1

Εγκληµατικότητα-Νεανική Παραβατικότητα

Εργασία του Β2 µε θέµα την παραβατικότητα ανηλίκων στην Ελλάδα

2

Περιεχόµενα

Πρόλογος σελ. 4

Εισαγωγή σελ. 5-6

Αίτια Παραβατικότητας Ανηλίκων σελ. 7-11

∆ιαµόρφωση Εγκληµατικότητας σελ. 12-16

Ποσοστά Εγκληµατικότητας σελ. 17-23

Συνέπειες σελ. 24-27

Τρόποι Αντιµετώπισης σελ. 28-31

Ρεπορτάζ του Θεοδωράκη για τις Φυλακές Αυλώνα σελ. 32-34

Επίσκεψη στις Φυλακές Αυλώνα σελ. 35-36

Παράρτηµα

Αποµαγνητοφώνηση της συνέντευξης µε τους Καρβέλα Γεώργιο και Αθανασίου Χρύσα σελ. 37-44

Συνέντευξη µε τους Καρβέλα Γεώργιο και Αθανασίου Χρύσα σελ. 45-47

Σχολικό Ερωτηµατολόγιο σελ. 48-62

Οι µαθητές που εργάστηκαν στην ερευνητική εργασία σελ. 63

Επίλογος σελ. 64

3

Πρόλογος

Κατά το σχολικό έτος 2012-2013 στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας (Project) το τµήµα µας ψήφισε µεταξύ πολλών και διάφορων θεµάτων την ενασχόληση για όλη τη σχολική χρονιά µε το θέµα «Εγκληµατικότητα: Παραβατικότητα ανηλίκων, ένα σύγχρονο πρόβληµα» Ασχοληθήκαµε µε την πρόληψη και τον σωφρονισµό δίνοντας µεγαλύτερη έµφαση στην πρόληψη. Συνοπτικά αποφασίσαµε να ορίσουµε αρχικά το θέµα. Στη συνέχεια παραθέτουµε τα αίτια κατατάσσοντας τα σε κοινωνικά, οικονοµικά, ψυχολογικά. Ακολουθεί η διαµόρφωση της εγκληµατικότητας στη χώρα µας και ένα κείµενο σχετικά µε ένα διαβόητο εγκληµατία, τη δράση του και την στάση της αστυνοµίας. Μετά παρουσιάζουµε τα ποσοστά της εγκληµατικότητας στη χώρα µας. Ιδιαίτερα σηµαντικό µέρος της εργασίας µας είναι οι συνέπειες της παραβατικής συµπεριφοράς, τόσο στο ίδιο το άτοµο όσο και στην κοινωνία, καθώς και πως αυτή µπορεί να αποφευχθεί. Ακόµα λαµβάνοντας υπ’όψιν µας ερωτηµατολόγια σχετικά µε το θέµα διαµορφώσαµε το δικό µας, το µοιράσαµε σε συνοµηλίκους και πήραµε τα δικά µας αποτελέσµατα. Τέλος πολύτιµες πληροφορίες αποκοµίσαµε από τρείς (3) πηγές:

• Επίσκεψη και συζήτηση µε τα παιδιά των φυλακών Αυλώνας • Βίντεο ντοκουµέντο του Θεοδωράκη • Συνέντευξη µε τους κοινωνικούς λειτουργούς Γιώργο Καρβελά και Χρύσα

Αθανασίου

4

Εισαγωγή

Όλες οι κοινωνίες, από την αρχαιότητα µέχρι την σύγχρονη εποχή, εκπαιδεύουν τα µέλη τους κατά τέτοιο τρόπο, ώστε αυτά να γίνουν φορείς-συνεχιστές της συγκεκριµένης µορφής οργάνωσης και σκέψης. Ωστόσο, παρά την θέληση της κοινωνίας να διαµορφώσει ολοκληρωµένα άτοµα, παρουσιάζονται συµπεριφορές, αντίθετες από τις επιζητούµενες.

Οι παραβατικές αυτές συµπεριφορές λοιπόν, ξεκινούν από ήπια στάδια µέχρι να καταλήξουν στη διάπραξη εγκληµάτων. «Τι είναι έγκληµα όµως; Ποια τα είδη του;». Έγκληµα µπορεί να θεωρηθεί κάθε εκούσια πράξη που συνιστά παράβαση γραπτών νόµων, δηλαδή όταν κάποιος παραβιάζει το νόµο µε εµφανή πράξη, παράληψη ή αµέλεια που µπορεί να καταλήξει σε ποινή που προβλέπεται από τον ποινικό κώδικα. Το άτοµο λοιπόν, το οποίο έχει παραβιάσει ένα νόµο ή έχει αθετήσει ένα κανόνα θεωρείται πως έχει διαπράξει ένα ποινικό αδίκηµα.Το έγκληµα είναι για τον κοινωνιολόγο µια κοινωνική κατασκευή- αντιπροσωπεύει µια συµπεριφορά που χαρακτηρίζεται από ένα κοινωνικό σύνολο ως αντικοινωνική, αντίθετη προς την επικρατούσα ηθική, και συνεπάγεται την επιβολή κυρώσεων (του τυπικού κοινωνικού ελέγχου). Και συνιστά το έγκληµα κοινωνική κατασκευή στο βαθµό που ο ορισµός µιας συµπεριφοράς ως αντικοινωνικής ποικίλλει ανάλογα µε την κοινωνία και την ιστορική περίοδο στην οποία αναφερόµαστε. Όσον αφόρα τα είδη του, διακρίνεται σε τρεις κύριες κατηγορίες:

• Κακουργήµατα: χαρακτηρίζονται τα εγκλήµατα εκείνα, τα οποία τιµωρούνται από το νόµο µε ποινή κάθειρξης τουλάχιστον 5 ετών. Τα κακουργήµατα δικάζονται από το Μικτό Ορκωτό ∆ικαστήριο ή από το τριµελές Εφετείο.

• Πληµµελήµατα: χαρακτηρίζονται τα εγκλήµατα εκείνα, τα οποία τιµωρούνται από το νόµο µε φυλάκιση έως 5 ετών. Τα πληµµελήµατα εκδικάζονται ενώπιον του Πληµµελειοδικείου. Τα πληµµελήµατα που τιµωρούνται από το νόµο µε φυλάκιση τουλάχιστον 3 µηνών δικάζονται από το µονοµελές Πληµµελειοδικείο.

• Πταίσµατα: χαρακτηρίζονται τα εγκλήµατα εκείνα, για τα οποία προβλέπεται ως ποινή η κράτηση ή η επιβολή προστίµου. Η διάρκεια της κράτησης κυµαίνεται από µια ηµέρα έως ένα µήνα, εκτός αν κατά περίπτωση ο νόµος ορίζει διαφορετικά. Τα πταίσµατα είναι η ελαφρύτερη µορφή εγκλήµατος.

• Εγκλήµατα ενέργειας- παράλειψης

• Εγκλήµατα στιγµιαία-διαρκή-αθροιστικά-εξακολουθούντα, ανάλογα µε το χρόνο κατά τον οποίο διαπράχτηκε το έγκληµα

• Εγκλήµατα απόστασης

• Αυτόφωρα εγκλήµατα, αν ο δράστης συλληφθεί µέσα σε 24 ώρες

• Εγκλήµατα τυπικά και ουσιαστικά

5

• Ηλεκτρονικά εγκλήµατα

• Τροµοκρατία

Ιδιαίτερα στους ανηλίκους τα επίπεδα εγκληµατικότητας, δηλαδή η στροφή προς εγκληµατικές πράξεις και η διάπραξή τους, έχουν αυξηθεί σηµαντικά. Έχουµε λοιπόν 42% αύξηση σε ένοπλες ληστείες, 83% σε κατά µέτωπο επιθέσεις και 100% σε ληστείες σουπερ µάρκετ. Βάσει λοιπόν και πάλι των στατιστικών στοιχείων έχουµε 45% αύξηση της φυλάκισης ανηλίκων έως και 15 χρόνια, ένα εξίσου µεγάλο ποσοστό για µια χώρα µόλις 11.000.000. Σε επίπεδο Ε.Ε. έχει ήδη ανοίξει κύκλος διαβουλεύσεων, µε στόχο την αντιµετώπιση της νεανικής παραβατικότητας τα τελευταία χρόνια. Κύρια κατεύθυνση αυτού του στόχου, είναι η πρόληψη και ο ειδικός χειρισµός που πρέπει να τυγχάνουν τα φαινόµενα νεανικής παραβατικότητας, δηµιουργώντας έναν σαφή οδηγό για το µέλλον.

Προτού λοιπόν, αναζητήσουµε τους τρόπους αντιµετώπισης πρέπει να εντοπίσουµε πρέπει να αναζητήσουµε τα αίτια αυτής της παραβατικής συµπεριφοράς, τα οποία είναι: ναρκωτικά, χαµηλό µορφωτικό επίπεδο, που συνεπάγεται την έλλειψη κριτικής σκέψης, άρα και τη λήψη επιζήµιων αποφάσεων για το µέλλον των ατόµων. Ακόµη, η χρηµατική ανάγκη που έχε προκληθεί είτε από πολιτικές αυθαιρεσίες (ανεργία) είτε από προσωπική απληστία αλλά, και προσωπικοί λόγοι, όπως εκδίκησης, πάθους, υπερβολικής αγάπης αλλά και βαθύτατου µίσους.

Επειδή λοιπόν οι συνέπειες είναι ιδιαίτερα επιζήµιες τόσο για το άτοµο άµεσα όσο και για την κοινωνία έµµεσα (η οποία έχει ως δοµικό λίθο το κάθε άτοµο προσωπικά που τη στηρίζει από την αρχή µέχρι το τέλος) η ανάγκη εύρεσης τρόπων καταπολέµησης της νεανικής παραβατικότητας είναι επιτακτική.

Έτσι λοιπόν, πριν από την ενδεχόµενη σύλληψη εκείνων των ατόµων θα πρέπει να παρέχονται από το κράτος σεµινάρια επαγγελµατικής κατάρτισης και παροχή ψυχολογικής στήριξης από ειδικούς σε ψυχικά διαταραγµένα άτοµα, όσο και µετά τη σύλληψη. Είναι απαραίτητος ο σεβασµός των κρατουµένων και η πρόληψη αδικιών, από τις διιστάµενες απόψεις δικαστηρίου-αστυνοµίας που έχουν καταστροφικό αντίκτυπο στους µέλλοντες αποφυλακιζόµενους.Συνοψίζοντας λοιπόν, στην ερευνητική εργασία µας, έχουµε ως στόχο να αναλύσουµε εξονυχιστικά όλες τις πτυχές της νεανικής εγκληµατικότητας µε απώτερο σκοπό την καταπολέµησή της.

6

ΑΙΤΙΑ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Σε έρευνες αυτοαναφοράς µεταξύ ανηλίκων, η παραβατικότητα για ορισµένα είδη µικροαδικηµάτων συνιστά ένα σχεδόν καθολικό φαινόµενο. Η µεγάλη πλειοψηφία των νέων αναφέρει ότι κάποτε απέφυγε να πληρώσει εισιτήριο, ή έκλεψε ένα αντικείµενο, συνήθως ευτελούς αξίας. Προφανώς και οι πράξεις αυτές έχουν ενδιαφέρον, όµως οι νέοι που τις διέπραξαν δεν παρουσιάζουν κάποια ιδιαίτερα κοινωνιολογικά ή ψυχολογικά χαρακτηριστικά σε σύγκριση µε το σύνολο των νέων. Αντίθετα, ενδιαφέροντα δακριτικά χαρακτηριστικά µπορεί να παρουσιάζει, η µειοψηφία αυτών, οι οποίοι δηλώνουν ότι δεν έχουν διαπράξει ποτέ κανένα αδίκηµα. Απ’όσο γνωρίζω δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς. Όταν όµως, το σύνολο των παραβατών περιοριστεί µόνο σε όσους διέπραξαν σοβαρά αδικήµατα, ή σε όσους είναι υπότροποι, τότε στην οµάδα αυτή παρουσιάζονται ορισµένα κοινωνιολογικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά, καθώς και ψυχικές διαταραχές σε µεγαλύτερη συχνότητα από ότι στον αντίστοιχο πληθυσµό. Μερικά από τα χαρακτηριστικά και τις διαταραχές αυτές έχουν ενοχοποιηθεί ως προδιαθεσικοί παράγοντες της νεανικής παραβατικότητας και σ’αυτούς θα εστιαστώ στην αποψινή παρουσίαση. Οι προδιαθεσικοί παράγοντες διακρίνονται σε ατοµικούς και σε κοινωνικούς. Στους ατοµικούς συγκαταλέγονται το φύλο, η κληρονοµικότητα και άλλοι βιολογικοί παράγοντες, η ψυχική υγεία και τα ιδιαίτερα ψυχολογικά χαρακτηριστικά της νεανικής ηλικίας. Στους κοινωνικούς , η οικογένεια, το σχολείο και γενικότερα η εκπαίδευση, το περιβάλλον, τα πρότυπα συµπεριφοράς, η εργασία και η πολιτιστική διαφορετικότητα. Θα εξετάσουµε εν συντοµία έκαστο προδιαθεσικό παράγοντα χωριστά, υπογραµµίζοντας ότι η παραβατικότητα είναι ένα σύνθετο, αβέβαιο αποτέλεσµα της επίδρασης ποικίλων παραµέτρων, που σε κάθε συγκεκριµένο άτοµο έχουν µεγαλύτερη ή µικρότερη υποθετική βαρύτητα. Αυτό, για να αποφευχθούν τυχόν υπεραπλουστευτικοί αφορισµοί αιτιώδους σχέσης, και κυρίως για να µη δηµιουργούνται αρνητικές προκαταλήψεις που στιγµατίζουν, περιθωριοποιούν και τελικά συντελούν στην εµφάνιση της παραβατικότητας!

Α) ΑΤΟΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

1. Φύλο:Συνήθως αναφερόµασταν στον προπαραβατικό άρρενα ανήλικο όταν εµπεριέχετο η βία, ενώ η αντικοινωνικότητα των ανήλικων κοριτσιών εντοπιζόταν στο χώρο της ηθικής. Αυτή η διαφοροποίηση στηριζόταν στα πολιτιστικά στερεότυπα της διάκρισης των δύο φύλων. Καθώς εξισώνονται οι ρόλοι, η γυναικεία εγκληµατικότητα διαφοροποιείται ποσοτικά και ποιοτικά.

7

2. Κληρονοµικό στίγµα. Από διάφορες έρευνες σε υιοθετηµένα παιδιά και σε µονοζυγωτικούς διδύµους διαφαίνεται ότι η κληρονοµικότητα είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες, που αυξάνει την πιθανότητα της παραβατικής συµπεριφοράς, χωρίς να γνωρίζουµε τον ακριβή µηχανισµό µεταβίβασης. (Τα παιδιά που είχαν φυσικούς πατέρες µε βεβαρηµένο παρελθόν, χωρίς καν να τους είχαν γνωρίσει, είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν κάποιο αδίκηµα σε σχέση µε τα παιδιά των οποίων οι θετοί γονείς είχαν ποινικό µητρώο, χωρίς να έχουν οι φυσικοί τους γονείς) Αυτή όµως η παρατήρηση, που έχει δεχθεί σοβαρές µεθοδολογικές κριτικές ( κυρίως λόγω του γεγονότος ότι οι αρµόδιες υπηρεσίες υιοθεσίας προσπαθούν να βρούν για τα προς υιοθεσία παιδιά παρόµοιες µε τη φυσική τους οικογένεια. Μ’αυτόν τον τρόπο οι κοινωνικοί παράγοντες παρέµεναν πάντα ενεργοί) απέχει έτη φωτός από τις ευφάνταστες ανακοινώσεις των Μ.Μ.Ε., που συχνά για εντυπωσιασµό, αναφέρονται στον πιθανό εντοπισµό γονιδίων, τάχα υπεύθυνων για την επιθετική και αντικοινωνική συµπεριφορά. Μια τέτοια άποψη, που στερείται επιστηµονικής βάσης, καλλιεργεί την θεωρία του βιολογικού ντετερµινισµού και προσφέρει άλλοθι σε κάθε είδους απολυταρχικές - ρατσιστικές ιδεολογίες και πρακτικές.

3. Γενετικές ανωµαλίες.Αρκετές εγκληµατολογικές έρευνες έχουν γίνει για να αποδειχθεί η υπόθεση ότι τα άτοµα µε σύνδροµο ΧΥΥ είναι πιθανό να υιοθετήσουν µια παραβατική συµπεριφορά, συνδέοντάς την µε τη µεγάλη σωµατική διάπλαση και τον µικρό δείκτη ευφυίας που παρουσιάζουν.

4. Άλλες οργανικές δυσλειτουργίες. Ενδοκρινικές διαταραχές χρησιµοποιούνται για να εξηγήσουν την υιοθέτηση µιας µελλοντικής εγκληµατικής συµπεριφοράς. Οι αδενικές δυσλειτουργίες µπορούν να παρέµβουν είτε µε συστηµατικό τρόπο είτε τυχαία και προσωρινά.Τότε µιλούµε για την εµφάνιση µιας «παροδικής παραβατικότητας» .Έχουν επίσης προταθεί υποθέσεις ενδεχόµενης σχέσης µεταξύ ανώµαλης λειτουργίας του εγκεφάλου και παραβατικότητας.

Ψυχικές διαταραχές:

Θα εξετάσουµε τις διαταραχές ανάπτυξης (των νοητικών-γνωστικών λειτουργιών), τις διαταραχές διασπαστικής συµπεριφοράς, τις αγχώδεις διαταραχές, τις διαταραχές της διάθεσης και τη σχιζοφρένεια. Είναι άγνωστο σε τι βαθµό η νοητική ανεπάρκεια καθεαυτή και οι αναπτυξιακές διαταραχές προδιαθέτουν προς την παραβατικότητα και σε τι βαθµό η σύνδεση αυτών των δύο καταστάσεων οφείλεται στη µεσολάβηση ενός τρίτου παράγοντα. Έχει διατυπωθεί π.χ. η υπόθεση, ότι η χαµηλή σχολική επίδοση και η σχολική αποτυχία µειώνουν την αυτοεκτίµηση και δηµιουργούν πολλές

8

δυσκολίες στις σχέσεις του νεαρού ατόµου µε το περιβάλλον του, ευνοώντας την σύνδεση των νέων µε τον κόσµο της παρανοµίας . Εξ’άλλου, αρκετά συχνά τα νοητικά υπολειπόµενα άτοµα προέρχονται από οικογένειες µε χαρακτηριστικά τα οποία ευνοούν την παραβατικότητα των µελών τους. Η βαριά εκτεταµένη διαταραχή της ανάπτυξης ,όπως ο αυτισµός, συνοδεύεται µερικές φορές από αστάθεια της διάθεσης και κρίσεις οργής ή πανικού µε καταστροφικές αντιδράσεις. Συχνά οι αναπτυξιακές διαταραχές συνδιάζονται µε διαταραχές διασπαστικής συµπεριφοράς (δηλαδή, συµπεριφοράς που δηµιουργεί προβλήµατα στις διαπροσωπικές και κοινωνικές σχέσεις) και αργότερα µε διαταραχές της προσωπικότητας. Οι διαταραχές διασπαστικής συµπεριφοράς διακρίνονται σε διαταραχή ελαττωµατικής προσοχής-υπερκινητικότητα, διαταραχή διαγωγής, εναντιωτική προκλητική διαταραχή.

Τα λεγόµενα «υπερκινητικά παιδιά», χαρακτηρίζονται από αδυναµία διατήρησης της προσοχής, έντονη διαρκή κινητικότητα, παρορµητικότητα. Αν υπολογιστούν και οι ελαφρότερες µορφές του συνδρόµου, στην κατηγορία αυτή ανήκει το 10% του σχολικού πληθυσµού.Η πρόγνωση είναι µάλλον καλή και τα συµπτώµατα κατά την εφηβεία υποχωρούν. Το υπερκινητικό παιδί λόγω της συµπεριφοράς του, µπορεί να είναι θύµα κακοποίησης (από γονείς, δασκάλους,συµµαθητές, µεγαλύτερα παιδιά), γεγονός που µπορεί να λειτουργήσει ως αρχή ενός φαύλου κύκλου παραβατικών αντιδράσεων εκδίκησης ή αντιστάθµισης. Η διαταραχή της διαγωγής, συνδέεται στενότερα από όλες τις άλλες µε την παραβατικότητα των ανηλίκων. Εµφανίζεται στο 6% έως 9% περίπου των ανήλικων αγοριών και στο 1% έως 2% των ανήλικων κοριτσιών, ενώ χαρακτηρίζεται από αδυναµία συµµόρφωσης µε βασικούς κανόνες της κοινωνικής ζωής και παρουσιάζει αρκετές από τις ακόλουθες διαταραχές: τα παιδιά δεν µπορούν να αποδεχθούν τη σχολική πειθαρχία, φεύγουν από το σπίτι τους και περιπλανώνται, χρησιµοποιούν µε µεγάλη ευκολία και άνεση το ψέµα και την υπόκριση, βάζουν φωτιές, βασανίζουν ζώα, παραβιάζουν θεµελιώδη δικαιώµατα των άλλων (κλοπές, πλαστογραφία, σεξουαλικές επιθέσεις, καυγάδες µε χρήση όπλου), αδιαφορούν για την ασφάλειά τους και είναι συχνά θύµατα ατυχηµάτων, κάνουν χρήση αλκοόλ και άλλων ψυχοτρόπων. Όπως και οι ενήλικες µε αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας δυσκολεύονται να δηµιουργήσουν αυθεντικές συναισθηµατικές σχέσεις, να ενταχθούν σε οµάδες, να διαπαιδαγωγηθούν µε τα συνήθη συστήµατα επιβραβεύσεων και τιµωριών.

Από τους ανήλικους που εµφανίζουν σοβαρά προβλήµατα διαγωγής, οι µισοί περίπου παρουσιάζουν βελτίωση κατά την ενήλικη ζωή, ενώ οι άλλοι µισοί εξελίσσονται προς την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας.

Οι αγχώδεις διαταραχές της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο εγκληµατικό ενδιαφέρον, γιατί προκαλούν συχνά αναδίπλωση του ατόµου στον εαυτό του, υπεραπασχόληση µε τα προβλήµατά του και έτσι µειώνουν την πιθανότητα εκδήλωσης παραβατικών αντιδράσεων.

9

Αντίθετα, η κατάθλιψη, ιδίως στην εφηβική ηλικία, συνδυάζεται µε παρορµητικές επιθετικές αντιδράσεις, οι οποίες µπορεί να εµπλέξουν τον έφηβο σε παραβατικές δραστηριότητες. Η επιθετικότητα αποτελεί έκφραση της δυσθυµικής ευερεθιστότητας, οι αντιδράσεις εκδραµάτισης µπορεί να συνιστούν προσπάθεια υπέρβασης της καταθλιπτικής διάθεσης, αυτοκαταστροφική εκδήλωση ή απόπειρα αποκατάστασης της µειωµένης αυτοεκτίµησης. Η σχιζοφρένεια, κατά την πρόδροµη φάση της χαρακτηρίζεται από µικροπαραβατική συµπεριφορά (κλοπές, άρση σεξουαλικών αναστολών), σύνδεση µε περιθωριακές οµάδες (χρήση ψυχοτρόπων), σπανιότερα δε από σοβαρές εγκληµατικές πράξεις (φόνος στενού συγγενούς υπό την επήρεια µιας παραληρηµατικής πεποίθησης. Παρόλο που η συνύπαρξη παραβατικής συµπεριφοράς και ψυχικής διαταραχής είναι αρκετά συχνή, η υποβολή των παραβατών σε θεραπευτικά µέτρα είναι πολύ περιορισµένη και έτσι πολλές διαταραχές δεν αποκαλύπτονται. Η σηµασία της τυχόν ανακάλυψης δεν συνδέεται µόνο µε την ποινική µεταχείριση, αλλά και µε την αναγκαιότητα έγκαιρης εµπλοκής υπηρεσιών θεραπευτικού και προνοιακού χαρακτήρα.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νεανικής ηλικίας:

Κατά την κρίσιµη περίοδο µετάβασης από την παιδική στην νεανική και στην ώριµη ηλικία ο έφηβος παρουσιάζει µεγάλη ένταση και αστάθεια της ψυχικής διάθεσης. Κυριαρχείται από έντονο συναίσθηµα αβεβαιότητας και ανασφάλειας και επιζητεί την κατάφαση, την αναγνώριση και την αγάπη. ∆ιαθέτει έτσι τις δυνάµεις του σε πράξεις τολµηρές, ριζοσπαστικές, αφήνει να τον κυριεύσουν οι ορµές και η φαντασία του, αποβαίνει ανήσυχος, ευαίσθητος και αυθάδης, δεν ανέχεται πιέσεις, επιδεικνύει απειθαρχία απέναντι στο νόµο και την εξουσία ( µε πρώτο στόχο την οικογένεια και το σχολείο), έχει την τάση για σύναψη νέων δεσµών πέρα από την οικογένεια (κυρίως µε τους συνοµιλίκους του) και διέπεται από ασίγαστη διάθεση να αναλάβει ρόλους και να αναπτύξει ενεργό δράση υπέρ γενικότερων κοινωνικών σκοπών. ∆εν απορρίπτει ακόµα και τη χρήση βίας, εφόσον θα µπορέσει έτσι να προκαλέσει εντύπωση ή και να ελκύσει την προσοχή στα «δίκαια» αιτήµατά του. Είναι αρκετά πιθανό, σύµφωνα µε τις πιο πάνω διαπιστώσεις, ότι η αίσθηση ψυχικού κενού, καταπιέσεως και ανασφάλειας που παρατηρείται στους νέους αποτελεί το σηµαντικότερο παράγοντα της ανοµικής συµπεριφοράς τους, είτε πρόκειται για απλή µη συµµόρφωση είτε και για έκδηλη απόρριψη των κοινωνικών κανόνων.

Θα πρέπει να επισηµάνουµε ότι αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νέων, που θεωρούνται επικίνδυνα για τη διάπραξη παραβατικών πράξεων, είναι διαχρονικά, ανεξαρτήτως πολιτισµικού και ιστορικού πλαισίου. Έξι χιλιάδες χρόνια πριν, ένας απογοητευµένος ιερέας στην αρχαία Αίγυπτο είχε σκαλίσει σε µια πέτρινη πλάκα τις ανησυχίες του για την ολοένα αυξανόµενη επικινδυνότητα των νέων της εποχής του: « Ο κόσµος χάνεται, τα παιδιά δεν υπακούν πλέον στους γονείς τους». Παρόµοιες διαπιστώσεις καταγράφει και ο Αριστοτέλης, ο οποίος µεταξύ άλλων αναφέρει για

10

τους νέους : « Γενικά στις επιθυµίες µεταβάλλονται εύκολα, γρήγορα αισθάνονται κορεσµό και,

ενώ έχουν σφοδρές επιθυµίες, γρήγορα ικανοποιούνται και παύουν να τις έχουν. Εύκολα πείθονται και πέφτουν θύµατα απάτης. Είναι θερµοί από την φύση τους, σαν µεθυσµένοι από οινόπνευµα. Αισιοδοξούν, γι’αυτό από τη µια µεριά φοβούνται πολύ και από την άλλη έχουν πολύ θάρρος. Σε όλα είναι υπερβολικοί, γιατί αγαπούν πολύ και µισούν πολύ και όλα νοµίζουν και επιµένουν ότι τα γνωρίζουν».

Παρ’όλα αυτά δεν θα πρέπει να ξεχνάµε ότι πίσω από την προκλητική συµπεριφορά και την αλαζονική αντίδραση κρύβεται µια αθωότητα που ξαναβάζει τα πάντα σε αµφιβολία, χαρίζοντας µια φρεσκάδα και ανανέωση στον κόσµο. Αν οι µεγαλύτεροι έχουν συµβιβαστεί ή εθελοτυφλούν, µπροστά στη σκληρότητα την ασχήµια, την υποκρισία και τη διαφθορά, δεν ισχύει το ίδιο, ευτυχώς και για τους νέους. Η έλλειψη παρωπίδων τους κάνει ευάλωτους αλλά και ασυµβίβαστους. Τι θα γινόταν αλήθεια, αν είχαµε το θάρρος

και τη σοφία να χρησιµοποιήσουµε τους νέους ως ανιχνευτές ενός καλύτερου, ανθρωπινότερου κόσµου και αντλούσαµε έµπνευση από τα οράµατά τους, αντί να τους πνίγουµε µε τον δήθεν ορθολογιστικό ψευδο-ρεαλισµό µας; Μη βρίσκοντας ικανοποιητικές διεξόδους στις εσωτερικές τους ανησυχίες, σε µια κοινωνία που τους στερεί αυθεντική ταυτότητα και ρόλο, καταφεύγουν σε διάφορες παρεκκλίσεις από την άρχουσα κουλτούρα, που συχνά αγγίζουν την παραβατικότητα.

11

∆ιαµόρφωση Εγκληµατικότητας

Αυξητική η συµµετοχή ανηλίκων στη συνολική εγκληµατικότητα

H καταγεγραµµένη παραβατικότητα των ανηλίκων 1317 ετών δεν σηµείωσε κατά τα τελευταία χρόνια δραµατική αύξηση, όµως η συµµετοχή των ανηλίκων αυτών στη συνολική εγκληµατικότητα, δηλ. σε σχέση µε την εγκληµατικότητα όλων των ηλικιακών οµάδων κάθε έτους, εµφανίζει σταθερή ανοδική τάση. Πράγµα που σηµαίνει ότι όλο και περισσότεροι νέοι, σε αναλογία µε τον συνολικό αριθµό των δραστών κάθε χρονιάς, σύµφωνα τουλάχιστον µε τις αστυνοµικές στατιστικές, διαπράττουν αξιόποινες πράξεις: Από 2,8% το 1980 (αναλογία 8.368 δραστών 1317 ετών προς 303.042 δραστών κάθε ηλικίας), φθάνουµε το 1985 στο 4,0% (αναλογία 11.250 δραστών προς 279.455), το 1990 στο 4,8% (14.932 προς 310.569), το 1995 στο 6,1% (17.061 προς 279.552), το 1996 στο 6,0% (17.930 προς 297.139) και το 1999 στο 6,4% (21.834 προς 329.842) .

Οι παραβατικές οµάδες ανηλίκων

Στη χώρα µας οι παραβατικές οµάδες ανηλίκων έχουν κατά κανόνα περιστασιακό χαρακτήρα και η δραστηριότητά τους, σε µεγάλο βαθµό, γίνεται στο πλαίσιο κρίσιµων αθλητικών διοργανώσεων (ντέρµπυ) ή, έστω, µε αφορµή την ιδιότητα του θύµατος ως οπαδού κάποιας οµάδας, αν και τελευταία έχουν προσλάβει έκταση και κρούσµατα επιθέσεων µε καθαρά ληστρικό χαρακτήρα, κυρίως από οµάδες εξαρτηµένων ατόµων που στοχεύουν στην απόκτηση χρηµάτων για τη λήψη της δόσης τους ή ατόµων που επιθυµούν έτσι να “κραυγάσουν” και να εκδηλώσουν στην κοινωνία το µίσος και την αντίδρασή τους για την όποια περιθωριοποίησή τους.

Είναι βέβαια αξιοσηµείωτο, ότι όπως προκύπτει και από σχετική έρευνα του Καθηγητή Εγκληµατολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήµιο Αντώνη Μαγγανά και της κοινωνιολόγου Θεαν. Μανουδάκη, 7% των µαθητών Λυκείου στα σχολεία που ερευνήθηκαν ανήκουν σε κάποια εγκληµατική συµµορία που διαπράττει βανδαλισµούς σε σχολεία και µαγαζιά, ληστεύει συνοµηλίκους υπό την απειλή όπλων, εµπορεύεται ναρκωτικές ουσίες κ.λπ., ενώ ένα άλλο 17% δρα συλλογικά στο πλαίσιο µιας οργανωµένης αλλ’ όχι κατ’ ανάγκην εγκληµατικής οµάδας. Ωστόσο, όπως σηµειώθηκε, είναι ακόµη κάπως πρώιµο να προσδώσουµε γενικό χαρακτήρα στα ευρήµατα αυτά και να µιλήσουµε για εκτεταµένη ύπαρξη και στην Ελλάδα “συµµοριών ανηλίκων” κατά τα πρότυπα άλλων χωρών, δηλ. για οµάδες ανηλίκων που εκ συστήµατος και συνεχώς ασχολούνται µε βίαιες παραβατικέςπράξεις.Εξάλλου, από έρευνα του Πανεπιστηµίου Αθηνώνσε αποφάσεις του Μονοµελούς και του Τριµελούς ∆ικαστηρίου Ανηλίκων για από κοινού τελεσθείσες σοβαρές παραβατικές πράξεις που απασχόλησαν το εν λόγω ∆ικαστήριο κατά το έτος 2000 (συνολικά 177 αποφάσεις, που αφορούσαν 355 δράστες και 317

12

αδικήµατα), προέκυψαν τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία:•Σχεδόν οι µισοί από τους δράστες (46,2%) είναι αλλοδαποί, κυρίως Αλβανοί, και οι υπόλοιποι (53,8%) Έλληνες. Αντίστοιχα, µόνο 60,6% των δραστών έχει ορισµένη κατοικία, κυρίως οι Έλληνες, ενώ για τους υπόλοιπους είτε καταγράφεται ότι είναι αγνώστου διαµονής (29,2%), είτε υπονοείται πως είναι άστεγοι (1,9%), είτε δεν υπάρχουν γι’ αυτούς καθόλου στοιχεία (*,3%).

•Περίπου εννέα στους δέκα δράστες είναι αγόρια (87,9%), οι περισσότεροι ηλικίας 16 ετών (44,5%), 14 και 17 ετών (19,1% σε κάθε µία από τις δύο κατηγορίες).•Συνήθως τελούν κάποιο από τα αδικήµατα κατά της ιδιοκτησίας (49,8%), κατά κύριο λόγο κλοπές (37,5%), ενώ σε ορισµένες περιπτώσεις χρησιµοποιούν είτε λεκτική απειλή, είτε σωµατική βία, είτε και όπλο.

•Οι παραβατικές οµάδες των ανηλίκων απαρτίζονται συνήθως από δύο άτοµα(41,2%). Πάντως, στην πλειονότητα των περιπτώσεων (45,9%) ο κατηγορούµενος και «καταδικαζόµενος» ανήλικος είναι µόνον ένας, έστω και αν κατά το κατηγορητήριο η παράβαση είναι το αποτέλεσµα κοινής δράσης περισσότερων ατόµων, και τούτο εξηγείται διότι οι υπόλοιποι δράστες είτε δεν αποκαλύφθηκαν, είτε παραπέµφθηκαν να δικαστούν χωριστά. Μπορεί, εποµένως, βάσιµα να πιθανολογηθεί, ότι η συνήθης σύνθεση των παραβατικών οµάδων ανηλίκων είναι περιορισµένου αριθµού, χωρίς να φθάνει το ποσοτικό επίπεδο συµµορίας, και ότι πολλές είναι οι περιπτώσεις όπου ο ανήλικος φαίνεται να χρησιµοποιείται ως « εργαλείο « διάπραξης εγκληµάτων από ενήλικες.

•Περιπτώσεις που να εµπίπτουν στο αδίκηµα της«σύστασης και συµµορίας» του προι σχύσαντος ά. 187 και άρα να µπορούν να χαρακτηρισθούν (έστω µόνον από νοµική άποψη) ως «συµµορία» καταγράφηκαν µόνο 10 (ποσοστό 6,8%), κυρίως σε συνδυασµό µε διάπραξη ληστειών και κλοπών.

•Στη συγκρότηση των παραβατικών οµάδων ανηλίκων σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζουν η εθνικότητα (όλοι σχεδόν οι παραβάτες είναι οµοεθνείς: 91,2%) και, σε µικρότερο βαθµό, η φιλία και η συγγένεια.•Ως προς τα θύµατα της οµαδικής παραβατικής δραστηριότητας ανηλίκων, αυτά είναι συνήθως ένα (72,4%) ή, το πολύ δύο (17,1%), κυρίως Έλληνες (90%).

•Τέλος, ως προς την ποινική µεταχείριση των ανηλίκων που θεωρήθηκαν ότι είχαν ευθύνη για την παραβατική τους συµπεριφορά, στους περισσότερους (63,6%) επιβλήθηκαν αναµορφωτικά µέτρα, κυρίως ανάθεσή τους στην επιµέλεια της Υπηρεσίας Ανηλίκων, ενώ στους υπόλοιπους (36,4%) επιβλήθηκε ποινικός σωφρονισµός. Στο σηµείο αυτό χρήσιµο είναι να παρατεθούν και στατιστικά στοιχεία που αφορούν την εκδίκαση κάθε είδους υποθέσεων από το Πρωτοβάθµιο ∆ικαστήριο Ανηλίκων Αθηνών κατά τα δικαστικά έτη 19972002, µε έµφαση, ιδίως, στον αριθµό «καταδικαζοµένων» ή απαλλασσοµένων ανηλίκων, το είδος των αδικηµάτων που διαπράττουν και το είδος των µέτρων ή ποινών που τους επιβάλλονται (απόλυτοι

13

αριθµοί και ποσοστά):

H εικόνα σε σχέση µε τα αδικήµατα που αφορούν τις ναρκωτικές ουσίες

Xρήσιµο είναι να εξετασθούν από στατιστική άποψη οι µορφές εκείνες προβληµατικής και δη επιθετικής συµπεριφοράς που αντί να εκδηλωθούν προς τα έξω και εναντίον των άλλων, προσλαµβάνουν κυρίως τον χαρακτήρα της “απόσυρσης” και του “αναχωρητισµού” (Merton), καταλήγουν δηλ. να στρέφονται πρωτίστως κατά του ίδιου του δράστη, κυρίως µε τη µορφή της κατοχής, χρήσης και διακίνησης ναρκωτικών ουσιών. Το ερώτηµα δηλ. εδώ είναι πόσο πολύ η βίαιη επιθετικότητα και η αυτοκαταστροφικότητα µορφοποιούνται και εκλύονται υπό την επίδραση κοινών καθοριστικών παραγόντων (ιδίως: δυσλειτουργία των κοινωνικοποιητικών θεσµών και αξιών, σε συνδυασµό µε ατοµικά γνωρίσµατα, επιδράσεις από κύκλους συνοµηλίκων και περιστασιακές “ευκαιρίες”), σε τρόπο ώστε τα δύο αυτά είδη επιθετικής συµπεριφοράς να εµφανίζουν κάποια αλληλοεπίδραση και παραπληρωµατικότητα ή παράλληλη εξέλιξη των µεγεθών τους. Εν προκειµένω, η εικόνα που αναδύεται από τις επίσηµες στατιστικές σχετικά µε παραβάσεις της νοµοθεσίας περί ναρκωτικών είναι η εξής:

14

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙΙ: ΑΝΗΛΙΚΟΙ ΠΑΡΑΒΑΤΕΣ 1317 ΕΤΩΝΚΑΙ ΠΑΡΑΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ ΠΕΡΙ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ (ΧΡΗΣΗ, ΕΜΠΟΡΙΑ, ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΟΧΗ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ) ΟΠΩΣ ΑΥΤΕΣ ΠΕΡΙΗΛΘΑΝ ΣΕ ΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΡΜΟ∆ΙΕΣ ∆ΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ (ΑΡΙΘΜΟΙ ΓΝΩΣΤΩΝ ∆ΡΑΣΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΗΝΑ ΤΕΛΕΣΗΣ ΤΟΥ Α∆ΙΚΗΜΑΤΟΣ)

15

16

Ποσοστά Εγκληµατικότητας

17

Τα στοιχεία από τις έρευνες αυτοοµολογούµενης εγκληµατικότητας

H εντύπωση που δηµιουργούν οι επίσηµες στατιστικές ως προς την (περιορισµένη) έκταση της νεανικής παραβατικότητας µεταβάλλεται αποφασιστικά εάν επικεντρώσουµε την προσοχή µας σε έρευνες αυτοοµολογούµενης παραβατικότητας. Έτσι, π.χ. στην προαναφερθείσα έρευνα της Καθηγ. Κ.∆. Σπινέλληγια την αυτοοµολογούµενη παραβατικότητα νέων ηλικίας 1421 ετών στη µείζονα περιοχή της πρωτεύουσας, το ποσοστό εκείνων από τους ερωτηθέντες που παραδέχθηκαν ότι είχαν τελέσει αξιόποινες παραβάσεις κατά της ιδιοκτησίας (κλοπή από τηλεφωνικό θάλαµο, από κατάστηµα, σχολείο ή αυτοκίνητο, κλοπή αυτοκινήτου ή δικύκλου, διάρρηξη κ.λπ.) έφθασε στο 34,9% για την “προηγούµενη (µόνο) χρονιά” και στο 65,3 % για το αν “ποτέ” (οποτεδήποτε) είχαν τελέσει τέτοια πράξη. Στοιχεία για αυτοοµολογούµενη παραβατικότητα υπάρχουν επίσης και στις δύο προαναφερθείσες υποέρευνες του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών για τους νέους 1529 ετών και για τους µαθητές Λυκείων του Νοµού Θεσσαλονίκης. Σύµφωνα µε τα στοιχεία αυτά, οι νέοι 1529 ετών που ρωτήθηκαν ανέφεραν π.χ. ότι ποτέ (76,3 %) ή µόνο ευκαιριακά (13,8 %) “θα ήθελαν να οδηγούν αυτοκίνητο / µηχανή χωρίς να έχουν δίπλωµα ή να κάνουν σούζες”, ότι ποτέ (89,0 %) δεν “θα ήθελαν να πάρουν κάτι από ένα µαγαζί χωρίς να πληρώσουν ή να γίνουν λαθρεπιβάτες στη συγκοινωνία”, και ότι ποτέ (75,0 %) ή µόνο ευκαιριακά (18,0 %) “θα ήθελαν να έλθουν αντιµέτωποι ή να συγκρουσθούν µε οπαδούς αντίπαλης οµάδας”. Εξάλλου, ως προς τους µαθητές των Λυκείων που απάντησαν σε αντίστοιχες παρεµφερείς ερωτήσεις, ποσοστό 57,3 % “έτυχε κάποτε να οδηγήσουν µηχανάκι ή αυτοκίνητο χωρίς άδεια” (όχι: 38,5 %),22,5 % “έτυχε κάποτε να πάρουν πράγµατα χωρίς να τα πληρώσουν” (όχι: 70,8 %), 47,0% “έτυχε κάποτε να δείρουν κάποιον σε καυγά” (όχι: 48,5%) και 29,5% “έτυχε κάποτε

18

να καταστρέψουν σκόπιµα κάτι που ανήκει σε άλλον” (όχι: 64,3 %). Τέλος, από την έρευνα του Αθ. Ε. Γκότοβουστην οποία παραπέµψαµε και προηγουµένως,προέκυψε ότι οι µαθητές 1116 ετών σχολείων των Ιωαννίνων και της Κέρκυρας που δήλωσαν ότι στην παρέα τους είναι αντίθετοι ή τελείως αντίθετοι µε ορισµένες µορφές παραβατικής συµπεριφοράς έφθασαν, αντίστοιχα, τους 85,2% και 89,5% ως προς το “να κλέβει κανείς καµιά φορά κάτι”, τους 66,4% και 68,1% ως προς το “να δέρνεται κανείς µε άλλους” και τους 70,7% και 67,9% ως προς το “να µπαίνει κανείς στο αστικό χωρίς εισιτήριο και να ταξιδεύει στα κρυφά χωρίς να πληρώσει”. Οι υπόλοιποι µαθητές δήλωσαν ότι “δεν είµαστε και τόσο αντίθετοι” ή “δεν είµαστε καθόλου αντίθετοι”.

19

Αυξητική η τάση

Tα στοιχεία αυτά δείχνουν µία σαφή αυξητική τάση των εφήβων που υποπίπτουν σε παραβάσεις της νοµοθεσίας περί ναρκωτικών. Η αυξητική αυτή τάση φαίνεται µάλιστα να επιβεβαιώνεται όχι µόνον από το ότι τα ναρκωτικά κατατάσσονται, ήδη, όπως αναφέρθηκε, στην πρώτη ή δεύτερη θέση των σηµαντικότερων προβληµάτων της νεολαίας µας, αλλά και από παράλληλα στοιχεία αυτοοµολογούµενης παραβατικότητας. Έτσι, από την έρευνα της “Ελευθεροτυπίας” προέκυψε, όπως αναφέρθηκε ήδη, ότι ενώ το 1990 οι νέοι που είχαν δοκιµάσει ναρκωτικές ουσίες ανέρχονταν σε 11,4%, το 1996 το ποσοστό τους έφθασε το 19,0%. Επίσης, ενδεικτικό είναι και το γεγονός ότι, σύµφωνα µε έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστηµιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής το 2002 σε 3.884 µαθητές της χώρας (ηλικίες 111⁄2, 131⁄2, 151⁄2 ετών, περίπου ένας στους δέκα (11%) έχει δοκιµάσει ή έχει κάνει χρήση κάποιας ψυχοδραστικής ουσίας (κυρίως κάνναβης και εισπνεοµένων π.χ. ασετόνη, γκαζάκια) µε µέση ηλικία πρώτης εµπειρίας τα 13,8 έτη για την κάνναβη και τα 12,3 έτη για τα εισπνεόµενα. Σηµειώνεται ακόµη ότι τα αγόρια υπερτερούν των κοριτσιών στα ποσοστά της επικράτησης και της συχνότητας της χρήσης και εµφανίζονται να ξεκινούν τη χρήση σε µικρότερη ηλικία. Επίσης και σε πανευρωπαι κό επίπεδο, από ορισµένες έρευνες που διεξήχθησαν κατά το 2000 σε νεαρά άτοµα πάνω από το εύρος

20

ηλικίας 1516 ετών και εκτός του σχολικού περιβάλλοντος προέκυψε ότι “η επικράτηση της χρήσης ναρκωτικών τουλάχιστον µια φορά σε όλη τη ζωή αυξάνεται σηµαντικά σε συνάρτηση µε την ηλικία, µολονότι ο βαθµός της αύξησης ποικίλλει από χώρα σε χώρα” και ότι “τα νεαρά άτοµα που συχνάζουν σε χώρους νυχτερινής ψυχαγωγίας και σε κέντρα διασκέδασης παρουσιάζουν επίσης πολύ υψηλότερο µέσο όρο επικράτησης της ψυχαγωγικής χρήσης ναρκωτικών, ιδίως έκστασης.

Βασικά συµπεράσµατα από τη µελέτη των στατιστικών στοιχείων

Τι συµπεράσµατα συνάγονται λοιπόν από τη µελέτη των ανωτέρω στατιστικών στοιχείων (πάντοτε µε τις γνωστές επιφυλάξεις που αναφέρθηκαν για την αξιοπιστία των επίσηµων στατιστικών) ως προς τη διαχρονική εξέλιξη της σοβαρού χαρακτήρα παραβατικότητας των Ελλήνων εφήβων;

Ενόψει των θεσµικών δυσλειτουργιών αλλά και της γενικότερης έλλειψης υπερατοµικών αξιών και προτύπων που διαπιστώσαµε στη σύγχρονη Ελληνική κοινωνία (πολλοί θα µπορούσαν να µιλήσουν εδώ για “κρίση”), είναι τουλάχιστον παρήγορο ότι η νεανική παραβατικότητα διατηρείται ακόµη εάν κρίνει κανείς από

τα επίσηµα στοιχεία σε ανεκτά και ελεγχόµενα όρια.

Ακόµη και αν λάβουµε υπόψη µας τους υψηλούς αριθµούς αυτοοµολογούµενης παραβατικότητας των σχετικών ερευνών, και πάλι το πρόβληµα δεν φαίνεται να αγγίζει τα όρια του συναγερµού, αφού οι συναφείς παραβάσεις έχουν κατά κανόνα τον παροδικό χαρακτήρα των συνήθων νεανικών παραβάσεων. Ωστόσο η έκρηξη των ναρκωτικών κατά τα τελευταία χρόνια αποτελεί πράγµατι ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό σηµείο των καιρών, που ίσως τελικά να υποδηλώνει ότι τα συσσωρευµένα προβλήµατα των εφήβων µας βρίσκουν ευκολότερα διέξοδο σε στάσεις απόσυρσης και αναχωρητισµού, παρά δυναµικής εναντίωσης και µαχητικής αντίστασης. Στο πλαίσιο αυτών των νέων απόσυρσης και αναχωρητισµού θα πρέπει να ενταχθούν και τα φαινόµενα φυγής και εξαφάνισης ανηλίκων από το σπίτι τους, που σύµφωνα µε τις καταγγελίες γονέων στις αρµόδιες υπηρεσίες της Αστυνοµίας, παρουσιάζουν κατακόρυφη αύξηση κατά 3,55 φορές κατά την πενταετία 19952000 (από 34 περιπτώσεις αγοριών και 84 κοριτσιών το 1995 φθάνουµε στις 172 για αγόρια και 299 για κορίτσια το 2000!). Βεβαίως, στις περισσότερες των περιπτώσεων τα παιδιά επιστρέφουν στο σπίτι τους έπειτα από ένα έως δύο εικοσιτετράωρα, καθώς το πείραµα αυτής της ανεξαρτησίας τους προκαλεί φόβο. Πάντως πρόκειται για φαινόµενο που ορισµένες φορές, και ιδίως όταν οι γονείς επιδείξουν άτεγκτη στάση, µπορεί να οδηγήσει σε αυτοτραυµατισµούς, αυτοκτονίες, µόνιµες εξαφανίσεις (το ποσοστό υπολογίζεται σε 25%)και κακοποιήσεις ή εκµετάλλευση των ανηλίκων από ασυνείδητα άτοµα. Η παρατήρηση αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνεται και από τις προτεραιότητες των νέων µας στη σχετική διαχρονική έρευνα της “Ελευθεροτυπίας”, όπου ο “αγώνας για µια καλύτερη κοινωνία” έδωσε τη θέση του στη µοναχική

21

επιλογή της “δηµιουργικής απασχόλησης”.

Ειδικότερα πορίσµατα από τη µελέτη της ένδικης παραβατικότητας

Ανάλογα συµπεράσµατα προκύπτουν και από τη µελέτη της “ένδικης” εγκληµατικότητας έως το 1996 (τελευταίο έτος για το οποίο έχουν δηµοσιευθεί στοιχεία από την ΕΣΥΕ). Ειδικότερα, από τη µελέτη της συνολικής “ένδικης” εγκληµατικότητας των εφήβων, αυτής δηλαδή που αφορά αδικήµατα µε τα οποία απασχολήθηκαν τα ∆ικαστήρια Ανηλίκων, επιβάλλοντας αναµορφωτικά / θεραπευτικά µέτρα ή ποινές σωφρονιστικού περιορισµού, προκύπτουν οι ακόλουθες διαπιστώσεις ως προς την περίοδο 1983 1996:

(α) Ο συνολικός αριθµόςτων αδικηµάτων αυτών είναι περιορισµένος (η µεγαλύτερη αύξηση σηµειώνεται το 1984, µε 8.332 εκδικασθέντα αδικήµατα).

(β) Οι διακυµάνσειςστον συνολικό αριθµό αυτών των αδικηµάτων από χρόνο µε χρόνοεµφανίζουν µια σχετική σταθερότητα (π.χ. 7.609 αδικήµατα το 1983, 6.728 το 1990 και 6.064 το 1995) και ασφαλώς δεν µπορεί γίνεται λόγος εδώ για αυξητικές τάσεις. Σηµειώνεται ότι ο ετήσιος µέσος όρος κατά την υπό εξέταση 14ετία είναι 6.702 αδικήµατα. (γ) Ανάλογα µπορούν να λεχθούν και για επιµέρους κατηγορίες αδικηµάτων,που βρίσκονται επίσης σε χαµηλά επίπεδα και χωρίς ιδιαίτερες διακυµάνσεις ή αυξητικές τάσεις. Η σηµαντικότερη κατηγορία (µε µέσο όρο περίπου 5.430 ετησίως) είναι εκείνη που εµπίπτει στους λεγόµενους ειδικούς ποινικούς νόµους (κυρίως τροχαίες παραβάσεις, συνήθως σε ποσοστό 95%), πράγµα που σηµαίνει ότι οι περισσότερες υποθέσεις εφήβων που φθάνουν στα ∆ικαστήρια Ανηλίκων δεν έχουν τον χαρακτήρα µιας πραγµατικά εγκληµατικής δραστηριότητας. Πολύ λιγότερες είναι οι περιπτώσεις αδικηµάτων των εφήβων που στρέφονται κατά της ιδιοκτησίας (ετήσιος µέσος όρος 931) ή αφορούν σωµατικές βλάβες (ετήσιος µέσος όρος 174).

(δ) Ακόµη µικρότεροι είναι οι αριθµοί παραβατικότητας εάν ληφθούν υπόψη µόνο σοβαρές περιπτώσεις ένδικης εγκληµατικότητας, και ιδίως περιπτώσεις αδικηµάτων βίας, όπως ανθρωποκτονίας από πρόθεση, σωµατικής βλάβης από πρόθεση, βιασµού και ληστείας. Το σύνολο των εκδικαζοµένων υποθέσεων κατ’ έτος για τέτοια αδικήµατα κυµαίνεται περί τον µέσο όρο 103, µε ανώτατο αριθµό το 268 (το 1987) και κατώτατο το 38 (το 1992). Το 1996 ο συνολικός αριθµός αυτών των περιπτώσεων ήταν 84. Συνεπώς, φαίνεται να υπάρχει ένας “σκληρός πυρήνας” εφήβων παραβατών στην Ελλάδα, των οποίων, πάντως, ο αριθµός είναι συγκριτικά µικρός.

(ε) Βέβαια τα στοιχεία αυτά αφορούν µόνο τις περιπτώσεις εκείνες που φθάνουν έως τα δικαστήρια και που δεν καταλήγουν σε αθωωτικές αποφάσεις. Εποµένως πρόκειται για στοιχεία που περνούν από κάποιο “φιλτράρισµα” και που ασφαλώς δεν αποδίδουν την πραγµατική έκταση της παραβατικότητας των εφήβων, αφού δεν

22

µπορούν να συνυπολογισθούν ούτε οι περιπτώσεις που δεν καταγγέλλονται σε διωκτικά όργανα ή για τις οποίες επέρχεται ενδιάµεση εξώδικη διευθέτηση, ούτε και περιπτώσεις για τις οποίες τα διωκτικά όργανα δεν επιτυγχάνουν τον εντοπισµό κάποιων υπόπτων. Ακόµη µένουν απέξω περιπτώσεις που τελικά δεν τιµωρούνται λόγω αλλαγής της νοµοθεσίας επί το επιεικέστερο ή εξαιτίας συνδροµής λόγων που αποκλείουν τον άδικο ή καταλογιστό χαρακτήρα της πράξης (π.χ. άµυνα). Παρά ταύτα, όπως προκύπτει και από αντίστοιχες έρευνες αυτοοµολογούµενης παραβατικότητας ή έρευνες θυµατοποίησης, ο αριθµός σοβαρών αδικηµάτων που διαπράττονται από εφήβους ούτε είναι υψηλός, ούτε εµφανίζει αυξητικές τάσεις τέτοιες, ώστε η περαιτέρω εξέλιξη να µπορούσε να δηµιουργήσει ιδιαίτερη ανησυχία.

(στ) Πάντως ειδικά ως προς τα εκδικασθέντα αδικήµατα εφήβων που αφορούν παραβάσεις της νοµοθεσίας περί ναρκωτικώνπαρατηρείται µια σαφής αυξητική τάση, έστω και µε επιµέρους διακυµάνσεις: Από 5 περιπτώσεις το 1984, φθάνουµε στις 13 (12 για χρήση) το 1989, 41 (39 για χρήση) το 1990, µόνο 9 (8 για χρήση) το 1993, 23 (20 για χρήση) το 1994 και 54 (42 για χρήση) το 1996. Βέβαια και εδώ ο “σκοτεινός” αριθµός της παραβατικότητας είναι πολλαπλάσια µεγαλύτερος.

(ζ) Οι µικροί και σχετικά σταθεροί αριθµοί της γενικότερης παραβατικότητας των εφήβων διαφοροποιούνται έτσι, ως ένα βαθµό, εάν συγκριθούν µε τους αριθµούς για παραβάσεις ναρκωτικών, που αντίθετα εµφανίζουν µια σαφή ανοδική τάση. Ένα συµπέρασµαπου µπορεί να συναχθεί από αυτές τις διαπιστώσεις είναι ότι οι Έλληνες έφηβοι αντιµετωπίζουν στη σύγχρονη κοινωνία µας σηµαντικά προβλήµατα, αλλ’ ότι η αρνητική επίδραση από τα προβλήµατα αυτά παίρνει περισσότερο τη µορφή µιας “απόσυρσης” και µιας τάσης για αυτοεπιθετικότητα και αυτοκαταστροφή (ναρκωτικά), παρά µιας τάσης για επιθετικότητα εναντίον των άλλων (εγκλήµατα βίας).

(η) Για την αντιµετώπιση, λοιπόν, της παραβατικότητας των εφήβων και κυρίως αυτής που αφορά τις παραβάσεις ναρκωτικών είναι αναγκαίο, σύµφωνα µε τα όσα αναπτύχθηκαν ανωτέρω σε σχέση µε τη δυσλειτουργία των κοινωνικοποιητικών θεσµών, να υπάρξουν παρεµβάσεις στα βαθύτερα κοινωνικά προβλήµατα που δηµιουργούν αυτήν την παραβατικότητα και δη προς τέσσερις κατευθύνσεις: Οικογένεια, παιδεία, εργασία και γενικότερο κοινωνικό περιβάλλον.

23

Συνέπειες

Η άσκηση βίας όποιας µορφής (σωµατικής, ψυχολογικής, πνευµατικής) είναι εκτονωτικό µέσο κρίσεων σε ατοµικό και συλλογικό επίπεδο. Στην πραγµατικότητα, δηµιουργεί ένα φαύλο κύκλο, αφού συνδέεται σχεδόν πάντοτε µε την αντεκδίκηση, οξύνει τις υπάρχουσες αντιθέσεις, αντιµετωπίζει το σύµπτωµα και όχι τη ρίζα του προβλήµατος. Και αυτό συµβαίνει γιατί δεν στηρίζεται στην αποδοχή, στη συναίνεση αλλά στην επιβολή µε τραγικές συνέπειες και στους νέους και στην κοινωνία.

Η εγκληµατικότητα των νέων, όπως και κάθε µορφή κοινωνικής σήψης, διαταράσσει την εύρυθµη λειτουργία της κοινωνίας και επηρεάζει όλα ανεξαιρέτως τα µέλη της. Όσον αφορά τις επιπτώσεις που βαραίνουν το κοινωνικό σύνολο, εδραιώνεται ένα κλίµα φόβου, καχυποψίας και εσωστρέφειας, στοιχεία που δρουν διασπαστικά εις βάρος της κοινωνικής συνοχής εγείροντας συναισθήµατα ανασφάλειας απέναντι στον συνάνθρωπο. Επιπλέον, παραβιάζονται οι δηµοκρατικές αρχές και καταργείται ο διάλογος που αποτελεί την πεµπτουσία του δηµοκρατικού πολιτεύµατος µε αποτέλεσµα να καθίσταται αδύνατη η επίλυση των προβληµάτων.

Από την άλλη πλευρά, οι επιπτώσεις της εγκληµατικότητας στο ίδιο το άτοµο είναι εξίσου σηµαντικές, εφόσον είναι σε θέση να επηρεάσουν την ψυχοσύνθεσή του αλλά και την κοινωνική του υπόσταση. Πρωταρχικά, βιώνει, τις περισσότερες φορές, την περιθωριοποίηση και µια ζωή δίχως αύριο, προοπτική και όνειρα. Με άλλα λόγια, στιγµατίζεται και δέχεται την αποδοκιµασία της προκατειληµµένης κοινωνίας, µε αποτέλεσµα να στερείται τη δυνατότητα να κάνει µια νέα αρχή. Άρα, λόγω της στάσης της κοινωνίας αλλά και γενικά του κράτους, αποκτά αρνητική στάση απέναντι στα κοινωνικά δρώµενα.

1. Βιασµός

Για παράδειγµα, µια σηµαντική εγκληµατική πράξη η οποία επιφέρει ψυχολογικά τραύµατα στα θύµατα του είναι ο βιασµός. Ο βιασµός στιγµατίζει το θύµα για πολύ καιρό και σε ορισµένες περιπτώσεις για µία ολόκληρη ζωή και αυτό γιατί πέρα από τις σωµατικές κακώσεις ακόµα και την ενδεχόµενη εγκυµοσύνη µετά από βιασµό δηµιουργεί και πολύ έντονες ψυχολογικές «κακώσεις». Έτσι το θύµα αρχικά έρχεται αντιµέτωπο µε προβλήµατα σωµατικά και τις συνέπειές τους όπως την απόφαση για άµβλωση ή όχι, την σωµατική αποθεραπεία, εξετάσεις για νοσήµατα κ.α. ενώ παράλληλα αντιµετωπίζει το ψυχικό τραύµα που αποφέρει µία τέτοια πράξη. Κάθε άτοµο αντιδρά διαφορετικά απέναντι σε αυτό το γεγονός. Άλλοι µπορεί να περάσουν άµεσα σε µία φάση σοκ, άλλα θύµατα µπορεί να εµφανίσουν µία προσωρινή ηρεµία και αίσθηση ελέγχου της κατάστασης ενώ άλλα θύµατα βιασµού µπορεί να εκδηλώσουν έντονες αντιδράσεις. Τα συνηθέστερα συναισθήµατα του θύµατος βιασµού είναι το σύνδροµο µετατραυµατικού στρες το οποίο χαρακτηρίζεται από ένα αρχικό «µούδιασµα», έντονο τρόµο και φόβο που µπορεί να συνοδεύεται από προβλήµατα ύπνου όπως εφιάλτες ή αϋπνίες.

24

Το σύνδροµο µετατραυµατικού στρες µπορεί να προκύψει άµεσα από το συµβάν είτε µε καθυστέρηση αρκετών ηµερών. Άλλο ένα χαρακτηριστικό σύµπτωµα του συνδρόµου είναι η αναβίωση του γεγονότος µέσα από την επαναφορά εικόνων και αναµνήσεων. Αυτό µπορεί να συµβαίνει είτε στον ύπνο του θύµατος είτε και κατά τη διάρκεια της ηµέρας ιδιαίτερα όταν εκτίθεται σε καταστάσεις που λειτουργούν ως υπενθύµιση πχ. να περάσει από το ίδιο µέρος του συµβάντος ή από ένα µέρος παρόµοιο, να συναντήσει ένα άτοµο που εξωτερικά οµοιάζει στο θύτη κ.τ.λ. Σε πολλές περιπτώσεις ο φόβος αλλά και ο θυµός δεν υποχωρούν και εγκαθίστανται για πολύ καιρό µε αποτέλεσµα το θύµα να αναπτύξει φοβικές συµπεριφορές προς τους άλλους ανθρώπους. ∆εν είναι σπάνιο το θύµα να αποκτήσει µία εσφαλµένη εικόνα για τον εαυτό του µε συναισθήµατα ευθύνης και ενοχής για το γεγονός. Αυτό µπορεί να έχει µακροπρόθεσµα αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του ατόµου καθώς µπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη δραστηριοτήτων, αποφυγή σύναψης διαπροσωπικών σχέσεων, εγκατάλειψη εργασίας και κοινωνική αποµόνωση. Πολλές φορές τα ίδια τα θύµατα ενοχοποιούνται και αµφιβάλουν για το αν τελικά αντιστάθηκαν ή προέτρεψαν αυτή την πράξη. Συνήθως όµως τα βασικότερα συναισθήµατα είναι φόβος, έλλειψη εµπιστοσύνης στο άλλο φύλο, θυµός και οργή για αυτό που συνέβη και ανάγκη για εκδίκηση και δικαιοσύνη.

Σε µελέτη που διεξήχθη στην Αυστραλία, ερευνητές ανέλυσαν δεδοµένα από εθνικά αντιπροσωπευτικό δείγµα γυναικών µεταξύ 16 και 85 ετών και, σύµφωνα µε τα συµπεράσµατά της, συµβάντα σεξουαλικής επίθεσης, παρακολούθησης κι άλλων µορφών βίας ήταν όλα πολύ συνηθισµένα, καθώς το 27% ανέφερε τουλάχιστον ένα περιστατικό κακοποίησης. Είναι σηµαντικό να αναφερθεί πως στις γυναίκες που είχαν υποστεί τουλάχιστον τρεις διαφορετικούς τύπους βίας, το ποσοστό ψυχικών διαταραχών ή κατάχρησης ουσιών ανερχόταν στο 89%. Η βία, τέλος, αποδυναµώνει την κοινωνική θέση της γυναίκας, επηρεάζοντας αρνητικά βασικούς παράγοντες, όπως η εργασία και µπορεί να την κάνει ψυχολογικά ευάλωτη στην κατάθλιψη ή σε άλλες ψυχικές διαταραχές. Σταδιακά οδηγεί τη γυναίκα στη «θυµατοποίηση».

2. Ενδοοικογενειακή βία

Επίσης, εξίσου σηµαντικές είναι οι επιπτώσεις της ενδοοικογενειακής βίας, τόσο στο άτοµο όσο και στην κοινωνία. Το κόστος της ενδοοικογενειακής βίας είναι πολύ µεγάλο και για την κοινωνία. Σωµατικές και ψυχολογικές βλάβες, θάνατοι, αύξηση της χρήσης υπηρεσιών υγείας, αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών και των δηµοσίων δαπανών για την υγεία, τραυµατισµοί βρεφών ή µικρών παιδιών, αύξηση των κοινωνικά αποκλεισµένων οµάδων (γυναίκες και παιδιά χωρίς στέγη, εισόδηµα κλπ), ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά, αύξηση στη ζήτηση νοσοκοµειακών, κοινωνικών και σωφρονιστικών υπηρεσιών. Η χειρότερη κοινωνική επίπτωση όµως είναι η αναπαραγωγή της βίας µέσω των παιδιών, η οποία υπονοµεύει ολόκληρες γενεές. Τα παιδιά που βιώνουν σκηνές ενδοοικογενειακής βίας έχουν περισσότερες πιθανότητες, να γίνουν η επόµενη γενιά θυµάτων ή θυτών και να αναπτύξουν

25

παραβατική συµπεριφορά µε συνηθισµένες µορφές τη χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ, τη φυγή από το σπίτι και τα πολλαπλά προβλήµατα στο σχολείο.

3. Ηλεκτρονικός εκφοβισµός

Ο όρος ∆ιαδικτυακός εκφοβισµός (Cyber-bullying) αφορά τον εκφοβισµό, την απειλή, την ταπείνωση ή την παρενόχληση παιδιών, προεφήβων και εφήβων που δέχονται µέσω της χρήσης του ∆ιαδικτύου, κινητών τηλεφώνων είτε άλλων ψηφιακών τεχνολογιών. Το φαινόµενο του ∆ιαδικτυακού εκφοβισµού εγκυµονεί σοβαρές επιπτώσεις για την ψυχική υγεία του θύµατος, αλλά και του θύτη. Η αυτοεκτίµηση του ατόµου που υφίσταται ∆ιαδικτυακό εκφοβισµό πλήττεται έντονα τόσο ώστε σε µερικές περιπτώσεις συνδέεται µε το αίσθηµα της ενοχής. Το άτοµο αρχίζει να αναπαράγει αρνητικές σκέψεις και η επίδοση των κοινωνικών του ικανοτήτων µειώνεται σηµαντικά. Κάποιες φορές, κυρίως κατά την εφηβική ηλικία η αποχή από το σχολείο και από τις παρέες των συνοµηλίκων αποτελεί προσωρινό καταφύγιο, ενώ ταυτόχρονα η αυτοκτονία θεωρείται ως η µοναδική λύση στο πρόβληµα. Άτοµα που δέχτηκαν έντονα ∆ιαδικτυακό εκφοβισµό ενδέχεται στο µέλλον να παρουσιάσουν µεγαλύτερη αστάθεια στις διαπροσωπικές τους σχέσεις συνοδευόµενη από την κοινωνική αποµόνωση.

4. Η προβολή του εγκλήµατος µέσα από την τηλεόραση

Μέσω της προβολής του εγκλήµατος από την τηλεόραση δηµιουργούνται ή ενθαρρύνονται οι ήδη υπάρχουσες επιθετικές, παραβατικές και αντικοινωνικές συµπεριφορές των ατόµων. Αποτέλεσµα είναι η σταδιακή απευαισθητοποίηση στη βία, στη σταδιακή µείωση ή εξάλειψη των γνωστικών, συναισθηµατικών αντιδράσεων. Η τηλεόραση συµβάλει στην ανάπτυξη κακών συνηθειών. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι αυξηµένες ώρες τηλεθέασης από την πλευρά των παιδιών συνδέονται µε την υιοθέτηση βίαιων, παραβατικών, καθώς και «κακών» συνηθειών και συµπεριφορών, όπως, πχ., είναι το κάπνισµα και η κατανάλωση αλκοόλ. Ανησυχία υπάρχει όµως και για την επίδραση άλλων νεότερων µορφών –ψηφιακής–διασκέδασης, όπως είναι τα videogames, το internet κλπ. Επίσης, η τηλεόραση έχει κατά καιρούς ενοχοποιηθεί και για αυτοκτονίες (παραδείγµατα είχαµε µετά την τηλεοπτική προβολή του απαγχονισµού του Σαντάµ Χουσεΐν). Οι έφηβοι δηµιουργούν ή αυξάνουν την ήδη υπάρχουσα επιθετική, παραβατική και αντικοινωνική συµπεριφορά των εφήβων. Αποτέλεσµα είναι η σταδιακή απευαισθητοποίηση στη βία, στη σταδιακή µείωση ή εξάλειψη των γνωστικών, συναισθηµατικών αντιδράσεων, καθώς και στη δηµιουργία εθισµού στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο. Σύµφωνα µε τους ειδικούς, αυτό συµβαίνει επειδή οι τηλεθεατές εκτίθενται στη βία και στην επιθετικότητα, στο σεξ και στη σεξουαλικότητα, στα πρότυπα διατροφής που επιτάσσει η µόδα, καθώς και στη χρήση και κατάχρηση ουσιών.

Επιλογικά, ο άνθρωπος, ως έλλογο (ικανότητα έναρθρου λόγου, λογικής) και πολιτικό ον δεν έχει φυσικό προορισµό την αγελαία βιαιότητα αλλά την κοινωνική

26

συµβίωση. Ωστόσο, γίνεται βίαιος κατ’ ανάγκη, όταν εθιστεί σε βίαιες συµπεριφορές. Εποµένως, η παραβατική δράση των νέων αποτελεί συνέπεια της λανθασµένης και ανεπαρκούς αγωγής από την κοινωνία και την πολιτεία. Επιβάλλεται, λοιπόν, οι παρανοµούντες νέοι να αντιµετωπίζονται µε επιείκεια και να αποφεύγεται η επιβολή αυστηρών ποινών. Χρειάζεται να γίνεται διαχωρισµός των αξιόποινων πράξεων βάσει κινήτρων, υποτροπιασµού, νεαρού της ηλικίας κ.α. Η τιµωρία είναι παιδευτικό µέσο, αλλά δεν αποτελεί «πανάκεια» για την θεραπεία των προβληµάτων.

27

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

Σε ποιο βαθµό , νοµιµοποιείται η πολιτεία να παρέµβει και σε ποια επίπεδα; Μπορεί η παρέµβασή της αυτή να αφορά µόνο τη σφαίρα των δραστηριοτήτων του επισήµου κοινωνικού ελέγχου του εγκλήµατος, δηλαδή τα όσα άπτονται της αντίδρασης της Αστυνοµίας, της ∆ικαιοσύνης και του Σωφρονιστικού Συστήµατος, ή µπορεί να επεκτείνει τη δράση της στο σύνολο των παραγόντων και των φορέων που επηρεάζουν τη δράση των ανηλίκων και συντείνουν µε τον τρόπο τους στην εµφάνιση παραβατικών συµπεριφορών; Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελούν οι φορείς κοινωνικοποίησης του ατόµου, όπως η οικογένεια, το σχολείο, οι φίλοι κ.λπ., που διαµορφώνουν σε σηµαντικό βαθµό το σύστηµα αξιών του ανηλίκου. Μπορεί και πρέπει η πολιτεία να παρέµβει στο εσωτερικό του οικογενειακού, σχολικού ή άλλου περιβάλλοντος; Τα ερωτήµατα αυτά πρέπει να µας προβληµατίσουν και να µας κατευθύνουν προς την υιοθέτηση των πλέον κατάλληλων µέτρων για το υπό συζήτηση ζήτηµα. Προς τα επίπεδα δηλαδή, παρέµβασης που πρέπει να επικεντρώσει τη δράση της η πολιτεία, προκειµένου να αντιµετωπίσει το φαινόµενο της παραβατικότητας των ανηλίκων, λαµβάνοντας σοβαρά υπόψη τόσο τις ιδιαιτερότητές του, όσο και τον πολυσύνθετο χαρακτήρα του. Είναι γεγονός ότι στην περίπτωση του εγκλήµατος, είναι καλύτερο το «προλαµβάνειν» παρά το «θεραπεύειν», για το λόγο αυτό ένα σηµαντικό µέρος της προσπάθειας από την πλευρά της επίσηµης πολιτείας, πρέπει να αφορά τη λήψη προληπτικών µέτρων, τα οποία θα πρέπει να συµπληρώνονται από τα αντίστοιχα κατασταλτικά, όπου τα τελευταία κρίνονται αναγκαία.

Συγκεκριµένα:

• οι πρωτογενείς αντιδράσεις αφορούν το σύνολο των ανηλίκων και επιχειρούν να περιορίσουν την πιθανότητα εκδήλωσης παραβατικής συµπεριφοράς, διαµέσου της βελτίωσης των συνθηκών του ευρύτερου περιβάλλοντος µέσα στο οποίο εντάσσονται. • Οι δευτερογενείς αντιδράσεις δεν στρέφονται πλέον προς το σύνολο των

ανηλίκων, αλλά µόνο προς εκείνους που κινδυνεύουν βάσιµα να διαπράξουν παραβατική συµπεριφορά, λόγω των δυσχερών συνθηκών ζωής τους. Πρόκειται για παράδειγµα για άτοµα που προέρχονται από διαλυµένες οικογένειες, επιβιώνουν σε εξαιρετικά άθλιες συνθήκες ζωής, συναναστρέφονται µε άτοµα που ενδέχεται να τα ωθήσουν στην παραβατικότητα κ.λ.π. Βέβαια, το εξαιρετικά δύσκολο σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να εντοπισθούν έγκαιρα αυτές οι κατηγορίες των ανηλίκων, ώστε η παρέµβαση να επέλθει πριν από την εκδήλωση παραβατικής συµπεριφοράς. Κι αυτό, διότι σε αυτή την περίπτωση θα µπορούµε να µιλάµε για ουσιαστική πρόληψη. Στις περιπτώσεις εκείνες όπου οι σχετικές προσπάθειες στέφονται µε επιτυχία, εφαρµόζονται διάφορα κοινωνικά και παιδαγωγικά µέτρα αγωγής και προστασίας, στα οποία θα αναφερθούµε και στη συνέχεια.

28

• Τέλος, οι τριτογενείς αντιδράσεις στρέφονται προς ανηλίκους που έχουν ήδη παραβατήσει και επιχειρούν την καλύτερη δυνατή επανένταξή τους στην κοινωνία και τη µείωση της υποτροπής. Στις αντιδράσεις αυτού του τύπου εντάσσεται και η ποινική παρέµβαση της εκάστοτε πολιτείας.

Σαφώς όπως όλοι αντιλαµβανόµαστε, στόχος όλων των προσπαθειών είναι η επέκταση των µέτρων πρωτογενούς και δευτερογενούς παρέµβασης και η αντίστοιχη συρρίκνωση των µέτρων τριτογενούς παρέµβασης, λόγω της µειωµένης αποτελεσµατικότητάς τους.

Ας επικεντρωθούµε στο σηµείο αυτό, στη συνοπτική παρουσίαση των κυριοτέρων σηµείων κάθε τύπου παρέµβασης. Ξεκινώντας από τη δέσµη των µέτρων της πρωτογενούς παρέµβασης στην κατηγορία αυτή εντάσσονται.

ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

1. Τα µέτρα κοινωνικής πολιτικής (π.χ. στέγαση, κοινωνική ασφάλιση, απασχόληση κ.α.). Τα στεγαστικά δάνεια και οι επιδοτήσεις ενοικίου που παρέχονται σε πολλές χώρες είναι µέτρα που κινούνται προς την κατεύθυνση της βελτίωσης των συνθηκών ζωής µιας σηµαντικής µερίδας του πληθυσµού, που βάλλεται από την έλλειψη ιδιόκτητης κατοικίας και το άγχος καταβολής των συχνά υψηλών µισθωµάτων. Η προάσπιση της απασχόλησης είναι ένα εξίσου σηµαντικό ζήτηµα που λαµβάνεται σοβαρά υπόψη, δεδοµένης της ανεργίας που πλήττει ένα αριθµητικά σηµαντικό τµήµα του πληθυσµού. Η δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας και οι επιµέρους προσπάθειες των κοινωνιών προς την εκπαίδευση των νέων σε καινούργια επαγγέλµατα είναι ενδεικτικοί άξονες της προσπάθειας ενίσχυσης της απασχόλησης. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσονται και οι προσπάθειες επέκτασης της ασφαλιστικής κάλυψης και στοχεύουν προς τη µείωση των οικονοµικών δυσχερειών, µε τις οποίες έρχονται αντιµέτωποι οι ανήλικοι και οι οικογένειές τους.

2. Τα µέτρα οικογενειακής πολιτικής (π.χ. οικογενειακά επιδόµατα, ενίσχυση των δυνατοτήτων για διακοπές και ψυχαγωγία της οικογένειας κ.α.). Τα µέτρα αυτά στοχεύουν στην ενίσχυση του θεσµού της οικογένειας, δεδοµένου του κρίσιµου ρόλου που διαδραµατίζει σε διάφορα θέµατα, συµπεριλαµβανοµένων και των ζητηµάτων που αφορούν τους ανηλίκους. Οι διαρθρωτικές αλλαγές που αναφέρθηκαν στην αρχή (στο πλαίσιο των οποίων µπορούµε να εντάξουµε την αλλαγή του τρόπου ζωής των µελών της οικογένειας, την είσοδο της γυναίκας στον εργασιακό στίβο καθώς και άλλες εξελίξεις) συχνά αποδυναµώνουν τους δεσµούς µεταξύ των µελών της οικογένειας. Για το λόγο αυτό γίνονται και θα πρέπει σαφώς να συνεχίσουν να γίνονται προσπάθειες ενίσχυσης των παραπάνω οικογενειακών δεσµών από την πλευρά της πολιτείας. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται τα οικογενειακά επιδόµατα, η χορήγηση αδειών κατά την κύηση και τη λοχεία και πάσης φύσεως επιδόµατα και

29

ελαφρύνσεις που ως απώτερο σκοπό έχουν την ενίσχυση των οικογενειών κατά την ανατροφή και τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Επίσης, επιδόµατα προβλέπονται και για ορισµένες ειδικές περιπτώσεις ανηλίκων (π.χ. ΑΜΕΑ).

3. Τέλος υπάρχουν και ορισµένα ειδικά µέτρα που ενισχύουν τη γενικότερη πολιτική σε θέµατα ανηλίκων (όπως προγράµµατα ενίσχυσης των βρεφονηπιακών σταθµών, των κέντρων προσχολικής αγωγής, των σχολείων κ.α.). Η ίδρυση αθλητικών κέντρων, κέντρων νεότητας και διαφόρων άλλων προγραµµάτων αποσκοπεί στην καταπολέµηση των ιδιαίτερα αρνητικών επιδράσεων των σύγχρονων µεγαλουπόλεων στη ζωή των ανηλίκων. Μεταξύ αυτών θα µπορούσαµε να συµπεριλάβουµε την κοινωνική αποµόνωση και την αποξένωση των νέων. Η καλύτερη δυνατή προσαρµογή τους στο κοινωνικό σύνολο αποδυναµώνει την επιρροή διαφόρων αρνητικών παραγόντων. Ο θεσµός των ψυχολόγων και των κοινωνικών λειτουργών που υπάρχει στα σχολεία διαφόρων χωρών, σαφώς λειτουργεί προς την κατεύθυνση της οµαλής διευθέτησης των όποιων προβληµάτων, ενώ παράλληλα διευκολύνει την επικοινωνία δασκάλων, γονέων και µαθητών. Η εξέλιξη αυτή είναι εξαιρετικά σηµαντική εάν αναλογιστούµε την έκταση που λαµβάνει στις µέρες µας το φαινόµενο της βίας στα σχολεία. Η συµβολή όµως, του προαναφερόµενου θεσµού είναι σηµαντική και για έναν άλλο λόγο. ∆ιότι έχει παρατηρηθεί η ύπαρξη συσχετισµού µεταξύ σχολικής απροσαρµοστικότητας και παραβατικότητας ανηλίκων.

Σε επίπεδο δευτερογενούς και τριτογενούς παρέµβασης θα αναφερθούµε στις κυριότερες τάσεις που εµφανίζονται διεθνώς, δεδοµένου ότι δύο αυτοί τύποι παρέµβασης αλληλοσυµπληρώνονται και τείνουν να παρουσιάζονται από κοινού. Τα δικαστήρια ανηλίκων αποτελούν το κύριο όργανο άσκησης του επισήµου κοινωνικού ελέγχου αναφορικά µε την παραβατικότητα των ανηλίκων, τα οποία είναι επιφορτισµένα τόσο µε το έργο της πρόληψης, όσο και µε το αντίστοιχο της κοινωνικής επανένταξης των ανηλίκων. Το έργο τους συµπληρώνεται από τη δράση των άλλων Υπηρεσιών και επαγγελµατιών, µεταξύ των οποίων εντάσσονται οι επιµελητές ανηλίκων, οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι παιδοψυχολόγοι κ.α

∆ΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΚΑΙ ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Ενδεικτικά αναφερόµαστε στη δυνατότητα διενέργειας προληπτικών ελέγχων στις οικογένειες που έχουν ορισµένες διοικητικές Υπηρεσίες στη Γαλλία, αναφορικά µε την περίπτωση των ανηλίκων που βρίσκονται σε κίνδυνο. Μέσω των ελέγχων αυτών διαπιστώνεται από τους κοινωνικούς λειτουργούς εάν υφίσταται ή όχι κίνδυνος για

30

την φυσική και την ψυχική υγεία του ανηλίκου. Σε επίπεδο ποινικής αντιµετώπισης, παρατηρείται σε ορισµένες χώρες (π.χ. Γερµανία) µία τάση περιορισµού των στερητικών της ελευθερίας µέτρων και αποφυγής του εγκλεισµού σε ιδρύµατα.

Στο Κεµπέκ του Καναδά, αρµόδιος φορέας για τις περιπτώσεις των ανηλίκων παραβατών είναι το Κέντρο Κοινωνικών Υπηρεσιών, που αποτελείται από το ∆ιευθυντή Προστασίας της Νεότητας, την Επιτροπή Προστασίας της Νεότητας και το ∆ικαστή ανηλίκων. Παράλληλα, σε διάφορες χώρες παρατηρείται µία τάση εξω-δικαστικής αντιµετώπισης του προβλήµατος µε τη συµµετοχή της κοινότητας (π.χ. Σουηδία, Σκωτία). Βέβαια, µία τέτοια προοπτική δεν είναι άµοιρη συνεπειών, διότι ελλοχεύουν δύο είδη κινδύνων, του αυξηµένου κοινωνικού ελέγχου αφενός και της προσβολής των δικαιωµάτων του ανηλίκου αφετέρου. Αναφορικά µε τον τελευταίο επιβάλλεται να επισηµανθεί ότι συχνά εξω-δικαστική παρέµβαση, ουσιαστικά σηµαίνει έλλειψη δικονοµικών εγγυήσεων.

Στην Ελλάδα, η άσκηση του επισήµου κοινωνικού ελέγχου γίνεται στη βάση δύο κριτηρίων: α) του ηθικού κινδύνου και β) της τέλεσης συγκεκριµένου αδικήµατος. Στην πρώτη περίπτωση έχουµε τη λήψη προληπτικών µέτρων, ενώ στη δεύτερη τα µέτρα διακρίνονται σε αναµορφωτικά, θεραπευτικά και σωφρονιστικά. Το έργο των δικαστηρίων ανηλίκων συµπληρώνουν οι επιµελητές ανηλίκων και Εταιρείες προστασίας ανηλίκων.

Ολοκληρώνοντας, θα θελαµε να επισηµάνω την ιδιαίτερη σοβαρότητα του φαινοµένου της παραβατικότητας των ανηλίκων. Όλοι είµαστε σε θέση να γνωρίζουµε ότι τα αβασάνιστα ευχολόγια δεν βοηθούν σε τίποτα, για το λόγο αυτό πρέπει να συντονίσουµε τις προσπάθειές µας προς την ανάπτυξη συντονισµένης δράσης σε όλα τα επίπεδα. Η δράση όµως, µόνο των αρµοδίων οργάνων που είναι επιφορτισµένα µε την αντιµετώπιση του φαινοµένου σε κάθε χώρα, συχνά δεν αρκεί για να επιφέρει την ουσιαστική επίλυση του προβλήµατος. Απαιτείται η συνδροµή όλων. Είναι ζήτηµα ευθύνης, τόσο απέναντι στον εαυτό µας και τις αξίες που ο καθένας µας πρεσβεύει, όσο και απέναντι στο συνάνθρωπό µας, µε τον οποίο καλούµαστε να συµβιώσουµε αρµονικά. Επίσης, είναι και ζήτηµα ευθύνης προς τις επερχόµενες γενιές και αφορά την ποιότητα ζωής που εν τέλει θα τους κληροδοτήσουµε. Ευθύνη, ευαισθητοποίηση και ανάληψη δράσης είναι ίσως το τρίπτυχο προς την κατεύθυνση της επιτυχούς προσπάθειας για την αντιµετώπιση της παραβατικότητας των ανηλίκων ως κοινωνικού φαινοµένου, το οποίο χρήζει ουσιαστικής και άµεσης διευθέτησης στο πλαίσιο κάθε ευνοµούµενης κοινωνίας, που σέβεται τον εαυτό της και προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώµατα όλων των πολιτών της. Η επιτυχία αυτού του εγχειρήµατος είναι αδιαµφισβήτητα υπόθεση όλων µας.

31

Ρεπορτάζ του Θεοδωράκη για τις Φυλακές Αυλώνα

Κατά τη διάρκεια της ερευνητικής εργασίας µας µε θέµα την εγκληµατικότητα, παρακολουθήσαµε ένα βίντεο από τη εκποµπή του Σ.Θεοδωράκη “Πρωταγωνιστές” µε θέµα τις φυλακές ανηλίκων στον Αυλώνα. Στο ρεπορτάζ ο δηµοσιογράφος παίρνει συνεντεύξεις από κάποιους κρατούµενους έτσι ώστε να γίνουν αντιληπτές οι συνθήκες που τους οδήγησαν σε αυτή την κατάσταση αλλά και να γνωστοποιηθεί ο τρόπος διαβίωσής τους µέσα στις φυλακές.

Ο πρώτος κρατούµενος µε τον οποίο ήρθε σε επαφή, µπήκε στη φυλακή κυρίως λόγω ναρκωτικών. Κατά τη φυλάκιση του παρακολουθούσε σχολικά µαθήµατα και έτσι έλαβε κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις, ενώ αναφέρει πως προηγουµένως δεν ήξερε καν να γράφει το όνοµά του. Βγαίνοντας από τη φυλακή ισχυρίζεται πως δεν θα ξαναδηµιουργήσει πρόβληµα ούτε στον εαυτό του αλλά ούτε και στην κοινωνία, µιας και έχει πλέον δύο παιδιά για τα οποία πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες του. Ο δεύτερος κρατούµενος ήταν επίσης χρήστης ναρκωτικών. Στη φυλακή µπήκε διότι διέπραξε ένοπλη ληστεία σε περίπτερο της περιοχής του. Κατηγορεί τις ελληνικές φυλακές και γενικότερα το ελληνικό σωφρονιστικό σύστηµα διότι θέλει να έρθει σε επαφή µε κάποιον ψυχίατρο και το µόνο που λαµβάνει είναι αδιαφορία. Ο τρίτος κρατούµενος φυλακίστηκε λόγω ληστειών. Έκλεβε αυτοκίνητα τα οποία µεταφέρονταν στο εξωτερικό µέσα σε λίγες µέρες. Ο ίδιος είχε ξεκινήσει να ληστεύει από τα δώδεκα του. Υποστηρίζει πως όταν αποφυλακιστεί θα είναι απλός πολίτης, και θέλει να εργάζεται σε µια σωστή δουλειά, να κάνει οικογένεια και παιδία αφού µέσα στη φυλακή είχε την ευκαιρία να σκεφτεί και να µετανιώσει για τις πράξεις του.

Στο ρεπορτάζ ο δηµοσιογράφος τονίζει ότι οι περισσότεροι φυλακισµένοι βρίσκονταν στις φυλακές λόγω του χρήµατος. Όπως αναφέρει, πίστεψαν ότι µία ληστεία ή µία σακούλα ναρκωτικά θα τους βγάλει από το περιθώριο και θα τους τοποθετήσει στο επίκεντρο της κοινωνία που ζήλεψαν. Άλλωστε έχει διαπιστωθεί ότι η κοινωνία προετοιµάζει το έγκληµα και ο εγκληµατίας απλώς το διαπράττει.

Ο τέταρτος κατά σειρά κρατούµενος, φυλακίστηκε για απόπειρα δολοφονίας και ένοπλη ληστεία. Αναλύει τη ζωή µέσα στις φυλακές, αναφέροντας πως επικρατούν διαµάχες µεταξύ των φυλών, ενώ οι νεόφερτοι πρέπει να υπακούν στους κανόνες που έχουν οριστεί από τους ήδη φυλακισµένους και από τους αρχηγούς των κελιών, οι οποίοι είναι αυτοί που διαµένουν στο κελί τον περισσότερο καιρό. Ο πέµπτος φυλακισµένος είναι αγανακτισµένος από το σύστηµα σωφρονισµού και τον τρόπο διαβίωσης των φυλακισµένων. Αρχικά, υποστηρίζει πως το ισχύων σύστηµα σωφρονισµού δεν πετυχαίνει σχεδόν τίποτα εφόσον το 80% των κρατουµένων όταν βγαίνουν από τη φυλακή επιστρέφουν στο έγκληµα. Επιπλέον, προσθέτει πως ζουν σε άθλιες συνθήκες αφού ζουν πάνω από τέσσερα άτοµα σε ένα κελί, το κτήριο των φυλακών είναι ετοιµόρροπο, δεν υπάρχει προαύλιο, δεν έχουν ζεστό νερό και πολλές φορές ούτε και φαγητό. Το µόνο που θεωρεί αξιότιµο είναι το σχολείο που λειτουργεί στις φυλακές.

32

Ο Σ.Θεοδωράκης συνεχίζει αναφερόµενος στο σχολείο που λειτουργεί στις φυλακές. Λέει χαρακτηριστικά: «Αν αναζητάς ένα στοιχείο που να συνδέει τους νέους που συνωστίζονται στις ελληνικές φυλακές, είναι η καλή τους σχέση µε τα ναρκωτικά και η κακή τους σχέση µε το σχολείο». Όµως εξηγεί πως εκεί τους δίνεται µια δεύτερη ευκαιρία για να παρακολουθήσουν τα µαθήµατα του σχολείου, µε βασικό κίνητρο την ελάφρυνση της ποινής τους. Πολλοί από τους κρατούµενους παρακολουθούν τα µαθήµατα και δεν µαθαίνουν τίποτα παρά να γράφουν το όνοµά τους, άλλοι όµως αποδεικνύουν πως από τη ζωή τους δεν τους έλλειψε το µυαλό, αλλά οι ευκαιρίες.

Ο έκτος φυλακισµένος, ήταν από τις περιπτώσεις από τις οποίες έλειψαν οι ευκαιρίες. Φυλακίστηκε 15 χρόνια, εφόσον τον συνέλαβαν ενώ µετέφερε για πρώτη φορά ναρκωτικά από τη χώρα του. Μέσα στη φυλακή όµως, ανακαλύφθηκε το ταλέντο του στα µαθηµατικά. Κέρδισε το βραβείο της µαθηµατικής εταιρείας και τώρα συνεχίζει να ασχολείται µε την επιστήµη που του αρέσει, ενώ παράλληλα γυµνάζεται και προσπαθεί να µάθει κιθάρα. Ο έβδοµος κρατούµενος, είναι µια ειδική περίπτωση φυλακισµένου, αφού κατάφερε να γίνει φοιτητής δίνοντας εξετάσεις κατά τη διάρκεια της ποινής του. Πλέον σπουδάζει σε ΤΕΙ στη Αθήνα και το βράδυ επιστρέφει στο κελί του. Φυλακίστηκε διότι ήταν χρήστης ναρκωτικών. Ισχυρίζεται πως αν και η καθηµερινή προσαρµογή από τη σχολή στις φυλακές είναι δύσκολη, αυτή η κατάσταση είναι πολύ ωφέλιµη για εκείνον, επειδή έρχεται σε επαφή µε την κοινωνία έξω από τη φυλακή. Ο όγδοος φυλακισµένος, συλλήφθηκε λόγω µεταφοράς ναρκωτικών. Μέσα στη φυλακή προσπαθεί να απέχει από ότι συµβαίνει µεταξύ των κρατουµένων. Εκείνος παίζει κιθάρα, ακούει µουσική και γυµνάζεται αδιαφορώντας για οτιδήποτε άλλο. Ο ένατος κρατούµενος, φυλακίστηκε λόγω παράνοµης κατοχής όπλου και ναρκωτικών. Ήταν και συνεχίζει να είναι πρωταθλητής πάλης και προσπαθεί να εκτονώσει τα νεύρα και την πίεση του στην γυµναστική. Ο δέκατος κρατούµενος φυλακίστηκε λόγω χρήσης ναρκωτικών. ∆ηλώνει την αγανάκτησή του σχετικά µε το σύστηµα που λειτουργούν οι φυλακές, τονίζοντας πως είναι αναγκαίο να ονοµάζονται αλλά και να λειτουργούν ως σωφρονιστικά ιδρύµατα, ειδικότερα οι φυλακές ανηλίκων. Υποστηρίζει πως µε το να µην σωφρονίζονται οι κρατούµενοι, καταστρέφονται οι ζωές τους, και παράλληλα δηµιουργούν ένα τεράστιο κοινωνικό πρόβληµα. Ο ενδέκατος φυλακισµένος, µπήκε στη φυλακή για δεύτερη φορά λόγω κλοπών. Σηµειώνει, πως αν και είναι καιρό µέσα, δεν µπορεί να συµβιβαστεί µε τη ζωή στη φυλακή. Ισχυρίζεται πως έχει συνειδητοποιήσει το σφάλµα του, και έχει αποφασίσει πως όταν θα αποφυλακιστεί θα κάνει µία τίµια δουλειά, ακόµα και αν η χρηµατική του αποζηµίωση είναι πολύ µικρή.

Ο δηµοσιογράφος προσθέτει ότι ο “Συνήγορος του Παιδιού” αιτήθηκε να καταργηθούν οι φυλακές ανηλίκων και να αντικατασταθούν µε ξενώνες επιτήρησης και φροντίδας. Κάτι τέτοιο όµως είναι πολύ µεγάλη αλλαγή για την κρίσιµη εποχή που διανύουµε. Αναφέρει ότι ακόµη και οι αλλαγές που έχουν νοµιµοποιηθεί, δεν εφαρµόζονται πολλές φορές, έτσι ώστε συχνά οι καταστάσεις και οι δίκες να είναι ρευστές και οι ανήλικοι να αντιδρούν, λόγω της αβεβαιότητας που επικρατεί.

33

O δωδέκατος κρατούµενος, φυλακίστηκε για ληστεία. Ήταν χρήστης ναρκωτικών από τα 13 του χρόνια. Λόγω αυτών κατέληξε να ληστεύει τράπεζες, για να έχει τη δυνατότητα να αγοράζει τις δόσεις του. ∆ηλώνει πως όταν βγει από τη φυλακή δεν θα µπλέξει µε τα ναρκωτικά ξανά, κατά την προσπάθειά του να επανορθώσει για τα λάθη του. Ο δέκατος τρίτος κρατούµενος, είναι από εκείνους που αναµένουν για την απόφαση του δικαστηρίου για τη διάρκεια της ποινής τους, ενώ έχει παραµείνει ήδη έξι µήνες στη φυλακή. ∆ιαµαρτύρεται για την αβεβαιότητα που επικρατεί και τις αυστηρές ποινές που επιβάλλονται στους φυλακισµένους. Θεωρεί πως οι εισαγγελείς θα έπρεπε να είναι πιο επιεικείς, διότι η ανθρωπιά που έχει αποµείνει στους κρατούµενους εξαλείφεται παντελώς µέσα στη φυλακή.

Στη συνέχεια, παρουσιάζεται ένα µέρος της θεατρικής παράστασης στην οποία συµµετέχουν ανήλικοι από τη θεατρική οµάδα των φυλακών ανηλίκων Αυλώνα. Ο δέκατος τέταρτος και τελευταίος ανήλικος από τον οποίο παίρνει συνέντευξη ο Σ.Θεοδωράκης ήταν λαθροµετανάστης και παράλληλα χρήστης ναρκωτικών. Υποστηρίζει πως άλλαξε τρόπο σκέψης και συνειδητοποίησε τις συνέπειες των πράξεων του, κάτι στο οποίο συνέβαλε ουσιαστικά η συµµετοχή του στη θεατρική οµάδα.

Ο δηµοσιογράφος τελειώνει το ρεπορτάζ του µε έναν προβληµατισµό. Αναρωτιέται αν οι δικαστές, οι εισαγγελείς και όλοι εκείνοι οι άνθρωποι που κρίνουν τα φυλακισµένα αυτά παιδιά, θα έκριναν µε τον ίδιο σκληρό τρόπο και τα δικά τους παιδιά. Συµπληρώνει πως άλλωστε, τιµωρία χωρίς αγάπη σπάνια συνετίζει.

34

ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ

ΑΝΗΛΙΚΩΝ

Στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας του τµήµατος µας και µε πρωτοβουλία των καθηγητών µας επισκεφτήκαµε της φυλακές ανηλίκων Αυλώνας .Στόχος µας ήταν µέσω της συζήτησης µε τους νέους του καταστήµατος να κατανοήσουµε τα βαθύτερα αίτια της εγκληµατικότητας ανηλίκων, να γνωρίσουµε το έργο που επιτελούν οι εκπαιδευτικοί που εργάζονται στο σχολείο αυτό καθώς και να αντιληφθούµε την λειτουργία του σωφρονιστικού συστήµατος. Μετά από αρκετές δυσκολίες καταφέραµε να στείλουµε µια µικρή αντιπροσωπεία µαθητών και να έρθουµε σε επαφή µε αυτά τα παιδία . Φθάνοντας έξω από την σιδερένια πόρτα µε τα αγκαθωτά τελειώµατα κυριευθήκαµε από ένα αίσθηµα αµηχανίας. Στην συνέχεια περνώντας µέσα στο κατάστηµα κράτησης συναντήσαµε τον διευθυντή του σχολείου ο οποίος µας υποδέχθηκε θερµά και µας ανέφερε επιγραµµατικά πως λειτουργεί το σωφρονιστικό σύστηµα και τις προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες οι νέοι κρατούνται στο συγκεκριµένο χώρο. Μετά από αυτή την συζήτηση προχωρήσαµε στο εσωτερικό του σχολείου και παρατηρήσαµε τους µαθητές εν ώρα µαθήµατος. Έπειτα περάσαµε σε µια αίθουσα προβολής και περιµέναµε να χτυπήσει το κουδούνι για διάλειµµα. Τότε νέοι από τις υψηλότερες τάξεις πήραν τις θέσεις τους απέναντι µας και άρχισε η προβολή. Ενηµερωθήκαµε για την λειτουργία του σχολείου και την προσφορά των καθηγητών ενώ ενθουσιαστήκαµε µαθαίνοντας τις ευφάνταστες εργασίες των παιδίων τόσο στον χώρο της ζωγραφικής όσο και στον χώρο του θεάτρου και του χορού. Μάλιστα αξιοσηµείωτη είναι η συµµετοχή των παιδίων σε διαγωνισµούς στους οποίους και διακρίθηκαν. Επίσης σηµαντική είναι συµµετοχή του σχολείου σε µαθητικούς διαγωνισµούς όπως στον µαθηµατικό διαγωνισµό όπου υπήρχαν και διακρίσεις. Στην συνέχεια προχωρήσαµε σε µια ανοιχτή και φιλική συζήτηση µε τους νέους οι οποίοι ήταν κοντά στην ηλικία µας. Έτσι τα παιδία µας ανέφεραν τους λόγους για τους οποίους βρίσκονταν σε αυτή τη θέση καθώς και αν το έχουν µετανιώσει. Χαρακτηριστική είναι η απάντηση ενός παιδιού ο οποίος ερωτώµενος για το αδίκηµα του ανέφερε ότι: « Εγώ βρίσκοµε εδώ για ένα ‘όχι’ που δεν είπα όταν έπρεπε » ενώ η απάντηση που πήραµε για το αν το έχουν µετανιώσει ήταν άλλοτε θετική και άλλοτε αρνητική καθώς δεν ήταν λίγοι αυτοί οι οποίοι αποκρίθηκαν ότι θα το ξαναέκαναν. Η απάντηση αυτή µας γέννησε µια απορία : «Άραγε το σωφρονιστικό σύστηµα λειτουργεί σωστά και παρέχει σε αυτούς τους νέους µια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή έξω από την φυλακή;». Η επόµενη λοιπόν ερώτηση ήταν ποια είναι τα σχέδια τους όταν θα ολοκληρώσουν την ποινή τους; Η απάντηση δεν ήταν και τόσο ενθαρρυντική καθώς οι περισσότεροι αποκρίθηκαν ότι : «όταν είσαι εδώ δεν µπορείς να κάνεις σχέδια για το µέλλον! Το µόνο που σκέφτεσαι είναι να βγεις». Άλλοι όµως έβλεπαν την άλλη πλευρά του νοµίσµατος, την αισιόδοξη, και σχεδίαζαν να αναζητήσουν εργασία στην Ελλάδα ή σε κάποια άλλη χώρα καθώς δεν ήταν λίγοι οι αλλοδαποί , ώστε να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο µέλλον όντας µακριά από την παρανοµία! Επίσης τρεις µαθητές του σχολείου ετοιµάζονται για πανελλήνιες

35

εξετάσεις µε σκοπό να φοιτήσουν σε κάποιο πανεπιστήµιο. Έτσι τελείωσε ο χρόνος µας και αναγκαστήκαµε,παρόλο που είχαµε πολλά ακόµα να συζητήσουµε,να τους αποχαιρετήσουµε και να προσπαθήσουµε να βγάλουµε τα δικά µας συµπεράσµατα από αυτή την συνάντηση.Τέλος συµπεράναµε ότι αυτά τα παιδιά δεν διαφέρουν σε τίποτα από εµάς! Απλώς διάφοροι παράγοντες τους οδήγησαν σε αυτή τη θέση! Αντιληφθήκαµε ότι λειτουργούν ως µια µικρή κοινωνία καθώς ο κάθε,νας είχε µια τελείως διαφορετική προσωπικότητα. Από την άλλη διαπιστώσαµε ότι µπορεί το κατάστηµα κράτησης νέων να λειτουργεί σωστά αλλά το σύνολο του σωφρονιστικού συστήµατος δεν παρέχει στους νέους αυτούς µια δεύτερη ευκαιρία στην ζωή καθώς δεν προβλέπει την επαγγελµατική και κοινωνική αποκατάσταση τους!

36

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Αποµαγνητοφώνηση της συνέντευξης µε τους ΚαρβελαΓεώργιο και Αθανασίου Χρύσα

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ.WMA

Πρόληψη είναι αυτό που κάνουµε τώρα που συζητάµε , που πηγαίνουµε στα σχολεία για την εδοσχολική βία κλπ

Με το κοµµάτι της καταστολής ασχολούµαστε όταν ένα παιδί έχει ήδη διαπράξει παραβατικότητα, ήδη έχει έρθει στο δικαστήριο να δικαστεί έχει δηµιουργηθεί δικογραφία και υπάρχει µια δικάσιµος για να δικαστεί.

Οι εισαγγελείς ανηλίκων θέλουν να έχουν γνώση για το προφίλ του παιδιού, για την οικογένεια, τις ανάγκες που έχει το συγκεκριµένο παιδί γι αυτό και συνεργαζόµαστε µε το σχολείο πολλές φορές προκειµένου να έχουµε µια πλήρη και σαφή εικόνα για το παιδί, την οικογένεια και να κάνουµε έκθεση και γνωµοδότηση για την ποινή. Ένα παιδί µπορεί να έρθει στο δικαστήριο για παράβαση του κώδικα οδικής κυκλοφορίας, να οδηγεί χωρίς δίπλωµα, χωρίς ασφάλεια σε µηχανάκι, στο αυτοκίνητο και που µερικές φορές αυτή η πράξη µπορεί να είναι πολύ σηµαντική γιατί είτε προκαλούνται σοβαρά τροχαία ατυχήµατα που να υπάρχουν σωµατικές βλάβες ή ακόµα να επιφέρει τον θάνατο του άλλου. Αυτά συµβαίνουν αρκετά συχνά. Οπότε η πράξη οδηγώ χωρίς δίπλωµα πολλές φορές είναι η πιο σοβαρή και θανατηφόρα πράξη. Εκτός από αυτό τα παιδιά έρχονται για κλοπές. Κλοπή µπορεί να θεωρηθεί η κλοπή cd κατάστηµα µέχρι να κλέβω ένα σπίτι. Ναρκωτικά, κατοχή-χρήση ναρκωτικών για πώληση.

Σηµαντικές βλάβες

Έχουµε τις απλές σωµατικές βλάβες, χτύπησα, έσπρωξα ένα φίλο µου και έπεσα κάτω και τις πιο σοβαρές σωµατικές βλάβες όπως κακοποίηση κλπ.

Για να καταλάβετε τη διαφορά.

Είµαι εδώ και έχω αφήσει το πορτοφόλι µου και αυτός 1. έρχεται και το παίρνει 2. µου το παίρνει µε τη βία. Πότε αυτή η πράξη είναι κλοπή και πότε ληστεία; Στην κλοπή κλέβω το αντικείµενο, στη ληστεία το παίρνω µε τη βία. Υπάρχει µεγάλη διαφορά.

Στη κλοπή η υπόθεση θα πάει στο µονοµελές δικαστήριο.

Στη ληστεία θα πάει στο τριµελές δικαστήριο.

Το ένα δεν απειλείται µε φυλάκιση, ενώ στην περίπτωση της ληστείας απειλείται µε φυλάκιση. Το ίδιο έχουµε µε την απλή σωµατική βλάβη και την βαρά επικίνδυνη βλάβη. Είναι σηµαντικό όµως να γνωρίζουµε ότι κάθε άνθρωπος είναι αθώος µέχρι

37

αποδείξεως του αντιθέτου. Αθώα παιδιά στιγµατίστηκαν ως βιαστές και όταν ήρθαν στο δικαστήριο αθωώθηκαν. Ποιοι το έµαθαν ότι αθωώθηκαν; Επειδή µιλάµε για παραβατικότητα και επειδή βγάζουµε πολύ εύκολα συµπεράσµατα πρέπει να τονίσουµε ότι κάθε άνθρωπος είναι αθώος µέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο. Η παραβατικότητα πιστοποιείται όταν αποφασιστεί από το δικαστήριο η ποινή.

Η διαφορά της πρότασης του εισαγγελέα στους ενηλίκους σε σχέση µε τους ανηλίκους, είναι ότι ο εισαγγελέας στος ενηλίκους προτείνει αθώος ή ένοχος ενώ στους ανηλίκους τέλεση ή µη τέλεση της πράξης, είναι διαφορετικό. όταν πει τέλεσε τότε δέχεται ή δεν δέχεται τη ποινή το δικαστήριο και αν δεχθεί θα πει ποια είναι η ποινή. Μπορεί να είναι ίδια ή µικρότερη από την ποινή που προτείνει ο εισαγγελέας.

Η απόφαση του εισαγγελέα δεν είναι αποφασιστική, η απόφαση βγαίνει από το προεδρείο ή από την οµάδα που προεδρεύει.

Η απόφαση βγαίνει από την οµάδα του προεδρείου που συσκέπτεται και αποφασίζει. Ο εισαγγελέας που όταν αποφασίζει το δικαστήριο και εδώ µιλάµε για δικαστήριο δικαστών γιατί στην Ελλάδα έχουµε και το ορκωτό δικαστήριο δηλαδή να συµπληρώσουµε κάποιες θέσεις που άλλες δυο θέσεις είναι των ενόρκων. Ο εισαγγελέας θα πεί την άποψη του θα υπάρξει σύσκεψη του δικαστηρίου θα εξετάσουν την πρόταση του εισαγγελέα και µετά θα πουν την απόφαση αθώος ή ένοχος. Μόνο όταν βγει η ποινή παύει να είναι αθώος πρωτόδικα , εξακολουθεί όµως για πάρα πολλά πράγµατα έχει δικαίωµα να κάνει έφεση. Στο ελληνικό δίκαιο να πάει σε µεγαλύτερο δικαστήριο να εξετασθεί και να είναι τελεσίδικη η απόφαση.

Ερώτηση: Όταν τελεσιδικήση η απόφαση ποια είναι η πορεία αυτού του ατόµου;

Αυτό που δεν είπαµε είναι ότι όταν δικάζεται ένας ανήλικος οι πόρτες είναι κλειστές. Παρευρίσκεται εκτός από τον ίδιο , ο δικηγόρος του και οι γονείς του. Και η έκθεση η δική µας είναι απόρρητη και γι αυτό το λόγο δεν βρίσκεται µέσα στα στοιχεία της δικογραφίας. Ενηµερώνεται ο δικαστής για την έκθεση πριν την δικάσιµο από την επιτροπή. Κατά την διάρκεια της δικάσιµος διαδικασίας αν την χρειαστεί ο δικαστής του την πηγαίνουµε εµείς και µε το τέλος της διαδικασίας η έκθεση επιστρέφει και παραµένει στην επιτροπή. Εάν υπάρχει µάρτυρας, τότε περιµένει έξω και όταν στην αίθουσα θα µπει µόνο όταν τον καλέσουν να καταθέσει. Καταλάβατε τη διαφορά του τριµελούς δικαστηρίου που εξετάζει πολύ σοβαρές υποθέσεις. Μετά ένας άλλος λόγος που φέρνει ένα παιδί σε δικαστήριο είναι η ανθρωποκτονία εξ αµελείας ή από πρόθεση. Η µια είναι του µονοµελούς από αµέλεια που χτύπησα κάποιο άνθρωπο και πέθανε ο άνθρωπος, Η άλλη είναι του τριµελούς από πρόθεση ξεκαθάρισµα λογαριασµών π.χ. για κάποιο λόγο που πήγα να κλέψω και µε κάποιο τρόπο επήλθε ο θάνατός του. Μια άλλη και συχνή είναι η θωράκιση της ιδιοκτησίας Πείτε µου πώς µπορεί να προκαλέσει θωράκιση ιδιοκτησίας; Με το γκράφιτι. ∆εν έχουµε δικαίωµα να κάνουµε γκράφιτι παρά µόνο σε συγκεκριµένους χώρους. Όχι σε πολυκατοικίες και ιδιοκτησίες άλλων. Βία σε αθλητικούς χώρους.

38

Συκοφαντική δυσφήµηση. Αυτό µπορεί να συµβαίνει και µέσω internet. Εξύβριση, επαιτεία

Πρώτος οµιλητής. Να σας πω λίγο τις ποινές.

Χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες.

Στο δικαστήριο ανηλίκων και ιδιαίτερα στο µονοµελές δικαστήριο έχουµε τρία βασικά είδη ποινών.

Το µεγάλο κοµµάτι που είναι τα αναµορφωτικά µέτρα. ∆ηλαδή τα αναµορφωτικά µέτρα δεν έχουν καµία σχέση µε τη φυλάκιση. Μαθητής: εθελοντική εργασία. Πολύ καλά θα το δούµε και αυτό.

Η πιο ελαφριά ποινή είναι η επίπληξη, λέει δηλαδή η δικαστής να µην το ξανακάνει. Το νουθετεί , το συµβουλεύει.

Η άλλη περίπτωση είναι η ευθύνη προς τους γονείς. Λέει στους γονείς να το µαζέψουν να το έχουν υπόψη τους να το έχουν στην προστασία τους, το δικαστήριο θεωρεί υπεύθυνο τους γονείς. Λέει λοιπόν το δικαστήριο προς τους γονείς πως αν ξαναγίνει κάτι υπεύθυνοι είναι αυτοί. Είναι αναµορφωτικό µέτρο. Μέσα στην οικογένεια πρέπει να πέσει περισσότερος έλεγχος έτσι ώστε όλοι να ανταποκριθούν στις ευθύνες τους. Ιδιαίτερα οι γονείς. Αυτό λέγεται υπεύθυνη επιµέλεια γονέων.

Υπάρχει και η άλλη περίπτωση όπου λέει το δικαστήριο ελάτε εσείς που είστε επιµελητές ανηλίκων και µε ειδικότητα κοινωνική λειτουργού και θα παρακολουθείτε για ένα χρονικό διάστηµα αυτό το παιδί την πορεία του, τη ζωή του, το σχολείο του, τη πορεία του και θα ενηµερώνετε το δικαστήριο. Και αυτό είναι ένα αναµορφωτικό µέτρο.

Η επιµέλεια προστατευτικών ιδρυµάτων. ∆εν έχουµε τέτοια περίπτωση στη περιοχή µας. Αλλά ένα παιδί που δεν έχει σπίτι δεν έχει οικογένεια τότε υπάρχει περίπτωση να πούµε να πάει σε κάποιο ιδρυµατικό χώρο.

Μια άλλη περίπτωση είναι όταν κάποιος βρίζει, υπάρχει παρεξήγηση Λέει το δικαστήριο κοίταξε να δεις θα πας και θα κάνεις συνδιαλλαγή µε το θύµα του θα πάς και θα ζητήσεις συγνώµη από τον άνθρωπο που έβρισες ή έσπρωξες γίνεται και µέσα στο δικαστήριο αλλά και έξω επισήµως.

Πολλές φορές ένα παιδί προκαλεί ένα ατύχηµα και του σπάει το χέρι. Αυτό πολλές φορές έρχεται στο δικαστήριο από λάθος χειρισµό που δηµιουργήθηκε µετά από ατύχηµα. Η πλευρά του θύµατος περιµένει ότι ο πατέρας, η µάνα θα πάρουν ένα τηλέφωνο αν έχουν κάποια ανάγκη , αν το παιδί είναι στο γύψο αντ’ αυτού το παιδί που προκάλεσε το ατύχηµα να µην µιλάει και µπορεί να λέει και διάφορα σχόλια µπορεί και αρνητικά, η οικογένεια δεν ενδιαφέρονται και έρχονται εδώ για την έκφραση συγνώµης δεν έρχονται για κανένα άλλο λόγο παρά µόνο για την έκφραση συγνώµης την απαιτούµε.

39

Η χρηµατική αποζηµίωση στο θύµα. Μου έσπασε κάτι στο µηχανάκι πόσο αξίζει η ζηµιά που σου προκάλεσε π.χ. 150 ευρώ, 150ευρώ να δώσεις στο θύµα. Έχουµε φτάσει στην απόφαση Ότι σας έχω πει µέχρι τώρα είναι αναµορφωτικά µέτρα.

Αναφέρθηκε νωρίτερα η παροχή κοινωφελούς εργασίας. Το έχουµε δει στη δική µας υπηρεσία και το θεωρούµε πολύ ωραίο µέτρο και γιατί δίνει τη δυνατότατα στο νέο άνθρωπο να παρατηρήσει την αξία του, να σταθεί στα πόδια του να πάει σε µια υπηρεσία που δεν θα πήγαινε µόνος του. Στο κόκκινο σπίτι, στην εστία γνώσης να πάει να βοηθήσει εκεί, µπορεί να είναι στο πράσινο, να είναι στη ∆ΕΥΑΧ πάνω στα γραφεία κλπ . Όλες οι εργασίες που κάνει ο ανήλικος τους στέλνουµε την υπουργική απόφαση µαζί και µια κοινωνική λειτουργό που λέει καθαρά και ξάστερα τι µπορεί να κάνει ένας ανήλικος π.χ. στο πράσινο στους κήπους µπορεί να ποτίσει µπορεί να σκαλίσει µε ένα σκαλιστήρι δεν µπορεί όµως να πάρει τη µηχανή του γκαζόν και να το κουρέψει. Απαγορεύεται. Όποτε ξεκαθαρίζουµε τι µπορεί να κάνει και τι δεν µπορεί να κάνει γιατί η ασφάλεια του ανήλικου είναι το σηµαντικότερο. Η παρακολούθηση του σχολείου. Κρίνουµε ότι ένα παιδί αν δεν έχει τελειώσει τη γυµνασιακή του µόρφωση οφείλει να την τελειώσει. Και το δικαστήριο λέει ότι ναι είσαι υποχρεωµένος να πας να τελειώσεις. Και εµείς το παρακολουθούµε αυτό το µέτρο. Ερχόµαστε σε συνεργασία µε τους καθηγητές για να δούµε την πορεία του παιδιού. Για να κάνεις κάτι οτιδήποτε στη ζωή σου πρέπει να έχεις τελειώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Έχουµε ένα πρόγραµµα που είναι πολύ σηµαντικό είναι η παρακολούθηση κυκλοφοριακής αγωγής. ∆εν είναι σαν και αυτό που έχετε δει στα σχολεία , εδώ έχουµε να κάνουµε µε έναν άνθρωπο που οδηγούσε και πιάστηκε να οδηγεί χωρίς δίπλωµα και πρέπει να καταλάβει ότι είναι πάρα πολύ επικίνδυνο. Θα σας το πω αλλιώς σε όλα τα ατυχήµατα σπάνια έχουµε θάνατο εκτός από τα αυτοκινητιστικά. Στη προηγούµενη δικάσιµο είχαµε τρία παιδιά που είχαν σκοτώσει άνθρωπο. Αυτά τα παιδιά οδηγούσαν παράνοµα. Προσέξτε αν οδηγάς χωρίς δίπλωµα και αν το όχηµά σου έχει ασφάλεια έχει καλώς η ασφάλεια θα πληρώσει αλλά µετά θα γυρίσει και θα τα πάρει από την οικογένειά σου. Η ασφαλιστική δεν καλύπτει οδηγό χωρίς δίπλωµα . Αν η ασφαλιστική εταιρεία δώσει ένα ποσό µετά µε δικαστική απόφαση θα σας τα πάρει πίσω. Αν ο οδηγός δεν έχει ούτε ασφάλεια ούτε δίπλωµα αµέσως τα ζητάει το θύµα. Είναι φοβερό υπάρχουν άνθρωποι που αυτή η ιστορία ξεκίνησε στα 17 τους και δεν έχει τελειώσει ακόµα. Και επιπλέον όταν ένα νέο άτοµο έχει µπροστά του το µέλλον του και έχει όλο αυτό το κοµµάτι που δεν µπορεί να το διαχειριστεί. Πάνε δηλαδή πάρα πολλά πράγµατα πίσω στη ζωή ενός παιδιού αν στα 17 προκληθεί ένας θάνατος. Ακόµα και η αναβολή της δικάσιµης για χρόνια και η έκδοση της απόφασης προκαλεί µεγάλο άγχος και όλη η ζωή του παιδιού πηγαίνει πίσω. Η απόφαση του συγκεκριµένου νέου που περίµενε τρία χρόνια την απόφαση όταν βγήκε η απόφαση ανακουφίστηκε. Η απόφαση ήταν κοινωφελής εργασία. Αυτή υπολογίζεται σε ώρες, συνήθως στις 500 ώρες. Για να παρθεί µια απόφαση γίνεται συζήτηση για το πώς έγινε το περιστατικό και από την πλευρά του θύµατος, αλλά και του θύτη (συνυπαιτιότητα). Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο δικαστής κρίνει ότι ο ανήλικος µέχρι την εκδίκαση της υπόθεσης πρέπει αυτό το παιδί να παρακολουθείται προδικαστικά. Και το παρακολουθούµε κάθε µέρες κάθε µήνα πηγαίνουµε σπίτι του.

40

Πολλές φορές είχαν σοκαριστεί τόσο οι γονείς που είχαν αποφασίσει να διακόψουν τα παιδιά από το σχολείο. Παρεκβήκαµε εµείς αµέσως και τα παιδιά είχαν καλή πολλές φορές πολύ καλή εξέλιξη.

Ερωτ: Υπάρχει περιπτώσεις όπου υπάρχει φυλάκιση ανηλίκου;

Η προφυλάκιση γίνεται συνήθως για εµπορία ναρκωτικών. Όταν έχουµε εµπορία ναρκωτικών ,όπως σε µια περίπτωση έξω από το σχολείο ή ληστεία που είχε στοιχεία απειλή ζωής. Το ότι έρχονται οι υποθέσεις σε µας µέχρι την εκδίκαση είναι αντί προφυλάκισης. Υπάρχουν περιοριστικοί όροι. Είναι η συνεργασία µε την υπηρεσία. Εµείς ενηµερώνουµε τον εισαγγελέα κάθε µήνα για τυχόν παράβαση των όρων.

Το ποιο βαρύ από τα αναµορφωτικά µέτρα είναι ο εγκλεισµός σε ίδρυµα, το αναµορφωτήριο. ∆εν είναι φυλακή αυτό να το ξεκαθαρίσουµε. Άλλο αυτό που υπάρχει στον Αυλώνα και άλλο αυτό που υπάρχει στο Βόλο όπου τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο στα φροντιστήριά τους και υπάρχει µια παρακολούθηση, δεν είναι αυτό φυλακή

Ερωτ: Σε ποιες περιπτώσεις τα παιδιά πηγαίνουν αναµορφωτήριο;

Θα σας απαντήσω µε µια περίπτωση υπότροπος , όπου ήρθε στο δικαστήριο µια περίπτωση κλοπής που την είχε επαναλάβει. Μια πολύ σοβαρή περίπτωση κλοπής. Η πρώτη περίπτωση κλοπής ήταν εν εξελίξει και ο ίδιος ήταν υπό παρακολούθηση, είχε αρχίσει να ξεφεύγει, να κάνει απουσίες και εκεί ήταν ο ρόλος ο δικός µας που στην έκθεση στον εισαγγελέα ήταν ότι καλό θα ήταν σαν ποινή να του αποδοθεί η υποχρεωτική παρακολούθηση της γ’ γυµνασίου. Άρα το µέτρο σε έναν ανήλικο είναι σε βοηθάω πήγαινε σχολείο. Αυτή ήταν η απόφαση του δικαστηρίου για την κλοπή. Καθώς περνάει µια βδοµάδα έρχεται εδώ λέει εγώ τα παρατάω µην µε ενοχλείται. Εγώ είµαι υποχρεωµένη να γράψω µια έκθεση και να αναφέρω ότι το συγκεκριµένο παιδί δεν τηρεί τους όρους της ποινής. Έτσι ξαναµπαίνει στη διαδικασία της δικάσιµου και αποφασίζεται το παιδί να πάει για το διάστηµα το θερινό των δυο µηνών πριν το καλοκαίρι στο ίδρυµα αγωγής αρρένων Βόλου. Έτσι λοιπόν οι ποινές κλιµακώνονται και προσπαθούµε αυτό το παιδί να το βοηθήσουµε. Γιατί µπήκε αυτή η ποινή στο παιδί που είχε και άλλα θέµατα δεν θέλαµε να περάσει η έννοια της ατιµωρησία. Ότι µπορεί να κάνει κάτι και να µην τιµωρείται. Συνήθως για να πάει κάποιος στο Βόλο θα πρέπει το οικογενειακό περιβάλλον ή να µην υπάρχει ή να µην λειτουργεί. Σας είπα προηγουµένως ότι ο δικαστής το πρώτο που προσπαθεί να µάθει είναι αν υπάρχει οικογένεια ποια είναι η θέση του παιδιού στο σχολείο. Όταν δεν υπάρχει οικογενειακό πλαίσιο Ναι έχουνε υπέρτατο µορφή αναµορφωτικού µέτρου που είναι να µπει σε ίδρυµα αγωγής. Ότι σας είπα µέχρι τώρα ήταν αναµορφωτικά µέτρα.

Ερωτ: Αν οι γονείς δεν µπορούν να ανταποκριθούν και να αναλάβουν τις ευθύνες τους τότε τι γίνεται;

41

Το µεγάλο πρόβληµα είναι ότι συνήθως οι υποθέσεις παραβατικότητας συνήθως έρχονται σε ηλικίες από 16 ετών και όταν φτάσουν στο δικαστήριο το παιδί έχει ενηλικιωθεί. Είναι ηθικής βάσης όταν λες στους γονείς ότι έχεις ευθύνη και πρέπει να την αναλάβεις. Τέτοια περίπτωση ως επιµελητές εδώ δεν έτυχε. Το δικαστήριο ενηλίκων πρέπει να πούµε ότι είναι παιδαγωγικό, έχει παιδαγωγική υφή. Το δικαστήριο εξετάζει και αποδίδει ποινή, εµείς εδώ συζητούµε µε το παιδί γι αυτό και πηγαίνουµε πολύ αργά.

Για τις παραβάσεις του ΚΟΚ έρχονται παιδιά 13,5. Μην σας φαίνεται παράξενο. Εδώ ο δικαστής βάζει τους γονείς µπροστά στις ευθύνες τους λέγοντας ότι την επόµενη φορά θα δικαστούν αυτοί.

Ερωτ: Στις περιπτώσεις όπου ένας ενήλικας κάνει την παράβαση στα 15 και η υπόθεση φτάνει να εκδικαστεί όταν ενηλικιωθεί στα 21 τότε τι γίνεται, θα δικαστεί ως ανήλικος ή ως ενήλικος;

Εφόσον η πράξη έγινε όταν ήταν ανήλικος τότε η πράξη θα εκδικαστεί ως ανήλικος. Γιατί τη δικάζουµε στη παραβατικότητα στη παράβαση, τη πράξη και κάθε πράξη έχει τόπο χρόνο και τη ήταν ανήλικος ή όχι. Σε περιπτώσεις όπου η παραβατικότητα πραγµατοποιείται από ανήλικο και ενήλικο, τότε ο εισαγγελέας διαχωρίζει την υπόθεση. Τους ανήλικους τους στέλνει στο δικαστήριο ανηλίκων ενώ τους άλλος τους κρατά στο δικαστήριο ενηλίκων. Αν δικαστεί κάποιος στα 22 έχουµε τέλεσε πράξη , ενώ αν δικαστεί για την ίδια παράβαση στα 17 θα είχαµε τέλεσε πράξη υπεύθυνη επιµέλεια γονέων. Σηµασία έχει για να έρθει, για να κριθεί από το δικαστήριο ανηλίκων ο χρόνος που έγινε, αν ήταν ανήλικος. Τα αναµορφωτικά µέτρα µε νόµο του 2010 επεκτάθηκαν µέχρι τα 25 χρόνια. ∆ηλαδή ο νοµοθέτης έκρινε ότι η µετεφηβική ηλικία δεν τον καθιστά ξαφνικά ώριµο γι αυτό επέκτεινε τα αναµορφωτικά µέτρα µέχρι και τα 25.

Πάµε τώρα στο θεραπευτικό µέτρο. Τι είναι το θεραπευτικό µέτρο. Κυρίως έχουµε να κάνουµε µε δυο κατηγορίες. Χρήστες και παιδιά που έχουν ψυχιατρικό πρόβληµα. Σ αυτές τις δυο περιπτώσεις έρχεται πάλι το δικαστήριο και βγάζει την απόφαση πάλι βοηθητική για τον ενήλικο υποχρεωτική παρακολούθηση ενός ψυχολογικού προγράµµατος µιας υπηρεσίας ή ενός θεραπευτικού κέντρου. Υπάρχουν αρκετά προγράµµατα ανοικτά όπου έρχονται στο σπίτι τους αλλά υπάρχει και κλειστό. Το κέντρο ψυχικής υγείας εξετάζει τον ενήλικο και δηλώνει αν είναι χρήστης και το δικαστήριο σε δεύτερο επίπεδο κρίνει την εισαγωγή σε θεραπευτικό πρόγραµµα.

Στην περίπτωση της ψυχικής διαταραχής τα παιδιά έρχονται εδώ συνήθως µε χαρτιά, είναι συγκεκριµένη η κατάσταση. Όµως αν έρθει στο δικαστήριο περίπτωση ψυχιατρικό λόγο του ότι είναι µπερδεµένη η κατάσταση ανάµεσα στα ψυχιατρικά προβλήµατα και της νοητικής στέρησης το δικαστήριο το παραπέµπει για εξετάσεις . Καταλαβαίνετε τη διαφορά άλλο ψυχιατρικό πρόβληµα και άλλο χαµηλή νοηµοσύνη. Αυτά είναι τα θεραπευτικά µέτρα.

42

Τελευταίο µέτρο και που είναι ποιο σπάνιο είναι η ποινή φυλάκισης σε ειδικό κατάστηµα κράτησης. Εποµένως τρεις κατηγορίες ποινών αναµορφωτικά, θεραπευτικά και φυλάκισης που είναι σπάνια συνήθως είναι µε αναστολή. ∆ηλαδή το δικαστήριο λέει αν στο χρόνο που είσαι µε αναστολή ποινής κάνεις µια παράβαση τότε αναστέλλεται η ποινή και πρέπει να την εκτίσεις µαζί µε την απόφαση του δικαστηρίου µε τη νέα ποινή.

Ερωτ: Έχουµε ισόβια για ενηλίκους;

Ισόβια δεν έχουµε, έχουµε 25 κάθειρξη και πάντα εξετάζονται οι συνθήκες ώστε να βγει η απόφαση. Το δις και το τρις αναφέρεται στο τι σηµαίνει η ποινή, στη βαρύτητα της πράξης. Επιπλέον κάποιος άνθρωπος µετά τα εξήντα ανεξαρτήτως ποινής έχει το δικαίωµα να βγει. Υπάρχει µια λογική σε όλα. Για το πόσα χρόνια από την ποινή που έχει ο κρατούµενος για τα πόσα τελικά θα εκτίσει εξαρτάται από την όλη συµπεριφορά του. Επιπλέον οι άδειες που παίρνουν εξαρτώνται από τη συµπεριφορά µέσα στη φυλακή.

Σας είπα εξαρχής δεν είναι σχολείο. Οι φυλακές ονοµάζονται σωφρονιστικά ιδρύµατα.

Άλλη µια ερώτηση έχουµε:

Πρόσφατα ακούσαµε ότι ένας πατέρας µαζί µε το µαζί του πιάστηκαν για οπλοκατοχή. Θα έχουν την ποινή.

Καταρχήν θα δικαστούν από διαφορετικό δικαστήριο. Θα εξετασθεί ποιος είχε την κατοχή. Μπορεί το παιδί να αθωωθεί αν ο πατέρας είχε στην κατοχή τα όπλα. Αν αποδειχθεί ότι την κατοχή την είχε το παιδί τότε έχουµε αµέλεια ανηλίκου. Παραµέληση εποπτείας ανηλίκου. Εποµένως ο γονιός όπως και να έχει το πράγµα είναι υπεύθυνος. Για το παιδί ανάλογα µε τις συνθήκες. Κάθε άνθρωπος είναι αθώος µέχρι αποδείξεως του αντιθέτου.

Για την επιµέλεια και για µας τους επιµελητές όταν καλούµαστε από το δικαστήριο υπάρχουν πάρα πολλά προβλήµατα που έχουν προκύψει από την έκθεση και ο δικαστής µας αναθέτει να παρακολουθούµε τις απουσίες και είναι παιδιά µε πάρα πολλά σοβαρά προβλήµατα ενδοοικογενειακά. ∆ηλαδή ασχολούµαστε µε παιδιά που προέρχονται από δύσκολες οικογένειες , οικογένειες αποδιοργανωµένες. Γι αυτό και πολλές φορές εµείς καλούµαστε να διευθετήσουµε πράγµατα σε σχέση µε τον ανήλικο. Συνήθως τα παιδιά αυτά έχουν µειωµένες σχολικές επιδόσεις εκφράζονται παραβατικά πάρα πολλές φορές και µε µειωµένα ενδιαφέροντα. Συνήθως έχουν µειωµένη συναισθηµατική επικοινωνία παιδιά που είναι παρατηµένα και συναισθηµατικά από το σπίτι. Αυτά τα αναµορφωτικά µέτρα τα βάζει ο δικαστής στους επιµελητές γιατί µε βάση την έκθεση γιατί αυτά τα παιδιά δεν µπορούν να βοηθηθούν από το σπίτι τους ή ρόλος των γονέων στην οικογένεια πρέπει να ενισχυθεί.

43

Στο γράφηµα που σας δώσαµε θα δείτε ότι το 64% είναι αθωωτικές. Οι περισσότερες είναι παραβάσεις του ΚΟΚ. Όταν ένα παιδί πιάνεται χωρίς δίπλωµα µέχρι να εκδικασθεί έχει βγάλει το δίπλωµα , οπότε το δικαστήριο αναγνωρίζει ότι προσπάθησε, λένε το δεν τέλεσε και είναι αθώος. Επίπληξη 9%, υπεύθυνη γονείς 6%, ένα 2% στην επιµέλεια τη δική µας.

Κάποιες ερωτήσεις µε βάση τα δεδοµένα που έχετε εσείς την εργασία σας.

Ερωτ: για τις αιτίες που µπορούν να οδηγήσουν εκτός από την οικογένεια στην παραβατικότητα;

Το σύγχρονο φαινόµενο το οποίο δεν έχει έρθει ακόµα σε µας αλλά θα το δούµε να έρχεται είναι η ενδοσχολική βία. Θα έρθει και στις αίθουσες των δικαστηρίων. Ήδη υπάρχουν για εκβιασµούς µέσω διαδικτύου. Η βία είναι κάτι που µας έρχονται τέτοιες περιπτώσεις. Υπάρχουν παιδιά που έχουν µπλέξει µε παρέες που συγκρούονται µεταξύ τους. Η ανέχεια. Όταν το οικογενειακό περιβάλλον είναι στο περιθώριο, εσείς δεν θα αντέχατε ούτε πέντε λεπτά να πάτε στο σπίτι τους. Κρίνονται αυτές οι περιπτώσεις από το δικαστήριο.

Ψυχολογικοί λόγοι. Έχουµε περιπτώσεις όπου έχουµε κόντρα µε τους πλούσιους γονείς τους θέλουν να σπάσουν τα όρια σπάζοντας τον εαυτό τους µε αυτοκαταστροφική διάθεση και το σπίτι τους. « Αν θέλετε να το παίξετε καθώς πρέπει τώρα θα σας δείξω» και µπαίνει σ’ ένα κατάστηµα…Υπάρχουν αυτές οι περιπτώσεις.

Οι αιτίες είναι πολλές.

Προσωπικές επιλογές. Είσαστε σε µια ηλικία όπου οι σωστές επιλογές είναι σηµαντικές. Έχετε ευθύνες για τις επιλογές. Πολλές φορές έρχονται παιδιά µε ανευθυνότητα λένε είµαι µικρός και κρύβονται πίσω από αυτό Υπευθυνότητα, αξιοπρέπεια έχουµε πάρα πολλά παιδιά που δεν θα αγγίξουν το παραµικρό ας είναι και φτωχά.

Επειδή είστε παιδιά που τώρα ξεκινάτε τη ζωή σας το « αναλαµβάνω τις ευθύνες και κοιτάζω το δικό µου κοµµάτι της ευθύνης» πρέπει να σας συνοδεύει στην υπόλοιπη ζωή σας. Συνήθως όταν έχουµε παραβατική συµπεριφορά κοιτάµε την ευθύνη του άλλου, δεν ξεκινάµε από το κοµµάτι της ευθύνης το δικό µας. Πρέπει να ξεκινάµε πάντα από εµάς. Αν όλοι ξεκινήσουµε από την προσωπική ευθύνη τότε όλα θα γίνουν καλύτερα.

44

Συνέντευξη µε τους Καρβέλα Γέωργιο και Αθανασίου Χρύσα

Πρόληψη είναι αυτό που κάνουµε τώρα που συζητάµε, που πηγαίνουµε στα σχολεία για την εδοσχολική βία κλπ

Με το κοµµάτι της καταστολής ασχολούµαστε όταν ένα παιδί έχει ήδη διαπράξει παραβατικότητα, ήδη έχει έρθει στο δικαστήριο να δικαστεί έχει δηµιουργηθεί δικογραφία και υπάρχει µια δικάσιµος για να δικαστεί. Ένα παιδί µπορεί να έρθει στο δικαστήριο για κλοπή, για παράβαση του κώδικα οδικής κυκλοφορίας, να οδηγεί χωρίς δίπλωµα, χωρίς ασφάλεια σε µηχανάκι, στο αυτοκίνητο και που µερικές φορές αυτή η πράξη µπορεί να είναι πολύ σηµαντική γιατί είτε προκαλούνται σοβαρά τροχαία ατυχήµατα που να υπάρχουν σωµατικές βλάβες ή ακόµα να επιφέρει τον θάνατο του άλλου. Για χρήση και κατοχή ναρκωτικών, αλλά και για σωµατικές βλάβες. Από απλές σωµατικές βλάβες µέχρι κακοποίηση.

Το δικαστήριο ανηλίκων συνεργάζεται µε τους επιµελητές ανηλίκων γιατί όταν υπάρχει µια υπόθεση το δικαστήριο προκειµένου να αποφασίσει για την αθωότητα ή όχι αλλά και για την ποινή που θα ορίσει χρειάζεται στοιχεία για το οικογενειακό περιβάλλον, το σχολικό περιβάλλον, τις συνθήκες που έγινε η παράβαση. Έτσι οι επιµελητές συντάσσουν έκθεση µε όλα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα στο δικαστήριο. Είναι απόρρητη και για αυτό δεν βρίσκεται στα στοιχεία της δικογραφίας και ενηµερώνεται ο δικαστής πριν τη δικάσιµο.

Το δικαστήριο είναι µονοµελές ή τριµελές. Τα µονοµελή δικαστήρια εκδικάζουν περιπτώσεις όπως την κλοπή, ενώ το τριµελές εκδικάζει περιπτώσεις όπως τη ληστεία. Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης σε δικαστήριο ανηλίκου οι πόρτες είναι κλειστές . Παρευρίσκονται ο κατηγορούµενος, οι γονείς του και ο δικηγόρος του. Αν υπάρχει µάρτυρας περιµένει έξω και θα µπει στην αίθουσα µόνο αν τον καλέσουν.

Οι ποινές χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

• Το µεγάλο κοµµάτι που είναι τα αναµορφωτικά µέτρα.

1. Η πιο ελαφριά ποινή είναι η επίπληξη

2. Η άλλη περίπτωση είναι η ευθύνη προς τους γονείς.

3. Η ανάθεση σε επιµελητή ανηλίκων που παρακολουθεί το παιδί στο σχολείο στη ζωή του και γενικά την πορεία του.

4. Η επιµέλεια προστατευτικών ιδρυµάτων.

5. Η έκφραση συγνώµης.

6.

7. Η χρηµατική αποζηµίωση στο θύµα.

45

8. Η παροχή κοινωφελούς εργασίας.

9. Το ποιο βαρύ από τα αναµορφωτικά µέτρα είναι ο εγκλεισµός σε ίδρυµα, το αναµορφωτήριο.

• Επόµενη κατηγορία τα θεραπευτικά µέτρά

. Κυρίως έχουµε να κάνουµε µε δυο κατηγορίες.

1. Χρήστες

2. παιδιά που έχουν ψυχιατρικό πρόβληµα.

Σ αυτές τις δυο περιπτώσεις έρχεται πάλι το δικαστήριο και βγάζει την απόφαση πάλι βοηθητική για τον ενήλικο υποχρεωτική παρακολούθηση ενός ψυχολογικού προγράµµατος µιας υπηρεσίας ή ενός θεραπευτικού κέντρου.

• Τελευταία κατηγορία είναι το µέτρο και που είναι ποιο σπάνιο είναι η ποινή φυλάκισης σε ειδικό κατάστηµα κράτησης.

Εποµένως τρεις κατηγορίες ποινών αναµορφωτικά, θεραπευτικά και φυλάκισης που είναι σπάνια.

Τα αίτια της παραβατικότητας των νέων.

Σηµαντική αιτία αποτελεί η ίδια η οικογένεια. Το σύγχρονο φαινόµενο το οποίο δεν έχει έρθει ακόµα σε µας αλλά θα το δούµε να έρχεται είναι η ενδοσχολική βία. Θα έρθει και στις αίθουσες των δικαστηρίων. Ήδη υπάρχουν υποθέσεις για εκβιασµούς µέσω διαδικτύου.Παρέες που συγκρούονται µεταξύ τους. Η ανέχεια.

Ψυχολογικοί λόγοι. Έχουµε περιπτώσεις όπου έχουµε κόντρα µε τους πλούσιους γονείς τους θέλουν να σπάσουν τα όρια σπάζοντας τον εαυτό τους µε αυτοκαταστροφική διάθεση και το σπίτι τους. « Αν θέλετε να το παίξετε καθώς πρέπει τώρα θα σας δείξω» και µπαίνει σ’ ένα κατάστηµα.

Προσωπικές επιλογές. Είσαστε σε µια ηλικία όπου οι σωστές επιλογές είναι σηµαντικές. Έχετε ευθύνες για τις επιλογές. Πολλές φορές έρχονται παιδιά µε ανευθυνότητα λένε είµαι µικρός και κρύβονται πίσω από αυτό Υπευθυνότητα, αξιοπρέπεια έχουµε πάρα πολλά παιδιά που δεν θα αγγίξουν το παραµικρό ας είναι και φτωχά.

Για την επιµέλεια και για µας τους επιµελητές όταν καλούµαστε από το δικαστήριο υπάρχουν πάρα πολλά προβλήµατα και ο δικαστής µας αναθέτει να παρακολουθούµε τις απουσίες στο σχολείο συνήθως είναι παιδιά µε πάρα πολλά σοβαρά προβλήµατα ενδοοικογενειακά. ∆ηλαδή ασχολούµαστε µε παιδιά που προέρχονται από δύσκολες οικογένειες , οικογένειες αποδιοργανωµένες. Γι αυτό και πολλές φορές εµείς καλούµαστε να διευθετήσουµε πράγµατα σε σχέση µε τον ανήλικο. Συνήθως τα παιδιά αυτά έχουν µειωµένες σχολικές επιδόσεις εκφράζονται

46

παραβατικά πάρα πολλές φορές και έχουν µειωµένα ενδιαφέροντα. Συνήθως έχουν µειωµένη συναισθηµατική επικοινωνία είναι παιδιά που είναι παρατηµένα και συναισθηµατικά από το σπίτι. Αυτά τα αναµορφωτικά µέτρα τα αναθέτει ο δικαστής στους επιµελητές γιατί µε βάση την έκθεση αυτά τα παιδιά δεν µπορούν να βοηθηθούν από το σπίτι τους ή ρόλος των γονέων στην οικογένεια πρέπει να ενισχυθεί.

47

Σχολικό Ερωτηµατολόγιο

Στα πλαίσια της ερευνητικής µας εργασίας συντάξαµε και ενα ερωτηµατολόγιο που µοιράστηκε σε συµµαθητές µας της Β Λυκείου

1. Φύλο

2. Ηλικία

3. Θεωρείς µεγάλο πρόβληµα την εγκληµατικότητα των νέων;

• Ναι

• Οχι

4. Σε ποιές ηλικίες οι νέοι στρέφονται στην εγκληµατικότητα;

• 15-17

• 17-19

• 20 και άνω

5. Η εγκληµατικότητα αυξάνεται κάθε µέρα;

• Ναι

• Οχι

6. Πού πιστεύεις οτι υπάρχει µεγαλύτερη εγκληµατικότητα;

• Μεγάλες Πόλεις

• Μικρές Πόλεις

• Και στα δύο

7. Νιώθετε ασφαλής στην πόλη που ζείτε;

• Σίγουρα Οχι

• Σίγουρα Ναι

• Μάλλον Οχι

• Μάλλον Ναι

• ∆εν Ξέρω / ∆εν Μπορώ

48

8. Ποιά είδη εγκλήµατος γνωρίζετε ότι υπάρχουν στην πόλη σας;

• Κλοπές – Ληστίες

• Συµµετοχή σε εγκληµατικές οργανώσεις

• Φόνοι

• Παραβιάσεις νόµων περί όπλων

9. Έχει συντελεστεί κάποια εγκληµατική πράξη σε εσάς ή στο άµεσο οικογενειακό σας περιβάλλον; (συµπεριλαµβανοµένης της κλόπης)

• Ναι

• Οχι

10. Απο ποιούς παράγοντες επηρεάζονται οι νέοι και στρέφονται στην εγκληµατικότητα;

• Οικογενειακό Περιβάλλον

• Φίλοι

• Και τα δύο

11. Η συγκέντρωση στα γήπεδα ευνοεί την εγκληµατικότητα των νέων;

• Ναι

• Οχι

12. Το αλκοόλ είναι αίτια εγκληµατικότητας των νέων;

• Ναι

• Οχι

13. Θεωρείς το οικονοµικό πρόβληµα των νέων αίτια για την εγκληµατικότητα;

• Ναι

• Οχι

14. Η τηλεόραση και ο κινηµατογράφος στρέφουν τους νέους στην εγκληµατικότητα;

• Ναι

• Οχι

49

15. Η χρήση ναρκωτικών επηρεάζει την εγκληµατικότητα των νέων;

• Ναι

• Οχι

16. Ποιο θεωρέιςσηµαντικότερο πρόβληµα που οδηγεί στην εγκληµατικότητα;

• Οικονοµικό

• Ψυχολογικό

• Ανεργία

17. Μπορεί το σχολείο να βοηθήσει στην αποφυγή της εγκληµατικότητας;

• Ναι

• Οχι

18. Υπάρχουν συµµορίες νέων στα σχολεία;

• Ναι

• Οχι

19. Η φυλάκιση του νέου που εγκληµάτησε τον σωφρονίζει;

• Ναι

• Οχι

20. Για να µειωθεί η εγκληµατικότητα χρειάζεται;

• Αυστηρότεροι νόµοι

• Κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι στα σχολεία

• Ενηµέρωση γονέων

21. Θα συµµετελιχατε εθελοντικά σε ένα Τοπικό Συµβούλιο Πρόληψης της εγκληµατικότητας;

• Ναι

• Οχι

50

ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ

Από το σύνολο των ερωτηθέντων µαθητών που συµµετείχαν στην έρευνα το 22% είναι κορίτσια ενώ το 78% αγόρια.

Οι µαθητές που συµµετείχαν στην έρευνα έχουν ηλικία από 17-18 ετών.

51

Το 100% των µαθητών που απάντησαν στο ερωτηµατολόγιο θεωρεί την εγκληµατικότητα των νέων µεγάλο πρόβληµα.

Οι ηλικίες που οι νέοι στρέφονται στην εγκληµατικότητα είναι 17-19 ετών όπως απάντησε το 67% των ερωτηθέντων, ενώ το 33% θεωρεί ότι στην εγκληµατικότητα στρέφονται οι νέοι από την ηλικία των 15-17 ετών. Στις ηλικίες από 20 και άνω 0% απάντησαν ότι οι νέοι δεν στρέφονται προς την εγκληµατικότητα

Όλοι οι συµµετέχοντες 100% πιστεύουν ότι η εγκληµατικότητα των νέων κάθε µέρα αυξάνονται.

52

Η µεγαλύτερη εγκληµατικότητα κατά ποσοστό 45% υπάρχει στις µεγάλες πόλεις, µε 44% σε µικρές πόλεις ενώ ένα ποσοστό 11% πιστεύει ότι η εγκληµατικότητα βρίσκεται και στις µικρές και στις µεγάλες πόλεις.

Για την ασφάλεια που νιώθουν οι ερωτούµενοι στην πόλη που ζουν σε ποσοστό 44% απάντησαν ότι µάλλον νιώθουν ασφάλεια, σε ποσοστό 28% µάλλον δεν νιώθουν ασφάλεια, ενώ το 17 % απάντησαν ότι σίγουρα δεν νιώθουν ασφάλεια και σε ποσοστό 11% απάντησαν ότι δεν ξέρουν και δεν απαντούν . Σε ποσοστό 0% απάντησαν σίγουρα ναι ότι νιώθουν ασφάλεια.

53

Για το αν γνωρίζουν το είδος του εγκλήµατος που υπάρχει στην πόλη τους οι ερωτηθέντες σε ποσοστό 89% απάντησαν ότι αφορά κλοπές – ληστείες. Σε ποσοστό 11% µε τη µορφή συµµετοχής σε εγκληµατικές οργανώσεις, ενώ σε ποσοστό 0% πιστεύουν ότι στην πόλη δεν υπάρχουν φόνοι και παραβιάσεις νόµων περί όπλων.

Σε ποσοστό 78% οι ερωτηθέντες απάντησαν ότι έχει συντελεστεί σ’ αυτούς ή στο οικογενειακό τους περιβάλλον εγκληµατική ενέργεια, ενώ το 22% δεν έχει υποστεί εγκληµατική πράξη

54

Σχετικά µε τους παράγοντες που στρέφουν τους νέους προς την εγκληµατικότητα το 72% πιστεύει στο συνδυασµό του οικογενειακού και του φιλικού περιβάλλοντος. Σε ποσοστό 17% πιστεύει ότι το οικογενειακό περιβάλλον είναι αυτό που στρέφει τους νέους προς την εγκληµατικότητα, ενώ µόλις το 11% πιστεύει ότι µόνο το φιλικό περιβάλλον είναι αυτό που στρέφει τους νέους στην εγκληµατικότητα.

55

Η συγκέντρωση στα γήπεδα φαίνεται σε ποσοστό 54% να µην ευνοεί την εγκληµατικότητα των νέων , ενώ το 46% πιστεύει ότι συµβάλλει στην εγκληµατικότητα των νέων.

ΟΙ ερωτηθέντες σχετικά µε το αν το αλκοόλ αποτελεί αιτία της εγκληµατικότητας των νέων σε ποσοστό 64% πιστεύουν ότι δεν αποτελεί αιτία , ενώ το 33% φαίνεται να πιστεύουν ότι αποτελεί αιτία εγκληµατικότητας.

56

Σε ποσοστό 94% οι ερωτηθέντες µαθητές πιστεύουν ότι το οικονοµικό πρόβληµα αποτελεί αιτία για την εγκληµατικότητα και σε ποσοστό 6% µόλις ότι δεν αποτελεί αιτία εγκληµατικότητας.

57

Η τηλεόραση και ο κινηµατογράφος σε ποσοστό 67% οι µαθητές απάντησαν ότι δε στρέφει τους νέους στην εγκληµατικότητα ενώ το 33% πιστεύει ότι ο κινηµατογράφος και η τηλεόραση στρέφει τους νέους προς την εγκληµατικότητα.

Σε σχέση µε τα ναρκωτικά οι µαθητές πιστεύουν σε ποσοστό 94% ότι επηρεάζει την εγκληµατικότητα των νέων , ενώ µόλις 6% πιστεύει ότι δεν επηρεάζει την εγκληµατικότητα των νέων.

58

Το ψυχολογικό απάντησαν το 50% των µαθητών είναι η αιτία που οδηγεί στην εγκληµατικότητα, το 39% των ερωτηθέντων θεωρεί το οικονοµικό ως αιτία και σε ποσοστό 11% ως αιτία που οδηγεί τους νέους στην εγκληµατικότητας είναι η ανεργία.

Οι µαθητές σε ποσοστό 83% απάντησαν ότι το σχολείο δεν µπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή της εγκληµατικότητας, ενώ το 17% πιστεύει ότι µπορεί να βοηθήσει.

59

Το 100% των µαθητών πιστεύουν ότι υπάρχουν συµµορίες νέων στα σχολεία.

Σε ποσοστό 61% οι ερωτηθέντες απάντησαν ότι η φυλάκιση δεν σωφρονίζει τον νέο που εγκληµάτησε, ενώ το 39% πιστεύει ότι η φυλακή µπορεί να τον σωφρονίσει.

60

Οι µαθητές σε ποσοστό 83% πιστεύουν ότι µε την είσοδο κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων στο σχολεία θα µειωθεί η εγκληµατικότητα των νέων , ενώ το 17% πιστεύουν ότι αν αυστηροποιηθούν οι νόµοι. Η ενηµέρωση των γονέων σε ποσοστό 0% βοηθά στη µείωση της εγκληµατικότητας.

61

Το 61% των µαθητών θα συµµετείχε εθελοντικά σε ένα Τοπικό Συµβούλιο Πρόληψης εγκληµατικότητας, ενώ το 39% όχι.

62

Για την ερευνητική εργασία εργάστηκαν οι µαθητές:

Γκάρτζιος Χρίστος

ΓκοµίνηΜάρια

∆εληµάρου Ιωάννα

∆εµερτζή Ραλλού

∆ηµητρίου Στάυρος

Ελευθεριάδης ∆ηµήτρης

Ευµορφοπούλου Θεοδώρα

Ζάχαρης ∆ηµήτρης

Ζέρβας Αναστάσης

Ζιάκα Αθανασία

Θεοδώρου Κωνσταντίνος

Θεσσαλού Αγγελική

Ιωσήφ Βαρβάρα

Καβάλης Νικόλαος

Καλαθέρης Αθανάσιος

Καλλιοντζής Αθανάσιος

Καµπιώτη Σοφία

Κανέλλου Αρετή

Καπέτη Λυδία

Καραγιάννης Αλέξανδρος

Καραγιάννης Γιώργος

Καραναστάση Χριστίνα

Καρατζάς Γεώργιος

Καρκαντελίδης Θεόδωρος

63

Επίλογος

Συνοψίζοντας δεν είναι λίγα αυτά που αποκοµίσαµε όλη τη σχολική χρονιά. Όχι µόνο µάθαµε για την νεανική εγκληµατικότητα– παραβατικότητα αλλά και πώς να συνεργαζόµαστε αρµονικά µαθητές και καθηγητές, για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, που στην συγκεκριµένη περίπτωση ήταν η συγγραφή και ολοκλήρωση της ερευνητικής εργασίας (project). Τέλος όλοι οι µαθητές θέλουµε να εκφράσουµε τις ευχαριστίες µας στις καθηγήτριές µας κα. Νικολάου Ρόζα και κα. Πιλάτη ∆έσποινα, που µας βοήθησαν πολύ, στους κοινωνικούς λειτουργούς κ. Γιώργος Καρβελάς και κα. Αθανασίου Χρύσα, που απάντησαν πρόθυµα σε κάθε µας ερώτηση και κυρίως στα παιδιά, διευθυντή κ. Πέτρο ∆αµιανό και τους εκπαιδευτικούς του γυµνασίου-λυκείου του “Ειδικού Κέντρου Φύλαξης Ανηλίκων Αυλώνα” που µα δέχτηκαν, έκαναν προσιτή την επαφή µας µαζί τους και µας βοήθησαν να γευτούµε τον κόσµο τους, έστω και για λίγο…

64

Βιβλιογραφία

Wikipedia

http://www.psychotherapeia.net.gr/articles-psyxologoi-marousi-psyxotherapeftes-marousi/efhveia/64-efhvikh-eglimatikothta

youtube