομοφυλία συχνά θεωρείται λανθασμένα σεξουαλική απόκλιση και αντιμετωπίζεται ως ελάττωμα ή αμαρτία με αποτέλεσμα η χρήση του όρου να γίνεται υποτιμητικά. Σε πάρα πολλά μέρη του κόσμου τα ομόφυλα ζευγάρια υφίστανται καταπίεση, βία, διωγμούς, διακρίσεις, καθώς πολλοί τους θεωρούν «διεστραμμένους» και «αρρώστους». Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ήδη από τις 17 Μαΐου 1990 έχει τοποθετηθεί λέγοντας πως η ομοφυλία δεν είναι ασθένεια, ωστόσο, σε πολλά κράτη τα ομόφυλα ζευγάρια στερούνται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, μερικά εκ των οποίων θεωρούνται ο γάμος και η υιοθεσία τέκνων.

Βασικός παράγοντας αυτής της διαφορετικής αντιμετώπισης των ομοφύλων σε πολλές χώρες είναι ο ρόλος και η ισχύ της θρησκείας. Βεβαίως θα ήταν άδικο να υποστηριχθεί ότι η θρησκεία είναι ο μοναδικός υπεύθυνος για τη θέση των ομοφύλων στις σύγχρονες κοινωνίες, όμως, σε ό, τι αφορά τη θέσπιση του δικαιώματος γάμου, πολλώ δε μάλλον της υιοθεσίας πληθώρα χώρων αρνούνται να το διευρύνουν στα ομόφυλα ζευγάρια. Στις Σκανδιναβικές χώρες έχει τεθεί σε ισχύ το Σύμφωνο Συμβίωσης το οποίο δίνει τη δυνατότητα εναρμόνισης του οικογενειακού δικαίου προκειμένου να παρέχει ίση προστασία κατά των διακρίσεων σε ζευγάρια με ομοερωτικό και ετεροερωτικό σεξουαλικό προσανατολισμό, παρέχοντας ως εκ τούτου, τα περισσότερα αλλά όχι όλα τα δικαιώματα του πολιτικού γάμου και σε ζευγάρια του ίδιου φύλου. Επιπλέον, στην Ολλανδία η θέσπιση του Συμφώνου Συμβίωσης έρχεται ως εναλλακτική του πολιτικού ή θρησκευτικού γάμου τόσο για τα ομόφυλα όσο και για τα ετερόφυλα ζευγάρια εξισώνοντας τις παροχές για κάθε ένα από τις τρεις προηγούμενες μορφές σύναψης γαμικής σχέσης. Ακόμη, στη διεθνή πρακτική συναντούμε και την «οικογενειακή πράξη συγγένειας», η οποία είναι κάτι ανάλογο του συμφώνου

�8

συμβίωσης με τη διαφορά πως αναγνωρίζεται μόνο από τις τοπικές αρχές μιας πόλης, πολιτείας, νομού ή από μη κρατικούς φορείς, π.χ. επιχειρήσεις, ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες και οργανισμούς ιδιωτικού δικαίου. Δεν έχει ισχύ σε εθνικό επίπεδο και δεν απαιτείται πάντα η εγγραφή στα μητρώα κάποιας δημόσιας ή κρατικής αρχής. Υπάρχουν ανά τον κόσμο πόλεις, χώρες και άλλες τοπικές αρχές που αναγνωρίζουν τις σχέσεις ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου, αλλά αυτό γίνεται σχεδόν πάντα με μητρώα που κρατούν και χωρίς να υπάρχει ισχύ σε ολόκληρη τη χώρα. Οι περισσότερες μέχρι στιγμής παροχές σε αστικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο αυτού του τύπου προσφέρονται από ομοσπονδιακές κυβερνήσεις. Αυτό το μοντέλο το συναντούμε για παράδειγμα στην πολιτεία Βερμόντ των Η.Π.Α.

Ειδικότερα για τα ομόφυλα ζευγάρια:

• Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής: 14 αμερικανικές πολιτείες, μεταξύ τους και η Ουάσινγκτον από το Μάρτιο του 2012, έχουν νομιμοποιήσει το γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου, ενώ ακόμη 35 τον απαγορεύουν και μία, το Νέο Μεξικό, δεν έχει ακόμη εγκρίνει ή απαγορεύσει το γάμο μεταξύ ομοφύλων. Πρόσφατα, μια ιστορική απόφαση πάρθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, καθώς έκρινε ως αντισυνταγματικό το νόμο για την «υπεράσπιση του γάμου», (DOMA) . O DOMA στερούσε από τους παντρεμένους ομοφύλους, φορολογικές ελαφρύνσεις και παροχές υγείας και συντάξεων που έχουν οι νόμιμοι ετερόφυλοι σύζυγοι. Η ιστορική απόφαση ελήφθη για την υπόθεση της 83χρονης Έντιθ Γουίντσορ, κατοίκου της Νέας Υόρκης, η οποία κλήθηκε να πληρώσει στην εφορία 363.000 δολάρια για το σπίτι που κληρονόμησε από τη σύζυγο της Τία Σπέγιερ. Το ποσό αυτό, δεν θα χρειαζόταν να το καταβάλει αν ήταν παντρεμένη με άντρα, βάσει του DOMA.

• Στην Ολλανδία: Είναι η πρώτη χώρα που έδωσε πλήρη δικαιώματα γάμου για όλα τα ζευγάρια χωρίς καμιά διάκριση ήδη από την 1η Απριλίου του 2001. Στην Ολλανδία, μετά από 3 χρόνια κοινής ζωής τα ομόφυλα ζευγάρια μπορούν να κάνουν αίτηση για δικαστική έγκριση υιοθεσίας ενώ καταργούνται και όλες οι νομικές ασάφειες ή κενά σχετικά με τα κληρονομικά, συνταξιοδοτικά, και φορολογικά ζητήματα.

• Στο Βέλγιο: Το 2003 έγινε η δεύτερη χώρα στον κόσμο που υποστήριξε το γάμο σε ομόφυλα ζευγάρια. Παρέχονται ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις τόσο σε ετερόφυλα όσο και σε ομόφυλα παντρεμένα ζευγάρια, ωστόσο, βασική εξαίρεση είναι ότι δεν υποστηρίζεται η υιοθεσία, ούτε του παιδιού της συντρόφου. Επιπλέον, δεν υποστηρίζεται η κοινή γονεϊκή ευθύνη. Επίσης, η σύζυγος παντρεμένης γυναίκας που τεκνοποιεί στη διάρκεια του γάμου δε

�9

θεωρείται γονέας του παιδιού, ούτε στα παντρεμένα ούτε στα εγγεγραμμένα ομόφυλα ζευγάρια.

• Στην Ισπανία: Το δικαίωμα για σύναψη γάμου παρέχεται από τον Ιούλιο του 2005. Είναι η τρίτη χώρα που ψήφισε την επέκταση όλων των δικαιωμάτων γάμου έτσι ώστε να καλύπτει τους ομόφυλους πολίτες συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος κοινής υιοθεσίας.

• Στην Δανία: Ήταν η πρώτη χώρα που έδωσε, από το 1989, ίδια δικαιώματα με τον πολιτικό γάμο, σε αναγνωρισμένα ομόφυλα ζευγάρια – μόνο που δεν τον αποκαλεί “γάμο” αλλά συμβόλαιο συμβίωσης (Registered Partnership).

• Στη Βρετανία: Ισχύει το Αστικό συμβόλαιο συμβίωσης (civil partnership Act) από τις 5 Δεκεμβρίου του 2005. Τα ομόφυλα ζευγάρια μπορούν να δηλώνουν τη συντροφικότητά τους στο ληξιαρχείο, αποκτώντας έτσι τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των παντρεμένων ετερόφυλων ζευγαριών όπως αποζημίωση ατυχημάτων, ασφάλεια ζωής, εργασιακά προνόμια.

• Στη Γαλλία: Σύμφωνα με τις τελευταίες εξελίξεις, το νομοσχέδιο για το γάμο ομοφύλων, εγκρίθηκε από τη Γαλλική Βουλή. Το νομοθέτημα που υπερψηφίστηκε από 331 βουλευτές ενώ καταψηφίστηκε από 225, επεκτείνει τη νομοθεσία περί γάμου και στα ομόφυλα ζευγάρια ενώ επιτρέπει και την υιοθεσία.

• Στη Γερμανία: Ισχύει ο νόμος δια βίου συντροφικότητας 2000 (συμβόλαιο κοινής ζωής – Life Partnerships Act 2000), ο οποίος επικυρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2000 από το γερμανικό κοινοβούλιο και εφαρμόζεται από την 1η Αυγούστου του 2001. Επιτρέπει την κοινή κηδεμονία παιδιών που ο ένας σύζυγος είναι ήδη κηδεμόνας και επιτρέπει την υιοθεσία των παιδιών της/του συζύγου. Παρέχει επίσης κοινή δυνατότητα σε ορισμένα προνόμια κοινωνικής ασφάλισης/πρόνοιας, σύνταξης, παρόμοια δικαιώματα στη στέγαση/ενοικίαση κατοικίας και προνόμια μετανάστευσης για αλλοδαπό σύντροφο. Στις περιπτώσεις όπου η συντροφικότητα διαλύεται με απόφαση δικαστηρίου, προβλέπεται η διατήρηση πιστωτικών υποχρεώσεων μόνο για ομόφυλα ζευγάρια.

• Στην Ιταλία: Μαζί με τη Βουλγαρία, αποτελούν τις χώρες της Ε.Ε στις οποίες γίνονται λιγότερο σεβαστά τα δικαιώματα των ομοφύλων, σύμφωνα με έρευνα της ILGA Europe, της Πανευρωπαϊκής Ένωσης για τα δικαιώματα των ομοφύλων. Ήδη από το Μάιο του 2013,ο Πρόεδρος της Επιτροπής πολιτιστικών θεμάτων της Βουλής της Ρώμης, Τζανκάρλο Γκαλάν, έχει καταθέσει στην Βουλή ένα σχέδιο νόμου για τη νομιμοποίηση των δεσμών προσώπου του ίδιου φύλου. Το σχέδιο νόμου θα προβλέπει ίδια δικαιώματα με το γάμο των ετερόφυλων ζευγαριών με δύο διαφορές : δε θα χρησιμοποιείται η λέξη

�10

«γάμος» και δε θα χορηγηθεί δικαίωμα στην υιοθεσία. Ωστόσο το νομοσχέδιο δεν έχει ακόμα ψηφιστεί.

• Στη Ρωσία: Ο Πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν, υπέγραψε πρόσφατα ακόμα ένα νόμο σύμφωνα με τον οποίο οποιαδήποτε «ομοφυλοφιλική έκφραση», από τον τρόπο ομιλίας και το κράτημα χεριών (ανάμεσα σε άτομα του ίδιου φύλου) μέχρι, και το ντύσιμο στα χρώματα του ουράνιου τόξου, θεωρείται πλέον παράνομη. Ο νόμος αυτός, από τους πιο σκληρούς των ανεπτυγμένων χωρών, τίθεται σε ισχύ μόλις λίγους μήνες πριν τους χειμερινούς Ολυμπιακούς αγώνες στην πόλη Σότσι. Μεταξύ άλλων, ο νόμος περιλαμβάνει μια διάταξη που επιτρέπει στην κυβέρνηση να συλλαμβάνει και να κρατά μέχρι και 14 ημέρες οποιοδήποτε ξένο επισκέπτη εκδηλώνει ομοφυλοφιλική συμπεριφορά. Μετά από αυτό το χρονικό διάστημα, ο ξένος απελαύνεται από τη χώρα.

Επιπλέον, εξι ακόμα έθνη έχουν ήδη σκληρούς αντι-ομοφυλοφιλικούς νόμους, μεταξύ των οποίων είναι το Καμερούν, η Ουγκάντα, το Μπουρούντι, το Ιράν, το Κατάρ και η Τζαμάικα.

Σε ό, τι αφορά την ελληνική περίπτωση, το ζήτημα των οικογενειακών σχέσεων, των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των ομοφύλων ζευγαριών είναι περισσότερο περίπλοκο. Η Ελλάδα είναι σχετικά ανεκτική με του ομοφυλόφιλους όμως, απουσιάζουν νόμοι, διατάξεις και βασικά δικαιώματα που οι ομόφυλοι απολαμβάνουν στις υπόλοιπες χώρες της δυτικής Ευρώπης και βόρειας Αμερικής. Η ομοφυλοφιλία έγινε νόμιμη στην Ελλάδα το 1951 από τον νέο Ποινικό Κώδικα αλλά ορισμένες διακρίσεις σε νόμους εις βάρος των ομοφυλόφιλων ισχύουν μέχρι και σήμερα καθότι τα ομόφυλα ζευγάρια δεν αναγνωρίζονται επισήμως.

Το 2005 υιοθετήθηκε ο Ν.3304/2005 ο οποίος σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση προστατεύει τους ομοφυλόφιλους από την άνιση μεταχείριση με βάση το γενετήσιο προσανατολισμό. Τον Απρίλιο του 2006, το ΠΑΣΟΚ έκανε μια πρόταση στην Βουλή για αναγνώριση των ανύπαντρων ζευγαριών, ομοφύλων και ετεροφύλων, ωστόσο, με βάση ορισμένες οργανώσεις αυτό δεν είχε κανένα όφελος για τα δικαιώματα των ομοφύλων, αφού απαγόρευε την υιοθέτηση παιδιού από τους τελευταίους. Το 2008 εισήχθη και στη χώρα μας ο θεσμός των Συμφώνων Συμβίωσης με περιορισμένη, όμως, ισχύ ρητώς σε ζευγάρια διαφορετικού φύλου, με το σκεπτικό πως η σύγχρονη πραγματικότητα ανέδειξε νέες μορφές σχέσεων με δεδομένη κιόλας την αύξηση των γεννήσεων παιδιών εκτός γάμου και την αύξηση των μονογονεϊκών οικογενειών. Η μεγάλη ένταση για το είδος των οικογενειακών σχέσεων των ομοφύλων ξεκινά λοιπόν το 2008

�11

όταν στις 3 Ιουνίου, ο τότε δήμαρχος Τήλου κ. Αλιφέρης προχώρησε στην σύναψη πολιτικού γάμου δύο ομόφυλων ζευγαριών, πράγμα που χαρακτηρίστηκε ως «ανυπόστατο» από τον τότε Υπουργό Δικαιοσύνης κ. Σωτήρη Χατζηγάκη. Η εν λόγω πράξη κρίθηκε από τα αρμόδια ελληνικά δικαστήρια ως ανυπόστατη όμως, οι ομοφυλοφιλικές οργανώσεις ανακοίνωσαν πως θα εξαντλήσουν όλα τα νομικά μέσα για την αναγνώριση του δικαιώματος γάμου. Έτσι, φτάσαμε στο σήμερα και στην υπόθεση «Βαλλιανάτος και άλλοι εναντίον Ελλάδας» όπου το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δικαίωσε τους προσφεύγοντες και έκρινε το Νοέμβριο του 2013 τον περιορισμό των Συμφώνων Συμβίωσης μόνο σε άτομα διαφορετικού φύλου ως μη πειστικό, καταδικάζοντας την Ελλάδα για αυτόν και αναγκάζοντάς τη συγχρόνως να καταβάλει χρηματική αποζημίωση πέντε χιλιάδων (5.000) ευρώ σε κάθε έναν από τους προσφεύγοντες. Η τελευταία αυτή εξέλιξη πυροδότησε μια ολόκληρη συζήτηση που λαμβάνει χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια του 2014 για το πώς πρόκειται να ρυθμίσει το εν λόγω ζήτημα η ελληνική πλευρά με δεδομένο πως οι αποφάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης οφείλουν να γίνονται σεβαστές και να συμμορφώνεται το καταδικασθέν κράτος ως προς την υιοθέτηση όλων εκείνων των μέτρων ώστε να αποφευχθούν στο μέλλον αντίστοιχα περιστατικά.

�12

4

Ισχύουσα Νομοθεσία

Προκειμένου να γίνει αντιληπτή η διάσταση του προβλήματος με τον τρόπο που αντιμετωπίζει η ελληνική πλευρά τα θέματα των ομοφύλων στο πεδίο των οικογενειακών σχέσεων και τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που τους παρέχει, είναι απαραίτητο να δούμε με μια πιο προσεκτική ματιά την υφιστάμενη κατάσταση από τη νομοθετική σκοπιά του πράγματος.Το ελληνικό Σύνταγμα σε κανένα του άρθρο δεν προβαίνει σε ορισμό της έννοιας του γάμου, άλλα, στο Άρθρο 21 §1 κατοχυρώνει την «οικογένεια, ως θεμέλιο της συντήρησης και προαγωγής του Έθνους, καθώς και ο γάμος, η μητρότητα και η παιδική ηλικία τελούν υπό την προστασία του Κράτους». Με άλλα λόγια, το Σύνταγμα εγγυάται τόσο το γάμο ως θεσμική εγγύηση όσο και ως ατομικό δικαίωμα, δηλαδή ως ευχέρεια του καθενός να αποφασίζει ελεύθερα αν, πότε και με ποιον θα νυμφευθεί. Ταυτόχρονα, ο γάμος αποβλέπει κατά πρώτο και κύριο λόγο στην προστασία των φορέων του αντίστοιχου δικαιώματος αναγνωρίζοντας στους δύο συντρόφους προνόμια οικονομικά πχ. υποβολή κοινής φορολογικής δήλωσης και επιστροφή φόρων, κοινωνικά πχ. δικαίωμα στην υιοθεσία, κληρονομικά δικαιώματα και δικαιώματα κοινωνικής ασφάλισης.

Επιπλέον, ο Αστικός Κώδικας δεν κάνει απολύτως καμία αναφορά σε άνδρα και γυναίκα αλλά εμμένει στη χρήση του όρου μελλόνυμφοι (Άρθρο 1350 ΑΚ). Παγίως ακολουθείται μια περιοριστική ερμηνεία του όρου με την υπονοούμενη προσθήκη «ετερόφυλων μελλονύμφων». Μάλιστα εκλαμβάνεται ως εξ ορισμού ένωση ετεροφύλων γι αυτό και δεν αναφέρεται ρητώς ως προϋπόθεση. Έτσι, κατά τις επιταγές της νομικής επιστήμης, διευρύνεται με αυτόν τον τρόπο η έννοια του ανυπόστατου και άρα του πεδίου εφαρμογής του άρθρο 1372 ΑΚ που κηρύσσει ανυπόστατο μόνο το γάμο όπου δεν έχει τηρηθεί κανένας από τους προβλεπόμενους τύπους. Επομένως, σύμφωνα με τη νομική επιστήμη πολιτικός γάμος μεταξύ ομοφύλων είναι ανυπόστατος γιατί είναι αδιανόητο να υφίσταται.

�13

Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, γίνεται φανερό πως δικαίωμα πολιτικού γάμου δεν αναγνωρίζεται στα ομόφυλα ζευγάρια. Η επιμονή όμως της ελληνικής πλευράς στη μη νομική κατοχύρωση των ομοερωτικών ζευγαριών συνεχίστηκε και με τη θέσπιση του Συμφώνου Συμβίωσης. Εν αντιθέσει με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, η Ελλάδα μαζί με τη Λιθουανία παραμένουν οι μόνες χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που περιορίζουν την υπογραφή του Συμφώνου αποκλειστικά και μόνο μεταξύ ετεροφύλων. Το Σύμφωνο Συμβίωσης που θεσπίστηκε με το Ν.3719/2008 διαφέρει σημαντικά ως προς τον πολιτικό γάμο καθώς ρυθμίζει κατά τρόπο διαφορετικό επιμέρους οικογενειακά, οικονομικά και κληρονομικά ζητήματα. Για παράδειγμα, στα κληρονομικά ζητήματα κατά την περίπτωση του Συμφώνου Συμβίωσης, αν ο κληρονομούμενος δεν έχει συντάξει διαθήκη, τότε ο σύντροφος δικαιούται το 1/6 της περιουσίας αν υπάρχουν παιδιά και το 1/3 αν δεν υπάρχουν και όχι το ¼ και ½ αντίστοιχα, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της τέλεσης γάμου. Επιπρόσθετα, δεν αναγνωρίζεται το τεκμήριο της συμβολής του ενός συντρόφου στα αποκτήματα του άλλου κατά τη διάρκεια της συμβίωσης για τους συμβαλλομένους του Συμφώνου Συμβίωσης και το πιο σημαντικό που θα δούμε και στη συνέχεια δεν αναγνωρίζεται το δικαίωμα της από κοινού υιοθεσίας στο ζεύγος που το έχει συνάψει. Ακόμα όμως και με τον περιορισμένο αυτό αριθμό δικαιωμάτων ο νομοθέτης ήταν ξεκάθαρος στο ότι απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο σε ετερόφυλα ζευγάρια προκειμένου να ανταποκριθεί και να αναγνωρίσει μια νέα μορφή σχέσης που σίγουρα δεν αφορούσε τους ομοερωτικούς.

Έτσι, οδηγηθήκαμε στην έκδοση της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) αναφορικά με την υπόθεση «Βαλλιανάτος και άλλοι εναντίον Ελλάδας» το 2013. Σε αυτήν την υπόθεση που αποτελεί και την κορωνίδα ενός διαλόγου που κρατάει χρόνια σχετικά με τις οικογενειακές σχέσεις των ομοερωτικών, οι προσφεύγοντες έκαναν λόγο για καταφανή παραβίαση των άρθρων 14 και 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Πιο συγκεκριμένα, υποστήριξαν ότι στο άρθρο 14 που κάνει λόγο για «απαγόρευση των διακρίσεων σύμφωνα με το φύλο, τη φυλή, το χρώμα, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική προέλευση, τη συμμετοχή σε εθνική μειονότητα, την περιουσία, τη γέννηση ή άλλη κατάσταση» σε συνδυασμό με το άρθρο 8 που κάνει λόγο για το «δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής καθώς κάθε πρόσωπο δικαιούται το σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας και της αλληλογραφίας του, όπως επίσης και δεν επιτρέπεται να υπάρξει επέμβαση δημόσιας αρχής στην άσκηση αυτού του δικαιώματος εκτός και αν προβλέπεται από το νόμο και αποτελεί

�14

μέτρο το οποίο σε μια δημοκρατική κοινωνία είναι αναγκαίο για την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια ασφάλεια, την οικονομική ευημερία της χώρας, την προάσπιση της τάξης και την πρόληψη ποινικών παραβάσεων, την προστασία της υγείας ή της ηθικής, ή την προστασία των δικαιωμάτων και ελευθεριών άλλων», καταστρατηγήθηκαν.

Το ΕΔΔΑ στην υπό εξέταση υπόθεση έκρινε ότι οι προσφεύγοντες έχουν ως ζευγάρια σταθερή σχέση η οποία υπόκειται στην έννοια της ιδιωτικής ζωής, υπό την έννοια του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ και δέχεται πως η ρητή πρόβλεψη του Ν.3719/2008 για σύναψη του Συμφώνου Συμβίωσης μόνο για τα ετερόφυλα ζευγάρια εισάγει μία διαφορετική μεταχείριση που βασίζεται στον σεξουαλικό προσανατολισμό. Επιπλέον, δέχεται πως οι αλλαγές που επέφερε ο επίδικος νόμος θέσπισαν μια νέα μορφή αστικής ένωσης, παρατηρεί, όμως, πως αυτή στηρίζεται στη διάκριση των ομόφυλων ζευγαριών τόσο από τα ετερόφυλα που έχουν παιδιά, όσο και από τα ετερόφυλα ζευγάρια που δεν έχουν. Ακόμη, επισημαίνει πως δεν δίνεται καμία διευκρίνηση σχετικά με την επιλογή του νομοθέτη να αποκλείσει τα ομόφυλα ζευγάρια ούτε και στην αιτιολογική έκθεση του νόμου την στιγμή μάλιστα που τα ομόφυλα ζευγάρια, είχαν μεγαλύτερο συμφέρον να συμπεριληφθούν στο πεδίο εφαρμογής του νόμου ώστε να περιβάλουν τη σχέση τους με μία μορφή νομικά αναγνωρισμένη. Ως εκ τούτου, το Δικαστήριο συμπεραίνει ότι στην υπό κρίση υπόθεση υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 σε συνδυασμό με το 14 της ΕΣΔΑ και εκδίκασε χρηματική αποζημίωση ύψους πέντε χιλιάδων (5.000) ευρώ σε κάθε έναν από τους ενάγοντες καλώντας την Ελλάδα να συμμορφωθεί στο προσεχές μέλλον.

Η παραπάνω απόφαση συγκαταλέγεται στους επονομαζόμενους σταθμούς για την ελληνική νομική πραγματικότητα μολονότι ο Έλληνας νομοθέτης δεν έχει προβεί προς το παρόν, σε οποιαδήποτε θεσμική μεταρρύθμιση για να συμμορφωθεί με τα σχετικά της απόφασης από το ΕΔΔΑ. Αν και διαφαίνεται να επέρχεται μια δικαίωση για την νομική κατοχύρωση των οικογενειακών δικαιωμάτων των ομόφυλων ζευγαριών η κατάσταση παραμένει ακόμα στάσιμη αναφορικά με το ζήτημα των υιοθεσιών. Οι υιοθεσίες στην Ελλάδα ρυθμίζονται από τον Αστικό Κώδικα στα Άρθρα 1542-1588. Οι όροι και οι προϋποθέσεις που τίθενται είναι συγκεκριμένοι και υποχρεωτικοί. Επίμαχη είναι η διάταξη του άρθρου 1545 που απαγορεύει την υιοθεσία από περισσότερα πρόσωπα εκτός αν αυτά είναι σύζυγοι. Η γαμική ένωση, λοιπόν, αποτελεί την μόνη εξαίρεση στη διαδικασία της από κοινού υιοθεσίας («υιοθεσία από περισσότερους») ενός παιδιού αποκλείοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο αφενός τα ετερόφυλα ζευγάρια που ζουν σε ελεύθερη ένωση ή ακόμα και σε σχέση νομικώς κατοχυρωμένη από το Σύμφωνο Συμβίωσης αφετέρου, τα ομόφυλα ζευγάρια όπου η ελληνική κοινωνία

�15

εξακολουθεί να αρνείται την οποιαδήποτε νομικής φύσεως γαμικής τους κατοχύρωσης. Θα πρέπει, βέβαια, να σημειωθεί ότι δεν απαγορεύεται εκ του νόμου η υιοθεσία από τον έναν εκ των δύο, αλλά η ρητή νομοθετική απαγόρευση έγκειται στην από κοινού υιοθεσία δύο προσώπων, είτε αυτή είναι ταυτόχρονη είτε διαδοχικοί.

Παράλληλα, αξιομνημόνευτη κρίνεται και η επισήμανση πώς το σύστημα των υιοθεσιών στην Ελλάδα παρέχει αυξημένη προστασία στους ανηλίκους, δυσχεραίνοντας, παράλληλα, σε ορισμένες περιπτώσεις την υιοθεσία από μη βιολογικούς γονείς . Ενδεικτικά, αναφέρεται πώς προκειμένου ένα ζευγάρι να αποκτήσει ένα υιοθετημένο παιδί απαιτείται ο ενδιαφερόμενος να έχει συμπληρώσει το τριακοστό (30) έτος της ηλικίας του αλλά όχι το εξηκοστό (60) και να είναι ικανός για δικαιοπραξία (Άρθρο 1543 ΑΚ).

Για την ελληνική κοινωνία η συζήτηση περί των υιοθεσιών πρώτα και κύρια από ετερόφυλα ζευγάρια αποτελεί σε πολλές περιπτώσεις ένα ζήτημα ταμπού. Δεν είναι εξάλλου και λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι οι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν το καλύτερο δυνατό περιβάλλον για την ανατροφή των παιδιών είναι ελλιπείς. Συνακόλουθα, όταν ο γάμος των ομοφύλων δεν αποτελεί πραγματικότητα για την ελληνική έννομη τάξη η υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια δεν αποτελεί ζήτημα υπό διαπραγμάτευση. Οι επίσημοι φορείς και εκφραστές των δικαιωμάτων των ομοφύλων διεκδικούν την παράλληλη κατοχύρωση του δικαιώματος του γάμου και της υιοθεσίας τέκνων, ωστόσο, τα ελληνικά ομόφυλα ζευγάρια είναι πλήρως αποκομμένα από κάθε αναπαραγωγικό δικαίωμα όπως την από κοινού υιοθεσία, την υιοθεσία του τέκνου του/της συντρόφου, την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και την παρένθετη εγκυμοσύνη. Απαγορεύεται, τέλος, στους άνδρες που έχουν συνευρεθεί έστω και μία φορά με άλλον άνδρα η αιμοδοσία. Παρόλ’ αυτά, το Δεκέμβριο του 2014 η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής που λογοδοτεί απευθείας στον εκάστοτε Πρωθυπουργό και απαρτίζεται από Έλληνες επιστήμονες, διαμέσου του Αναπληρωτή Προέδρου της κ. Ιωάννη Καράκωστα ανέλαβε να εξετάσει κατά πόσο οι κανόνες που ισχύουν για την ελεύθερη συμβίωση των ετερόφυλων ζευγαριών θα πρέπει να ισχύουν και για τα ομόφυλα ζεύγη συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος της υιοθεσίας.

�16

5

Αντικρουόμενες Απόψεις

Η ομοφυλία στην Ελλάδα σε συνδυασμό με τα οικογενειακά δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των ομόφυλων ζευγαριών πολώνουν την ελληνική κοινωνία. Όπως έχει ήδη τονιστεί πιο πάνω, η Ελλάδα εμφανίζεται σχετικά ανεκτική απέναντι στην ομοφυλοφιλία, ωστόσο, δε έχει προβεί σε νομική κατοχύρωση δικαιωμάτων και ελευθεριών για τους ομοερωτικούς. Η στάση των ιθυνόντων και πολλές φορές η έλλειψη πολιτικής βούλησης από μεριάς των κυβερνώντων να διαφοροποιήσουν το νομοθετικό καθεστώς που ισχύει έλκει την καταγωγή της σε μεγάλο βαθμό σε φορείς ισχυρούς στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα που αντιστέκονται σθεναρά σε οποιαδήποτε ελαστικοποίηση των εν ισχύ συνθηκών καθώς και σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας, η οποία πιθανώς δεν είναι έτοιμη να δεχτεί μια τέτοια αλλαγή.

Πρώτη από εκείνους που εναντιώνονται στη νομική κατοχύρωση της γαμικής σχέσης των συντρόφων ιδίου φύλου είναι η Εκκλησία. Για τους εκπροσώπους της Εκκλησίας οι ομόφυλοι αποτελούσαν πάντοτε ένα ζήτημα ταμπού, επισήμως η Εκκλησία δεν αποδέχεται την ομοφυλία όμως δεν προχωρούν σε ριζοσπαστικές λύσεις με αφορισμούς και απομόνωση των ομοερωτικών. Παρόλ’ αυτά, δεν λείπουν κατά καιρούς τοποθετήσεις που καθιστούν την κατάσταση στο ζήτημα εκρηκτική. Για την Εκκλησία η νομιμοποίηση ενός γάμου πλην εκείνου που προβλέπεται από τα ήθη και έθιμα της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης αποτελεί από μόνη της επίθεση στις παραδόσεις χρόνων, γι αυτό και αντιδράσεις εκφράζονται ακόμα και σήμερα αναφορικά με τον πολιτικό γάμο μεταξύ ετεροφύλων. Με αυτό το δεδομένο γίνεται σαφές ότι η νομιμοποίηση της ερωτικής συνύπαρξης δύο ανθρώπων ιδίου φύλου είναι πρόκληση για τους θρησκευτικούς πατέρες της χώρας. Κατά καιρούς έχουν ακουστεί με έντονο τρόπο διάφορες απόψεις από εκπροσώπους του κλήρου, οι οποίες είναι αποτρεπτικές προς τη θέσπιση δικαιωμάτων για τα ομόφυλα ζευγάρια. Μολαταύτα, από τα επίσημα χείλη της ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδος και του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμο, η

�17

αντίδραση ήταν μετριοπαθέστερη δηλώνοντας την αντίθεσή του αποφεύγοντας όμως τόσο τη χρήση χαρακτηρισμών και όσο και την πυροδότηση του ήδη τεταμένου κλίματος.

Από την πλευρά τους, τα πολιτικά κόμματα της χώρας εμφανίζονται εξίσου διχασμένα στον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν το ζήτημα. Από τη μία πλευρά ξεχωρίζει η στάση του κόμματος της Χρυσής Αυγής ενάντια στην οποιαδήποτε κατοχύρωση δικαιωμάτων για τα ομόφυλα ζευγάρια καθώς και στην ομοφυλοφιλία γενικότερα. Το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας παραμένει περισσότερο μετριοπαθές ισχυριζόμενο πως στην παρούσα χρονική συγκυρία η ελληνική κοινωνία δεν είναι έτοιμη να δεχθεί τη νομική κατοχύρωση του γάμου ζευγαριών του ιδίου φύλου, καθώς η συμβολαιογραφική πράξη από μόνη της είναι ικανή να ικανοποιήσει τα οικονομικά και κληρονομικά αιτήματα των ομοφύλων. Ένας ισχυρισμός ο οποίος υιοθετήθηκε και από την επίσημη ελληνική εκπροσώπηση στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην υπόθεση «Βαλλιανάτος και άλλοι εναντίον Ελλάδας», ο οποίος, όμως, δεν έγινε δεκτός από τους αρμόδιους δικαστές. Διαφορετική είναι η αντιμετώπιση των κομμάτων της κεντροαριστεράς και της αριστεράς, με το ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ και τη ΔΗΜΑΡ να στηρίζουν τα αιτήματα της κοινότητας των ομοφύλων παρά το γεγονός πως οι δύο τελευταίοι αν και συγκυβερνούντες στην απελθούσα κυβέρνηση δεν κατόρθωσαν να διαφοροποιήσουν το υφιστάμενο νομικό καθεστώς και να αποδώσουν τα ίδια οικογενειακά δικαιώματα στους ομοερωτικούς συντρόφους. Εξαίρεση από το χώρο της αριστεράς αποτελεί το ΚΚΕ. Το ΚΚΕ τάσσεται κατά της συμπερίληψης των ομοφύλων στο Σύμφωνο Συμβίωσης με το σκεπτικό πως η εν λόγω συζήτηση γίνεται για να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη από τα πραγματικά δικαιώματα που καταστρατηγούνται όπως είναι εκείνο της εργασίας και πως το πιο σημαντικό είναι το γεγονός πως ο θεσμός του γάμου υφίσταται για να ανταποκριθεί στην ανάγκη προστασίας των παιδιών και της γυναίκας όπως επίσης και της εξασφάλισης της αναπαραγωγής και της διαιώνισης του είδους και θα πρέπει να μείνει εκεί.

Tέλος, η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου υποστηρίζει το αιτούμενο δικαίωμα των ομοφύλων όχι μόνο για νομική κατοχύρωση της γαμικής τους σχέσης αλλά και για επέκταση αυτού στο πλαίσιο των υιοθεσιών. Επιμένουν, στην ανάγκη εξάλειψης των διακρίσεων που υφίστανται οι ομόφυλοι και επισημαίνουν μεταξύ άλλων πως η υποχρέωση για σεβασμό των δικαιωμάτων των ομόφυλων ζευγαριών συνεπάγεται μεταξύ άλλων:την αναγνώριση του δικαιώματος τους να παντρεύονται, ακριβώς όπως μπορούν και τα ετερόφυλα ζευγάρια και αυτό γιατί ο γάμος αποβλέπει κατά πρώτο και

�18

κύριο λόγο στην προστασία των ατόμων που επιλέγουν να παντρευτούν και όχι στην προστασία του ίδιου του θεσμού του γάμου ως αντικειμενικής κατάστασης, η οποία πρέπει να διαιωνίζεται αναλλοίωτη και με τη μορφή που είχε παλαιότερα, την αναγνώριση του δικαιώματος υιοθεσίας καθώς η ποιότητα και η αξία μιας οικογένειας και ενός γονέα δεν σχετίζονται με τη σεξουαλική ταυτότητα, αλλά ορίζονται από την αγάπη, την πίστη, την αυτοθυσία, την φροντίδα και την υπευθυνότητα.

Αφορμή δοθείσας της καταδικαστικής για την Ελλάδα απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για το Σύμφωνο Συμβίωσης (Βαλλιανάτος και λοιποί κατά Ελλάδος, 7.11.2013), η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου επισημαίνει ότι η ελληνική Πολιτεία οφείλει να συμμορφωθεί άμεσα, τροποποιώντας τη νομοθεσία της και συμπεριλαμβάνοντας στις ρυθμίσεις του σχετικού νόμου και τα ομόφυλα ζευγάρια, ζητώντας απλώς, από την Πολιτεία να αναγνωρίσει μια πραγματικότητα και να μην αρνείται σε μια ομάδα ανθρώπων λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού το δικαίωμα καθενός να διαμορφώσει αυτόνομα τη ζωή του, να επιλέξει ανεπηρέαστα τον/τη σύντροφό του και να αποφασίζει ελεύθερα αν, πότε και με ποιον/ποια θα συμβιώσει, θα παντρευτεί και θα διαμορφώσει την κοινή οικογενειακή του ζωή.

�19

6

Επίλογος

Συμπερασματικά, η ομοφυλία στην Ελλάδα δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηρίξει κάποιος πως εξακολουθεί ακόμα και σήμερα να αντιμετωπίζεται ως ένα ζήτημα ταμπού απέναντι σε οποιασδήποτε μορφή νομικής της κατοχύρωσης. Σύμφωνα με την Έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Ελευθεριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ομοφοβία στην Ελλάδα, επισημαίνονται τουλάχιστον 6 παράγοντες:

1. o κυρίαρχος ρόλος της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην ελληνική κοινωνία και η ομοφοβική στάση της,

2. η «ανδροπρεπής» και ομοφοβική συμπεριφορά της μεγάλης πλειοψηφίας των πολιτικών,

3. η αρνητική παρουσίαση από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, 4. ο ρόλος της αστυνομίας, 5. η απουσία σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία και6. η άρνηση όλων των κυβερνήσεων στα αιτήματα των ΛΟΑΤ για σχετική

νομοθεσία.

Ωστόσο, η Ελλάδα επιμένει στη συσταλτική ερμηνεία του νόμου περί του γάμου μονάχα μεταξύ ετερόφυλων ζευγαριών ακόμα και μετά την καταδικαστική απόφαση του ΕΔΔΑ στην υπόθεση «Βαλλιανάτος και άλλοι εναντίον Ελλάδας». Εκτιμάται ότι τα επόμενα χρόνια οι εξελίξεις θα είναι ραγδαίες και σε αυτόν τον τομέα, ωστόσο, επιφυλάξεις διατυπώνονται αναφορικά με τη στάση που θα κρατήσουν τόσο τα πολιτικά κόμματα που δείχνουν σχετική απροθυμία στη νομιμοποίηση του γάμου των ομοφύλων όσο και από την πλευρά της Εκκλησίας που διατηρεί τη θέση ισχύος της στα πολιτικά τεκταινόμενα της χώρας. Όσο και να φαίνεται πως η συμπερίληψη των ομοερωτικών ζευγαριών τουλάχιστο στο Σύμφωνο Συμβίωσης που ισχύει στην Ελλάδα ήδη από το 2008 αποτελεί ένα ανοιχτό πεδίο προς συζήτηση, εκείνο που φαντάζει μακρινό είναι η παράλληλη

�20

παροχή του δικαιώματος της υιοθεσίας. Σε αυτό το πεδίο οι αλλαγές που θα χρειαστεί να επέλθουν δεν αφορούν μόνο τους ομόφυλους αλλά και τους ετερόφυλους καθώς πολλάκις έχει καταδειχθεί η ανεπάρκεια του ήδη θεσπισμένου συστήματος να ανταποκριθεί στις ανάγκες και στις επιταγές της σύγχρονης πραγματικότητας.

Οι ομόφυλοι έχουν κάνει αισθητή την παρουσία τους και η φωνή τους δείχνει να κερδίζει ολοένα και μεγαλύτερο έδαφος, με ενδεικτικό της κατάστασης να είναι το γεγονός πως ήδη από το 2005 αρχίζει να αποκτά μεγαλύτερη απήχηση και συμμετοχή το φεστιβάλ των ομοφυλόφιλων που οργανωνόταν κατά καιρούς στην Αθήνα από τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 με την ονομασία Athenspr ide ( παρέλαση ΛΟΑΤ -Λεσβιακά Ομοφυλικά Αμφισεξουαλικά και Τρανσεξουαλικά άτομα). Το 2011 καθιερώθηκε επιπρόσθετα και η Εβδομάδα Ουράνιου Τόξου της Αθήνας (Athens Rainbow week) η οποία πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού με μακροπρόθεσμο στόχο την ανάπτυξη του τουρισμού των ομοφυλοφίλων στην χώρα μας, με τα οικονομικά οφέλη που συνεπάγεται. Το 2012,για πρώτη φορά το φεστιβάλ μεταφέρθηκε και στη Θεσσαλονίκη. Μολαταύτα, απομένει να δούμε τον τρόπο με τον οποίο θα κατοχυρωθεί, αν κατοχυρωθεί εν τέλει, αυτή η νέα μορφή σχέσης της ελληνικής κοινωνίας.

�21

7

Βιβλιογραφία

Συλλογικοί Τόμοι και Αρθρογραφία

Βαφειάδου Π., Δευτεραίου Α., Καράκωστας Ιωάνν.(επιμ.), Αστικός Κώδικας, 2η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2011.Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη Ε., Οικογενειακό Δίκαιο (επίτομο) Αθήνα-Θεσσαλονίκη: εκδ. Σάκκουλα 2011.Παπαδοπούλου Λ., «Γάμος Ομοφύλων; Μια απόπειρα νομικής και δικαιοπολιτικής αξιολόγησης» στο Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ν.38, 2008.Σωτήρχου Δ., «LGBT: Νομική Προσέγγιση των δικαιωμάτων και των παραβιάσεων εις βάρος των lgbt πολιτών, θεσμική προστασία, νομικό καθεστώς ανά χώρα και στατιστικά δεδομένα», 2014, διαθέσιμο στο: http://curia.gr/lgbt-nomiki-proseggisi-ton-dikaiomaton-kai-ton-paraviaseon-eis-varos-ton-lgbt-politon-thesmiki-prostasia-nomiko-kathestos-ana-xora-kai-statistika-dedomena/ΧατζόπουλοςΒ., Έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Ελευθεριών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Φεβρουάριος 2007, διαθέσιμο στο: fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/320-FRA-hdgso-NR_EL.pdf

Συνθήκες, Νομοθεσία & Νομολογία

Το Σύνταγμα της Ελλάδας διαθέσιμο στο: www.hellenicparliament.grΕυρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, διαθέσιμο στο: http://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ELL.pdf.N.3719/2008,διαθέσιμο στο:www.hellenicparliamnt.grΑιτιολογική έκθεση Ν.3719/2008,διαθέσιμο στο: www.hellenicparliament.grN.3304/2005, διαθέσιμο στο: www.hellenicparliament.grΝ.1250/1982, διαθέσιμο στο: www.hellenicparliament.grVallianatos and Others v. Greece, διαθέσιμο στο: http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-128294#{"itemid":["001-128294"]}

�22