1ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΧΑΛΚΙΔΑΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ

Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΑΔΑ:

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ KAI ΟΙ ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ,

ΟΙ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ,

ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΕΘΙΣΜΟΙ ,

ΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΗ ΟΜΑΔΑ

ΤΜΗΜΑ: Β1

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ

ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ

ΧΑΛΚΙΔΑ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ………………………………………………….2

1.1 ΓΕΝΙΚΑ…………………………………………………………………...51.2 ΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ…………………………………….....51.3 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ………………………………………………...51.4 ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ…………………………………………………5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ……………………………6

2.1 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ…………………………………72.1.1 Συνήθειες της καθημερινής ζωής των εφήβων……………………….....82.2 ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΈΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ………………………...92.2.1 Η ψυχολογική μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ωριμότητα….........9

2.2.2 Το αίσθημα της ντροπής………………………………………………...10

2.2.3 Οι αλλαγές στο σώμα…………………………………………………......12

2.3 ΟΙ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ…………………………202.3.1 Σχέσεις μεταξύ συμμαθητών…………………………………………......202.3.2 Σχέσεις με τους καθηγητές……………………………………………….212.3.3 Σχέσεις με τους γονείς……………………………………………………232.3.4 Σχέσεις με το άλλο φύλο…………………………………………………29

2.4 ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ………………………………………………………………28

2.4.1 Διαταραχές Άγχους…………………………………………………………29

α. Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή…………………………………………........30

β. Διαταραχή πανικού…………………………………………………………….30

γ. Φοβίες…………………………………………………………………………..30

δ. Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή………………………………………………..31

ε. Διαταραχή μετά από τραυματικό στρές…………………………………….......31

στ. Διαθέσιμες θεραπείες για νέους με αγχώδεις διαταραχές……………………..32

ζ. Αποτελέσματα ερωτηματολογίου για το άγχος…………………………………33

2.4.2 Διατροφικές διαταραχές...............................................................................34

α. Νευρική ανορεξία.................................................................................................40

β. Βουλιμία................................................................................................................45

2

γ. Αποτελέσματα ερωτηματολογίου..........................................................................48

2.4.3 Σεξουαλική παρενόχληση.............................................................................54

α.. Παράγοντες εμφάνισης του φαινομένου και συνέπειες.......................................55

β. Αποτελέσματα ερωτηματολογίου.........................................................................58

2.4.4 Σχολικός Εκφοβισμός......................................................................................64

α. Μορφές σχολικού εκφοβισμού.............................................................................66

β. Σχολικός εκφοβισμός και φύλο.............................................................................67

γ. Περιβάλλον εκδήλωσης φαινομένου.....................................................................67

ε. Το προφίλ του θύτη................................................................................................68

δ. Το προφίλ του θύματος..........................................................................................69

ε. Συνέπειες του φαινομένου......................................................................................70

στ. Ανακεφαλαιώνοντας.............................................................................................71

ζ. Αποτελέσματα ερωτηματολογίου για τον σχολικό εκφοβισμό………………......71

η. Συμπεράσματα απο ευρήματα ερωτηματολογίου..................................................78

2.5 ΟΙ ΕΘΙΣΜΟΙ……………………………………………………………………80

2.5.1 Αλκοόλ ..............................................................................................................80

α. Ορισμός του όρου: αλκοολισμός............................................................................81

β. Τα κριτήρια του εθισμού .......................................................................................81

γ. Ο εθισμός στο αλκοόλ και η βία............................................................................82

δ. Νέοι και Αλκοόλ....................................................................................................84

2.5.2 Διαδίκτυο..........................................................................................................87

α. Τα κριτήρια του εθισμού.......................................................................................87

β. Ενδείξεις εθισμού στο διαδίκτυο-Συμπτώματα.....................................................88

γ. Συνέπειες-Επιπτώσεις............................................................................................89

δ. Τρόποι αντιμετώπισης...........................................................................................89

2.5.3 Κάπνισμα..........................................................................................................90

α. Ποιός ανακάλυψε το κάπνισμα;............................................................................91

β. Εισαγωγικές πληροφορίες για το κάπνισμα..........................................................91

3

γ. Οι επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία..........................................................92

δ. Επιπτώσεις παθητικού καπνίσματος................................................................93

ε. Επιπτώσεις από ταυτόχρονη κατανάλωση τσιγάρου και καφέ ............................93

2.5.4 Ναρκωτικά ......................................................................................................93

α. Ορισμός................................................................................................................93

β. Είδη ναρκωτικών ουσιών.....................................................................................94

Ελαφρά ναρκωτικά ............................................................................................... ..95

Σκληρά ναρκωτικά......................................................................... ..........................95

γ. Επιπτώσεις χρήσης ναρκωτικών...........................................................................96

δ. Η νομοθεσία για τα ναρκωτικά.............................................................................99

ε. Σχετικά άρθρα.....................................................................................................100

στ. Αποτελέσματα ερωτηματολογίων(αλκοολ,διαδικτυο,κάπνισμα,ναρκωτικά) ..106

2.6 ΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ…………..1252.6.1 Πρόλογος.....................................................................................................1252.6.2 Η οικονομική κρίση και ο αντίκτυπος στα όνειρα των νέων......................1272.6.3 Πέντε αριστούχοι με όνειρα και ανησηχίες για το μέλλον..........................1282.6.4 Έρευνα της UNISEF:»Φωνές των Νέων»...................................................1302.6.5 Αποτελέσματα ερωτηματολογίου................................................................1332.6.6 Συμπεράσματα απο ευρήματα ερωτηματολογίου........................................137

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3………………………………………………………………….....137

ΕΠΙΛΟΓΟΣ……………………………………………………………...................138

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.....................................................................................................138

4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η συγγραφή αυτής της έκθεσης πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του δευτέρου τετραμήνου της σχολικής χρονιάς 2012-2013 και στο πλαίσιο του μαθήματος της Ερευνητικής Εργασίας, με θέμα τους νέους. Η επιλογή του θέματος αυτού, το οποίο ανέλαβε το τμήμα μας, έγινε μετά τις προτάσεις που έκαναν οι 27 μαθητές του. Οι προτάσεις, μέχρι να καταλήξουμε στην τελική απόφαση της επιλογής του θέματος, ήταν ποικίλες και αφορούσαν τη διατροφή, τις διάφορες θρησκείες, τον ρατσισμό καταλήγοντας, όμως, στους νέους και πιο συγκεκριμένα εστιάσαμε στους εφήβους της Ελλάδας και στα προβλήματα, θα λέγαμε, που αντιμετωπίζουν σήμερα. Σκεπτικό της επιλογής μας αυτής ήταν το ενδιαφέρον μας για το πόσο ενημερώνονται οι έφηβοι στη σημερινή εποχή, σχετικά με τους κινδύνους που είναι πιθανό να αντιμετωπίσουν, τους προβληματισμούς, τις ψυχοσωματικές αλλαγές, αλλά και τις δυσκολίες αυτής της περιόδου μέχρι την ενηλικίωση τους.Σκοπός και στόχος της εργασίας μας είναι να ενημερώσει, να βοηθήσει, αλλά και να αφυπνίσει τους νέους, σχετικά με την κατάσταση γύρω τους, την οικογένειά τους, τα άτομα που έχουν στο κοινωνικό τους περιβάλλον και συναναστρέφονται, αλλά ακόμη και τους ίδιους. Είναι ανάγκη να είναι προσεκτικοί σε οποιαδήποτε κατάσταση βρεθούν και να έχουν την δυνατότητα και ωριμότητα να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες που θα βρεθούν αντιμέτωποι λ.χ. τα ναρκωτικά. Γνωρίζουμε κι εμείς οι ίδιοι, ως έφηβοι, τους προβληματισμούς και προσπαθούμε να τους μοιραστούμε σε αυτήν την εργασία, αλλά και να προσφέρουμε όσο το δυνατόν περισσότερες λύσεις μπορούμε.Κατά τη διάρκεια της υλοποίησης της εργασίας αυτής, αντιμετωπίσαμε αρκετές δυσκολίες, τόσο στη συνεργασία μεταξύ των υποομάδων, όσο και στη διαδικασία. Η διαδικασία, λοιπόν, ήταν χρονοβόρα και αρκετά δύσκολη, όσο αναφορά την συλλογή του υλικού που απαιτούνταν. Καθώς δεν ήταν εφικτή η πρόσβαση στο διαδίκτυο στο σχολικό μας περιβάλλον, έπρεπε να πραγματοποιηθούν συναντήσεις εκτός του σχολικού ωραρίου, πράγμα αρκετά δύσκολο, λόγω έλλειψης χρόνου, δηλαδή, εξωσχολικών δραστηριοτήτων των μαθητών, όπως και λόγω των αποστάσεων. Ακόμη, δεν ήταν διαθέσιμες αίθουσες πληροφορικής, ώστε να καταφέρουμε να εργαστούμε στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Πάρα τις συνθήκες αυτές, χρησιμοποιώντας το διαδίκτυο, διάφορα άρθρα, βιβλία και περιοδικά καταφέραμε να συλλέξουμε όλες τις πληροφορίες που χρειαζόμασταν. Στη συνέχεια κάθε υποομάδα κατήρτισε ερωτηματολόγια ανάλογα με το κάθε θέμα και τα μοιράσαμε σε συμμαθητές μας πρώτης, δευτέρας και τρίτης λυκείου. Ακολούθως, αποδελτιώσαμε τα ερωτηματολόγια και συγκεντρώσαμε το πρωτογενές μας υλικό. Επεξεργαζόμενη, λοιπόν, η κάθε ομάδα το υλικό που συγκεντρώθηκε, συνέταξε την εργασία της και στη συνέχεια και οι πέντε εργασίες των υποομάδων αποτέλεσαν την τελική εργασία του τμήματός μας. Καθ’ όλη τη διάρκεια των εργασιών μας, εννοείται, συγκεντρωνόμασταν μία φορά την εβδομάδα, δύο ώρες, στα πλαίσια του σχολικού προγράμματος και συζητούσαμε ως ολομέλεια τα προβλήματα που προέκυπταν, προσπαθώντας να τα επιλύσουμε. Ένα μεγάλο εμπόδιο που συναντήσαμε, μπορούμε να πούμε πως ήταν μία δυσκολία να τηρήσουμε τα χρονοδιαγράμματα. Τέλος, λοιπόν, είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε την εργασία μας, με θεματικό άξονα την

5

εφηβεία και θα αναλυθούν όλα τα ζητήματα που προαναφέρθηκαν σε σχέση με τον έφηβο.

KE ΦΑΛΑΙΟ 2:

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Ο έφηβος στην καθημερινή του ζωή ασχολείται με πολλές δραστηριότητες εκτός του σχολείου μαθαίνοντας έτσι καινούρια πράγματα, νέες γνώσεις, διευρύνοντας τους ορίζοντές του δοκιμάζοντας νέα πράγματα και κάνοντας ένα βήμα τη φορά στο να ολοκληρωθεί σαν άνθρωπος και σαν προσωπικότητα. Ας δούμε λοιπόν πιο συγκεκριμένα την καθημερινή ζωή του εφήβου και τη ψυχολογία του πάνω σε αυτή την καινούρια φάση στην οποία η ζωή του.

Συνήθειες της καθημερινή ζωής των εφήβων

Όλοι οι μαθητές καθημερινά έχουν τη ρουτίνα του σχολείου. Ξυπνάνε, τρώνε πρωινό, ετοιμάζονται και φεύγουν. Πηγαίνουν στο σχολείο και ακολουθούν το καθημερινό πρόγραμμά τους. Αυτό για όλους τους μαθητές είναι κοινό μέχρι να έρθει η ώρα να φύγουν από εκεί για να πάνε κάπου ή να κάνουν κάτι άλλο. Αρκετοί μαθητές αμέσως μετά το σχολείο πηγαίνουν στα εξωσχολικά μαθήματά τους, κοινώς στα φροντιστήρια ή ίσα που προλαβαίνουν να πάνε έστω για λίγο στο σπίτι τους και να φάνε. Άλλοι μαθητές πηγαίνουν στο σπίτι και ίσως αργότερα να πάνε σε κάποιο εξωσχολικό μάθημα ή απλώς μελετουν για την επόμενη μέρα. Το πρόγραμμα των μαθητών εξαρτάται από τα φροντιστήρια, το διάβασμα που έχουν να κάνουν, και το χρόνο που διαθέτουν για να τα κάνουν όλα αυτά. Συνήθως οι ώρες του φροντιστηρίου είναι ήδη κανονισμένες και οι μαθητές δεν μπορούν να το αποφύγουν έτσι ώστε ο

6

υπόλοιπος χρόνος που μένει να ξοδεύεται στο διάβασμα της εβδομάδας. Και αυτός βέβαια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κι ένας λόγος για τον οποίο δεν έχουν αρκετό ελεύθερο χρόνο ώστε να κάνουν και κάτι περισσότερο από διάβασμα, είτε αφορά το σχολείο, είτε το φροντιστήριο, και να κάνουν κάτι που πραγματικά τους αρέσει. Ο ελεύθερος χρόνος των εφήβων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα πεδία για την κοινωνικοποίησή τους, την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και τη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους. Ο τρόπος ωστόσο με τον οποίο οι έφηβοι αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους συνδέεται ποικιλοτρόπως με τη ψυχική αλλά και σωματική τους ανάπτυξη και υγεία.

Οι έφηβοι στον ελεύθερο χρόνο τους ασχολούνται κυρίως με τον υπολογιστή, με αθλητικές δραστηριότητες ή ακούνε μουσική. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία έφηβοι περιορίζουν τις δραστηριότητές τους και ασχολούνται περισσότερο με καθιστικές (π.χ. Η/Υ) σε σύγκριση με τους νεότερους. Συγκριτικά με τα’ αγόρια, τα κορίτσια έχουν ευρύτερο φάσμα δραστηριοτήτων, (π.χ. η ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων, ζωγραφική, χορό, μουσική, βόλεϊ, ποδόσφαιρο, αθλητισμός, φωτογραφία).

Η τηλεόραση αποτελεί ένα από τα βασικά μέσα ενημέρωσης και διασκέδασης στις δυτικές κοινωνίες και έχει γίνει αντικείμενο πολλών ερευνών σχετικά με τις επιδράσεις στα παιδιά και τους εφήβους. Τα παιδιά και οι έφηβοι σήμερα δεν απασχολούνται μόνο με την τηλεόραση, αλλά αφιερώνουν πολύ χρόνο και σε άλλες ηλεκτρονικές συσκευές. Πολλές μελέτες έχουν εστιάσει στις επιπτώσεις που έχει στην υγεία τους ο χρόνος που βρίσκονται συνολικά μπροστά στην οθόνη ηλεκτρονικών συσκευών και έχουν δείξει ότι σχετίζεται με αύξηση βάρους και παχυσαρκία, πρώιμη έναρξη σεξουαλικής ζωής, βίαιες ή επιθετικές συμπεριφορές, πρώιμη έναρξη καπνίσματος και χρήσης αλκοόλ.

Επιπλέον, ο αυξημένος χρόνος παρακολούθησης τηλεόρασης και γενικά ο χρόνος μπροστά από μια οθόνη επηρεάζει τις κοινωνικές σχέσεις των εφήβων, καθώς μελέτες έχουν επισημάνει ότι συνδέεται με τη μείωση του χρόνου προσωπικών συναναστροφών και με τη χαμηλή ποιότητα συναισθηματικού δεσμού με τους γονείς και τους συνομηλίκους. Η συχνή παρακολούθηση τηλεόρασης σχετίζεται και με σειρά προβλημάτων αργότερα στη ζωή όπως κάπνισμα, κακή φυσική κατάσταση, ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, υψηλά επίπεδα χοληστερίνης στο αίμα και παχυσαρκία. Ειδικά για την τηλεόραση η Αμερικανική Παιδιατρική Ακαδημία συνιστά οι γονείς να μην επιτρέπουν στα παιδιά τους να βλέπουν τηλεόραση για περισσότερο από δυο ώρες ημερησίως. Συμπερασματικά, βλέπουμε ότι η καθημερινή ζωή του εφήβου είναι γεμάτη με υποχρεώσεις που πρέπει να διεκπεραιώσει και κυρίως το σχολείο του, και ίσως να προσπαθήσει να ασχοληθεί με κάτι που θα τον ενδιέφερε ίσως και επαγγελματικά, όπως δηλαδή αν στον ελεύθερο χρόνο του ασχοληθεί με ένα χόμπι που αγαπάει πολύ, ίσως να το ακολουθήσει στη ζωή του.Το καλύτερο απ’ όλα είναι να συνεχίσει να κάνει αυτό που του επιβάλλεται να κάνει πάντα με θετική σκέψη, ενέργεια, και δίψα για το οτιδήποτε καινούριο του προκύψει.

7

Στην εποχή μας ο φόρτος των σχολικών μαθημάτων για ένα νέο είναι αρκετά μεγάλος. Έτσι , τα παιδία δεν έχουν πολλά περιθώρια για τέτοιες εξωσχολικές δραστηριότητες στα πλαίσια των οποιων θα ασχοληθούν με τα χόμπυ τους. Παρόλα αυτά , όταν κάποιος αγαπά κάτι πάρα πολύ , πάντα βρίσκει έστω και λίγο χρόνο να ασχοληθεί με αυτό. Οι νέοι , λοιπόν, μετά το διάβασμα των σχολικών μαθημάτων της επόμενης μέρας, ξεκλέβουν λίγο χρόνο, για να ασχοληθούν με αυτό που αγαπάνε: άλλος με το μπάσκετ το ποδόσφαιρο , το βόλεϊ και άλλος με τη ζωγραφική ή το χορό.

Στο ερωτηματολόγιο που δόθηκε, μέσα στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας μας, στους μαθητές απάντησαν περίπου 40 κορίτσια και 25 αγόρια . Στην πρώτη ερώτηση για το τι κάνουν αμέσως μετά το σχολείο απάντησαν τα μεν κορίτσια ότι 12 ξεκουράζονται, 11 ότι διαβάζουν,11 ότι πηγαίνουν για εξωσχολικά μαθήματα και 1 ότι δεν κάνει τίποτα από τα παραπάνω. Στην ίδια ερώτηση τα αγόρια απάντησαν 5 ότι ξεκουράζονται, 12 ότι πηγαίνουν για εξωσχολικά μαθήματα, 2 ότι διαβάζουν και 1 ότι δεν κάνει τίποτα από παραπάνω. Στην δεύτερη ερώτηση , αν κάνουν μαθήματα εκτός σχολείου, τα κορίτσια απάντησαν 29 ναι και 3 όχι και τα αγόρια απάντησαν 24 ναι και 3 όχι . Στην συνέχεια στην τρίτη ερώτηση, αν παρατηρούν μια έντονη εναλλαγή συναισθημάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας τους, τα κορίτσια απάντησαν 30 ναι και 3 όχι ,ενώ τα αγόρια απάντησαν 16 ναι και 10 όχι. Στην τέταρτη ερώτηση αν επηρεάζουν την, ψυχολογία τους ,οι ραγδαίες αλλαγές που παρατηρούν στο σώμα τους ,τα μεν κορίτσια απάντησαν 6 ναι και 15 όχι και 12 μερικές φορές ,ενώ τα αγόρια απάντησαν 2 ναι 21 όχι 3 μερικές φορές. Ακόμα, στην πέμπτη ερώτηση αν έχουν χόμπυ τα κορίτσια απάντησαν 26 ναι 8 όχι ,ενώ τα αγόρια 25 ναι και 1 όχι . Στην έκτη ερώτηση τι χόμπυ έχουν, τα κορίτσια απάντησαν 1 τέννις, 3 πιάνο, 5 μουσικοί , 8 χορό, 1 κιθάρα ,1 καράτε, 2 γυμναστική, 5 ζωγραφική, 5 βόλεϊ, 1 video games, 1 σκι, 1 μαγειρική, 1 ζαχαροπλαστική, 1 σινεμά, 1 ταξίδια και 1 μακιγιάζ . Τα αγόρια στην ιδία ερώτηση απάντησαν 1 χορό , 7ποδόσφερο, 3 μουσική, 6 αθλητισμός , 2 βόλτες, 3 βόλεϊ, 1 μπάσκετ, 1 θαλάσσιο σκι, 1 στίβος , 1 τέννις, 5 υπολογιστές, 1 ζωγραφική, 1πατινια, 1 ποδηλασία, 1 κολύμπι και 1 βιβλία . Στην έβδομη ερώτησή , αν του αρέσουν τα τατουάζ ή τα γκράφιτι , τα κορίτσια απάντησαν 28 ναι και 6 όχι. Ενώ τα αγόρια απάντησαν 16 ναι και 7 όχι . Στην όγδοη ερώτηση αν ασχολούνται με τα τατουάζ ή γκράφιτι , τα κορίτσια απάντησαν 31 όχι και 8 ναι , ενώ τα αγόρια απάντησαν 4 ναι και 19 όχι . Στην ένατη ερώτηση θεωρούν πως τα τατουάζ ή τα γκράφιτι είναι παρεξηγημένα από τους ενήλικες , τα μεν κορίτσια απάντησαν 27 ναι και 7 όχι . Τα αγόρια απάντησαν 21 ναι και 2 όχι . Όπως αντιλαμβανόμαστε , λοιπόν , η καθημερινή ζωή ενός μαθητή δεν είναι και πολύ εύκολη . Είναι ο πιο σκληρά εργαζόμενος νέος , αφού το πρωί παρακολουθεί τα μαθήματα στο σχολείο, 6 ή 7 ώρες , μετά πρέπει να παρακολουθήσει φροντιστήρια και ξένες γλώσσες , να διαβάσει τα μαθήματα της επόμενης μέρας και στη συνέχεια αν τα καταφέρει να ασχοληθεί με το χόμπυ του .

8

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

Πρόλογος

Η εφηβεία είναι μια χρονική περίοδος πολύ δύσκολη για τους νέους. Αν ρωτήσουμε την πλεονότητα θα μας απαντήσει ότι είναι η περίοδος ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ενηλικίωση. Μόνο αυτό όμως? Και όμως η έννοια της εφηβείας είναι πολύ περισσότερο διφορούμενη απ’ότι φαίνεται στην αρχή, και αυτό γιατί αντανακλά τη στάση της κοινωνίας απέναντι στα νεαρά της μέλη. Έχει πολλές ψυχολογικές και σωματικές διακυμάνσεις που σημαίνει πολλά για τον έφηβο. Αυτή η περίοδος έχει 2 στιγμές : η πρώτη χαρακτηρίζεται από ανταρσία και επιθετικότητα. Πρόκειται για μια φάση αναρχίας, όπου οι νέοι αναζητούν την επιβεβαίωση μέσα από την άρνηση των καθιερωμένων αξιών. Σε μια δεύτερη φάση η κρίση οργανώνεται σε βάθος. Ακολουθεί μια περίοδος περισυλλογής. Που προαναγγέλλει τη νέα τάξη πραγμάτων( ώρα εμβάθυνσης και στοχασμού). Τώρα η λειτουργία της ενδοσκόπησης και της εμβάθυνσης γίνεται πιο εντατική. Σε αυτό το μέρος της εργασίας θα δούμε ποιες είναι οι ψυχολογικές μεταπτώσεις του μέσου εφήβου και ποιες είναι οι σωματικές του αλλαγές, αλλα και πως τις βιώνουν οι σημερινοί έφηβοι .

Η εφηβεία είναι μια ενδιάμεση φάση μεταξύ της παιδικής και της ενήλικης ζωής. Είναι επίσης και μια φάση κρίσης. Νιώθουμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε μια συνέχεια ανάμεσα στο παιδί που ήμασταν και στον ενήλικα που θα είμαστε.

Η εφηβεία είναι συγχρόνως, και μια φάση κρίσης, επειδή υπάρχει άμεση και οριστική αλλαγή στο σώμα και στον ψυχισμό... Ωστόσο, η κρίση είναι πάντα μια πρόκληση για μια νέα αρχή.

O νέος/α βρίσκεται απέναντι στις κοινωνικές και προσωπικές απαιτήσεις σχετικά με την επαγγελματική του σταδιοδρομία και την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Με το τέλος της δοκιμασίας αυτής της περιόδου έχει δομήσει την ταυτότητά του, ξέρει, δηλαδή, ότι: «Είμαι έτσι ως νεαρός άντρας ή είμαι έτσι ως νεαρή γυναίκα και έχω αυτές τις επιδιώξεις στη ζωή μου».

9

Σημαντικό είναι να γνωρίζουμε πως η εφηβεία είναι η περίοδος, όπου τα άλυτα ή τα προβληματικά σημεία της παιδικής ηλικίας επανέρχονται στην επιφάνεια. Έχουν τώρα μια δεύτερη ευκαιρία να λυθούν ή να γίνουν τα μόνιμα προβλήματα που θα μας ακολουθούν σ' όλη τη ζωή, μέχρι να αποφασίσουμε να τα λύσουμε.

Γι' αυτό είναι ουσιώδες αν αισθάνεστε δύσκολα με κάτι, αν κάτι σας ενοχλεί επίμονα, να το πείτε σε κάποιον που εμπιστεύεστε, να απευθυνθείτε σε ειδικό. Η δουλειά του είναι ακριβώς να σας βοηθήσει να λύσετε μαζί ό,τι είναι σημαντικό για σας.

Στη περίοδο αυτή προκύπτουν τα εξής ερωτήματα:

Πώς μεταφράζεται ψυχολογικά η μετάβαση από την παιδική στην ενήλικη ζωή;

Πώς συμβαίνουν οι αλλαγές στο σώμα μου τόσο ξαφνικά; Πώς και νιώθω τόση ντροπή; Είμαι όμορφος/η ή άσχημος/η; Είμαι βίαιος/η; Γιατί να είμαι τόσο μόνος/η;

Η ψυχολογική μετάβαση απότην παιδική ηλικία στην ωριμότητα

Κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, το άτομο βρίσκεται σ' ένα περιβάλλον που, γενικά, αναζητά κάποιον να το βοηθήσει σε σχέση με την ψυχική και σωματική του ωριμότητα.

Οι ενήλικοι και κυρίως ο πατέρας μοιάζουν συχνά στο παιδί ως παντοδύναμοι. Συνήθως, η δύναμη έχει να κάνει με τον πατέρα, που επιβάλλει το όριο, το νόμο, για να προστατεύσει το παιδί, τον πατέρα που παρεμβαίνει στη σχέση μητέρας-παιδιού.

Η παιδική ηλικία είναι η περίοδος των υποσχέσεων. Η ταύτιση με τους γονείς (η επιθυμία, δηλαδή, να τους μοιάσουμε) δίνει στο παιδί τη δυνατότητα να μεγαλώσει και να υποσχεθεί στον εαυτό του, ότι, όταν θα μεγαλώσει, θα έχει αυτά που τώρα δεν μπορεί να έχει ή του απαγορεύονται, όπως είναι η προσωπική ελευθερία, η αυτονομία και η ευχαρίστηση των ερωτικών επιθυμιών.

Στην περίοδο του δημοτικού σχολείου το παιδί είναι απασχολημένο με την εκμάθηση νέων γνώσεων, σχολικών και κοινωνικών, αφού για πρώτη φορά καλείται να δημιουργήσει σχέσεις εκτός οικογένειας.

Με τον ερχομό της εφηβείας και με ό,τι την συνοδεύει, δηλαδή τη σωματική ωρίμανση και τις ψυχικές αλλαγές, το άτομο βρίσκεται ξανά αντιμέτωπο με τις παλιές του επιδιώξεις, της προσχολικής ηλικίας, δηλαδή τις επιδιώξεις της ελευθερίας, της αυτονομίας και της ευχαρίστησης των σεξουαλικών ορμών.

Λέγοντας σεξουαλική ορμή, εννοούμε:

10

πρώτον, τη ζωτική ενέργεια που εκφράζεται σε σωματικό επίπεδο διαμέσου της ευερεθιστότητας των ερωτογόνων ζωνών (κυρίως των γεννητικών οργάνων) και

δεύτερον, τη ζωτική ενέργεια που εκφράζεται σε ψυχικό επίπεδο μέσω της επιθυμίας να αρέσουμε στον άλλο και να μας αρέσει ο άλλος.

Η παιδική επιθυμία να μοιάσουμε στους γονείς επανέρχεται στην εφηβεία, κάπως διαφορετική. Τώρα, ο/η έφηβος επιθυμεί να μοιάσει με ενήλικες, που κάπου του θυμίζουν τους γονείς του αλλά, συγχρόνως, είναι και αρκετά διαφορετικοί απ' αυτούς.

Οι ταυτίσεις αυτές μπορούν να του επιτρέψουν να απαντήσει στις προσωπικές του επιδιώξεις και του δίνουν τη δυνατότητα να βγει από την απομόνωση στην οποία καταφεύγει για να αισθανθεί ασφάλεια.

Θα λέγαμε πως η εφηβεία μοιάζει με μια γέννηση και με ό,τι τη συνοδεύει: οδύνη, αίσθηση ότι πεθαίνουμε, επιθυμία να βγούμε στον κόσμο και να τα βγάλουμε πέρα, καθώς και ανασφάλεια ή έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό.

Δεν υπάρχει εφηβεία χωρίς προβλήματα. Είναι, ίσως η πιο επώδυνη περίοδος της ζωής. Είναι, όμως και απελευθέρωση όταν καταφέρουμε μέσα από τη σκέψη και την υπεύθυνη δράση να αφήσουμε πίσω την παιδική ηλικία και τους γονείς.

Ας τους επιτρέψουμε να μας έχουν εμπιστοσύνη. Στην πραγματικότητα, οι γονείς και οι νέοι είναι συνυπεύθυνοι, ο καθένας για τον εαυτό του.

Ο καθένας χρειάζεται ν' αλλάξει τη σχέση που είχε με τον εαυτό του και τη σχέση που είχε με τον άλλον.

Όλα θα πάνε καλά, αν οι γονείς και τα παιδιά έχουν εμπιστοσύνη στη ζωή και φροντίσουν να βρουν ένα πεδίο συμφωνίας δημιουργώντας ένα νέο κλίμα στην επικοινωνία.

Συμπερασματικά θα λέγαμε, πως το κυρίως πρόβλημα στην εφηβεία είναι να δώσουμε νόημα στη ζωή.

Για να γίνει αυτό πρέπει να έχει προηγηθεί η απόκτηση της νέας ταυτότητας του εφήβου. Το νόημα που δίνει ο καθένας στη ζωή του είναι διαφορετικό και δε βρίσκεται, μόνο, στην άμεση ευχαρίστηση των ορμών μας, αλλά και στη συμμετοχή στα κοινωνικά δρώμενα και στον πολιτισμό. Εννοούμε το ενδιαφέρον που μπορούμε να έχουμε για τη μελέτη, τη μουσική, το σινεμά, το χορό, το θέατρο, αλλά και τη συζήτηση με τους άλλους για να ανταλλάσσουμε τις ιδέες μας.

Το αίσθημα της ντροπής

Η πρώτη δυσκολία που όλοι ζούμε στην εφηβεία είναι η ντροπή.

Λέμε: «είμαι κάπως, όμως θα έπρεπε να είμαι κάπως αλλιώς». Και όχι μόνο αυτό. «Νομίζω, ότι όλοι το βλέπουν αυτό, ότι όλοι με κοιτούν κάπως» .Να είστε σίγουροι, πως όχι.

11

Πρώτον, δε σας κοιτούν απαραίτητα, και ύστερα, αν σας κοιτούν, δεν είναι γι' αυτό που νομίζετε.

Τέλος, αν όντως σας κοιτούν, είναι γιατί εσείς τους το επιτρέπετε, ή τους το προκαλείτε.

Η ντροπή, συχνά, έχει να κάνει με το πώς θα θέλαμε να είμαστε, δηλαδή, με την ιδανική εικόνα του εαυτού μας.

Με αυτήν συγκρινόμαστε. Αισθανόμαστε ντροπή γιατί δεν ανταποκρινόμαστε σ' αυτήν, ούτε και θα υπήρχε, άλλωστε, περίπτωση να ανταποκριθούμε, επειδή είναι μια ιδανική-απόλυτη και επομένως φανταστική εικόνα.

Αισθανόμαστε, επίσης, ντροπή σε σχέση με τις καινούργιες επιθυμίες ή και ιδέες που έχουμε, καθώς είναι διαφορετικές από αυτές που είχαμε όταν ήμασταν παιδιά ή από αυτές που το περιβάλλον μας περιμένει να έχουμε.

Στην ουσία, επειδή οι επιθυμίες είναι καινούργιες, δεν είμαστε σίγουροι ότι έχουν αξία. Είμαστε ακόμη στον κόσμο του παιδιού, στο «αυτό επιτρέπεται, αυτό απαγορεύεται», το οποίο προσπαθούμε να αποχωριστούμε.

Ο έφηβος, για να αμυνθεί ενάντια σ' αυτή την εσωτερική σύγκρουση, βρίσκει συχνά προστασία στην ομάδα των φίλων του. Έτσι, επιτρέπει στον εαυτό του, ό,τι και οι φίλοι του επιτρέπουν στο δικό τους. Οι φίλοι αντικαθιστούν το νόμο του πατέρα. Αυτό είναι αναγκαίο, αλλά όχι για πολύ. Είναι καλό κάποια στιγμή να τους αποχωριστεί εσωτερικά για να λειτουργεί βάσει της προσωπικής του επιθυμίας, λέγοντας όχι στην ομάδα ή στο φίλο που τον επηρεάζει και βάζοντας τα δικά του όρια.

Το πιο δύσκολο όμως είναι η ντροπή για τις αλλαγές στο σώμα μας που μας κάνουν να αισθανόμαστε αδέξιοι, γιατί πρέπει να τα καταφέρουμε μ' αυτό το σώμα που αλλάζει και αλλάζει μέχρι να σταθεροποιηθεί.

Ως τότε είμαστε αντιμέτωποι με το άγνωστο, που δημιουργεί αίσθημα ανασφάλειας, φόβου και ντροπής.

Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι, όσο το δυνατό, να αποδεχθούμε την αλλαγή και ίσως να τη δούμε με χιούμορ.

Παρ' ότι είναι απολύτως φυσιολογικό το να αισθανόμαστε ντροπή, το να ασχολούμαστε συνεχώς μ' αυτό είναι ένας τρόπος να μην ασχολούμαστε με τίποτα άλλο, πράγμα που εμποδίζει την εξέλιξή μας.

Οι αλλαγές στο σώμα

Για να δούμε, λοιπόν, τι συμβαίνει στο σώμα μας.

Οι αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα μοιάζουν να είναι οι πιο δύσκολες, επειδή δημιουργούν τις ανάλογες ψυχολογικές αλλαγές.

12

Υπάρχουν τεράστιες διαφορές από άτομο σε άτομο, τόσο ως προς το χρόνο έναρξης των αλλαγών όσο και ως προς τη διάρκεια, την ένταση και το ρυθμό ολοκλήρωσής τους. Ορισμένες αλλαγές π.χ. που συμβαίνουν σ' έναν έφηβο στην ηλικία 11-12 ετών μπορεί να συμβούν σ' έναν άλλον έφηβο στην ηλικία των 15-16 ετών.

Σαφείς διαφορές υπάρχουν μεταξύ των δύο φύλων: τα κορίτσια ωριμάζουν νωρίτερα.

Παρά τις τεράστιες ατομικές διαφορές, η σειρά, η ακολουθία, με την οποία πραγματοποιούνται οι αλλαγές της εφηβείας, είναι ίδια για όλα τα άτομα.

Βασικό αίτιο που προκαλεί τις ραγδαίες και βαθιές αλλαγές της εφηβείας είναι οι μεταβολές στη λειτουργία των ενδοκρινών αδένων. Οι ενδοκρινείς αδένες (υπόφυση, παραθυρεοειδείς αδένες, θυρεοειδής, επινεφρίδια, πάγκρεας κ.ά.) είναι εσωτερικά όργανα του σώματος που παρασκευάζουν και εκκρίνουν τις ορμόνες, οι οποίες κυκλοφορούν στον οργανισμό. Ορισμένες επενεργούν απευθείας σε όργανα του σώματος, ενώ άλλες επενεργούν σε άλλους αδένες. Οι ορμόνες είναι υπεύθυνες για τις ατομικές διαφορές σε ενεργητικότητα και ευσυγκινησία, για το ρυθμό του μεταβολισμού, για τη σωματική αύξηση, για την ωρίμαση της γενετήσιας λειτουργίας κ.ά.

Αυτός ο κορεσμός ορμονών συνυπάρχει με μια ανεπάρκεια των αναγκαίων γνωστικών λειτουργιών για μια ώριμη συμπεριφορά.

Η αλλαγή στο σώμα είναι ένα φαινόμενο αργό και προοδευτικό, το οποίο διαρκεί 2-5 χρόνια από τότε που θα ξεκινήσει. Η δυσαρμονία στην ανάπτυξη είναι πολύ πιο έντονη στα αγόρια απ' ότι στα κορίτσια.

Όλα ετοιμάζονται για να είναι δυνατή η ικανότητά μας να κάνουμε παιδιά.

Έρευνες έχουν δείξει ότι η σειρά εμφάνισης των γνωρισμάτων της ήβης είναι η εξής:

Στα αγόρια:

Διόγκωση των όρχεων, εμφάνιση της τριχοφυΐας, οι πρώτες αλλαγές στη φωνή, πρώτη εκσπερμάτιση, αυξητικό τίναγμα, τρίχωση των μασχαλών, πτώση του τόνου της φωνής, τρίχωση προσώπου.

Αλλάζει η όψη και το μέγεθος των γεννητικών οργάνων.

Υπάρχουν πιο συχνές στύσεις και, όταν οι αδένες ωριμάσουν, προκαλείται εκσπερμάτιση κατά τη διάρκεια της ημέρας ή της νύχτας (ονείρωξη, ρεύση).

Η πρώτη εκσπερμάτιση μπορεί να συμβεί εντελώς τυχαία. Μπορεί να την προκαλέσει ακόμη και ένα άγγιγμα. Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Αντίθετα, το ορμονικό σας ρολόι ξεκινά τη λειτουργία του.

13

Είμαι όμορφος-η ή άσχημος-η;

Είχες συνηθίσει, μέχρι τώρα, με μια εικόνα του σώματός σου, όταν κοιταζόσουν στον καθρέφτη ή στα μάτια των κοντινών σου. Τώρα με τις αλλαγές στο σώμα σου αναρωτιέσαι: «Είμαι όμορφη/ος ή άσχημη/ος»;

Αυτό σημαίνει Είμαι όμορφη γυναίκα; Είμαι όμορφος άντρας;

Η εξωτερική εμφάνιση καλείται να παίξει το ρόλο της ασπίδας προστασίας σε σχέση με τις ψυχικές διακυμάνσεις και το αίσθημα της θλίψης ή του κενού που νιώθουμε, οπότε θέλουμε να είμαστε εξωτερικά τέλειοι.

Αλλά η ομορφιά ή η ασχήμια δεν υπάρχουν κατ' απόλυτο τρόπο.

Η αληθινή γοητεία είναι κάτι που δημιουργείται εκεί που δεν το περιμένουμε. Δεν είναι κάτι που το δημιουργούμε τεχνητά.

Η γοητεία δημιουργείται π.χ. στις αποχρώσεις που παίρνει το πρόσωπο, όταν εκφράζεται. Έτσι, μερικοί «άσχημοι» είναι, πολλές φορές, ιδιαίτερα ελκυστικοί.

Προσθέτοντας τεχνητή γοητεία, συχνά, χάνουμε αυτό που θα κερδίζαμε με φυσικό τρόπο.

Η ομορφιά και η γοητεία εκπέμπονται, κυρίως, από τον εσωτερικό μας κόσμο. Έτσι, κάποιος που εξωτερικά πληρoί τις κοινωνικές προϋποθέσεις για την ομορφιά μπορεί να μας τρομάξει με τον εσωτερικό του ανεπεξέργαστο κόσμο. Μπορεί, επίσης, να παρατηρήσουμε πως ο έρωτας μας κάνει να μη βλέπουμε τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του αγαπημένου μας. Αυτό συμβαίνει, επειδή επιθυμούμε και επενδύουμε συναισθηματικά σ' αυτόν.

Είμαι δύσμορφος ή δυσμορφοφοβικός;

Σ' αυτές τις δύο λέξεις, τη δυσμορφία και τη δυσμορφοφοβία, φαίνεται, πώς η εσωτερική ψυχική μας κατάσταση συνεργάζεται με την εξωτερική μας εμφάνιση.

Στη δυσμορφία πρόκειται για μια αντικειμενική κατάσταση. Το σώμα, δηλαδή, έχει αλλοιωθεί από κάποιον τραυματισμό ή ασθένεια. Εκείνο που παίζει πρωταρχικό ρόλο είναι, αν το άτομο αισθάνεται ότι το περιβάλλον του το αποδέχεται, όπως είναι και όπως ήταν. Η εικόνα του εαυτού του παραμένει τότε θετική και απαρτιωμένη, παρά το φυσικό ελάττωμα που άφησε ο τραυματισμός ή η ασθένεια. Καλό είναι πριν αποφασιστεί μια εγχείρηση να εξετάσουμε, ψυχικά, το νόημά της.

Στην περίπτωση της δυσμορφοφοβίας, η οποία είναι πολύ συνηθισμένη στην εφηβεία, το άτομο είναι φυσιολογικά σχηματισμένο και ανταποκρίνεται στα κοινωνικά πρότυπα, αλλά πιστεύει ότι έχει σωματικές παραμορφώσεις. Αυτή η περίπτωση είναι συνηθισμένη εξ' αιτίας των αλλαγών στο σώμα, που αναφέραμε, και της γενικότερης διαδικασίας οριστικοποίησης της ταυτότητας (ποιος-α είμαι;).

14

Η δυσμορφοφοβία είναι ένα φαινόμενο παροδικό και καλοήθες.

Ωστόσο, οι Tomkiewicz και Finder, δηλώνουν, ότι δεν πρόκειται μόνο για διαταραχή της σχέσης με τον εαυτό αλλά και για μια μορφή διαταραχής στις σχέσεις με τον άλλο. Ο φόβος της αποκρουστικότητας συνδέεται στενά με το φόβο της απόρριψης και της περιφρόνησης εκ μέρους των άλλων.

Τα συμπτώματα της δυσμορφοφοβίας μπορεί να είναι:

Έντονο άγχος, δυσκολία ανοχής του εαυτού, δυσκολία επαφής με τον άλλο, απραγματισμός (αδράνεια) έως και τάσεις αυτοκτονίας. Σύμπτωμα μπορεί να είναι, επίσης, η μη επιδίωξη επαγγελματικών και κοινωνικών στόχων, ως καταθλιπτικά σύνδρομα και ψευδοπαρανοϊκά φαινόμενα, του τύπου: «Γελάνε μαζί μου, με κοροϊδεύουν, κινδυνεύω» (Fournet).

Σε κάποιες περιπτώσεις εμφανίζεται αντικοινωνική συμπεριφορά, η οποία μπορεί να φτάσει ως το όριο της εγκληματικότητας (Καγγελάρης).

Εφόσον, λοιπόν, η δυσμορφοφοβία εκφράζει τη δυσκολία της σχέσης με τον άλλον, εκφράζεται και στη σεξουαλικότητα: Δυσκολία στο φλερτ, παραίτηση απ' αυτήν/όν που επιθυμώ κ.ά.

Ωστόσο, όπως είπαμε, αν αυτό συμβαίνει στα πλαίσια της διαταραχής που προκαλούν οι αλλαγές στο σώμα, το φαινόμενο είναι παροδικό. Όταν η δυσμορφοφοβία εκφράζει άλυτες εσωτερικές ψυχικές συγκρούσεις, και το άτομο μεταφέρει την εσωτερική του αγωνία στο σώμα του, το πρόβλημα γίνεται μόνιμο. Τέλος μ' αυτόν τον τρόπο, η δυσμορφοφοβία γίνεται ιδιαίτερα ανθεκτική στις διαβεβαιώσεις των άλλων: «είσαι όμορφος/η, δεν είναι όπως τα λες» κ.ά.

Γιατί είμαι βίαιος/η;

Η αγάπη και το μίσος είναι στοιχεία που δημιουργούν και καθοδηγούν τις ανθρώπινες σχέσεις. Αυτά εμπεριέχουν την επιθετικότητα.

Στην εφηβεία, η επιθετικότητα μπορεί, φυσιολογικά, να εντάσσεται στο πλαίσιο της επιθυμίας του νέου ή της νέας, να διαχωριστεί από τους γονείς του συναισθηματικά, πνευματικά και ηθικά. Στο πλαίσιο του να δημιουργήσει το δικό του νόημα για τη ζωή, του να βρει τις δικές του αξίες.

Η επιθετικότητα του νέου καλύπτει ένα μήνυμα, που χρειάζεται να αποκωδικοποιηθεί και από τις δυο πλευρές. Δηλαδή, από την πλευρά του εφήβου, ο οποίος μπορεί να μην έχει σκεφτεί για ποιους λόγους αντιδρά με επιθετικότητα, αλλά και από την πλευρά του περιβάλλοντος, αν αυτό θέλει να έχει μια σχέση με τον έφηβο. Καλό είναι αυτοί που περιβάλλουν τους νέους να συζητούν μαζί τους για τη συμπεριφορά τους και, κυρίως, να σκέφτονται πως θ' απαντήσουν στην επιθετικότητά τους.

15

Έστω ότι οι γονείς σας (ή κάποιος από το περιβάλλον σας) ψάχνουν τα προσωπικά σας αντικείμενα (π.χ. το ημερολόγιό σας) ή πετούν τα ρούχα σας, γιατί δεν τους αρέσει ο τρόπος που ντύνεστε. Πώς ερμηνεύεται αυτό;

Όταν αρχίζει η συναισθηματική ή και η σεξουαλική ζωή, ο νέος αισθάνεται την εισβολή ως ακατονόμαστη βία. Αυτή η εισβολή είναι ένα σημάδι αδυναμίας του περιβάλλοντος ή των γονιών να πουν αυτό που τους ανησυχεί. Στην περίπτωση που οι γονείς δεν μπορούν να μιλήσουν γι' αυτό, προκαλέστε εσείς τη συζήτηση. Αν δεν υπάρξει συζήτηση και ο νέος απαντήσει με επιθετικότητα, τότε βιώνει ένα συναίσθημα απογοήτευσης, από την εισβολή των γονιών στην προσωπική του ζωή.

Στην ηλικία αυτή, είναι αναγκαίο να τεθούν οι κανόνες και τα όρια με επιχειρήματα, ώστε να ξέρει ο νέος, ποιο είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να κινείται.

Η εισβολή στον προσωπικό χώρο του άλλου αφορά σ' ένα περιβάλλον που δεν είναι επαρκώς σταθερό συναισθηματικά, δηλαδή, δεν έχει συγκεκριμένους κανόνες και όρια και έτσι επιτρέπει την εισβολή. Αντίθετα, ένα επαρκώς σταθερό συναισθηματικά περιβάλλον επιτρέπει στους νέους, αφ' ενός, να μην αισθάνονται έντονες απογοητεύσεις και αφ' ετέρου, να βρίσκουν άλλες διεξόδους για να εκφράσουν την επιθετικότητά τους (π.χ. μέσα από εξωσχολικές δραστηριότητες ή στο παιχνίδι).

Η απουσία του οικογενειακού νόμου ή η διαστροφή του γίνεται αιτία να περάσει ο νέος στην παραβίαση των νόμων της κοινωνίας και έτσι, να γνωρίσει τα όρια που δε γνώρισε στην παιδική του ηλικία, με πολύ σκληρό τρόπο.

Τι συμβαίνει, όμως, όταν η επιθετικότητα παίρνει διαστάσεις παθολογικής αντίδρασης - βίας; Όταν, δηλαδή, γίνεται δράση ενάντια σε κάποιον ή στη θέλησή του, χρησιμοποιώντας τη δύναμη ή τον εκφοβισμό;

Έχουμε αναφέρει, πως στην εφηβεία υπάρχει μέσα μας σύγκρουση ανάμεσα στην ιδανική εικόνα που έχουμε για μας και την πραγματική. Η ιδανική εικόνα είναι άμεσα συνδεδεμένη με το ναρκισσισμό, δηλαδή, με την αγάπη προς τον εαυτό μας και με το πώς το περιβάλλον μάς έχει μάθει να τον αγαπάμε.Το άτομο που θίγεται ή ντρέπεται εύκολα είναι, συχνά, κάποιος που ζει κάτω από την κυριαρχία του «όλα ή τίποτα», του άσπρου ή του μαύρου. Πότε, δηλαδή, βιώνει τον εαυτό του ως παντοδύναμο και εξαιρετικό, ικανό για όλα, πότε ως άχρηστο ή ανίκανο, που δεν αξίζει τίποτα, ούτε καν την αγάπη του εαυτού του. Δεν είναι άτομο που έχει εσωτερική συνοχή και που ό,τι κι αν του συμβεί μπορεί να αισθάνεται ένα ελάχιστο αίσθημα ασφάλειας και αγάπης προς τον εαυτό του, πράγμα που σημαίνει πως δεν έχει λάβει από το περιβάλλον επαρκή επιβεβαίωση. Η άσκηση βίας εγγράφεται, λοιπόν, σε μια διαδικασία αυτοερεθισμού του ατόμου να πράξει, ώστε να κρατήσει τη συνοχή του εαυτού του.

Ένα άτομο που δεν αγαπά τον εαυτό του, απαντά σε κάποιον ή σε κάτι που τον θίγει, είτε με απόσυρση (ντροπή-φυγή), είτε με μανία προς τον άλλον (βία-μάχη).

Στην πρώτη περίπτωση, αυτός που ντρέπεται εύκολα, είναι γιατί διαταράσσεται μέσα του η χωρίς όρια επίδειξη ενός υπερβολικού εγώ. Κατ' αυτόν τον τρόπο, όταν

16

ντρέπεται και προσπαθεί να διευθετήσει με εσωτερικό έλεγχο την κατάσταση και όταν αυτό γίνεται συνέχεια, οδηγείται στην κατάθλιψη.

Στη δεύτερη περίπτωση, η βία δηλώνει, πάντα, εσωτερική αδυναμία να αντέξουμε ψυχικά και να αντιμετωπίσουμε πνευματικά και λεκτικά, αυτό που έρχεται από τον άλλο. Η επιθυμία να μετατραπεί μια παθητική εμπειρία σε ενεργητική, δηλαδή, η σαδιστική ένταση που βιώνει ένα άτομο, έχει να κάνει, συχνά, με το σαδισμό που υπέστη από το περιβάλλον του ως παιδί. Το βασικό πρόβλημα σ' αυτόν που θίγεται εύκολα από τα λόγια ή τις πράξεις του άλλου, αφορά στην αγάπη που έχει για τον εαυτό του και σε μια αίσθηση παντοδυναμίας ενός υπερβολικού εγώ. Κάποιος, δηλαδή, με τα λόγια του ή τις πράξεις του χτυπά ή όχι το συναίσθημα αγάπης προς τον εαυτό, εκείνου που δέχεται το χτύπημα.

Αυτά, ίσως, μας διευκολύνουν να κατανοήσουμε την ευκολία με την οποία ένα άτομο επιρρεπές στη ντροπή και την προσβολή, αντιδρά σε μια κατάσταση που θα μπορούσε να προκαλέσει απλά ντροπή, επιβάλλοντας ενεργητικά στους άλλους το είδος της προσβολής, που φοβάται περισσότερο (όπως ο μύθος με την αλεπού που αφού έκοψε την ουρά της ήθελε να κόψει και των άλλων).

Να πούμε, εδώ, πως δεν ισχύει, ότι κάποιος δεν μπορεί να εκφραστεί και γι' αυτό ασκεί σωματική ή ψυχική βία. Ισχύει ότι κάποιος προσβάλλεται, τόσο βαθιά, που ασκεί βία, είτε έχει ευχέρεια στην έκφραση, είτε όχι. Λέμε προσβάλλεται βαθιά, για να εννοήσουμε πως η προσβολή λαμβάνεται ως ικανή να αμφισβητήσει την αγάπη, που έχει κάποιος για τον εαυτό του. Μάλιστα, οι συγγραφείς αναφέρουν, πως στους ανθρώπους που ασκούν βία, η ικανότητα της σκέψης, παρ' ότι είναι εντελώς υπό την επήρεια της συγκίνησης, μένει ανεπηρέαστη και οξυμμένη.

Στην ομάδα, επίσης, η συνοχή δημιουργείται και διατηρείται όχι μόνο από μια ιδανική εικόνα που έχουν τα μέλη μεταξύ τους για την ομάδα τους, αλλά και από τη συμμετοχή σε μια μεγαλομανιακή ιδέα του καθένα, για ένα εγώ που τα καταφέρνει όλα. Έτσι, ορισμένοι αρχηγοί ομάδων χρησιμοποιούν βίαια την εξουσία τους για να σας τραβήξουν σε ύποπτες ιστορίες, παράνομες πολλές φορές, σα να επρόκειτο για ηρωικές πράξεις. Σ' αυτές τις περιπτώσεις, είναι πολύ πιο ηρωικό να αντισταθείτε και να εγκαταλείψετε την ομάδα.

Στη σημερινή εποχή, η αγάπη της οικογένειας εκδηλώνεται, κυρίως, με την προσφορά υλικών αγαθών και όχι με τη συναισθηματική παρουσία ή την πνευματική επικοινωνία. Έτσι, η οικογένεια, ορισμένες φορές, δε βοηθά το νέο να αποκτήσει επαρκή εμπιστοσύνη και συνοχή στον εαυτό του, ώστε να ανταπεξέλθει στις πιέσεις που δέχεται απ' τον έξω κόσμο. Ενδεχομένως, ο νέος, ο οποίος έχει ό,τι επιθυμεί εδώ και τώρα, δε στερείται, αλλά, δημιουργεί μέσα του μια ψευδή εικόνα πληρότητας και παντοδυναμίας. Στις περιπτώσεις αυτές, είναι πιο εύκολο να ασκήσει βία ή να πέσει σε κατάθλιψη, όταν συναντά κάτι που τον θίγει ή τον απογοητεύει.

Το ίδιο συμβαίνει και με την αντιμετώπιση της εικονικής πραγματικότητας (video-games, internet). Όταν ο νέος έχει μεγαλώσει σ' ένα περιβάλλον όπου οι γονείς διατηρούσαν μια σχέση με το συναισθηματικό τους κόσμο και αντάλλασσαν συναισθήματα και εμπειρίες μέσω του λόγου, υπάρχουν πολλές πιθανότητες να έχει μια βασική σιγουριά στον εαυτό του. Τότε, μπορεί να διαχωρίσει το φανταστικό

17

κόσμο της εικονικής πραγματικότητας, τις δυνατότητες και τις ικανότητες που έχει μέσα σ' αυτήν, καθώς και τον περιορισμό τους στα πλαίσια της πραγματικότητας. Αν, όμως, πρόκειται για ένα νέο που το περιβάλλον του δε τον βοήθησε, είναι πιθανόν να συγχέει τα όρια της φαντασίας και της πραγματικότητας, όπως συγχέει και τα δικά του όρια. Τότε, θίγεται εύκολα από τις πράξεις ή τα λόγια των άλλων και μπορεί να οδηγηθεί σε πράξεις βίας ή στην κατάθλιψη.

Ο στόχος στη δόμηση της προσωπικότητας είναι να γίνουν ο νέος και η νέα ικανοί να επωφελούνται όλο και περισσότερο από το ένστικτο. Αυτό σημαίνει, να γίνουν όλο και περισσότερο ικανοί να αναγνωρίζουν την ωμότητα και την προσωπική τους λαιμαργία. Τότε μόνο μπορούν να ελέγχουν το ένστικτό τους και να το μετατρέπουν σε πολιτισμικές δραστηριότητες. Εννοούμε τις δραστηριότητες του πολιτισμού, τις τέχνες ή τον αθλητισμό. Αυτά θα επιτρέψουν να εκλείψει η βία, η οποία θα μετατραπεί σε ώριμη επίθεση. Έτσι θα αυξηθεί, σιγά-σιγά, η εκτίμηση του εαυτού και ο νέος θα μπορέσει να πραγματοποιήσει τους στόχους και τις φιλοδοξίες του.

Τέλος, απέναντι σε ό,τι πράττει ο νέος ή η νέα καλό είναι να εκτιμά όχι τόσο το ταλέντο, αλλά τη μάχη πίσω από κάθε επιτυχία, ακόμα και μικρή.

Γιατί είμαι τόσο μόνος;

Σ' αυτή την περίοδο αλλαγών που διανύετε, ίσως κάποιοι από σας, για κάποιες χρονικές περιόδους να σκέφτονται:

- «πόσο θα ήθελα να είμαι αυτό που φαντάζομαι ότι θα μπορούσα να είμαι»! ή- «πόσο θα ήθελα να είμαι το τέλειο παιδί που δεν ήμουν τότε»!

Συγκρούεται, δηλαδή, η πραγματικότητα με τη φαντασία. Η σύγκρουση αυτή δεν είναι για όλους ξεκάθαρη ή συνειδητή. Το σημαντικό είναι να γνωρίζετε ότι συγκρούεται η πραγματικότητα με τη φαντασία σε ό,τι αφορά στην εικόνα του εαυτού μας.

Αυτές οι συγκρούσεις, καθώς και το πώς νιώθετε για το σώμα σας που αλλάζει, δημιουργούν, και αυτό είναι φυσιολογικό, θλίψη και παραίτηση, δηλαδή, την αίσθηση ότι βαριέστε, ότι δεν αντέχετε άλλο, ότι δεν σας νοιάζει τίποτε. Δημιουργούν, επίσης, ένα αίσθημα μοναξιάς, αλλά και την αναζήτησή της.

Λέτε: «δεν μπορώ τους άλλους, οι άλλοι τα καταφέρνουν καλύτερα, καλύτερα στη μοναξιά μου». Βέβαια, οι άλλοι δεν τα καταφέρνουν απαραίτητα καλύτερα. Απλώς, ίσως δεν ξέρετε τι νιώθουν ή όταν λένε ότι όλα πάνε καλά, ίσως, να προσπαθούν να αποφύγουν να συνειδητοποιήσουν τι νιώθουν.

Οι φάσεις θλίψης εναλλάσσονται με φάσεις που αισθάνεστε χαρά έως ευφορία. Είναι τότε, ίσως, που δέχεστε θετικά το γεγονός ότι αλλάζετε, ότι ωριμάζετε. Ίσως και να κατανοείτε, τότε, ότι αυτά που σας συμβαίνουν είναι παροδικά. Όσο για την ευφορία, μην την ακούτε κατά γράμμα. Η αίσθηση ότι όλα μπορείτε να τα καταφέρετε και ότι μπορείτε να κάνετε ό,τι θέλετε δεν είναι αληθινή και ίσως να εμπλακείτε σε πολύπλοκες καταστάσεις ή και κινδύνους αν δεν αξιολογήσετε έγκαιρα τις συνέπειες.

18

Τι μπορείτε να κάνετε με τη θλίψη και τη μοναξιά, ώστε να προωθήσετε την εξέλιξή σας;

Η θλίψη, η απομόνωση, η αποφυγή των συναισθημάτων είναι, ως ένα βαθμό, φυσιολογικές άμυνες στο ξεχείλισμα των συναισθημάτων, τα οποία δυσκολεύεστε να τα εκφράσετε με λόγια.

Ωστόσο, στην εφηβεία η θλίψη μπορεί να βιωθεί και ως ευκαιρία για την κατά προσέγγιση πραγμάτωση αυτής της ιδανικής εικόνας του εαυτού. Για να γίνει όμως αυτό, χρειάζεται να μετριάσετε προοδευτικά την ιδανική εικόνα σας, δηλαδή να κατεβάσετε τον πήχη, σύμφωνα με τις δυνατότητές σας. Να παραιτηθείτε, δηλαδή, από ένα κομμάτι του ιδανικού εαυτού σας και ίσως από κάποιες απολαύσεις (π.χ. ονειροπόληση). Τότε, η θλίψη αποκτά νόημα.

Αν σας ενδιαφέρει να βγείτε από τη θλίψη, ξεκαθαρίστε, τι είναι σημαντικό για σας, σε ό,τι αφορά στην προσωπικότητά σας και σε ό,τι αφορά στις επιδιώξεις σας.

Ξεκαθαρίστε, τι θέλει το περιβάλλον σας από εσάς. Πού διαφωνείτε και πού συμφωνείτε. Μπορείτε να επιχειρηματολογήσετε; Αξιολογήστε πού έχει νόημα να πειθαρχήσετε τον εαυτό σας

και πού να είστε χαλαροί.

Η αυτοπειθαρχία είναι ένας τρόπος για να κερδίσετε την ελευθερία.

Μέσω αυτής της διεργασίας, θα έχετε ουσιαστικά συμμετάσχει συνειδητά στη δημιουργία του δικού σας νοήματος για τη ζωή.

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά, από όσα αναφέρθηκαν στην εργασία γνωρίσαμε καλύτερα την ψυχοσύνθεση του εφήβου, κατανοήσαμε τις βαθύτερες ανησυχίες του , αλλά επίσης καταλάβαμε τι είναι αυτό που ονομάζουμε εφηβεία, τι περιμένουμε να δούμε σε έναν έφηβο, τι γίνεται με τις παρέες του και πως είναι η σχέση του με τους γονείς του και γενικά με τους ενήλικες. Τέλος, συνειδητοποιούμε πως η εφηβεία δεν είναι μια απλά μεταβατική περίοδος ,αλλά ουσιαστικά αποτελεί μια ξεχωριστή εξελικτική φάση με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ,ψυχικές διεργασίες και αναπτυξιακούς στόχους, αφού κατά την εφηβεία επιτελείται μια σειρά από έντονες και ραγδαίες αλλαγές στον σωματικό, συναισθηματικό και ψυχολογικό τομέα που δημιουργούν αισθήματα αναστάτωσης , ρευστότητας, αμφιταλάντευσης σε προσωπικό και διαπροσωπικό επίπεδο.

19

ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ

Η σημερινή γενιά των εφήβων ζεί σε μια εποχή με τρομερές ανακατατάξεις, με κοινωνικές αξίες πού εύκολα μεταβάλλονται από τον τρόπο ζωής, από τα επιτεύγματα της επιστήμης και την μεταβολή των οικολογικών συστημάτων. Οι ιδέες και τα ιδανικά στρέφονται προς την καταναλωτική κοινωνία. Ο έφηβος έχει χαθεί μέσα στην πλουραλιστική κοινωνία και παντού βλέπει ανταγωνισμό και ένταση. Βλέπει γύρω του την κυριαρχία του χρήματος ως υψίστη αξία και καθοριστικό παράγοντα για την ευτυχία του. Όταν ο έφηβος ζει και μαθαίνει πολλά από την τηλεόραση η οποία του προσφέρει κάθε τι με ταχύτητα πού δεν προλαβαίνει να εξετάσει τι είναι αυτό πού παρακολουθεί με τόση περιέργεια. Όταν γύρω του βλέπει τούς ανθρώπους να τρέχουν για να προλάβουν, χωρίς αισθήματα αγάπης και καλοσύνης. Η ψυχολογική πίεσή τους από τις πολλές απαιτήσεις του σχολείου, των γονέων και της κοινωνίας με τρόπο πού τούς θεωρούν υποκατάστατα για να καλύψουν τις φιλοδοξίες των άλλων, εύκολα ονειρεύονται, απογοητεύονται, πληγώνονται, επαναστατούν και απαιτούν να ζήσουν μια πιο φυσιολογική ζωή με κατανόηση και αγάπη. Δύσκολα τούς καταλαβαίνουν οι άλλοι και ιδιαίτερα οι γονείς τους πού τούς δημιουργούν πολλά αδιέξοδα.

Όλα αυτά τα προβλήματα δεν τα είχαν οι προηγούμενες γενεές εφήβων αλλά ζούσαν σε σταθερές αξίες και κοινωνικά σχήματα χωρίς πολλές μεταβολές. Οι σημερινοί όμως νέοι έχουν χαθεί μέσα στο πέλαγος των γνώσεων και αποζητούν περισσότερη γνωριμία με τον εαυτό τους και τούς άλλους χωρίς φανατισμούς και διαιρέσεις.

Στην εποχή μας είναι πολλές οι αφορμές και οι αιτίες που μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα στις διαπροσωπικές μας σχέσεις, όπως : αρνητικά κοινωνικά πρότυπα στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κοινωνία, αδυναμία των γονέων να ανταποκριθούν στον ουσιαστικό τους ρόλο, έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ γονέων και νέων, γενικότερες οικογενειακές συγκρούσεις, χαλαροί οικογενειακοί δεσμοί, μοναξιά, αδιαφορία, έλλειψη ηθικών αξιών, έντονη καταναλωτική συμπεριφορά, κ.λπ.. Η αποξένωση, ο εγωκεντρισμός και το προσωπικό συμφέρον κυριαρχούν στην προσωπική, οικογενειακή, επαγγελματική και κοινωνική μας ζωή με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ελευθερία στην έκφραση, στο συναίσθημα άρα και στις διαπροσωπικές σχέσεις.Είναι πολύ σημαντικό να έχουμε την ευελιξία και την προθυμία να επαναπροσδιορίζουμε τα πιστεύω μας, τις αξίες μας και τη στάση μας, όταν χρειάζεται και να καθορίζουμε νέους τρόπους συμπεριφοράς. Για να μπορούμε να συνεργαζόμαστε αρμονικά με τους γύρω μας, πρέπει να μάθουμε να αναγνωρίζουμε

20

τα συναισθήματα, τις απόψεις, τις ιδέες τους και να αποδεχόμαστε το γεγονός ότι κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός κι ότι αυτή η διαφορετικότητα μπορεί να αξιοποιηθεί και να οδηγήσει στην εξέλιξη και την πρόοδο.

Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη συναισθηματική νοημοσύνη. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα του ατόμου για αυτοεπίγνωση, αυτοέλεγχο, αυτοκυριαρχία, ενσυναίσθηση (η ικανότητα του ατόμου να μπαίνει στη θέση του άλλου, να δείχνει κατανόηση και συμπάθεια), διαπραγμάτευση κι άσκηση επιρροής. Είναι μια ικανότητα η οποία αναπτύσσεται καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μας, μέσα από τις γνώσεις και τις εμπειρίες μας.

Α.ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΣΥΜΜΑΘΗΤΩΝ ( Σχολικό κλίμα)

Τα αυξανόμενα προβλήματα συμπεριφοράς, η επιθετικότητα, η βία φαινόμενα που ενδεχομένως να συνδέονται και με παραβατικές συμπεριφορές αποτελούν μια ανησυχητική πραγματικότητα στο σύγχρονο σχολικό τοπίο.

Οι ψυχολόγοι καταγράφουν σε έρευνες και από την κλινική τους εμπειρία ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια καταγεγραμμένη άνοδος των προβλημάτων συμπεριφοράς στους μαθητές.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο υπάρχει μια αύξηση των ποσοστών του εκφοβισμού και της θυματοποίησης που καταγράφονται στα ελληνικά σχολεία. Τα φαινόμενα της προβληματικής συμπεριφοράς, επιθετικότητας, βίας και παραβατικής συμπεριφοράς στα σημερινά σχολεία, είναι σύνθετα φαινόμενα και πιθανότατα πολυπαραγοντικά. Μια υπόθεση εργασίας σχετικά με την αιτία των φαινομένων αυτών είναι ότι τα προβλήματα αυτά υπάρχουν και αυξάνονται περαιτέρω λόγω της έλλειψης θετικών συναισθημάτων για τη μάθηση, που έχει υποβιβαστεί σε στείρα αποστήθιση.

Επίσης υπάρχει περιορισμένη καλλιέργεια θετικού κλίματος στο σχολείο που υποβοηθά την ουσιαστική μάθηση και αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών και μεταξύ των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Μια βαθύτερη αιτία πολλών δεινών, άρα και των προβλημάτων συμπεριφοράς που μπορούν να εξελιχθούν και σε παραβατική συμπεριφορά είναι ότι το σημερινό ελληνικό δημόσιο σχολείο είναι ένα περιβάλλον με υψηλούς δείκτες αρνητικής ενέργειας και πολλά συσσωρευμένα

21

αρνητικά συναισθήματα μαθητών και εκπαιδευτικών. Για παράδειγμα, το υψηλό άγχος είναι καθημερινή πραγματικότητα για σχεδόν όλους τους μαθητές.

Ίσως μεγαλύτερο άγχος βιώνουν οι μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και τα παιδιά με αναπηρίες, τα οποία έχουν περιορισμένη υποστήριξη αλλά υψηλούς στόχους βάση του