ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2012-2013 ΤΜΗΜΑ Β3

ΘΕΜΑ: ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ : ΛΕΙΒΑ∆ΙΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ – ΚΟΥΣΕΡΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ........................................................................................................... 3 ΣΚΟΠΟΣ-ΣΤΟΧΟΙ ................................................................................................ 3 ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ............................................................................... 3 ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ∆Α................................... 4 ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ .................................................................................... 10 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ................................................ 17 ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΤΕΧΝΕΣ........................................................... 22 ΓΛΥΠΤΙΚΗ .......................................................................................................... 28 ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ.......................................................... 35 ΕΠΙΛΟΓΟΣ........................................................................................................... 35 ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ..... 36 ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ.................................................................................... 37

3

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αθλητισµός είναι ο αγώνας που καταβάλλει ο άνθρωπος µε σκοπό την εξάσκηση του σώµατος, την αξιοποίηση και ανάδειξη ικανοτήτων, την επίτευξη ψυχοπνευµατικής υγείας και ισορροπίας αλλά και τη δηµιουργική συνύπαρξη ατόµων και λαών πάντα στα πλαίσια της ευγενούς άµιλλας. Η Ελλάδα στην αρχαιότητα γέννησε το αθλητικό πνεύµα και θεµελίωσε την ιδέα του ολυµπισµού. Σε όλες τις εκφάνσεις της ιστορικής της πορείας, γίνεται εµφανής η προβολή της Ελλάδας ως τη χώρα του «ευ αγωνίζεσθαι» και του υγιούς ανταγωνισµού. Άλλωστε από το παρελθόν έως σήµερα, ο αθλητισµό δηµιουργεί δεσµούς φιλίας και ανθρωπιάς και αναπτύσσει την αρετή της ανεκτικότητας παραµερίζοντας διαφορές, καταργώντας διακρίσεις, αποβάλλοντας ρατσιστικές αντιλήψεις, γκρεµίζοντας τα σύνορα γλώσσας, θρησκείας, παράδοσης που συχνά κρατούν αποµονωµένα τα έθνη. Από τα µοναδικά γλυπτά και τα ποικίλα αγγεία έως τα ανεπανάληπτα ψηφιδωτά, τις εξέχουσες τοιχογραφίες και τα αξιοθαύµαστα αγάλµατα θεών και αθλητών, διαφαίνεται η κυρίαρχη παρουσία του αθλητισµού και των αξιών του στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Φαίνεται πως το αθλητικό πνεύµα βρήκε την ιδεατή του µορφή στους αγώνες της αρχαιότητας, καθώς σε αυτούς καθρεπτίζονται οικουµενικές αξίες, ενώ παράλληλα προάγονται όλες σχεδόν οι αξίες του ελληνικού πολιτισµού. Ο αθλητισµός σηµαίνει κατάκτηση του «άθλου». Εν κατακλείδι, ωθεί το άτοµο στη συνεργασία και την άµιλλα, τη σύγκριση και την υπεροχή.

ΣΚΟΠΟΣ-ΣΤΟΧΟΙ Στο µάθηµα του project (ερευνητική εργασία) αποφασίσαµε να ασχοληθούµε µε την ιστορία των αρχαίων Ολυµπιακών αγώνων. Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι να γνωρίσουµε τους Ολυµπιακούς αγώνες και πώς ενέπνευσαν τις τέχνες. Επίσης, θελήσαµε να ερευνήσουµε τις γνώσεις των εφήβων πάνω σε αυτό το θέµα και να συζητήσουµε τα αποτελέσµατα της έρευνας αυτής. Επιπλέον, στόχοι αυτού του µαθήµατος είναι να µάθουµε να συνεργαζόµαστε σε οµάδες, κάτι που καταφέραµε να κάνουµε µε προσπάθεια και συλλογική δουλειά. Ακόµα, αναζητήσαµε πληροφορίες από πηγές όπως διαδίκτυο και εγκυκλοπαίδειες. Τέλος, επιθυµήσαµε να ανακαλύψουµε πώς επέδρασε ο αθλητισµός στις τέχνες όπως η γλυπτική, η αγγειογραφία και άλλες.

ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Στο µάθηµα της ερευνητικής εργασίας αποφασίσαµε να χωριστούµε σε πέντε υποοµάδες (αρχαία αγωνίσµατα, αθλητικές διοργανώσεις στην Αρχαία Ελλάδα, γλυπτική, αγγειογραφία και άλλες τέχνες και φιλοσοφία του αθλητισµού). Έπειτα µε την βοήθεια και την καθοδήγηση των καθηγητών µας, µας ανατέθηκε να συλλέξουµε ανάλογες πληροφορίες από διάφορες πηγές κυρίως διαδικτυακές .Τέλος µετά την τροποποίηση των πληροφοριών µας συνθέσαµε µια ενιαία εργασία και προετοιµαστήκαµε για παρουσίαση .

4

ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑ∆Α Ολυµπιακοί αγώνες Τα Ολύµπια, οι Ολυµπιακοί αγώνες στην αρχαιότητα, ήταν η πιο σηµαντική διοργάνωση της αρχαίας Ελλάδας και διεξάγονταν στην Αρχαία Ολυµπία κάθε τέσσερα χρόνια µετά το 776 π.Χ.. Στα Ολύµπια έπαιρναν µέρος αθλητές από όλη την Ελλάδα (και αργότερα από άλλα µέρη) και σταδιακά απέκτησαν ιδιαίτερη αίγλη. Η διοργάνωσή τους γινόταν µέχρι το 393 όταν ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε την διεξαγωγή τους. Από το 1896, αναβίωσαν µε την ονοµασία Ολυµπιακοί Αγώνες και διεξάγονται ως διεθνείς αγώνες, γνωστοί και ως Θερινοί Ολυµπιακοί. Αρχαίοι Ολυµπιακοί Αγώνες Στην ιστορική εποχή οι Ολυµπιακοί αγώνες διεξάγονταν µετά το θερινό ηλιοστάσιο κάθε τέσσερα χρόνια. Η τετραετία αυτή ονοµάζονταν «πενθετηρίς» επειδή οι αρχαίοι συµπεριλάµβαναν και τα δύο έτη της διοργάνωσης, που σηµάδευαν την αρχή και το τέλος της περιόδου Ο πρώτος καταγραµµένος εορτασµός των Ολυµπιακών Αγώνων στην αρχαιότητα ήταν στην Ολυµπία, το 776 π.Χ., δηλαδή η πρώτη πενθετηρία ξεκινά το καλοκαίρι του 775 π.Χ. σύµφωνα µε το σηµερινό ηµερολόγιο. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι αυτή δεν ήταν και η πρώτη φορά που γίνονταν οι Αγώνες. Τότε οι Αγώνες ήταν µόνο τοπικοί και διεξαγόταν µόνο ένα αγώνισµα, η κούρσα του σταδίου. Ο Παυσανίας µνηµονεύει τους κατοίκους της Ήλιδας, οι οποίοι από τα πανάρχαια χρόνια είχαν κτίσει ναό προς τιµή του Κρόνου. Όταν γεννήθηκε ο ∆ίας, οι Ιδαίοι ∆άκτυλοι ήρθαν από την Κρήτη στην Ήλιδα και έκαναν αγώνα δρόµου για να διασκεδάσει λίγο ο βρεφικός ∆ίας. Ο µεγαλύτερος από αυτούς, ο Ηρακλής (όχι ο συνώνυµος ήρωας), έβαλε τους άλλους αδερφούς του, τον Παιωναίο, τον Επιµήδη, τον Ιάσιο και τον Ίδα να τρέξουν, και µετά τη λήξη των αγώνων, ο Ιδαίος Ηρακλής στεφάνωσε τους νικητές µε κλαδί άγριας ελιάς, ένα δέντρο που είχε φέρει από την χώρα των Υπερβορείων. Ο αγώνας αυτός θεωρείται έτι είναι η µυθική παράδοση των Ολυµπιακών αγώνων και χρονολογείται στα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ..

5

Επέκταση Με την πάροδο του χρόνου, ο θεσµός της Ολυµπιακής εκεχειρίας και των Ολυµπιακών αγώνων έγιναν όλο και πιο δηµοφιλής σε όλο τον Ελλαδικό χώρο. Ενώ αρχικά στους αγώνες έπαιρναν µέρος µόνο κάτοικοι της Ήλιδας, σταδιακά διευρύνθηκε ο κανονισµός, µε αποτέλεσµα να συµµετέχουν πόλεις από όλο τον τότε γνωστό κόσµο. Εθιµοτυπικό Η παρακολούθηση των αγώνων επιτρεπόταν σε όλους, ελεύθερους και δούλους, ακόµα και βάρβαρους. Μονάχα απαγορευόταν αυστηρά στις γυναίκες, ίσως γιατί ορισµένοι αθλητές αγωνίζονταν γυµνοί. Για όποια µάλιστα τολµούσε να παραβεί τη διαταγή αυτή, υπήρχε η ποινή του θανάτου. Ωστόσο, µία γυναίκα που ανήκε σε σπουδαία αθλητική οικογένεια και λαχταρούσε να καµαρώσει νικητές µέσα στο στάδιο τους δικούς της, δε δίστασε να ντυθεί άντρας και να περάσει µέσα στους θεατές των αγώνων. Ήταν η Καλλιπάτειρα, κόρη του περίφηµου Ρόδιου Ολυµπιονίκη ∆ιαγόρα, αδελφή και µητέρα επίσης νικητών στις Ολυµπιάδες. Αυτή ακριβώς η συγγένειά της µε ξεχωριστούς αθλητές έκανε ίσως τους Ελλανοδίκες να της συγχωρήσουνε την παράβαση και να της επιτρέψουνε τιµητικά να παρακολουθήσει τους αγώνες. Επίσης σηµειώνεται µεµονωµένα και τίµηση γυναικών, πράγµα που δεν ήταν σύνηθες φαινόµενο, αφού η συµµετοχή ήταν καθαρά ανδρικό προνόµιο. Στα ιππικά αθλήµατα της αρµατοδροµίας και της ιππασίας όµως το βραβείο πήγαινε στον ιδιοκτήτη του αλόγου, που δεν ήταν αναγκαστικά ο ίδιος ο ιππέας που έπαιρνε µέρος.

Κατάργηση Όταν όµως επικράτησαν οι Ρωµαίοι, το ευγενικό πνεύµα των αγώνων άρχισε να νοθεύεται µε βίαια θεάµατα και σιγά-σιγά οι Έλληνες αθλητές αποσύρθηκαν και δεν έπαιρναν µέρος στους αγώνες. Έτσι, ο θεσµός των Ολυµπιακών Αγώνων έχασε τη σηµασία του. Όταν ο Χριστιανισµός έγινε η επίσηµη θρησκεία της Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας, οι Ολυµπιακοί Αγώνες θεωρούνταν πια σαν µία παγανιστική γιορτή, και το 393, ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε τη διεξαγωγή τους.

6

Τα αγωνίσµατα Αγώνες δρόµου, Πάλη, Πυγµαχία, Παγκράτιο, Πένταθλο, Αρµατοδροµία. Σηµασία των αγώνων Από το 776 π.Χ. και µετά οι Αγώνες, σιγά-σιγά, έγιναν πιο σηµαντικοί σε ολόκληρη την αρχαία Ελλάδα φτάνοντας στο απόγειο τους κατά τον 6ο και 5ο αι. π.Χ.. Οι Ολυµπιακοί είχαν επίσης θρησκευτική σηµασία αφού γίνονταν προς τιµή του θεού ∆ία, του οποίου το τεράστιο άγαλµα στεκόταν στην Ολυµπία. Ο αριθµός των αγωνισµάτων έγινε είκοσι και ο εορτασµός γινόταν στην διάρκεια µερικών ηµερών. Οι νικητές των αγώνων θαυµάζονταν και γίνονταν αθάνατοι µέσα από ποιήµατα και αγάλµατα. Το έπαθλο για τους νικητές ήταν ένα στεφάνι από κλαδί ελιάς. Αναβίωση Σε ένα συνέδριο στο πανεπιστήµιο της Σορβόννης στο Παρίσι που έγινε από τις 16 µέχρι τις 23 Ιουνίου, το 1894 ο βαρώνος Πιέρ ντε Κουµπερτέν παρουσίασε τις ιδέες του σχετικά µε την αναβίωση των αγώνων σε ένα διεθνές ακροατήριο. Την τελευταία µέρα του συνεδρίου αποφασίστηκε να διεξαχθούν οι πρώτοι µοντέρνοι Ολυµπιακοί αγώνες το 1896 στην Αθήνα, την πόλη και την χώρα που τους γέννησε. Έτσι γεννήθηκε η ∆ιεθνής Ολυµπιακή Επιτροπή για να διοργανώσει τους Αγώνες µε πρώτο πρόεδρο τον Έλληνα ∆ηµήτριο Βικέλα, γενικό γραµµατέα τον βαρώνο Πιέρ ντε Κουµπερντέν και µέλη προσωπικότητες από διάφορα κράτη. Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυµπιακοί Αγώνες γνώρισαν µεγάλη επιτυχία. Αν και οι αθλητές που πήραν µέρος δεν ξεπερνούσαν τους 250, ήταν η µεγαλύτερη αθλητική διοργάνωση που έγινε ποτέ. Οι Έλληνες αξιωµατούχοι και το κοινό ήταν ενθουσιασµένοι και ζήτησαν να έχουν το µονοπώλιο των αγώνων. Η ∆ΟΕ όµως αποφάσισε διαφορετικά και οι δεύτεροι Ολυµπιακοί Αγώνες έγιναν το 1900 στο Παρίσι.

7

Ηραία Αγώνες προς τιµήν της θεάς Ήρας που διεξάγονταν στο ιερό της στην ευρύτερη περιοχή των Μυκηνών, στην Πρόσυµνα, οκτώ χιλιόµετρα βορειοανατολικά του Άργους. Τα Ηραία τελούνταν ήδη από τη Γεωµετρική-Αρχαϊκή εποχή, αρχικά κάθε τρία χρόνια και στη συνέχεια κάθε πέντε, στα τέλη Ιουνίου-αρχές Ιουλίου. Οι αγώνες ήταν γυµνικοί (δρόµος, στάδιο, οπλίτης, δόλιχος, πένταθλο), ιππικοί και αρµατοδροµίες, καθώς και µουσικοί και δραµατικοί. Στους νικητές δινόταν βραβείο ένα στεφάνι µυρτιάς και χάλκινα έπαθλα, όπως ασπίδες, τρίποδες, λέβητες και υδρίες. Εξαιτίας των χάλκινων επάθλων, τα Ηραία ονοµάζονταν και "χάλκεος αγών". Την περίοδο του 4ου-3ου αιώνα π.Χ. οι αγώνες ονοµάζονταν "Εκατόµβοια", ενώ από τα µέσα του 3ου αιώνα π.Χ. γιορτάζονταν στο Άργος µαζί µε τα Νέµεα και αποκαλούνταν "Ηραία τα εν Άργει". Από τον 1ο αιώνα µ.Χ. τα Ηραία αναφέρονται ως "η εξ Άργους ασπίς", από τη χάλκινη ασπίδα-έπαθλο των νικητών, που είχε ιδιαίτερα θρησκευτικό νόηµα για την πόλη. Μάλιστα, στην ακρόπολη του Άργους, τη Λάρισα, υπήρχε ιερός οχυρός χώρος µε το όνοµα Ασπίδα.

Νέµεα Τα Νέµεα ή Νέµεια ήταν αθλητικοί αγώνες που διεξάγονταν στην Νεµέα κατά την αρχαιότητα. Οι αγώνες αυτοί καθιερώθηκαν το 573 π.Χ. προς τιµήν του ∆ία, ιερό του οποίου υπήρχε στη Νεµέα και λάµβαναν µέρος στο στάδιο µήκους 178 µέτρων και χωρητικότητας 40.000 θεατών. Τα Νέµεα µε γυµνικούς και ιππικούς αγώνες ήταν από τις πιο σηµαντικές αθλητικές διοργανώσεις της αρχαίας Ελλάδας µετά τα Πύθια, τα Ολύµπια και τα Ίσθµια. Με την ίδια ονοµασία διεξάγονται από το 1996 στο αρχαίο στάδιο της Νεµέας διεθνείς αθλητικοί αγώνες. Ίσθµια Τα Ίσθµια ήταν εορταστικά αγωνίσµατα της αρχαίας Ελλάδας. Τόπος διοργάνωσης ήταν το ιερό δάσος µε τα έλατα στον Ισθµό της Κορίνθου. Εκεί βρίσκονταν ο ναός του Ποσειδώνα και ο αγωνιστικός ιππόδροµος, το στάδιο, το θέατρο και ένα γυµναστήριο, το «Κράνειο». Περιελάµβαναν αγώνες γυµναστικής, δρόµου, πάλης, πυγµαχίας, παγκράτιο και πένταθλο. Αργότερα το πρόγραµµα επεκτάθηκε έτσι ώστε να συµπεριλαµβάνει και αγώνες ιππασίας και αρµατοδροµίες. Αργότερα

8

το πρόγραµµα συµπληρώθηκε έτσι ώστε να περιλαµβάνει και διαγωνισµό µουσικής, ποίησης και ρητορικής. Η τιµητική απονοµή γίνονταν µε κλαδί Sambucus, και φοίνικα, αργότερα µε κλαδί ελάτου.

Παναθήναια Τα Παναθήναια ήταν αρχαία ελληνική γιορτή των Αθηνών αφιερωµένη στη θεά Αθηνά η οποία λάµβανε χώρα στην πόλη κάθε τέσσερα χρόνια. Για τους πολίτες της Αθήνας ήταν το σηµαντικότερο γεγονός του χρόνου, αλλά δε θεωρούνταν τόσο σηµαντικό όσο αυτό των ολυµπιακών αγώνων. Χωριζόταν στα Μικρά και στα Μεγάλα Παναθήναια. Τα Παναθήναια γιορτάζονταν λοιπόν κάθε χρόνο, ενώ κάθε τέσσερα χρόνια γίνονταν τα «Παναθήναια τα µεγάλα». Επίσης στα µεγάλα Παναθήναια γίνονταν αθλητικοί και µουσικοί αγώνες µε απονοµή βραβείων. Περί των γυµναστικών αγώνων έχουµε µια επιγραφή του 4ου αι. π.Χ. που αναφέρει τα αγωνίσµατα και τα έπαθλα, τα οποία τα µετρούσαν σε αµφορείς ελαιόλαδου. Πρόκειται για τους αγώνες της νεολαίας. Μέχρι την εποχή του Πινδάρου η νεολαία αγωνίζονταν σε µία οµάδα, τους «παίδες». Αργότερα όµως χωρίστηκε στους νεαρότερους «παίδες» και τους µεγαλύτερους «αγένειους». Για τους ενήλικες δεν αναφέρει τίποτα η επιγραφή αυτή. Ίσως το τµήµα της επιγραφής που αναφερόταν στους ενήλικες να καταστράφηκε µε την πάροδο των αιώνων.

Πύθια Τα Πύθια ήταν εορταστικά αγωνίσµατα της αρχαίας Ελλάδας που γίνονταν στους ∆ελφούς και εν µέρει στο Χρισσό Φωκίδας προς τιµή του θεού Απόλλωνα. Ήταν Πανελλήνια η πιο σηµαντική εκδήλωση µετά τους Ολυµπιακούς Αγώνες.Σύµφωνα µε τον µυθολογία, ο θεσµός των Πυθίων ιδρύθηκε από τον ίδιο τον Απόλλωνα, όταν αυτός νίκησε τον δράκο Πύθωνα. Οι πρώτες εκδηλώσεις είχαν καθαρά µουσικό χαρακτήρα, και ήταν κυρίως αγώνες κιθαρωδίας (τραγούδι µε συνοδεία κιθάρας). ∆ικαίωµα συµµετοχής είχε κάθε Έλληνας που είχε γεννηθεί ελεύθερος, ενώ οι Βάρβαροι και αυτοί που είχαν πέσει σε σοβαρό αµάρτηµα, ή είχαν χάσει τα πολιτικά τους δικαιώµατα αποκλείονταν από τους αγώνες. Το τέλος των Πυθίων ήρθε το 394 µ.Χ., όταν ο Θεοδόσιος Α' τα απαγόρευσε.

9

Τα βραβεία ήταν τιµητικά, και συγκεκριµένα ένα δάφνινο στεφάνι. Σε µερικές παραστάσεις βλέπουµε το βραβείο να είναι ένα µήλο, και κλαδιά φοινικιάς. Ο µεγαλύτερος φόρος τιµής όµως ήταν ένα άγαλµα του νικητή.

10

ΑΡΧΑΙΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ

∆ρόµος Ο εξοπλισµός του αγωνίσµατος του δρόµου

Οι αγώνες δρόµου γίνονταν στο Στάδιο, το µήκος του οποίου ποίκιλλε από πόλη σε πόλη, αφού διέφερε ο πους που χρησιµοποιούνταν ως µονάδα µέτρησης. Για παράδειγµα, το Στάδιο στην Ολυµπία είχε µήκος 192,28 πόδια, στους ∆ελφούς 177, 5 και στην Αθήνα 184,96. Ένας ισόπεδος χώρος δίπλα σε λόφους ή σε πλαγιές τους αποτελούσε τη συνήθη επιλογή για την κατασκευή ενός Σταδίου. Αρχικά, η αφετηρία και το τέρµα του στίβου καθορίζονταν από απλές γραµµές χαραγµένες στο χώµα. Από τον 5ο αι. π.κ.χ., στα σηµεία αυτά τοποθετήθηκαν οι βαλβίδες, δηλαδή µόνιµες µακρόστενες λίθινες πλάκες µε σκαλισµένες κατά µήκος δύο παράλληλες εγκοπές. Οι θέσεις των δροµέων διαχωρίζονταν από πασσάλους τοποθετηµένους σε κοιλότητες. Στην Ύστερη Κλασική εποχή επινοήθηκε µία µηχανή άφεσης, η ύσπληξ, που βασίστηκε στην τεχνολογία του καταπέλτη. Θεωρείται ότι αντιπροσωπεύει µία σηµαντική µεταβολή στους αγώνες δρόµου, εφόσον εξασφάλιζε την ταυτόχρονη εκκίνηση όλων των αθλητών, αποκλείοντας έτσι οποιαδήποτε µεροληψία από πλευράς κριτών. Στα αγωνίσµατα δρόµου µε µήκος µεγαλύτερο του σταδίου το σηµείο στροφής οριζόταν από πάσσαλο ή κιονίσκο και ονοµαζόταν καµπτήρ. Όσον αφορά τους δροµείς, αρχικά φορούσαν ένα κοµµάτι ύφασµα γύρω από τη µέση τους. Αργότερα, αυτό εγκαταλείφθηκε και οι αθλητές έτρεχαν εντελώς γυµνοί. Μόνη εξαίρεση ήταν ο οπλίτης δρόµος, στον οποίο οι αθλητές φορούσαν κράνος και κνηµίδες και κρατούσαν ασπίδες. Ωστόσο, τον 5ο αι. π.Χ. καταργήθηκαν οι κνηµίδες και µετά τον 4ο αι. π.Χ. και το κράνος, οπότε οι δροµείς έτρεχαν µόνο µε τη βαριά ξύλινη, επενδυµένη µε χαλκό, ασπίδα.

11

Τα αγωνίσµατα και οι κανόνες του δρόµου Το στάδιο ήταν ο βασικός αγώνας ταχύτητας και το παλαιότερο αγώνισµα. Στην Ολυµπία ήταν το µόνο αγώνισµα από την 1η (776 π.Χ.) έως τη 13η Ολυµπιάδα (728 π.Χ.). Εξαιτίας µάλιστα της σπουδαιότητάς του, συνηθιζόταν ο νικητής του σταδίου να δίνει το όνοµά του σε κάθε Ολυµπιάδα.

Ο δίαυλος ήταν επίσης αγώνας ταχύτητας, κατά τον οποίο οι δροµείς τρέχοντας σε τετράδες έπρεπε να καλύψουν την απόσταση δύο σταδίων (περίπου 400 µ.). Εισήχθη στο πρόγραµµα των ολυµπιακών αγωνισµάτων στη 14η Ολυµπιάδα (724 π.Χ.) και, όπως και στο στάδιο, γίνονταν προκριµατικοί και τελικοί αγώνες. Ο δόλιχος ήταν δρόµος αντοχής, όπου οι αθλητές έπρεπε να καλύψουν απόσταση 7-24 στάδια (1.400-4.800 µ.). Το αγώνισµα αυτό εισήχθη στο πρόγραµµα στη 15η Ολυµπιάδα (720 π.Χ.) και ως πρώτος νικητής αναφέρεται ο Άκανθος από τη Λακωνία. Ο δόλιχος θεωρείται ότι προήλθε από τις αποστάσεις που διένυαν οι κήρυκες της ιερής εκεχειρίας και οι ηµεροδρόµοι ή δροµοκήρυκες, οι αγγελιαφόροι δηλαδή που µετέφεραν ειδήσεις και µηνύµατα σ' όλη τη χώρα. Ο οπλίτης δρόµος ήταν δρόµος ταχύτητας και ένα από τα πλέον θεαµατικά αγωνίσµατα. Οι δροµείς κάλυπταν την απόσταση δύο σταδίων -σπανιότερα τεσσάρων- φέροντας κράνος, κνηµίδες και ασπίδα. Ο Παυσανίας (V.12.8) αναφέρει ότι στο ναό του ∆ία στην Ολυµπία φυλάσσονταν 25 τέτοιες ασπίδες, που µοιράζονταν στους οπλιτοδρόµους, έτσι ώστε όλοι οι αθλητές να φέρουν ασπίδες ίδιου βάρους. Το αγώνισµα αυτό εισήχθη στο πρόγραµµα στην 65η Ολυµπιάδα (520 π.Χ.) και, σύµφωνα µε την παράδοση, γινόταν προς τιµήν κάποιου ήρωα που έπεσε µαχόµενος. Υπήρχε και αγώνισµα δρόµου ηµιαντοχής, ο ίππιος, που, ενώ συµπεριλαµβανόταν στα Νέµεα, στα Ίσθµια, στα Παναθήναια και σε άλλους τοπικούς αγώνες, δεν ανήκε στο πρόγραµµα των ολυµπιακών αγωνισµάτων. Οι δροµείς καλούνταν να διανύσουν τέσσερις φορές την απόσταση ενός σταδίου (περίπου 800 µ.), η οποία πιθανότατα ήταν ίδια µε εκείνη του ιπποδρόµου, εξ ου και η ονοµασία του αγωνίσµατος.

12

Η εκκίνηση όλων των δροµέων ήταν ταυτόχρονη, µ' ένα συγκεκριµένο σύνθηµα, και όσοι ξεκινούσαν νωρίτερα µαστιγώνονταν ή και αποβάλλονταν. Υπήρχε ένας κώδικας τιµής που ακολουθούσαν όλοι οι αθλητές, σύµφωνα µε τον οποίο δεν επιτρεπόταν να εµποδίζουν τους αντιπάλους τους σπρώχνοντάς τους, χτυπώντας τους ή συγκρατώντας τους, και κυρίως απαγορευόταν οποιαδήποτε σχέση των αθλητών µε τη δωροδοκία και τη µαγεία.

Πένταθλο

Το πένταθλο αποτελείτο από πέντε επί µέρους αγωνίσµατα, τροχάδην, άλµα, πάλη, δισκοβολία και ακόντιο. Οι αθλητές του πένταθλου ήταν φηµισµένοι για την καλαισθησία του αρµονικά γυµνασµένου σώµατός τους. Η διεξαγωγή του πένταθλου άρχιζε µε την ρίψη δίσκου ή µε το άλµα, και συνέχιζε µε την ρίψη ακοντίου, τον αγώνα δρόµου και την πάλη. Η προκαταρκτική εξάσκηση που γινότανε στα αθλητικά γυµναστήρια συµπεριλάµβανε τέσσερις κατηγορίες άλµατος, το άλµα ύψους (επί τόπου), άλµα ύψους (µε φόρα), άλµα µήκους και άλµα βάθους, ενώ στους Ολυµπιακούς αγώνες µνηµονεύεται µόνο το άλµα µήκους. Το άλµα συνοδευόταν από τους ήχους της φλογέρας που έπαιζε το «Πύθιο άσµα». Η εκκίνηση γινόταν από µια ελαστική σανίδα, τον «βατήρα», ενώ οι αθλητές χρησιµοποιούσαν ένα βοηθητικό όργανο, τους «αλτήρες». Ο κανονισµός του αθλήµατος επέβαλε στον αθλητή να προσγειωθεί όρθιος και να σταθεί ακίνητος ακριβώς στο σηµείο της επαφής του µε το έδαφος. Το σηµείο της πιθανής προσγείωσης ήταν ανασκαµµένο για να είναι το χώµα λίγο πιο µαλακό. Συχνά συναντάµε σε σχετικές αγγειογραφίες την αξίνα η οποία χρησίµευε για την εκσκαφή του σκληρού από την ξηρασία καλοκαιρινού εδάφους, ή για να σηµαδεύουν στο χώµα την επίδοση. Η δισκοβολία ήταν αγώνισµα βολής που εξελίχτηκε από την ρίψη πέτρας στην µάχη, και διεξάγονταν αρχικά µε απλές πέτρες κάπως µεγάλων διαστάσεων, όπως συµπεραίνουµε από ένα αρχαιολογικό εύρηµα στον χώρο της Ολυµπίας. Ο Όµηρος µνηµονεύει επίσης τον λίθινο δίσκο των Φαιάκων. Η τεχνική ρίψης δίσκου είναι απαθανατισµένη σε πολλές αγγειογραφίες, ανάγλυφα και ανδριάντες, το πιο φηµισµένο από αυτά είναι ο παγκόσµια γνωστός δισκοβόλος του Μύρωνα. Το ακόντιο ήταν επίσης εµπνευσµένο από το αντίστοιχο πολεµικό ή κυνηγετικό όπλο, αν και στην προκειµένη µορφή ήταν ειδικά κατασκευασµένο για αποκλειστική αθλητική χρήση. Ήταν κοντύτερο, λεπτότερο και ελαφρότερο, ενώ κατέληγε σε µακρύ µυτερό άκρο. Στην µέση του κονταριού ήταν προσαρµοσµένη η «αγκύλη», που ήταν λουράκι ή θηλιά για να υποβοηθάει τον αθλητή στην εξακόντισή του, χωρίς όµως να είναι εξακριβωµένη η ακριβής λειτουργία της αγκύλης. Επίσης δεν είναι γνωστό αν το ακόντιο ήταν άθληµα βολής ή σκοποβολής.

13

Η πάλη

Από τα πιο αγαπηµένα αγωνίσµατα στην αρχαία Ελλάδα ήταν η πάλη. Ο Όµηρος στα «άθλα επί Πατρόκλω» µας περιγράφει σκηνές πάλης. Εκτός των δύο µυθικών ηρώων, και θεοί αναφέρονται ως εφευρέτες της πάλης, όπως ο Ερµής και η κόρη του Παλαίστρα. Στους Ολυµπιακούς Αγώνες η πάλη εισήχθη ως ανεξάρτητο αγώνισµα στη 18η Ολυµπιάδα (708 π. Χ.), αλλά και ως αγώνισµα του πεντάθλου. Από την 37η Ολυµπιάδα (632 π.Χ) άρχισαν και οι παίδες να αγωνίζονται στην πάλη. Υπήρχαν δύο είδη πάλης : η ορθία πάλη ή ορθοπάλη ή σταδαία πάλη και η αλίνδησις ή κύλισις ή κάτω πάλη. Στην πρώτη αρκούσε ο παλαιστής να ρίξει κάτω τον αντίπαλό του τρεις φορές (οπότε λεγόταν τριακτήρ). Στη δεύτερη µετά την πτώση εξακολουθούσε ο αγώνας µέχρι ο ένας εκ των δύο αντιπάλων να παραδεχτεί την ήττα του, να κάνει δηλαδή την κίνηση του απαγορεύειν (ύψωνε το ένα ή τα δύο δάχτυλα του ενός χεριού). Ο ορισµός των αντιπάλων κατά (5 έως 8) ζεύγη γινόταν µε κλήρο. Οι αθλητές της πάλης αγωνίζονταν µε το σώµα αλειµµένο µε λάδι, γυµνοί µέσα στο σκάµµα. Αρκετές παραστάσεις σε αγγεία µας δίνουν πολλές λεπτοµέρειες για την εκτέλεση του αθλήµατος, που όπως φαίνεται δεν διέφερε πολύ από το σηµερινό. Από τις γραπτές πηγές πληροφορούµαστε τα ονόµατα µεγάλων παλαιστών. Από τους πιο φηµισµένους ήταν ο Μίλων ο Κροτωνιάτης, που νίκησε πέντε φορές στην Ολυµπία, επτά στα Πύθια, εννέα στα Νέµεα και δέκα στα Ίσθµια.

Η πυγµή

Αγώνισµα που επίσης θεωρείται από τα παλαιότερα, γνωστό ήδη στη µινωική αλλά και τη µυκηναϊκή εποχή. Η πυγµή αναφέρεται στον Όµηρο ως ένα από τα αγωνίσµατα που έγιναν προς τιµήν του Πατρόκλου. Κατά τη µυθολογία την πυγµή εφεύρε ο Απόλλωνας, αλλά και ο Ηρακλής, ο Θησέας και άλλοι ήρωες. Προστάτης, ωστόσο, του αγωνίσµατος

θεωρείτο ο Απόλλωνας. Η πυγµή ως αγώνισµα στην Ολυµπία εισάγεται στην 23η Ολυµπιάδα (688 π.Χ.), και για τους παίδες στην 41η (616 π.Χ.). Οι αντίπαλοι αγωνίζονταν έως ότου ο ένας από τους δύο πέσει αναίσθητος ή παραδεχτεί την ήττα του. Και στη πυγµή, όπως και στην πάλη, τα ζεύγη των πυκτών καθορίζονταν µε κλήρο. Σε παραστάσεις αγγείων που απεικονίζουν σκηνές πυγµαχίας φαίνεται ότι οι αντίπαλοι στέκονταν αντιµέτωποι µε το αριστερό πόδι µπροστά και λυγισµένο το

14

δεξί. Τα χτυπήµατα γίνονταν κυρίως στο κεφάλι και το πρόσωπο. ∆εν υπήρχε χρονικός περιορισµός στη διάρκεια του αγώνα, και οι αθλητές αγωνίζονταν µέχρις ότου ο ένας από τους δύο αθλητές αναγκαστεί να απαγορεύσει, να παραδεχτεί δηλαδή την ήττα του ή να πέσει αναίσθητος. Οι αθλητές κατά τη διεξαγωγή του αγωνίσµατος φορούσαν στα χέρια τους ιµάντες, οι οποίοι µάλιστα ήταν γνωστοί ήδη στη µυκηναϊκή εποχή. Ο Όµηρος, µάλιστα, µας δίνει λεπτοµερή περιγραφή των ιµάντων που φορούσαν οι πύκτες: ήταν λουρίδες από λεπτό δέρµα βοδιού, τις οποίες τύλιγαν στα χέρια τους. Αργότερα, στη πρώτη φάλαγγα των δαχτύλων πρόσθεσαν λουρίδες από σκληρό δέρµα και στο εσωτερικό έβαζαν µαλλί. Από τον 4ο αι. π.Χ. και ως τα τέλη του 2ου αι. µ.Χ. οι πύκτες αντί να δένουν τους ιµάντες, φορούσαν ένα είδος γαντιού από έτοιµους περιτυλιγµένους ιµάντες. Τέλος, στα ρωµαϊκά χρόνια οι πυγµάχοι χρησιµοποιούσαν ένα πυγµαχικό γάντι ενισχυµένο µε σίδερο και µολύβι. Από τους ονοµαστότερους πυγµάχους της αρχαιότητας ήταν ο ∆ιαγόρας ο Ρόδιος, πατέρας της Καλλιπάτειρας.

Το παγκράτιο Από τα πιο θεαµατικά αγωνίσµατα το παγκράτιο ήταν συνδυασµός πυγµής και πάλης. Η παράδοση αναφέρει ότι πρώτος ο Θησέας συνδύασε πάλη και πυγµή για να σκοτώσει το Μινώταυρο. Στην Ολυµπία εισάγεται στη 33η Ολυµπιάδα (648 π. Χ.). Το αγώνισµα διακρινόταν στο άνω ή ορθοστάνδην παγκράτιο (όταν οι αθλητές αγωνίζονταν όρθιοι) και στο κάτω παγκράτιο (όταν οι αντίπαλοι έπεφταν και συνέχιζαν κάτω). Στην προπόνηση οι αθλητές χρησιµοποιούσαν συνήθως το ορθοστάνδην, ενώ στους αγώνες το κάτω παγκράτιο. Οι παγκρατιαστές έπρεπε να συνδυάζουν ταυτόχρονα τα προσόντα των παλαιστών και των πυγµάχων, ενώ το αγώνισµα είχε αυστηρούς κανόνες τους οποίους έπρεπε να ακολουθούν

Αρµατοδροµίες Ο πρώτος αγώνας αρµατοδροµίας που αναφέρει η παράδοση είναι αυτός µεταξύ του Πέλοπα και του Οινοµάου, βασιλιά της Πίσας, µύθος που συνδέεται άµεσα µε την Ολυµπία. Αρµατοδροµίες επίσης αναφέρει και ο Όµηρος, στους αγώνες που οργάνωσε ο Αχιλλέας προς τιµήν του νεκρού φίλου του Πατρόκλου. Προστάτης του αγωνίσµατος της αρµατοδροµίας θεωρείτο ο θεός Ποσειδώνας. Τα αγωνίσµατα αρµατοδροµιών στην Ολυµπία ήταν: Το τέθριππο: το άρµα, ένα µικρό ξύλινο δίτροχο όχηµα, συρόταν από τέσσερα άλογα. Το µήκος της διαδροµής ήταν δώδεκα γύροι του ιπποδρόµου. Το τέθριππο εισάγεται στην 25η Ολυµπιάδα (680 π. Χ.) και

15

διεξάγεται έως και το 241 µ.Χ. Η απήνη: εισάγεται στους Ολυµπιακούς αγώνες το 500 π.Χ. στην 70η Ολυµπιάδα και καταργήθηκε το 444 π.Χ. στην 84η Ολυµπιάδα. Το άρµα έσερναν δύο ηµίονοι. Η συνωρίδα: άρµα που έσερναν δύο άλογα. Εισάγεται στην 93η Ολυµπιάδα (408 π.Χ.). Το τέθριππο πώλων: εισάγεται στην 99η Ολυµπιάδα (348 π.Χ.). Το µήκος της διαδροµής ήταν οκτώ γύροι του ιπποδρόµου. Η συνωρίδα πώλων: εισάγεται ως αγώνισµα στην 128η Ολυµπιάδα (268 π.Χ.). Στους οµηρικούς χρόνους ηνίοχος ήταν ο ίδιος ο ιδιοκτήτης, αλλά στους ιστορικούς χρόνους οι ηνίοχοι δεν ήταν οι ιδιοκτήτες των αλόγων. Η νίκη, όµως, ανήκε στους ιδιοκτήτες οι οποίοι µάλιστα στέφονταν νικητές, ενώ για τον ηνίοχο το βραβείο ήταν µια µάλλινη ταινία που ο ιππότροφος (ο ιδιοκτήτης δηλαδή του ίππου) του έδενε στο µέτωπο. Για το λόγο αυτό στην Ολυµπία έχοµε ονόµατα γυναικών που αναφέρονται ως νικητές στις αρµατοδροµίες (Κυνίσκα), παιδιών ή και πόλεων. Οι ηνίοχοι κατά την εκτέλεση του αγωνίσµατος επεδίωκαν να καταλάβει το άρµα την εσωτερική πλευρά του ιπποδρόµου, προκειµένου να διανύσουν µικρότερη απόσταση.

16

ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΙΠΠΕΑ

Τα ιππικά αγωνίσµατα Τα ιππικά αγωνίσµατα εισάγονται για πρώτη φορά στην Ολυµπία στην 33η Ολυµπιάδα το 648 π.Χ. µε τις ιπποδροµίες των τελείων κελήτων, το οποίο ήταν αγώνισµα µε αναβάτη σε άλογο που έκανε έξι φορές το γύρο του ιπποδρόµου. Το 469 π.Χ. (71η Ολυµπιάδα) εισάγεται η κάλπη (ιπποδροµίες φοράδων) και το 256 π.Χ. (131η Ολυµπιάδα) η ιπποδροµία των πώλων. Στις ιπποδροµίες ο αναβάτης ίππευε γυµνός, δίχως εφίππιο και αναβολείς κρατώντας το µαστίγιο και τα ηνία, όπως απεικονίζεται σε διάφορες παραστάσεις αγγείων. Το εφίππιο πιθανότατα χρησιµοποιούσαν µόνο οι πολεµιστές. Τέλος, όπως οι ηνίοχοι έτσι και οι αναβάτες υπηρετούσαν τους ιδιοκτήτες των αλόγων.

17

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ ΤΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΚΑΙ Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΓΕΝΕΣΗΣ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ Η κυρίαρχη µυθική παράδοση, για την ίδρυση των Ολυµπιακών αγώνων όλων των ∆ωριέων της Πελοποννήσου, και όχι µόνο αυτών της Ηλείας, αποτελεί αυτή η σχετική µε τον Οινόµαο και τον Πέλοπα. Ο Οινόµαος ήταν βασιλιάς της Πίσας. Έτσι ονοµαζόταν η περιοχή γύρω από την Ολυµπία. Είχε δοθεί στον Οινόµαο ένας χρησµός σύµφωνα µε τον οποίο κάποιος, από τους µνηστήρες της όµορφης κόρης του Ιπποδάµειας, θα σκότωνε τον ίδιο, και θα γινόταν εκείνος βασιλιάς της Πίσας. Έτσι, ο Οινόµαος ανήγγειλε πως θα έδινε την κόρη του, σ' όποιον νικούσε τον ίδιο τον βασιλιά σε αγώνα τεθρίππων (αρµατοδροµία µε άρµατα τεσσάρων αλόγων). Με τα άλογα που ο ίδιος είχε, δώρο από τον πολεµικό θεό Άρη, θεωρούσε τον εαυτό του σίγουρο νικητή, άρα, κανένας δε θα τολµούσε να παραβγεί τα θεϊκά του άλογα. Έτσι απέκλειε την υλοποίηση του χρησµού. Όσοι τόλµησαν να ανταγωνιστούν το άρµα του Οινόµαου µε τα θεϊκά άλογα, έχασαν το κεφάλι τους. Ο Πέλοπας, γιος του Τάνταλου, έχοντας την εύνοια του θεού Ποσειδώνα, µε τα φτερωτά του άλογα, δώρο του θεού, νίκησε στον αγώνα τον Οινόµαο. Όµως, σύµφωνα µε µία δεύτερη και περισσότερο γνωστή εκδοχή, ο Πέλοπας χρησιµοποίησε δόλο στον αγώνα για να νικήσει. Ο αγώνας µε αφετηρία την Ολυµπία και διασχίζοντας το κέντρο της Πελοποννήσου τερµάτιζε στον ισθµό.

'Έτσι, νικητής του αγώνα και µε σύζυγο την Ιπποδάµεια, ο Πέλοπας, γίνεται βασιλιάς της Πίσας και στη συνέχεια, γίνεται γενάρχης ολόκληρης της χώρας, εφόσον η νίκη του αυτή γίνεται σύµβολο, στεφάνι ένωσης όλων των ∆ωρικών βασιλικών οίκων, απ' όπου όλη η χώρα παίρνει τ' όνοµά του : Πελοπόννησος. Αυτός ο αγώνας µε τη νίκη του Πέλοπα, αποτελεί στη συνέχεια το ηρωικό µοντέλο ζωής των ανθρώπων, καθώς, µε την καθιέρωση των Ολυµπιακών αγώνων, κάθε αγωνιστής, καλείται ν' αδράξει την ευκαιρία του αγώνα για να ταυτιστεί µε τον ίδιο ήρωα, τον Πέλοπα, επαναλαµβάνοντας και ενσαρκώνοντας τώρα, ο κάθε νικητής, εκείνον τον πρωταρχικό Αγώνα-Μύθο. Έτσι, εκείνη η µυθική πράξη, δε στέκει στο παρελθόν, µακριά από τους απογόνους, αλλά αυτοί οι αγώνες αποτελούν πράξη ανανέωσης του Μύθου, ο οποίος σφύζει από ζωή µέσα στην καρδιά και στο αίµα του κάθε αθλητή και αγωνιστή ανθρώπου.

18

ΤΟ Ι∆ΕΩ∆ΕΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ

Η κλασσικά αρχαιοελληνική αγωγή και παιδεία µε τα µορφωτικά µέσα που παρείχε «την µουσική τε και την γυµναστική» απέβλεπε στην αρµονική ανάπτυξη του τρίπτυχου της ανθρώπινης δοµής : πνεύµατος , ψυχής και σώµατος (αρετή , οµορφιά και υγεία ) µε γνώµονα πάντα τον «κανόνα» και το «µέτρον» . Κοινό στοιχείο της γυµναστικής και της µουσικής είναι ο ρυθµός και η οµόρροπη αυτή αγωγή τείνει στην δηµιουργία ενός αρµονικού και ισορροπηµένου ανθρώπου . Η φιλοσοφία του αθλητισµού είναι κατά βάση φιλοσοφία αγωγής και παιδείας και οι σκοποί της είναι η εσωτερική τελειοποίηση του ανθρώπου, µε τον ισχυρό, θεληµατικό χαρακτήρα, την υψηλοφροσύνη του πνεύµατος και την επιθυµία, αντιµετωπίζοντας κυρίως τον ίδιο τον εαυτό του, να διακριθεί. Αυτή η αθλητική φιλοσοφία είναι κοινή και προσιτή σε όλους τους ανθρώπους, σε οποιοδήποτε έθνος ή φυλή και αν ανήκουν και µε οποιοδήποτε σύστηµα και αν κυβερνώνται. Και αυτό γιατί µε αυτήν τη φιλοσοφία και παιδεία, τα σύγχρονα έθνη θα µπορέσουν να προετοιµάσουν τους νέους για να γίνουν άξιοι πολίτες. Όταν µιλάµε για αθλητισµό, δεν πρέπει να εννοούµε µόνο τους αγώνες και τις επιδόσεις. Αυτό είναι η πρακτική άποψη, που αποτελεί φυσική συνέπεια της προετοιµασίας των αθλητών και της επιθυµίας τους για διάκριση. Η σκέψη µας πρέπει να στρέφεται και στο αποτέλεσµα που φέρνει αυτή η βελτίωση των επιδόσεων. Και αυτό είναι η µεγάλη συνεισφορά του αθλητισµού στην πραγµάτωση των ευγενών ιδανικών‚ των παιδαγωγικών της σκοπών, της καλής αγωγής των νέων, της συνεργασίας και κατανόησης µεταξύ των λαών. Αυτές είναι οι γενικές επιδιώξεις του αθλητισµού. Οι παιδαγωγικοί σκοποί της αθλητικής φιλοσοφίας συµπληρώνονται από ηθικές αρχές όπως είναι ο καλός και καθαρός χαρακτήρας του ατόµου που αγωνίζεται, η τιµιότητα και ειλικρίνειά του, η ευεξία που του δίνει η ευρωστία του καλού αγωνιστή, η προσπάθεια για τη διάκριση που του δίνει τα σωστά κίνητρα για να διακριθεί και να µεταφέρει αργότερα τη νοοτροπία αυτή της τίµιας διάκρισης στη ζωή. Ακόµα στις ηθικές αρχές της αθλητικής φιλοσοφίας και ιδέας, πρέπει να προσθέσουµε την αναγνώριση της αξίας του αντιπάλου, την αποφυγή κάθε µορφής διάκρισης, θρησκευτικής, φυλετικής, πολιτικής και κοινωνικής, γιατί η αθλητική φιλοσοφία θέλει τους ανθρώπους να αγωνίζονται µε ίσους όρους, κάτω από τις ίδιες συνθήκες για όλους και δεν αναγνωρίζει µε κανένα τρόπο τις διακρίσεις.

19

Χωρίς καµία αµφιβολία, µπορούµε να ισχυριστούµε ότι ο σύγχρονος αθλητισµός αποτελεί ένα ευρύτατο σύστηµα αγωγής, αφού ακολουθεί τις σηµαντικές αρχές και τους καθορισµένους σκοπούς που απαιτεί η εφαρµογή της αθλητικής φιλοσοφίας και ιδεολογίας. Στο µηνιαίο χρονικό διάστηµα παραµονής τους στην Ολυµπία, είχαν µία ειδική εκπαίδευση όπου ενεργοποιούνταν τα ηθικά και ψυχολογικά στοιχεία των αθλητών, χωρίς τα οποία, ο κάθε άνθρωπος είναι ελλιπής. Μόνο µε την σωµατική άσκηση, και χωρίς την καλλιέργεια των ψυχονοητικών του φορέων, ο άνθρωπος γίνεται "ρηχός" και κτηνώδης, όπου δύσκολα ελέγχει την σωµατική του υπεροχή, ισχύοντας έτσι το "δίκαιο του ισχυρότερου". Οι αθλητές διδάσκονταν λοιπόν, µία Αγωνιστική Ηθική, θεµελιωµένη από τις Αρετές της Ανδρείας και της Σωφροσύνης, ενώ τις αρετές της Σοφίας και της ∆ικαιοσύνης, επιτελούσαν οι Ιερείς και οι Ελλανοδίκαι αντίστοιχα. Όλες οι Αρετές µαζί, ενώνονται στην Ιδέα του Αγαθού, που σαν χρυσό στεφάνι, στέκει στην κορφή και τις φωτίζει. Κάθε Αρετή, σαν ένας διπλός πέλεκυς, έχει µία διπλή λειτουργία, µία εσωτερική, για την ατοµική διαµόρφωση του χαρακτήρα, και µία εξωτερική, για την κοινωνική καταξίωση του ατόµου και την συνεισφορά του στο κοινωνικο-πολιτικό "Γίγνεσθαι". Η Ανδρεία λοιπόν, είναι εκείνη η Αρετή µε την οποία εξοπλίζονταν ο κάθε αθλητής κατάλληλα, ώστε από την µια (την εσωτερική), να δείξει πρώτα απ' όλα ένα θάρρος ειλικρίνειας µε τον εαυτό του για ν' αναγνωρίσει, και κατόπιν αγωνιζόµενος, ν' αντιµετωπίσει µε σθένος τις φοβίες του, τις α-σθένειες και τα πάθη της δικής του προσωπικότητας και τέλος να κυριεύσει τον µεγαλύτερο εσωτερικό του αντίπαλο, τον δικό του Εγωισµό. Αυτός είναι ο µεγαλύτερος εχθρός του κάθε αγωνιστή-ανθρώπου. Η ΓΥΜΝΌΤΗΤΑ

Οι λέξεις –γυµνάζω- γυµνάσιο-γυµναστική προέρχονται από τη λέξη γυµνός και σηµαίνουν την σωµατική και πνευµατική εξάσκηση . Η Γυµνότητα είναι ένα φιλοσοφικό φαινόµενο που πρωτοπαρουσιάσθηκε στον Ελληνικό χώρο . Είναι γνωστό ότι το ένδυµα έχει την ιδιότητα να δεσµεύει το άτοµο και οι αγώνες ήταν εκδηλώσεις ελευθερίας . Η γυµνότητα δεν αποτελεί πρόκληση κι ο γυµνικός αγώνας µεταφορικά εκφράζει την προσπάθεια του ανθρώπου για επικράτηση . Αντιθέτως το ένδυµα είναι µια αυταπάτη εις βάρος του εσωτερικού περιεχοµένου . Άλλωστε το ένδυµα επεβλήθη απ ό τις καιρικές συνθήκες και τις

20

θρησκευτικο-πολιτικές δοξασίες . Ο ελληνικός πολιτισµός αντιµετώπιζε το γυµνό σώµα µε εξιδανικευµένο τρόπο . Το θεωρούσε ενσάρκωση του αθλητικού ιδεώδους και σύντοµα έγινε φιλοσοφική ταύτιση του «νους υγιής εν σώµατι υγιει». Οι αρχαίοι αγάπησαν πολύ τον θεσµό της γυµνότητας των αθλητών , διότι πίστευαν ότι εκτός από τα θετικά , από άποψη υγείας αποτελέσµατα που είχαν από την έκθεση του σώµατος στον ήλιο και τον αέρα , επίσης δεν µπορούσαν να αποκρύψουν τυχόν ατέλειες του σώµατος τους . Έτσι ο κάθε αθλητής ανεξάρτητα από το αγώνισµα του , γυµνάζει συνολικά το σώµα του για να αποφύγει τα δυσάρεστα αποτελέσµατα που προέρχονται από την µονοµερή και ασύµµετρη άσκηση . Όσο θαύµαζαν οι αρχαίοι Έλληνες το ωραίο και γυµνασµένο σώµα τόσο περιφρονούσαν το ασύµµετρο και το αγύµναστο , και η γυµνότητα των αθλητών δεν άφηνε περιθώριο παραµέλησης του .Αυτό θα ξέφευγε από τον κανόνα της συµµετρίας και του ωραίου , στην προσπάθεια του να αποκτήσει µεγαλύτερη επιδεξιότητα στο αγώνισµα του , έπρεπε να είναι έτοιµος να υποστεί την δυσµενή κριτική των θεατών και των συναθλητών του ενδεχοµένως από σατυρικούς ποιητές και καλλιτέχνες . Λαξεύοντας οι αρχαίοι καλλιτέχνες µορφές γυµνών αποτύπωσαν στον χρόνο την δύναµη και την ενεργητικότητα του Έλληνα αθλητή και έδωσαν την εικόνα της ζωής στα γυµναστήρια. ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΗΣ ΦΛΟΓΑΣ

Στην αρχαιότητα η Αφή της Ολυµπιακής Φλόγας ήταν ένα κορυφαίο συµβολικό γεγονός, που συνέδεε το Θεϊκό Φως που ειχε κλέψει ο Προµηθέας απ' το ∆ία, µε την ευγενή άµιλλα των αγώνων. Ηταν η αποθέωση της Ελληνικής σκέψης, φιλοσοφίας και ανδρείας που έβρισκε καταφύγιο στα πεπαιδευµένα σώµατα των αθλητών. Οι Ολυµπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα συµβόλιζαν την αποπνευµατοποίηση της ύλης, αλλά ταυτόχρονα ήταν και η αποθέωση της δύναµης και της ανδρείας του σώµατος το οποίο ήταν το κατοικητήριο του πνεύµατος και της ψυχής για τους αρχαίους προγόνους µας. Η ιερότητα των αγώνων φαινόταν απ' το σεβασµό που έδειχναν όλες οι Ελληνικές πόλεις διακόπτοντας κάθε εχθροπραξία κατά τη διάρκειά τους. ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ Λίγο καιρό πριν αρχίσουν οι Ολυµπιακοί Αγώνες, αναχωρούσαν από την ΄Ηλιδα τρεις σπονδοφόροι πολίτες της, που φορούσαν στεφάνι ελιάς και

21

κρατούσαν το ραβδί του κήρυκα, για να αναγγείλουν στις πόλεις την "ιερή εκεχειρία", της οποίας ήταν εγγυητές. Η "εκεχειρία" αρχικά διαρκούσε ένα µήνα και αργότερα, από τον 5ο π.Χ.αι., τρεις µήνες. Οι κυριότεροι όροι της "εκεχειρίας" ήταν οι εξής: 1.Σταµατούσε κάθε εχθροπραξία και επιτρεπόταν ελεύθερα η προσπέλαση στη χώρα της Ηλείας, που κηρυσσόταν ουδέτερη και απαραβίαστη. Επιπλέον, όσοι επιθυµούσαν να παρακολουθήσουν ή να πάρουν µέρος στους Ολυµπιακούς Αγώνες ήταν ελεύθεροι να περάσουν ακόµη και από τις χώρες µε τις οποίες η πατρίδα τους βρισκόταν σε πόλεµο. 2.Απογορευόταν αυστηρά η είσοδος στην Ηλεία σε οποιονδήποτε οπλισµένο ή σε οµάδα στρατού. 3.Απογορευόταν η εκτέλεση οποιασδήποτε θανατικής ποινής. Ο θεσµός της "εκεχειρίας" είχε αναγνωριστεί συνειδητά από όλους τους ΄Ελληνες και είχε γίνει σεβαστός. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι µέσα στα 1200 περίπου χρόνια ζωής των Ολυµπιακών Αγώνων, οι παραβιάσεις που έγιναν ήταν ελάχιστες και ασήµαντες. Η ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ

Η ιδέα της Ολυµπιακής Εκεχειρίας προέρχεται από την βαθιά πεποίθηση ότι ο αθλητισµός και τα Ολυµπιακά ιδεώδη µπορούν να συνεισφέρουν στην δηµιουργία ενός ειρηνικού και καλλίτερου κόσµου. Πρωτοβουλίες που προωθούν το διάλογο, την συµφιλίωση, την αµοιβαία κατανόηση, την αλληλεγγύη και την ειρήνη είναι o βασικός στόχος αυτής της προσπάθειας.Η Ολυµπιακή Εκεχειρία ακριβώς ως πανανθρώπινη προσπάθεια στοχεύει να τονίσει τη σηµασία του σεβασµού προς την ειρηνική συνύπαρξη. Η σηµασία της προσπάθειας για Ολυµπιακή Εκεχειρία είναι ότι συνδυάζει τη δύναµη του ολυµπιακού κινήµατος, την αξιοπιστία το αθλητικού κινήµατος και τον ενθουσιασµό των νεότερων γενιών -και όχι µόνο- σε όλον τον κόσµο, που θέλουν να συνεργασθούν για την ειρήνη υπό την αιγίδα του ολυµπιακού κινήµατος. Στόχος είναι να συνδεθεί το πνεύµα και ο δυναµισµός αυτών των κινηµάτων µε συγκεκριµένα ζητήµατα και να αναζητηθεί η συµβολή στην επίλυση προβληµάτων σε όλον τον κόσµο.

22

ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΤΕΧΝΕΣ. Οι αθλητικοί αγώνες αποτέλεσαν κεντρικό θέµα της αρχαίας ελληνικής τέχνης και λογοτεχνίας. Έγιναν η αφορµή γέννησης, ήδη από τον 6ο αι. π.Χ., δύο ιδιαίτερων λογοτεχνικών ειδών, του επινίκιου ύµνου, µε κύριο εκπρόσωπο τον Πίνδαρο, και του επιγράµµατος.

Οι ολυµπιονίκες ήταν τα πρώτα ιστορικά πρόσωπα στην αρχαία Ελλάδα που απολάµβαναν την εξαιρετική τιµή να απεικονίζονται σε δηµόσιο χώρο. Όµως, οι ανδριάντες ολυµπιονικών δε στήνονταν µόνο σε ανάµνηση του ατόµου και της επίδοσής του, αλλά αποτελούσαν κυρίως µέσο προβολής της οικογένειας και της πόλης από την οποία καταγόταν ο αθλητής.

Οι απεικονίσεις µε θέµα τους αγώνες δεν εξαντλούνταν στους ανδριάντες ολυµπιονικών. Όλα τα είδη της αρχαίας τέχνης ασχολήθηκαν διεξοδικά µε το θέµα: γλυπτική, ζωγραφική, ψηφιδωτά, αγγειογραφία και νοµίσµατα. Η συµβίωση αθλητισµού και τέχνης ξεκίνησε από την Προϊστορική περίοδο και έφτασε µέχρι το τέλος της Αρχαιότητας. Ο λόγος είναι ότι αθλητισµός και η τέχνη είχαν ένα κοινό ενδιαφέρον: το ανθρώπινο σώµα. Οι αρχαίοι αγγειογράφοι και γλύπτες κατάφεραν να ανταποκριθούν µε τον καλύτερο τρόπο στο δύσκολο έργο της απόδοσης της κίνησης του ανθρώπινου σώµατος στο Γυµνάσιο, στο Στάδιο ή στην Παλαίστρα.

Το κατεξοχήν είδος τέχνης που απεικονίζει αθλητές, αγωνίσµατα και σκηνές από την Παλαίστρα και το Γυµνάσιο είναι αναµφίβολα η αγγειογραφία. Τα σχετικά θέµατα, κυρίως αρµατοδροµίες και αγώνες δρόµου, εµφανίζονται ήδη από τη 2η χιλιετία π.Χ. σε µυκηναϊκά εικονιστικά αγγεία. Τέτοιες παραστάσεις συνεχίζονται σποραδικά κατά τη Γεωµετρική εποχή, για να γνωρίσουν όµως τη µεγαλύτερη ακµή τους κατά τον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ. στα αττικά µελανόµορφα και ερυθρόµορφα αγγεία. Τα γνωστότερα αγγεία µε αθλητικές παραστάσεις ήταν οι Παναθηναϊκοί αµφορείς, που, γεµάτοι λάδι, δίνονταν ως έπαθλα σε αγώνες προς τιµήν της θεάς Αθηνάς στην Αθήνα. Τέτοια αγγεία έχουν βρεθεί σε όλη τη Μεσόγειο και απεικονίζουν στη µία όψη το άθληµα στο οποίο νίκησε ο αθλητής και στην άλλη τη θεά Αθηνά. Αθλητικά θέµατα παριστάνονται από πολύ νωρίς και στα αγγεία της Κάτω Ιταλίας,κυρίως σε σφαιρικούς αρυβάλλους, που περιείχαν το απαραίτητο για την επάλειψη των αθλητών λάδι.

Στην αρχαία ζωγραφική, αθλητικά θέµατα απεικονίζονται ήδη στις µινωικές τοιχογραφίες του ανακτόρου της Κνωσού, όπου σώζεται παράσταση νέου που επιχειρεί άλµα πάνω από ταύρο, καθώς και η γνωστή σκηνή µε τον πρίγκιπα-πυγµάχο. Από την άλλη, η περιγραφή από το Φιλόστρατο µιας πινακοθήκης των Ρωµαϊκών χρόνων δείχνει το ενδιαφέρον της µεταγενέστερης ζωγραφικής για τέτοια θέµατα. Στη Ρωµαϊκή εποχή έχουµε επίσης εκτεταµένες αναπαραστάσεις αγώνων σε ψηφιδωτά, άµεσα εµπνευσµένα από την ελληνική τέχνη, που συνδέονται µε την ιδιαίτερη ακµή που γνώρισαν οι αγώνες κατά την Αυτοκρατορική εποχή. Τέτοια ψηφιδωτά βρέθηκαν στην Όστια, στη Ρώµη, στη Σικελία και στη Βόρεια Αφρική και µας διασώζουν πολυάριθµες λεπτοµέρειες της αρχαίας αθλητικής πρακτικής.

23

Όσον αφορά στα ανάγλυφα, εκτός από τα λίθινα βάθρα αγαλµάτων αθλητών, σώζονται επίσης επιτύµβιες ή αναθηµατικές στήλες, καθώς και ρωµαϊκές σαρκοφάγοι µε παραστάσεις αθλητών σε χαρακτηριστικές εν ζωή δραστηριότητες. Ανάµεσα στα ανάγλυφα που κοσµούσαν βάθρα αγαλµάτων αθλητών ξεχωρίζουν αυτά που βρέθηκαν εντοιχισµένα στο Θεµιστόκλειο τείχος της Αθήνας και χρονολογούνται στην Αρχαϊκή εποχή. Σε επιτύµβια ανάγλυφα έχουµε απεικονίσεις του νεκρού ως πυγµάχου, αθλητή µε στλεγγίδα, παλαιστή, ακοντιστή, δισκοβόλου ή άλτη. Τα νοµίσµατα επίσης αποτελούν ένα σηµαντικό µέσο απεικόνισης αθλητικών θεµάτων. Χρυσά νοµίσµατα σε ανάµνηση σηµαντικών ολυµπιακών νικών τους σε αρµατοδροµίες έκοψαν οι τύραννοι Ιέρων των Συρακουσών και Αναξίλας από το Ρήγιο. Ο Φίλιππος Β' της Μακεδονίας έκοψε επίσης χρυσά νοµίσµατα σε ανάµνηση µιας ιππικής νίκης του στην Ολυµπία. Έχουν σωθεί επιπλέον και νοµίσµατα µε παραστάσεις συγκεκριµένων αγωνισµάτων. Μορφή οπλιτοδρόµου κοσµούσε τη µία όψη των νοµισµάτων της βόρειας µικρασιατικής πόλης Κυζίκου. Για δύο αιώνες, έως τα µέσα του 5ου αι. π.Χ., η νήσος Κως έκοψε αργυρά νοµίσµατα µε παράσταση δισκοβόλου δίπλα σε τρίποδα. Ένα ζευγάρι παλαιστών σε διάφορες παραλλαγές απαντά τέλος στα νοµίσµατα της νότιας µικρασιατικής πόλης Ασπένδου.

Αγγείο που απεικονίζει το πένταθλο.

24

Οπλιτοδρόµος

Αγγείο που απεικονίζει το άλµα εις µήκος.

25

Νοµίσµατα από τις Ολυµπιακές νίκες του Φιλίππου Β’ .

Το χρυσελεφάντινο άγαλµα του ∆ία σε νόµισµα των Ηλείων.

26

Ανάγλυφο µε ιπποδροµία.

Χαρακτική ακοντιστή σε ασπίδα.

27

Τοιχογραφία µε πυγµάχους.

Ψηφιδωτό µε γυναίκες που αθλούνται.

28

ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Πραξιτέλης

Ο Πραξιτέλης ήταν ένας από τους µεγαλύτερους γλύπτες της αρχαιότητας του οποίου η δράση υπολογίζεται µεταξύ 370-330 π.Χ. Καταγόταν από την Αθήνα και ήταν ο γιος του Κηφισόδοτου.. Ήταν ο πιο διάσηµος των αττικών γλυπτών του 4ου αιώνα π.Χ. και ο πρώτος που φιλοτέχνησε τη γυµνή θηλυκή µορφή σε φυσικό µέγεθος.

Ενώ δεν υπάρχει κανένα γλυπτό που να είναι αναµφίβολα του Πραξιτέλη, έχουν επιζήσει πολυάριθµα αντίγραφα των έργων του. Σύγχρονοί του συγγραφείς, όπως ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, έγραψαν για τα έργα του. Υπάρχουν ακόµα νοµίσµατα που έφεραν τις σκιαγραφίες των διάφορων διάσηµων αγαλµάτων του από την ίδια περίοδο. Μια υποτιθέµενη σχέση µεταξύ του Πραξιτέλη και του όµορφου µοντέλου του, της Θεσπίειας εταίρας Φρύνης. έχει εµπνεύσει µια σειρά έργων τέχνης που κυµαίνονται από τη ζωγραφική (Gerome) ως την κωµική όπερα Saint-Saëns και το θέατρο σκιών(Donnay). Μερικοί συγγραφείς έχουν υποστηρίξει ότι υπήρξαν δύο γλύπτες µε το όνοµα Πραξιτέλης. Ο ένας ήταν σύγχρονος του Φειδία, και άλλος ο πιο γνωστός εγγονός του. Αν και η επανάληψη του ίδιου ονόµατος γενιά παρά γενιά είναι κοινή στην Ελλάδα, δεν υπάρχει κανένα συγκεκριµένο στοιχείο.

Ηµεροµηνίες

Οι ακριβείς ηµεροµηνίες για τον Πραξιτέλη είναι αόριστες, αν και πιθανώς δεν απασχολούνταν πλέον στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπως αποδεικνύεται από την έλλειψη οποιωνδήποτε στοιχείων που να δείχνουν ότι ο Αλέξανδρος υιοθέτησε τον Πραξιτέλη, κάτι που πιθανόν θα είχε κάνει για έναν τόσο µεγάλο γλύπτη. Η ηµεροµηνία ο Ερµής του Πραξιτέλη. Μερικά από τα αγάλµατα του Πραξιτέλη χρωµατίστηκαν από το ζωγράφο Νικία, και σύµφωνα µε τη γνώµη του γλύπτη κέρδισαν πολύ από αυτή την επεξεργασία.

γλυπτά

Ερµής του Πραξιτέλους • Αφροδίτη της Κνίδου • Απόλλων Σαυροκτόνος • Άρτεµις της Γαβιί • Έρως του Σεντοσέλε • Ερµής του Ερκολάνο • Ερµής και ∆ιόνυσος βρέφος• Απόλλων της Λυκίας• Έρως • Σάτυρος του Πραξιτέλη

χάλκινα Σάτυρος που χορεύει • Έφηβος του Μαραθώνα ανάγλυφα Νύµφαι ορχούµεναι • Θέατρο της Μαντινείας ελεφαντόδοντο Ερµής της Αγοράς

29

Ο Ερµής του Πραξιτέλη: Το άγαλµα χρονολογείται από το 343 π.Χ. και είναι κατασκευασµένο από µάρµαρο της Πάρου. Είναι το µόνο αυθεντικό έργο του Πραξιτέλη που έχει διασωθεί. Βρέθηκε στην Ολυµπία, απείραχτο στο βάθρο του, αρκετά µέτρα κάτω από την γη και έχει ύψος 2.10 µ. Ήταν αφιερωµένο από τους Ηλείους και Αρκάδες στο ιερό Άλτις, για να εορτάσουν την συνθήκη ειρήνης. Αργότερα είχε τοποθετηθεί στον ναό της Ήρας, όπου και ευρέθηκε το 1877.

Μύρων

Ο Μύρων (έδρασε περ. 480-440 π.Χ.) ήταν ο αρχαιότερος ονοµαστός γλύπτης της αρχαίας Ελλάδας. Είναι δηλαδή ο αρχαιότερος Έλληνας γλύπτης που µέχρι και σήµερα η κοινή γνώµη θαυµάζει τα έργα του για την τελειότητα, την αρµονία και την πρωτοτυπία τους. Γεννήθηκε στις Ελευθερές, µια πόλη στα σύνορα της Αττικής µε την Βοιωτία. Σύµφωνα µε τον Πλίνιο ήταν µαθητής του Αγελάδου από το Άργος, ο οποίος για ένα µεγάλο διάστηµα ήταν κορυφαίος γλύπτης της πελοποννησιακής γλυπτικής σχολής µε θέµα τον αθλητισµό.

∆ούλευε σχεδόν αποκλειστικά σε µπρούντζο και δηµιούργησε πολλούς ανδριάντες θεών και ηρώων. Ο περιηγητής Παυσανίας µας αναφέρει ότι έργα του Μύρωνα υπήρχαν και ήταν ακόµα στην θέση τους τον 2ο αι. µ.Χ. Τα πιο φηµισµένα του έργα παριστάνουν αθλητές την στιγµή της επίδοσής τους, µε ασυνάρπαστη τελειότητα στάσης, λεπτοµερειών και αναλογίας. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι τα έργα του Μύρωνα ήταν περισσότερα µα και πιο επιµελέστερα των έργων του Πολύκλειτου. Οι διασηµότερες εργασίες του σύµφωνα µε τον Πλίνιο απεικόνιζαν τον Μινώταυρο, τον Κέρβερο, τον Περσέα, τον σάτυρο Μαρσύα, τον Ηρακλή, έναν αθλητή της δισκοβολίας και τον Απόλλωνα της Εφέσου.

Ένας από τους Πάπυρους της Οξυρρύγχου µας δίνει τις ηµεροµηνίες των νικητών στην Ολυµπία των οποίων ο Μύρων κατασκεύασε ανδριάντες. Ήταν ο Τιµάνθης στην Ολυµπιάδα του 456 π.Χ., ο Λαδάς πιθανών το 476 π.Χ., ο Λύκινος που νίκησε το 448 και 444 π.Χ..

30

Από αυτές τις χρονολογίες συµπεραίνουµε ότι ο Μύρων πρέπει να ήταν σύγχρονος, αλλά και γηραιότερος του Φειδία και του Πολύκλειτου.

Ο ∆ισκοβόλος

Λύσιππος Ο Λύσιππος γεννήθηκε στην Σικυώνα γύρω στο 390 π.X και φιλοτεχνούσε αποκλειστικά µπρούτζινα γλυπτά. Θεωρείται ο σηµαντικότερος εκπρόσωπος της σχολής της Σικυώνας, του µεγαλύτερου καλλιτεχνικού κέντρου µετά την Αθήνα, και κατά τις αρχαίες πηγές τοποθετείται στο ίδιο επίπεδο µε τον Πραξιτέλη και τον Φειδία. Ήταν o προσωπικός γλύπτης του Μέγα Αλέξανδρου . ∆ιατηρούσε πολυµελές εργαστήριο, στο οποίο ο Πλίνιος αναφέρει ότι είχε κατασκευάσει 1500 έργα.

Καθώς δε διασώζεται κανένα γλυπτό του, αλλά και λόγω των αµφισβητούµενων χρονολογήσεων αντιγράφων των έργων του, καθίσταται δύσκολος ο εντοπισµός της καλλιτεχνικής παραγωγής του στο χρόνο. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος τοποθετεί την ακµή του κατά την περίοδο της 113ης Ολυµπιάδας, ενώ άλλες πηγές υποδεικνύουν πως είχε πολυετή σταδιοδροµία στη διάρκεια του 4ου αιώνα π.Χ. Κατά τον Παυσανία, ένα άγαλµα του Τρωίλου στην Ολυµπία αποδίδεται στον Λύσιππο, και αποτελεί φόρο τιµής για τις νίκες του Τρωίλου σε ιππικούς αγώνες του 372 π.Χ. Αυτό αναφέρεται συχνά ως το παλαιότερο έργο του, αν και η επιγραφή που έφερε ενδεχοµένως να είναι νεότερη. Σύµφωνα µε άλλη επιγραφή που βρέθηκε στους ∆ελφούς και µαρτυρά τον Λύσιππο ως γλύπτη ενός αγάλµατος του Πελοπίδα, φαίνεται πως ήταν ήδη ενεργός γλύπτης από τη δεκαετία του 360 π.Χ.. Περίπου από το 340 ήταν ένας από τους καλλιτέχνες της Αυλής του Αλεξάνδρου, γεγονός που υποδεικνύει πως εκείνη την περίοδο η φήµη του είχε ήδη εξαπλωθεί. Τα περισσότερα αγάλµατα που φιλοτέχνησε, αν όχι όλα, ήταν µπρούτζινα.

31

Ως επικεφαλής ενός µεγάλου εργαστηρίου, είχε αρκετούς µαθητές που µιµήθηκαν εξαιρετικά πιστά το ύφος του, τόσο ώστε τα έργα τους να µην διακρίνονται από αυτά του δασκάλου τους. Σήµερα, αρκετά ρωµαϊκά γλυπτά αναγνωρίζονται ως αντίγραφα έργων του, αν και λίγα από αυτά µε βεβαιότητα και κυρίως µε βάση αρχαίες περιγραφές γλυπτών του. Αν και υπάρχει πληθώρα ελληνικών και ρωµαϊκών πηγών µε αναφορές στον Λύσιππο, στην πλειοψηφία τους δεν είναι αρκετά συγκεκριµένες προκειµένου να αναγνωριστούν τα στοιχεία της τεχνοτροπίας του. Κατά τον Πλίνιο, διακρίθηκε για την ανάγλυφη απόδοση των µαλλιών, ενώ βασικό χαρακτηριστικό της τέχνης του ήταν συνολικά η λεπτότητα των έργων, ακόµα και στη µικρότερη λεπτοµέρειά τους. Ο Λύσιππος ειδικευόταν περισσότερο σε αγάλµατα αθλητών, θεοτήτων και ηρώων, καθώς και σε προσωπογραφίες, όπως αυτές του Αλεξάνδρου ή ανθρώπων του περιβάλλοντός του.

Στα πιο γνωστά έργα του ανήκει ο Αποξυόµενος, που συνδέεται µε σωζόµενο ρωµαϊκό µαρµάρινο αντίγραφο στο µουσείο του Βατικανού. Θεωρείται πως ενσωµατώνει κυρίαρχα στοιχεία της τεχνοτροπίας του, όπως το µικρό κεφάλι, το λεπτό σώµα, τα µακριά πόδια και την προσεγµένη απόδοση των µαλλιών του γλυπτού. Σύµφωνα µε χαρακτηριστική αναφορά του Πλίνιου, ο αυτοκράτορας Τιβέριος ήταν τόσο ενθουσιασµένος από το γλυπτό ώστε το µετέφερε από τις Θέρµες του Αγρίππα στο παλάτι του, για να επιστραφεί στην αρχική του θέση αργότερα, κατόπιν λαϊκής απαίτησης. Ένα άγαλµα του αθλητή του παγκρατίου , που ανακαλύφθηκε στους ∆ελφούς, θεωρείται επίσης αντίγραφο σύγχρονου έργου του Λύσιππου, φιλοτεχνηµένο στον Φάρσαλο. Αν πράγµατι βασίζεται σε γλυπτό του Λύσιππου, τότε οι εµφανείς διαφορές του σε σύγκριση µε τον Αποξυόµενο, υποδεικνύουν πως πιθανώς ανήκει σε διαφορετική χρονική περίοδο ή αποτελεί έργο µαθητή του. Ένα χάλκινο άγαλµα, γνωστό µε τον τίτλο Καιρός (ή Ευκαιρία), αποδίδεται στον Λύσιππο και φιλοτεχνήθηκε για τον ίδιο, κοσµώντας την οικία του στη Σικυώνα. Έργο µοναδικής θεµατικής. Αναπαριστούσε έναν φτερωτό νέο άνδρα να στέκεται στις µύτες των ποδιών πάνω σε σφαίρα, κρατώντας ένα ξυράφι στο δεξί χέρι και ένα ζυγό στο αριστερό, µε µακριά µαλλιά στο πλάι αλλά φαλακρό στο πίσω µέρος του κεφαλιού (βλ. και ανάγλυφο αντίγραφο στο Μουσείο Αρχαίας Τέχνης του Τορίνου). Σε αυτό αναφέρεται επίγραµµα του Ποσείδιππου που µαρτυρά το διδακτικό χαρακτήρα του έργου.

32

Πολύκλειτος

Ο διάσηµος γλύπτης της αρχαιότητας Πολύκλειτος κατέχει στην Αργεία τέχνη την ίδια θέση που κατείχε ο Φειδίας στην Αττική. Ήταν κατ’ άλλους µεν Σικυώνιος, ο οποίος ζούσε και εργαζόταν κυρίως στο Άργος, κατ’ άλλους δε Αργείος. Ήκµασε γύρω στο 450 – 420 π.χ. και υπήρξε µαθητής του περίφηµου Αργείου γλύπτη Αγελάδα.

Το λαµπερό αυτό αστέρι της σχολής του Άργους, κατέχει στην Αργειακή τέχνη θέση παρόµοια µ΄ αυτή του Φειδία στην Αττική. Άλλοι ισχυρίζονται ότι κατάγεται από τη Σικυώνα, αλλά ζούσε και εργαζόταν κυρίως στο Άργος· άλλοι, ισχυρίζονται πως κατάγεται από το Άργος. Από αυτό παρορµητικά µερικοί δέχθηκαν, χωρίς να αληθεύει, ότι ο Σικυώνιος και ο Αργείος Πολύκλειτος ήταν δυο εντελώς διαφορετικά πρόσωπα. Η γνώµη αυτή αποδεικνύεται εντελώς ανυπόστατη. Ο Overbeck πιστεύει ότι γεννήθηκε την 74η ή 75η Ολυµπιάδα (περίπου το 482 – 478). Εποµένως, ήταν σύγχρονος του Φειδία, αλλά νεότερός του 16-18 χρόνια.

Μαζί µε τον Αθηναίο τεχνίτη µαθήτευσαν κοντά στον Αγελάδα. Ο πατέρας του ονοµάζονταν Πάτροκλος ή Πατροκλής. Όταν µάλιστα το Άργος απόκτησε πολύ σηµαντική πολιτικά θέση εξαιτίας και της σταθερής συµµαχίας του µε την Αθήνα, συγκεντρώθηκε σ΄ αυτό η καλλιτεχνική δραστηριότητα του Αργειακού εργαστηρίου. Επικεφαλής του και πρώτος του τεχνίτης αναδεικνύεται ο Πολύκλειτος. Προώθησε σε µέγιστο βαθµό την τέχνη, όπως ο Φειδίας στην Αθήνα , µε τις ιδιότητες εκείνες της γλαφυρότητας και της συµµετρίας, οι οποίες απέρρεαν από το ∆ωρικό χαρακτήρα. Όπως και ο Φειδίας ήταν υπεύθυνος για το γλυπτό διάκοσµο του Παρθενώνα, έτσι και ο Πολύκλειτος αντίστοιχα γι΄ αυτόν του Ηραίου, του οποίου οι µετόπες και η ζωφόρος παρίσταναν τη γέννηση του ∆ία, τη Γιγαντοµαχία και τον Τρωικό πόλεµο.

Έργα του:

∆ορυφόρος. Απεικονίζει έναν καλογυµνασµένο αθλητή ο οποίος φέρει βαρύ δόρυ. Ταυτίζει την ιδέα της ανδρείας και της οµορφιάς µε την ιδέα του ωραίου ήρωα.

Η αµαζόνα του Καπιτωλίου

Ο Αποξυόµενος: Το άγαλµα αυτό παριστάνει νεαρό µε ζωστήρα να καθαρίζεται από τη σκόνη της παλαίστρας.

∆ιαδούµενος. Παριστάνεται νεαρός αθλητής να δένει στο κεφάλι του την ταινία της νίκης.

33

Φειδίας

Ο Φειδίας (περ. 490 π.Χ. - 430 π.Χ.) ήταν Έλληνας γλύπτης, ζωγράφος και αρχιτέκτονας, ο οποίος έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ. και θεωρείται ευρέως ως ένας από τους σηµαντικότερους γλύπτες της Κλασικής εποχής. Το Άγαλµα του Ολυµπίου ∆ιός στην Ολυµπία, το οποίο φιλοτέχνησε ο Φειδίας, ήταν ένα από τα Επτά θαύµατα του αρχαίου κόσµου. Ο Φειδίας σχεδίασε επίσης τα αγάλµατα της θεάς Αθηνάς που βρίσκονταν στην Ακρόπολη των Αθηνών, δηλαδή την Αθηνά Παρθένο, που βρισκόταν µέσα στον Παρθενώνα, και την Αθηνά Προµάχο, ένα κολοσσιαίο χάλκινο άγαλµα που βρισκόταν ανάµεσα στο Ερεχθείο και τα Προπύλαια. ∆υστυχώς τα πιο θαυµαστά έργα του Φειδία έχουν καταστραφεί ή χαθεί. Υπάρχουν πολλά ρωµαϊκά αντίγραφα που είναι γνωστό ότι είναι πιστά στα πρωτότυπα. Αυτό δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Πολλά κλασικά ελληνικά έργα ζωγραφικής και γλυπτικής έχουν καταστραφεί αλλά έχουν διασωθεί ρωµαϊκά αντίγραφα και σηµειώσεις που αναφέρονται σ' αυτά, όπως π.χ. ο ιστορικός και βιογράφος Πλούταρχος που περιγράφει λεπτοµερώς τα αριστουργήµατα του Φειδία. Τα σηµαντικότερα, πλην των προαναφερόµενων, έργα του Φειδία είναι: Χάλκινο "σύνταγµα" Αθηναίων ηρώων, Αθηνάς, Απόλλωνα και Μιλτιάδη, αφιέρωµα από τα λάφυρα του Μαραθώνα στους ∆ελφούς. Χρυσελεφάντινη Αθηνά στην Πελλήνη Αχαΐας, από τα πιο πρώιµα έργα του. Επίχρυσο ακρόλιθο άγαλµα της Αθηνάς Αρείας στις Πλαταιές από τα λάφυρα του Μαραθώνα. Χάλκινη Αθηνά Λιµνία, ανάθηµα των Αθηναίων κληρούχων της Λήµνου στην Ακρόπολη (451-445 π.Χ.). Χάλκινος Απόλλων Παρνόπιος (δηλ. ακριδοκτόνος) µπροστά στον Παρθενώνα.

Αφροδίτη Ουρανία από παριανό µάρµαρο στην Αγορά. Χρυσελεφάντινη Ουρανία Αφροδίτη στην Ήλιδα.

Ο ∆ΟΡΥΦΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΚΛΕΙΤΟΥ

34

Χρυσελεφάντινη Αθηνά στην Ήλιδα. Χάλκινο άγαλµα πληγωµένης Αµαζόνας στο ιερό της Αρτέµιδος στην Έφεσο.

35

ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Μέσω αυτής της εργασίας σχετικά µε τον αθλητισµό στη αρχαία Ελλάδα καταφέραµε να αποκοµίσουµε στοιχεία που αφορούν τόσο στις πληροφορίες που συγκεντρώσαµε όσο και στη συνεργασία και την αλληλεγγύη µεταξύ µας. Πέρα από τις γνώσεις που διαθέταµε επί του θέµατος, µέσω αυτού του προγράµµατος µας δόθηκε το έναυσµα να ασχοληθούµε σε βάθος µε τις απαρχές του αθλητισµού και τις επιρροές του σε όλες τις εκφάνσεις της πολιτικής αλλά κυρίως της πολιτιστικής ζωής των ανθρώπων. Από τις αξίες του Ολυµπισµού και τη φιλοσοφία του αθλητισµού σε πιο ευρύ πλαίσιο, τα αρχαία αγωνίσµατα και τις αθλητικές οργανώσεις στην Αρχαία Ελλάδα µέχρι την αγγειογραφία και τις άλλες τέχνες, διαπιστώσαµε µέσα από την έρευνα µας πως εκτείνεται το εύρος και το µεγαλείο του αθλητισµού. ∆εν είναι δύσκολο, άλλωστε να συµπεράνει κανείς την υπερπροσπάθεια εκείνων των ανθρώπων να προάγουν µέσα από τους αγώνες τους την ειρήνη, τον κοσµοπολιτισµό, τη συναδέλφωση και την ισοτιµία, έννοιες άρρηκτα συνδεδεµένες µεταξύ τους. Στους ίδιους αυτούς ανθρώπους οφείλουµε την οικουµενική συνάθροιση των Ολυµπιακών Αγώνων, ενώ γίνεται φανερό πως το αθλητικό ιδεώδες εδράζεται στις αρχές της δηµοκρατίας και της ηθικής. Έτσι, λοιπόν και εµείς µέσα από την εργασία µας εµπνευστήκαµε από αυτούς τους ανθρώπους και µάθαµε την συνεργασία, το διάλογο και την άµιλλα. ∆εν θα πρέπει, τέλος, να ξεχνάµε πως ο αθλητισµός, σε όλο του το φάσµα, έχοντας ως ακρογωνιαίο λίθο τον Ολυµπισµό, ενέχει µέσα σε µια ταραγµένη εποχή παγκόσµιων συγκρούσεων µια προκαταθήκη ειρήνης για την ανθρωπότητα.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ «Γεννήθηκα στην Ολυµπία» ... από τα πρώτα µου βήµατα, σκοντάφτω πάνω στην ιστορία. Τα αγάλµατα µου µάθανε την οµορφιά και µου διδάξανε τη γαλήνη. Αγγίζω µε τα δάχτυλα µου την αφή του Πραξιτέλη πάνω στις πέτρες. Χαιδεύω τις ρηµαγµένες κολώνες και βλέπω τον ήλιο µε άλλα µάτια. Κάποτε εδώ πάλεψε ο Ηρακλής. Κάποτε εδώ πάτησε ο ∆ιαγόρας. Κάποτε εδώ γεννήθηκε το Ολυµπιακό Πνεύµα. Άναψε η ιερή φλόγα και ντύθηκε µε φως η οικουµένη. Κι άνοιξε ο δρόµος που οδηγεί στον εξανθρωπισµό του ανθρώπου... Κλείνουµε µε ένα απόσπασµα από την οµιλία του Γεωργίου Σεφέρη στην απονοµή του Νόµπελ Λογοτεχνίας το 1963: «...Ανήκω σε µια χώρα µικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού του, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι µικρός ο τόπος µας, αλλά η παράδοση του είναι τεράστια.»

36

ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ:

Α’ ΟΜΑ∆Α (Αθλητικές διοργανώσεις στην Αρχαία

Ελλάδα) Λιαποδηµήτρη Αθανασία Κοντογιάννης Ιωάννης Μαδαρός ∆ηµήτρης Μαντάς Θεόδωρος Κόλλιας ∆ηµήτρης Λούκας Γεώργιος

Β’ ΟΜΑ∆Α (Αρχαία αγωνίσµατα)

Κούκου Μελίνα Λεβέντη Ιωάννα

Κιουρτσής Θεόδωρος Κοκόση Παναγιώτα Λιονάκης ∆ηµήτρης

Γ’ ΟΜΑ∆ΑΣ (Φιλοσοφία του αθλητισµού)

Κόρα Έβια Μανδηλάρης Βασίλης Κασελίµη Παναγιώτα Μάστορης ∆ηµήτρης

Κριθαρέλης Παναγιώτης

∆’ΟΜΑ∆Α (Αγγειογραφία και άλλες τέχνες) Λυµπέρη Αγγελική

Κουρνοπούλου Ελένη Κουρουπίδης Κωνσταντίνος Κατσούλης Ευάγγελος

E’ ΟΜΑ∆Α (Γλυπτική) Λειβαδίτη Σωσάνα Κατρή Αλεξάνδρα

Καρλής Κωνσταντίνος Κολοκούρης Ευάγγελος

Λάη Ελένη

37

ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1:%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CE%B9_%CE%B1%CE%B8%CE%BB%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%AF_%CE%B1%CE%B3%CF%

8E%CE%BD%CE%B5%CF%82 (αθλητικές διοργανώσεις)

http://www.fa3.gr/phys_educ_2/10_olymp_games_in_ancient_greece.htm (αρχαία αγωνίσµατα)

http://www.sigmalive.com/simerini/sport+time/columns/apopsi/306846 (φιλοσοφία του αθλητισµού)

http://laskarisart.blogspot.gr/2010/02/blog-post_14.html (αγγειογραφία)

http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1_%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B3%CE%BB%CF%85%CF%80%CF%84%CE%B

9%CE%BA%CE%AE (γλυπτική)