ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ - ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Β’4 2013-2014

1ο Λύκειο Χαλκίδας

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Το τµήµα µας Β4’ επέλεξε ως θέµα της Ερευνητικής Εργασίας για τη φετινή

χρονιά 2013-2014, την «παραβατικότητα – εγκληµατικότητα των νέων». Σκοπός µας δεν ήταν απλώς να ενηµερωθούµε για τις εγκληµατικές ενέργειες των νέων και τις αιτίες που τους ωθούν να τις διαπράξουν, αλλά κυρίως να τις κατανοήσουµε έτσι ώστε και εµείς οι ίδιοι να αποφύγουµε να παρασυρθούµε σε αυτές. Θα εξετάσουµε λοιπόν διεξοδικά τα εξής ερωτήµατα: ποια τα αίτια της εγκληµατικότητας-παραβατικότητας ανηλίκων και ποιες είναι οι συνέπειες αυτής, για το άτοµο και για το κοινωνικό σύνολο. Επίσης αναρωτηθήκαµε για το πώς διαµορφώνεται η εγκληµατικότητα στη χώρα µας και ποια τα ποσοστά εγκληµατικότητας τα τελευταία χρόνια. Απαριθµούνται ακόµη, οι συνέπειες του φαινοµένου αυτού για το άτοµο και το κοινωνικό σύνολο καθώς και τι ισχύει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και πώς µπορεί να αποφευχθεί η παραβατική συµπεριφορά. Έτσι λοιπόν, µέσα από δηµιουργικές ώρες και τη συνεργασία, βοηθήσαµε ο ένας τον άλλο, αλληλοσυµπληρώνοντας τις γνώσεις µας, για να πετύχουµε το στόχο

µας. Βάλαµε τέλος τα δυνατά µας , χρησιµοποιώντας 1ο γενείς και 2

ο γενείς πηγές

να δοµήσουµε την εργασία µας µε τέτοιο τρόπο, ώστε να µπορεί να αποτελέσει πηγή πληροφοριών για όσους θα ήθελαν να επεκταθούν περισσότερο.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανησυχία προκαλεί το φαινόµενο της νεανικής παραβατικότητα τόσο σε

διεθνές επίπεδο όσο και στην Ελλάδα , η οποία φυσικά δεν θα µπορούσε να αποτελεί εξαίρεση, καθώς βλέπει τους ανήλικους παραβάτες και εγκληµατίες να αυξάνονται όλο και περισσότερο. Το φαινόµενο της παραβατικότητας των νέων είναι πολυσύνθετο και πολυδιάστατο µε βαθύτερα αίτια, ενώ η αντιµετώπιση του απαιτεί δράση σε διάφορα επίπεδα, οικογένειας, εκπαίδευσης (σχολείο) , ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος, µέσων µαζικής ενηµέρωσης, τεχνολογίας, ψυχαγωγίας.

H έξαρση λοιπόν αυτού του φαινοµένου ήταν που µας προβληµάτισε και µας ώθησε να επιλέξουµε ως θέµα της ερευνητικής εργασίας την νεανική παραβατικότητα-εγκληµατικότητα ώστε να ευαισθητοποιηθούµε απέναντι σε ένα

σύγχρονο µας πρόβληµα αλλά κυρίως να αναζητήσουµε τρόπους πρόληψης αυτού. Παράλληλα, στόχος µας είναι να κατανοήσουµε τις αιτίες που οδήγησαν συνοµηλίκους µας σε παραβατική συµπεριφορά.

Πιο συγκεκριµένα , νεανική παραβατικότητα ορίζεται ως το σύνολο των πράξεων που καταδικάζονται από το ποινικό δίκαιο και διαπράττονται από πρόσωπα που δεν έχουν διαβεί το στάδιο της ωριµότητας. Η νεανική ή ανήλικη παραβατικότητα είναι ένα πολυσύνθετο φαινόµενο µε πολλές όψεις: φαινόµενο ατοµικό, διατοµικό και κοινωνικό. Αποτελεί σηµείο που διασταυρώνονται ψυχολογικές και κοινωνιολογικές έννοιες. Έννοιες που αφορούν τον ανήλικο, την προσωπικότητά του, το πλαίσιο µέσα στο οποίο κοινωνικοποιείται, την επαφή του µε τους κρατικούς φορείς εξουσίας (σύστηµα δικαιοσύνης, επιµελητές ανηλίκων, αστυνοµικές αρχές), την αντιµετώπιση απ' αυτούς, καθώς και την επίσηµη αντίδραση της πολιτείας απέναντι σ' αυτούς που παραβαίνουν κοινωνικούς και νοµικούς κανόνες. Ως εκ τούτου η προσέγγιση του φαινοµένου της εγκληµατικότητας παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες. Είναι επιβεβληµένο να υπογραµµίσουµε ότι όταν αναφερόµαστε σε ανηλίκους (8 έως 18 ετών), οι οποίοι διέπραξαν αξιόποινη πράξη, χρησιµοποιούµε τους όρους «παραβάτης» του νόµου, αντί του όρου «εγκληµατίας» και «παραβατικότητα ανηλίκων», προκειµένου να αποφευχθεί η χρήση ορολογίας η οποία θα ήταν δυνατόν να προκαλέσει ή να επιφέρει στιγµατισµό των ανηλίκων παραβατών όπως συµβαίνει µε τον όρο «εγκληµατίας».

Η έναρξη και η λήξη της ανηλικότητας αλλά συγχρόνως και ο καθορισµός της συµπεριφοράς του ανηλίκου δράστη, δεν έχουν σηµασία µόνο για τις στατιστικές αλλά αποτελούν κοµβικό σηµείο για το ∆ίκαιο Ανηλίκων και την περαιτέρω µεταχείριση των ανηλίκων από την πλευρά των οργάνων επίσηµου κοινωνικού ελέγχου. Η ηλικία προκαθορίζει την ποινική ευθύνη του ανηλίκου, την αντίδραση της πολιτείας, το αρµόδιο ∆ικαστήριο αλλά και τα πλαίσια µέσα στα οποία θα κινηθεί ο ∆ικαστής ανηλίκων. Ποια ακριβώς οµάδα ηλικίας είναι οι «ανήλικοι» σε σχέση µε τη ποινική ευθύνη, δεν έχει προσδιοριστεί µε ακρίβεια ούτε από τις θετικές επιστήµες, ούτε από την ψυχολογία. Η Ποινική ανηλικότητα καθορίζεται από τους κανόνες του «Ποινικού ∆ικαίου Ανηλίκων». ∆ιαφέρει από χώρα σε χώρα και δεν υφίσταται ενιαία ρύθµιση ως προς τα όρια ηλικίας των ανηλίκων που κατηγορούνται για αξιόποινες πράξεις ούτε σε διεθνές, ούτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα όρια του ποινικά ανεύθυνου όσον και του ποινικά υπεύθυνου ανηλίκου ποικίλουν εφόσον διαφέρουν η ηλικία έναρξης και λήξης της ποινικής ευθύνης. Στο σύγχρονο Ελληνικό Κράτος ίσχυσαν µέχρι σήµερα δύο ποινικές Κωδικοποιήσεις: α) Ο Ποινικός Νόµος του 1834 «Περί αµαρτηµάτων και ποινών», β) Ο Ποινικός Κώδικας (Ν. 1429/50). Ο Ποινικός Νόµος (Ηλικιακές κατηγορίες).

1. Νήπια. Με το Ν. 3189/2003 καθορίζεται ότι νήπια είναι τα άτοµα που βρίσκονται σε ηλικία κάτω των 8 ετών και πολύ ορθά προβλέπεται ότι δεν υποβάλλονται σε ποινική µεταχείριση, ούτε και σε µεταχείριση Πρόνοιας. Για τη µεταχείριση των νηπίων υπεύθυνοι είναι οι γονείς τους.

2. Παιδιά ηλικίας 8 έως 13 ετών - Ποινικά ανεύθυνοι ανήλικοι. Mε το Ν. 3189/2003, σε σχέση µε τη µεταχείριση των ανηλίκων, ηλικίας 8 έως 13 ετών, επήλθαν οι ακόλουθες µεταβολές: Tα αναµορφωτικά µέτρα, όπως παρατίθενται παρακάτω, ανέρχονται σε 12, απαλείφθηκε ο όρος «παιδιά» και άλλαξαν τα ηλικιακά όρια από (7 έως 12) σε (8 έως 13 ετών). α) Τα αναµορφωτικά µέτρα Σύµφωνα µε το άρθρο 122 Π.Κ., τα αναµορφωτικά µέτρα στα οποία υποβάλλονται οι ανήλικοι είναι: i. η επίπληξη του ανηλίκου. ii. η ανάθεση της υπεύθυνης επιµέλειας του ανηλίκου στους γονείς ή στους επιτρόπους του. iii. η ανάθεση της υπεύθυνης επιµέλειας του ανηλίκου σε ανάδοχη οικογένεια. iv. η ανάθεση της επιµέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε ιδρύµατα ανηλίκων ή σε επιµελητές ανηλίκων. v. η συνδιαλλαγή µεταξύ ανήλικου δράστη και θύµατος για έκφραση συγγνώµης και εν γένει για εξώδικη διευθέτηση των συνεπειών της πράξης. vi. η αποζηµίωση του θύµατος ή κατ΄ άλλον τρόπο άρση ή µείωση των συνεπειών της πράξης από τον ανήλικο. vii. η παροχή κοινωφελούς εργασίας από τον ανήλικο. viii. η παρακολούθηση από τον ανήλικο κοινωνικών και ψυχολογικών προγραµµάτων σε κρατικούς, δηµοτικούς, κοινοτικούς ή ιδιωτικούς φορείς. ix. η φοίτηση του ανηλίκου σε σχολές επαγγελµατικής ή άλλης εκπαίδευσης ή κατάρτισης. x. η παρακολούθηση από τον ανήλικο ειδικών προγραµµάτων κυκλοφοριακής αγωγής. xi. η ανάθεση της εντατικής επιµέλειας και επιτήρησης του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρείες ή σε επιµελητές ανηλίκων και xii. η τοποθέτηση του ανηλίκου σε κατάλληλο κρατικό, δηµοτικό, κοινοτικό ή ιδιωτικό ίδρυµα αγωγής. β) Θεραπευτικά µέτρα Εφόσον ο ανήλικος πάσχει από ψυχική ασθένεια ή τελεί σε νοσηρή διατάραξη των πνευµατικών λειτουργιών ή από οργανική νόσο η κατάσταση που του δηµιουργεί σωµατική δυσλειτουργία ή του έχει γίνει έξη η χρήση οινοπνευµατωδών ποτών ή Ναρκωτικών ουσιών και δεν µπορεί να την αποβάλει µε τις δικές του δυνάµεις ή εµφανίζει ανώµαλη καθυστέρηση στην πνευµατική και ηθική ανάπτυξη το δικαστήριο διατάσσει:

i. την ανάθεση της υπεύθυνης επιµέλειας του ανηλίκου στους γονείς, στους επιτρόπους ή στην ανάδοχη οικογένεια. ii. την ανάθεση της υπεύθυνης επιµέλειας του ανηλίκου σε προστατευτικές εταιρίες ή σε επιµελητές Ανηλίκων. iii. την παρακολούθηση συµβουλευτικού θεραπευτικού προγράµµατος από τον ανήλικο και iv. την παραποµπή του ανηλίκου σε Θεραπευτικό ή άλλο κατάλληλο κατάστηµα. Τα θεραπευτικά µέτρα διατάσσονται ύστερα από προηγούµενη διάγνωση και γνωµοδότηση από εξειδικευµένη µονάδα, ιατρών, ψυχολόγων και κοινωνικών λει-τουρργών.

3. Ανήλικοι 13 έως 18 ετών. Ανάµεσα στα απολύτως ποινικά υπεύθυνα παιδιά και στα πλήρως ποινικά υπεύθυνα άτοµα µετεφηβικής ηλικίας, παρεµβάλλονται τα άτοµα εφηβικής ηλικίας, τα οποία είναι ποινικώς ανεύθυνα (αρ. 126 § 3 Π.Κ.), ενώ άλλοτε είναι ποινικώς υπεύθυνα (αρ. 127 § 1 Π.Κ.). Η ποινική ευθύνη του ανήλικου παραβάτη εφηβικής ηλικίας εξετάζεται και κρίνεται κάθε φορά για τη συγκεκριµένη πράξη και µόνο η κατάφαση της από το ∆ικαστήριο µπορεί να επιφέρει την επιβολή ποινικού Σωφρονισµού. Το τεκµήριο Ευθύνης είναι µαχητό. Προϋπόθεση για την επιβολή ποινής σε βάρος ανηλίκων εφηβικής ηλικίας, είναι η εµφάνιση µιας τέτοιας προσωπικότητας σε συνδυασµό µε τις περιστάσεις τέλεσης της πράξης (αρ. 79 Π.Κ.), ώστε η επιβολή ποινής να καθίσταται αναγκαία προκειµένου να συγκρατηθεί ο ανήλικος από την τέλεση νέων πράξεων (άρθρο 127 § 1 Π.Κ.). Κριτήριο επιβολής της ποινής σε ανήλικο εφηβικής ηλικίας είναι η αρνητική πρόγνωση, η οποία ανταποκρίνεται στην πιθανολογούµενη από µέρους του ανηλίκου εµφάνιση υποτροπής. α) Αλλαγές στη µεταχείριση ανηλίκων (13-18 ετών) µετον Ν. 3189/2003 Με την εφαρµογή των διατάξεων του Ν. 3189/2003 επήλθαν σηµαντικές αλλαγές στη µεταχείριση των ανηλίκων εφηβικής ηλικίας 13 έως 18 ετών: διευρύνθηκαν τα αναµορφωτικά µέτρα, δεν γίνεται χρήση του όρου «έφηβοι», διευρύνθηκαν τα ηλικιακά όρια και επεκτείνονται πλέον από το 13ο έτος έως το 18ο έτος συµπληρωµένο. Η αύξηση του ορίου ηλικίας, ως προς το καταληκτικό όριο των 18 ετών στοχεύει στην εναρµόνιση µε το όριο της ποινικής ανηλικότητας και της Αστικής ανηλικότητας (αρ. 127 Α.Κ.). Η ηλικία αυτή (18ο έτος) συµπίπτει µε το δικαίωµα του εκλέγειν (αρ. 51 § 3 Συντάγµατος), και µε το δικαίωµα κατοχής αδείας ικανότητας οδήγησης αυτοκινήτου (αρ. 94 Ν. 2696/1999 Κ.Ο.Κ.). Ενώ ευθυγραµµίζεται και µε το άρθρο 1 της ∆.Σ.∆.Π.. i. Καθιερώνεται η υποχρέωση στην απόφαση του ∆ικαστηρίου να ορίζονται µε ακρίβεια η διάρκεια της ποινής του Σωφρονισµού (αρ. 127 Π.Κ.). Η µεταχείριση του έφηβου παραβάτη ασκείται µε αναµορφωτικά µέτρα (αρ. 122 Π.Κ.) και

θεραπευτικά µέτρα (αρ. 123 Π.Κ.), εφόσον η κατάσταση του απαιτεί ιδιαίτερη µεταχείριση.

4. Ποινικά υπεύθυνοι ανήλικοι Στα πλαίσια της µεταχείρισης των ανηλίκων, οι οποίοι συµπλήρωσαν το 13ο έτος της ηλικίας τους, έχουν διαπράξει αξιόποινη πράξη και η εισαγωγή τους σε δίκη πραγµατοποιείται µετά τη συµπλήρωση του 18ου έτους, το ∆ικαστήριο µπορεί να επιβάλλει αντί για περιορισµό σε Ειδικό Κατάστηµα Κράτησης νέων, την ποινή που προβλέπεται για την πράξη, ελαττωµένη σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 83 του Π.Κ. Τούτο γίνεται εφόσον το δικαστήριο κρίνει ότι εάν και ο Ποινικός Σωφρονισµός του ανηλίκου είναι αναγκαίος, δεν είναι όµως σκόπιµος ο περιορισµός του σε ειδικό Κατάστηµα Κράτησης Νέων (αρ. 130 § 1 του Π.Κ.). Εφόσον ο καταδικασµένος σε περιορισµό σε ειδικό κατάστηµα κράτησης νέων, συµπλήρωσε το δέκατο όγδοο έτος της ηλικίας του, πριν αρχίσει η εκτέλεση της απόφασης, το δικαστήριο που δίκασε, αν κρίνει ότι ο περιορισµός αυτός δεν είναι σκόπιµος, µπορεί να τον αντικαταστήσει µε την ποινή που προβλέπεται στο άρθρο 130 Π.Κ. (αρ. 131 § 1 Π.Κ.). Εφόσον ο καταδικασµένος συµπλήρωσε το εικοστό πρώτο έτος της ηλικίας του, η αντικατάσταση του περιορισµού, µε την ποινή που προβλέπεται για την πράξη που τελέστηκε, ελαττωµένη, σύµφωνα µε τις διατάξεις του άρθρου 83 Π.Κ., είναι υποχρεωτική. Ο ποινικός σωφρονισµός επιβάλλεται εφόσον ο ανήλικος είναι ποινικά υπεύθυνος. Η ποινική ευθύνη του ανηλίκου εξετάζεται και διαπιστώνεται σε κάθε παραβατική πράξη. Αν απουσιάζει η ευθύνη, ο ανήλικος δεν µπορεί να υποβληθεί σε ποινικό σωφρονισµό. Σε περίπτωση αµφιβολίας για την ύπαρξη ποινικής ευθύνης πρέπει να εφαρµόζεται η αρχή «in dubio pro reo» (σε περίπτωση αµφιβολίας υπέρ του κατηγορουµένου) και κατ΄ ακολουθία ο ανήλικος υποβάλλεται σε αναµορφωτικά µέτρα και σε θεραπευτικά µέτρα, εφόσον η κατάσταση του απαιτεί ειδική µεταχείριση.

5. Νεαροί ενήλικες Νεαροί ενήλικες είναι τα άτοµα που έχουν συµπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους όχι όµως το εικοστό πρώτο έτος. Ονοµάζονται µετέφηβοι ή άτοµα µετεφηβικής ηλικίας. Στις αξιόποινες πράξεις των µεταφήβων εφαρµόζεται το Γενικό Ποινικό ∆ίκαιο και υποβάλλονται στις κύριες ποινές του Γενικού Ποινικού ∆ικαίου. Σύµφωνα µε το άρθρο 133 Π.Κ. το δικαστήριο µπορεί να επιβάλει ποινή ελαττωµένη (αρ. 83 Π.Κ.)47σε όποιον, κατά το χρόνο που τέλεσε αξιόποινη πράξη, είχε συµπληρώσει το δέκατο όγδοο έτος, όχι όµως το εικοστό πρώτο έτος της ηλικίας του. Επαφίεται στην κρίση του δικαστηρίου της ουσίας, η επιβολή µειωµένης ποινής σύµφωνα µε το άρθρο 83 Π.Κ., εφόσον το ελαφρυντικό της µετεφηβικής ηλικίας.

Σε πολλές οικογένειες συµβαίνει τα παιδιά να οδηγούνται σε παραβατικές συµπεριφορές. Ποια είναι όµως τα προβλήµατα αυτού του φαινοµένου; Ποιοι είναι οι λόγοι που οι έφηβοι διατρέχουν κίνδυνο να αναπτύξουν τέτοιου είδους συµπεριφορές; Οι εκάστοτε έφηβοι αποτελούν την ελπίδα όλων µας για ένα καλύτερο αύριο, για τη δηµιουργία µιας νέας γενιάς που δεν θα επαναλάβει τα λάθη των προηγούµενων. Αυτή η ελπίδα, όµως, κλονίζεται όταν συναντώνται περιστατικά εφηβικής παραβατικότητας, τα οποία ολοένα και πληθαίνουν. Το πρόβληµα της εφηβικής παραβατικότητας είναι πολυδιάστατο και εξαρτάται από τη συνολική δράση πολλών τοµέων είτε, προσωπικών, είτε οικογενειακών, είτε της ίδιας της δοµής της κοινωνίας που ζούµε. Συµπεριφορές που µπορούν να χαρακτηριστούν παραβατικές αφορούν τη µη τήρηση των άγραφων αλλά και των γραπτών νόµων και συνήθως είναι η κλοπή, η χρήση ναρκωτικών ουσιών, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, η οδήγηση χωρίς δίπλωµα, η άσκηση βίας κτλ. Ποιοι είναι οι λόγοι που οι νέοι που διατρέχουν κίνδυνο να αναπτύξουν παραβατική συµπεριφορά; Α) ΑΤΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Φύλο: Συνήθως αναφερόµασταν στον προπαραβατικό άρρενα ανήλικο όταν εµπεριέχεται η βία, ενώ η αντικοινωνικότητα των ανήλικων κοριτσιών εντοπιζόταν στο χώρο της ηθικής. Αυτή η διαφοροποίηση στηριζόταν στα πολιτιστικά στερεότυπα της διάκρισης των δύο φύλων. Καθώς εξισώνονται οι ρόλοι, η γυναικεία εγκληµατικότητα διαφοροποιείται ποσοτικά και ποιοτικά.

Κληρονοµικότητα: α) Κληρονοµικό στίγµα. Από διάφορες έρευνες σε υιοθετηµένα παιδιά και σε µονοζυγωτικούς διδύµους διαφαίνεται ότι η κληρονοµικότητα είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες, που αυξάνει την πιθανότητα της παραβατικής συµπεριφοράς, χωρίς να γνωρίζουµε τον ακριβή µηχανισµό µεταβίβασης. (Τα παιδιά που είχαν φυσικούς πατέρες µε βεβαρηµένο παρελθόν, χωρίς καν να τους είχαν γνωρίσει, είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν κάποιο αδίκηµα σε σχέση µε τα παιδιά των οποίων οι θετοί γονείς είχαν ποινικό µητρώο, χωρίς να έχουν οι φυσικοί τους γονείς) Αυτή όµως η παρατήρηση, που έχει δεχθεί σοβαρές µεθοδολογικές κριτικές ( κυρίως λόγω του

γεγονότος ότι οι αρµόδιες υπηρεσίες υιοθεσίας προσπαθούν να βρουν για τα προς υιοθεσία παιδιά παρόµοιες µε τη φυσική τους οικογένεια. Μ’αυτόν τον τρόπο οι κοινωνικοί παράγοντες παρέµεναν πάντα ενεργοί) απέχει έτη φωτός από τις ευφάνταστες ανακοινώσεις των Μ.Μ.Ε., που συχνά για εντυπωσιασµό, αναφέρονται στον πιθανό εντοπισµό γονιδίων, τάχα υπεύθυνων για την επιθετική και αντικοινωνική συµπεριφορά. Μια τέτοια άποψη, που στερείται επιστηµονικής βάσης, καλλιεργεί την θεωρία του βιολογικού ντετερµινισµού και προσφέρει άλλοθι σε κάθε είδους απολυταρχικές - ρατσιστικές ιδεολογίες και πρακτικές.

β) Γενετικές ανωµαλίες.Αρκετές εγκληµατολογικές έρευνες έχουν γίνει για να αποδειχθεί η υπόθεση ότι τα άτοµα µε σύνδροµο ΧΥΥ είναι πιθανό να υιοθετήσουν µια παραβατική συµπεριφορά, συνδέοντάς την µε τη µεγάλη σωµατική διάπλαση και τον µικρό δείκτη ευφυίας που παρουσιάζουν. γ) Άλλες οργανικές δυσλειτουργίες. Ενδοκρινικές διαταραχές χρησιµοποιούνται για να εξηγήσουν την υιοθέτηση µιας µελλοντικής εγκληµατικής συµπεριφοράς. Οι αδενικές δυσλειτουργίες µπορούν να παρέµβουν είτε µε συστηµατικό τρόπο είτε τυχαία και προσωρινά. Τότε µιλούµε για την εµφάνιση µιας «παροδικής παραβατικότητας» .Έχουν επίσης προταθεί υποθέσεις ενδεχόµενης σχέσης µεταξύ ανώµαλης λειτουργίας του εγκεφάλου και παραβατικότητας. Ψυχικές διαταραχές:

Θα εξετάσουµε τις διαταραχές ανάπτυξης (των νοητικών-γνωστικών λειτουργιών), τις διαταραχές διασπαστικής συµπεριφοράς, τις αγχώδεις διαταραχές, τις διαταραχές της διάθεσης και τη σχιζοφρένεια. Είναι άγνωστο σε τι βαθµό η νοητική ανεπάρκεια καθεαυτή και οι αναπτυξιακές διαταραχές προδιαθέτουν προς την παραβατικότητα και σε τι βαθµό η σύνδεση αυτών των δύο καταστάσεων οφείλεται στη µεσολάβηση ενός τρίτου παράγοντα. Έχει διατυπωθεί π.χ. η υπόθεση, ότι η χαµηλή σχολική επίδοση και η σχολική αποτυχία µειώνουν την αυτοεκτίµηση και δηµιουργούν πολλές δυσκολίες στις σχέσεις του νεαρού

ατόµου µε το περιβάλλον του, ευνοώντας την σύνδεση των νέων µε τον κόσµο της παρανοµίας . Εξ’άλλου, αρκετά συχνά τα νοητικά υπολειπόµενα άτοµα προέρχονται από οικογένειες µε χαρακτηριστικά τα οποία ευνοούν την παραβατικότητα των µελών τους. Η βαριά εκτεταµένη διαταραχή της ανάπτυξης ,όπως ο αυτισµός, συνοδεύεται µερικές φορές από αστάθεια της διάθεσης και κρίσεις οργής ή πανικού µε καταστροφικές αντιδράσεις. Συχνά οι αναπτυξιακές διαταραχές συνδιάζονται µε διαταραχές διασπαστικής συµπεριφοράς (δηλαδή, συµπεριφοράς που δηµιουργεί προβλήµατα στις διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις) και αργότερα µε διαταραχές της προσωπικότητας. Οι διαταραχές διασπαστικής συµπεριφοράς διακρίνονται σε διαταραχή ελαττωµατικής προσοχής-υπερκινητικότητα, διαταραχή διαγωγής, εναντιωτική προκλητική διαταραχή.

Τα λεγόµενα «υπερκινητικά παιδιά», χαρακτηρίζονται από αδυναµία διατήρησης της προσοχής, έντονη διαρκή κινητικότητα, παρορµητικότητα. Αν υπολογιστούν και οι ελαφρότερες µορφές του συνδρόµου, στην κατηγορία αυτή ανήκει το 10% του σχολικού πληθυσµού.Η πρόγνωση είναι µάλλον καλή και τα συµπτώµατα κατά την εφηβεία υποχωρούν. Το υπερκινητικό παιδί λόγω της συµπεριφοράς του, µπορεί να είναι θύµα κακοποίησης (από γονείς, δασκάλους,συµµαθητές, µεγαλύτερα παιδιά), γεγονός που µπορεί να λειτουργήσει ως αρχή ενός φαύλου κύκλου παραβατικών αντιδράσεων εκδίκησης ή αντιστάθµισης. Η διαταραχή της διαγωγής, συνδέεται στενότερα από όλες τις άλλες µε την παραραβατικότητα των ανηλίκων. Εµφανίζεται στο 6% έως 9% περίπου των ανήλικων αγοριών και στο 1% έως 2% των ανήλικων κοριτσιών, ενώ χαρακτηρίζεται από αδυναµία συµµόρφωσης µε βασικούς κανόνες της κοινωνικής ζωής και παρουσιάζει αρκετές από τις ακόλουθες διαταραχές: τα παιδιά δεν µπορούν να αποδεχθούν τη σχολική πειθαρχία, φεύγουν από το σπίτι τους και περιπλανώνται, χρησιµοποιούν µε µεγάλη ευκολία και άνεση το ψέµα και την υπόκριση, βάζουν φωτιές, βασανίζουν ζώα, παραβιάζουν θεµελιώδη δικαιώµατα των άλλων (κλοπές, πλαστογραφία, σεξουαλικές επιθέσεις, καυγάδες µε χρήση όπλου), αδιαφορούν για την ασφάλειά τους και είναι συχνά θύµατα ατυχηµάτων, κάνουν χρήση αλκοόλ και άλλων ψυχοτρόπων. Όπως και οι ενήλικες µε αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας δυσκολεύονται να δηµιουργήσουν αυθεντικές συναισθηµατικές σχέσεις, να ενταχθούν σε οµάδες, να διαπαιγαγωγηθούν µε τα συνήθη συστήµατα επιβραβεύσεων και τιµωριών. Από τους ανήλικους που εµφανίζουν σοβαρά προβλήµατα διαγωγής, οι µισοί περίπου παρουσιάζουν βελτίωση κατά την ενήλικη ζωή, ενώ οι άλλοι µισοί εξελίσσονται προς την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας. Οι αγχώδεις διαταραχές της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο εγκληµατικό ενδιαφέρον, γιατί προκαλούν συχνά αναδίπλωση του

ατόµου στον εαυτό του, υπεραπασχόληση µε τα προβλήµατά του και έτσι µειώνουν την πιθανότητα εκδήλωσης παραβατικών αντιδράσεων.

Αντίθετα, η κατάθλιψη, ιδίως στην εφηβική ηλικία, συνδυάζεται µε παρορµητικές επιθετικές αντιδράσεις, οι οποίες µπορεί να εµπλέξουν τον έφηβο σε παραβατικές δραστηριότητες. Η επιθετικότητα αποτελεί έκφραση της δυσθυµικής ευερεθιστότητας, οι αντιδράσεις εκδραµάτισης µπορεί να συνιστούν προσπάθεια υπέρβασης της καταθλιπτικής διάθεσης, αυτοκαταστροφική εκδήλωση ή απόπειρα αποκατάστασης της µειωµένης αυτοεκτίµησης. Η σχιζοφρένεια, κατά την πρόδροµη φάση της χαρακτηρίζεται από µικροπαραβατική συµπεριφορά (κλοπές, άρση σεξουαλικών αναστολών), σύνδεση µε περιθωριακές οµάδες (χρήση ψυχοτρόπων), σπανιότερα δε από σοβαρές εγκληµατικές πράξεις (φόνος στενού συγγενούς υπό την επήρεια µιας παραληρηµατικής πεποίθησης. Παρόλο που η συνύπαρξη παραβατικής συµπεριφοράς και ψυχικής διαταραχής είναι αρκετά συχνή, η υποβολή των παραβατών σε θεραπευτικά µέτρα είναι πολύ περιορισµένη και έτσι πολλές διαταραχές δεν αποκαλύπτονται. Η σηµασία της τυχόν ανακάλυψης δεν συνδέεται µόνο µε την ποινική µεταχείριση, αλλά και µε την αναγκαιότητα έγκαιρης εµπλοκής υπηρεσιών θεραπευτικού και προνοιακού χαρακτήρα. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νεανικής ηλικίας: Κατά την κρίσιµη περίοδο µετάβασης από την παιδική στην νεανική και στην ώριµη ηλικία ο έφηβος παρουσιάζει µεγάλη ένταση και αστάθεια της ψυχικής διάθεσης.

Κυριαρχείται από έντονο συναίσθηµα αβεβαιότητας και ανασφάλειας και επιζητεί την κατάφαση, την αναγνώριση και την αγάπη. ∆ιαθέτει έτσι τις δυνάµεις του σε πράξεις τολµηρές, ριζοσπαστικές, αφήνει να τον κυριεύσουν οι ορµές και η

φαντασία του, αποβαίνει ανήσυχος, ευαίσθητος και αυθάδης, δεν ανέχεται πιέσεις, επιδεικνύει απειθαρχία απέναντι στο νόµο και την εξουσία ( µε πρώτο στόχο την οικογένεια και το σχολείο), έχει την τάση για σύναψη νέων δεσµών πέρα από την οικογένεια (κυρίως µε τους συνοµιλίκους του) και διέπεται από ασίγαστη διάθεση να αναλάβει ρόλους και να αναπτύξει ενεργό δράση υπέρ γενικότερων κοινωνικών σκοπών. ∆εν απορρίπτει ακόµα και τη χρήση βίας, εφόσον θα µπορέσει έτσι να προκαλέσει εντύπωση ή και να ελκύσει την προσοχή στα «δίκαια» αιτήµατά του. Είναι αρκετά πιθανό, σύµφωνα µε τις πιο πάνω διαπιστώσεις, ότι η αίσθηση ψυχικού κενού, καταπιέσεως και ανασφάλειας που παρατηρείται στους νέους αποτελεί το σηµαντικότερο παράγοντα της ανοµικής συµπεριφοράς τους, είτε πρόκειται για απλή µη συµµόρφωση είτε και για έκδηλη απόρριψη των κοινωνικών κανόνων. Θα πρέπει να επισηµάνουµε ότι αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νέων, που θεωρούνται επικίδυνα για τη διάπραξη παραβατικών πράξεων, είναι διαχρονικά, ανεξαρτήτως πολιτισµικού και ιστορικού πλαισίου. Έξι χιλιάδες χρόνια πριν, ένας απογοητευµένος ιερέας στην αρχαία Αίγυπτο είχε σκαλίσει σε µια πέτρινη πλάκα τις ανησυχίες του για την ολοένα αυξανόµενη επικινδυνότητα των νέων της εποχής του: « Ο κόσµος χάνεται, τα παιδιά δεν υπακούν πλέον στους γονείς τους». Παρόµοιες διαπιστώσεις καταγράφει και ο Αριστοτέλης, ο οποίος µεταξύ άλλων αναφέρει για τους νέους : « Γενικά στις επιθυµίες µεταβάλλονται εύκολα, γρήγορα αισθάνονται κορεσµό και, ενώ έχουν σφοδρές επιθυµίες, γρήγορα ικανοποιούνται και παύουν να τις έχουν. Εύκολα πείθονται και πέφτουν θύµατα απάτης. Είναι θερµοί από την φύση τους, σαν µεθυσµένοι από οινόπνευµα. Αισιοδοξούν, γι’αυτό από τη µια µεριά φοβούνται πολύ και από την άλλη έχουν πολύ θάρρος. Σε όλα είναι υπερβολικοί, γιατί αγαπούν πολύ και µισούν πολύ και όλα νοµίζουν και επιµένουν ότι τα γνωρίζουν».

Παρ’όλα αυτά δεν θα πρέπει να ξεχνάµε ότι πίσω από την προκλητική συµπεριφορά και την αλαζονική αντίδραση κρύβεται µια αθωότητα που ξαναβάζει τα πάντα σε αµφιβολία, χαρίζοντας µια φρεσκάδα και ανανέωση στον κόσµο. Αν οι µεγαλύτεροι έχουν συµβιβαστεί ή εθελετυφλούν, µπροστά στη σκληρότητα την ασχήµια, την υποκρισία και τη διαφθορά, δεν ισχύει το ίδιο, ευτυχώς και για τους νέους. Η έλλειψη παροπίδων τους κάνει ευάλωτους αλλά και ασυµβίβαστους. Τι θα γινόταν αλήθεια, αν είχαµε το θάρρος και τη σοφία να χρησιµοποιήσουµε τους νέους ως ανιχνευτές ενός καλύτερου, ανθρωπινότερου κόσµου και αντλούσαµε έµπνευση από τα οράµατά τους, αντί να

τους πνίγουµε µε τον δήθεν ορθολογιστικό ψευδο-ρεαλισµό µας; Μη βρίσκοντας ικανοποιητικές διεξόδους στις εσωτερικές τους ανησυχίες, σε µια κοινωνία που τους στερεί αυθεντική ταυτότητα και ρόλο, καταφεύγουν σε διάφορες παρεκκλίσεις από την άρχουσα κουλτούρα, που συχνά αγγίζουν την παραβατικότητα. Β) ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ Οικογένεια

Οι θεωρίες που ασχολούνται µε την οικογένεια ως παράγοντα εγκληµατογένεσης χωρίζονται σε δύο µεγάλους θεµατικούς τοµείς. Στον πρώτο δίνεται έµφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις γονιού-παιδιού µέσα από θέµατα όπως η επίβλεψη, η επιβολή, η διαπαιδαγώγηση και η κοινωνικοποίηση. Στον δεύτερο θεωρούνται σηµαντικοί αντικειµενικοί παράγοντες, όπως το µέγεθος της οικογένειας, η θέση µέσα στην οικογένεια, η οικονοµική κατάσταση και η σχέση µεταξύ των γονέων, χωρίς όµως να παραλείπεται η αναφορά στο ίδιο το παιδί, και κυρίως στο πως δέχεται, σηµασιολογεί και εντέλει µεταφράζει σε συµπεριφορά αυτούς τους αντικειµενικούς όρους. Όσον αφορά την πρώτη οπτική , οι µεταβλητές που αποτελούν και παράγοντες πρόγνωσης µελλοντικής παραβατικής συµπεριφοράς σχηµατίζουν µια γενική εικόνα, που δείχνει ότι οι γονείς : α) εφαρµόζουν συχνά τιµωρίες, β) δίνουν περισσότερες εντολές πιο ασαφείς και αόριστες γ) δεν αντιλαµβάνονται έγκαιρα ενδεχόµενη παραβατική συµπεριφορά και είναι λιγότερο αποτελεσµατικοί στην ανάσχεσή της. Η έλλειψη γονεϊκής φροντίδας και επιτήρησης ( σε έρευνα στη Βοστόνη και το Σικάγο, βρήκαν ότι το 32% του δείγµατος των εγκληµατιών ήταν ορφανοί), η συχνή ή µακρόχρονη απουσία ενός γονέα (ιδίως του πατέρα σε σχέση µε την παραβατικότητα των κοριτσιών, και της µητέρας των αγοριών), η σκληρή απόρριψη των γονιών ή η ακραία υπερπροστασία, σε συνδυασµό µε διαφωνίες των γονιών ως προς τη διαπαιδαγώγηση, η ύπαρξη και άλλων παραβατών στην οικογένεια, η ροπή στην υπέρµετρη κατανάλωση αλκοόλ ή ψυχοτρόπων από τους γονείς, και η χρήση βίας για την επίλυση των οικογενειακών διαφορών, έχουν ως

αποτέλεσµα την αντίδραση του παιδιού και τη διαφυγή από κάθε πρότυπο πειθαρχίας.

Οι γονείς ενώ εµφανίζονται ψυχροί και άκαµπτοι, περιοριστικοί και καταπιεστικοί στις µεθόδους ανατροφής περιγράφουν το παιδί ως αγχώδες, άρρωστο και φοβισµένο! Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν επιδείξει οι έρευνες στο θέµα των κακοποιηµένων ή παραµεληµένων παιδιών, τα οποία ως γονείς αργότερα είναι πιθανό να σχηµατίσουν µια «παραβατική οικογένεια». Στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τις συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας αυτοί οι άνθρωποι επαναδηµιουργούν –σαν ηθοποιοί πάνω στη σκηνή- ξανά και ξανά τις ίδιες συγκρουσιακές καταστάσεις, παραµελώντας ή κακοποιώντας τα δικά τους παιδιά. Έτσι για παράδειγµα, όταν ένα παιδί κλαίει, ο γονιός αισθάνεται φυσιολογικά την ανάγκη να το ηρεµήσει. Όταν όµως ο ίδιος έχει αφεθεί πολλές φορές ως παιδί να κλαίει, ενώ οι γονείς του αδιαφορούσαν ή τον χτυπούσαν, γεννιέται µέσα του η ίδια σύγκρουση και η ανάµνησή της ξαναζωντανεύει αισθήµατα θυµού και απογοήτευσης. Καθώς το παιδί συνεχίζει να κλαίει, ο γονιός νιώθει υπερένταση και οδηγείται να επαναλάβει τη γνωστή σ’αυτόν αντιµετώπιση: ξυλοκοπεί άγρια το παιδί. Το παιδί µεγαλώνοντας αισθάνεται την αδικία που του έγινε και αντιδρά συχνά µε κακή διαγωγή και διαταραχές συµπεριφοράς. ∆εν είναι εύκολο να διευκρινιστεί αν η ύπαρξη πολλών παραβατών στο ίδιο σπίτι δεν είναι µόνο αποτέλεσµα επηρεασµού και µίµησης, αλλά υποδεικνύει την ύπαρξη µιας κληρονοµικής επιβάρυνσης, η οποία έµµεσα προδιαθέτει όλα τα µέλη προς την παραβατικότητα. Ορισµένες έρευνες µε υιοθετηµένα παιδιά, έδειξαν ότι ισχύουν και οι δύο κατηγορίες αιτιωδών σχέσεων (κληρονοµική µεταβίβαση και κοινωνική επίδραση). Τόσο στις οικογένειες των φυσικών γονέων όσο και στις οικογένειες των θετών γονέων υιοθετηµένων ανήλικων παραβατών, διαπιστώνονται συχνά εκδηλώσεις παραβατικής ή αποκλίνουσας συµπεριφοράς. Η κακή ανατροφή και αγωγή, που συνεπάγονται τα οικονοµικά προβλήµατα, (ειδικά σε οικογένειες µε µεγάλη πυκνότητα) έχουν αναφερθεί ως πιθανά αίτια παραβατικότητας . Οι κακές συνθήκες, όπως ο αλκοολισµός, η αλητεία, η επαιτεία, αλλά και άλλες αντικοινωνικές πράξεις, όπως µικροκλοπές και πορνεία, χαρακτηρίζουν περισσότερο οικογένειες µε φτωχά και ανύπαρκτα εισοδήµατα. Η συγκατοίκηση πολλών ατόµων στο ίδιο δωµάτιο όχι µόνο διεγείρει τη σεξουαλική ορµή των ανηλίκων, αλλά είναι και υπαίτια για ένα µεγάλο ποσοστό αιµοµιξιών. Ορισµένες έρευνες προσπάθησαν να αποδείξουν ότι και η θέση του παιδιού µέσα στην οικογένεια προπαραβατικού πρωτότοκου (υπερβολική προσοχή-δειλό, αγχώδες),

υστερότοκου (κακοαναθρεµένο), µοναχογιού ή µοναχοκόρης, σχετίζεται µε παραβατική συµπεριφορά, αλλά τέτοιες υποθέσεις δεν µπορούν να γενικεύονται. Προβλήµατα στη σχολική φοίτηση

« Όταν ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει µια φυλακή>>, λέγαµε παλιά. Ζούµε σε µια εποχή στην οποία οι αναλφάβητοι µειώνονται, αλλά η εγκληµατικότητα αυξάνει!. Η απαιδευσία εµποδίζει την άσκηση σωστής αγωγής και την κοινωνική προπαρασκευή του παιδιού, όµως και το σχολείο σήµερα δεν βρίσκεται συχνά στο ύψος της αποστολής του.. Το σχολείο δεν θα πρέπει να µεταδίδει µόνο γραµµατικές γνώσεις, αλλά να παρέχει και ήθος και να σφυρηλατεί το χαρακτήρα και να εθίζει τα παιδιά στην τάξη, στην πειθαρχία, στην αποστοφή του ψεύδους και της αδικίας, στην εκµάθηση των κοινωνικών κανόνων συµπεριφοράς. Μέσα από την προσαρµογή αυτή θα πρέπει να ανακαλύπτονται έγκαιρα και τυχόν ατέλειες ή µειονεξίες του ανηλίκου, µε αποτέλεσµα τη σωστή και αποτελεσµατική παρέµβαση, (που να µην εξαντλείται στις αυστηρές τιµωρίες η ακόµα χειρότερα στον στιγµατισµό και τελικά στον εξωστρακισµό του νέου από τη σχολική κοινότητα, κάτι που ισοδυναµεί µε την αναγνώριση της αποτυχίας του εκπαιδευτικού συστήµατος). Για την επίτευξη αυτών των στόχων απαιτείται η µετάλλαξη, της µέσης κυρίως εκπαίδευσης, από τεχνοκρατικό προθάλαµο σε αυτοτελές κέντρο ουσιαστικής µόρφωσης, µε κύριο άξονα τη δηµιουργία ολοκληρωµένων ανθρώπων και συνειδητών πολιτών. Σε διαφορετική περίπτωση η εκπαίδευση θα πετύχει ίσως να µειώσει τα εγκλήµατα βαναυσότητας ( φόνοι-βιασµοί-ληστείες), αλλά µάλλον θα συµβάλλει στην παρατηρούµενη αύξηση «εγγράµατης παραβατικότητας», όπως απάτες, απιστίες, παράνοµες διαπλοκές, αντιποιήσεις και High Tec εγκλήµατα, όπως ηλεκτρονικές κλοπές και διαδικτυακή εγκληµατικότητα, που απαιτούν χαλαρή ηθικότητα και εξειδικευµένες τεχνικές γνώσεις. Όταν το σχολείο σηµαίνει θεωρία ξεκοµµένη από την πραγµατική ζωή, παθητικότητα, ρουτίνα,ανταγωνισµό, πίεση, υποταγή στην αυθεντία του δασκάλου, τότε τα ατίθασα, αλλά και τα πιο χαρισµατικά παιδιά, για διαφορετικούς λόγους, θα νιώσουν αποκοµµένα και θα αναζητήσουν αλλού τη δράση, τις συγκινήσεις και την περιπέτεια. Η σωστή κλασική-ανθρωπιστική παιδεία έχει θεωρηθεί από πολλούς ότι µπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στο άκρατο τεχνοκρατικοφελιµιστικό µοντέλο του σύγχρονου δυτικού πολιτισµού και

να συµβάλλει αποφασιστικά στην ηθική και πνευµατική ανάπτυξη των νέων.

Η χαµηλή επίδοση στο σχολείο µε τις συνέπειές της ( στιγµατισµός, ώθηση στο περιθώριο της σχολικής κοινότητας, κατάθλιψη, αντιδραστική συµπεριφορά υπεραναπληρωµατικού χαρακτήρα) είναι όπως είδαµε συνδεδεµένη µε την παραβατικότητα. Παράλληλα, ένας ανήλικος, χωρίς κάποιες µαθησιακές δυσκολίες, που όµως είναι επιθετικός, θεωρείται επικίνδυνος να υιοθετήσει ανάλογη παραβατική συµπεριφορά. Σε έρευνες σε µεγαλουπόλεις βρίσκεται ότι ορισµένα σχολεία είναι εστίες παραβατικότητας. Είναι δύσκολο να απαντηθεί αν αυτό οφείλεται σε προβλήµατα της λειτουργίας των σχολείων αυτών (π.χ. έλλειψη σταθερών κανόνων πειθαρχίας, «παράδοση» παραβατικότητας) ή αν είναι αποτέλεσµα της φοίτησης σε αυτά, µαθητών οι οποίοι παρουσιάζουν, από εξωσχολικές επιδράσεις, σχετική προδιάθεση. Ο τελευταίος χρόνος της υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης, συνδυάζεται µε αυξηµένη παραπτωµατικότητα. Πιθανώς αυτό να οφείλεται στις ψυχοπιεστικές επιδράσεις που ασκεί η προοπτική εισόδου στον κοινωνικό στίβο. Εργασία

Η παιδική εργασία, η ανεργία, η υποαπασχόληση ή η ευκαιριακή απασχόληση των νέων, αλλά και οι δυσµενείς όροι και συνθήκες παροχής της νεανικής εργασίας οπωσδήποτε ενοχοποιούνται για την εκδήλωση αντικοινωνικής συµπεριφοράς στους ανήλικους και γενικότερα στις νεανικές ηλικίες. Εύστοχα έχει παρατηρηθεί ότι οι νέοι που βρίσκονται στο περιθώριο της απασχόλησης τοποθετούνται στο κέντρο της δικαστικής προσοχής. Το Πολιτιστικό-Οικολογικό περιβάλλον

Έχουν γίνει πολλές µελέτες που προσπαθούν να συνδέσουν τον κίνδυνο παραβατικότητας µε τη διαµονή σε αποδιοργανωµένες, ως προς την αλληλεγγύη των κατοίκων, φτωχογειτονιές. Αυτές οι περιοχές κατείχαν την χαµηλότερη οικονοµική θέση και το µεγαλύτερο ποσοστό ανέργων, ξένων, καθώς και ατόµων µε διάφορα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήµατα. Είναι γνωστή η ύπαρξη στα πλαίσια κάθε κοινωνίας εκτός του κυρίαρχου συστήµατος αξιών, κανόνων, προτύπων συµπεριφοράς, και άλλων αναλόγων συστηµάτων, τα οποία είναι διαδεδοµένα σε επί µέρους κοινωνικά στρώµατα, περιοχές ή οµάδες. Έτσι π.χ. η πλειοψηφία των νέων που ζουν σε υποβαθµισµένες συνοικίες µεγαλουπόλεων ή σε γκέτο µεταναστών, µπορεί να αξιολογεί θετικά ορισµένες δραστηριότητες όπως συµµετοχή σε συµµορίες, χρήση απαγορευµένων ψυχοτρόπων, διάπραξη βανδαλισµών µε την ευκαιρία µαζικών συγκεντρώσεων. Η ύπαρξη µιας τέτοιας υποκουλτούρας, αποτελεί πιθανότατα ιδιαίτερο παράγοντα εγκληµατογένεσης.

Στις µεγαλουπόλεις, που είναι πιο έντονη η παραβατικότητα, οι σχέσεις είναι στο µεγαλύτερο µέρος απρόσωπες. Λόγω της ανωνυµίας το άτοµο απελευθερώνεται από τη λεπτοµερή εξέταση και τον έλεγχο που χαρακτηρίζουν τις µικρές πόλεις και τις αγροτικές κοινότητες. Η διαφορές στην εγκληµατικότητα µεταξύ πόλης και υπαίθρου δεν είναι µόνο ποσοτικές αλλά και ποιοτικές. Στις πόλεις τείνουν να κυριαρχήσουν µορφές κτητικής παραβατικότητας περισσότερο παρά βίαιης παραβατικότητας, που επικρατεί κυρίως στην ύπαιθρο. Υπάρχουν και θεωρίες που απορρίπτουν την έννοια του εγκληµατογενούς περιβάλλοντος και υπογραµµίζουν ότι οι πολυτελείς και µικρής επικινδυνότητας ζώνες της πόλης είναι σαφώς πιο αποξενωµένες από άλλες, γιατί εκεί δεν υφίσταται καµία σχεδόν µορφή κοινοτικής οργάνωσης. Σύγχρονα µέσα επικοινωνίας και πρότυπα συµπεριφοράς

Ζούµε σήµερα στο σύµπαν της πληροφορίας. Νέα µέσα επικοινωνίας, που απευθύνονται σε µαζικό και µαζικοποιηµένο πληθυσµό, έχουν αντικαταστήσει τη µέχρι τώρα ισχύουσα επικοινωνία. Αυτά τα µέσα έχουν κατηγορηθεί ότι τείνουν να κυριαρχήσουν στην κατευθυνόµενη διαµόρφωση της συλλογικής συνείδησης. Όµοια έχει κατηγορηθεί και η διαφήµιση, που συµβάλλει στη δηµιουργία τεχνητών αναγκών για καταναλωτικά αγαθά. Το κοινό στοιχείο είναι το ευάλωτο του ανηλίκου στην αρνητική επίδραση της επικοινωνίας. Τα Μ.Μ.Ε. έχουν κατηγορηθεί ότι προβάλλουν υπερβολικά µηνύµατα ενός γενικότερου κοινωνικού ξεπεσµού, συµβάλλοντας στον κυνισµό και στην ανοµική στάση των νέων. Παράλληλα η δυσαναλογία µεταξύ της εικόνας ενός εξωπραγµατικού κόσµου και της αδυναµίας εξεύρεσης των µέσων για την κατάκτησή του οδηγεί συχνά στην παραβατικότητα. Η τηλεόραση έχει κατηγορηθεί ότι υποβαθµίζει τον κόσµο σε είδωλα και εποµένως εµποδίζει κάθε κριτική αντίδραση και κάθε αποτελεσµατική απάντηση από αυτούς που την παρακολουθούν. Ειδική έρευνα έχει γίνει για το ρόλο των ηρώων-προτύπων της µικρής και µεγάλης οθόνης και την επίδρασή τους στην υιοθέτηση παραβατικών συµπεριφορών στους ανήλικους. Ο ανήλικος έχει να διαλέξει ανάµεσα σε δύο πρότυπα : το πρότυπο του κακού-δυναµικού, που είναι βίαιος αλλά επιτυχηµένος, ή το πρότυπο του καλού αλλά παθητικού και εξωπραγµατικού (Σούπερµαν, Σπάιντερµαν). Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί µε επιτυχία και ένα τρίτο πρότυπο. Είναι ο καλός-δυναµικός, που λειτουργεί εκτός νόµου µε σκοπό την εκδίκηση και τη χρησιµοποίηση της βίας για τη βία. Σε παιδικές εκποµπές όπως οι Power Rangers ο ήρωας πρότυπο αφήνει πίσω του µόνο συντρίµµια! Η αλλόγηστη χρήση βίας για το καλό είναι ένα συνηθισµένο µοτίβο στις παραγωγές των ΜΜΕ που απευθύνονται σε νέους. Έρευνες στις ΗΠΑ και στη Γερµανία απέδειξαν ότι η παρουσίαση αυτοκτονιών στην τηλεόραση οδηγεί σε µεγάλη αύξηση των εφηβικών αυτοκτονιών. Όµοια, η συνεχής παρακολούθηση βίας µπορεί να οδηγήσει σε βίαιη και εγκληµατική συµπεριφορά. Βέβαια πρέπει να τονίσουµε ότι οι µηχανισµοί που λειτουργούν µεταξύ µέσων µαζικής ενηµέρωσης και δεκτών είναι πολυσύνθετοι και γι’αυτόν τον λόγο δεν µπορεί να βρεθεί σαφής αιτιώδης συνάφεια.

Γενικότερα, φαίνεται ότι οι παράγοντες που ωθούν προς την παραβατικότητα, δε δρούν ανεξάρτητα. Συνήθως, η επίδραση του καθενός από αυτούς είναι κατά ένα µέρος άµεση, κατά άλλο µέρος έµµεση και κατά τρίτο συντρέχουσα, συνυπάρχει δηλαδή συχνά µε άλλους. Έτσι, η ύπαρξη ελαφράς νοητικής καθυστέρησης µπορεί να λειτουργεί ως άµεση αιτία (π.χ. επειδή το άτοµο δυσκολεύεται να κατανοήσει και να προβλέψει τις συνέπειες των πράξεών του), ως έµµεση αιτία (π.χ. επειδή ο ανήλικος παρουσιάζει χαµηλή σχολική επίδοση, και, αποτυχίες που λειτουργούν ως ψυχοπιεστικές στιγµατιστικές επιδράσεις), ως συντρέχων παράγων παραβατικότητας (π.χ. επειδή συνυπάρχουν οργανικές βλάβες του εγκεφάλου, οι οποίες αυξάνουν την παρορµητικότητα του ατόµου). Εκτός από τους παράγοντες οι οποίοι ευνοούν την εµφάνιση παραβατικής συµπεριφοράς, υπάρχουν και άλλοι που αποτρέπουν, όπως η οµαλή οικογενειακή ζωή κατά την παιδική ηλικία, το υψηλό νοητικό πηλίκο, η σταθερή εργασία, το υποστηρικτικό περιβάλλον, ο γάµος µε άτοµο που δεν παρουσιάζει ροπή προς την παραβατικότητα. Σε όλη την διάρκεια της εξέλιξης της ζωής του παιδιού, του εφήβου, του νεαρού ενηλίκου, επιπροστίθενται νεότερες επιδράσεις θετικές ή αρνητικές στις ήδη υπάρχουσες, οι οποίες µπορεί να τροποποιήσουν ( να αυξήσουν ή να ελαττώσουν) τον κίνδυνο διάπραξης παραβάσεων. Ευρήµατα από έρευνες δείχνουν ότι κανένας παράγοντας από µόνος του δεν ασκεί τόσο αποφασιστική επίδραση, ώστε αυτή να είναι αναπότρεπτη. Συνεπώς, όσον αφορά τουλάχιστο την παραβατικότητα των ανηλίκων ποτέ «δεν είναι αργά», ποτέ δεν πρέπει να θεωρείται µια περίπτωση «τελεσίδικα καταδικασµένη». Υπάρχουν πάντα περιθώρια θεραπευτικών και προνοιακών παρεµβάσεων για περιορισµό των αρνητικών και αύξηση των θετικών επιδράσεων. Χαρακτηριστικές παραβατικές δραστηριότητες ανηλίκων:

1) Συµµορίες Οι έφηβοι, κάποιες φορές και τα παιδιά, σε ορισµένες περιοχές (ιδίως σε υποβαθµισµένες συνοικίες µεγαλουπόλεων), έχουν την τάση να εντάσσονται σε συµµορίες οι οποίες επιδίδονται σε ποικίλες παράνοµες δραστηριότητες: βανδαλισµούς, βιαιοπραγίες, συµπλοκές, οµαδικούς βιασµούς, ληστείες, κλοπές. Το φαινόµενο συνδέεται µε τη ροπή των νέων να εκφράζουν µε θεαµατικό τρόπο την αντιπαράθεσή τους προς τους υπάρχοντες θεσµούς, την αναζήτηση ταυτότητας, την αµφιθυµική τάση τους προς την εξουσία (επιθυµούν να είναι ανεξάρτητοι και να ανήκουν κάπου, και να αποφασίζουν αδέσµευτα και να καθοδηγούνται). Το γιατί ορισµένοι νέοι προτιµούν µια συµµορία κακοποιών (και όχι ένα νεωτεριστικό όµιλο, ή µια ριζοσπαστική πολιτική κίνηση), µπορεί να αποδοθεί :α) Σε ψυχολογικούς παράγοντες (π.χ. νέεοι µε ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά, που αναζητούν επικίνδυνους νεωτερισµούς, αδιαφορώντας για τις συνέπειες), β) Σε προβλήµατα της οικογένειακής ζωής ( η ένταξη σε µια συµµορία µπορεί να είναι είτε µια ενέργεια ριζικής ρήξης µε την οικογένεια και τις αρχές της, µια πράξη εκδίκησης εναντίον των γονέων, είτε να συνιστά µίµηση επιλογών αδελφών ή φίλων). γ) Στις δυσκολίες προσαρµογής στην κοινωνική ζωή (π.χ. απόρριψη από τη σχολική κοινότητα).δ) Στην κυριαρχούσα υποκουλτούρα ( ή ένταξη σε µια συµµορία µπορεί να θεωρείται «τίτλος τιµής», που αποφέρει οφέλη και προνόµια).

2) µαζικές πράξεις βανδαλισµού, (χουλιγκανισµός) από νέους ηλικίας 15-19 ετών, συχνά ύστερα από µαζικές συγκεντρώσεις (συναυλίες ροκ µουσικής, ποδοσφαιρικούς αγώνες, διαδηλώσεις), αποτελούν συχνό φαινόµενο της σύγχρονης ζωής. Εκφράζουν την επιθετικότητα ενατίον µορφών ή συµβόλων εξουσίας ή πλούτου. Η ανωνυµία των ευκαιριακά δηµιουργούµενων οµάδων, η αυξηµένη πιθανότητα ατιµωρησίας (εκδηλώνονται απρόσωπα, ως συµπαγής µάζα), η τάση για µίµηση, η ψυχοκινητική διέγερση που ενισχύεται από διάφορες συντρέχουσες καταστάσεις ( τη συγκίνηση του αγώνα ή της συναυλίας, τα συνθήµατα, την παρουσία εξοπλισµένων αστυνοµικών, τη χρήση αλκοολ ή ψυχοτρόπων), ευνοούν την εκδήλωση βίαιων ή καταστροφικών µαζικών αντιδράσεων.

Ειδική αναφορά γίνεται στην επικινδυνότητα των χούλιγκαν και στο ζήτηµα της βίας στα γήπεδα. Μελέτες παρουσιάζουν αυτές τις οµάδες ως νέους που χωρίς να γνωρίζονται καθόλου µεταξύ τους ενώνονται σε µια οµάδα συνήθως περιστασιακά µε ένα κοινό ιδεώδες και στόχο : τη βία για τη βία. Είναι ο τύπος του ρωµαλέου συνήθως νέου µε χαµηλότατη κατά κανόνα πνευµατική, κοινωνική και ηθική στάθµη, που γίνεται επικίνδυνος γιατί, πάσχοντας ο ίδιος από ακρισία, γίνεται εύκολα όργανο και υποχείριο του οποιουδήποτε επιτήδειου αρχηγού. Σε έρευνα που έγινε στον ελληνικό χώρο στα τέλη της δεκαετίας του ’80 καταρρίφθηκαν µερικά από τα στερεότυπα του χούλιγκαν. Οι νεαροί ακραίοι οπαδοί βρέθηκαν ότι ανήκαν σε οικογένειες µε µάλλον υψηλό εισόδηµα και το επίπεδο της εκπαίδευσής τους δεν διέφερε σηµαντικά από τους συνοµηλίκους τους, ενώ διαπιστώθηκαν προβλήµατα στο οικογενειακό περιβάλλον και στις σχέσεις τους µε τους συµµαθητές και τους καθηγητές.

3) Η κλοπή είναι ένα από τα πλέον συνηθισµένα αδικήµατα των ανηλίκων. Η έξαρση κάποιων αναγκών (π.χ. για επίδειξη) σε συνδυασµό µε τα περιορισµένα οικονοµικά µέσα που έχουν στη διάθεσή τους οι έφηβοι, µπορεί να αποτελεί ένα από τα κίνητρα, κυρίως όµως ο νέος αποβλέπει στην πράξη και όχι στο αποτέλεσµά της. Μέσω αυτής µπορεί να ικανοποιεί επιθετικές ή και αυτοτιµωρητικές ενορµήσεις, να απευθύνει έκκληση για βοήθεια (όπως π.χ. στις περιπτώσεις που ο δράστης δεν λαµβάνει στοιχειώδη µέτρα προφύλαξης), να µετρά τις δυνάµεις του, να προκαλεί την εξουσία, να προσπαθεί να εντυπωσιάσει τους συνοµηλίκους του,ή να επιδιώκει να ενταχθεί σε µια παρέα παραβατών.

4) Οι περισσότερες σεξουαλικές παραβατικές πράξεις των εφήβων έχουν παρορµητικό χαρακτήρα. Το σώµα τους είναι πηγή έντονων διάχυτων ερωτικών ερεθισµών, χωρίς σαφή πάντα ετεροφυλοφιλική κατεύθυνση. Τα ζητήµατα που συνδέονται µε τη σεξουαλική τους ταυτότητα και την επιρροή στο άλλο φύλο, τους γεννούν έντονο άγχος, αντιδράσεις πανικού και εκδραµάτισης. Αυτό ισχύει ιδίως για τους άρρενες, λόγω και της ισχυρής παραδοσιακής απέχθειας έναντι του φαινοµένου της ανδρικής οµοφυλοφιλίας. Οι νέοι βιώνουν την σεξουαλικότητα ως ένα σύνολο εµπειριών, διαθέσεων, καταστάσεων ταυτόχρονα σαγηνευτικό, µυστηριώδες, απειλητικό, επικίνδυνο, και µε την επίδραση των θρησκευτικών παραδόσεων, αµαρτωλό και «βρώµικο». Η ανικανοποίητη επιπλέουσα επιθυµία δηµιουργεί εκνευρισµό, ντροπή , φόβο, γεννά επιθετικότητα, αντιδράσεις άρνησης, υποβάθµισης, εκχυδαϊσµού (όπως φαίνεται από το λεξιλόγιο που χρησιµοποιούν οι νέοι, και όχι µόνο αυτοί). Απόπειρες βιασµού, βιαιοπραγίες εναντίον του αντικειµένου της ερωτικής επιθυµίας που αποβλέπουν στην καθυπόταξη ή αποσκοπούν στην εκδίκηση, εκφράζουν συχνά το φόβο του νέου εφήβου για απώλεια του ελέγχου της κατάστασης, την ανησυχία του µήπως θεωρηθεί θηλυπρεπής, την ντροπή ή την απόγνωσή του για την αποτυχία ενός ερωτικού του διαβήµατος. Ανάλογοι φόβοι των νέων κοριτσιών µπορεί να εκφραστούν µε τη µορφή µιας χαώδους και ρηχής σεξουαλικής ζωής. Σε περίπτωση που υπάρχουν ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, νοητική καθυστέρηση, ψυχωσική αποδιοργάνωση, κατάλληλη καθοδήγηση από το περιβάλλον, µπορεί να εµφανιστεί το φαινόµενο της πορνείας ανήλικων κοριτσιών ή αγοριών.

5)Πολιτική βία. Σωµατική βία εναντίον µελών αντιπάλων παρατάξεων, εξύβριση, απείθεια προς τις αρχές, στα παίσια πολιτικών δραστηριοτήτων µε πολιτικούς στόχους. Πολλές φορές οι πράξεις αυτές εκφράζουν την αφοσίωση του εφήβου στην οµάδα του και τα ιδανικά του, την αδιαλλαξία του έναντι των αντιπάλων. Ο ανώριµος διπολικός τρόπος σκέψης του εκφράζει την ανάγκη του για σταθερότητα, την εξιδανικευτική του διάθεση, την

προσπάθειά του να διαµορφώσει µια συγκεκριµένη ταυτότητα, την τάση του να υποταχθεί σε µια ισχυρή εξουσία. Έφηβοι µε παρανοειδή δοµή προσωπικότητας, ή έφηβοι που βρίσκονται στη λανθάνουσα φάση µιας εξελισσόµενης ψυχωσικής διαδικασίας, µπορεί να αναζητήσουν συναισθηµατικό καταφύγιο σε ριζοσπαστικές οµάδες ή σε εξτρεµιστικές πτέρυγες πολιτικών και θρησκευτικών οργανώσεων και να γίνουν φανατικοί «σκληροπυρηνικοί» υποστηρικτές ακραίων απόψεων. Τα ανωτέρω προφανώς δεν σηµαίνουν ότι όλα ή τα περισσότερα άτοµα, που υποστηρίζουν µε αδιαλλαξία και συνέπεια τα ιδανικά τους, έχουν παρανοειδή δοµή προσωπικότητας ή χαρακτηρίζονται από ανώριµο τρόπο σκέψης, ούτε ότι ο ριζοσπαστισµός ως πολιτική επιλογή υποκρύπτει οπωσδήποτε ψυχική ανωριµότητα. Εξάλλου και ο κοµφορµισµός, ο πολιτικός συντηρητισµός, η συµβιβαστική διάθεση, µπορεί να αποτελούν επιλογές οι οποίες συγκαλύπτουν ψυχικές ανάγκες ή δυσκολίες. Η επίδειξη ωριµότητας, µετριοπάθειας ή ανεκτικότητας, µπορεί να συνιστούν εκλογικεύσεις που υποκρύπτουν παθητική-επιθετική διάθεση, ψυχοπαθητικό καιροσκοπισµό, φοβικές-αποφευκτικές τάσεις.

6)Η κατανάλωση και η διακίνηση απαγορευµένων ψυχοτρόπων ουσιών αποτελεί ένα συχνό αδίκηµα της εφηβικής και της µετεφηβικής ηλικίας. Εκτός από τους τακτικούς χρήστες υπάρχουν και οι ευκαιριακοί οι οποίοι είναι και οι περισσότεροι. Συνήθως, η ευκαιριακή χρήση µιας απαγορευµένης ουσίας αποτελεί εκδήλωση της εφηβικής επαναστατικότητας, πράξη µίµησης ή συνέπεια της ύπαρξης κάποιων περιστασιακών δυσκολιών. Όταν ο δράστης αντιµετωπίζεται αδέξια (δραµατοποίηση-αντιδράσεις πανικού-στιγµατισµός), επιδεινώνονται οι συχνά διαταραγµένες σχέσεις µε την οικογένεια, δηµιουργείται ο κίνδυνος ώθησής του στον κόσµο της παρανοµίας.

7)Η δολοφονία Σε ορισµένα κοινωνικά περιβάλλοντα (π.χ. γκέτο µεγαλουπόλεων) τέτοιοι φόνοι συµβαίνουν συχνά στα πλαίσια ξεκαθαρίσµατος λογαριασµών, µεταξύ συµµοριών. Αρκετές φορές πρόκειται για πράξη που φανερώνει βαριά διαταραχή της προσωπικότητας του δράστη και τελείται υπό την επήρεια ψυχοτρόπων. Όµως συχνά εκφράζει και την απόγνωση, την οργή, την αυτοκαταστροφική διάθεση που κυριεύει τη νεολαία όταν ζει σε συνθήκες εξαθλίωσης και αδιεξόδου, που εµποδίζουν τον εφηβικό ναρκισισµό να διοχετευτεί σε φαντασιώσεις, προσδοκίες και δραστηριότητες κοινωνικά αποδεχτές. Φονεύοντας τον όµοιό του, ο έφηβος σκοτώνει συµβολικά και τον εαυτό του. Θύτης και θύµα «απελευθερώνονται» µε τραγικό τρόπο από τη µιζέρια και την αφόρητη πίεση της καθηµερινότητας. Αναλόγου χαρακτήρα επιθετικότητα παρατηρείται στην σύγχρονη Ελλάδα µεταξύ συµµοριών εξαθλιωµένων µεταναστών, οι οποίες αλληλοεξοντώνονται. Σε ορισµένες περιπτώσεις ο φόνος εκφράζει µια αντίδραση απελπισίας και λυσσώδους οργής εναντίον αυτού που προσβάλλει άµεσα τον ίδιο τον δράστη ή πρόσωπα που συνιστούν ναρκισσιστική προέκταση του εαυτού του. Το θύµα µπορεί να είναι ένας πατέρας αλκοολικός, βίαιος αιµοµίκτης, ένας εραστής της µητέρας ή της αδερφής.

Η επένδυση στην πρόληψη της νεανικής παραβατικότητας Κύριος άξονας των νέων τάσεων στο θέµα των ανηλίκων παραβατών είναι η εφαρµογή µέτρων πρόληψης του προβλήµατος και όχι απλά καταστολής του, τα οποία δεν έχουν αποδειχθεί ικανά για τον έλεγχο ενός τόσο πολυσύνθετου προβλήµατος, η εκδήλωση του οποίου είναι η συνάρτηση ενός συνόλου παραγόντων. Η τάση αυτή γίνεται όλο και πιο αισθητή, δεδοµένων των διαστάσεων που έχει προσλάβει το φαινόµενο κατά τα τελευταία χρόνια. Πράγµατι όπως προαναφέρθηκε η παραβατικότητα των ανηλίκων στη συνολική εγκληµατικότητα σηµειώνει µια σταθερή ανοδική τάση καθώς διάφοροι παράγοντες που εξετάστηκαν ήδη, σε συνδυασµό µε τον εύθραυστο χαρακτήρα των παραδοσιακών φορέων κοινωνικοποίησης και την γενικότερη εξασθένιση του κοινωνικού ελέγχου, έχουν συνεισφέρει στην αύξηση της επιθετικότητας από µέρους των νέων. Έγινε ήδη αναφορά στην κατάσταση της νεανικής παραβατικότητας στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ∆ιαπιστώνεται µια σηµαντική αύξηση στον αριθµό των εγκληµάτων βίας που διαπράττονται γενικά από ανήλικους, όπως επίσης και στον αριθµό των υποτρόπων και πολυυποτρόπων ανηλίκων παραβατών. Ουδόλως ενθαρρυντικά είναι και τα στατιστικά στοιχεία που αναφέρονται στη σχολική βία. Στην Ευρώπη η σχολική βία όσον αφορά τα δηµόσια σχολεία αφορά ποσοστό 33.5% των εφήβων ηλικίας µεταξύ 12-18 ετών. Στην Αγγλία ποσοστό 75% των µαθητών έχει καταστεί θύµα περιστατικών βίαιης συµπεριφοράς τουλάχιστον µία φορά κατά την διάρκεια του έτους, ενώ ποσοστό 7% των µαθητών έχει καταστεί θύµα σε βίαια εγκλήµατα. Σε αυτά τα δεδοµένα θα πρέπει να προστεθεί και ο έντονος κοινωνικός προβληµατισµός που υπάρχει, καθώς περίπου ο µισός πληθυσµός της Ευρώπης (ποσοστό 48%) θεωρεί το έγκληµα και την παραβατικότητα ως το σηµαντικότερο κοινωνικό πρόβληµα (Standard Eurobarometer, n. 59, Fieldwork, Μάρτης-Απρίλιος 2003) το οποίο προκαλεί µεγάλη ανασφάλεια.Και στην Ελλάδα µπορεί µεν τα ποσοστά της νεανικής παραβατικότητας να διατηρούνται σε σχετικά χαµηλά επίπεδα χωρίς να παρέχουν την εικόνα µιας ανησυχητικής έξαρσης του φαινοµένου, ωστόσο σε καµία περίπτωση δεν θα πρέπει να παραµεληθεί το πρόβληµα. Από ∆ιευρωπαϊκή µελέτη για την ποιότητα της ζωής των παιδιών και των εφήβων που πραγµατοποιείται σε 13 χώρες της Ευρώπης από το 2003, το 2006 συµµετείχαν 1200 Έλληνες έφηβοι, 12-18 ετών, από διάφορες περιοχές της χώρας. Ποσοστό 22, 5% των εφήβων απάντησε ότι έχει δεχτεί εκφοβισµό είτε άµεσο (σωµατικές επιθέσεις, απειλές, λεκτικό υποβιβασµό, σεξουαλική παρενόχληση)είτε έµµεσο (κοινωνική αποµόνωση, ανήθικες χειρονοµίες), ενώ ποσοστό 7, 8% από αυτούς ανέφερε ότι έχει τέτοιου είδους εµπειρίες πολύ συχνά έως και συνέχεια. Και εκτός Ευρώπη, όπως συµβαίνει π.χ. στις Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής παρατηρείται µια αυξητική τάση στην παραβατικότητα των ανηλίκων. Μάλιστα η δράση των

οργανωµένων συµµοριών ανηλίκων έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις, ένα στοιχείο που οδήγησε στη λήψη κατασταλτικών µέτρων. Έτσι για παράδειγµα υιοθετήθηκαν µέτρα όπως οι εξετάσεις των µαθητών προκειµένου να διαπιστωθεί η χρήση ουσιών,121η αυστηρότερη επιτήρηση των σχολικών χώρων κ.α. Τα µέτρα αυτά έχουν µεν κατασταλτικό χαρακτήρα αλλά παρά την αυστηρότητα τους, δεν φαίνεται να αντιµετωπίζουν ουσιαστικά το πρόβληµα. Επειδή όµως όπως προαναφέρθηκε το φαινόµενο της νεανικής παραβατικότητας αποτελεί ένα δευτερογενές πρόβληµα η µάχη ενάντια του οποίου περνά µέσα από την εξάλειψη άλλων σοβαρών κοινωνικών θεµάτων, απαιτείται η εφαρµογή πρακτικών πρόληψης του προβλήµατος της νεανικής παραβατικότητας. Οι καλοσχηµατισµένες στοχοποιηµένες και καλοεφαρµοσµένες παρεµβάσεις µπορούν να ασκήσουν κεφαλαιώδη επίδραση στη µείωση του εγκλήµατος και στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ανηλίκων. Εξίσου σηµαντικό, η επένδυση στην πρόληψη µπορεί να είναι και ιδιαίτερα αποδοτική ως προς τη µείωση του κόστους καθώς τα εν δυνάµει οικονοµικά κέρδη από τα οφέλη είναι τεράστια (π.χ. λιγότερες πιθανότητες εµπλοκής µε το σύστηµα απονοµής ποινικής δικαιοσύνης, λιγότερες απαιτήσεις από υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας κ.α).Τα µέτρα πρόληψης µπορούν να στοχεύουν είτε στην πρωτογενή είτε στη δευτερογενή πρόληψη της νεανικής παραβατικότητας. Η πρωτογενής πρόληψη στοχεύει στην παρεµπόδιση των παραγόντων που οδηγούν στην παραβατική συµπεριφορά. Αυτό σηµαίνει πως λαµβάνονται υπόψη παράγοντες όπως η έλλειψη ενηµέρωσης, η έλλειψη υγιών πλαισίωναπασχόλησης, άγνοια για την ύπαρξη δοµών ψυχοκοινωνικής στήριξης, ανεργία, αδράνεια από την πολιτεία-αστυνοµικές αρχές κλπ. Ενώ η δευτερογενής πρόληψη στοχεύει στην αποτροπή της παραβατικής συµπεριφοράς µέσω της έγκαιρης ανίχνευσης της. Έτσι παράγοντες όπως είναι το οικογενειακό περιβάλλον, η πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και κοινωνικής στήριξης, η ευαισθητοποίηση γονιών, εκπαιδευτικών και της ευρύτερης κοινότητας κλπ. είναι µερικοί από τους παράγοντες στους οποίους εστιάζεται η παρέµβαση έτσι ώστε να προλαµβάνει την εξέλιξη της παραβατικής συµπεριφοράς από τις πρώτες ενδείξεις. Ελλάδα

Σταδιακή αύξηση παρουσιάζει και στην Ελλάδα η παραβατικότητα ανηλίκων, ενώ ολοένα και περισσότεροι νέοι που διαπράττουν σοβαρά εγκλήµατα, οδηγούνται στα σωφρονιστικά ιδρύµατα, για χρήση και διακίνηση ναρκωτικών ουσιών, απόπειρες ανθρωποκτονιών, κλοπές.

Ποσοστό 45% των ανηλίκων, που οδηγούνται στις αίθουσες των δικαστηρίων, αντιµετωπίζουν ποινές φυλάκισης από πέντε έως 15 χρόνια.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι σε διάστηµα ενός µηνός (Οκτώβριος του 2009) διαπράχθηκαν 11 βιασµοί από παιδιά 15 και 16 χρόνων,

ενώ τον Ιούνιο του περασµένου χρόνου δύο 15χρονες µαθήτριες σκότωσαν, για 10 ευρώ, 80χρονο στην Κερκίνη Σερρών.

Κάθε χρόνο εγκλείονται σε σωφρονιστικά καταστήµατα της Ελλάδας κατά µέσον όρο 100 ενήλικοι κάτω των 18 ετών. Το ποσοστό των έγκλειστων νέων ανέρχεται σήµερα στο 4,4% του συνόλου των κρατουµένων. Στη Γαλλία το αντίστοιχο ποσοστό είναι 1,1%, στην Ιταλία 0,7%, ενώ η Ισπανία είναι η µόνη χώρα που δεν φυλακίζει ανηλίκους.

Στην Ελλάδα τα όρια ηλικίας για την απόδοση ποινικών ευθυνών σε ανήλικους παραµένουν από τα χαµηλότερα στην Ευρώπη (τα 13 χρόνια, έναντι 14 και 15 που ισχύει στις περισσότερες χώρες).

Σε επίπεδο Ε.Ε. έχει ήδη ανοίξει κύκλος διαβουλεύσεων µε στόχο την αντιµετώπιση της νεανικής παραβατικότητας στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Με το ψήφισµα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 21ης Ιουνίου 2007 σχετικά µε την παραβατικότητα ανηλίκων (2007/2011(INI)), ανοίγει η συζήτηση για το φαινόµενο της νεανικής παραβατικότητας αλλά κυρίως τίθεται ένα σαφές πλαίσιο προτάσεων , οι οποίες εµπλέκουν το σύνολο των εµπλεκοµένων φορέων στις χώρες µέλη. Κατεύθυνση του ψηφίσµατος είναι η αντιµετώπιση αλλά κυρίως η πρόληψη και ο ειδικός χειρισµός που πρέπει να τυγχάνουν τα φαινόµενα της νεανικής παραβατικότητας, δηµιουργώντας έναν σαφή οδηγό για το µέλλον.

Παράγοντες που σχετίζονται µε το φαινόµενο Το φαινόµενο της παραβατικότητας ανηλίκων είναι πολυσύνθετο και πολυδιάστατο και η αντιµετώπιση του, απαιτεί δράση σε διάφορα επίπεδα, επίπεδο οικογένειας, εκπαίδευσης (σχολείο), ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος, µέσων µαζικής ενηµέρωσης, τεχνολογίας, ποινικής δικαιοσύνης, ψυχαγωγίας κ.ά. Μια σειρά παραγόντων που συµβάλλουν στο γενικό πλαίσιο της παραβατικής συµπεριφοράς των νέων, της θυµατοποίησης τους και της τροφοδότησης της βίας εκ µέρους τους, που διαµορφώνει αλλά και καθορίζει την συµπεριφορά των νέων έχουν να κάνουν ενδεικτικά µε: Στο πλαίσιο της οικογένειας οι νέοι -δράστες και ταυτόχρονα θύµατα- υπόκεινται ταυτόχρονα πολλαπλές και σε πολλά επίπεδα κακοποιήσεις τόσο από την οικογένεια, όσο και από το κοινωνικό περιβάλλον άµεσο ή ευρύτερο.

Όσον αφορά τη βία που εκδηλώνεται στο πλαίσιο των άµεσων δια-προσωπικών σχέσεων χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η εκδήλωση της βίας στο χώρο του σχολείου είτε ως οµαδικό φαινόµενο είτε ως ατοµικό. Εδώ παρατηρούνται συµπεριφορές, που θυµατοποιούν µερίδα µαθητών, ενώ παράλληλα οι ίδιοι οι δράστες φαίνεται να αποτελούν το προϊόν µιας θυµατοποίησης που έχει προηγηθεί (κυρίως στην οικογένεια).

Ο τρόπος αντιµετώπισης των νέων από τους µεγαλύτερους είναι ένα στοιχείο που επηρεάζει τη συµπεριφορά τους. Ο νέος αποζητά την αποδοχή, την αναγνώριση και την υποστήριξη από τον µεγαλύτερο και θα αναζητήσει τρόπους για να το πετύχει αυτό. Οι νέοι που έχουν κοινωνικοποιηθεί µε σωστά πρότυπα και αξίες είναι πολύ πιθανόν να επιτύχουν αυτή την αναγνώριση µε σύννοµα µέσα. Ο νέος όµως που δεν έχει αυτή την κοινωνικοποίηση, αλλά έζησε σε δύσκολο κοινωνικό (οικογενειακό σχολικό) περιβάλλον, θα αναζητήσει άλλους τρόπους για να επιτύχει την αναγνώριση, πολύ πιθανό µε παράνοµα µέσα. Άλλωστε η νεανική ηλικία είναι ασθενέστερη από τις άλλες αφού διαθέτει µικρότερη δύναµη αντίστασης και περισσότερο αναπτυγµένη τάση µίµησης.

Τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης συµµετέχουν στη δηµιουργία των ανοµικών συναισθηµάτων των νέων που δηµιουργούνται από τη δυσαναλογία µεταξύ της εικόνας ενός «εξωπραγµατικού» κόσµου που παρουσιάζουν και της αδυναµίας εξεύρεσης των µέσων για την απόκτηση τους. Επίσης η µίµηση και η ταύτιση µε τους ήρωες των τηλεοπτικών προγραµµάτων, που ζουν µέσα στη χλιδή και που ελάχιστοι εργάζονται σε κανονική εργασία, ο εθισµός στη βία, αλλά και η δραµατοποίηση των παραβάσεων των ανηλίκων από τον τύπο, µε φυσικό επακόλουθο την αύξηση του εγκλήµατος στο γενικό πληθυσµό, είναι µερικά από τα αρνητικά στοιχεία των µέσων, τα οποία έχουν σηµαντικό αντίκτυπο στους ανήλικους.

Στις µέρες µας παρατηρείται ένα µεγάλο χάσµα γενεών αφού οι νέοι εµφανίζουν νέους τρόπους συµπεριφοράς οι οποίοι τις περισσότερες φορές δεν είναι αποδεκτοί από τους ενήλικες. Οι ενήλικοι στιγµατίζουν αυτές τις συµπεριφορές ως

αντικοινωνικές µε αποτέλεσµα να δηµιουργείται µια µεγαλύτερη απόσταση µεταξύ των δύο ηλικιακών οµάδων. Ο νέος εµφανίζεται ως επαναστάτης, αφού αµφισβητεί κάθε αυθεντία και κατακρίνει τη γενεά των γονιών του. Στην εφηβεία θα αρνηθεί τους γονείς του, τα ιδανικά και τις αρχές του και θα αναζητήσει άλλα πρόσωπα για να ταυτιστεί µαζί τους. Εάν ο έφηβος τη στιγµή που αναζητεί αυτά τα πρόσωπα, δεν έχει λάβει επαρκείς κανόνες και αρχές από την οικογένεια του και δεν υπάρχει καλή επικοινωνία µεταξύ των µελών της, είναι πολύ εύκολο να µυηθεί σε παραβατικές συµπεριφορές.

Ένα σηµαντικό ρόλο για την ανάπτυξη και διάδοση προβληµατικών καταστάσεων που εµπλέκουν νέους διαδραµατίζει το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και ειδικότερα η «βιοµηχανία ελεύθερου χρόνου » που έχει αναπτυχθεί στις προηγµένες κοινωνίες. Η κατάσταση αυτή, έχει ως αποτέλεσµα την εµπορευµατοποίηση του ελεύθερου χρόνου των νέων και τη µετατροπή του σε ανταλλάξιµη σε χρήµα «υπηρεσία».

Η προσωπικότητα και η συµπεριφορά κάθε ατόµου διαµορφώνεται στην παιδική ηλικία. Οι νέοι σήµερα έρχονται σε επαφή µε φορείς που έχουν διαφοροποιηθεί από την παραδοσιακή τους µορφή. Ο θεσµός της οικογένειας διέπεται κρίση , το σχολείο έχει διαφοροποιηθεί σε µεγάλο βαθµό και οι δάσκαλοι αδυνατούν να αντιµετωπίσουν.

Αναλυτικότερα

Τα παιδιά αυτά και οι νέοι επιδίδονται συστηµατικά σε παράνοµες πράξεις, σχεδόν µόνιµα είναι αντιµέτωποι µε τον νόµο και είναι τακτικοί επισκέπτες των αστυνοµικών τµηµάτων και των δικαστηρίων ανηλίκων.

Οι πιο συνηθισµένες δραστηριότητες παραβατικής συµπεριφοράς που έχουν κατα-γραφεί στα αστυνοµικά δελτία είναι οι εξής :

α)Κακοποιήσεις άλλων ατόµων ανεξάρτητα από την ηλικία. β)Εκβιασµοί για την απόκρυψη µιας παράνοµης πράξης ή για να αποσπάσουν χρήµατα, κινητά τηλέφωνα κ.ά. γ)Κλοπές και ληστείες.

δ)Βανδαλισµοί. ε)Φόνοι.

Αποκορύφωµα όλων αυτών των συµπεριφορών είναι το συµβάν της Βέροιας.

- Τι φταίει, λοιπόν, που ένα ποσοστό ανηλίκων καταλήγουν στην παραβατική συµπεριφορά και στην εγκληµατικότητα ;

Οι έρευνες που έχουν γίνει και εξακολουθούν να γίνονται και η µελέτη των περιπτώσεων που έχουν καταγραφεί δείχνουν, ότι ένας σηµαντικός αριθµός ανηλίκων µε παραβατική συµπεριφορά και εγκληµατικότητα είναι άτοµα τα οποία:

α. Έχουν κακοποιηθεί και καταπιεστεί στις µικρές ηλικίες από το σπίτι. β. Έχουν βιώσει παραµέληση και, σε µερικές περιπτώσεις, εγκατάλειψη από το σπίτι. Πολλά από τα παιδιά αυτά είναι παιδιά διαζευγµένων γονέων ή µεγαλώνουν σε ιδρύµατα. γ. Μεγαλώνουν σε οικογενειακό περιβάλλον, στο οποίο καθηµερινά ζουν βίαιες σκηνές στις σχέσεις των γονέων τους, ή γίνονται µάρτυρες ανάλογων παραβατικών ή εγκληµατικών συµπεριφορών των γονέων τους. δ. Μεγαλώνουν σε οικογένειες µε νοσηρό κοινωνικό και ψυχολογικό κλίµα και έχουν πολλά ψυχικά τραύµατα.

Για την πρόληψη και την αντιµετώπιση της παραβατικής και εγκληµατικής συµπεριφοράς των παιδιών δεν υπάρχουν συνταγές που ισχύουν για όλους. Οι περιπτώσεις εξατοµικεύονται τόσο ως προς την αιτιολογία και τα συµπτώµατα όσο και ως προς τους τρόπους αντιµετώπισής τους. Μερικές µόνο αρχές και γενικούς κανόνες που ισχύουν για όλες τις περιπτώσεις καταγράφουµε παρακάτω, για να βοηθήσουµε τους γονείς να αισθανθούν ασφαλείς και ικανοί να χειρίζονται τα προβλήµατα των παιδιών τους µε επιτυχία, έχοντας πάντα στο µυαλό τους, ότι η πρόληψη είναι προτιµότερη από τη θεραπεία.

Η οικογένεια και στη συνέχεια το σχολείο έγκαιρα πρέπει να αναζητούν και να επισηµαίνουν τις θετικές και τις αρνητικές πλευρές των παιδιών. Αν στη συνέχεια προβάλλουν, ενισχύουν και τονίζουν τα θετικά αγνοώντας τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους αυξάνονται οι πιθανότητες να διαµορφώσουν καλή σχέση µε τα παιδιά και να µπορούν να παρεµβαίνουν αποτελεσµατικά στη διαµόρφωση της συµπεριφορά τους.

Γονείς και σχολείο πρέπει να παρακολουθούν συστηµατικά τη συµπεριφορά των παιδιών και σηµειώνουν τυχόν συµπτώµατα σαν αυτά που αναφέρονται παραπάνω, τα οποία µπορεί να σηµαίνουν κάτι για τη µελλοντική συµπεριφορά τους.

Οι γονείς πρέπει να είναι συνέχεια κοντά στο παιδί και να ικανοποιούν µε µέτρο τις ανάγκες του, ιδίως τις κοινωνικές και συναισθηµατικές. Είναι αλήθεια, ότι οι

σηµερινές συνθήκες ζωής και εργασίας δεν ευνοούν την εφαρµογή της αρχής αυτής, αλλά αυτό σε καµιά περίπτωση δεν νοµιµοποιεί τους γονείς να είναι µακριά από τα παιδιά τους.

Οι γονείς πρέπει να συζητούν µε τα παιδιά τους όσο περισσότερο µπορούν και να προβάλλουν συνέχεια θετικά πρότυπα.

Οι γονείς πρέπει να παρακολουθούν µε διακριτικότητα τα παιδιά τους. Πού συχνάζουν

τις ελεύθερες ώρες τους ; Ποιοι είναι οι φίλοι τους ; Τι κάνουν εκεί που πηγαίνουν ; κτλ.

Οι γονείς πρέπει να δείχνουν µε µέτρο και ανοχή στα παραπτώµατα των παιδιών τους, αλλά να συζητούν µαζί τους και να τα βοηθούν να µάθουν και να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος.

Οι γονείς πρέπει να θυµούνται, ότι σε κάθε περίπτωση, η αµοιβή είναι προτιµότερη από την ποινή. Κι αν πρέπει να επιβληθεί ποινή αυτή δεν επιτρέπεται να είναι τέτοια, ώστε να απαξιώνει τον άνθρωπο και να µειώνει την προσωπικότητά του. Μια στέρηση, για παράδειγµα, πραγµάτων που αρέσουν στο παιδί, µπορεί να είναι αρκετή για σωφρονισµό.

Όλα αυτά προϋποθέτουν τη δηµιουργία και διατήρηση καλής σχέσης παιδιού - γονιού, σεβασµό στην προσωπικότητά του.

Αν ο γονέας παρατηρεί στο παιδί του ασυνήθιστες συµπεριφορές που τον προβληµατίζουν, πρέπει να ακολουθήσει τα ακόλουθα βήµατα, απαντώντας στα αντίστοιχα ερωτήµατα:

α. - Γιατί το παιδί µου συµπεριφέρεται έτσι; Τι να φταίει άραγε; Ο γονέας προβληµατίζεται και προσπαθεί να ανακαλύψει παράγοντες που οδηγούν το παιδί στην εκδήλωση αντικοινωνικών συµπεριφορών.

β. - Μήπως εγώ κάνω λάθη στη στάση µου και στη σχέση µου µαζί του ; Πολλές φορές οι γονείς ανακαλύπτουν λάθη στους χειρισµούς των παιδιών τους.

γ. -Τι πρέπει να αλλάξω στη συµπεριφορά µου; Στα παιδιά, ιδίως στις µεγαλύτερες ηλικίες, αρέσει πολύ ο γονέας να αναγνωρίζει τα λάθη του, αισθάνονται υπερήφανα και γίνονται περισσότερο υπεύθυνα όταν ο γονέας έχει το θάρρος και την τόλµη να ζητά συγνώµη. Έτσι αυξάνεται η εµπιστοσύνη τους προς τους γονείς, χωρίς να µειώνεται το κύρος του γονέα, και διαµορφώνεται καλή σχέση µεταξύ τους.

δ. -Το τελευταίο βήµα αφορά ακραίες περιπτώσεις. Αν, παρά τις αλλαγές που κάνει ο γονέας στη δική του στάση και συµπεριφορά, και τη βελτίωση των συνθηκών του περιβάλλοντος, µετά από ένα εύλογο χρόνο δεν παρατηρεί ικανοποιητική βελτίωση στη συµπεριφορά του παιδιού, αλλά εξακολουθεί να εκδηλώνει παραβατική ή εγκληµατική συµπεριφορά, τότε χωρίς καθυστέρηση πρέπει να

συµβουλευτεί ένα ειδικό. Μάλλον θα χρειαστεί συστηµατική εργασία µε το παιδί

και την οικογένεια.

ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ Όπως όλες τις περιοχές στον πλανήτη µας έτσι και η Ευρωπαϊκή Ένωση πλήττεται από την παραβατικότητα των ανηλίκων. Γενικότερα οι ανήλικοι αποτελούν κατηγορία πληθυσµού µε ιδιαιτερότητες, τόσο ως προς την ψυχοσύνθεση και την ταυτότητά τους, όσο και ως προς τη νοµική ικανότητά τους σε σχέση µε τους ενήλικες. Αυτές οι ιδιαιτερότητες άλλοτε προσλαµβάνονται από τους ενήλικες ως «φυσιολογικές» και άλλοτε ως «µη φυσιολογικές». Έτσι, διαµορφώνεται ένα πλαίσιο αποδεκτών και µη αποδεκτών συµπεριφορών, που συνιστά και το µέτρο της κανονικότητας του ανήλικου, όπως αυτή γίνεται αντιληπτή από τους ενήλικες και από το σύστηµα θεσµών που αυτοί δηµιούργησαν. Η Αστυνοµία είναι η πρώτη επίσηµη µορφή κοινωνικού ελέγχου: Α)o ανήλικος παραβάτης έρχεται σε επαφή, µε τις ανεπίσηµες πηγές κοινωνικού ελέγχου (γονείς, δάσκαλοι, γειτονιά) Β)είναι ο πρώτος εφαρµοστής του δικαίου στο κατώφλι του συστήµατος της δικαιοσύνης ανηλίκων. Γ)Η πρόληψη της παραβατικότητας, αλλά και η παρέµβαση στις περιπτώσεις που έχουν τέλεση αξιόποινης πράξης, αποτελούν το κύριο έργο της, χωρίς όµως αυτό να σηµαίνει ότι δεν καταβάλλει προσπάθεια να παρέχει υπηρεσίες και σε περιπτώσεις όπου το παιδί είναι θύµα µιας αξιόποινης πράξης, όπως είναι οι περιπτώσεις κακοποίησης και εκµετάλλευσης.

∆)Παρακολουθεί τη διεθνή πραγµατικότητα και έχουµε συνεργασία µε τις αστυνοµίες άλλων χωρών για αντίστοιχα θέµατα, όπως επίσης έχει και επιδιώκει παράλληλα τη συνεργασία µε οποιοδήποτε φορέα, δηµόσιο ή ιδιωτικό που ασχολείται µε το παιδί. Από τις αρχές τις δεκαετίας του 1990 στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρατηρείται η συνεχής αύξηση της λεγόµενης µικροµεσαίας εγκληµατικότητας. Είναι ενδιαφέρον ότι η εγκληµατικότητα των ανηλίκων έχει τα πρωτεία σ' αυτή την εξέλιξη σε όλες τις χώρες της Ε. Ε. Πιο συγκεκριµένα, σε χώρες όπως η Γαλλία, η Γερµανία, η Ιταλία και η Μεγάλη Βρετανία η εγκληµατικότητα των ανηλίκων ξεπερνά το 20% της συνολικής εγκληµατικότητας. Ολοένα και µεγαλύτεροι αριθµοί νέων διολισθαίνουν προς τη συστηµατική κοινωνική απειθαρχία. Ένα δε µικρότερο, αλλά αυξανόµενο µέρος αυτών , διολισθαίνει στην παραβατικότητα, ακόµα και τη σοβαρή εγκληµατικότητα. Το πρόβληµα εµφανίζεται και ως κρίση των θεσµών η οποία δεν φαίνεται να είναι παροδική. Οι γονείς περιορίζουν τη φροντίδα τους προς τα παιδιά, αλλά και χάνουν το κύρος τους απέναντί τους. To σχολείο και η γειτονιά υποχωρούν ως θεσµοί που προσφέρουν συνοχή φροντίδα και νόηµα στη ζωή και σκοπούς για το µέλλον.Στις συνθήκες αυτές, συχνά το παιδί βρίσκεται σε κατάσταση ανοµίας και µόνιµης απογοήτευσης και οργής. Στην Ευρώπη και άλλες χώρες, η «δεύτερη γενιά» µεταναστών χαρακτηρίζεται από πολύ υψηλότερη παραβατικότητα και σκληρή εγκληµατικότητα σε σύγκριση µε άλλες κατηγορίες ανηλίκων. Είναι ενδιαφέρον ότι η εγκληµατικότητα των ανηλίκων στις ευρωπαϊκές χώρες (και την Ελλάδα) παρουσιάζει νέες µορφές που δεν έχουν συναντηθεί στο παρελθόν και µάλιστα σ' αυτές τις κλίµακες. Αυξάνονται η απειθαρχία. Η επιθετική συµπεριφορά, η σχολική και εξωσχολική βία. Επίσης, αυξάνονται τα συµµοριακά φαινόµενα και η ανάπτυξη µιας «κουλτούρας του δρόµου» που αντιτίθεται στην «κουλτούρα της πειθαρχίας των θεσµών».(Ο όρος συµµορία αναφέρεται σε βίαιες οµάδες που έχουν σχετικά µόνιµο χαρακτήρα, που ίσως διαθέτουν ιεραρχική δοµή και εσωτερική συνοχή και οι οποίες συνήθως επικεντρώνονται σε συγκεκριµένο είδος δραστηριοτήτων (Jones, 2000)). Ήδη από το 1600 υπάρχουν αναφορές συµµοριών νεαρών ατόµων που διασκέδαζαν µε το σπάσιµο τζαµιών, την καταστροφή ταβερνών και την προσβολή άλλων ατόµων. Η επικρατούσα άποψη εκείνης της εποχής ήταν:ότι τα παιδιά των φτωχών, αστικών περιοχών ήταν προβληµατικά και έχρηζαν ελέγχου. Αυτή η άποψη συντηρείται ως τις µέρες µας, δηλαδή ο σχηµατισµός συµµοριών είναι αποτέλεσµα της οικονοµικής βιωσιµότητας, αλλά πλέον προστίθενται και άλλες µεταβλητές, όπως το φύλο, το κοινωνικό status και η φυλή. Στις µεγάλες πόλεις εµφανίζονται στέκια νέων µε αυξανόµενα στοιχεία παραβατικότητας που φοβίζουν τους περαστικούς και τους περιοίκους. Η

εκτεταµένη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ - που αγγίζει και ηλικίες παιδιών του ∆ηµοτικού - εντείνει την κατάσταση. Οι µορφές αυτές παίρνουν ένα συστηµατικό και µόνιµο χαρακτήρα. χάνοντας το συνηθισµένο παλαιότερα συγκυριακό και ευκαιριακό τους χαρακτήρα της «νεανικής ανεµελιάς». Το φαινόµενο της παραβατικότητας ανηλίκων είναι πολυσύνθετο και πολυδιάστατο και η αντιµετώπιση του, απαιτεί δράση σε διάφορα επίπεδα τα οποία είναι: Κινήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Μείωση της Νεανικής Παραβατικότητας Σύµφωνα µε µελέτες οι παραβατικοί νέοι, ως επί το πλείστον, ανήκουν στην υπό-οµάδα των παιδιών µε σοβαρή ∆ιαταραχή ∆ιαγωγής (∆.∆.). Ο όρος ∆ιαταραχή ∆ιαγωγής (∆.∆.) είναι ψυχιατρικός και αναφέρεται σε παιδιά και νέους που εκδηλώνουν επαναλαµβανόµενη και επίµονη αντικοινωνική συµπεριφορά (π.χ. επιθετικότητα, φυγές από το σπίτι, αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο, βασανισµό ζώων) και παραβατικές δράσεις (π.χ. χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, χρήση όπλων, κλοπές, εµπρησµοί). Έτσι έχουν γίνει κάποιες θεραπευτικές προσεγγίσεις για αυτό το φαινόµενο µε την λειτουργία ενός προγράµµατος .Οι δύο θεραπευτικές προσεγγίσεις που έχουν αξιολογηθεί και επιστηµονικά τεκµηριωθεί ως αποτελεσµατικές στη µείωση υποτροπής και στην αύξηση των κοινωνικών συµπεριφορών στηρίζονται στη συστηµική προσέγγιση και είναι: (α) η λειτουργική θεραπεία οικογένειας (functional family therapy - FFT) (β) η πολυσυστηµική θεραπεία (multisystemic therapy – MST). H λειτουργική θεραπεία οικογένειας στοχεύει στην αλλαγή συµπεριφοράς του ατόµου σε συνάρτηση µε αλλαγές στις λειτουργίες της οικογένειας του και του ευρύτερου περιβάλλοντος. Αποβλέπει επίσης στην τροποποίηση των συνθηκών επικινδυνότητας και ενίσχυση των παραγόντων προστασίας ενώ προάγει τη γενίκευση, τη διατήρηση και την υποστήριξη των εφικτών (µακροχρονίως) αλλαγών που επιφέρει. Η πολυσυστηµική θεραπεία αποτελεί παράδειγµα καινοτόµου µοντέλου αποτελεσµατικής παρέµβασης. Οι βασικοί άξονες αυτού του προγράµµατος περιγράφονται ως εξής:

Πρώτον, το πρόγραµµα στοχεύει στη βελτίωση της ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας των νέων και των οικογενειών τους, έτσι ώστε η ανάγκη για την τοποθέτηση του νέου σε δοµές εκτός οικογένειας να µειωθεί δραστικά. Προκειµένου να πετύχει το στόχο του το πρόγραµµα επιχειρεί να λάβει υπόψη τους γνωστούς αιτιολογικούς παράγοντες της παραβατικότητας τόσο σε εξατοµικευµένο όσο και σε ολιστικό επίπεδο. ∆εύτερον η προσέγγιση επικεντρώνεται όχι µόνο στον έφηβο αλλά και στο οικογενειακό και στο ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον (σχολείο, γειτονιά, στήριξη στην κοινότητα, συνοµήλικοι). Παράδειγµα αποτελούν οι παρεµβάσεις στην οικογένεια, οι οποίες επικεντρώνονται στην προώθηση της ικανότητας των γονέων να αναλάβουν το ρόλο της επίβλεψης/επιτήρησης και πειθαρχίας του νέου. Εδώ το πρόγραµµα αξιολογεί ποιοί παράγοντες παρεµποδίζουν την επιβολή πειθαρχίας από τους γονείς και δρα αναλόγως. Συχνά παρατηρείται ότι η έλλειψη κοινωνικής στήριξης, η ψυχιατρική διαταραχή του γονέα και η γονική χρήση οινοπνευµατωδών ή άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών αποτελούν εµπόδιο στην εφαρµογή του προγράµµατος. Σε µια τέτοια περίπτωση προσφέρεται ατοµική βοήθεια στους γονείς. Τρίτον βασικός στόχος του προγράµµατος είναι η αποµάκρυνση του εφήβου από τις υποπολιτισµικές οµάδες και η ανάπτυξη εναλλακτικών σχέσεων µε "κοινωνικούς" συνοµήλικους. Οι γονείς αποτελούν το κλειδί στην εκπλήρωση αυτού του στόχου. Τέταρτον, παρεµβάσεις εκπαιδευτικής και επαγγελµατικής κατάρτισης που έχουν ως στόχο την αύξηση της ικανότητας του νέου για µελλοντική εργασία και οικονοµική αυτάρκεια. Παρακάτω παρατίθενται κάποια σχεδιαγράµµατα που αφορούν γενικότερα χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι καταστάσεις εγκληµατικότητας που επικρατούν σε αυτές. Σε αυτά παρουσιάζονται οι πάραβατικότητες και εγκληµατικότητες που δεν έχουν συµβεί µόνο νεανικές.

Κρατούµενοι σε φυλακές

ΒΡΕΤΑΝΙ

Α

ΟΛΛΑΝ∆ΙΑ

∆ΑΝΙΑ

ΣΟΥΗ∆ΙΑ

ΠΟΛΩΝΙΑ

ΡΟΥΜΑΝΙ

Α

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΑΥΣΤΡΙΑ

ΙΤΑΛΙΑ

ΓΑΛΛΙΑ

ΠΟΡΤΟΓΑ

ΛΛΙΑ

ΙΣΠΑΝΙΑ

Εγκληµατικότητα ανηλίκων στις Ηνωµένες Πολιτείες Η µελέτη του συσχετισµού του περιβάλλοντος της πόλης µε την εγκληµατική

συµπεριφορά, ξεκινά από το 19ο αιώνα . Από τότε που ξεκίνησαν οι πρώτες

χαρτογραφικές µελέτες της εγκληµατικότητας, έως και σήµερα που

πραγµατοποιούνται οι σύγχρονες έρευνες ενδοαστεακής κατανοµής του

εγκλήµατος, αναζητείται η σχέση µεταξύ περιβάλλοντος και εγκληµατικής

συµπεριφοράς.

Ξεκινώντας µε µια σύντοµη αναφορά στο θεωρητικό υπόβαθρο της οικολογικής

προσέγγισης της εγκληµατικότητας, δεν θα µπορούσαµε να µην αναφερθούµε

στους Quetelet και Querry, ως τους πρώτους µελετητές της ενδοαστεακής

κατανοµής του εγκλήµατος. Και οι δύο µαζί, ιδρυτές της περίφηµης

Γαλλοβελγικής Χαρτογραφικής Σχολής , θέτουν τις βάσεις µέσα στα πλαίσια του

Θετικιστικού προτύπου, για τη µεταστροφή από τις βιολογικές και ψυχιατρικές

προσεγγίσεις του εγκλήµατος, σε έναν καθαρά κοινωνιολογικό προσανατολισµό.

Στη συνέχεια ακολουθούν οι θεωρητικές απόψεις και το µοντέλο των πέντε

οµόκεντρων ζωνών των Park, Burgess και McKenzie, σύµφωνα µε το οποίο, οι

συνοικίες µε τα υψηλότερα ποσοστά εγκληµατικότητας συγκεντρώνονται στο

εµπορικό κέντρο της πόλης, παρά τη µεγάλη κινητικότητα του πληθυσµού.

Με το µοντέλο αυτό συµφωνεί και η πρωτοποριακή έρευνα των Shaw και McKay,

ενώ οι ίδιοι θεµελιώνουν το συσχετισµό της εγκληµατικότητας µε τη γεωγραφική

κατανοµή της, µέσα από την έννοια της κοινωνικής αποδιοργάνωσης (Ο όρος

κοινωνική αποδιοργάνωση χρησιµοποιήθηκε πρώτα από τους Thomas W.I. και

Znaniecki F. το 1920, βλ. Adler F., Mueller G., και Laufer W., 1995:119, και Lanier

M.M., 1998:188-189).

Ως κοινωνική αποδιοργάνωση ορίζεται από τους ερευνητές η αδυναµία της

κοινότητας να µεταδώσει τις κοινές αξίες στους κατοίκους της και να διατηρήσει

ενεργούς κοινωνικούς ελέγχου , ενώ ως κοινωνικός έλεγχος νοείται η ικανότητα

της κοινωνίας να αυτορυθµίζεται επί τη βάσει αρχών και αξιών που η ίδια έχει

θέσει .

Οι παράγοντες που εντείνουν δε την κοινωνική αποδιοργάνωση είναι: η

οικονοµική κατάσταση, η εθνική ετερογένεια και η πληθυσµιακή κινητικότητα.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο κοινωνικά αποδιοργανωµένες περιοχές καθίσταται ανίκανες

να ασκήσουν κάποιον εγκληµατοπροληπτικό έλεγχο στους ανηλίκους, µε

αποτέλεσµα αυτοί να υιοθετούν παραβατικές συµπεριφορές στο πλαίσιο των

συµµοριών.

∆εν πρέπει να ξεχνάµε και το µεγάλο θέµα της σύνδεσης της ζωής στην πόλη µε

την εγκληµατικότητα, κάτι που έκανε αρκετούς ερευνητές να ασχοληθούν µε αυτό.

Οι περισσότερες θεωρίες της αστικής κοινωνιολογίας, µερικές από τις πιο γνωστές

η κλασσική κατεύθυνση, η συστηµική προσέγγιση και η υποπολιτισµική

θεωρία, διαπιστώνουν µία αιτιώδη σχέση ανάµεσα στην αστυφιλία, δηλ. τη

συγκέντρωση του πληθυσµού στις πόλεις (urbanism) και την αστική συµπεριφορά,

δηλ. τη συµπεριφορά των κατοίκων των πόλεων (urbanity). Κι ενώ ο πρώτος όρος

αναφέρεται στα δοµικά χαρακτηριστικά των πόλεων όπως: το µεγάλο γεωγραφικό

µέγεθος, η ετερογένεια του πληθυσµού και η πληθυσµιακή πυκνότητα, ο δεύτερος

αντικατοπτρίζει τα ψυχολογικά και συµπεριφορικά γνωρίσµατα των ατόµων της

πόλης .

Ποια είναι όµως τα κύρια χαρακτηριστικά των σύγχρονων µεγαλουπόλεων και πώς

αυτά επιδρούν στον πληθυσµό, µε ιδιαίτερη έµφαση στους ανηλίκους, ως προς την

εµφάνιση συµπεριφορών που ευνοούν την έξαρση της βίας και της

παραβατικότητας;

Προηγουµένως, είδαµε τη Σχολή του Σικάγο να µελετάει τον άνθρωπο σε σχέση

µε το περιβάλλον του, χρησιµοποιώντας µάλιστα και αναλογίες ανάµεσα στην

οργάνωση της ανθρώπινης κοινωνίας µέσα στο χώρο και την οικολογία των φυτών

και των ζώων (Heathcote F., 1995:353). Όπως τα φυτά και τα ζώα δεν µπορούν να

επιβιώσουν σωστά, αν δεν διαθέτουν τον απαιτούµενο ζωτικό χώρο, έτσι και οι

άνθρωποι δεν µπορούν να συµβιώσουν αρµονικά µέσα στο περιβάλλον τους, όταν

οι κοινωνικές οµάδες στις οποίες ανήκουν, βρίσκονται εγκατεστηµένες σε

περιβαλλοντικά υποβαθµισµένες περιοχές.

Οι εµπειρικές προσεγγίσεις συµφωνούν ότι στις σύγχρονες πόλεις τα κοινωνικά

προβλήµατα και η βία αυξάνουν έντονα, µέσα από την υποβάθµιση της ποιότητας

ζωής. Και όταν µιλάµε για ποιότητα ζωής, αυτή µεταφράζεται µε όρους του

φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος όπως: η ανισοκατανοµή χρήσης γης, η

µεγάλη πληθυσµιακή πυκνότητα και πυκνοκατοίκηση, ο αρχιτεκτονικός και

πολεοδοµικός σχεδιασµός των σύγχρονων οικιστικών συγκροτηµάτων, και

τέλος, η εθνική και πολιτισµική ετερογένεια. Ένας συνδυασµός από τις

παραπάνω παραµέτρους του αστικού χώρου, συνθέτει ένα περιβάλλον, το οποίο

µπορεί να επιδράσει αρνητικά, υποθάλποντας τη βία, την επιθετικότητα, και την

παρεκκλίνουσα συµπεριφορά των νέων, ιδιαίτερα την οµαδική.

Η συλλογική και οµαδική φύση των νεανικών παραβατικών συµπεριφορών και

των παρεκκλινόντων στυλ, εκφράζεται, πρώτα απ’ όλα, στον υποπολιτισµικό τους

χαρακτήρα. Για να προσδιορίσουµε όµως την έννοια της υποκουλτούρας,

χρειάζεται να εξετάσουµε, έστω και πολύ συνοπτικά την έννοια της κουλτούρας,

καθώς επίσης και τη µεταξύ τους σχέση.

Ο όρος κουλτούρα αποτελεί τις χαρακτηριστικές εκείνες κανονικότητες, που

συνάγονται από την εµπειρική παρατήρηση της ανθρώπινης συµπεριφοράς σε µια

δεδοµένη κοινωνία. Από συµπεριφορική άποψη, η κουλτούρα, σύµφωνα µε τον

Firth, είναι το σύνολο της εκµαθηµένης συµπεριφοράς που έχει αποκτηθεί

κοινωνικά. Οι περισσότερες κουλτούρες χαρακτηρίζονται από εµφανείς αντιθέσεις

και αντιφάσεις. Η έννοια της υποκουλτούρας ενσαρκώνει µια τέτοια αντίθεση

.Γενικά, οι περισσότεροι µελετητές, συµφωνούν στη διαπίστωση ότι ο

υποπολιτισµός διαµορφώνεται για να επιλύσει προβλήµατα, στα οποία η επίσηµη

ή η κυρίαρχη κουλτούρα δεν δίνει διέξοδο.

Παρά τη δυσκολία αναζήτησης ενός εννοιολογικού ορισµού για τη συµµορία, είναι

διακριτά τα στοιχεία που διαφοροποιούν αυτήν από την απλή συνένωση ή οµάδα

για τη διάπραξη παράνοµων πράξεων (συνήθης νοµικός ορισµός) και την

παραβατικότητα της συµµορίας (gang delinquency), από την οµαδική εκδήλωση

παραβατικής συµπεριφοράς (group delinquency) .

Ο όρος «συµµορία» αναφέρεται συνεπώς, στην οµάδα νεαρών ατόµων εν

προκειµένω (εφόσον µιλάµε για συµµορίες ανηλίκων), οι δραστηριότητες των

οποίων περιλαµβάνουν εγκληµατικές πράξεις, αλλά δεν περιορίζονται µόνο σε

αυτές (Μανουδάκη Θ., 1998:1144).

Στο σηµείο αυτό θεωρείται σκόπιµο να σηµειωθεί ότι οµάδες ανηλίκων που

συµµετέχουν σε µια υποκουλτούρα, αλλά δεν διαπράττουν εγκληµατικές ή

παραβατικές πράξεις, δεν θεωρούνται ως συµµορία. ∆ηλ., η συµµορία νοείται

µόνο ως µια µορφή παραβατικής υποκουλτούρας. Η διάπραξη επίσης,

παραβατικών πράξεων από µόνη της δεν είναι αρκετή για το χαρακτηρισµό της

οµάδας ως συµµορίας. Απαιτείται και η ύπαρξη κάποιων άλλων χαρακτηριστικών

όπως οι στενοί δεσµοί µεταξύ των µελών της οµάδας, τα αισθήµατα

αλληλοϋποστήριξης και αλληλεγγύης, η συντονισµένη δράση, καθώς και η ύπαρξη

κάποιας µορφής ιεραρχίας, έστω και χαλαρής (Μανουδάκη Θ., 1998:1144). Η

οργανωµένη δοµή και η ιεραρχία, είναι τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των

συµµοριών σε αντίθεση µε τις υπόλοιπες παραβατικές οµάδες ανηλίκων, οι οποίες

όµως δεν συνιστούν συµµορίες (για τη διαφορά µεταξύ τους, βλ. Curry G.D. και

Spergel I.A., 1992:274 και των ιδίων, 1988:382).

Έτσι, οι συµµορίες ανηλίκων:

- Περιλαµβάνουν κυρίως νεαρά αγόρια ηλικίας δέκα έως είκοσι ετών (Klein M.W.,

1998:113). Τελευταία παρατηρούνται και συµµορίες µεταξύ κοριτσιών, αλλά

αποτελούν ακόµη σπάνιο φαινόµενο. Οι έρευνες στο χώρο των συµµοριών

κοριτσιών απέδειξαν πως αυτές υπάρχουν σε δύο µορφές: είτε βοηθητικές στις

συµµορίες των αγοριών, είτε ενσωµατώνονται σε αυτές των αγοριών. Αυτόνοµες

γυναικείες συµµορίες, παρατηρούνται εξαιρετικά σπάνια (Klein M.W., 1998:115,

ενώ για µια συνοπτική παρουσίαση της κατάστασης που επικρατεί όσον αφορά τις

συµµορίες των νεαρών κοριτσιών στην Αµερική, βλ. Miller J., 2001).

- ∆ρουν κατά το µεγαλύτερο ποσοστό, στο εσωτερικό των µεγάλων πόλεων. Οι

περισσότερες έρευνες διαπίστωσαν ότι οι συµµορίες ανηλίκων εµφανίζονται

κυρίως στις µεγάλες πόλεις άνω των 200.000 κατοίκων (στο συµπέρασµα αυτό

καταλήγουν µεταξύ άλλων οι έρευνες των Miller (1982) και Curry, Fox, Ball and

Stone (1993). Και για τις δύο έρευνες, βλ. Howell J.C., 1994:498, 504, καθώς

επίσης Howell J.C., 1995:262-266).

- Οι συµµορίες συµµετέχουν σε ένα πλήθος αδικηµάτων και όχι σε ένα

συγκεκριµένο είδος εγκληµατικής δραστηριότητας (εξαιρούνται οι συµµορίες που

εξειδικεύονται σε ένα είδος εγκληµατικότητας). Επίσης, η βία που ασκούν, σπάνια

καταλήγει να είναι θανατηφόρα, αν και παρατηρείται πως έχει αυξηθεί το ποσοστό

των θανάτων από τις βίαιες συµπλοκές µεταξύ των συµµοριών, ως αποτέλεσµα της

αυξηµένης κατοχής όπλων, κατά τις τελευταίες δεκαετίες (Zimring F.E., 1998:89

και Howell J.C., 1994:499-500).

- ∆ιακρίνονται ως προς τη δοµή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους σε

επιµέρους κατηγορίες. Σύµφωνα µε την έρευνα που διεξήγαγαν οι Klein και

Maxson (Klein και Maxson, 1996) έχουµε τις εξής τρεις: τις παραδοσιακές

(traditional), τις µικτές (compressed) και τις εξειδικευµένες (specialty)

συµµορίες. Καθεµιά από αυτές έχει τη δική της έκταση, διάρκεια, σύνθεση και

είδος εγκληµατικών δραστηριοτήτων.

- Τέλος, οι συµµορίες διευκολύνουν κατά κοινή οµολογία την παραβατική

συµπεριφορά και αυτό µπορεί να επιτευχθεί µε δύο τρόπους (Χάϊδου Α., 1996:162,

Loeber R. και Farrington D.P., 1998:164-165 και Howell J.C., 1994:502).Το άτοµο

µε την είσοδό του στην οµάδα, µαθαίνει τις αξίες και ενστερνίζεται τα πρότυπα

που το οδηγούν στην εκδήλωση συµπεριφορών, οι οποίες χαρακτηρίζονται από

την ευρύτερη κοινωνία ως παραβατικές. Από την άλλη, το άτοµο που για

οποιοδήποτε λόγο έχει υιοθετήσει παρεκκλίνουσα συµπεριφορά, οδηγείται σε

κάποια υποπολιτισµική οµάδα, η οποία θα του παρέχει τη στήριξη για τη συνέχιση

αυτής της συµπεριφοράς. Εξάλλου, όπως έχει αποδειχθεί από την

εγκληµατολογική έρευνα, η νεανική παραβατικότητα θεωρείται ότι ξεκινά ως

οµαδική διαδικασία (Erickson M.L. και Jensen G.F., 1977, Zimring F.E., 1998:29

και Katz J., 2000:183) και ότι η νεανική παραβατική συµµορία ανοίγει το δρόµο

για την εγκληµατικότητα, ιδίως τη σοβαρή και βίαιη (συγκεκριµένα οι Thornberry

T.P., κ.ά. (1993), έχουν αναπτύξει τρεις εξηγηµατικές υποθέσεις -selection model,

facilitation model, enhancement model-, µελετώντας την εγκληµατική καριέρα των

µελών των συµµοριών πριν, κατά τη διάρκεια και µετά τη συµµετοχή τους στη

συµµορία, βλ. Thornberry T.P., κ.ά., 1993:55-87 καθώς επίσης, Battin S.R., κ.ά.,

1998:93-111 και Esbensen F. και Huizinga D., 1993:565-589).

Ξεκινώντας από τα αστικά περιβάλλοντα των Η.Π.Α., αυτός που έδωσε µια

σηµαίνουσα ερµηνεία για τον σχηµατισµό των συµµοριών ανηλίκων στις

αµερικανικές πόλεις, ήταν ο William Julius Wilson. Μέσα από τα δύο σηµαντικά

έργα του (1987, 1996), προσπάθησε να εξηγήσει την δηµιουργία των

εγκληµατικών συνθηκών που επικρατούν σε µια συνοικία στο εσωτερικό της

πόλης, µέσα από τις αλλαγές που επιτελούνται σε µακρο-οικονοµικό επίπεδο

(Jankowski M.S., 2003:197).

διατυπώνει δύο υποθέσεις για την αύξηση των συνοικιών µε υψηλά ποσοστά

φτώχειας και κατ’επέκταση εγκληµατικότητας κι ιδιαιτέρως της νεανικής: η πρώτη

είναι οι περιορισµένες επαγγελµατικές προοπτικές των εργαζοµένων από τα

χαµηλά στρώµατα, λόγω των ραγδαίων οικονοµικών αλλαγών στην οικονοµική

οργάνωση των µετα-βιοµηχανικών κοινωνιών. Συγκεκριµένα, η απεγκατάσταση

των βιοµηχανιών από το κέντρο στην περιφέρεια δηλ., η απο-βιοµηχάνιση των

αστικών περιοχών (όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Kasarda J.D. και άλλοι, µέσα

σε µια εικοσαετία από το 1967 έως και το 1987 το Σικάγο έχασε το 60% των

παραγωγικών επαγγελµάτων, το Detroit το 51%, η Νέα Υόρκη το 58% και η

Φιλαδέλφεια το 64%., βλ. Curtis R., 1998:1243), οδήγησε στον εργασιακό

αποκλεισµό όσων δεν διέθεταν τα απαραίτητα προσόντα ή δεν είχαν την

δυνατότητα (οικονοµική), να ακολουθήσουν τη «µετανάστευση» των

επαγγελµάτων τους. Στην προκειµένη περίπτωση, οι ανειδίκευτοι αφρο-αµερικανοί

εργάτες στο κέντρο των αστικών περιοχών (Sampson R.J., 1997:62 και Wilson

W.J., 1997:193-194).

Η δεύτερη υπόθεση είναι η αλλαγή στην κοινωνική σύνθεση του πληθυσµού

(concentration effects) (Sampson R.J., 1997:62 και Wilson W.J., 1997:193-194)

στο εσωτερικό των µεγάλων πόλεων. Ενώ µέχρι τη δεκαετία του ’70 τα χαµηλά

και µεσαία στρώµατα των αφρο-αµερικανικών οικογενειών διέµεναν στις περιοχές

του ίδιου «γκέτο» (Wilson W.J., 1997:194), κατά τις τελευταίες δεκαετίες οι αφρο-

αµερικανοί των µεσαίων στρωµάτων ακολουθούν τα επαγγέλµατά τους κι

εγκαθίσταται στις συνοικίες των λευκών οικογενειών που βρίσκονταν στην

περιφέρεια (Quillian L., 1999:3). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, στα αστικά κέντρα

συγκεντρώνονται τα πιο µειονεκτικά και περιθωριοποιηµένα τµήµατα του

πληθυσµού των αφρο-αµερικάνων (Wilson W.J., 1987:49) νεαρών κυρίως ατόµων

(δηµιουργία urban underclass σύµφωνα µε Wilson), τα οποία βιώνουν έντονα τον

κοινωνικό και επαγγελµατικό αποκλεισµό που υφίστανται και για τον λόγο αυτό

εµπλέκονται συχνά σε παράνοµες δραστηριότητες για να επιβιώσουν όπως για

παράδειγµα, προβαίνουν στη δηµιουργία συµµοριών κι επιδίδονται σε πράξεις

βίας (ενδεικτικά αναφέρουµε πως το 1990 το 16% των λευκών νεαρών ατόµων

ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας, σε σχέση µε το 45% των αφρο-

αµερικανών, ενώ ελάχιστα λευκά γκέτο υπήρχαν. Σε αντίθεση µε τους αφρο-

αµερικάνους, όπου επτά στους οχτώ το 1990, διέµεναν στα γκέτο των

µητροπολιτικών περιοχών, βλ. Marshall I.H., 1997:8).

Η κατάσταση δεν διαφοροποιείται εντυπωσιακά στις περισσότερες Ευρωπαϊκές

χώρες και στην προσπάθειά µας να καταγράψουµε το γενικότερο πλαίσιο

εµφάνισης των συµµοριών ανηλίκων στην Ευρώπη, µελετήσαµε τέσσερις χώρες,

την Αγγλία, τη Γερµανία, τη Γαλλία και την Ελλάδα. Η επιλογή έγινε λαµβάνοντας

υπόψη το γεγονός πως οι χώρες αυτές παρουσιάζουν πιο έντονο το πρόβληµα των

συµµοριών ανηλίκων, µε µόνη εξαίρεση τη χώρα µας. Στην Ελλάδα, αν και οι

ανήλικοι τα τελευταία χρόνια στρέφονται περισσότερο σε πιο συλλογικές και

οργανωµένες µορφές τέλεσης παραβατικών πράξεων, οι συµµορίες αυτές δεν

παρουσιάζουν τα χαρακτηριστικά αυτών που συναντούµε στις Η.Π.Α. και σε

ορισµένες χώρες της Ευρώπης, όπως για παράδειγµα, δεν συνιστούν εγκληµατικές

υποκουλτούρες, δεν επιδίδονται σε συστηµατική βία και δεν ακολουθούν αυστηρές

διαδικασίες (Παπαθεοδώρου Θ., 2002:199).

νόµο) (για µια αναλυτικότερη διάκριση των δύο προτύπων, βλ. Courakis. Ν.,

2004:251-273, Χάϊδου Α., 1989:46-47, Σπινέλλη Κ., 1992:87-90 και Πιτσελά Α.,

2000:37-70).

Τελευταία, επιδιώκεται διεθνώς και εν µέρει έχει επιτευχθεί στον ευρωπαϊκό χώρο,

η µεταρρύθµιση του ποινικού δικαίου των ανηλίκων. Ο κοινός παρανοµαστής στις

νοµοθετικές τροποποιήσεις ή στα µεταρρυθµιστικά σχέδια των κρατών µελών,

ενισχύθηκε από την ανάγκη πολλών χωρών να εναρµονίσουν τις νοµοθεσίες τους

µε τους διεθνείς κανόνες και συγκεκριµένα τους «Ελάχιστους ή Στοιχειώδεις

Κανόνες για την Απονοµή της ∆ικαιοσύνης σε Ανηλίκους» ή «Κανόνες του

Πεκίνου» (the Beijing Rules) του 1985 και τη «∆ιεθνή Σύµβαση για τα

∆ικαιώµατα του Παιδιού» Συνοπτικά, τα κύρια χαρακτηριστικά των συµµοριών

ανηλίκων της Ευρώπης και των Η.Π.Α. είναι: α) δηµιουργούνται σε εξαθλιωµένες

και υποβαθµισµένες περιοχές, κατά πλειοψηφία στο εσωτερικό των

µεγαλουπόλεων, β) περιλαµβάνουν αγόρια νεαρής ηλικίας που ανήκουν σε

µειονοτικές ή µεταναστευτικές οµάδες και που βιώνουν έντονα καταστάσεις

περιθωριοποίησης και αποκλεισµού (κοινωνικού και επαγγελµατικού), γ) οι

συµµορίες της Ευρώπης εµφανίζουν πιο χαλαρή οργάνωση και δοµή σε σχέση µε

αυτών της Αµερικής (όπου συναντούµε κυρίως τις παραδοσιακές συµµορίες) και

δ) οι συµµορίες ανηλίκων επιδίδονται κυρίως σε εγκλήµατα βίας.

Ως προς την αντιµετώπιση των νεαρών παραβατών επικρατούν δυο πρότυπα, του

αυταρχικού και του φιλελεύθερου. Κατ’αρχάς να υπενθυµίσουµε το γεγονός, πως

οι ανήλικοι αντιµετωπίζονται στην εποχή µας µ’ ένα ξεχωριστό δίκαιο και όχι µε

βάση τις γενικές ρυθµίσεις που ισχύουν για τους ενήλικες εγκληµατίες. Το δίκαιο

αυτό, που ονοµάζεται «ποινικό δίκαιο ανηλίκων» (juvenile justice), έχει πλέον

αποκτήσει τις δικές του αρχές, σκοπούς και χαρακτήρα (Κουράκης Ν., 2004:1).

Αφενός αποβλέπει στη διαπαιδαγώγηση του ανηλίκου και την αποτροπή τέλεσης

εκ µέρους του νέων αδικηµάτων και όχι στην τιµώρησή του ή την ανταπόδοση του

διαπραχθέντος αδίκου, ενώ αφετέρου, τα χρησιµοποιούµενα µέσα για την

εκπλήρωση των σκοπών του, δεν έχουν πολλές φορές αµιγώς ποινικό χαρακτήρα,

ιδίως µάλιστα όταν ο ανήλικος δεν έχει τελέσει ακόµη κάποια αξιόποινη πράξη

(Κουράκης Ν., 2004:2). Γι’ αυτό άλλωστε ορισµένοι συγγραφείς διακρίνουν

ανάµεσα σε δίκαιο ανηλίκων µε ευρεία έννοια (πρόκειται για το σύνολο των

κανόνων δικαίου που ασχολούνται µε τους ανηλίκους) και σε δίκαιο ανηλίκων µε

στενή έννοια, το οποίο διακρίνεται περαιτέρω σε ποινικό δίκαιο ανηλίκων (γι’

αυτούς που έχουν παραβεί το νόµο) και σε δίκαιο πρόνοιας ανηλίκων (για όσους

έχουν δυσχέρειες κοινωνικής προσαρµογής και διατρέχουν άµεσο κίνδυνο να

παραβούν τον ποινικό του Ο.Η.Ε. του 1989 (Πιτσελά Α., 2000:99). Κάτι το οποίο

ακολούθησε και η χώρα µας από το 2001 και µετά, µε την εισαγωγή πλήθους

αναµορφωτικών µέτρων (Κουράκης Ν., 2004:330). Τις τελευταίες δεκαετίες

πάντως, φαίνεται να επικρατεί διεθνώς συµφωνία όσον αφορά τις στρατηγικές

αντιµετώπισης της παραβατικής συµπεριφοράς των ανηλίκων, µε τη χρήση

εναλλακτικών ποινών, της αποεγκληµατοποίησης, της αποφυγής εγκλεισµού

σε ιδρύµατα και της δίκαιης δίκης (Σπινέλλη Κ., 1992:136).

Κι ενώ στην Ευρώπη γίνονται προσπάθειες οµογενοποίησης του ποινικού δικαίου

ανηλίκων, στις Η.Π.Α., τη γενέτειρα του πρώτου στον κόσµο δικαστηρίου

ανηλίκων, παρατηρούνται αντιφατικές εξελίξεις. ∆ηλαδή, αφενός προσπάθειες

αποϊδρυµατοποίησης και αποεγκληµατοποίησης των παραβάσεων status (των

ειδικών ποινικών αδικηµάτων τα οποία δεν ισχύουν για τους ενήλικες), αφετέρου

αυστηρή αντιµετώπιση απέναντι στα εγκλήµατα βίας (για το θέµα αυτό, βλ.

Κουράκη Ν., 1978).

Η πολιτική των “Three Strikes” δηλ. οι δράστες βίαιων εγκληµάτων µετά την

τέλεση της τρίτης πράξης βίας καταδικάζονται υποχρεωτικά σε ισόβια στέρηση

της ελευθερίας χωρίς τη δυνατότητα κάποτε να απολυθούν (για την πολιτική των

«Three Strikes and you’re Out», βλ. D’ Alessio S.J. 1997 και Schichor D., 1997), η

λειτουργία των “Boot Camps”, δηλαδή ενός σκληρού καθεστώτος στις φυλακές

για νεαρούς δράστες που εκτίουν µικρής διάρκειας ποινές (shock incarceration),

καθώς και η αυξανόµενη εκδίκαση των υποθέσεων µε ανήλικους παραβάτες από

τα κοινά ποινικά δικαστήρια (και κατ’ επέκταση η επιβολή της ποινής της

φυλάκισης) (Kupchik A., 2004:150, του ιδίου, 2003:439, Maxwell S.R., 1999:403-

404 και Zimring F.E., 1998:109-112), αποτελούν µερικά µόνο παραδείγµατα, της

Αµερικανικής αντεγκληµατικής πολιτικής.

Όσον αφορά την ποινική µεταχείριση των ανηλίκων στη χώρα µας, δεν φαίνεται

να υπάρχει µια ενιαία τάση αυστηροποίησης ή µη των ποινών που επιβάλλονται γι’

αυτούς κατά τα τελευταία έτη. Ωστόσο, οφείλουµε να παρατηρήσουµε σύµφωνα

µε τα στοιχεία των ∆ικαστηρίων Ανηλίκων, πως κυρίαρχος τρόπος αντιµετώπισης

της νεανικής παραβατικότητας, είναι η επιβολή αναµορφωτικών µέτρων, ενώ ένας

σχετικά µικρός αριθµός παραβατικών ανηλίκων υποβάλλονται σε κάποιο µέτρο

ποινικού σωφρονισµού ή εγκλεισµού σε ίδρυµα αγωγής.

Από την άλλη πλευρά, ολοένα και περισσότερο γίνεται αποδεκτή τις τελευταίες

δεκαετίες, η ιδέα της αντιµετώπισης της εγκληµατικότητας στον τόπο στον οποίο

δηµιουργείται, µε τη βοήθεια των ανθρώπων οι οποίοι πλήττονται από αυτήν. Η

κοινοτική πρόληψη θεωρείται ότι µπορεί να ενισχύσει τους κοινωνικούς δεσµούς

στη σύγχρονη εποχή και έτσι να µειώσει τη διάπραξη αδικηµάτων και ταυτόχρονα

τον φόβο του εγκλήµατος (Λαµπροπούλου Έ., 2003:777-778).

Οι πολιτικές που αξιοποιούν το ρόλο της κοινότητας στον έλεγχο της

εγκληµατικότητας και ιδιαιτέρως της νεανικής, ανάγονται στην οικολογική

προσέγγιση της εγκληµατικότητας, µε το Chicago Area Project (CAP) των Shaw

και McKay, που εγκαινιάστηκε το 1932. Αφού η κοινωνική αποδιοργάνωση,

χαρακτήριζε τις περιοχές µε τα υψηλά ποσοστά εγκληµατικότητας, η κοινωνική

οργάνωση των περιοχών αυτών θα αποτελούσε τη λύση (Crawford A., 1998:127

και Bursik R.J. και Grasmick H.G., 1995:107). Εφαρµόστηκε αρχικά σε έξι

περιοχές του Σικάγο και περιλάµβανε ποικίλα προγράµµατα αναβάθµισης της

υποδοµής τους και ενίσχυση των δεσµών µεταξύ των κατοίκων της κοινότητας

(Ζαραφωνίτου Χ., 2003:31).

Αν και έχει αµφισβητηθεί η επιτυχία της κοινοτικής πρόληψης να µειώσει τη

σοβαρή και βίαιη εγκληµατικότητα (McDonald J.M., 2002), θα λέγαµε πως η

αντιµετώπιση των νεαρών παραβατών ή των ευρισκοµένων σε κίνδυνο νέων µέσα

στην κοινότητα, εκεί δηλαδή όπου εκδηλώνεται το πρόβληµα, αποτελεί µία σωστή

κατεύθυνση προς την οποία θα µπορούσε να στραφεί µια ορθολογική

αντεγκληµατική πολιτική στο πεδίο των ανηλίκων (Clements C.B., 1988).

Τελειώνοντας, θέλουµε σκόπιµα να διαφανεί η καταλληλότητα και η

αποτελεσµατικότητα της πρόληψης στην αντιµετώπιση της νεανικής

παραβατικότητας, κυρίως λόγω του εφήµερου και περιστασιακού χαρακτήρα της

συµπεριφοράς αυτής (Κουράκης Ν., 1997:63), αλλά και του εύπλαστου χαρακτήρα

των ανήλικων παραβατών. Από εγκληµατολογική σκοπιά, υποστηρίζεται ότι η

πρόληψη ως µέθοδος αντιµετώπισης του εγκλήµατος, πρέπει να διακρίνεται από τη

µεταχείριση και την αναµόρφωση. Τα συµπεράσµατα, µάλιστα, των

επιστηµονικών ερευνών έχουν δείξει ότι για την αντιµετώπιση της

εγκληµατικότητας και ιδίως των ανηλίκων, µεταξύ των δύο δυνατών

κατευθύνσεων πιο σκόπιµη και συνάµα αποτελεσµατική κρίνεται η πρόληψη

(Τρωϊάννου-Λουλά Α., 1999:106).

Στατιστικά στοιχεία παραβατικότητας – εγκληµατικότητας ανηλίκων στις

Η.Π.Α.

Ληστείες

∆ολοφονίες

Βανδαλισµός

Παράνοµο εµπόριο όπλων

Εµπρησµοί

Βιασµοί

Συνοπτικές Παρατηρήσεις:

Σε αντίθεση µε τα νεανική ποσοστά σύλληψης για άλλα βίαια εγκλήµατα, το

ποσοστό για ληστεία µειώθηκε κατά το µεγαλύτερο µέρος της δεκαετίας του 1980,

φθάνοντας σε ένα χαµηλό σηµείο το 1987.

Από τα µέσα της δεκαετίας του 1980 στο επίπεδο του 1993, το νεανικό ποσοστό

σύλληψης για τη δολοφονία υπερδιπλασιάστηκε.

Το νεανικό ποσοστό σύλληψης για βανδαλισµούς αυξήθηκε κατά 44% µεταξύ

του 1982 και του 1994, έτος αιχµής κατά την περίοδο 1980-2010.

Μεταξύ του 2006 και του 2010, το ποσοστό µειώθηκε περισσότερο για τους

άνδρες (33%) από ό, τι για τις γυναίκες (28%), και περίπου το ίδιο για τους

λευκούς (31%) και µαύρο (32%) των νέων.

Το νεανικό ποσοστό σύλληψης για εµπρησµό µειώθηκε σηµαντικά µεταξύ του

1994 και του 2010, πτώση 62%

Μετά το 1991, το ποσοστό σύλληψης βιασµού έπεσε σταδιακά, στηρίζεται σε

ένα επίπεδο το 2010, που ήταν 62% κάτω από την κορυφή του 1991. Στην

πραγµατικότητα, οι 2.900 εκτιµούµενες νεανικές συλλήψεις για βιασµό το 2010

ήταν οι λιγότερες τέτοιες συλλήψεις σε τουλάχιστον τρεις δεκαετίες.

«το έγκληµα δεν είναι ένα απρόβλεπτο και ξαφνικό φαινόµενο» γράφει ο G.

Moens, «αλλά η κατάληξη µιας σειράς δυσµενών επιδράσεων σε µια

προσωπικότητα σταδιακά αλλοιούµενη, η οποία όµως θα µπορούσε να έχει

αποσπαστεί από την απροσαρµοστικότητα µε µια έγκαιρη παρέµβαση» .

Θεωρείτε µεγάλο πρόβληµα την εγκληµατικότητα-παραβατικότητα των νέων;

9%13%

78%

Κ ορ ίτσ ια

Κ αθόλου

Λίγο

Πολύ

15%

37%

48%

Α γόρ ια

Κ αθόλου

Λίγο

Πολύ

Έχετα παρουσιάσει οι ίδιοι παραβατική συµπεριφορά (π.χ. έχετε πάρει κάτι χωρίς να το πληρώσετε ή χωρίς να σας δούν , είτε από φίλους σας, είτε από κατάστηµα);

78%

13%9%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓ Ο

ΠΟΛΥ 48%

37%

15%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛ Υ

Προτηµάτε να συζητάτε όταν βρίσκεστε σε άσχηµη κατάσταση ή να επιβάλλεστε;

83%

17%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑΝΑ Σ Υ ΖΗΤΩ

ΝΑ

Ε ΠΙΒ ΑΛΛΟ

ΜΑΙ48% 52%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

ΝΑ Σ Υ ΖΗΤΩ

ΝΑ

Ε ΠΙΒ ΑΛΛΟΜΑΙ

Γίνεστε βίαιοι ή χάνετε την ψυχραιµία σας όταν τα πράγµατα δεν είναι όπως τα θέλετε;

35%

52%

13%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

26%

56%

19%

Α Γ ΟΡ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Οι γονείς σας παρουσιάζουν βίαιη συµπεριφορά;

83%

9%9%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

81%

7%11%

Α Γ ΟΡ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Πιστεύετε ότι τα προβλήµατα λύνονται ευκολότερα µε τη βία;

78%

13%9%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ41%

33%

26%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Γίνεστε βίαιοι απέναντι στους αδύναµους συνοµήλικους σας;

87%

4%9%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

48%

26%

26%

Α Γ ΟΡ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Γίνεστε βίαιοι για να εντυπωσιάσετε και για επίδειξη δύναµης;

83%

9%9%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

67%

15%

19%

Α Γ ΟΡ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Καταπατάτε ξένη/δηµόσια περιουσία ή παρουσιάζετε παραβατική συµπεριφορά σε δηµόσιους χώρους (π.χ. στο σχολείο βάφετε τοίχους, σπάτε καρέκλες);

65%

26%

9%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

70%

11%

19%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Έχετε γίνει ο/η ίδιος/α θύµα παραβατικής συµπεριφοράς από συνοµήλικους σας;

57%

43%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

39%

53%

8%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Νοιώθετε ασφαλής στη πόλη που ζείτε;

30%

61%

9%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓ Ο

ΠΟΛΥ

22%

48%

30%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓ Ο

ΠΟΛΥ

Παρουσιάζουν οι φίλοι, συνοµήλικοι ή αδέλφια παραβατική συµπεριφορά;

21%

39%

39%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓ Ο

ΠΟΛΥ

30%

56%

15%

Α Γ ΟΡ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Πιστεύετε πώς η συγκέντρωση στα γήπεδα ευνοεί την εγκληµατικότητα των νέων;

13%

39%

48%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓ Ο

ΠΟΛΥ

33%

19%

48%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Το αλκοόλ είναι αιτία παραβατικότητας των νέων;

13%

39%

48%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

15%

59%

26%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

n Θεωρείτε το οικονοµικό πρόβληµα των νέων αιτία για την εγκληµατικότητα;

26%

39%

35%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

27%

35%

38%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓ Ο

ΠΟΛΥ

Η τηλεόραση και ο κινηµατογράφος στρέφουν τους νέους στην εγκληµατικότητα;

13%

26%

61%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓ Ο

ΠΟΛΥ

19%

52%

30%

Α Γ ΟΡ ΙΑ

Κ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

Πιστεύετε πως η εγκληµατικότητα των νέων αυξάνεται καθηµερινά;

13%

57%

30%

Κ ΟΡ ΙΤ Σ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓΟ

ΠΟΛΥ

11%

44%

44%

Α Γ ΟΡ ΙΑΚ ΑΘΟΛΟΥ

ΛΙΓ Ο

ΠΟΛΥ

Το κολαζ µας

Επίλογος Χάρη στην παραπάνω ερευνητική εργασία µε θέµα την εγκληµατικότητα-παραβατικότητα των ανηλίκων µε την οποία ασχοληθήκαµε κατα την διάρκεια της σχολικής χρονιάς 2013-2014 η ολοµέλεια του τµήµατος Β4 πέτυχε τους στόχους

της τους οποίους εξαρχής είχε θέσει. Καταφέραµε δηλαδή να αποκτήσουµε ποικίλες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες και γνώσεις για ένα ζήτηµα το οποίο θεωρείται µείζονος σηµασίας στην εποχή µας και αφορά µεγάλο ποσοστό συνοµηλίκων µας. Συνειδητοποιήσαµε την ιδιαιτερότητα και σοβαρότητα του θέµατος και καταλάβαµε πόσο σηµαντικό είναι και γνωρίζοντάς το προφυλασσόµαστε. Μεγάλο ρόλο στο παραπάνω έπαιξε και η συνάντηση που είχαµε µε τους κοινωνικούς λειτουργούς του επιµελητηρίου ανηλίκων Χαλκίδας . Εµβαθύναµε έτσι περισσότερο στο πρόβληµα και λάβαµε αξιόλογες πληροφορίες και παραδείγµατα παραβατικών ανηλίκων από ανθρώπους που είναι αρµόδιοι σε αυτόν τον φορέα. Το διδακτικό περιεχόµενο δηλαδή της συνάντησης µας βοήθησε αρκετά ώστε να ευαισθητοποιηθούµε και να διανθίσουµε σε συνδυασµό και µε τη δική µας έρευνα την παραπάνω ερευνητική εργασία µε αρκετό βέβαια µόχθο και αγάπη για το αντικείµενό της

Πηγές 1)Βικιπαιδια 2)Η εγκληµατικότητα των ανηλίκων ως κοινωνικό φαινόµενο ... www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content...view... 3)Παραβατικότητα Ανηλίκων - Αντικοινωνική Συµπεριφορά www.flashnews.gr › ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙ∆Α › ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 4)Οργανωµένη εγκληµατικότητα: Ευρωπαϊκό δίκτυο πρόληψης ... europa.eu › EUROPA › Σύνοψη της νοµοθεσίας της ΕΕ › Other 5)Γνωµοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής και Κοινωνικής ... epimelitesanilikon.gr/.../Γνωµοδότηση%20της%20Ευρωπαϊκής%20Οικον... 6)Ευρωπαϊκή Ένωση - Eglimatikotita.gr www.eglimatikotita.gr/2013/07/blog-post_8125.html 7)Η ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ alexandrao914.blogspot.com/ 8)Η Λατινική Αµερική είναι η µόνη περιφέρεια στη Γη όπου η ... www.tanea.gr › Κόσµος 9)Εγκληµατικότητα στα σχολεία: Tρόποι αντιµετώπισης www.securityforces.gr/pdf/article_AA.pdf 10)εγκληµατικότητα - Ludus Literarius - Pathfinder Blogs spoudasterion.pblogs.gr/tags/egklimatikotita-gr.html 11)Μάστιγα η διαρκώς αυξανόµενη εγκληµατικότητα στη ... www.inewsgr.com/.../mastiga-i-diarkos-afxanomeni-egklimatikotita-sti-la...

12)οι ηπα σηµερα - Articles by JAMES MANOS www.globalusers.com/globaluser_gr/main/chap2b.htm 13)η φαινοµενολογια της νεανικης παραβατικοτητας και η ... www.elesme.gr/elesmegr/periodika/t30/t30_02.htm 14)Η αύξηση της εγκληµατικότητας στη σύγχρονη Ελλάδα - Θέσεις www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=view.. 15)Αυξάνεται η νεανική εγκληµατικότητα στην Ελλάδα - Cosmo.gr cosmo.gr/.../Ellada/.../ayksanetai-h-neanikh-egklhmatikothta-sthn-ellada... 16)Αποκλίνουσα συµπεριφορά ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C109/67/540,1958/ 17)Εγκληµατικότητα ανηλίκων στην Ελλάδα της κρίσης ...) news247.gr/.../egklhmatikothta_anhlikwn_sthn_ellada_ths_krishs_sygkl... 18)Αυξάνεται η παιδική εγκληµατικότητα στην Ελλάδα - Αρχική8) www.yougles.com/m/.../Ayxanetai-h-paidikh-egklhmatikothta-sthn-Ellad... 19)Αποκλίνουσα συµπεριφορά ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C109/67/540,1958/ 20)Βία και Εγκληµατικότητα - ΓΝΩΣΙΟΝΙΑ - Google Sites https://sites.google.com/site/.../home/paragoge.../biakaienklematikoteta