11

Θεωρίες μάθησηςΘεωρίες μάθησης

1.1. Θεωρία του Θεωρία του Piaget Piaget για την ανάπτυξη για την ανάπτυξη της νοημοσύνης (νοητική ανάπτυξη)της νοημοσύνης (νοητική ανάπτυξη)

2. 2. KKοινωνικο-πολιτισμική θεωρία του οινωνικο-πολιτισμική θεωρία του VygotskyVygotsky

22

Η μάθηση είναι μια διαδικασία:Η μάθηση είναι μια διαδικασία:

• Ατομική ή

• Κοινωνική;

33

• Για τον Piaget, ο χαρακτήρας της νόησης δεν σχετίζεται με την απλή ‘απορρόφηση’ αυτών που το άτομο προσλαμβάνει από το περιβάλλον με τις αισθήσεις. Το υποκείμενο, με τη δράση του πάνω στα αντικείμενα και τη διαδικασία της νοητικής αφαίρεσης, μετασχηματίζοντας τα αισθητηριακά δεδομένα, τα εσωτερικεύει.

44

Δομές και σχήματαΔομές και σχήματα

• Για τον Piaget, η νόηση δεν αποτελεί στατικό μηχανισμό αλλά μια συνεχώς αναδομούμενη πραγματικότητα. Τα ερεθίσματα που προσλαμβάνει το υποκείμενο, οι απλές πράξεις (actions) και οι λειτουργίες (operations) δεν συσσωρεύονται απλώς. Συναρμολογούνται έτσι ώστε να σχηματίζουν τις νοητικές δομές.

55

• Έτσι, ο Piaget είναι ο πρώτος που μίλησε για την οικοδόμηση της γνώσης από το άτομο (από αυτόν που μαθαίνει).

• Είναι ο πρώτος που μίλησε για τον επoικοδομητισμό.

66

• Η δεσπόζουσα έννοια η οποία σχετίζεται τόσο με την επιβίωση του ζωντανού οργανισμού όσο και με τη νοημοσύνη του είναι η τάση για προσαρμογή, αν αυτή νοηθεί ‘ως εξισορρόπηση των δράσεων του οργανισμού με το περιβάλλον και αντίστροφα’ (Piaget, 1986).

77

• Η προσαρμογή αυτή προκύπτει από την παράλληλη και ταυτόχρονη παρουσία δύο αντισταθμιζόμενων λειτουργιών. Της αφομοίωσης (assimilation) και της συμμόρφωσης (accommodation). Η αφομοίωση είναι η λειτουργία κατά την οποία το άτομο, δρώντας πάνω στα αντικείμενα που το περιβάλλουν, με βάση προηγούμενες συμπεριφορές σχετιζόμενες με τα ίδια ή ανάλογα αντικείμενα, ενσωματώνει τα αντιληπτικά δεδομένα στα υπάρχοντα νοητικά σχήματα και δομές.

88

• Οι νοητικές λειτουργίες της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης μας επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε τη μετάβαση των δομών από περιστάσεις διαταραχής σε καταστάσεις ισορροπίας.

99

Χαρακτηριστικά της βιολογικής προσαρμογής

• Αυτορρύθμιση και ισορροπία

• Αφομοίωση και συμμόρφωση

1010

Στάδια και περίοδοιΣτάδια και περίοδοι

• Ο Piaget διέκρινε πως η διανοητική ανάπτυξη κάθε ατόμου περνάει από διαδοχικές μορφές ισορροπίας οι οποίες τοποθετούνται μέσα σε ηλικιακά όρια. Οι μορφές αυτές ισορροπίας ονομάστηκαν στάδια. Τα στάδια συγκροτούν τέσσερις ευρύτερες χρονικές ενότητες που χαρακτηρίζονται από δεσπόζουσες λειτουργίες, διεργασίες της σκέψης και συμπεριφορές.

1111

Ανθρώπινη νοημοσύνη: η Ανθρώπινη νοημοσύνη: η διαδικασία ανάπτυξηςδιαδικασία ανάπτυξης

• Αισθησιοκινητική περίοδος (0 έως 2 ετών)

• Περίοδος προσυλλογιστικής σκέψης (2 έως 7-8 ετών).

• Περίοδος της συγκεκριμένης λειτουργικής σκέψης (7-8 έως 11-12 ετών).

• Περίοδος της τυπικής λειτουργικής σκέψης (11-12 έως 15-16 ετών).

1212

Ανθρώπινη νοημοσύνη κατά τον Ανθρώπινη νοημοσύνη κατά τον PiagetPiaget

• O ρόλος της δράσης

• Ο ρόλος της ωρίμανσης

• Ο ρόλος του κοινωνικού περιβάλλοντος

• Εξισορρόπηση

• Εξισορρόπηση και μάθηση

1313

Οι περιορισμοί της θεωρίας του Οι περιορισμοί της θεωρίας του PiagetPiaget

• Υπάρχουν ασάφειες και ασυνέπειες στη θεωρία των σταδίων

• Η θεωρία υποτιμάει τις ικανότητες των παιδιών (το αναπτυσσόμενο δυναμικό κάθε παιδιού, όχι το IQ) γιατί ο Piaget αφήνει το παιδί μόνο του και αβοήθητο, αφού θεωρεί ότι η πραγματική νοητική ανάπτυξη εκδηλώνεται με δραστηριότητες όπου το παιδί μαθαίνει μόνο του χωρίς καμιά βοήθεια ή στήριξη από το δάσκαλο.

• Αγνοεί την γνωστική ανάπτυξη και επεξεργασία πληροφοριών από το παιδί.

• Αγνοεί και παραβλέπει την επίδραση των πολιτισμικών και κοινωνικών ομάδων (όχι παραγόντων).

1414

• Ο Vygotsky τόνισε την προτεραιότητα της εκπαιδευτικής παρέμβασης έναντι της εξέλιξης.

• Τόνισε ότι η νοημοσύνη είναι προιόν των αλληλεπιδράσεων ατόμων και υλικού κόσμου, συγκροτούμενη στα πλαίσια συνεχών και δυναμικών διαδικασιών από το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον.

1515

• Η σημαντικότερη ιδέα στη θεωρία του Vygotsky είναι ότι η κοινωνική αλληλεπίδραση παίζει ένα σπουδαίο ρόλο στη διαδικασία της γνωστικής ανάπτυξης.

1616

Τρία κύρια θέματα στη θεωρία του Τρία κύρια θέματα στη θεωρία του VygotskyVygotsky

• Ο σπουδαίος ρόλος του κοινωνικού και του πολιτισμικού πλαισίου

• Ο κεντρικός ρόλος της γλώσσας

• Η ζώνη της εγγύτερης ανάπτυξης

1717

Περισσότερο αναλυτικά:Περισσότερο αναλυτικά:

• Η γνώση οικοδομείται: ο μαθητής μαθαίνει, οικοδομεί τη γνώση και ο δάσκαλος διευκολύνει τη διαδικασία της μάθησης. Ο μαθητής πρέπει να είναι ενεργός στη μάθηση.

• Ο ρόλος των κοινωνικών και πολιτισμικών αλληλεπιδράσεων.

• Ο ρόλος των πολιτισμικών εργαλείων (π.χ. η γλώσσα).

• Ο ρόλος των ενηλίκων, των γονιών, των παππούδων και γιαγιάδων, των φίλων / ίσων κλπ.

1818

• Για τον Vygotsky, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις έχουν ένα πολύ σπουδαίο ρόλο να παίξουν στη μάθηση. Το ‘δυναμικό’ ενός παιδιού για τη μάθηση αποκαλύπτεται και συχνά εμφανίζεται στις αλληλεπιδράσεις με αυτούς που μπορούν να κάνουν καλύτερα αυτό που ένα παιδί μαθαίνει τώρα.

• Το θεμέλιο της μάθησης και της γνώσης είναι η επιτυχία που πραγματώνεται μέσα από συνεργασίες. Η βάση μιας τέτοιας επιτυχίας είναι η γλώσσα και η επικοινωνία. ‘Τα παιδιά λύνουν προβλήματα με τη βοήθεια του λόγου, όπως επίσης και με τα μάτια τους και με τα χέρια τους’ (Vygotsky, 1962). Μέσω του λόγου σε αυτά τα ίδια (εσωτερικός λόγος) και στους άλλους, τα παιδιά αρχίζουν να οργανώνουν τις εμπειρίες τους σε σκέψη.

1919

• Η εμπειρία να εκφράσουμε και να σχηματίσουμε ιδέες μέσα από την ομιλία μας όπως και μέσα από το γράψιμο, όσο και από τη συνεργασία μας να συζητήσουμε τα προβλήματα που έχουμε να λύσουμε ή διάφορες έννοιες, μας βοηθά να αναπτύξουμε μια κριτική στάση ως προς τη γνώση και τις έννοιες.

2020

• Γι’ αυτό, χρειάζεται να δώσουμε την ευκαιρία στους μαθητές μας να μιλήσουν και να ακούσουν τους άλλους σε μια σειρά από σκοπούς και σε μια άνετη ατμόσφαιρα ή περιβάλλον.

• Το μέσο για την επιτυχία των παιδιών είναι ο λόγος, που τώρα πιστεύουμε ότι είναι ένα μέσο για την προαγωγή της γνώσης των παιδιών και για την αξιολόγηση της προόδου τους.

2121

Συνέπειες και εφαρμογές της Συνέπειες και εφαρμογές της θεωρίας του θεωρίας του Vygotsky Vygotsky για την για την

εκπαίδευσηεκπαίδευση• Δίνει πολλές αρμοδιότητες και ευθύνες στο δάσκαλο• Ο δάσκαλος πρέπει να αποφασίζει για το επόμενο

βήμα: τί, πώς και πότε θα ζητήσει από το μαθητή του να κάνει.

• Προσφέρει μια σειρά από διδακτικές μεθόδους (διδασκαλία όλης της τάξης, διδασκαλία σε ομάδες, εξατομικευμένη διδασκαλία κλπ.)

• Μαθαίνουμε όλοι μαζί• Προσφέρει μια σειρά από εναλλακτικές μεθόδους

αξιολόγησης: μαθαίνουμε ακόμα κι όταν αξιολογούμαστε

• Η αξιολόγηση που υποστηρίζει και προάγει τη μάθηση

2222

• Σαν δάσκαλοι ενθαρρύνουμε το μαθητή να μιλήσει, να εκφραστεί, να μας πει τη γνώμη του κλπ., τον βοηθάμε, τον υποστηρίζουμε, δεν τον αξιολογούμε τότε.

• Το ‘επόμενο βήμα’ δηλαδή πώς θα σχεδιάσουμε και θα προγραμματίσουμε το ‘επόμενο βήμα’ όταν έχουμε 20-25 παιδιά σε μια τάξη με διαφορετικές δυσκολίες και προβλήματα. Χρειάζεται γι’ αυτό να γνωρίσουμε τους μαθητές μας, τα προβλήματα τους και τις ανάγκες τους.

2323

• Για τον Vygotsky, η γλώσσα πηγάζει από την ανάγκη να επικοινωνούμε και είναι σημαντική και σπουδαία για την ανάπτυξη της σκέψης.

• Στην επικοινωνία μας με τους άλλους και όσο συζητάμε, η ανάπτυξη δεν επιτυγχάνεται μόνο με τη γλώσσα που περιορίζεται για να διαμορφώσει την πρόταση αλλά ακόμα και μέσα από τη διαδικασία να συνδυάσουμε τις λέξεις για να δώσουμε μορφή στην πρόταση γιατί η πρόταση σχηματοποιεί την ίδια τη σκέψη.

2424

• Έτσι, ο Vygotsky υπογραμμίζει το σπουδαίο ρόλο της ομιλίας σαν ένα εργαλείο για τη μάθηση και πολλοί μεταγενέστεροι έχουν τονίσει το ίδιο.

• Έχουμε φυσικά αντικείμενα (όπως για παράδειγμα το σφυρί) και από την άλλη διάφορους τρόπους να σκεφτόμαστε.

• Πολιτισμικά εργαλεία.

2525

• Ο Vygotsky πίστευε ότι με τη διδασκαλία μέσα από την επικοινωνία το εύρος της ζώνης της εγγύτερης ανάπτυξης μικραίνει (με το δάσκαλο ή με έναν ενήλικα ή με έναν φίλο).

2626

Χαρακτηριστικά ο Vygotsky έλεγε:• ‘Ό,τι το παιδί μπορεί να κάνει σήμερα σε

συνεργασία με κάποιον άλλο, θα μπορεί να κάνει από μόνο του αύριο’ (Vygotsky).

• ‘Η ανθρώπινη ανάπτυξη είναι από τη φύση της κοινωνική’.

• ‘Τα παιδιά επωφελούνται πολύ και μαθαίνουν καλύτερα όταν παίρνουν μέρος σε ομαδικές δραστηριότητες και σε συζητήσεις με άλλους ανθρώπους’.

2727

Ερωτήματα:Ερωτήματα:

• Πόσο συχνά δίνουμε στους μαθητές μας την ευκαιρία να μιλήσουν στο μάθημα, ο ένας στον άλλον, σε μας;

• Μπορούμε να ‘ακούσουμε’ πώς με τη συνομιλία και το λόγο αναπτύσσεται η σκέψη του καθενός παιδιού σε μια μικρή ομάδα μαθητών;

• Ας παρατηρήσουμε πώς η προσεκτική και κατάλληλη παρέμβασή μας από μας (σαν δάσκαλοι) μπορεί να αλλάξει το περιβάλλον της τάξης και να τα βοηθήσει.

2828

• Ο Bruner επέκτεινε τη θεωρία του Vygotsky και μίλησε για τη ‘σκαλωσιά’ για να μιλήσει για το ρόλο του δασκάλου στη μαθησιακή διαδικασία με περισσότερη λεπτομέρεια. Ο δάσκαλος φτιάχνει μια υποδομή ώστε να προστατεύσει τον μαθητή που προσπαθεί, που μαθαίνει κλπ. από μια αποτυχία.

• Ένας δάσκαλος που δουλεύει σύμφωνα με τη θεωρία του Vygotsky θέλει ο μαθητής του να γίνει σύντομα ανεξάρτητος, δηλαδή να μπορεί να σταθεί στα πόδια του.

•

2929

• Ο Bruner υποστήριξε ότι το παιδί ή ο μαθητής είναι ένα ‘κοινωνικό ον’ και όχι ένα απομονωμένο ον: παίζει με τους άλλους και μιλάει στους και με τους άλλους, μαθαίνει μέσα από αλληλεπιδράσεις με τους γονείς και με το δάσκαλο. Το να καταλάβουμε κάτι και να μαθαίνουμε είναι μια κοινωνική διαδικασία, είναι μια δραστηριότητα που είναι πάντα ενταγμένη σε ένα πολιτισμικό, κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο.

3030

• Ο Bruner υποστηρίζει ακόμα περισσότερο το σπουδαίο ρόλο του κοινωνικού περίγυρου στη μάθηση.

• Για τον Bruner, η μάθηση πραγματοποιείται σε συνθήκες όπου τα παιδιά συμμετέχουν σε μια δραστηριότητα μέσα στην κοινότητα της τάξης ή σε μια μικρότερη ομάδα. Εκεί μοιράζονται και έχουν πολιτισμικές εμπειρίες.

3131

• Όσο ο μαθητής γίνεται ανεξάρτητος, δεν υπάρχει λόγος να υπάρχει και ο δάσκαλος δίπλα του.

• Η βοήθεια ή η υποστήριξη βαθμιαία εξαφανίζεται.

• Παρατηρώντας τους μαθητές μας να κάνουν λάθη και να έχουν δυσκολίες, δεν βάζουμε βαθμό, αλλά καταλαβαίνουμε τί δυσκολίες έχουν, τί καταλαβαίνουν και τί δεν καταλαβαίνουν.

3232

• Σαν δάσκαλοι χρειαζόμαστε ένα συνδυασμό δεξιοτήτων παρατήρησης και προσεκτικά σχεδιασμένων ερωτήσεων και κάτι τέτοιο είναι πολύ πιθανό να απαιτεί πολύ χρόνο.

• Ο διαγνωστικός ρόλος του δασκάλου (τί ξέρουν, τί δεν ξέρουν, τί μπορούν να κάνουν, τί δεν μπορούν να κάνουν κλπ).

• Χρειαζόμαστε εξάσκηση, πρακτική σε καλές ερωτήσεις από μέρους μας και ακόμα, στο να ακούσουμε τα παιδιά.

• Η γλώσσα, εδώ, είναι ένα μέσο, ένας τρόπος για διάγνωση των δυσκολιών των παιδιών.