media.public.grmedia.public.gr/Books-PDF/9789601672427-1249520.pdfΕΡΩΤΑΣ ΣΤΊΣ ΦΛΟΓΕΣ...

ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Θέση υπογραφής δικαιούχου δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας εφόσον αυτή προβλέπεται από τη σύμβαση

Eκδόσεις Πατάκη – Σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία Πεζογραφία – 417

Γιάννης Γιαννέλλης-Θεοδοσιάδης, Έρωτας στις φλόγες της Σμύρνης Yπεύθυνος έκδοσης: Kώστας Γιαννόπουλος Επιμέλεια-Διόρθωση: Χρίστος Κυθρεώτης Σελιδοποίηση: ΦΑΣΜΑ ΑΦΟΙ Καπένη Ο.Ε. Φιλμ - Μοντάζ: Μαρία Ποινιού-Ρένεση

Copyright© Σ. Πατάκης AEEΔE (Eκδόσεις Πατάκη) και Γιάννης Γιαννέλλης-Θεοδοσιάδης, Aθήνα, 2017

Πρώτη έκδοση από τις Eκδόσεις Πατάκη, Aθήνα, Ιούλιος 2017 Κ.Ε.Τ. Α986 Κ.Ε.Π. 431/17 ISBN 978-960-16-7242-7

ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, 104 37 ΑΘΗΝΑ, THΛ.: 210.36.50.000, 801.100.2665, 210.52.05.600, ΦAΞ: 210.36.50.069

KENTPIKH ΔIAΘEΣH: EMM. MΠENAKH 16, 106 78 AΘHNA, THΛ.: 210.38.31.078 YΠOK/MA: ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ – ΠΕΡΙΟΧΗ Β´ ΚΤΕΟ), 57009 ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘEΣΣΑΛΟNIKHΣ, Τ.Θ. 1213,

THΛ.: 2310.70.63.54, 2310.70.67.15, 2310.75.51.75, ΦAΞ: 2310.70.63.55 Web site: http://www.patakis.gr • e-mail: [email protected], [email protected]

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νο-μοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως άνευ γραπτής αδείας του εκδότη η κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΕΛΛΗΣ-ΘΕΟΔΟΣΙΑΔΗΣ

έρωτας στις φλόγες της Σμύρνης

μ υ θ ι σ τ ό ρ η μ α

Το παρόν μυθιστόρημα αποτελεί προϊόν μυθοπλασίας. Τα ιστορικά πρόσωπα αλλά και τα πραγματικά στοιχεία από τη ζωή της Σμύρνης (ονόματα καταστημάτων, δρόμων κλπ.) έχουν χρησιμοποιηθεί ελεύθερα για τις ανάγκες της μυθοπλασίας.

7

Ε Ν Α

ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΊΟ ΚΑΊΡΟ ο Μάρκος τα είχε βρει σκούρα με τις δουλειές του, καθώς εργαζόταν νυχθημερόν και οι αντο-χές του είχαν φτάσει σε οριακό σημείο. Μοχθούσε να κα-λύψει το δυσαναπλήρωτο κενό της απρόσμενης απώλειας του πατέρα του, που για χρόνια είχε κουμαντάρει στιβα-ρά και με φρονιμάδα τις οικογενειακές επιχειρήσεις τους. Τώρα έπεσαν ξαφνικά όλα στην καμπούρα του, κι αυτό τον τσάκιζε. Στις τεράστιες προσωπικές του υποχρεώσεις, ως αρχιτέκτονα και κατασκευαστή κτιριακών συγκροτημά-των, είχαν πια προστεθεί και οι ανθούσες μπίζνες του συγ-χωρεμένου. Άμαθος και ανίδεος με αυτές, τραβούσε απί-στευτο ζόρι, αλλά δεν τα έφερνε βόλτα, αφού το άγχος και η ψυχολογική πίεση της καθημερινότητας γίνονταν εφιάλ-της, τον κατέτρωγαν και τον έφερναν σε απόγνωση.

Όσο ζούσε ο μακαρίτης κυρ-Στέλιος Λοϊζίδης, το οικο-γενειακό ελαιοτριβείο και η βιοτεχνία συσκευασίας σύκων και σταφίδας δούλευαν ρολόι. Χρόνια στο κουρμπέτι, είχε αποκτήσει όνομα μπεσαλή και φερέγγυου εμπόρου. Το λά-δι που παρήγε κι εμπορευόταν, μαζί με τα συσκευασμένα σύκα και τη σταφίδα, έφευγαν κατευθείαν στις ευρωπαϊ-κές αγορές και στην Αμερική, με ναυλωμένα καράβια από το λιμάνι της Σμύρνης. Ο εμπορικός ανταγωνισμός ήταν

Γ ΙΑΝΝΗΣ Γ ΙΑΝΝΕΛ ΛΗΣ-ΘΕΟΔΟΣΙΑΔΗΣ

8

ανηλεής και το βιλαέτι1 της ιωνικής πρωτεύουσας αποτε-λούσε την αποθήκη εμπορίου της δυτικής Μικράς Ασίας, γι’ αυτό οι αφιξαναχωρήσεις των ιστιοφόρων και των ατμο-κίνητων εμπορικών πλοίων ήταν καθημερινές. Φόρτωναν τα ευλογημένα αγαθά της Ανατολής, τα κουβαλούσαν σε όλα τα λιμάνια της Ευρώπης και της Μαύρης Θάλασσας κι έφερναν πίσω συνάλλαγμα και χρυσάφι.

Για να αντέξει ο κυρ-Στέλιος στον αδυσώπητο ανταγω-νισμό, είχε εκσυγχρονίσει το ελαιοτριβείο του, αντικαθι-στώντας τους παλιούς μύλους με μηχανήματα που παρήγ-γειλε από το ντόπιο εργοστάσιο των Αδελφών Ίσιγόνη.2 Ανακαίνισε επίσης τα συσκευαστήρια σύκων και σταφίδας, που έκοβαν μονέδα, ενώ η μεταποίηση των τοπικών αγρο-τικών προϊόντων με νέες μεθόδους, σε συνδυασμό με την εμπορική άνθηση που σημειώθηκε, τον απογείωσε οικονο-μικά. Εκείνη την εποχή, εκατοντάδες εργοστάσια κι εργα-στήρια δούλευαν ακατάπαυστα για να απορροφήσουν την παραγωγή της ιωνικής γης, με τη συντριπτική πλειοψηφία τους να ανήκει σε ελληνικά χέρια. Ακολουθούσαν οι τουρ-κικές ιδιοκτησίες, οι αρμένικες και οι εβραϊκές. Τα πολυ-καταστήματα της Σμύρνης δεν είχαν να ζηλέψουν τίποτα από τα αντίστοιχα του Παρισιού και του Λονδίνου, μιας και στο Μπον Μαρσέ, τον Ξενόπουλο, το Παραντί ντε Νταμ και το Κοντουάρ έβρισκες από κόλλες αλληλογραφίας, τρόφι-μα και είδη σπιτιού, μέχρι μηχανήματα ή ακόμα και αυτο-κίνητα. Η Σμύρνη είχε εξελιχθεί σε πόλη οικονομικά ανθη-ρή, απαράμιλλη, με τεράστια καλλιτεχνική κίνηση και άπει-ρα κέντρα ανατολίτικης κι ευρωπαϊκής διασκέδασης.

1 Διοικητικό τμήμα, επαρχία, νομός. 2 Πασίγνωστο εργοστάσιο κατασκευής εργοστασιακών και άλλων μηχα-

νημάτων, στη Σμύρνη.

ΕΡΩΤΑΣ ΣΤ ΙΣ ΦΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΣΜΥ ΡΝΗΣ

9

Ο Μάρκος, άπειρος και αδαής μέχρι τότε στο εμπόριο, ξόδευε την ενεργητικότητά του στο αρχιτεκτονικό γραφείο και φόρτωνε στον κόκορα τα επιχειρηματικά του καθήκο-ντα. Ξύπναγε αχάραγα και τυραννιόταν μέχρι τα μεσάνυ-χτα, για να τα βγάλει πέρα με τις μελέτες και τις κατα-σκευές, και μόνο αν έβρισκε αραλίκι, έριχνε και καμιά κλε-φτή ματιά στο ελαιοτριβείο και στα συσκευαστήρια. Δου-λειά όμως έτσι δεν γινόταν, αφού οι επιχειρήσεις ήταν εύ-ρωστες και περιώνυμες και απαιτούσαν τη διαρκή παρου-σία και μέριμνα κάποιου, για να μην κινδυνεύσουν η υπό-σταση και η φήμη τους.

Ο Μάρκος, μοναχοπαίδι και μοσχαναθρεμμένος, αποτε-λούσε την αδυναμία του πατέρα του, που τον είχε μεγαλώ-σει με νταντάδες και δασκάλους, γιατί η μάνα του, η κυ-ρα-Ερατώ, χάθηκε πάνω στη γέννα. Άξιος νέος, πήρε με άριστα το πτυχίο του πολυτεχνείου στην Αθήνα και ολο-κλήρωσε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στις αρχιτεκτο-νικές σχολές του Μονάχου και του Βερολίνου. Όμως η Σμύρ-νη τον τραβούσε, κι έτσι έλαβε την απόφαση να εγκατα-σταθεί εκεί, παρά τις σοβαρές προτάσεις για ακαδημαϊκή σταδιοδρομία που του έκαναν οι καθηγητές του στη Γερ-μανία. Άλλωστε εκεί ήταν η πατρίδα του και εκεί διακυ-βεύονταν τα συμφέροντά του – και ο πατέρας του ήταν τα-λαιπωρημένος και φιλάσθενος άνθρωπος, και τον χρειαζό-ταν δίπλα του. Για να τον προσελκύσει, αγόρασε ένα υπέ-ροχο αρχοντικό στον Φραγκομαχαλά,3 την ευρωπαϊκή συ-νοικία της Σμύρνης, όπου κατοικούσαν ευκατάστατοι Έλ-ληνες, Αρμένηδες, Εβραίοι, Ευρωπαίοι, και όλοι όσοι δια-

3 Βρισκόταν στην καρδιά της Σμύρνης και αποτελούσε χώρο συνύπαρ-ξης του πολυεθνικού μωσαϊκού της. Συγκέντρωνε τα καλύτερα μαγαζιά της πόλης, όπου οι Σμυρνιοί αγόραζαν ό,τι πιο μοντέρνο κυκλοφορούσε. Παλαιότερα υπήρξε συνοικία των καθολικών.


10

φέντευαν την οικονομική ζωή της Ίωνίας. Η ξακουστή Ευ-ρωπαϊκή Οδός, πάνω στην οποία βρισκόταν το αρχιτεκτο-νικό γραφείο του Μάρκου, συγκέντρωνε όλο τον πλούτο της Σμύρνης: τράπεζες, ξενοδοχεία, πολυτελή εμπορικά κα-ταστήματα, σαράφικα, ναυτιλιακά γραφεία, ακόμα και προξενεία ξένων κρατών.

Ο μακαρίτης ήταν προσωπικός φίλος του Ξενοφώντα Λάτρη, ονομαστού αρχιτέκτονα της Μικρασίας, που σχε-δίασε το ιστορικό καμπαναριό της Αγίας Φωτεινής, το πε-ρίφημο Ομήρειο Παρθεναγωγείο, διαμόρφωσε την προκυ-μαία της Σμύρνης και κατασκεύασε ένα σωρό περίλαμπρα οικοδομήματα, για τα οποία καμάρωναν ντόπιοι και ξένοι. Αυτός έπεισε τον κυρ-Στέλιο να σπουδάσει ο γιος του αρ-χιτεκτονική, γιατί τον γνώριζε από παιδί και είχε την πρό-θεση να τον προσλάβει για συνεργάτη μετά τις σπουδές του. Μέσα σε ένα τέτοιο αρχιτεκτονικό γραφείο, με την εκλεκτότερη πελατεία της Σμύρνης, ούτε το ελαιοτριβείο της οικογένειας, ούτε οι βιοτεχνίες συσκευασίας σύκων και σταφίδας θα είχαν καμία σημασία. Το μέλλον του Μάρκου θα ήταν εξασφαλισμένο – και, το κυριότερο, ως επιστήμο-νας θα έμπαινε στην ελίτ της πόλης.

Δυστυχώς ο Λάτρης πέθανε το 1914, λίγο πριν ο Μάρκος τελειώσει το πολυτεχνείο. Τότε ο πατέρας του προσέγγι-σε τον επίσης φίλο του Μυτιληνιό αρχιτέκτονα Ίγνάτιο Βα-φειάδη, αριστούχο μαθητή του Ερνέστου Τσίλλερ, μετέπει-τα σύζυγο της Κυρίας των Τιμών του Παλατιού και νικητή ενός αρχιτεκτονικού διαγωνισμού για την κατασκευή του θεάτρου της Σμύρνης, που είχε διεξαχθεί λίγα χρόνια νω-ρίτερα, το 1907. Λίγο πριν την απόβαση του ελληνικού στρα-τού στη Σμύρνη τον Μάιο του 1919, ο Μάρκος εγκαταστά-θηκε στο γραφείο του Βαφειάδη, όπου διακρίθηκε αμέσως για την αντίληψη και την κατάρτισή του και σκέφτηκε για


11

πρώτη φορά σοβαρά το ενδεχόμενο να ακολουθήσει πα-ράλληλα και ακαδημαϊκή καριέρα. Τη σκέψη αυτή ενίσχυ-σε και η ίδρυση του Ίωνικού Πανεπιστημίου στη Σμύρνη. Τον Σεπτέμβριο του 1919, ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βε-νιζέλος συναντήθηκε στο Παρίσι με τον παγκοσμίου φήμης Έλληνα μαθηματικό Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή,4 ο οποίος του καλλιέργησε τη σχετική ιδέα, στηριγμένος στην πεποί-θησή του ότι το ελληνικό πνεύμα όφειλε να διαδραματίσει διαμεσολαβητικό ρόλο μεταξύ του δυτικού και του ανατο-λικού κόσμου. Επρόκειτο για την πολιτισμική παράμετρο της Μεγάλης Ίδέας, που ενστερνιζόταν απόλυτα ο Βενιζέ-λος. Πράγματι, τον Αύγουστο του 1920, ψηφίστηκε από την ελληνική βουλή ο νόμος περί ίδρυσης και λειτουργίας ελ-ληνικού πανεπιστημίου στη Σμύρνη, και την 1η Δεκεμ- βρίου του ίδιου χρόνου η ύπατη αρμοστεία της Σμύρνης εξέδωσε και το σχετικό ιδρυτικό διάταγμα. Αμέσως ο Μάρ-κος υπέβαλε αίτηση να συμπεριληφθεί στο διδακτικό προ-σωπικό και οι εισηγήσεις των αρμοδίων υπήρξαν απόλυτα θετικές, καθώς συνηγορούσαν οι έξοχες σπουδές του, σε συνδυασμό με την επιθυμία που είχε εκδηλώσει η προσω-ρινή διοίκηση του πανεπιστημίου να στελεχωθεί αυτό, κα-τά το δυνατόν, με ντόπιο διδακτικό προσωπικό. Αναμφί-βολα καθοριστικό ρόλο έπαιξε και η προσωπική γνωριμία του με τον Καραθεοδωρή, που εκτιμούσε ιδιαίτερα την

4 Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (1873-1959). Επιφανής μαθηματικός με παγκόσμιο κύρος, ελληνικής καταγωγής. Διετέλεσε καθηγητής πανεπιστη-μίων Ελλάδας και εξωτερικού, καθώς και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Με τη θεωρία του «Περί του λογισμού των μεταβολών» βοήθησε στην ανά-πτυξη της «Θεωρίας της σχετικότητας» και προσείλκυσε το ιδιαίτερο εν-διαφέρον του Άλμπερτ Αϊνστάιν. Όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στη Σμύρνη, ο Καραθεοδωρή κατόρθωσε να διασώσει τη βιβλιοθήκη και πολλά από τα εργαστηριακά όργανα του Ίωνικού Πανεπιστημίου, που μεταφέρθηκαν στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.


12

πνευματική ωριμότητα του Μάρκου από την εποχή των σπουδών του στο Βερολίνο, όταν και είχαν γνωριστεί μετά από σύσταση του πατέρα του. Ο κυρ-Στέλιος, σε ένα από τα τακτικά εμπορικά ταξίδια του στη Μυτιλήνη, είχε συ-ναντηθεί τυχαία με τον επιφανή επιστήμονα, που είχε με-ταβεί εκεί προκειμένου να συμμετάσχει στην κατασκευή έργων οδοποιίας του νησιού, και έκτοτε ανέπτυξαν μια εξαιρετική φιλική σχέση.

Ο θάνατος όμως του πατέρα του έφερε τα πάνω κάτω. Η ελπίδα του Μάρκου να καταφέρει να ασχοληθεί ταυτό-χρονα με το επάγγελμά του και με τις οικογενειακές επι-χειρήσεις, που έφερναν ζεστό χρήμα, αποδείχθηκε ουτοπι-κή. Κατέβαλε στην αρχή κάποιες προσπάθειες, όμως η πίε-ση ήταν πολύ μεγάλη και τον γονάτισε – στο τέλος ανα-γκάστηκε να προστρέξει στη βοήθεια δύο καρδιακών του φίλων, του Παναγιώτη Σουμελά, εμπείρου επιχειρηματία και με καλά ακούσματα στην πιάτσα, και του Νικόλα Στερ-γιάδη, ανιψιού του ύπατου αρμοστή της Σμύρνης Αριστεί-δη Στεργιάδη,5 τους οποίους διόρισε αντίστοιχα διευθυντές στο ελαιοτριβείο και στις βιοτεχνίες συσκευασίας σύκων και σταφίδας. Ήταν κολλητοί από τις πρώτες τάξεις του γυμνασίου στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, αποφοί-τησαν μαζί και ανέπτυξαν έναν ισχυρό αδερφικό δεσμό. Αποδέχτηκαν την πρόταση και έβαλαν πλάτη, αφού κατα-

5 Ο Αριστείδης Στεργιάδης, ύπατος αρμοστής Σμύρνης, ήταν προσωπι-κή επιλογή του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Χαρακτηρίστηκε ως μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες και για πολλούς το όνο-μά του έγινε συνώνυμο της προδοσίας. Ενώ ο Κεμάλ προχωρούσε ακάθε-κτος στη Σμύρνη και ο ελληνικός στρατός βρισκόταν υπό διάλυση, παρα-κινούσε τους Έλληνες να μην εγκαταλείψουν την πόλη, με αποτέλεσμα τε-λικά να σφαγιαστούν, ενώ ο ίδιος, μια μέρα πριν την είσοδο των Τούρκων στη Σμύρνη, διέφυγε με πλοίο ξένων δυνάμεων, τη βρετανική ναυαρχίδα «Σιδηρούς Δουξ».


13

λάβαιναν πως το φορτίο του φίλου τους ήταν αβάσταχτο και χρειαζόταν σιγοντάρισμα, η συμφωνία τους όμως ήταν σαφής: μόλις ρεγουλάριζαν τα πράγματα κι έφερναν σε ίσια ρότα τις δουλειές, θα έβρισκαν αντικαταστάτες και οι ίδιοι θα επέστρεφαν στις προσωπικές ασχολίες τους.

Οι εργασίες του αρχιτεκτονικού γραφείου, από την άλ-λη, είχαν φουντώσει από τις αρχές του ’20, με αποτέλεσμα να αναγκάζεται ο Μάρκος να τις μοιράζει σε συνεργάτες. Ο όγκος της δουλειάς είχε πέσει πάνω του, καθώς ήταν ονο-μαστός στη Σμύρνη για τα πρωτότυπα αρχιτεκτονικά του σχέδια και τις στέρεες κατασκευές, ενώ ο συνεργάτης και δάσκαλός του Βαφειάδης δεν είχε πια πολλά κουράγια, εξαιτίας μιας ασθένειας που τον ταλαιπωρούσε.

Στο τέλος του ’21, χάρις στον αγώνα των φίλων του, οι επιχειρήσεις είχαν μπει σε ρέγουλα και ανέμελος πια ο Μάρκος ενίσχυσε με επιπρόσθετους συνεργάτες το γρα-φείο του και άρχισε να γιγαντώνεται επαγγελματικά. Η φήμη του ξεπέρασε τις προσδοκίες του και οι παραγγε- λίες κατασκευής αρχοντικών έπεφταν βροχή: στο κέντρο της Σμύρνης, στην Πούντα,6 στο Κορδελιό7 και σε όλα τα ονομαστά θέρετρα σχεδίαζε και ανήγειρε μεγαλόπρεπα κτίρια. Την ίδια στιγμή, ο Παναγιώτης και ο Νικόλας είχαν μπει απόλυτα στο πνεύμα διεύθυνσης των επιχειρήσεών του και τις κουμάνταραν με πυγμή και αποδοτικότητα – και το χρήμα έρρεε άφθονο.

Η υπόθεση του πανεπιστημίου όμως καρκινοβατούσε. Οι

6 Παλιά αρχοντική, παραλιακή ελληνική συνοικία, που βρίσκεται στον ανατολικό μυχό του κόλπου της Σμύρνης, το σημερινό Αλσαντζάκ.

7 Ενα από τα πιο πολυπληθή προάστια της Σμύρνης, με πληθυσμό στα χρόνια της καταστροφής 30.000 κατοίκων. Πήρε το όνομά του απ’ τη γει-τονική μονή Κορδολέοντος του Σιπύλου και ήταν γνωστό με το τουρκικό όνομα Καρσιγιακά.


14

χορηγίες πάνω στις οποίες βασιζόταν η ίδρυσή του άρχισαν να αθετούνται, ενώ η στήριξη του Βενιζέλου, μετά την ήτ-τα του στις εκλογές του 1920, ήταν ουσιαστικά ανύπαρκτη. Έτσι, γινόταν πλέον ορατό το ενδεχόμενο ματαίωσης της φιλόδοξης αυτής ιδέας, κάτι που, αν και δυσάρεστο, απε-λευθέρωσε τον Μάρκο από το πρόσθετο βάρος των σχετι-κών υποχρεώσεών του, για τις οποίες σπαταλούσε πολλές εργατοώρες. Η μόνη ευθύνη του πια περιοριζόταν στην επί-βλεψη κάποιων βελτιωτικών εργασιών πάνω στο μισοτελειω-μένο πανεπιστημιακό συγκρότημα, που κειτόταν στον λό-φο του Μπαχρή Μπαμπά, στις δυτικές παρυφές του όρους Πάγου. Τα σχέδια περιλάμβαναν εβδομήντα μεγάλες ευή-λιες αίθουσες, αμφιθέατρο τριακοσίων είκοσι θέσεων και άνετο περίγυρο, ενώ την ολοκλήρωση του έργου είχε ανα-λάβει η τεχνική εταιρεία της Αθήνας «Α. Ζαχαρίου», υπό την επιστασία του πολιτικού μηχανικού Ε. Δραγώνα.

15

ΔΥ Ο

Ο ΜΑΡΚΟΣ είχε εντυπωσιαστεί από τον μόχθο που κατέ-βαλλαν και τον αγώνα που έδιναν οι φίλοι του για να ορ-θοποδήσουν και να γίνουν πιο ανταγωνιστικές οι επιχειρή-σεις – ούτε αδέρφια του να ήταν. Ξημεροβραδιάζονταν αγόγγυστα στη δουλειά και τα κατάφερναν εξίσου καλά με τον αείμνηστο πατέρα του, αφού μάλιστα κατά την τε-λευταία διετία, που είχαν αναλάβει τα ηνία των επιχειρή-σεών του, τα κέρδη είχαν ξεπεράσει κάθε προηγούμενο. Θέ-λοντας να τους ανταμείψει για όλα αυτά, τους έδωσε μια βδομάδα άδεια ενόψει των Αποκριών, για να ξεδώσουν και να γλεντήσουν. Οι Αποκριές στη Σμύρνη ήταν ξεχωριστό γεγονός, περίοδος έντονης διασκέδασης και τρικούβερτου γλεντιού, που άγγιζε τα όρια του οργιαστικού – μια κοσμο-πολίτικη φιέστα. Εξαγγέλλονταν πανηγυρικά, με νταβα-ντούρι και τζέρτζελο, από την Προφωνή.1 Τον ντόρο και τη βαβούρα έκαναν νέες και νέοι μασκαρεμένοι, που τριγύρι-ζαν στους δρόμους και στα σοκάκια με τζαμπούνες, ρου-κάνες, μπακιρένια ταψιά, τουμπελέκια, παγιαύλια και ό,τι άλλο ήταν δυνατόν να προξενήσει θόρυβο. Ακόμα πιο φα-σαριόζοι ήταν οι κουδουνάτοι. Ζωσμένοι με κουδούνες στη

1 Ήταν η Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου.


16

μέση τους, χοροπηδούσαν στους δρόμους και προξενούσαν κλίμα απέραντης χαράς κι ευθυμίας, με τα γκεβεζιλίκια2 και τα ζεβζέκικά3 τους νάζια. Συνήθως αθυροστομούσαν και πρόβαλλαν τα υπερμεγέθη ανδρικά κάλλη, με τρόπο τολμηρό και άσεμνο, κατ’ απομίμηση των διονυσιακών γιορ-τών των αρχαίων Ελλήνων και των ρωμαϊκών Λουπερκάλιων4 και Σατουρνάλιων.5 Τα αρσίζικα6 και τα γονιμικά αυτοσχέ-δια τραγούδια βρίσκονταν στην ημερήσια διάταξη. Έδεναν στη θέση των ανδρικών γεννητικών οργάνων μακρόστενες κολοκύθες, γουδόχερα, ραπάνες, ευρηματικά μακρουλά αντικείμενα με φαλλική γονιμική σημασία και οτιδήποτε μπορούσε να γίνει αιτία για αυθόρμητο γέλιο. Οι ελεύθε-ρες κοπέλες έφραζαν με τις παλάμες των χεριών τα μάτια τους, όχι για να μπλοκάρουν την όρασή τους, αλλά για να μη βλέπουν οι τρίτοι πως παρακολουθούσαν το άσεμνο θέα-μα. Χασκογελούσαν και δειλά δειλά, πολύ προσεχτικά, άνοιγαν τα δάχτυλά τους για να απολαύσουν τις γιορτινές φαλλικές αναπαραστάσεις. Ύστερα, έκλειναν τα μάτια και τοποθετούσαν τις δυο παλάμες, τη μια πάνω στην άλλη, στο στόμα τους, για να το φράξουν ερμητικά και να μην ακουστεί το πηγαίο ξέσπασμα του γέλιου της ντροπαλό-τητάς τους. Όμως τα προσχήματα τηρούνταν βασικά από τις φερμένες από την εσωχώρα, όχι από τις Σμυρνιές, που η ευρωπαϊκή κουλτούρα και η νοοτροπία τους τα επέτρε-παν όλα αυτά, ως απόλυτα φυσιολογικά.

2 Αστεία.3 Χαζά.4 Ρωμαϊκή γιορτή που διεξαγόταν κάθε χρόνο στις 15 Φεβρουαρίου, υπό

την εποπτεία ιερέων που ονομάζονταν Λούπερκοι.5 Προς τιμήν του θεού Saturnus, που ταυτίστηκε με τον ελληνικό θεό Κρό-

νο. Ήταν μια αντίστοιχη γιορτή με την ελληνική των Κρονίων. Άρχιζε στις 17 Δεκεμβρίου.

6 Σκανδαλιστικά και άσεμνα.


17

Όλη η Σμύρνη γλεντοκοπούσε και ξεφάντωνε. Βεγκέρες και βίζιτες στα σπίτια, μουτσούνες στις αλάνες και στους μαχαλάδες, χοροί στα μεγάλα ξενοδοχεία, στις λέσχες και στα φιλανθρωπικά σωματεία. Όμως το μεγάλο πανηγύρι γινόταν την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στην οδό Τράσων, με τις παρελάσεις των αμαξών, τον ανθοπόλεμο, τον σοκολατοπόλεμο, τις σερπαντίνες και τα κομφετί. Οι νέοι, που οι οικονομικές τους δυνατότητες ήταν πενιχρές, αντικαθιστούσαν τα άνθη και τις σοκολάτες με το νταρί κι έκαναν τον δικό τους νταροπόλεμο, χωρίς να μειώνεται το κέφι και η χαρά τους. Το μεγάλο πανηγύρι άρχιζε στις τρεις το μεσημέρι και σταματούσε το βραδάκι – και από εκεί με-ταφερόταν στα ξέφωτα, στα σπίτια, στους καφενέδες, στα Καφέ Αμάν7 και στα Καφέ Σαντάν.8 Το βράδυ μετατρε-πόταν σε μέρα.

Ντυμένοι κολομπίνες και πιερότοι, Τσιγγάνοι και αρ-κουδιάρηδες, γαμπροί και νύφες, ντοτόροι και νοσοκόμες, ξεκινούσαν από τον Φασουλά9 και κατευθύνονταν στην πλα-τεία της Καλλιθέας,10 προχωρούσαν αριστερά στον παράλ-

7 Νυχτερινά κέντρα διασκέδασης όπου τραγουδούνταν τούρκικοι αμα-νέδες με τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Γενικότερα παιζόταν ανατολίτι-κη μουσική, καίτοι το μοντέλο αυτό άλλαζε κι εξελισσόταν σε διάφορες μορφές.

8 Αποτελούσαν μικρογραφία των παρισινών καμπαρέ, χαμηλής ποιότη-τας, στα οποία δέσποζε η ευρωπαϊκή μουσική, με τραγούδια που ερμήνευαν συνήθως Ευρωπαίες καλλιτέχνιδες. Τα βράδια το κλίμα ήταν άκρως αισθη-σιακό. Οι άντρες μεθούσαν και οι καλλιτέχνιδες τραγουδούσαν και χόρευαν ημίγυμνες μπροστά στο κοινό.

9 Ο κεντρικός δρόμος του Φασουλά ήταν προς τον βορρά η συνέχεια της Ευρωπαϊκής Οδού και στα μισά του είχε τη γνωστή πλατεία Φασουλά, όπου βρισκόταν το αστυνομικό τμήμα Καρακόλι. Στην πλατειά αυτή έκα-ναν πιάτσα οι καρότσες της Σμύρνης. Η ονομασία οφειλόταν στους εκτε-ταμένους κήπους φασολιών.

10 Λεγόταν και Μπέλλα Βίστα, με τις ωραιότερες και πλουσιότερες κατοι-


18

ληλο δρόμο της προκυμαίας και από εκεί επέστρεφαν, δια-νύοντας ολόκληρο το τετράγωνο. Στη διαδρομή γινόταν το έλα να δεις. Τα σπίτια, φτωχικά και πλούσια στολισμένα, με τις πόρτες ορθάνοιχτες περίμεναν περαστικούς, γνω-στούς και φίλους να τους φιλέψουν, για να δώσουν όλοι μα-ζί την αποκριάτικη μάχη του γλεντιού και της χαράς. Τα μπαλκόνια και τα παράθυρα ήταν φισκαρισμένα από κό-σμο και οι ελεύθερες κοπέλες που ξεπρόβαλλαν, φορώντας τις σχολιανές φορεσιές τους, καμάρωναν και προσδοκού-σαν να πετάξει κανείς καταπάνω τους ένα μπουκέτο με τριαντάφυλλα, ζουμπούλια ή μενεξέδες, ή και ένα μάτσο καλής ποιότητας σοκολατάκια, που αποτελούσαν ένδειξη ιδιαίτερου ερωτικού ενδιαφέροντος. Όσο πιο ακριβή η μάρ-κα τους, τόσο πιο ευκατάστατος ήταν ο φέρελπις νέος, αλ-λά και τόσο πιο ζωηρό το αισθηματικό ενδιαφέρον για την κοπελιά. Οι σερπαντίνες και τα κομφετί έδιναν απλά τον εορταστικό τόνο. Όλα σε αυτή τη γιορτή του μπρίου και της αλεγράδας μετρούσαν και είχαν το νόημά τους.

Μόλις τους είπε για την άδεια, οι φίλοι του Μάρκου εν-θουσιάστηκαν. Τους περίμενε μια εβδομάδα ξεφαντώμα-τος και κεφιού, και το πρόγραμμα των εξορμήσεων ανέλα-βε ο Νικόλας. Για ένα διάστημα είχε εργαστεί στο γραφείο δημοσίων σχέσεων της αρμοστείας, λόγω της συγγένειάς του με τον αρμοστή, κι έτσι γνώριζε όλα τα σχετικά με τις γιορτές και τα πανηγύρια. Πέραν αυτού όμως, σαν χαρα-κτήρας ήταν προσηνής και ευπροσήγορος, κατεξοχήν κοι-νωνικός άνθρωπος, του κεφιού και της διασκέδασης, με πυ-κνές επαφές στον ανώτερο κύκλο της Σμύρνης. Τον είχαν άλλωστε ανάγκη για τα ρουσφέτια τους και κυρίως για τις

κίες των αριστοκρατών της Σμύρνης. Βρισκόταν στο βόρειο άκρο της προ-κυμαίας. Εκεί και στην οδό Τράσων γινόταν το αποκριάτικο ξεφάντωμα.


19

πολυπόθητες προσκλήσεις από τη διεύθυνση εθιμοτυπίας της αρμοστείας, στις επίσημες εκδηλώσεις και χοροεσπε-ρίδες – ιδίως των προξενείων και των διπλωματικών απο-στολών των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο Μάρκος, λόγω της κοι-νωνικής του θέσης, της μόρφωσης και της οικονομικής του ευρωστίας, ήταν παντού καλοδεχούμενος και οι προσκλή-σεις από την αριστοκρατία της Σμύρνης έπεφταν βροχή, παρόλο που ο ίδιος σπανίως ανταποκρινόταν – γιατί ήθε-λε να προκόψει και είχε πέσει με τα μούτρα στις ασχολίες του. Τον βοηθούσε πολύ και η εμφάνισή του, ήταν ψηλός, γυμνασμένος και αρρενωπός, προπαντός όμως αριστοκρα-τικός τύπος, που εντυπωσίαζε με τη φινέτσα και το παρου-σιαστικό του. Όπως και ο Νικόλας. Ο Παναγιώτης, σε αντί-θεση με τους άλλους, ήταν μέτριας εμφάνισης, κοντόσω-μος, αλλά διαβολεμένος κι εξαιρετικά επικοινωνιακός – «της γης το αυτί», όπως έλεγαν. Γνώριζε τα πάντα για την κοινωνική ζωή της Σμύρνης, και ιδίως ό,τι αφορούσε στα νυ-χτερινά κέντρα διασκέδασης, ευρωπαϊκά και ανατολίτικα – στα Καφέ Αμάν και στα Καφέ Σαντάν τον γνώριζαν με το μικρό του όνομα. Παρ’ όλ’ αυτά ήταν μαύρο σκυλί στη δουλειά του. Αν και συνήθως επέστρεφε σπίτι τις πρωινές ώρες, παρέμενε πάντα συνεπής στις υποχρεώσεις του και, βέβαια, αφότου αποφάσισε να στηρίξει επαγγελματικά τον Μάρκο, παράτησε για χάρη του και τα πολλά ξενύχτια. Πού και πού έβγαινε, για να παίρνει μυρουδιά, όπως έλεγε, και να μην ξεχνά την τέχνη. Όμως υπήρχε κι άλλος λόγος που είχε κόψει τα πολλά σούρτα φέρτα: είχε ερωτοχτυπηθεί με την Ίσαβέλλα, μια χαριτωμένη και ναζιάρα κοπελίτσα από το Κορδελιό, κόρη μεγαλεμπόρου μπαχαρικών. Αυτή του έκανε τα γλυκά μάτια, οι γονείς της όμως δεν καλόβλεπαν τον Παναγιώτη. Είχαν άλλες βλέψεις γι’ αυτήν.

Η αποκριάτικη εβδομάδα της διασκέδασης ξεκίνησε με


20

τον Μάρκο και τους φίλους του να χαζεύουν στις βιτρίνες των πολυκαταστημάτων της Σμύρνης αναζητώντας τα μο-ντέρνα ρούχα που επέβαλλαν οι περιστάσεις. Μια βόλτα στον Φραγκομαχαλά και στους γνωστούς υφασματάδες και φραγκοράφτηδες της πόλης ήταν απαραίτητη. Ο Μάρ-κος ενδιαφερόταν να δει τα φιγουρίνια και την καινούρια μόδα, που έφτανε από το Παρίσι – μιας και το αποφάσισε, έπρεπε να κάνει το καλύτερο, γιατί είχε καιρό να ανανεώ-σει την γκαρνταρόμπα του. Έτσι ήταν σε όλα του. Προτι-μούσε πάντα ακριβά εγγλέζικα κασμίρια για τα κοστού-μια του και μεταξωτά υφάσματα Προύσας για τα πουκά-μισά του. Ακόμα και στο γραφείο του φρόντιζε να είναι κα-λοντυμένος, αφού η πελατεία του απαρτιζόταν από την υψηλή κοινωνία, που τον φυσούσε – και ο Μάρκος τους χα-ράτσωνε άσχημα, οι αμοιβές του ήταν φαρμακερές. Όμως και η δουλειά του ήταν απαράμιλλη και τα πρωτότυπα σχέ-διά του εντυπωσίαζαν, γι’ αυτό οι πελάτες του πλήρωναν αγόγγυστα, και μάλιστα το ευχαριστιόντουσαν. Και βέ-βαια, οι δυο φίλοι και συνεργάτες του όφειλαν να ακολου-θούν την ποιότητα του προσωπικού του ντυσίματος.

Οι χοροεσπερίδες που προαναγγέλλονταν μέσα στην εβδομάδα, οι δημόσιες εμφανίσεις στα πολυτελή και κοσμο-πολίτικα κέντρα του Και11 και οι βραδινές δεξιώσεις επέ-βαλλαν άψογη και μοντέρνα αμφίεση. Αλλά και η καρνα-βαλίστικη παρέλαση την Κυριακή της Αποκριάς, με τις άμα-ξες στην οδό Τράσων, απαιτούσε ξεχωριστές αποκριάτικες φορεσιές. Αυτή η εβδομάδα ήταν καταδική τους, έπρεπε να το κάψουν. Και χρόνο είχαν μπόλικο μπροστά τους.

11 «Quais», η διάσιμη προκυμαία της Σμύρνης. Ένα από τα σημαντικό-τερα σημεία της πόλης. Χωριζόταν σε δύο μέρη, το εμπορικό και το κοσμι-κό. Το κοσμικό άρχιζε από το μικρό τελωνείο Κουμερκάκι κι έφτανε ως τον σιδηροδρομικό σταθμό της Πούντας.

21

Τ Ρ Ι Α

Ο ΜΑΡΚΟΣ πρότεινε να πεταχτούν στο Μπον Μαρσέ και το Κοντουάρ. ´Ηθελε μια πρώτη εικόνα από τις βιτρίνες τους, για τον συρμό της εποχής. Αμέσως μετά, έριξε την ιδέα να επισκεφτούν τον Εβραίο υφασματέμπορα Μπο-χόρ Μισραχί,1 ξακουστό στη Σμύρνη για την ποιότητα των υφασμάτων του. Αφού διάλεγαν, ο Αρμένης μετρ της κο-πτοραπτικής Σέργιος Κοζανιάν2 θα έβαζε την τέχνη και το μεράκι του να τα φορμάρει πάνω τους αριστοτεχνικά και μοδάτα.

«Μοντελάκια θα σας κάνει» τους είπε γελώντας ο Μάρ-κος.

Ο Σέργιος ήταν μόδιστρος ευρωπαϊκών προδιαγραφών και τον έλεγαν Χρυσοχέρη. Ένα μειονέκτημα είχε, ήταν κο-φτήριο. Σου ρουφούσε το αίμα. Αλλά έλεγες χαλάλι του, και το ευχαριστιόσουνα. Για τον Μάρκο σκιζόταν. Άφηνε στη μέση κάθε υποχρέωση για να τον εξυπηρετήσει. Είχε παντρευτεί Ελληνίδα Σμυρνιά και ο Μάρκος τους έχτιζε το σπίτι, μια εκπληκτική τριώροφη έπαυλη στο Κορδελιό, που κόστιζε πολλές χιλιάδες εγγλέζικες χρυσές λίρες. Το Κορ-

1 Δυναστεία Εβραίων εμπόρων στη Σμύρνη. 2 Από τους γνωστότερους μόδιστρους της Σμύρνης.


22

δελιό ήταν κοντινό προάστιο της Σμύρνης και η συγκοινω-νία του ήταν πυκνή, η γραμμή με τα πλοιάρια καθημερινή, αλλά και με το τρένο, από τον σταθμό του Μπασμαχανέ, πολύ τακτική – γι’ αυτό το προτιμούσαν για παραθερισμό, αλλά και κύρια κατοικία.

Ο Παναγιώτης στραβομουτσούνιασε μόλις άκουσε τα ονόματα του Εβραίου και του Αρμένη. Ήξερε πως δεν αστειεύονταν, χρυσοπληρώνονταν για τις δουλειές τους. Διέθετε μεν οικονομική άνεση, γιατί ο Μάρκος τους έδι-νε καλά λεφτά, όχι όμως και για να τα σκορπίζει στους υφασματέμπορους και στους ραφτάδες. Όσα κι αν ήταν τα μπόνους που έπαιρναν αν πήγαιναν καλά οι δουλειές, το πορτοφόλι του φίλου του δεν συγκρινόταν με το δικό του, ήταν άλλα τα μεγέθη. Και ο Νικόλας ήταν καλοστε-κούμενος, όχι όμως στο επίπεδο του Μάρκου. Αλλά αυ-τός δεν μίλησε – συνηθισμένος στη μεγάλη ζωή, το απο-δέχτηκε.

Ο Μάρκος κατάλαβε τη δυσφορία του φίλου του, είχε όμως κάνει τα σχέδιά του και σε καμιά περίπτωση δεν σκό-πευε να παρασύρει τους συνεργάτες του σε έξοδα πάνω από το μπόι τους.

«Παναγιώτη, μέσα στη φούρια μου ξέχασα να σας ενη-μερώσω» είπε.

«Για ποιο πράγμα;»«Χτες έκλεισα τελικά τη συμφωνία με τους Σαβερδέν

στο Αραπιάν Τσαρσί, αλλά και με τον Κεχαγιόγλου στο Ίντζίρ Τσαρσί».

Οι φίλοι του εξεπλάγησαν. Ίσως και να πειράχτηκαν που τους παρέκαμψε και ρώτησαν: «Πώς κι έτσι ξαφνικά;».

«Σας το κρατούσα για έκπληξη. Υπογράψαμε χτες, ήρ-θαν οι ίδιοι και με βρήκαν. Με τους όρους που συμφωνή-σαμε θα πάρουμε ένα μεγάλο κομμάτι της παραγωγής από


23

το Αϊδίνι,3 το Σεβντίκιοϊ4 και τον Κουκλουτζά.5 Τους πλή-ρωσα σχετικά ακριβά βέβαια, ειδικά για τα σύκα άριστης ποιότητας. Μικρό το ρίσκο όμως, αφού έχουμε ήδη βρει αγοραστές σε Αμερική, Ηνωμένο Βασίλειο και Αυστρία. Το μπάρκο6 θα γίνεται FOB,7 από την Εγγλέζικη Σκάλα8 του λι-μανιού, με δική μας φροντίδα».

«Καταπληκτικά νέα» φώναξε ο Νικόλας, σέρνοντας αι-νιγματικά τη φωνή του, χωρίς να κρύψει έναν αμυδρό προ-βληματισμό. «Καλά… πώς έλυσες τον γρίφο της μεταφο-ράς; Πώς θα φτάνουν από το Αϊδίνι στη Σμύρνη;»

«Είναι απλό. Η σιδηροδρομική γραμμή Σμύρνης-Αϊδι- νίου, όπως ξέρεις, διακλαδώνεται στο Τσιβρίλ9 και στο Σεβ- ντίκιοϊ. Θα φορτώνονται στον σιδηρόδρομο, θα φτάνουν στη Γέφυρα των Καραβανιών,10 κι από εκεί με καμήλες στις αποθήκες και στα συσκευαστήριά μας…» Πάλι επιχείρησε

3 Πανέμορφη παραλιακή πόλη, εβδομήντα χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Σμύρνης, με παραγωγή υφαντών κι αγροτικών προϊόντων.

4 Το λεβεντοχώρι της Σμύρνης, πασίγνωστο για την παλικαριά των κα-τοίκων του, δώδεκα χιλιόμετρα νοτιότερά της.

5 Προάστιο της Σμύρνης σε απόσταση έξι χιλιομέτρων, που συγκοινω-νούσε με ιππήλατα λεωφορεία και τουρκάμαξες.

6 Η φόρτωση του εμπορεύματος στα πλοία. 7 Ελεύθερο επί του πλοίου (free on board), που σημαίνει ότι ο πωλητής

εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του όταν τα εμπορεύματα έχουν περάσει πά-νω από το κιγκλίδωμα του πλοίου στο κατονομαζόμενο λιμάνι φόρτωσης.

8 Στο νότιο κομμάτι της Σμύρνης υπήρχαν διάφορες Σκάλες, όπως η Μαλ-τέζικη Σκάλα, η Εγγλέζικη Σκάλα, η Σκάλα Μπαλτατζή, η Καινούρια Σκά-λα, η Μακριά Σκάλα, Σαμάν Ίσκλεσί, απ’ όπου γίνονταν οι φορτοεκφορ-τώσεις εμπορευμάτων, αλλά και οι αφιξαναχωρήσεις του κοινού, με πλοιά-ρια διαφόρων τύπων.

9 Σιδηροδρομικός κόμβος που οδηγεί στο εσωτερικό της Τουρκίας προς Τσάι-Τσιφούτ Κασαμπά-Σαντουκλή.

10 Η θρυλική γέφυρα έξω από τη Σμύρνη επί του αρχαίου ποταμού Μέ-λητα. Υφίσταται από τη ρωμαϊκή περίοδο, όταν άρχισαν να δημιουργού-νται και να οργανώνονται οι πρώτοι εμπορικοί δρόμοι. Σήμερα ονομάζε-ται «Καραβάν Κιοπρού».


24

να τον διακόψει ο Νικόλας, αλλά συνέχισε ο Μάρκος: «Μπο-ρώ να ολοκληρώσω;».

«Και άλλα ευχάριστα;» σιγομουρμούρισε ο Νικόλας, μαρτυρώντας το απόλυτο ξάφνιασμά του.

«Επίσης συναντήθηκα με τον Αζικρή και συμφώνησε να μας εξασφαλίσει μια μεγάλη ποσότητα σύκων Ερπεηλή,11 καθώς και το μεγαλύτερο κομμάτι της παραγωγής από το Ναζλί12 και το Σουλτάν Χισάρ.13 Κατοχύρωσα τέλος και κά-ποιες ποσότητες Χούρδας,14 που προορίζονται για την Αυ-στρία».

«Μπράβο σου, Μάρκο, τα Ερπεηλή είναι ασύγκριτα σαν ποιότητα. Βέβαια και τ’ άλλα θεωρούνται σούπερ διαλο-γής, αλλά είναι πιο χοντρόφλουδα. Να σου πω, τώρα που το θυμήθηκα. Ο Ελμασσιάν μου είπε τις προάλλες πως μπορεί να μας διαθέτει τα Νατουρέλια15 και τους Χουρ-δάδες του, μιας κι έχουμε αλισβερίσι με την Τεργέστη και τη Μασσαλία. Ο ίδιος δεν έχει τι να τα κάνει, ασχολείται πια μόνο με τα πρώτης κατηγορίας» συμπλήρωσε ο Πα-ναγιώτης.

«Ωραία, κλείσ’ τα κι αυτά» αποκρίθηκε ο Μάρκος. Ο Νικόλας δεν συμμερίστηκε τον ενθουσιασμό τους. Αντίθε-τα, ένα ανατάραγμα των μυών του προσώπου του φανέ-ρωσε ανησυχία. Ο Μάρκος τον ψυχολόγησε.

«Δεν σε βλέπω ευχαριστημένο» είπε.

11 Θεωρούνταν η καλύτερη ποιότητα σύκων στον κόσμο. 12 Πόλη που υπαγόταν στο σαντζάκι (διοικητική υποδιαίρεση στην Οθω-

μανική Αυτοκρατορία) Αϊδινίου και στη μητρόπολη Ηλιουπόλεως και Θεί-ρων.

13 Πόλη που υπαγόταν στο σαντζάκι Αϊδινίου και στη μητρόπολη Ηλιου-πόλεως και Θείρων.

14 Σύκα τρίτης διαλογής, χρήσιμα για απόσταξη. Χρησιμοποιούνταν αντί για κιχώριο, υποκατάστατο του καφέ.

15 Σύκα δεύτερης ποιότητας.


25

«Όχι…» τραύλισε ο Νικόλας και συνέχισε: «Εννοώ ότι σχεδόν διπλασιάζουμε την παραγωγή και αυτό…».

Τον έκοψε ο Μάρκος. «Και αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επεκτείνουμε τις εγκαταστάσεις. Θέλουμε μεγαλύτερα κτί-ρια επεξεργασίας και αποξήρανσης, συσκευαστήρια, υπο-θέτω πως αυτό εννοείς…»

«Όχι μόνο, αλλά και περισσότερο προσωπικό. Πρέπει να βρούμε έναν ξύπνιο αντιπρόσωπο για το Μπατακχανέ,16 γιατί ο περσινός ήταν για κλάματα, όπως θυμάστε» απά-ντησε ο Νικόλας, και ο Παναγιώτης κούνησε καταφατικά το κεφάλι.

«Θα ’μουν αφεντικό της πλάκας αν δεν τα ’χα σκεφτεί αυτά» είπε ο Μάρκος γελώντας. «Λέω να φτιάξω τις απο-θήκες στα Πετρωτά,17 που μου άφησε ο συγχωρεμένος ο κυρ-Στέλιος, τις ξέρεις. Είναι τεράστιες και νομίζω πως μπο-ρούν άνετα να μετατραπούν σε συσκευαστήρια. Δουλεύω τα σχέδια εδώ και καιρό, μέχρι τη νέα παραγωγή του κα-λοκαιριού θα ’ναι τελειωμένα. Τώρα που κλείσαμε τη συμ-φωνία με τον Αζικρή θα φουλάρω τις μηχανές μου. Θ’ ανα-θέσω σε δυο συνεργάτες την αποπεράτωσή τους, και με μια μικρή επίβλεψη από μένα θα πάμε πρίμα. Τώρα για την πρό-σληψη του προσωπικού, το αφήνω σε σας. Όπως και την επι-λογή του αντιπροσώπου μας στο Κωλοχανείο. Πάντως, αν έχουμε καλή σοδειά φέτος, που φαίνεται πως θα έχουμε, υπολογίζω να χρειαστούμε επιπλέον εκατόν πενήντα άτο-μα. Ήδη είμαστε στριμωγμένοι από εργατικό προσωπικό».

«Ίσως χρειαστούμε κι άλλους στα σημερινά συσκευα-στήριά μας» είπε ο Παναγιώτης, ενώ ο Νικόλας πρόσθεσε:

16 Το γνωστό «Κωλοχανείο», χρηματιστήριο σύκων, όπου γινόταν η δια-λογή τους και καθορίζονταν οι τελικές τιμές.

17 Ξακουστό προάστιο της Σμύρνης, στα δεξιά του κόλπου της.


26

«Πολλές φορές βάζω διπλές βάρδιες και παραπονούνται οι εργαζόμενοι. Αλλά τα βολεύω. Προχθές έκανα μια βόλτα από το Καφενείο των Χαμάληδων18 και τσάκωσα καμιά δε-καριά γεροδεμένους τουρκομερίτες, για τις χοντροδουλειές. Την αράζουν εκεί και βρίσκουν μεροκάματο. Σήμερα, ο επι-κεφαλής ενός τμήματος στο συσκευαστήριο της σταφίδας μού έφερε έναν κεχαγιά19 από τον Τουρκομαχαλά. Κάνει κου-μάντο σε πολλές τουρκικές οικογένειες που ’ρθαν πρόσφατα από τη Μαγνησία και ζητούν δουλειά. Είναι σε άσχημη κα-τάσταση οι καημένοι. Ο πόλεμος τούς φοβίζει και τους σπρώ-χνει προς τα δω. Τ’ ακούσματα, πάντως, δεν είναι καλά».

Ο Μάρκος αναστέναξε.«Γιατί ο στεναγμός, αδελφέ μου;» ρώτησε ο Νικόλας.«Να δούμε πού θα βγάλει αυτή η ιστορία. Προχωρούμε

στην Άγκυρα και προβληματίζομαι. Τόσο μακριά; Τι τα θέ-λουμε; Ξέρετε ότι ο στρατός μας υποχωρεί συνεχώς από τον περσινό Αύγουστο; Οπισθοχωρήσαμε στις θέσεις που είχαμε κατακτήσει τον Ίούλιο, στη γραμμή Εσκί Σεχίρ-Α-φιόν Καραχισάρ». Οι φίλοι του τον κοιτούσαν προβλημα-τισμένοι, ο Παναγιώτης έβηξε αμήχανα. «Μας τα κρύβου-νε» συνέχισε ο Μάρκος. «Έμαθα πως ο Παπούλας20 σε μια μυστική έκθεσή του ζητά την άμεση διακοπή των επιχειρή-σεων και την εξεύρεση πολιτικής λύσης. Ο στρατός είναι καταπονημένος και καλείται να φυλάξει μέτωπο επτακο-σίων χιλιομέτρων, και επιπλέον υπάρχουν ενενήντα χιλιά-δες λιποτάκτες που το ’χουν ρίξει στο πλιάτσικο για να κα-ταφέρουν να γυρίσουν στην Ελλάδα. Ο Κωνσταντίνος απέ-

18 Καφενείο στην τουρκοσυνοικία, όπου μαζεύονταν οι άνεργοι και από εκεί οι επιχειρηματίες έβρισκαν εργατικό δυναμικό.

19 Αξιωματούχος του οθωμανικού κράτους, και μεταφορικά αυτός που επιστατεί σε εργαζόμενους.

20 Αρχιστράτηγος του ελληνικού στρατού κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία.


27

τυχε στον ρόλο του θαυματουργού στρατηλάτη και επέ-στρεψε άρον άρον στην Αθήνα από τις 15 του Σεπτεμβρίου και μιλά για θριάμβους και πράσιν’ άλογα. Και η κυβέρ-νηση λέει τα ίδια και αδυνατεί να δώσει πολιτική λύση στο πρόβλημα. Φοβάμαι, παιδιά, τις εξελίξεις. Μη δούμε τον Κεμάλ έξω από τη Σμύρνη καμιά μέρα».

«Μην τον δούμε μέσα στη Σμύρνη» αποκρίθηκε ο Πα-ναγιώτης κουνώντας το κεφάλι του.

«Ε, αυτό δεν γίνεται!» πρόσθεσε ο Νικόλας, επιχειρώ-ντας να δώσει έναν τόνο αισιοδοξίας.

Ο Μάρκος στέναξε πάλι και μονολόγησε: «Στον πόλεμο όλα γίνονται».

«Λοιπόν, ας αφήσουμε τα δυσάρεστα και ας ασχοληθού-με με τα φρέσκα που μας ανήγγειλες. Να ευχηθούμε μο-νάχα ο Θεός να τα φέρει βολικά. Υπάρχει ακόμα ένα σοβα-ρό θέμα» πρόσθεσε ο Παναγιώτης.

«Ποιο;» ρώτησαν με ένα στόμα οι άλλοι.«Κάποιες από τις νέες παραγγελίες σύκων θα μπαρκά-

ρουν απευθείας γι’ Αμερική. Έτσι;» ρώτησε ρητορικά, και οι άλλοι κατάλαβαν αμέσως τον προβληματισμό του. Τον τελευταίο καιρό οι συναλλαγές με την Αμερική είχαν ζορί-σει εξαιτίας του περίφημου «Pure Food Act». Σύμφωνα με τον νόμο αυτό, απαγορευόταν η εισαγωγή των σύκων που περιείχαν ξένους μικροοργανισμούς σε ποσοστό μεγαλύ-τερο του 34%, ενώ όλες οι ποσότητες που κρίνονταν ακα-τάλληλες στις σχετικές εργαστηριακές αναλύσεις απορρί-πτονταν και επιστρέφονταν. Η διάταξη αυτή ισοδυναμού-σε με παντελή απαγόρευση εξαγωγής σύκων στις Ηνωμέ-νες Πολιτείες, μιας κι εκεί τέτοιου είδους προβλήματα δεν λύνονταν με τα μπαξίσια – και, κατά μέσο όρο, τα σύκα της Σμύρνης περιείχαν μικροοργανισμούς σε ποσοστό γύ-ρω στο 42%.


28

«Παναγιώτη, νομίζω πως έχω λύσει το πρόβλημα με την Αμερική» τον έκοψε ο Μάρκος. «Όχι εγώ δηλαδή, ο Αρμέ-νης, ο Αράμ Αμπαρτζονιάν. Απλά εγώ του ’κλεψα τη συ-νταγή με ανθρώπους που έστειλα πέρυσι στα συσκευαστή-ριά του και δούλεψαν για λογαριασμό του. Αν θυμάσαι, το είχαμε ξανασυζητήσει» συνέχισε χαμογελώντας πονηρά. Τα σύκα Αράμ, που εξάγονταν στην Αμερική, με την αρ-μένικη φάτσα του συσκευαστή τους πάνω στα κουτιά, θεω-ρούνταν εξαιρετικής ποιότητας και οι Αμερικανοί δεν εί-χαν επιστρέψει ποτέ φορτίο τους. Όπως είχε καταφέρει να μάθει ο Μάρκος, η μέθοδος του Αρμένη ήταν απλή και ξε-κινούσε από τα πρώτα ψιλόφλουδα σύκα από το Αϊδίνι. Αφού οι άνθρωποί του τα ξεχώριζαν σε κατηγορίες, έφερ-ναν στη συνέχεια καθαρό θαλασσόνερο από την περιοχή του Κάστρου – το νερό του λιμανιού ήταν βρόμικο και δεν έκανε για τη δουλειά. Στα πιο μεγάλα σύκα έκαναν μασάζ κανονικό με το θαλασσόνερο και τα τοποθετούσαν έπειτα σε ξύλινα κιβώτια, ενώ σε όλη τη διαδικασία δινόταν ιδιαί-τερη σημασία στις συνθήκες καθαριότητας. Ο χώρος είχε απολυμανθεί από πριν, οι εργαζόμενοι φορούσαν λευκές μπλούζες, έπλεναν τα χέρια τους με πράσινο σαπούνι και τα λοιπά. Στο τέλος, στήριζαν τα σύκα σε σειρές και πάνω από την κάθε σειρά, μετά τα δαφνόφυλλα, τοποθετούσαν ειδική ζελατίνη – έτσι, αν προσβαλλόταν μία σειρά, η ασθέ-νεια δεν μεταδιδόταν στην επόμενη. Αυτή ήταν η μέθοδος που ακολουθούσε ο Αμπαρτζονιάν, και αυτήν πρότεινε τώ-ρα ο Μάρκος στους φίλους του να ακολουθήσουν και οι ίδιοι. «Έχω και κάποιες άλλες λεπτομέρειες, που τις κου-βεντιάζουμε αργότερα» τους είπε στο τέλος.

«Συμφωνώ» είπε ο Παναγιώτης, αν και δεν έμοιαζε από-λυτα πεισμένος, και όλη αυτή η ιστορία με τους Αμερικα-νούς πάντα τον εκνεύριζε. Ήταν της άποψης πως ο νόμος


29

τους παραήταν αυστηρός, αφού η ανάπτυξη μικροοργανι-σμών μέσα στο σύκο αποτελούσε φυσιολογική εξέλιξη, μια εσωτερική διεργασία του καρπού, και δεν είχε να κάνει με τους όρους υγιεινής και καθαριότητας, που οι ίδιοι τηρού-σαν σχολαστικά.

«Αν και το θέμα είναι αλλού, παιδιά, όχι στους μικροορ-γανισμούς» είπε τελικά ο Μάρκος. «Αυτό που θέλουν στην ουσία οι Αμερικάνοι είναι να εμποδίσουν την εισαγωγή των δικών μας σύκων, για να ενισχύσουν την ντόπια παραγω-γή τους, ειδικά τα σύκα της Καλιφόρνιας». Οι φίλοι του έγνεψαν καταφατικά και ο Μάρκος συνέχισε αμέσως, σε εύθυμο τόνο: «Όπως και να ’χει, η δουλειά θα γίνει, έστω και με ρίσκο. Το κέρδος είναι μεγάλο και το όφελος επι-βάλλεται να μοιραστεί ισομερώς». Οι φίλοι του γνώριζαν πόσο απλοχέρης και κιμπάρης ήταν, υποπτεύθηκαν λοιπόν πού το πήγαινε και κρεμάστηκαν από τα λόγια του. «Ξέ-ρω καλά πως η επέκταση των συσκευαστηρίων και η εκτέ-λεση των συμφωνιών θα πέσει στο κεφάλι σας. Ελάχιστα μπορώ να συνεισφέρω, και το γνωρίζετε. Όπως επίσης κα-ταλαβαίνω ότι θα ζοριστείτε πολύ, μη σας πω ότι θα βλα-στημήσετε την ώρα και τη στιγμή. Θα μου σύρετε και μπι-νελίκια, φοβάμαι, το βλέπω να ’ρχεται» είπε χαμογελώ-ντας. «Όμως τι να κάνω, κρέμομαι απ’ τα χέρια σας. Και αφού το κέρδος θα είναι μεγάλο, λογικό είναι να μην το αποκομίσω μονάχος μου. Ξέρετε πως δεν είμαι μονοφα-γάς. Γι’ αυτό αποφάσισα τον διπλασιασμό του μισθού σας και να συμφωνήσουμε επίσης και για κάποια ποσοστά στα κέρδη, θα τα συζητήσουμε άλλη ώρα με λεπτομέρειες. Και βέβαια, όλα τα έξοδα της Αποκριάς δικά μου. Από τις ρε-ντιγκότες και τα σμόκιν σας, μέχρι κέντρα διασκέδασης και χορούς. Σύμφωνοι;»

Πήγαινε ο νους των φίλων του στο οικονομικό κομμάτι,


30

αλλά όχι και μέχρις εκεί. Ενθουσιάστηκαν και άρχισαν τα αστεία, τα πειράγματα και τα γέλια, μάλιστα από τα μά-τια του Νικόλα έσταξαν κάποια δάκρυα, για την εμπιστο-σύνη και την αγάπη που τους έδειχνε ο φίλος τους – τα οποία φρόντισε να σκουπίσει με το μανίκι του, πριν γίνουν αντιληπτά.

«Λοιπόν» φώναξε με στομφώδη φωνή ο Μάρκος, «σε δυο ώρες στην είσοδο του Μπον Μαρσέ και μετά στον Μισ-ραχί στα Νηματάδικα,21 σύμφωνοι;».

Κατένευσαν οι άλλοι κι έφυγαν για τις δουλειές τους.

21 Περιοχή της Σμύρνης όπου γινόταν το εμπόριο των υφασμάτων. Υπήρ-χαν και νηματουργεία.

media.public.grmedia.public.gr/Books-PDF/9789601672427-1249520.pdfΕΡΩΤΑΣ ΣΤΊΣ ΦΛΟΓΕΣ...

Documents

Transcript of media.public.grmedia.public.gr/Books-PDF/9789601672427-1249520.pdfΕΡΩΤΑΣ ΣΤΊΣ ΦΛΟΓΕΣ...