lyk-agrou.ker.sch.grlyk-agrou.ker.sch.gr/.../lykagrou/2013B/TEXNOLOGIA_ARXAIA_E… · Web...

Β’ ΤΑΞΗ Γ.Ε.Λ. ΑΓΡΟΥ ΚΕΡΚΥΡΑΣ

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ

ΕΛΛΑΔΑ

Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012 - 2013

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Πρόλογος…........................................................................................................... 4

2. Ο μηχανισμός των Aντικυθήρων........................................................................... 5

3. Όργανα μέτρησης….............................................................................................. 11

4. Μηχανολογικές κατασκευές.................................................................................. 19

5. Τεχνολογία επικοινωνιών….................................................................................. 26

6. Τεχνολογία πολέμου.............................................................................................. 28

7. Πολιτισμός....……….............................................................................................34

8. Οικιακή τεχνολογία................................................................................................37

9. Οικοδομική τεχνολογία..........................................................................................40

10. Βιογραφίες............................................................................................................48

11. Πηγές - βιβλιογραφία……………........................................................................51

2


ΜΑΘΗΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΗΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ:

ΒΑΓΕΝΑΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ

ΜΑΡΤΙΝΟΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ

ΜΟΥΖΑΚΙΤΗΣ ΤΑΣΟΣ

ΜΟΥΖΑΚΙΤΗΣ ΘΟΔΩΡΟΣ

ΜΟΥΖΑΚΙΤΗΣ ΜΙΧΑΛΗΣ

ΣΑΛΒΑΝΟΥ ΑΝΤΖΕΛΑ

ΜΠΑΡΔΗ ΟΥΡΑΝΙΑ

ΜΙΧΑΛΑ ΙΩΑΝΝΑ

ΝΤΑΤΣΙ ΜΠΕΣΙΑΝΑ

ΚΑΛΟΥΔΗ ΑΝΤΖΕΛΑ

ΚΑΛΟΥΔΗ ΤΖΕΝΗ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣ ΣΠΥΡΟΣ

ΠΟΡΦΥΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

ΓΛΩΣΣΟΠΟΥΛΟΥ ΚΑΣΣΙΑΝΗ

ΚΟΥΤΣΟΥΚΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ

ΜΕΡΚΟΥΡΗ ΜΑΡΙΑ

ΠΡΟΒΑΤΑ ΝΕΛΛΗ

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΕΛΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ (ΠΕ 04.01)

3


1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αποτελεί για τη χώρα μας και όχι μόνο ανεκτίμητη πολιτιστική κληρονομιά. Αναμφισβήτητα, περίοπτη θέση μεταξύ των πολιτισμών με

τη σπουδαιότερη προσφορά στην ανθρωπότητα κατέχει ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Η επιστήμη, η φιλοσοφία, η εκλεπτυσμένη τέχνη και αρχιτεκτονική, η ρητορική, τα έπη, το θέατρο, η δημοκρατία καλλιεργήθηκαν παραγωγικότατα και

δημιουργικότατα σ' αυτόν τον τόπο, φτάνοντας σε δυσθεώρητα ύψη.

Μια βασικότατη πλευρά της ζωής των αρχαίων Ελλήνων, λιγότερο ίσως γνωστή από την αρχαία Ελληνική φιλοσοφία, είναι η τεχνολογία. Ένας πολιτισμός όμως δεν προσπελαύνεται χωρίς την κατανόηση βασικών κοινωνικών φαινομένων όπως η

Οικονομία και η Τεχνολογία που την στηρίζει. Φαίνεται ότι αυτή η Τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων δεν ήταν πρώτη στις προτιμήσεις των μελετών μας, ούτε και

περιέχεται στη διδασκαλία της αρχαιοελληνικής Ιστορίας στα σχολεία μας. Παρ' όλα αυτά τα επιτεύγματα ήταν λαμπρά και δείχνουν ότι κάποιοι κανόνες φυσικής,

γεωμετρίας και πολλών άλλων επιστημών δεν ήταν άγνωστοι και αποτέλεσαν τη βάση και τον οδηγό για κατασκευές που είχαν άμεση σχέση με την καθημερινότητά τους. Βασιζόμενοι σε αρχές τις οποίες οι ίδιοι ανακάλυπταν, στήριξαν εμπράκτως τις υποθέσεις τους με πολύπλοκες για την εποχή κατασκευές. Οι τομείς των επιστημών

και της τεχνολογίας κατά την αρχαιότητα στην Ελλάδα, έχουν να επιδείξουν πρωτοποριακά μοντέλα.

Οι εντυπωσιακές για την εποχή τους εφευρέσεις είχαν να κάνουν με πολεμικές επιχειρήσεις, με τη ζωή και τη δόμηση ολόκληρης της πόλης, τις καθημερινές εργασίες τους, τη διαχείριση υδάτων, τη ναυσιπλοΐα και τη ναυπηγική, για την

εξυπηρέτηση και τη διευκόλυνση του καθημερινού ανθρώπινου βίου. Το πιο λαμπρό επίτευγμα των αρχαίων Ελλήνων ήταν ο μηχανισμός των Αντικυθήρων (γνωστός και ως αστρολάβος των Αντικυθήρων ή υπολογιστής των Αντικυθήρων) που πιστεύεται ότι ήταν ένας μηχανικός υπολογιστής και όργανο αστρονομικών παρατηρήσεων, που

παρουσιάζει ομοιότητες με πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό.

Οι αρχαίοι Έλληνες εφευρέτες με τις πρωτόγνωρες ιδέες, οι επιστήμονες με τις ανατρεπτικές αντιλήψεις, οι τεχνίτες που πειραματίζονταν διαρκώς, κατάφεραν να

οργανώσουν έναν κόσμο γεμάτο νεωτερισμούς. Οι σημαντικότεροι Έλληνες εφευρέτες ήταν ο Αρχιμηδης, ο οποίος ήταν ένας από τους μεγαλύτερους

μαθηματικούς, φυσικούς και μηχανικούς της αρχαιότητας, ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς , ο οποίος έγινε ο προάγγελος των σημερινών ψηφιακών ρομποτικών και ο Κτησίβιος, ο

οποίος και ίδρυσε την Αλεξανδρινή σχολή.

4


2. ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων (γνωστός και ως αστρολάβος των Αντικυθήρων ή υπολογιστής των Αντικυθήρων) είναι ο αρχαιότερος, πολυσύνθετος αστρονομικός

φορητός υπολογιστής, με τον οποίον προσδιορίζονταν οι θέσεις του Ήλιου, της Σελήνης και, πιθανότατα, των πέντε γνωστών κατά την αρχαιότητα πλανητών του

Ερμή, της Αφροδίτης, του Άρη, του Δία και του Κρόνου. Επίσης, χρησιμοποιούνταν για την πρόβλεψη των εκλείψεων του Ήλιου και της Σελήνης βασιζόμενος στον βαβυλωνιακό κύκλο του Σάρου, για την τήρηση ενός πολυετούς ημερολογίου με

μεγάλη ακρίβεια, καθώς και για τον προσδιορισμό του χρόνου τέλεσης των Πανελλήνιων Αγώνων που πραγματοποιούνταν στην Ολυμπία, στους Δελφούς, στη

Νεμέα, στην Ισθμία και στη Δωδώνη. Τα καντράν του απεικόνιζαν επίσης τουλάχιστον δύο ημερολόγια, ένα ελληνικό βασισμένο στον Μετωνικό κύκλο και ένα

αιγυπτιακό, που ήταν και το κοινό "επιστημονικό" ημερολόγιο της ελληνιστικής εποχής.

Ανακαλύφθηκε από Σύμιους σφουγγαράδες σε ναυάγιο ανοικτά του Ελληνικού νησιού Αντικύθηρα μεταξύ των Κυθήρων και της Κρήτης. Με βάση τη μορφή των

ελληνικών επιγραφών που φέρει χρονολογείται μεταξύ του 150 π.Χ. και του 100 π.Χ., αρκετά πριν από την ημερομηνία του ναυαγίου, το οποίο ενδέχεται να συνέβη

ανἀμεσα στο 87 π.Χ. και 63 π.Χ.. Θα μπορούσε να ήταν κατασκευασμένο μέχρι μισόν αιώνα πριν το ναυάγιο. Το ναυάγιο ανακαλύφθηκε το 1900 σε βάθος περίπου

40 με 64 μέτρων και πολλοί θησαυροί, αγάλματα και άλλα αντικείμενα, ανασύρθηκαν από Συμιακούς σφουγγαράδες και βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό

Μουσείο στην Αθήνα.

5


Κατασκευή

Τo 1902 τα εμφανή γρανάζια του παράξενου χάλκινου ευρήματος τραβούν την προσοχή του Βαλέριου Στάη, αρχαιολόγου του μουσείου της Αθήνας, ο οποίος

αντιλαμβάνεται ότι πρόκειται για κάτι αξιοσημείωτο.

Ο μηχανισμός αυτός είναι η αρχαιότερη σωζόμενη διάταξη με γρανάζια. Είναι φτιαγμένος από μπρούντζο σε ένα ξύλινο πλαίσιο και έχει προβληματίσει και συναρπάσει πολλούς ιστορικούς της επιστήμης και της τεχνολογίας αφότου

ανακαλύφθηκε. Περιελάμβανε τουλάχιστον 30 οδοντωτούς τροχούς καθώς επίσης κλίμακες, άξονες και δείκτες. Οι ελληνικές, αστρονομικού περιεχομένου επιγραφές

στην επιφάνεια του Μηχανισμού αναφέρονται σε αστρονομικούς και ημερολογιακούς υπολογισμούς, ενώ οι επιγραφές στις μεταλλικές πλάκες, που τον προστάτευαν,

αφορούν στις οδηγίες χρήσεις του οργάνου. Σήμερα, σώζονται 7 μεγάλα θραύσματα και 75 μικρότερα σπαράγματα. Η ακριβής θέση τους και η αρχική δομή του

Μηχανισμού αποτελεί αντικείμενο συνεχούς έρευνας.

Η συλλογική προσπάθεια των ερευνητών υποδεικνύει ότι ο Μηχανισμός αποτελεί τη μηχανιστική υλοποίηση της θεωρίας του Ιππάρχου ο οποίος με την εν λόγω θεωρία εξηγούσε τις περιοδικές ανωμαλίες στην κίνηση της Σελήνης με βάση την ελλειπτική τροχιά της. Το γεγονός ότι ο Ιππαρχος έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Ρόδο, η οποία φημιζόταν για την τεχνολογική υπεροχή της, ενισχύει την άποψη ότι

εκεί ο Ίππαρχος μπόρεσε να δημιουργήσει ένα μηχάνημα εξαιρετικής πολυπλοκότητας.

6


Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, ο Ίππαρχος θα πρέπει να μετείχε των αστρονομικών γνώσεων των Βαβυλωνίων, αφού αυτές απετέλεσαν τη βάση για τη δημιουργία του

Μηχανισμού. Οι ενδείξεις αυτές ήταν ότι η σπείρα έχει 235 υποδιαιρέσεις. Σε μία από τις εικόνες θραυσμάτων που είχαν ληφθεί κατά τη συλλογή στοιχείων υπήρξε

εξαιρετικά διαφωτιστική. Κατέδειξε αφενός ότι τα καντράν δεν έφεραν ομόκεντρους κύκλους αλλά σπείρες και αφετέρου ότι το πάνω καντράν στην οπίσθια όψη του

Μηχανισμού σχετιζόταν με τον Μετωνικό κύκλο των Βαβυλωνίων. Ο Μετωνικός κύκλος προκύπτει από τη στενή ισοτιμία 19 ετών με 235 σεληνιακούς μήνες (ένας σεληνιακός ή συνοδικός μήνας είναι το διάστημα μεταξύ δύο ομοίων φάσεων της Σελήνης). Ο κύκλος αυτός αντιπροσωπεύει την επιστροφή της Σελήνης στην ίδια

φάση και στην ίδια ημερομηνία του έτους. Με το κλείσιμο του κύκλου, ο Ήλιος, η Σελήνη και η Γη επιστρέφουν στους ίδιους περίπου σχετικούς προσανατολισμούς.

Τόσο ο αριθμός των υποδιαιρέσεων όσο και η ανάγνωση των συμβόλων («Σ» για τη Σελήνη και «Η» για τον Ήλιο) που εντοπίστηκαν μεταξύ των καντράν

καταδεικνύουν ότι αυτό αποτελεί αναπαράσταση του κύκλου του Σάρου, ο οποίος προβλέπει εκλείψεις, π.χ αν μια ηλιακή ή σεληνιακή έκλειψη συμβεί σήμερα, μια

παρόμοια θα συμβεί έπειτα από 223 σεληνιακούς μήνες. Έτσι από τις παρελθούσες εκλείψεις μπορούν να προβλεφθούν οι επόμενες. Αξίζει να σημειωθεί ότι επειδή ο

αριθμός των ημερών στον κύκλο του Σάρου δεν είναι ακέραιος, οι σεληνιακές εκλείψεις είναι μετατοπισμένες κατά οκτώ ώρες και οι ηλιακές (οι οποίες γίνονται

ορατές από συγκεκριμένα γεωγραφικά πλάτη) μετατοπίζονται κατά 120 μοίρες. Ακριβείς επαναλήψεις σεληνιακών εκλείψεων λαμβάνουν χώρα έπειτα από τρεις κύκλους του Σάρου (όταν οι οκτάωρες μετατοπίσεις συμπληρώσουν ένα 24ωρο), πράγμα το οποίο περιγράφεται από τον κύκλο του Εξελιγμού, διάρκειας 54 ετών.

Στον Μηχανισμό ο κύκλος του Εξελιγμού αντιπροσωπεύεται από ένα μικρότερο καντράν στο εσωτερικό τού κάτω μεγάλου καντράν της οπίσθιας όψης. Αλλά και το πάνω μεγάλο καντράν της ίδιας όψης φέρει ένα μικρότερο στο εσωτερικό του: αυτό

αντιπροσωπεύει τον Καλλιππικό, κύκλος ο οποίος διαρκεί 76 χρόνια και είναι τέσσερις Μετωνικοί κύκλοι μείον μία ημέρα. (Έτσι αυξάνεται η ακρίβεια με την

οποία αντιστοιχίζονται ένα ηλιακό έτος με πλήρεις σεληνιακούς μήνες). Όσο για το καντράν της πρόσθιας όψης, αυτό εκτός από το κλασικό ημερολόγιο των 365 ημερών (με δυνατότητα ρύθμισης για δίσεκτα έτη) έδειχνε πιθανότατα τις σχετικές θέσεις των πλανητών (έχουν εντοπισθεί μόνο ο Ήλιος, η Σελήνη και η Αφροδίτη προς το παρόν).

Οι ενδείξεις στα καντράν διαβάζονταν μετακινώντας τη βελόνα στις σπείρες.

Από τις πρόσφατες έρευνες καταρρίφθηκε η θεωρία ότι εμπεριέχει ένα διαφορικό γρανάζι, όμως ο ανακαλυφθείς μηχανισμός της κίνησης της Σελήνης είναι ακόμα πιο

εντυπωσιακός, καθότι δίνει τη δυνατότητα μεταβλητής γωνιακής ταχύτητας στον άξονα που κινεί τη Σελήνη, σύμφωνα με το δεύτερο νόμο του Κέπλερ.

7


Μελέτη και αποκρυπτογράφηση του μηχανισμού

H ερευνητική ομάδα αποτελείται από τον αστρονόμο Mike Edmunds, τον μαθηματικό Tony Freeth του Πανεπιστημίου του Κάρντιφ, τον αστρονόμο Ιωάννη

Σειραδάκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, τον αστρονόμο Ξενοφώντα Μουσά, τον φυσικό, ειδικευμένο στην ανάλυση ιστορικών αντικειμένων, Ιωάννη Μπιτσάκη του Πανεπιστημίου Αθηνών, την αρχαιολόγο-μουσειολόγο Μαίρη

Ζαφειροπούλου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και τον φιλόλογο και παλαιογράφο Αγαμέμνονα Τσελίκα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής

Τραπέζης. Το παζλ που έπρεπε να λύσουν οι μελετητές του μηχανισμού περιελάμβανε 82 θραύσματα. Από αυτά έπρεπε να εξαχθούν συμπεράσματα και για

εκείνα που χάθηκαν. Η σύγχρονη έρευνα υποστηρίζεται από την τελευταία τεχνολογία με τη βοήθεια μεγάλων εταιρειών, με πρωτοποριακά προγράμματα

ψηφιακής απεικόνισης και έναν ειδικό τομογράφο, ο οποίος κατασκευάστηκε ειδικά για την έρευνα του μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Αν ο μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι πράγματι αυτό που πιστεύουν οι ερευνητές ότι είναι, τότε ίσως υπάρξουν υποθέσεις ότι αυτός είναι βασισμένος στην

ηλιοκεντρική θέαση για το ηλιακό σύστημα, μια θέση αρκετά ασυνήθιστη, δεδομένου του γεγονότος ότι κατά την αρχαία εποχή οι περισσότεροι Έλληνες δέχονταν τη θέση του Αριστοτέλη, ότι το σύμπαν περιστρέφεται γύρω από τη Γη. Το 1973 ή το 1974

ο καθηγητής Ντέρεκ ντε Σόλλα Πράις, φυσικός και ιστορικός της επιστήμης που εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο του Γέηλ, υποστήριξε ότι η συσκευή αυτή θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί από τη Σχολή του Απολλωνίου στη Ρόδο. Τα συμπεράσματά

του δεν έγιναν αποδεκτά από τους ειδικούς της εποχής, οι οποίοι πίστευαν ότι οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν το θεωρητικό υπόβαθρο αλλά όχι και την απαιτούμενη

πρακτική τεχνολογία για μια τέτοια κατασκευή.

Η ομάδα προκειμένου να επιτελέσει το έργο της χρησιμοποίησε υπερσύγχρονα μέσα. Ο τομογράφος Blade Runner της εταιρείας Χ-Tek αναπτύχθηκε ειδικά για τη συγκεκριμένη μελέτη και χρησιμοποιήθηκε στη λήψη εικόνων που επιτρέπουν την ανάγνωση των επιγραφών αλλά και τη συλλογή δεδομένων για την εσωτερική δομή του Μηχανισμού, ενώ το σύστημα ψηφιακής απεικόνισης ΡΤΜ Dome της Hewlett-Packard προσαρμόστηκε έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η «επανεμφάνιση» σχεδόν σβησμένων κειμένων και στοιχείων της επιφάνειας του Μηχανισμού που δεν είναι

ευδιάκριτα ακόμη και με τα καλύτερα συστήματα συμβατικής και ψηφιακής φωτογράφισης. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαίωσαν ότι ο μηχανισμός φέρει 30 οδοντωτούς τροχούς οι οποίοι περιστρέφονται γύρω από 10 άξονες. Η λειτουργία

του μηχανισμού κατέληγε σε τουλάχιστον 5 καντράν, με έναν ή περισσότερους δείκτες για το καθένα. Με τη βοήθεια του τομογράφου έχουν διαβαστεί αρκετές από

τις επιγραφές που υπήρχαν στις πλάκες και στους περιστρεφόμενους δίσκους, οι οποίες εμπεριέχουν αστρονομικούς και μηχανικούς όρους, και έχουν χαρακτηριστεί

από τους ειδικούς ως ένα είδος "εγχειριδίου χρήσης" του οργάνου.

8


Οι ερευνητές επαλήθευσαν τη λειτουργία του Μηχανισμού χρησιμοποιώντας λογισμικά τα οποία αναπτύχθηκαν για τη σύγκριση αλληλουχιών DNA. Ετσι

μπόρεσαν να αντιστοιχίσουν ακριβώς τις εκλείψεις στο καντράν του κύκλου του Σάρου με εκείνες που από τα δεδομένα της NASA γνώριζαν ότι έλαβαν χώρα από το

400 π.Χ. ως το 1 π.Χ.

Ο Μηχανισμός αποτελεί μαρτυρία για την αστρονομική, μαθηματική και μηχανική ιδιοφυΐα των αρχαίων Ελλήνων στα μέσα του 2ου αι. π.Χ.

Για την ικανότητα κατασκευής πολύπλοκων μηχανισμών από γρανάζια, έχουμε πολύ λίγες πληροφορίες, γιατί ουσιαστικά σαφή αναφορά στους οδοντωτούς τροχούς

έχουμε για πρώτη φορά από τον αλεξανδρινό μηχανικό Ήρωνα. Όμως υπάρχουν ενδείξεις που υποδεικνύουν τον Αρχιμήδη ή και τον Κτησίβιο ως πιθανούς εφευρέτες του οδοντωτού τροχού.Ο Αρχιμήδης είναι γνωστός για τις πολύπλοκες κατασκευές

του που αναπαριστούσαν τις κινήσεις των άστρων και των πλανητών στο στερέωμα, έχουμε όμως πληροφορίες μόνο για το τι λειτουργίες εκτελούσαν και όχι για το πως τις εκτελούσαν. Πιθανότατα όμως ο τρόπος λειτουργίας τους να ήταν παρόμοιος με

του μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Ανακαλύφθηκε ένα κείμενο που ίσως βοηθήσει να απαντηθούν ερωτήματα όπως για ποιό σκοπό είχε κατασκευαστεί ο μηχανισμός και αν ήταν για να υπολογίζει

ημερολόγια. «Μέρος του κειμένου στο μηχανισμό, που ξεπερνά τους χίλιους χαρακτήρες, έχει ήδη αποκρυπτογραφηθεί. Έχουμε ανακτήσει ήδη το 95% του

κειμένου», λέει ο φυσικός Γιάννης Μπιτσάκης, μέλος της ομάδας έρευνας. Σύμφωνα με τον Γιάννη Μπιτσάκη, η πρόκληση είναι να «τοποθετηθεί ο μηχανισμός στο

επιστημονικό πλαίσιο, μια που ουσιαστικά έρχεται από το πουθενά... και πετιέται στα μούτρα της ισχύουσας θεωρίας, η οποία υποστηρίζει ότι οι Αρχαίοι Έλληνες δεν

είχαν γνώση εφαρμοσμένης τεχνολογίας». Ο Edmunds συμφώνησε λέγοντας: «Πιστεύω ότι είναι μια μεγάλη δοκιμασία για την κουλτούρα των Ελλήνων και για το

πόσο ήταν αυτοί προηγμένοι, πριν από την εισβολή των Ρωμαίων».

9


Τελείωσε λοιπόν; Τα γνωρίζουμε όλα για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων; «Οχι» απαντούν οι ερευνητές και προσθέτουν ότι υπάρχουν ακόμη πολλά σκοτεινά σημεία για διελεύκανση, τόσο για τον ίδιο τον Μηχανισμό όσο και για το πώς η ύπαρξή του

αλλάζει τη θεώρησή μας για την τεχνολογική πρόοδο των ελληνιστικών χρόνων.

10


3. ΟΡΓΑΝΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ

Υδραυλικό ρολόι Κτησιβίου

Το υδραυλικό ρολόι του Κτησιβίου κατασκευάστηκε τον 3ο αι. π.Χ. και αποτελείται από συνδυασμό δοχείων, εφοδιασμένων με ρυθμιζόμενους ελεγκτές ροής ύδατος,

έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η επιθυμητή ανύψωση του πλωτήρα στο τελευταίο δοχείο. Ο πλωτήρας φέρει δέκτη, ο οποίος υποδεικνύει την ακριβή ώρα πάνω σε

περιστρεφόμενο τύμπανο. Το τύμπανο αλλάζει θέση ανάλογα με την ημερομηνία, ώστε να εξασφαλίζεται η ακριβής διαίρεση των δώδεκα ημερήσιων ωρών, που

μετρούσαν την εποχή εκείνη. Αυτό το ρολόι ήταν ένας τρόπος για τους γιατρούς να μετρούν το σφυγμό του ανθρώπου. Χρησιμοποιήθηκε επίσης σε δικαστήρια για την

οριοθέτηση του χρόνου στις ομιλίες, όπου ένα άτομο ήταν ελεύθερο να μιλήσει μέχρις ότου ο σωλήνας αδειάσει.

11


Ηλιακό ρολόι των Φιλίππων

Το συγκεκριμένο μηχάνημα, το οποίο χρονολογείται περίπου στο 250-350 π.Χ., θεωρείται ένα εύρημα μοναδικό σε αξία, καθώς είναι ένα από τα ελάχιστα φορητά

ηλιακά ρολόγια της αρχαιότητας.

Το ηλιακό ρολόι από τους Φιλίππους αποτελείται από τρεις χάλκινους δακτυλίους. Ο εξωτερικός δακτύλιος έχει εξωτερική διάμετρο 72,5mm και εσωτερική 64,9mm, και φέρει διαμετρικά δύο κρίκους για την ανάρτηση. Ο μεσαίος δακτύλιος αποτελείται από δύο χωριστούς ημιδακτύλιους. Κάθε ημιδακτύλιος συγκρατείται από άξονα, ο οποίος αποτελεί ενιαία κατασκευή με το στέλεχος, στο οποίο περνά ο κρίκος. Οι

άξονες και μαζί οι ημιδακτύλιοι έχουν δυνατότητα περιστροφής κατά 360o. Για να τεθεί το όργανο σε λειτουργία πρέπει να προσανατολιστεί πρώτα ο εξωτερικός δακτύλιος σε κάθετη θέση με το μεσημβρινό επίπεδο, ώστε να πάρει τη θέση

ανατολής-δύσης. Μετά, ο εσωτερικός δακτύλιος, με την οπτομετρική οπή, τοποθετείται στο μήνα που διανύεται. Η φωτεινή κηλίδα δείχνει την ώρα πάνω στην

άντυγα πριν ή μετά τη μεσουράνηση. Η μέτρηση του ύψους του ηλίου κατά τη μεσουράνησή του την ημέρα της ισημερίας δίνει το συμπλήρωμα του γεωγραφικού

12


πλάτους. Το όργανο προσδιορίζει επίσης το αζιμούθιο και το ύψος του ήλιου ή κάποιου άλλου αστέρα.

Υδραυλικό ρολόι Αρχιμήδη

Το ρολόι που ο Αρχιμήδης επινόησε χρησιμοποίησε την ελεύθερη πτώση του νερού για να κινήσει τους δείκτες που έδειχναν τον χρόνο. Χρησίμευε για τη μέτρηση των

ωρών και την ημέρα και τη νύχτα και η απόκλισή του ως προς τη μέτρηση μπορούσε να είναι δύο λεπτά μπρος ή πίσω. Η αλλαγή στη στάθμη ύδατος μετράει το πέρασμα του χρόνου, και έχει σχέση με ένα έξυπνο σύστημα που ρύθμιζε το ποσοστό αλλαγής της ροής του νερού, σύμφωνα με την εποχή. Το ωρολόγιο είχε τέσσερα μέτρα ύψος, ειδοποιούσε για την αλλαγή της ώρας, χρησιμοποιούσε το νερό ως ελατήριο και είχε διάφορες διακοσμήσεις. Λειτουργούσε ως εξής: υπήρχε μια σταθερή πηγή με νερό (μπορούσε να είναι το υδραγωγείο ή μια απλή βρύση) από όπου έτρεχε νερό σε μια

κλεψύδρα, η στάθμη του οποίου έπρεπε να είναι συνέχεια στο ίδιο επίπεδο. Γι' αυτό, το νερό έτρεχε με μεγαλύτερη ταχύτητα από τη σταθερή πηγή ύδατος ενώ με

μικρότερη ταχύτητα από την οπή που είχε στο κάτω μέρος η κλεψύδρα. Επίσης, για να αποφεύγεται η υπερχείλιση υπήρχε και στο πάνω μέρος της κλεψύδρας μια οπή. Η οπή του κάτω μέρους έπρεπε να έχει πάντα το ίδιο μέγεθος και να μην αλλάζει λόγω σκουριάς ή σκουπιδιών και γι' αυτό ήταν κατασκευασμένη μέσα σε χρυσό ή πετράδι για να είναι ανθεκτική. Από την οπή αυτή στο κάτω μέρος της κλεψύδρας, το νερό

έτρεχε με σταθερή ταχύτητα σε ένα άλλο δοχείο. Στις πλευρές του υπήρχε σχεδιασμένη μια κλίμακα και μετρώντας το νερό με βάση την κλίμακα αυτή,

μπορούσε να υπολογιστεί η ώρα.

13


Ηλιακό ρολόι του Απολλώνιου

Το 220 π.Χ, ο Απολλώνιος ο Περγαίος, τον οποίο ονόμασαν «Μέγα Γεωμέτρη», κατασκεύασε το πρώτο ηλιακό ρολόι. Τα ηλιακά ρολόγια ήταν τοπικής χρήσεως σ’ αντίθεση με τα μεταφερόμενα ηλιακά ρολόγια, που αποτέλεσαν εξέλιξή τους και χρησίμευσαν επί πλέον είτε ως αστρονομικά όργανα είτε ως ναυτικά. Τα ρολόγια αυτά είναι η πιο διαδεδομένη ομάδα μηχανισμών και οργάνων της ελληνιστικής

περιόδου, αρχιτεκτονικά ευρήματα μοναδικά στο είδος τους παρά τη στατική μορφή τους. Αυτά ήταν κατασκευασμένα ως εξής: είχαν ένα γνώμονα, η σκιά του οποίου

έπεφτε πάνω σε εγχάρακτες ενδείξεις, οι οποίες ονομάζονταν «ανάλημμα». Αυτό είχε δύο καμπύλες. Αυτή που ήταν πιο κοντά στο γνώμονα αντιπροσώπευε την άκρη της

σκιάς κατά το θερινό ηλιοστάσιο και το μήκος της ήταν μικρό. Η άλλη καμπύλη ήταν πιο μακριά και αντιπροσώπευε την σκιά κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο. Ανάμεσα στις δύο καμπύλες υπήρχε μια ευθεία που αντιπροσώπευε τη διαδρομή της σκιάς κατά τις

ισημερίες και προσδιόριζε από τα ανατολικά προς τα δυτικά την κατεύθυνση. Γραμμές ένωναν τις καμπύλες και σχημάτιζαν έντεκα ευθύγραμμα τμήματα,τα οποία επέτρεπαν την ανάγνωση της ώρας. Το κεντρικό τμήμα, στο οποίο έπεφτε η σκιά το

μεσημέρι, προσδιόριζε τη διεύθυνση Βορρά-Νότου.

14


Κλεψύδρα

Πρώτο όργανο μέτρησης του χρόνου ήταν η κλεψύδρα. Είναι ένα δοχείο με λεπτό ψηλό λαιμό και τρύπες στον πυθμένα. Κρατώντας κανείς κλειστό το πάνω στόμιο με τον αντίχειρα και βυθίζοντας το δοχείο στο νερό θα μπορούσε να συγκρατήσει μια

ποσότητα νερού χωρίς να γίνει αντιληπτός, θα μπορούσε δηλαδή να «κλέψει ύδωρ». Ο έλεγχος της ροής του νερού γινόταν με τον αντίχειρα.

Γρήγορα η κλεψύδρα έγινε το βασικό όργανο μέτρησης του χρόνου. Αρχικά για οικιακή χρήση. Στη συνέχεια για δημόσια χρήση στα δικαστήρια ή την εκκλησία του δήμου, για τη μέτρηση του χρόνου των αγορεύσεων. Ο έλεγχος της ροής γινόταν πάλι

μέσω ενός ανθρώπου. «Ο εφ’ ύδωρ» ήταν ο δούλος που δεχόταν την εντολή. Η μόνιμη φραγή της κλεψύδρας γινόταν με κωνικό ξυλόκαρφο.

Άλλη χρήση της κλεψύδρας ήταν η αγροτική, για τον έλεγχο του χρόνου ποτίσματος των αγροτικών εκτάσεων. O δούλος δεχόταν και εδώ την εντολή να ανοίγει ή να κλείνει τις θυρίδες των φρεατίων. Ενδιαφέρουσα ήταν η χρήση της

κλεψύδρας για στρατιωτικούς σκοπούς και ιδιαίτερα για τη μέτρηση του χρόνου που φύλαγαν τη νύχτα οι φύλακες.

Η κλεψύδρα ως όργανο μέτρησης του χρόνου είχε από τεχνική άποψη δύο βασικές αδυναμίες, που έπρεπε να ξεπεραστούν. Πρώτον, ο έλεγχος της λειτουργίας της γινόταν από άνθρωπο και όχι αυτόματα και δεύτερον, η ροή του νερού δεν ήταν

σταθερή, αλλά εξαρτιόταν από τη στάθμη του νερού που υπήρχε μέσα στην κλεψύδρα.

15


Νυκτερινό ωρολόγιο του Κτησιβίου

Το συγκεκριμένο μηχάνημα, το οποίο είχε σχήμα κλεψύδρας, λειτουργούσε στην αρχαιότητα ως ξυπνητήρι. Εφευρέτης του ήταν ο Κτησίβιος, περίπου το 308-246 π.Χ.

Νερό ρέει με σταθερή ροή από ακροφύσιο μέσα σε μεγάλο δοχείο και ανυψώνει πλωτήρα. Στον πλωτήρα είναι προσαρμοσμένος κανόνας και πάνω σε αυτόν

αγαλματίδιο που λειτουργεί ως δείκτης και δείχνει τις ώρες πάνω σε μία κατακόρυφη παραστάδα , η κλίμακα της οποίας μεταβάλλεται με προσθήκη ή αφαίρεση

«παρεμβλημάτων», ανάλογα με τις αυξομειώσεις της διάρκειας των ωρών. Στον κανόνα είναι επίσης προσαρμοσμένος οδοντωτός τροχός που κινεί ένα κατακόρυφο τύμπανο, με χαράξεις κάθετες για τους μήνες και εγκάρσιες -όχι όμως παράλληλες- για τις ώρες, έτσι ώστε να συνυπολογίζεται η μεταβολή της διάρκειας των ωρών ανά μήνα. Στον οδοντωτό τροχό είναι επίσης συνδεμένα άλλα τύμπανα και μηχανισμοί

που προκαλούν διάφορες πολύπλοκες κινήσεις, τα λεγόμενα «πάρεργα».

Όλος αυτός ο σύνθετος μηχανισμός του ωρολογίου δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει με ακρίβεια, αν δεν είχε εξασφαλίσει την αρχική «σταθερή ροή» του νερού από το

ακροφύσιο. Αυτή η σταθερή ροή μπορούσε να επιτευχθεί μέσω του ελέγχου στάθμης του νερού στο αρχικό δοχείο παροχής.

16


Αραιόμετρο

Είναι όργανο που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση της πυκνότητας και της περιεκτικότητας υγρών. Αποτελείται συνήθως από ένα κλειστό γυάλινο σωλήνα, που το επάνω άκρο του είναι επίμηκες και έχει μία κλίμακα. Στο κάτω μέρος ο σωλήνας

γίνεται πλατύτερος και περιέχει ορισμένη ποσότητα από σκάγια ή υδράργυρο, για την αύξηση του βάρους του οργάνου. Αν περιέχει υδράργυρο το αραιόμετρο είναι δυνατό να μετασχηματιστεί κατάλληλα, ώστε εκτός από την πυκνότητα του υγρού, να δίνει και τη θερμοκρασία του. Η λειτουργία της συσκευής αυτής βασίζεται στην αρχή του

Αρχιμήδη, όπου ένα σώμα που βυθίζεται μέσα σε υγρό φέρεται να επιπολάζει (να ισορροπεί) μέχρι του σημείου που το βάρος του εντοπιζομένου υγρού να ισούται με

το βάρος αυτού του σώματος (εν προκειμένω του οργάνου).

Αστρολάβος

Ο αστρολάβος είναι ένα ιστορικό αστρονομικό όργανο το οποίο χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί και οι αστρονόμοι για την ναυσιπλοΐα και την παρατήρηση του Ήλιου και των αστεριών από τον 2ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 18ο αιώνα μ.Χ. Χρησιμοποιώντας τον

αστρολάβο προέβλεπαν τις θέσεις του ήλιου, της σελήνης, των πλανητών και των άστρων. Με τη βοήθεια του αστρολάβου είναι δυνατό να βρεθεί η ώρα αν είναι

γνωστό το γεωγραφικό μήκος και πλάτος ή αντίστροφα.

Η εφεύρεσή του αποδίδεται στον Έλληνα Ίππαρχο τον 2ο αι. π.Χ. και αρχικά είχε σχήμα σφαίρας (αστρολάβος Ίππαρχου). Αργότερα, τον 8ο με 10ο αι., ο αστρολάβος

έλαβε σχεδόν επίπεδη μορφή από τους Άραβες οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν περισσότερο για τον καθορισμό του ύψους των αστέρων και ιδίως του Ήλιου και της

Σελήνης.

Ο σφαιρικός αστρολάβος αποτελείται από πέντε μεταλλικές στεφάνες σε μορφή δακτυλίων κατά την ακόλουθη διάταξη: μία εξωτερική οριζόντια η οποία εφάπτεται εσωτερικά με δύο άλλες κάθετες μεταξύ τους στεφάνες που συνδέονται μόνιμα. Οι

δύο αυτές μόνιμες φέρουν επιπρόσθετα άλλες δύο ομόκεντρες κινητές στεφάνες που συνδέονται κατά διαφορετικό άξονα μεταξύ τους. Οι δύο μόνιμα σταθερές στεφάνες

ονομάζονταν η μεν μία «κάθετος κύκλος» η δε άλλη «εκλειπτικός κύκλος».

17


Οδόμετρο

Ή αλλιώς δρομόμετρο. Είναι μια συσκευή που μετρά την απόσταση που διάνυσε ένα κινούμενο όχημα. Το μυστικό του μηχανήματος αυτού ήταν οι οδοντωτοί

τροχοί. Ένας οδοντωτός τροχός είναι συνδεδεμένος με άλλο οδοντωτό τροχό και αυτός με άλλο και ο ένας μεταδίδει στον άλλο την κίνηση του. Ο τελευταίος

τροχός είναι συνδεδεμένος με ένα δείκτη, η μετακίνηση του οποίου μετρά την απόσταση που διανύθηκε. Αν ο πρώτος οδοντωτός τροχός είναι συνδεδεμένος με

τον τροχό της άμαξας, τότε μαζί με την άμαξα κινούνται διαδοχικά και οι υπόλοιποι οδοντωτοί τροχοί καθώς και ο δείκτης, που ανάλογα με την κίνηση των

τροχών μετακινείται και καταγράφει την απόσταση που διάνυσε το όχημα. Οι τρεις δίσκοι στο πάνω μέρος του οδόμετρου καταγράφουν σε μονάδες μήκους την

διανυθείσα απόσταση. Η κατασκευή ήταν αυτόνομη και μπορούσε να προσαρμοστεί σε κάθε τροχοφόρο όχημα. Η μέτρηση των αποστάσεων ήταν πολύ

εύκολη και μπορούμε να πούμε και πολύ ακριβής. Δημιουργός του ήταν ο Αρχιμήδης.

18


4. ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

Αιολόσφαιρα

Ο περιστροφικός ατμοστρόβιλος που εφεύρε o Ήρωνας έμεινε γνωστός στην ιστορία ως Αιολόσφαιρα ή Αιόλου πύλη. Η αιολόσφαιρα αποτελούταν από ένα κλειστό

στρογγυλό δοχείο (σαν σφαίρα) που εδράζονταν σε μια δεξαμενή γεμάτη νερό. Κάτω από τη δεξαμενή άναβαν φωτιά, το νερό έβραζε, δημιουργούνταν ατμός ο οποίος

μέσω σωλήνων οδηγούνταν στη σφαίρα. Εκεί εξέρχονταν από δύο σωλήνες τοποθετημένες αντιδιαμετρικά και με αντίθετη φορά. Η δύναμη από την έξοδο του

ατμού συνδυασμένη με την κατάλληλη έδραση της σφαίρας την έκαναν να περιστρέφεται με ταχύτητα ανάλογη του βρασμού του νερού. Ήταν ο πρόδρομος της ατμομηχανής, που µε την προσθήκη µίας τροχαλίας θα μπορούσε να είχε οδηγήσει κατά την Ελληνιστική εποχή (αν δεν ανακοπτόταν από τη Ρωμαϊκή κατάκτηση) στη

Βιομηχανική επανάσταση, µε απρόβλεπτες συνέπειες για την ανθρωπότητα.

19


Αντλία του Κτησιβίου

Το συγκεκριμένο μηχάνημα του Κτησιβίου, το οποίο χρονολογείται το 285 - 222 π.Χ., είναι μία από τις σημαντικότερες εφευρέσεις όσον αφορά στην άντληση του

νερού.

Αποτελείται από δύο όμοιους κυλίνδρους που φέρουν έμβολα, τα οποία με τη βοήθεια μοχλού κινούνται παλινδρομικά και σε αντίθετη κατεύθυνση. Η κίνηση αυτή δημιουργεί κενά αέρος και αναρρόφηση του νερού. Τα ανοίγματα φράσσονται με κατάλληλες βαλβίδες έτσι ώστε το νερό που αναρροφείται να εξωθείται στη συνέχεια προς την έξοδο που βρίσκεται ψηλότερα από την επιφάνεια της άντλησης. Η παροχή της εμβολοφόρου αντλίας είναι 1,0 κ.μ. νερού την ώρα και έχει απόδοση περίπου 80%.

20


Ανυψωτική μηχανή του Ήρωνος (δίκολος)

Η συγκεκριμένη μηχανή χρησίμευε στην ανύψωση/μεταφορά υλικών κατασκευής. Αποτελούνταν από δύο μεγάλες (ελαφρά κεκλιμένες από την κατακόρυφο) δοκούς

και μια οριζόντια σε σχήμα Π. Η ανύψωση επιτυγχανόταν με τη χρήση ενός «πεντάσπαστου» με τρεις «τροχίλους» στην (πάνω) σταθερή «τροχαλία» και δύο

στην (κάτω) ελεύθερη. Η μηχανή τοποθετούνταν συνήθως πάνω σε κατρακύλια για οριζόντια μετακίνησή της. Η ελκτική δύναμη του σχοινιού ανύψωσης του φορτίου

προερχόταν από ζώα ή ένα ισχυρό χειροκίνητο βαρούλκο εδάφους.

Ανυψωτικός μηχανισμός νερού

Ο μηχανισμός αυτός, ο οποίος χρονολογείται περίπου το 300 π.Χ., βρέθηκε στην περιοχή Περαχώρα της Κορίνθου.

21


Αποτελείται από ξύλινη σταθερή βάση πάνω από υδατοδεξαμενή, εφοδιασμένη με περιστρεφόμενο τροχό που φέρει δοχεία στην περιφέρειά του. Επιπλέον, συνδέεται με

σύστημα μετάδοσης της κίνησης, έτσι ώστε η κίνηση των ζώων στο οριζόντιο επίπεδο να θέτει σε κίνηση τον κατακόρυφο τροχό.

Κινητό αυτόματο του Ήρωνος

Το συγκεκριμένο μηχάνημα του Ήρωνα του Αλεξανδρινού, θεωρείται ως ο πρόδρομος τών σημερινών ρομπότ. Την κινητήρια ενέργεια προκαλεί η πτώση ενός

βάρους, συνδεδεμένου με τον κινητήριο τροχό μέσω νημάτων με τη βοήθεια τροχαλιών. Η ταχύτητα πτώσης του βάρους καθορίζεται από την ελεγχόμενη

ταχύτητα ροής του υλικού που το συγκρατεί. Ο προγραμματισμός των κινήσεων, τόσο του ίδιου του αυτόματου, όσο και των ειδώλων του, γίνεται με δεξιόστροφες ή

αριστερόστροφες περιελίξεις.

22


Έλιξ ή ατέρμων κοχλίας

Η κοινή του ονομασία είναι υδρόβιδα και ο Αρχιμήδης την εφηύρε κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στον Πτολεμαίο Β' το Φιλάδελφο της Αιγύπτου.

Αποτελείτο από μια έλικα η οποία περιβαλλόταν από ένα κύλινδρο. Είχε κλίση 45 μοίρες από το έδαφος και η κάτω άκρη ήταν βυθισμένη στο νερό. Ο κοχλίας

περιστρέφονταν και με την βοήθεια της έλικας το νερό έβγαινε φυγοκεντρικά στην επιφάνεια. Η παροχή νερού μέσω του κοχλία ήταν δέκα κυβικά μέτρα την ώρα. Η χρήση του ήταν για την άρδευση των αγρών όσο και για την απομάκρυνση νερών

μέσα από τα πλοία. Γρήγορα ο ατέρμων κοχλίας διαδόθηκε στην Εγγύς Ανατολή και

23


τη Μεσόγειο και η χρήση του διατηρήθηκε μέχρι και το μεσαίωνα σε πολλά μέρη της Ευρώπης.

Πλανητάριο

Ο Αρχιμήδης κατασκεύασε και χρησιμοποιούσε κάποιον μηχανισμό με τον οποίο έβρισκε ταυτόχρονα την θέση ήλιου, σελήνης και 5 πλανητών, αλλά οι περιγραφές

που σώθηκαν είναι μόνο για την λειτουργία και όχι για την κατασκευή.Πρόκειται για μια μηχανική συσκευή, μια γυάλινη σφαίρα μέσα στην οποία

παρουσιάζονταν οι κινήσεις του ήλιου, του φεγγαριού και των πέντε πλανητών, όπως αυτές φαίνονται από τη Γη. Οι κινήσεις του ήλιου και του φεγγαριού είχαν τέτοια

ακρίβεια ώστε ήταν δυνατό στη σωστή στιγμή να φανούν οι εκλείψεις του ήλιου και της σελήνης.

24


Αγγείο με αυτόματο κερματοδέκτη

Στην αρχαιότητα, στον περίβολο των ναών υπήρχαν αγγεία τα οποία είχαν μέσα υγρό που θεωρούταν ιερό (κάτι σαν το σημερινό αγίασμα). Ο μηχανισμός αυτός διαθέτει ζυγό, το ένα άκρο του οποίου δέχεται κέρματα από τον εκάστοτε επισκέπτη, το δε

άλλο άκρο του είναι συνδεδεμένο με κωνικό πλωτήρα βυθισμένον σε μικρή δεξαμενή νερού. Η λειτουργία του ήταν η εξής: Το κέρμα έπεφτε μέσα στο αγγείο και με το

βάρος του σήκωνε στιγμιαία τον ζυγό. Ο ζυγός με τη σειρά του συνδεόταν και ανασήκωνε μια βαλβίδα σε ένα άλλο δοχείο που ήταν μέσα στο αγγείο και περιείχε το υγρό το οποίο έρεε. Όταν το κέρμα γλιστρούσε και έπεφτε κάτω, τότε ο ζυγός με το

βάρος του κατέβαινε και έκλεινε τη βαλβίδα οπότε η ροή σταματούσε. Σε μερικά αγγεία όταν ρίχνουμε ένα πεντάδραχμο νόμισμα, τότε το νερό ρέει απ' αυτά για

αγιασμό. Το νόμισμα έπεφτε εδώ πάνω σε έναν ζυγό, που μετακινούμενος άνοιγε μία βαλβίδα και έρεε λίγο νερό. Η εφεύρεση αυτή ήταν του Ήρωνα.

Ελαιοπιεστήριο

Υπολείµµατά του ανακαλύφθηκαν στη νήσο Θηρασία. Η µοναδική απεικόνισή του υπάρχει σε ανάγλυφο του 6ου αιώνα π.Χ., που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο,

ενώ έχει περιγραφεί από τον Κάτωνα τον Πρεσβύτερο. Ο ελαιοπολτός τοποθετηµένος σε σακιά συµπιεζόταν µε τη βοήθεια µοχλού και αντιβάρου από πέτρες.

Πέτρινο ελαιοτριβείο

25


Ζωοκίνητο πέτρινο ελαιοτριβείο κλασσικών χρόνων. Αποτελείται από δύο κυλινδρικά λιθάρια που περιστρέφονται µε τη βοήθεια ζώων σε κατάλληλα

λαξευµένο γούβωµα συµπαγούς πέτρας.

Βαρούλκα

Αποτελούνταν κατά βάση από ένα μεγάλο άξονα όπου τυλιγόταν το σχοινί έλξης του φορτίου και είτε σταθερά προσαρμοσμένους στον άξονα ακτινωτούς τροχούς, είτε

κινητούς μοχλοβραχίονες σε ειδικές υποδοχές του, για να εφαρμόζεται η απαιτούμενη ελκτική δύναμη από τους χειριστές. Πολλές φορές έφεραν τροχαλίες και σπανιότερα

οδοντωτούς τροχούς ή και ατέρμονα κοχλία για επιπλέον αύξηση της παραγωγικότητάς τους. Τα βαρούλκα εδάφους για την έλξη του σχοινιού ανύψωσης

και την τάνυση των «επιτόνων» προσδένονταν σε έναν ισχυρά πακτωμένο κατακόρυφο πάσσαλο ενώ τα βαρούλκα των ικριωμάτων τοποθετούνταν με

κατρακύλια πάνω σε οριζοντιωμένες δοκούς για την ευχερή οριζόντια μετατόπισή τους. Εφευρέτης του ήταν ο Αρχιμήδης ο οποίος με έναν παρόμοιο μηχανισμό

(περισσότερων οδoντωτών τροχών και ατέρμονων κοχλιών) καθέλκυσε ένα γιγάντιο πλοίο με τη δύναμη του ενός χεριού του.

5. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ

Υδραυλικός τηλέγραφος

Μέθοδος αποστολής προσυµφωνηµένων µηνυµάτων, που περιέγραψε ο Αινείας ο Τακτικός από το 350 π.Χ. Χρησιµοποιήθηκε για τη µεταφορά µηνυµάτων στην

αχανή αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αποτελείται από δύο όµοια δοχεία µε νερό, όπου επιπλέουν δύο πλωτήρες από φελλό, στη µέση των οποίων είναι

26


στερεωµένα δύο κυλινδρικά στελέχη µε προσυµφωνηµένα µηνύµατα. Ο χειριστής «ποµπός» ανεβάζοντας έναν αναµµένο δαυλό δίνει σήµα στον χειριστή «λήπτη» για

την αποστολή µηνύµατος. Κατεβάζοντας το δαυλό, ταυτόχρονα και οι δύο ελευθερώνουν τα στόµια εκκένωσης των συσκευών τους. Όταν φανεί στη συσκευή

του «εκποµπού» το επιθυµητό µήνυµα, ανεβάζοντας το δαυλό, δίνει σήµα στο «λήπτη» και ταυτόχρονα και οι δύο σταµατούν την εκροή. Λόγω οµοιότητας των συσκευών, των στοµίων εκροής και της ίδιας στάθµης του ύδατος, το επιθυµητό

προσυµφωνηµένο µήνυµα εµφανίζεται και στη συσκευή του λήπτη.

Ακουστικός τηλέγραφος

Αποτελούνταν από μια γιγάντια κυκλικά αναδιπλωμένη σάλπιγγα που είχε τη μορφή ηχητικού κέρατος και ήταν αναρτημένη από ένα τρίποδο ύψους τεσσάρων μέτρων για

την ευχερή περιστροφή της και μετάδοση του σήματος προς κάθε κατεύθυνση. Χρησιμοποιήθηκε από το στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην περίφημη

εκστρατεία του και είχε εμβέλεια δράσης έως τέσσερα χιλιόμετρα. Πιθανότατα λειτουργούσε και αντίστροφα ως εντοπιστής ήχων οπότε πρόκειται και για το πρώτο

ακουστικό ραντάρ της ιστορίας.

Πυρσεία και φρυκτωρίες

Μέθοδος οπτικής µετάδοσης µηνυµάτων µε περίπλοκο σύστηµα πυρσών µεταξύ υψωµάτων που απείχαν έως και 100 χλµ. Με απλοϊκή χρήση της πυρσείας έγινε γνωστή σε µια ηµέρα η πτώση της Τροίας. Σε κατάλληλα επιλεγµένα υψώµατα κτίζονταν οι «φρυκτωρίες». Κάθε φρυκτωρία περιλάµβανε δύο τοίχους µε πέντε

πυρσούς, τοποθετηµένους στον καθένα. Μεταξύ των τοίχων υπήρχε ειδική διόπτρα για τη διάκριση από τον «φρυκτωρό» των δεξιών αριστερών πυρσών της απέναντι

27


φρυκτωρίας. Επίσης διέθετε συγκεκριµένη πινακίδα µε χωρισµένα τα γράµµατα της αλφαβήτου σε πέντε οριζόντιες γραµµές και κάθετες στήλες. Οι αριστεροί πυρσοί

από το µέρος του παρατηρητή αναφέρονταν στον αριθµό της κάθετης στήλης, ενώ οι δεξιοί στον αριθµό της οριζόντιας γραµµής. Για παράδειγµα, όταν ανάβονταν δύο

αριστεροί πυρσοί και τέσσερις δεξιοί, γινόταν εκποµπή του γράµµατος «Ρ». Τα µηνύµατα τη νύκτα µεταδίδονταν µε το φως των πυρσών, ενώ τη µέρα µε τον καπνό

τους.

6. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ

Στην αρχαία Ελλάδα, οι Έλληνες μηχανικοί για να κάνουν ευκολότερες τις επιθέσεις στους εχθρούς και για να αμυνθούν μέσα στις πόλεις, δημιούργησαν διάφορες πολεμικές μηχανές. Ο πιο γνωστός μηχανικός, ο οποίος δημιούργησε και τις

περισσότερες πολεμικές μηχανές, ήταν ο Αρχιμήδης.

Οι αρχαίοι μηχανικοί έφτιαχναν πολεμικές μηχανές είτε για να επιτεθούν είτε για να αμυνθούν. Αρχικά για τις επιθέσεις, έπρεπε να σκεφτούν τρόπους με τους οποίους

28


θα μπορούσαν να χτυπήσουν τον εχθρό τόσο από μακρία όσο και από κοντά. Για να πετύχουν τις επιθέσεις από μακριά κυρίως χρησιμοποίησαν τον καταπέλτη. Ο καταπέλτης ήταν ένα πολεμικό μηχάνημα στην κατηγορία των αφετηριακών

οργάνων. Ο ρόλος του ήταν να εκτοξεύει μεγάλα βέλη, ακόντια και πέτρες σε μεγάλη απόσταση και με πολύ ισχυρή διατρητική δύναμη. Ο καταπέλτης ήταν προϊόν της

αρχαίας μηχανικής προόδου και εφευρέθηκε στις Συρακούσες το 399 π.Χ. από τους μηχανικούς που συγκέντρωσε ο Διονύσιος ο Πρεσβύτερος τις παραμονές της

εκστρατείας εναντίον των Καρχηδονίων, ενώ διαδόθηκε αργότερα στον ευρύτερο ελληνικό κόσμο. Για να κάνει περισσότερη ζημιά ο καταπέλτης συνήθως

εκτοξεύονταν πέτρες τις οποίες είχαν τυλίξει με χόρτα που καίγονταν.

Τα κύρια μέρη του καταπέλτη ήταν: ο ορθοστάτης (μία ξύλινη ισχυρή δοκός κατακόρυφα τοποθετημένη επάνω σε τριγωνική ή τετράγωνη βάση), το τόξο (το

οποίο σχημάτιζαν δύο ξύλινοι βραχίονες –οι τόνοι- προσδεμένοι στο επάνω μέρος του ορθοστάτη), μία χορδή (κατασκευασμένη από τένοντες ή τρίχες βοδιών με την

κατάλληλη επεξεργασία), η σύριγγα (μία ξύλινη δοκός με πλατύτερη επιφάνεια, τοποθετημένη κάθετα σχεδόν προς τον ορθοστάτη, στηριζόμενη σχεδόν με το ένα

άκρο της επάνω σ' αυτόν και προς το τέλος του άλλου άκρου της, σε ορισμένη απόσταση προς τα πίσω, πάνω σε κατακόρυφη ξύλινη δοκό), η κατακλείδα και οι στρόμφαλοι (που ήταν τοποθετημένοι προς το πίσω άκρο της σύριγγος). Το πάχος του τόνου ήταν αυτό που προσδιόριζε το μέγεθος των υπόλοιπων στοιχείων του καταπέλτη και ήταν η βάση για τον υπολογισμό τους κατά την κατασκευή. Το

βεληνεκές των καταπελτών έφθανε αρχικά τα 200 μέτρα και έπειτα μέχρι τα 750μ. Η συνάρτηση του όγκου και του βάρους τους ποικίλε ανάμεσα στα 40 και τα 300

χιλιόγραμμα. Έτσι με βάση αυτό διακρίνονταν σε μείζονες και ελάσσονες. Τους μείζονες χρησιμοποιούσαν μόνο οι πολιορκητές και τους ελάσσονες οι

πολιορκούμενοι, επειδή μπορούσαν να τους τοποθετούν επάνω στα τείχη.

Εκτός από τον καταπέλτη, στις πολιορκίες χρησιμοποιούσαν και την βαλλίστρα. Η βαλλίστρα ήταν παρόμοια με τον καταπέλτη, μόνο που εκτόξευε μόνο βέλη και

ακόντια, ενώ τα εκτόξευε και σε μεγαλύτερες αποστάσεις . Επίσης ήταν πιο εύκολη στη μετακίνησή της διότι είχε μικρό όγκο .

29


Αρχαία βαλλίστρα

Βίντεο για το πως είναι η βαλλίστρα : http://www.mediafire.com/?bck3oxvddm6xyo4

Επίσης χρησιμοποιήθηκαν τα τηλεβόλα. Το τηλεβόλο ήταν ένα πολύ βαρύ όπλο του πυροβολικού της αρχαίας Ελλάδας. Ήταν μια απλή κατασκευή που αποτελούνταν

από ένα μπρούτζινο σωλήνα με το ένα ακρο του κλειστό και λειτουργούσε όπως τα κανόνια. Μέσα στο σωλήνα τοποθετούσαν λίγο νερο και μετά το έκλειναν με μια

σφαίρα που είχε βάρος 8 κιλών. Έπειτα πρόσθεταν την απαιτούμενη ενέργεια υπό τη μορφή φωτιάς κάτω από το κλειστό άκρο του σωλήνα. Το νερό θερμαινόταν και

μετατρεπόταν σε ατμό και η σφαίρα γινόταν ένα βλήμα που εκτινασσόταν σε μεγάλη απόσταση. Έρευνες έδειξαν πως το τηλεβόλο είχε βεληνεκές 1250 μέτρων.

Το όπλο που χρησιμοποιούσαν για να σπάσουν τις πύλες των πολιορκουμένων ήταν οι πολιορκητικοί κριοί. Ο πολιορκητικός κριός ήταν μια βαριά δοκός, την οποία είτε την κρατούσαν πολλοί στρατιώτες είτε ηταν στηριγμένη σε σχοινιά ή αλυσίδες που

αιωρούνταν. Με την άσκηση κατάλληλης δύναμης χτύπαγε την πύλη με σκοπό να την σπάσει. Στην άκρη της δοκού στερέωναν μια μεταλλική κεφαλή με σχήμα κεφαλιού

30

http://www.mediafire.com/?bck3oxvddm6xyo4


κριού. Οι στρατιώτες έσπρωχναν τη δοκό και αυτή με δύναμη έπεφτε πάνω στην πύλη. Έπειτα από λίγες προσπάθειες έσπαγε και τότε ο στρατός εισχωρούσε μέσα στο

κάστρο.

Επειδή τα τείχη ήταν ψηλά, οι αρχαίοι έλληνες κατασκεύασαν τους πολιορκητικούς πύργους. Ο πολιορκητικός πύργος είχε περίπου ύψος 40 μέτρων και αποτελούνταν

από 9 ορόφους. Σε κάθε όροφο υπήρχαν παράθυρα στα οποία τοποθετούσαν καταπέλτες και τοξότες. Στο εσωτερικό του είχε δύο κλιμακοστάσια, ένα για την άνοδο και ένα για την κάθοδο του πληρώματος και μια συρώμενη γέφυρα για να

αποβιβάζονται οι στρατιώτες στα εχθρικά τείχη. Για να μετακινηθεί ο πύργος τοποθετούνταν πάνω σε 8 ρόδες, ενώ είχε και πολλά ανοίγματα ανάμεσα τους για να πηγαίνει το προσωπικό το οποίο κουνούσε τον πύργο. Ο πύργος ήταν επενδυμένος

στα τοιχώματα με φύλλα σιδήρου και γεμισμένα δέρματα με άχυρα για την εξουδετέρωση των εμπρηστικών βελών και την απόσβεση του πλήγματος των

εχθρικών εκτοξευομένων λίθων.

Παρόμοιες με τον πολιορκητικό κριό ήταν οι χελώνες επίχωσης. Χρησιμοποιούνταν στις πολιορκίες για την ισοπέδωση του εδάφους και την επίχωση των αμυντικών τάφρων ώστε να γίνεται ευχερέστερη η προσέγγιση των άλλων πολιορκητικών

μηχανών. Αποτελούνταν από έναν τροχήλατο ξύλινο κλωβό που έφερε μια τετράριχτη στέγη κάλυψης περίπου 120 τετραγωνικών μέτρων για την προστασία του

31


προσωπικού εκσκαφής και επιχωμάτωσης. Τα εκτεθειμένα τοιχώματά της ήταν επενδυμένα με φύλλα σιδήρου, πλέγματα λεπτών νωπών κλαδιών, ζυμωμένο πηλό με

μαλλί και παραγεμισμένα νωπά δέρματα και προβιές για την εξουδετέρωση των εμπρηστικών βελών και την απόσβεση του πλήγματος των εχθρικών εκτοξευόμενων

λίθων. Ένα ευφυές σύστημα τοποθέτησης των περιστρεφόμενων εδράνων των αξόνων των τροχών επέτρεπε την εμπρόσθια, πλάγια και διαγώνιο μετακίνησή της.

Σε ένα άλλο είδος χελώνης, τις χελώνες εκσκαφής, η εμπρόσθια έδρα ήταν κατακόρυφη για την καλύτερη επαφή με το τείχος και την ευκολότερη δολιοφθορά

του από τους σκαπανείς της.

Για την ασφαλή αποβίβαση των στρατιωτών στα αντίπαλα τείχη εφευρέθηκε η σαμβυκή. Ήταν μια γιγάντια, προστατευμένη σκάλα που τους επέτρεπε να

αποβιβαστούν με ασφάλεια στα αντίπαλα τείχη. Στο μπροστινό μέρος είχε μία εξέδρα αποβίβασης και στο πίσω μέρος είχε ένα κιβώτιο αντίβαρων από μόλυβδο για την

εξισορρόπηση της. Η κατασκευή αυτή ήταν πάνω σε μια προστατευμένη πυραμιδοειδή βάση ή ένα απλό τρίποδο, ώστε να είναι δυνατή η περιστροφή της.

Όταν η σκάλα ήταν σταθερή ήταν σε όρθια θέση, ενώ όταν γινόταν επίθεση οι στρατιώτες αναρριχούσαν στην σκάλα και μέσα στον προστατευμένο διάδρομο

πήγαιναν στην εξέδρα αποβίβασης .

Η σιδηρά χειρ ήταν μία εντυπωσιακή αμυντική πολεμική μηχανή που επινόησε ο Αρχιμήδης για την αντιμετώπιση των ρωμαϊκών πεντηκοντόρων στην πολιορκία των Συρακουσών. Αποτελούνταν από μία μακριά αρθρωτή δοκό που στηριζόταν σε μια

περιστρεφόμενη κατακόρυφη πλατφόρμα. Στο ένα άκρο της η δοκός έφερε μία

32


αρπάγη («σιδηρά χειρ») που αιωρούνταν μέσω αλυσίδας και στο άλλο άκρο της ένα αντίβαρο το οποίο ολισθαίνονταν. Η μηχανή σε ηρεμία ήταν τοποθετημένη κατά μήκος του τείχους σε οριζόντια θέση (ώστε να μην είναι ορατή από τη θάλασσα)

τανυσμένη και ασφαλισμένη μέσω σχοινιού και χειροκίνητου βαρούλκου (για την εξισορρόπηση του αντιβάρου). Όταν ένα σκάφος πλησίαζε το τείχος οι χειριστές έριχναν την αρπάγη προς αυτό και περιστρέφανε την κατακόρυφη δοκό. Όταν η αρπάγη γατζωνόταν πάνω στο σκάφος, οι χειριστές με το τράβηγμα μιας ειδικής λαβής απελευθέρωναν το σχοινί εξισορρόπησης του αντιβάρου και το άκρο της

δοκού που έφερε το αντίβαρο χαμήλωνε προς το έδαφος ενώ το άκρο που έφερε την αρπάγη σηκωνόταν ανυψώνοντας το αγγιστρωμένο πλοίο. Με την κλίση της ράβδου το αντίβαρο ολίσθαινε προς τα πίσω εξασκώντας ακόμη μεγαλύτερη ροπή και κλίση

στη δοκό. Όταν το ολισθαίνον αντίβαρο έφθανε στο τέλος της διαδρομής του και αφού σταθεροποιούνταν η δοκός, οι χειριστές έκοβαν το σχοινί συγκράτησης της αλυσίδας της αρπάγης ώστε το αιωρούμενο πλοίο να τσακιστεί στο νερό ή στα

βράχια.

Ο λιθοβόλος γερανός ήταν μια αμυντική πολεμική μηχανή που επινόησε και πάλι ο Αρχιμήδης. Αποτελούνταν από μία μακριά αρθρωτή δοκό που στηριζόταν σε μια

περιστρεφόμενη κατακόρυφη δοκό. Στο ένα άκρο της η δοκός έφερε ένα αντίβαρο και από άλλο αναρτιόταν μέσω σχοινιού το φορτίο (π.χ. ένας μεγάλος λίθος ή ένα

33


μολύβδινο βάρος). Όταν ένα σκάφος πλησίαζε το τείχος, οι χειριστές ελευθέρωναν ελεγχόμενα το βαρούλκο ώστε να ανυψωθεί ελαφρά το άκρο της δοκού και να περάσει με ασφάλεια το φορτίο από τα τείχη, περιστρέφοντας τη σταθμισμένη

κατακόρυφη δοκό (μέσω οριζόντιων χειρομοχλών). Όταν το φορτίο βρισκόταν από πάνω από το πλοίο έκοβαν το σχοινί για να πέσει στο στόχο με καταστροφικό

αποτέλεσμα.

7. ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Θέατρα

Τα μεγαλύτερα γνωστά θέατρα είναι της Εφέσου με χωρητικότητα 24.000 θέσεων, της Μεγαλόπολης 22.000 θέσεων, του 'Αργους 20.000 θέσεων και της Κορίνθου 18.000 θέσεων. Πολλά από αυτά ήταν φτιαγμένα με τρόπο που να χρησιμοποιεί

34


φυσικά κοιλώματα λόφων, αλλά στα περισσότερα από αυτά υπήρξε τεχνητή διαμόρφωση του εδάφους και πολλές κατασκευαστικές προσθήκες. Σχεδιάζονταν με τέτοιο τρόπο ώστε όλοι οι θεατές να μπορούν άνετα να βλέπουν τη σκηνή αλλά και

να ακούν εξίσου καλά τι λεγόταν απ' τους ηθοποιούς. Κάποια θέατρα (όπως του Γυθείου και της Ερέτριας) διέθεταν την επονομαζόμενη «χαρώνειο κλίμακα», που

ήταν μια σήραγγα κάτω απ' την σκηνή μέσω της οποίας εμφανίζονταν στην παράσταση οι ηθοποιοί που υποδύονταν τα πνεύματα του κάτω κόσμου. 'Αλλη

κατασκευή σαν γερανός παρουσίαζε τους ουράνιους Θεούς να κατεβαίνουν στην σκηνή (από μηχανής Θεός). Σε κάποια θέατρα (όπως της Σπάρτης και της

Μεγαλόπολης) η σκηνή ήταν τροχήλατη και μεταφερόταν μετά την παράσταση σε ασφαλέστερο στεγασμένο μέρος. Δεν ξέρουμε σίγουρα αν χρησιμοποιούνταν και

εναλλακτικές μεταφερόμενες σκηνές ανάλογα με το είδος της παράστασης. Επίτευγμα για την εποχή ήταν και οι ναυμαχίες που γίνονταν (κατά τους Ρωμαϊκούς

κυρίως χρόνους) με μικροσκοπικά πλοία σε κάποια θέατρα όπως του 'Αργους και του θεάτρου του Διονύσου κάτω απ' την Ακρόπολη της Αθήνας. Κάποια θέατρα ήταν ασυνήθιστα μελετημένα κατασκευαστικά, σημαντικότερο εκ των οποίων είναι το

θέατρο της Επιδαύρου.

Από μηχανής Θεός

Ανυψωτική μηχανή («γέρανος») του αρχαίου θεάτρου που χρησιμοποιόταν για την εντυπωσιακή αιώρηση και κάθοδο στη σκηνή καθοριστικών για τη δράση του έργου

προσώπων (π.χ. ήρωες, θεοί, κ.ά), αλλά και σπανιότερα βαρύτερων φορτίων (π.χ. άρματα ή άλογα με αναβάτες, εξέδρες με το χορό, κ.ά.). Aποτελούνταν από μία

μακριά αρθρωτή δοκό που στηριζόταν σε μια περιστρεφόμενη κατακόρυφη δοκό. Το φορτίο ανυψωνόταν με σχοινί («αιώρα») μέσω τροχαλίας και χειροκίνητου

βαρούλκου που βρίσκονταν εκατέρωθεν της δοκού. Η δοκός έφερε αντίβαρο για την εξισορρόπηση του αναρτώμενου φορτίου. Η μηχανή ήταν τοποθετημένη πίσω από τη

σκηνή κοντά στην αριστερή πάροδο σε οριζόντια σχεδόν θέση. Ο χειριστής της μηχανής («μηχανοποιός»), αφού εξισορροπούσε το φορτίο (με αντίβαρα), ασκούσε (μέσω των χειρολαβών) την απαιτούμενη κλίση και στη συνέχεια την απαιτούμενη

περιστροφή στη δοκό ώστε το φορτίο να βρεθεί πάνω από το μέσον του προσκηνίου. Ένας τροχός στο άκρο της υπερσταθμισμένης δοκού ίσως διευκόλυνε το χειριστή

στην περιστροφή της. Όταν η δράση το απαιτούσε εκτελούσε και κλυδωνισμούς στο σταθμισμένο φορτίο. Τέλος εναπόθετε το φορτίο στο προσκήνιο με τη βοήθεια του

βαρούλκου.

Ύσπληξ

Ένα σύστημα που, τοποθετούμενο μπροστά από την αφετηρία των δρομέων, εμπόδιζε τις πρόωρες εκκινήσεις στους αγώνες. Απαρτιζόταν από κατακόρυφους

ξύλινους πασσάλους, τους αγκώνες, που εμφυτεύονταν μέσα σε απλούς μηχανισμούς-προδρόμους των ελατηρίων, αποτελούμενους από στριμμένα νεύρα ζώων .Oι

μηχανισμοί αυτοί τοποθετούνταν σε λίθινες βάσεις. Oι αγκώνες συγκρατούνταν

35


όρθιοι, δεσμευόμενοι ίσως με κρίκο σε σταθερό κιονίσκο, που βρισκόταν από πίσω τους. O αφέτης, που στεκόταν πίσω από τους δρομείς κρατώντας τα δύο σχοινιά

χειρισμού, έθετε σε λειτουργία το μηχανισμό. Mε μιαν απότομη κίνηση απελευθέρωνε τους προεντεταμένους αγκώνες, οι οποίοι έπεφταν απότομα στο έδαφος συμπαρασύροντας όλο το εμπόδιο και επιτρέποντας την εκκίνηση στους

δρομείς.

Μονόχορδο του Πυθαγόρα

Το μονόχορδο υπήρξε αρχαίο μουσικό και επιστημονικό όργανο, το οποίο συνδέθηκε άρρηκτα με το έργο του αρχαίου φιλοσόφου και θεωρητικού της μουσικής Πυθαγόρα,

ο οποίος το χρησιμοποιούσε και για να διδάσκει τους μαθητές του φιλοσοφία. Πρόκειται για όργανο μελέτης των μουσικών διαστημάτων σε σχέση με τις αναλογίες

των μηκών των χορδών που τις παράγουν. Αν και η ονομασία του οργάνου παραπέμπει στη χρήση μίας και μόνης χορδής, στην πραγματικότητα δύο χορδές ήταν το πλέον σύνηθες: η μία εξ αυτών "ανοιχτή" και η άλλη εφαπτόμενη σε κινητό τάστο

(λεγόμενο κοινώς και "καβαλάρης" ή "γέφυρα"). Στην απλούστερή του μορφή, το μονόχορδο φέρει μία χορδή που εκτείνεται επί ενός ακουστικού ηχείου (το κυρίως σώμα του οργάνου). Η χρήση κινητών τάστων επιτρέπει την ελεγχόμενη αλλοίωση του ύψους του τόνου, από την οποία προκύπτει η μεταξύ τους μαθηματική σχέση. Αποτελούνταν από ένα μακρόστενο ηχείο, με μια χορδή που τεντωνόταν πάνω από ένα διαβαθμισμένο κανόνα και ένα μετακινούμενο καβαλάρη (για να μπορούν να

διαιρούν το μήκος της χορδής σε μετρήσιμες αναλογίες). Το μονόχορδο ονομαζόταν και Πυθαγόρειος κανών προς τιμήν του εφευρέτη του. Ήταν εντυπωσιακό το γεγονός ότι μόνο οι ακριβείς μαθηματικές σχέσεις έδιναν αρμονικούς ήχους στο μονόχορδο.

36


M ουσικός καθρέπτης του Κτησίβιου

Πρόκειται για ένα ρυθμιζόμενο καθ' ύψος καθρέπτη που μπορούσε να ισορροπεί σε οποιαδήποτε θέση παράγοντας ταυτόχρονα μουσικές νότες. Τον καθρέπτη που

μπορούσε να ανυψώσει ή να κατεβάσει κάποιος χωρίς ιδιαίτερη δύναμη εφηύρε ο Κτησίβιος τον 3ο αι. π.Χ. (για το κουρείο του πατέρα του). Ο μηχανισμός εξισορρόπησης του καθρέπτη αποτελούνταν από ένα μολύβδινο αντίβαρο

(τοποθετημένο πίσω από τον καθρέπτη), δύο τροχαλίες (πάνω από τον καθρέπτη και το αντίβαρο αντίστοιχα) και ένα σχοινί που συνέδεε τον καθρέπτη με το αντίβαρο περιτρέχοντας τις τροχαλίες. Το αντίβαρο εξασφάλιζε την δύναμη ανύψωσης του

καθρέπτη ενώ η τριβή των τροχαλιών την ισορροπία του. Ο μηχανισμός παραγωγής ήχου αποτελούνταν από έναν κλειστό κατακόρυφο σωλήνα εντός του οποίου

ολίσθαινε το εξισορροπητικό αντίβαρο και λίγους αυλίσκους ενσωματωμένους στη βάση του. Η κίνηση του αντίβαρου πίεζε τον εγκλωβισμένο αέρα προς τους αυλούς

που παρήγαγαν τους επιθυμητούς μουσικούς φθόγγους.

37


8. ΟΙΚΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Η ευφηής οινοχόη

Είναι μια έξυπνη κατασκευή με δημιουργό τον Ήρωνα, από την οποία ρέει αυτόματα νερό, κρασί η νερομένο κρασί ανάλογα με τη θέληση μας.

Αποτελούνταν από ένα κατακόρυφο διάφραγμα που χώριζε την οινοχόη στα διαμερίσματα του νερού και του κρασιού και τους σωληνίσκους εξαγωγής των υγρών

που όμως βρίσκονταν ο ένας εντός του άλλου ώστε εξωτερικά της οινοχόης να φαίνονται ως ένας. Η οινοχόη έφερε στεγανό πώμα και ήταν αδύνατη η εκροή των

υγρών κατά την ανατροπή της λόγω υποπίεσης που προκαλούνταν από την αδυναμία αναπλήρωσης των υγρών από αέρα. Δύο αγωγοί ξεκινούσαν από το μέσον της

οινοχόης και έφθαναν στο χείλος της ώστε να αποτελούν τη χειρολαβή της. Στο πλάι τους οι δύο αγωγοί έφεραν δύο οπές αερισμού τις οποίες ο οινοχόος κάλυπτε με τα

δάκτυλά του. Με την συνδυαστική αποκάλυψη της οπής αερισμού του διαμερίσματος του νερού, του κρασιού ή και των δύο ταυτόχρονα ο οινοχόος επέτρεπε την εισαγωγή

αέρα στα αντίστοιχα διαμερίσματα και την εκροή νερού, κρασιού ή νερωμένου κρασιού σύμφωνα με επιθυμία του επισκέπτη.

38


Αυτόματος κρατήρας με αντίβαρο

Πρόκειται για ένα μηχανισμό που διατηρούσε γεμάτο με οίνο έναν κρατήρα όση ποσότητα κι αν αφαιρούνταν από αυτόν. Αποτελούνταν από ένα στεγανό μεγάλο

δοχείο γεμάτο με οίνο και ένα οριζόντιο σωληνίσκο που τροφοδοτούσε έναν κρατήρα.

Ο σωληνίσκος αυτός έφερε μια βαλβίδα που ήταν συνδεμένη αρθρωτά μέσω ενός μοχλίσκου με μία κούφια σφαίρα που βρισκόταν εντός ενός παράπλευρου αγγείου. Οι διάτρητοι πυθμένες του αγγείου και του κρατήρα επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Όταν η στάθμη του οίνου στον κρατήρα ξεπερνούσε το προκαθορισμένο όριο η σφαίρα στο συγκοινωνούν αγγείο ανυψωνόταν και η βαλβίδα έφρασσε το σωληνίσκο εκροής του

μεγάλου δοχείου.

Έλεγχος στάθμης υγρού

Ο Ήρωνας, περίπου το 100 π.Χ., μέσω του έργου του «Πνευματικά», περιγράφει το μηχάνημα αυτό, το οποίο είναι ένα κλειστό σύστημα ελέγχου της στάθμης

πιθανότατα του κρασιού.

Έστω AB το αγγείο με το κρασί και ΓΔ το στόμιο του. Έστω ο μικρός δίσκος/τύμπανο ΕΖ και οι ράβδοι/κανόνες ΗΘ, ΚΛ, ΚΟ, ΛΜ. Έστω κάτω από το στόμιο το ποτήρια Π. Και έστω ένας πλωτήρας/λεβητάριον Ρ, συνδεμένος με τη

ράβδο ΚΟ και βυθισμένος στο αγγείο ΣΤ. Ο σωλήνας ΥΦ συγκοινωνεί με τα αγγεία ΣΤ κατ Π.

Όταν τα αγγεία Π και ΣΤ είναι κενά, ο πλωτήρας Ρ ακουμπά στον πυθμένα του αγγείου ΣΤ και το στόμιο ΓΔ μένει ανοιχτό. Το κρασί τότε ρέει απ’ αυτό και στα δύο δοχεία ΤΣ κατ Π, οπότε ανυψώνεται ο πλωτήρας και κλείνει το στόμιο, μέχρις ότου

και πάλι αφαιρέσουμε κρασί από το ποτήρι. Και τούτο συμβαίνει κάθε φορά που αφαιρούμε κρασί.

39


Οριζόντιος καθιστός αργαλειός

Οριζόντια διάταξη ύφανσης των αρχαίων πολιτισµών. Η καθιστή υφάντρα τέντωνε το στηµόνι δένοντας το ένα αντί γύρω από τη µέση της και το άλλο από έναν πάσσαλο απέναντί της. Η εναλλαγή του στηµονιού γινόταν µε τη βοήθεια του καίρου (µιτάρι)

και του αποστάτη (λεπτό σανίδι).

Μεταλλευτικό πλυντήριο

Το συγκεκριμένο μηχάνημα προοριζόταν για τον περιορισμό της άσκοπης κατανάλωσης νερού κατά τον καθαρισμό των μεταλλευμάτων.

40


9. ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Παρθενώνας

Ο Παρθενώνας κατασκευάστηκε μεταξύ 447 και 438 π.Χ. και χρειάστηκαν άλλα 5 χρόνια για τα γλυπτά του. Από τότε προκαλεί τον θαυμασμό με τις διάφορες ιδιότητές του. Κατασκευάστηκε με μάρμαρο από την Πεντέλη και κάθε τμήμα κίονα έχει βάρος

από 80 μέχρι 100 τόνους. Στην οροφή του χρησιμοποιήθηκαν λεπτές πλάκες μαρμάρου από την Πάρο που με την ημιδιαφάνειά τους φώτιζαν απαλά τον ναό. Η 19

χιλιομέτρων μεταφορά των πεντελικών μαρμάρων και το σκάλισμά τους δεν θεωρήθηκε τίποτε αξιομνημόνευτο για την εποχή αλλά το αποτέλεσμα εντυπωσιάζει μέχρι σήμερα. Στο σχέδιο του Παρθενώνα δεν υπάρχει ούτε μία ευθεία γραμμή αλλά

παντού συναντάμε απαλές καμπύλες. Στις αναλογίες του συναντάμε τον χρυσό αριθμό Φ και την σχέση α/2α+1. Αν συγκρίνετε το μέγεθός του (69,54μ. μήκος, 30,78μ. πλάτος, 20μ. ύψος) με διάφορα σύγχρονα κτήρια θα δείτε την τεράστια διαφορά που προκαλεί η οπτική εντύπωση. Λέγεται από κάποιους ότι εν μέρει

οφείλεται στην ενέργεια που εκπέμπει και μοιάζει με την αντίστοιχη της σελήνης που επίσης την κάνει να μας μοιάζει κάποιες στιγμές τεράστια. Αλλά και η ίδια η

κατασκευή του δεν είναι ακόμα πλήρως γνωστή μιας και υπάρχει πλήθος ενδείξεων μη συμπαγούς θεμελίωσής του σε ασυνήθιστο βάθος 11 μέτρων με ίσως σημαντικό υπόγειο τμήμα ή και θάλαμο. Κάποια σκαλιά που οδηγούν σήμερα στο πουθενά και

μια παραλληλογραμμη καθίζηση του πατώματος του ναού, επιμένουν να θυμίζουν ότι υπήρχαν και άλλοι χώροι και χρήσεις άγνωστες πια σήμερα. Οι κίονες του Παρθενώνα δεν είναι κάθετοι αλλά αν προεκταθούν νοητά προς τα επάνω

συναντώνται στα 1852 μέτρα. Ο όγκος της νοητής πυραμίδας που σχηματίζεται είναι ο μισός της μεγάλης πυραμίδας της Αιγύπτου, 45.000.000 ελληνικά κυβικά πόδια. Το

πλάτος της βάσης του Παρθενώνα (100 ελληνικά πόδια) αντιστοιχεί σε γωνία ενός δευτερολέπτου της μοίρας στην Ισημερινό.

41


Περιστρεφόμενος ναός

Ο ναός του Επικουρείου Απόλλωνος στις Βάσσες Αρκαδίας χτίστηκε από τον Ικτίνο με καθοδήγηση των Ιερέων των Δελφών μετά το 438 π.Χ. και έχει διαστάσεις 39,8 x

16,1 μέτρα. Η πλαγιά του Λυκαίου όρους που χτίστηκε ο ναός σε υψόμετρο 1130 μέτρων και μόλις 100 μέτρα χαμηλότερα απ' την κορυφή του, διαμορφώθηκε τεχνητά

σε οριζόντιο επίπεδο τμήμα αλλά ο ναός τοποθετήθηκε έκκεντρα αφήνοντας ελεύθερο χώρο βόρεια και δυτικά. Ο προσανατολισμός του δεν ακολουθεί την αρχαία

συνήθεια ανατολής - δύσης, αλλά βορρά - νότου. Η είσοδος βρίσκεται στην βόρεια πλευρά. Εξωτερικά είναι Δωρικού ρυθμού αλλά εσωτερικά είναι Ιωνικού ρυθμού και

οι κίωνες κοσμούνται με Κορινθιακού τύπου κιονόκρανα δίνοντας εντελώς ασυνήθιστο αλλά πανέξυπνα αισθητικά ισορροπημένο σύνολο. Τα περισσότερα

τμήματα του ναού είναι κατασκευασμένα από τοπικό γκρίζο ασβεστόλιθο, αλλά τα γλυπτά τμήματα που απαιτούσαν λεπτομέρεια έγιναν μαρμάρινα. Η κατασκευή των

κιόνων που είναι από ελαφρά ασύμετρα μέρη και σε αρθρωτή σπονδυλωτή κατασκευή ενισχυμένη με σιδερένια τμήμαμα επενδυμένα με μόλυβδο, έδωσε στον

ναό αξιοζήλευτη αντοχή στους σεισμούς. Ο μαθηματικός κ. Στέλιος Πετράκης ανακάλυψε ότι ο ναός είναι έτσι χτισμένος που κάθε χρόνο να γλιστράει πάνω στην

ειδική βάση του με γωνία τέτοια που να στρέφεται κατά 50.2 δευτερόλεπτα της μοίρας κάθε χρόνο στοχεύοντας στο ίδιο αστρικό σημείο λόγω της κίνησης του άξονα

της γης με περίοδο 25.920 ετών, ο "μεγάλος ενιαυτός" που αναφέρει ο Πλάτωνας. Πιό απλά, αν και κάθε 2.160 χρόνια αλλάζει ο αστερισμός του μεσουρανήματος, ο ναός εξακολουθεί να στοχεύει στο ίδιο σημείο! Ο ναός αν και παραμένει ένας απ' τους καλύτερα διασωθέντες ναούς της αρχαιότητας, λεηλατήθηκε απ' τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο που αφαίρεσε και τα γλυπτά του, αλλά και από άλλους αργότερα που αφαιρούσαν μέταλλα απ' την ειδικά κατασκευασμένη βάση του.

Κάποια απ' τα γλυπτά αυτά με την Αμαζονομαχία και την Κενταυρομαχία βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο. Μέχρι σήμερα η ακρίβεια στην

προκαθορισμένη του τροχιά ακολουθείται σε εντυπωσιακό βαθμό, προσανατολιζόμενος στο ίδιο αστρικό σημείο, κάπου στην Υπερβόρεια πατρίδα του Απόλλωνα! Εργασίες συντήρησης της περιόδου 1902-1908 δημιούργησαν λάθη τα

οποία προγραμματίζεται να διορθωθούν με 15ετές πρόγραμμα συντήρησης. Τον Φεβρουάριο του 2001 ο ναός παρέμενε σκεπασμένος με σκαλωσιές και νάιλον και σε

πρόγραμμα διάλυσης και ανακατασκευής!! Ομοίως και η προσπάθεια αποκατάστασης του Παρθενώνα τον είχε περιβάλει με πλέγμα μεταλλικών

σκαλωσιών για σχεδόν 20 χρόνια.

42


Αυτόματο άνοιγμα θυρών ναού μετά από θυσία στο βωμό του

Αναπαράσταση της επινόησης του Ήρωνα του Αλεξανδρέως, που επέτρεπε το άνοιγµα των θυρών ενός ναού µετά από θυσία στον βωµό του. Με τη φωτιά της

θυσίας θερµαίνεται ο αέρας του δοχείου του βωµού και διαστελλόµενος πιέζει νερό σε άλλο συγκοινωνούν δοχείο. Το πιεζόµενο νερό µέσω σιφωνιού µεταφέρεται σε

δοχείο επί ζυγού και προκαλεί την εκτροπή προς το µέρος του. Ο ζυγός εκτρεπόµενος παρασύρει σε περιστροφή τους δύο άξονες των θυρών και προκαλεί το άνοιγµά τους. Μετά το τέλος της θυσίας µέσω του σιφωνιού δηµιουργείται αντίστροφη κίνηση του

νερού και ο ζυγός εκτρέπεται προς την αντίθετη κατεύθυνση και προκαλεί το κλείσιµο των θυρών.

Γέφυρες

Η γέφυρα της Βαλύρας, η οποία χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα, επιβεβαιώνει την συνέχιση της αρχαίας ελληνικής γνώσης οικοδομικής χρήσης της καμάρας και μέχρι

τον 3ο αιώνα π.Χ. Αλλη μυκηναϊκή γέφυρα είναι στο Αρκαδικό Αργολίδος στην θέση Καζάρμας στον δρόμο από το Ναύπλιο στην Επίδαυρο. Στο Αρκαδικό και στο

Γαλούση υπάρχουν δύο ακόμα αρχαίες γέφυρες. Εντυπωσιακό παραμένει το μέγεθος των ογκολίθων που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτές τις γέφυρες κατατάσσοντας τες στα κυκλώπεια κτίσματα. Εξαιρετικά διατηρημένη είναι και η γέφυρα στην Ελεύθερνα

της Κρήτης. Χρονολογείται από τον 4ο αιώνα π.Χ.

Είσοδος θολωτού τάφου Ατρέως

Αν πάμε στις Μυκήνες, θα δούμε τον περίφημο «Θησαυρό του Ατρέα», μια θολωτή κατασκευή ενός πολιτισμού που ήκμασε από το 1600 μέχρι το 1200 π.Χ. Η θολωτή αυτή κατασκευή που χρησιμοποιήθηκε σαν τάφος έχει 14.6 μέτρα διάμετρο και 13.4

μέτρα ύψος. Είναι κατασκευασμένη από προσεκτικά κομμένες πέτρες που δεν συνδέονται μεταξύ τους με κανένα συνδετικό υλικό. Οι 33 σειρές από κομμένες

πέτρες, κρατιούνται στην θέση τους απ' την βαρύτητα και από την πίεση που ασκεί ο λόφος χώματος που βρίσκεται από πάνω τους. Στην είσοδό της υπάρχει πάνω απ' την πόρτα του θολωτού τάφου, κατάλληλα επεξεργασμένος ογκόλιθος 122 τόνων. Πάνω

απ' αυτόν υπάρχει ένα τρίγωνο που προφυλάσσει έξυπνα την πόρτα απ' το υπερβολικό φορτίο, κατανέμοντας το βάρος της οροφής στα πλάγια.

43


Θόλος Αρσινόης

Στην Σαμοθράκη συναντάμε το μεγαλύτερο κτίσμα σε σχήμα θόλου της Αρχαίας Ελλάδας. Σχετίζεται με τα θρησκευτικά Καβείρεια μυστήρια της Σαμοθράκης και

αποτελεί μέρος ευρύτερου χώρου με κτίρια διαφόρων ρόλων. Σημαντικό ρόλο στην μυσταγωγία φαίνεται ότι έπαιζε το κτίριο γνωστό σαν Θόλος της Αρσινόης.

Εντύπωση προκαλεί η εξωτερική του διάμετρος που φτάνει τα 20 μέτρα.

Δίκτυο ύδρευσης

Το πρώτο γνωστό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης για ολόκληρη πόλη το συναντάμε στην Κνωσό. Οι ανασκαφές του 'Αρθουρ Έβανς στις αρχές του αιώνα

έφεραν στο φως ένα εντυπωσιακό σύστημα ύδρευσης. Το νερό μεταφερόταν μέσα σε πήλινες σωλήνες από αρκετά μακριά απ' τις περιοχές Κουναβων και Αρχανών στο υδραγωγείο της πόλης και από εκεί διανεμόταν στα σπίτια. Τα σπίτια ήταν ξύλινα,

πέτρινα και μαρμάρινα και μερικά απ' αυτά με τρεις, λιγότερα με τέσσερις αλλά και λίγα, όπως το παλάτι, με πέντε ορόφους. Κάποια δημόσια κτήρια, μάλλον αποθήκες

τροφίμων, είχαν επενδυμένους τοίχους με κεραμικά πλακάκια παρόμοια με τα σημερινά.Υδραυλικά στο παλάτι της Κνωσού στην Κρήτη, υπάρχουν από την Πρώτη

ΜεσοΜινωική περίοδο περίπου 2000 π.Χ. Τα τμήματα από ψημένο πηλό είχαν κατασκευαστεί με τρόπο που να εγκαθιστώνται εύκολα. Αλληλοεπικάλυψη των

άκρων των σωλήνων χρησιμοποιούταν για ομαλές ενώσεις, εξασφαλίζοντας ελεύθερη ροή του νερού και ελάχιστο στροβιλισμό. Πριονωτή διαμόρφωση των ενώσεων

διατηρούσε την ένωση σίγουρη. Είναι προφανές ότι για τέτοια ακρίβεια συνδέσεων θα χρησιμοποιούσαν καλούπι στις κατασκευές που θα εξασφάλιζε τόσο ομοιογένεια

και τυποποίηση σωλήνων όσο και ταχύτητα παραγωγής. Το πιθανότερο ηταν να έμπαινε πηλός για σφράγισμα της ένωσης όχι μόνο εξωτερικά αλλά και εσωτερικά.

'Αλλο ενδιαφέρον σημείο που έγινε γνωστό μόνο μετά από την σύγχρονη επανεφεύρεσή του, είναι σημεία του συστήματος υδρεύσεως σχεδιασμένα έτσι που με στροβιλισμό λόγω ροής μέσα από σπειροειδούς σχήματος σωληνώσεις να ανεβάζουν την πίεση ή την ταχύτητα του νερού ανάλογα με την ανάγκη σε κάθε σημείο. Απλός

τρόπος καθαρισμού ήταν τα ενδιάμεσα φρεάτια συντήρησης του δικτύου όπου έπεφτε η πίεση του νερού και μπορούσαν να επιπλεύσουν ή να βυθιστούν οι όποιες

ακαθαρσίες πριν το νερό συνεχίσει την πορεία του.

Θερμομόνωση

Οι τοίχοι των σπιτιών φτιάχνονταν συνήθως από λάσπη και από πέτρες. Για καλύτερο «δέσιμο» και αντοχή της λάσπης χρησιμοποιούσαν άχυρο, αυγά και μαλλιά από

κατσίκες. Ο βόρειος τοίχος γινόταν παχύτερος. Η είσοδος συνήθως βρισκόταν στην ανατολική ή στην νότια πλευρά.

44


Δίκτυο αποχέτευσης

Στην Κνωσό συναντάμε για πρώτη φορά τη χρήση σιφωνίου στην αποχέτευση. Η ποιότητα ζωής και προφανώς η γνώση κανόνων υγιεινής μέσα στο σπίτι δεν

μπορούσε να συμβιβαστεί με ανεπιθύμητες οσμές απ' το δίκτυο αποχέτευσης. Το ξανασυναντάμε και στην Θήρα με οργανωμένο αποχετευτικό δίκτυο.Πανάρχαιο

δίκτυο αποχέτευσης αναφέρεται στον πολιτισμό των Αζτέκων όπου τα ανθρώπινα περιττώματα συλλέγονταν και χρησιμοποιούνταν για λίπασμα, τα δε ούρα στην

παρασκευή βαφών και αλατιού.

Οικοδομικά υλικά

Μεταλλικοί σύνδεσμοι δόμησης

Σημαντικό επίτευγμα αποτελεί η αντισεισμική κατασκευή του Παρθενώνα που του επέτρεψε να αντέξει πλήθος σεισμών από την κατασκευή του μέχρι σήμερα. Ο τρόπος που είναι ενωμένα τα τμήματά του με λιωμένο μολύβι στις κατάλληλα

διαμορφωμένες ενώσεις των μαρμάρων είναι μέρος μόνο της απάντησης.

Στεγανωτικά

Χωρίς την χρήση υλικών στην μορφή που ξέρουμε σήμερα, αλλά χρησιμοποιώντας υλικά όπως οικοδομική λάσπη, αυγά, ασβέστη, μαλλιά από κατσίκες, βελτίωναν την

ποιότητα και την αντοχή των κτιρίων. Στη ναυτιλία χρησιμοποιήθηκαν σαν στεγανωτικά κυρίως ρετσίνι από δένδρα και αργότερα πίσσα ή άλλα βαριά

πετρελαιοειδή που συλλεγόταν από επιφανειακές πετρελαιοπηγές. Επίσης φυτικά προϊόντα σαν την γνωστή «τζίβα» που έχουν την ιδιότητα να διογκώνονται με το

νερό σφραγίζοντας το πέρασμά του χρησιμοποιήθηκαν πάρα πολύ.

Τσιμέντο

Το τσιμέντο τότε ήταν ένα μείγμα σβησμένου ασβέστη, με θηραϊκή γη και άμμο. Σήμερα δεν χρησιμοποιούμε για το τσιμέντο μας έτοιμα ηφαιστειακά υλικά όπως οι

αρχαίοι, αλλά τα ψήνουμε σε υψικαμίνους. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως σε δεξαμενές νερού και στα πλυντήρια των ορυχείων, βρέθηκε ένας τύπος μπετόν που είναι αδιαπέραστος από τη ραδιενέργεια αλλά και από άλλες ακτινοβολίες. Σε αυτές τις περιοχές η λάσπη είχε υψηλή περιεκτικότητα σε μόλυβδο που εξορυσσόταν από

τα γειτονικά ορυχεία.

45


Υγροποίηση βράχων

Μερικά απ' τα πιο περίεργα μυθικά εργαλεία είναι το υγρό που μπορούσε να μαλακώσει πέτρες και να τις κάνει να δουλεύονται σαν τσιμέντο. Κάποια μεγαλιθικά μνημεία τεράστιας κατασκευαστικής ακρίβειας λέγεται ότι χτίστηκαν με την βοήθεια

τέτοιου υγρού. Παρόμοιο υγρό λέγεται ότι μπορούσε να μαλακώσει ακόμη και σίδηρο. 'Αλλο διάσημο μυθικό υγρό υποτίθεται ότι μαλάκωνε το γυαλί ή και το

μάρμαρο κάνοντάς τα εύπλαστα. Ο Joseph Davidovits είναι ο επιστήμονας ο οποίος παρατήρησε μεταβολή στην μοριακή δομή, όπως και ίχνη χημικών που θα

μπορούσαν να αλλοιώσουν τη σύσταση του βράχου. Πιστεύει ότι ο βράχος μπήκε σε καλούπι και εκεί απέκτησε πολύ πιο εύκολα τα περίπλοκα «σκαλίσματα» που

παρατηρούμε σήμερα πάνω του.

Αξιοποίηση ξύλου

Tο ξύλο χρησιμοποιούνταν ως οικοδομικό υλικό τόσο στα δημόσια όσο και στα ιδιωτικά κτίρια. Επίσης οι διάφοροι λιθόκτιστοι ναοί, πολλοί από τους οποίους

σώζονται ως σήμερα, είναι ουσιαστικά μεταφορά στο λίθο ξύλινων πατροπαράδοτων μορφών που εφαρμόστηκαν στην Ελλάδα από τα μινωικά ήδη χρόνια. Γίνεται φανερό ότι στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιούσαν το ξύλο για οικοδομικούς σκοπούς, ακόμη

και για ξυλοδεσία των τειχών και τους επιθράνους, κατακλείοντας τους πλίνθινους τοίχους.

Είδη ξύλου

Δρυς: ήταν πολύ δύσκολη στην κατεργασία της, τη χρησιμοποιούσαν είτε για οικοδόμηση ολόκληρων ναών είτε ειδικότερα για στύλους, κατώφλια, τετράξυλα και ανώφλια θυρών, για οβελίσκους, για στέγες, υπόγειες κατασκευές, ξυλοδεσία τειχών κάποιες φορές και για ναυπηγία.

Αρία: είδος δρυός, χρησιμοποιούνταν ως άξονας ανυψωτικών μηχανημάτων

Πρίνος: είδος δρυός, χρησιμοποιούνταν κυρίως στις στρόφιγγες πολυτελών θυρών και ως άξονες τροχών.

Συκιά: παρείχε γερό ξύλο για κάθετα στηρίγματα και για τα ικριώματα οικοδομών.

Φλαμούρι: χρησιμοποιήθηκε στα κυμάτια θυρών και ορόφων.

Θυία: είδος κυπαρισσιού χρησιμοποιήθηκε σε πολυτελείς οικοδομές σε πόρτες και σε ορόφους

Κέδρος: είχε μεγάλη διάρκεια και μεγάλες διαστάσεις, χρησιμοποιήθηκε για τη στήριξη βαρών, τοποθετημένη οριζοντίως στο πάτωμα και στην οροφή αλλά και στις

46


κλίμακες και τις πόρτες καθώς και στα εμπόλια. Είδη κέδρου είναι η Άρκευθος και η Πεύκη η οποία μάλιστα χρησιμοποιήθηκε για ναυπηγικούς σκοπούς καθώς είχε και το πλεονέκτημα να κολλά εύκολα.

Έλατο: ανθεκτικό και διαρκές, ωστόσο προσβαλλόταν από την τερηδόνα, χρησιμοποιήθηκε κατ'εξοχήν για δοκούς οροφής για στέγες αλλά και για πόρτες.

Κυπαρίσσι: είναι ανθεκτικό στη σήψη, την υγρασία και το χρόνο τα ξύλα του είχαν μεγάλο μήκος και είχε τις ίδιες οικοδομικές χρήσης με το κέδρο.

Πτελέα: πολύ διαρκές υλικό, χρησιμοποιήθηκε στα πολυτελή θυρώματα στα αντίζυγα θυρών, κιγκλίδες και στροφές θυρών, φατνώματα ορόφων, τροχαλίες, τροχούς αμαξών, στειλεούς σφυρών και γόμφους.

Πύξος: το ξύλο της θεωρούταν ασαπές, το βρίσκουμε στη βόριο Ελλάδα και την Ιταλία, χρησιμοποιούταν για ξύλινους στειλεούς και στρόφιγκες καθώς και για θυρώματα , οροφές και φάλαγγες (κατρακύλια).

Καρυδιά: στερεό και διαρκές ξύλο χρησιμοποιήθηκε σε υπόγειες κατασκευές και οροφές, επειδή είχε μακριούς δοκούς και για σανιδώματα. Ακόμη είχαν παρατηρήσει ότι το ξύλο της είχε το χαρακτηριστικό να προαναγγέλλει τη ρήξη του με τον κρότο.

Οξιά: δεν σήπεται στο νερό αλλά βελτιώνεται χρησιμοποιήθηκε για υπερείσματα και για γόμφους.

Ελιά: δεν προσβάλλεται από την τερηδόνα, χρησιμοποιήθηκε για μικρές δοκούς και κατακόρυφους πασσάλους, για ξυλοδεσία πλίνθινων τειχών, για σφήνες και εμπόλια, για κύβους ελέγχου ή συνδέσμου και για στειλεούς.

Μελία: χρησιμοποιήθηκε για κατώφλια και άλλα μέρη θυρών, για μοχλούς θυρών και γόμφους.

Άκανθα: σημερινή ακακία, ισχυρά άσηπτα ξύλα χρησιμοποιήθηκε στις οροφές και στη ναυπηγία.

Φοίνικας: μαλακό αλλά ισχυρό ξύλο, στην αρχαιότητα πίστευαν ότι ο φοίνικας λύγιζε εύκολα πράγμα που δεν ισχύει. Χρησιμοποιήθηκε, πιθανότατα λόγο της μαλακότητας του για την κατασκευή παραδειγμάτων.

Αμπέλι: ξύλο σκληρό και διαρκές χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή κιόνων και κλιμάκων.

Λωτός: ξύλο με πολύ διάρκεια και άσηπτο, χρησιμοποιήθηκε για διακοσμητικούς σκοπούς δηλαδή επικολλήματα αλλά και για στρόφιγγες θυρών.

Έβενος: ξύλο μελανό, πυκνό, στερεό διαρκές και άσηπτο. Χρησιμοποιήθηκε σε πολυτελείς κατασκευές.

47


Τα σχήματα και οι διαστάσεις των ξύλων

Τα ξύλα που χρησιμοποιούνταν άξεστα ονομαζόταν στρογγύλα ή γογγύλα ενώ τα πριονισμένα ονομαζόντουσαν σχιστά ή πελεκητά. Κατά την αρχαιότητα

υλοτομούσαν ξύλα μεγάλων διαστάσεων. Χαρακτηριστικές ήταν οι μεγάλες διατομές οι οποίες δινόνταν στα ξύλα των στεγών δημοσίων οικοδομημάτων.

Εργαλεία κατεργασίας

Τα εργαλεία κατεργασίας ξύλου διέφεραν σημαντικά από τα σημερινά πολλά από τα οποία ήταν κοινά για τον λιθουργό και τον οικοδόμο. Τα ξυλουργικά εργαλεία ήταν τα εξής: ο πέλεκυς, το σκεπάρνι (είδος πέλεκη), το πριόνι, σφυρί, τρυπάνι, ρυκάνη,

ρίνη, ξυστήρι (σκαρπέλο), γλύφανο (σκαρπέλο), τόρνος. Στην εκτέλεση των έργων ο τεχνίτης χρησιμοποιούσε και το κανόνα το πήχη, τον διαβήτη, τη στάθμη, την κάθετο

και τον γνώμονα.

Εφαρμογές

Το ξύλο εφαρμοζόταν ποικιλοτρόπως στις αρχαίες κατασκευές. Κατά τους αρχαϊκούς κυρίως αλλά και κατά τους κλασικούς και τους μετέπειτα χρόνους, ναοί στοές, σπίτια κατασκευαζόταν όπως είδη είπαμε είτε εξ'ολοκλήρου είτε εν μέρει ξύλινα. Αλλά και

όταν ακόμη τα κτίσματα ήταν πλίνθινα ή λίθινα και πάλι το ξύλο χρησιμοποιούταν σε ορισμένα μέρη όπως για παράδειγμα στα θεμέλια, στις ξυλοδεσιές στα πατώματα, τις

πόρτες τα παράθυρα, τις οροφές, τις στέγες.

48


10. ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

Αρχιμήδης (287 - 212 π.Χ.)

Ο Αρχιμήδης ήταν ένας από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς, φυσικούς και μηχανικούς της αρχαιότητας. Γεννήθηκε, έζησε και πέθανε στις Συρακούσες, τη

μεγάλη ελληνική αποικία της Σικελίας. Πατέρας του Αρχιμήδη ήταν ο αστρονόμος Φειδίας ενώ συγγενής του ήταν και ο βασιλιάς των Συρακουσών, Ιέρων Α΄. Παρ' όλο

που καταγόταν από ευγενική γενιά, ο Αρχιμήδης αρνήθηκε να πάρει οποιοδήποτε αξίωμα, επιμένοντας να διαθέτει όλο του τον χρόνο στη σπουδή και τη μάθηση.

Το έργο του Αρχιμήδη υπήρξε τεράστιο, τόσο ποιοτικά όσο και ποσοτικά, και η ερευνητική ματιά του κάλυψε πολλούς τομείς: γεωμετρία, οπτική (κατοπτρική,

υδραυλική, μηχανική, αρχιτεκτονική και την πολιορκητική. Έγραψε τα πρώτα βιβλία για την επίπεδη γεωμετρία και στερεομετρία, την αριθμητική και τα μαθηματικά.

Επίσης ανακάλυψε την αρχή του ειδικού βάρους και του μοχλού.

Ο Αρχιμήδης επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την ευρωπαϊκή επιστημονική σκέψη, καθώς και τους Άραβες επιστήμονες, οι οποίοι αντέγραψαν όλα τα έργα του στα

αραβικά, γλώσσα στην οποία διασώθηκαν αρκετά, αφού τα πρωτότυπα είχαν χαθεί.. Συνέδεσε το όνομά του με τη γένεση της μηχανικής στην αρχαία Ελλάδα, τη λύση

περίφημων μαθηματικών προβλημάτων, καθώς και με τις αμυντικές εφευρέσεις του που χρησιμοποιήθηκαν όταν οι Ρωμαίοι πολιορκούσαν την πατρίδα του, τις

Συρακούσες.

49

http://www.phil.uni-erlangen.de/~p1altar/photo_html/portraet/griechisch/staatsmaenner/archidamos/archidamos.html


Κτησίβιος (285 - 222 π.Χ.)

Εξίσου σημαντικός μηχανικός και εφευρέτης με τον Αρχιμήδη είναι ο Κτησίβιος. Ίδρυσε την Αλεξανδρινή σχολή και πιθανόν ήταν ο πρώτος διευθυντής του μουσείου

της Αλεξάνδρειας. Τα συγγράμματά τους δυστυχώς έχουν χαθεί και μας σώζονται μόνο οι τίτλοι τους. «Απομνημονεύματα», «Περί πνευματικής», ενώ πληροφορίες για το έργο του μας δίνουν ο Αθήναιος, ο Φίλων ο Βυζάντιος, ο Βιτρούβιος, ο Πρόκλος

και ο Ήρωνας ο Βυζαντινός. Αφού ανακάλυψε ότι ο αέρας είναι υλικό σώμα, ασχολήθηκε κυρίως με τις χρήσεις αυτού για διάφορες λειτουργίες. Οι γνωστότερες εφευρέσεις του είναι το υδραυλικό ωρολόγιο (πολύ φημισμένο στην εποχή του), το

υδραυλικό μουσικό όργανο ή ύδραυλις (από τις σημαντικότερες ανακαλύψεις για τον πολιτισμένο κόσμο και η καταθλιπτική αναρροφητική αντλία (μέχρι σήμερα τη

χρησιμοποιούν σε διάφορες μορφές οι πυροσβέστες).

Άλλες εφευρέσεις του είναι ο κυρτός σίφωνας, η αντλία πίεσης, το έμβολο κυλίνδρου, πολεμικές μηχανές και καταπέλτες και η βελτίωση της κλεψύδρας. Επίσης, έκανε διάφορες αλλαγές σε ήδη υπάρχουσες κατασκευές βελτιώνοντας τα «πάρεργα», τα

δευτερεύοντα μέρη δηλαδή, κυρίως των υδραυλικών ρολογιών, στα οποία πρόσθεσε οδοντωτούς τροχούς και ράβδους.

50


Ήρων ο Αλεξανδρεύς

Ο Ήρων της Αλεξάνδρειας έζησε περίπου το 100 μ.Χ. Ήταν μαθητής του Κτησίβιου και του Φίλωνα και εξελίχτηκε σ’ έναν από τους σημαντικότερους και πιο

γνωστούς μηχανικούς και μαθηματικούς. Το τεράστιο έργο του αποτελείται από 16 πραγματείες. Από αυτές έχουν διασωθεί

ολόκληρες οι δέκα, οι τρεις είναι αποσπασματικές και τρεις δεν διασώθηκαν. Μεγάλο μέρος του έργου του, κυρίως της Αυτοματοποιητικής που αποτελείται από 39

χειρόγραφα και διασώθηκε ολόκληρο κατά τα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια. Η Αυτοματοποιητική είναι το αρχαιότερο κείμενο στο οποίο περιγράφονται αυτόματα

μηχανικά συστήματα τα οποία μπορούν να εκτελέσουν προγραμματισμένες κινήσεις. Η σημαντικότερη ίσως συμβολή του Ήρωνα στην επιστήμη είναι το έργο του

«Πνευματικά», που αφορά στις εφαρμογές της ενέργειας του ατμού. Ο ίδιος κάνει αναφορές στα βιβλία του σε παλαιότερα συγγράμματα σχετικά με την ενέργεια του ατμού και μας δίνει παραδείγματα αυτοκίνητων συστημάτων. Τα παλαιότερα όμως

κείμενα που έχουν διασωθεί ως πρωτότυπα και είναι σχετικά με τις διάφορες εφαρμογές υδραυλικών και πνευματικών αυτόματων συστημάτων είναι τα

«Πνευματικά» του Ήρωνα.

Επίσης φαίνεται ότι συνδυάζει δύο διαφορετικές σχολές σκέψης: τον ορθολογισμό του Αριστοτέλη, με ολοκληρωμένα επιχειρήματα και παρουσιάσεις, προκειμένου να

εξηγήσει ή να τεκμηριώσει τις θεωρίες του, αλλά και τις σχεδόν δογματικές αλλά σίγουρες υποθέσεις πάνω στη φύση των υγρών, θυμίζοντάς μας τον Αρχιμήδη.

O Ήρωνας ο Αλεξανδρέας γίνεται προάγγελος των σημερινών ψηφιακών ρομποτικών, αφού η ποικιλία και η πληθώρα των κινήσεων, ακόμα και ταυτόχρονων,

ήταν μεγάλη: ευθύγραμμη πορεία με επιστροφή, κυκλικές κινήσεις, κίνηση σε ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, ελικοειδής κίνηση, ανεξάρτητη κίνηση 4 τροχών, αυτόματο άναμμα φωτιάς, εκροές γάλακτος και κρασιού για σπονδές και πολλές άλλες κινήσεις και ήχοι. Τα αυτόματα του Ήρωνα εκτός από το υψηλό επίπεδο

τεχνολογίας, τον προγραμματισμό, τον έλεγχο της ενέργειας και τη λειτουργικότητά τους, ήταν και πραγματικά έργα τέχνης, καλαισθησίας και αρμονίας, στοιχεία

χαρακτηριστικά του αρχαιοελληνικού πνεύματος. Άλλα σημαντικά έργα του Ήρωνα είναι: Μηχανικά, Κατοπτρικά, Μετρικά, Χειροβαλλίστρας κατασκευή και συμμετρία,

Βελοποιικά, Περί Όρων και Γεωπονικά.

51


11. ΠΗΓΕΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

http://www.hellinon.net/

http://www.kotsanas.gr/

http://www.tmth.edu.gr/

http://www.aet.com.gr

http://el.wikipedia.org/

https://sites.google.com/site/epheureseis/inventions

http://www.arcmeletitiki.gr

http://www.kouinet.gr

http://www.hellenica.de/

http://www.archimedesclock.gr

http://www.scribd.com/

http://www.tralala.gr

http://www.tovima.gr

http://www.texnologia.org

http://ancienthistorygr.blogspot.gr/

Α. Ορλάνδος - Τα υλικά δομής των αρχαίων Ελλήνων (Ι και ΙΙ)

Μανώλης Κορρές - Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα

Περιοδικό ΙΧΩΡ Οκτωβρίου 2000

Περιοδικό ΔΑΥΛΟΣ Οκτωβρίου 2000

Περιοδικό Experiment - Γαιόραμα, Οκτώβριος 1997

Ένθετο εφημερίδας «Καθημερινή» 13-2-2000

52

http://ancienthistorygr.blogspot.gr/

http://www.tralala.gr/

http://www.scribd.com/

http://www.archimedesclock.gr/

http://www.hellenica.de/

https://sites.google.com/site/epheureseis/inventions

http://www.kotsanas.gr/

lyk-agrou.ker.sch.grlyk-agrou.ker.sch.gr/.../lykagrou/2013B/TEXNOLOGIA_ARXAIA_E… · Web...

Documents

Transcript of lyk-agrou.ker.sch.grlyk-agrou.ker.sch.gr/.../lykagrou/2013B/TEXNOLOGIA_ARXAIA_E… · Web...