ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή

1. Ξεκινώντας το ταξίδι α. Οι Αχαιοί.

β. Ο αφανισμός της Χάλκινης γενιάς.

2. Ιθάκη. Το μυκηναϊκό κέντρο του Ιονίου α. Τα ιστορικά στοιχεία.

β. Η αναζήτηση.

3. Η εξόντωση των μνηστήρων α. Η σημερινή Ιθάκη.

β. Τάφος.

γ. Η καθοδήγηση των Φαιάκων.

δ. Ο κατάλογος των πλοίων.

ε. Δουλίχιον. Το χαμένο βασίλειο.

στ. Νηρίκο.

4. Το ταξίδι των ομηρικών ονομασιών α. Σάμη.

β. Δουλίχιον.

γ. Ζάκυνθος και Κεφαλλονιά.

δ. Ιθάκη.

5. Η αποκάλυψη της ομηρικής Ιθάκης α. Ξεκίνημα από τον τάφο.

β. Δήμος Ιθάκης.

γ. Ο λόφος του Ερμή.

6. Η επαλήθευση της Οδύσσειας α. Το Νήριτο.

β. Το λιμάνι Ρείθρο.

γ. Υπό το Nήιο.

δ. Το κτήμα του Λαέρτη.

ε. Το ταξίδι του Τηλέμαχου.

στ. Ο Εύμαιος.

ζ. Ο Φορκύνας και το σπήλαιο των Νυμφών.

ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ

2

7. Η ραψωδία «μ» α. Σκύλλα και Χάρυβδη.

β. Οι Σειρήνες.

γ. Πλαγκταί Πέτραι.

δ. Θρινακία.

8. Η εμπνευσμένη όραση του Ομήρου α. Ο Ωκεανός.

β. Τα πέρατα της Γης.

γ. Η Στύγα.

δ. Ταξίδι στον Άλλο Κόσμο .

ε. Ο κύκλος της ζωής .

9. Το ομηρικό ζήτημα α. Η ανάλυση των επών .

β. Πόθεν ‘Όμηρος καί τίνος .

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Υπάρχει στον κόσμο μια χώρα, άγνωστη και ανεξερεύνητη, που μόνο το θρυλικό της όνομα έχει φτάσει σε εμάς, ταξιδεύοντας χιλιάδες χρόνια,

μέσα από τα απέραντα μυθικά πελάγη της λαμπρής ελληνικής ιστορίας.

Κανείς δε γνωρίζει που βρίσκεται ακριβώς κι ούτε ποιον δρόμο να πάρει

για να τη βρει, επειδή οι αρχαίοι θεοί θέλοντας να την διαφυλάξουν, την έκρυψαν κάτω από ένα πέπλο μυστηρίου και αμφισβήτησης, κάπου στην

άκρη της γης και μέσα στα βάθη του χρόνου.

Αυτή η χώρα είναι η Ιθάκη. Ένα από τα πολλά νησιά του ελληνικού αρχιπελάγους, το οποίο χάρη στην ανάδειξή του από ένα και μοναδικό

αλλά αριστουργηματικό ποιητικό έργο, κατάφερε να ξεχωρίσει και να

γίνει ο ιδανικός προορισμός της πνευματικής μας περιπλάνησης. Μια

συμβολική πατρίδα για όλον τον πολιτισμένο κόσμο, που προσπαθεί μέσα από το εξευγενισμένο πεδίο της λογοτεχνικής έκφρασης, να δώσει

νόημα και σκοπό στην ύπαρξή του.

Η Ιθάκη όχι μόνο επέζησε στη μνήμη μας αλλά και αποθεώθηκε όσο καμία άλλη χώρα, επειδή υμνήθηκε από τον σημαντικότερο και πιο

πολυσυζητημένο ποιητή που έζησε ποτέ, τον Όμηρο. Εξαιτίας του

ανεπανάληπτου ταλέντου του Ομήρου και μέσω της αξεπέραστης

τελειότητας των ηρωικών επών του, γνώρισε η ανθρωπότητα την Ιθάκη και αγάπησε τον βασιλιά της που πρωταγωνιστεί στην Οδύσσεια,

απονέμοντάς του δίκαια, τον τίτλο του σπουδαιότερου ήρωα όλων των

εποχών. Ο Οδυσσέας του Ομήρου, δεν πρόκειται ποτέ να εγκαταλείψει

το πρότυπό μας για την απόλυτη περιπέτεια και ο νόστος του θα εμπνέει, θα συγκινεί και θα εκφράζει πάντα το άσβεστο πόθο, του κάθε ανθρώπου

για τη δική του γλυκιά πατρίδα.

Το παράδοξο ωστόσο είναι, πως αυτό το τόσο ξακουστό βασίλειο που λάτρευε ο Οδυσσέας, δεν έχει αρχαιολογικά ακόμα εντοπιστεί και

φανερωθεί σε εμάς με ακρίβεια. Παρόλο που η φήμη του έχει φτάσει στα

πέρατα της γνωστής μας οικουμένης, παραμένει στην ουσία αταύτιστο

και βρίσκεται παράταιρα, σε μια θέση μυθικής και μυστηριακής ταξινόμησης, μιας και το αποκαλούμενο στις μέρες μας νησί Ιθάκη, δε

στάθηκε ικανό να μας πείσει για την ηρωική του προέλευση. Κι όμως,

δεν ήταν καθόλου λίγες οι προσπάθειες που έγιναν για να αναδείξουν το συγκεκριμένο νησί, ως την γενέτειρα του Οδυσσέα. Διάφοροι ανήσυχοι

και ελπιδοφόροι ερευνητές, εδώ και αιώνες, έχοντας ειλικρινά και

φιλαλήθη ή και μερικές φορές πιο ιδιοτελή κίνητρα, επιδόθηκαν σ’ αυτό

το εξαιρετικά ενδιαφέρον κυνήγι της χαμένης Ιθάκης. Η σχετικά πρόσφατη, καταπληκτική αρχαιολογική ανακάλυψη, πολλών άλλων

ομηρικών τοποθεσιών, προξένησε ακόμη μεγαλύτερη πίστη στον

μεγαλεπήβολο σκοπό τους και ενέτεινε την αγωνία της αναζήτησης. Κι όταν αντίθετα με τα προσδοκώμενα, τα φτωχά ευρήματα στο μικρό αυτό

νησί, απογοήτευσαν και εξαντλήθηκε κάθε ελπίδα να βρεθεί εκεί η

ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ

4

ομηρική Ιθάκη, τότε η έλξη του μυστηρίου και η ανάγκη της εποχής μας

για ξεκάθαρες απαντήσεις, έστρεψε την προσοχή μας και σε άλλους (απίστευτα πολλούς), υποψήφιους διεκδικητές της «νύφης» Ιθάκης,

συναθροίζοντας χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα, ένα αποκαρδιωτικό πλήθος

αντιμαχόμενων μνηστήρων. Είναι λοιπόν η Ιθάκη ένας μύθος και μάταια

την ψάχνουμε στον υπαρκτό κόσμο ή υπήρξε πραγματικά και μπορούμε να πιστεύουμε πως απλώς δεν έχει ακόμα ανακαλυφθεί ;

Μετά από τόσες εμπεριστατωμένες μελέτες, έρευνες και τόσα

ευρήματα αναφορικά με τον Όμηρο, είναι βέβαιο πως θα πρέπει , μαζί με την αναμφισβήτητη λογοτεχνική αξία των έργων του, να παραδεχτούμε

και την ποικιλοτρόπως αποδεδειγμένη επιστημονική τους πιστότητα,

κάνοντάς τα έτσι ασφαλή για τη χρήση τους, ως αστείρευτες πηγές

άντλησης αληθινών ιστορικών στοιχείων. Τα ομηρικά έπη περιγράφουν γεγονότα πραγματικά και τόσο σημαντικά, ώστε να αξίζει να υμνηθούν.

Πρόσωπα και πράγματα, είναι σίγουρο πως ήταν γνωστά στον ποιητή.

Εξάλλου, ο λαϊκός μύθος των αρχαίων Ελλήνων, ήταν ένα μέσο, για τη διατήρηση μιας ζωτικής για την ταυτότητα του έθνους ανάμνησης, μιας

παράδοσης, που εκφραζόμενη μάλιστα με μια συγκεκριμένη ποιητική

τεχνική, είχε περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης. Έτσι δικαιολογείται

και το παράξενο φαινόμενο, να παρουσιάζει πολλές φορές ο λαϊκός θρύλος, περισσότερη ιστορικότητα από την ίδια την αποδεχόμενη

σήμερα ως ιστορία. Ειδικά τα έπη, δεν είναι απλώς και μόνο, μια αισθητή

αντίληψη του κόσμου, αλλά περισσότερο μια δι-αισθητική σχέση με την

πραγματικότητα.Πρέπει λοιπόν, να ξεπεράσουμε τη γενική προκατάληψη που έχουμε απέναντι στα έργα του Ομήρου, που για πολύ καιρό

θεωρούνταν εμπνευσμένα μεν αλλά και εντελώς ελεύθερα, ανεξάρτητα,

κοινά μυθιστορήματα, απλά αποκυήματα της οργιάζουσας φαντασίας του. Αντιθέτως, έχουν πολλά να μας πουν, καθώς διαθέτουν απόλυτη

ιστορική βάση και εκφράζουν τις άμεσες εμπειρίες του δημιουργού τους,

στα πλαίσια βεβαίως μιας συγκεκριμένης χρονικής περιόδου.

Επαληθεύοντας σαφώς τα παραπάνω, έχει εξακριβωθεί πως οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι που αναφέρονται μέσα στα ηρωικά έπη, συνδέονται σε

μια σταθερή σχέση, με τις περίφημες πόλεις - κέντρα του μυκηναϊκού

πολιτισμού, στις ακριβείς τοπογραφικές θέσεις όπου έχουμε τέτοια ευρήματα, έτσι όπως μας τις περιγράφει κι ο ποιητής. Η πολιτειακή

γεωγραφία του Ομήρου δηλαδή, συμβαδίζει με την πραγματική διάταξη

των θρυλικών μυκηναϊκών τοποθεσιών, όπως τις γνωρίσαμε εμείς τώρα

τελευταία, χάρη στην αρχαιολογική σκαπάνη. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά ολάκερη η ομηρική χαρτογράφηση του ελλαδικού χώρου, διακρίνεται για

την αρτιότητά της. Ο Στράβων μάλιστα, διαπιστώνοντας την ακρίβεια

των γεωγραφικών γνώσεων του Ομήρου, του αναγνώριζε και την πατρότητα αυτής της επιστήμης .

« Ὃμηρος ἀρχηγέτης τῆς γεωγραφικῆς ἐμπειρίας» (1,1,2)

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

5

Όλα αυτά,μας πιστοποιούν και τη γνησιότητα του «νηών κατάλογου»,

του καταλόγου των στρατιωτικών δυνάμεων, μαζί με τις περιοχές προέλευσής τους, που αναφέρει ο ποιητής στην αρχή περίπου του έπους

της Ιλιάδας. Ο κατάλογος αυτός, που αντιπροσωπεύει καθαρά και μόνο

την Υστερομυκηναϊκή περίοδο, είναι ένα αδιάψευστο τεκμήριο και στην

ουσία ένας άριστος οδηγός, για την ανακάλυψη όλων των βασιλείων του τέλους της εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα. Άρα, αφού οι θάλασσες και

οι χώρες της ανατολικής Μεσογείου, βρίσκονται στη σωστή τους

γεωγραφική και ιστορική θέση, κι όχι σ’ ένα τεχνητό, παραποιημένο λογοτεχνικά κόσμο, τότε ο συνεπής ποιητής θα έχει περιγράψει και το

νησί της Ιθάκης, όπως κι εκεί ακριβώς που ήταν στην εποχή των Αχαιών

και του Οδυσσέα, ώστε να μπορούμε κι εμείς να το εντοπίσουμε.

Αν και μια τέτοια προοπτική, φαντάζει πια πολύ περισσότερο απ’ ότι στο παρελθόν ως υλοποιήσιμη, δεν παύουν να εκφράζονται ακόμα

αντιρρήσεις. Δεν είναι λίγοι αυτοί, που παρά τη συνομολόγησή τους για

τη γενική ορθότητα και τη σχετική συνοχή των επών, έχουν δει με ιδιαίτερη δυσπιστία, τόσο την αρτιότητα του έργου, που θεωρούν ότι

έπεσε θύμα των αντιγραφέων του, όσο και την ίδια την προσωπικότητα

του Ομήρου, του οποίου αμφισβητούν την ιστορικότητα. Αν δεν έχουμε

στα χέρια μας ένα ακέραιο κείμενο και αν δεν υπήρχε το πρόσωπο που το έλεγαν Όμηρο και όλα αυτά που είναι καταγεγραμμένα, απλώς

εκφράζουν τη λαϊκή αντίληψη και τη συλλογική μνήμη πολλών

ανθρώπων διαμέσου των αιώνων, πως θα μπορούσαμε στα αλήθεια να

βασιστούμε απόλυτα σ’αυτά; Πως να συνάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα για μια Ιθάκη, που είναι άγνωστη στις λεπτομέρειές της κι απλώς μόνο

ένα γενικό περίγραμμα της θέσης της κατάφερε να διασωθεί στο μύθο;

Εμείς, για τη συγκεκριμένη φιλόδοξη ιστορική έρευνα, έχουμε ως ακλόνητο στήριγμα, την εμπιστοσύνη μας στους αρχαίους Έλληνες, που

πίστευαν ακράδαντα στη φυσική ύπαρξη ενός και μοναδικού Ομήρου και

με ευλάβεια διαφύλαξαν ανέπαφο το έργο του. Αποδεχόμενοι λοιπόν,

χωρίς περιττούς ενδοιασμούς, τη μεγαλοφυΐα του Ομήρου, απλώς καθοδηγούμαστε από το ρομαντικό όραμα του ποιητικού του κόσμου.

Μια πολύ συναισθηματική, «αντιεπιστημονική» κι απατηλή κινητήρια

δύναμη, θα μπορούσαν κάποιοι σήμερα να ισχυριστούν, που όμως σε κάποια άλλη πιο αγνή εποχή, όχι πολύ μακρινή, ήταν αυτή που κατάφερε

να εμπνεύσει και να ωθήσει κοινούς, αλλά όμως διορατικούς ανθρώπους,

να υπερβούν τις δυσκολίες και να σπάσουν τα καθιερωμένα, δίνοντας

χωρίς περιστροφές, νέα, απίστευτα μέχρι τότε στοιχεία και καινούργια όρια στην αρχαιολογική γνώση. Παίρνοντας ως λαμπρό παράδειγμα, τις

δικαιωμένες μορφές του H.Schliemann και του Sir Arthur Evans, έχουμε

την ελπίδα πως οι μέθοδοί τους και η προσήλωσή τους στον Όμηρο, είναι ο πραγματικά σωστός δρόμος. Ο ειλικρινής λόγος του Ομήρου, είναι το

βασικό εφόδιο για το ταξίδι μας προς την αληθινή Ιθάκη.

ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ

6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο

ΞΕΚΙΝΩΝΤΑΣ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ

«Η ελληνική αρχαιότητα και μυθολογία,

μας επιφυλάσσουν χιλιάδες ανακαλύψεις οι οποίες

θα προκύψουν από τα ερωτήματα που θα θέσουν οι

μελλοντικές κοινωνίες.»

Ζαν Πιερ Βερνάν

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

7

Α. Οι Αχαιοί

Για να ασχοληθούμε με τα γεγονότα των ομηρικών επών και να

ενταχθούμε μέσα στο χρονικό πλαίσιο όπου αυτά εξελίσσονται, πρέπει να ταξιδεύσουμε πίσω, μέχρι την πιο ξακουστή και ηρωική εποχή του

αρχαίου ελληνικού κόσμου. Ο Τρωικός πόλεμος και η επιστροφή των

ηρώων από το Ίλιον, είναι κοινώς αποδεκτό, ακόμη κι απ’ τους πλέον

δύσπιστους ιστορικούς, πως έλαβαν χώρα στα τέλη της περίφημης μυκηναϊκής εποχής. Μια εποχή μέσα στην περίοδο του Χαλκού, στα

ύστερα χρόνια της (1600-1100 π.Χ.), που ο πολιτισμός των Ελλήνων

πήρε το όνομά του, απ’ το σπουδαιότερο κέντρο στο οποίο αναπτύχθηκε,

τις πολύχρυσες Μυκήνες. Εκεί σύμφωνα με τον Όμηρο, βρισκόταν η έδρα του θρυλικού βασιλιά Αγαμέμνονα, του αρχιστρατήγου των

δυνάμεων που εκστράτευσαν στην Τροία. Οι ανασκαφές που έγιναν σε

αυτήν την αρχαία πόλη της Πελοποννήσου τον 19ο

αιώνα, έφεραν στο φως τα επιβλητικά της τείχη, με τη μνημειώδη πύλη των λεόντων και

τους πολύτιμους θησαυρούς των μεγαλοπρεπέστατων βασιλικών τάφων,

επιβεβαιώνοντας έτσι τη φήμη και τον πλούτο που της αποδίδουν τα έπη.

Οι Μυκηναίοι όμως, που δημιούργησαν τούτο το λαμπρό πολιτισμό, χρησιμοποιούσαν κάποιες άλλες ονομασίες για να προσδιορίσουν την

ταυτότητά τους. Αυτοαποκαλούνταν Δαναοί, Αργίτες ή Έλληνες, αλλά

πιο συχνά ονομάζονταν Αχαιοί. Το Αχαιός συνδυάζεται με τη λέξη θάλασσα, αφού προέρχεται από το Άλας που δηλώνει το αλμυρό νερό.

Ένας λαός άρρηκτα συνδεδεμένος με τη θάλασσα ήταν οι Αχαιοί, οι

οποίοι ξεκινώντας απ’ την κεντρική και νότια Ελλάδα, είχαν μια

δυναμική εξάπλωση δια μέσου των θαλάσσιων εμπορικών δρόμων, προς τα νησιά της Μεσογείου και κυρίως τα παράλια της εγγύς ανατολής.

Οι κάτοικοι της ηπειρωτικής Ελλάδας με το όνομα Αχαιοί, ανήλθαν

ως κληρονόμοι των προηγηθέντων τους πολιτισμών, της υπόλοιπης νησιωτικής

χώρας του Αιγαίου πελάγους. Για αιώνες

ήταν υποτελείς στους βασιλείς του νησιού

της Κρήτης και όταν η Κρήτη έφτασε στην παρακμή της, οι Αχαιοί έτοιμοι πια ως

έθνος, δεν έχασαν την ευκαιρία να πάρουν

στα χέρια τους την εξουσία και τον έλεγχο των προσοδοφόρων θαλάσσιων εμπορικών

δραστηριοτήτων. Επικράτησαν χωρίς

καμία δυσκολία στον ελλαδικό χώρο γύρω

στα 1500 π.Χ. αλλά η πολιτιστική τους πρόοδος, στηρίχθηκε κατά μεγάλο μέρος

στους προκατόχους τους. Παρόλα αυτά,

δεν έκαναν μια απλή αντιγραφή των

Διπλός πέλεκυς. Ένα μινωικό, μετέπειτα μυκηναϊκό σύμβολο.

ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ

8

σημαντικών αρχών που γνώρισαν απ’ τη μινωική Κρήτη, αλλά

βελτίωσαν κι εμπλούτισαν με δικά τους στοιχεία, τα ήδη υπάρχοντα επιτεύγματα του ανθρώπινου νου. Μεταξύ άλλων, έθεσαν τις βάσεις του

μετέπειτα ελληνικού τρόπου σκέψης και γενικότερα της θεώρησης της

ζωής, καθώς ανέπτυξαν ιδανικά και πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς,

που αυτούσια σχεδόν, τα υιοθέτησαν κι όλοι οι μεταγενέστεροι αρχαίοι Έλληνες.

Στα θρυλικά κατορθώματα αυτού του σπουδαιότατου πολιτισμού,

συγκαταλέγονται επίσης και απίστευτα τεχνικά έργα. Μνημειακά αριστουργήματα εκπληκτικής αρχιτεκτονικής, που η ανθρωπότητα θα

έπρεπε να περιμένει αιώνες για να ξαναδεί. Κατασκευάστηκαν γέφυρες,

πλακόστρωτοι δρόμοι, εγγειοβελτιωτικά έργα, μεγαλειώδη και περίτεχνα

για την εποχή παλάτια, τεραστίων διαστάσεων αμυντικά τείχη και θαυμαστοί θόλοι, οι οποίοι κάλυπταν τους πλούσιους τάφους των

βασιλέων και θεϊκών αρχόντων τους.

Ο ανακτορικός χώρος της μυκηναϊκής Πύλου,

επί του λόφου Άνω Εγκλιανός στη Χώρα Μεσσηνίας.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

9

Χάρη στις εύκρατες κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής που

ζούσαν και στηριζόμενοι στη ναυτική τους υπεροχή, έναντι των γύρω λαών, οι Αχαιοί ανέπτυξαν πολύ γρήγορα, μια πλούσια και ιδιαίτερα

ευημερούσα κοινωνία μικρών, ανεξάρτητων βασιλείων – κρατών. Η

έξυπνη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, μαζί με το διακομιστικό

εμπόριο, κυρίως μέσω θαλάσσης, τους απέφερε χρυσά κέρδη. Η επικίνδυνη θαλασσοπορία τους προς τα νοτιανατολικά (Αιγαίο–Ρόδος–

νότια Μικρά Ασία – Κύπρος – Μέση Ανατολή – Αίγυπτος) και η συχνή

επαφή τους με ανεπτυγμένους πολιτισμούς της ανατολής, θα διαμορφώσει τελικά τον παράτολμο και προοδευτικό τους χαρακτήρα,

ενώ θα εμπλουτίσει και τις επιστημονικές τους γνώσεις.

Μέσα απ’ αυτόν, τον υψηλού βιοτικού επιπέδου τρόπο ζωής, ήταν

εύλογη η ανάπτυξη και η χρήση της γραφής, ως απόδειξη της προκοπής τους. Το ερέθισμα δόθηκε και πάλι από τους Μινωίτες, με τη γραμμική

γραφή Α ́ που γνώρισαν απ’ αυτούς και την οποία υιοθέτησαν και στη

συνέχεια εξέλιξαν, σε μια ανώτερη μορφή. Μετά την πρόσφατη αποκρυπτογράφηση της γραμμικής γραφής Β΄ των Αχαιών, αποδείχθηκε

πως τα συλλαβογράμματα που την αποτελούν, συνθέτουν λέξεις, που

αντιστοιχούσαν σε έναν πρώιμο τύπο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Οι

Μυκηναίοι λοιπόν, μιλούσαν σε μια γλώσσα, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο μακρινός πρόγονος της σημερινής ελληνικής και την

κατέγραφαν μάλιστα με σύμβολα, έστω κι αν αυτή η γραφή ήταν μάλλον

περιορισμένης εφαρμογής. Η χρήση εξάλλου των 88 στοιχείων της, την

έκανε ιδιαίτερα περίπλοκη, για να έχει πλατιά διάδοση στον απλό λαό και η εκμετάλλευσή της περιοριζόταν στους κύκλους των ευγενών και μέσα

στα παλάτια τους.

Μερικά συλλαβογράμματα της γραμμικής Β’

ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ

10

Στη μυκηναϊκή εποχή επίσης, προσδιορίζεται και η πρώτη εμφάνιση

των περίφημων αρχαιοελληνικών θεών. Ο τρόπος ζωής των Αχαιών, που καθοριζόταν απ’ την εξουσία ενός απόλυτου άρχοντα (Ἂναξ ή wa-na-ka

της γραμμικής Β )́πάνω στους υπόλοιπους υποτελείς ευγενείς βασιλιάδες

(qa-si-re-u = Βασιλεύς), δημιούργησε έναν τύπο κοινωνικής διάθρωσης,

που μεταφέρθηκε επιτυχώς και στη φανταστική, μοναρχική πολιτεία των ολύμπιων θεών με αρχηγό τον Δία. Κύριος υπαίτιος αυτής της σταθερής

και διαχρονικής σ’ ολόκληρο το μήκος της αρχαιότητας, πίστης στους

ολύμπιους θεούς, θεωρείται ο Όμηρος. Αυτός, που με την καταγραφή τους στα ποιήματά του και με την ευρεία αναγνώριση που φυσικά έτυχαν

αυτά, επέβαλε την καθολική αποδοχή των συγκεκριμένων θεϊκών ρόλων,

εγκαινιάζοντας μια εθνική θρησκεία. Μια ιδιαίτερη λατρεία, που δεν

υπάρχει πραγματικά τίποτα σ’ όλες τις θρησκείες του κόσμου, που να μοιάζει με την ελληνική πολιτεία των θεών. Μια μακάρια ουράνια

κοινωνία, έξω από τόπο και χρόνο, η οποία ήταν η πιστή αντιγραφή της

καθημερινής ζωής των απλών θνητών, με πιο υπερφυσικά προνόμια βέβαια, αλλά όμως με τα ίδια ανθρώπινα ελαττώματα και προβλήματα.

Απ’ την άλλη πλευρά, κι όπως ήταν λογικό για την εποχή τους, οι

Αχαιοί δεν ασχολούνταν απλά και μόνο με ειρηνικά έργα. Μεγάλο μέρος των ενδιαφερόντων τους, αφορούσε και την πολεμική δραστηριότητα,

όπου υπέδειξαν σημαντικές ικανότητες. Η μαχητικότητα τους, σε

συνδυασμό με τη ναυτική τους υπεροχή, τους καθιστούσε ιδιαίτερο

φόβητρο για τους γειτονικούς λαούς των Χετταίων και των Αιγυπτίων. Όπως μας πληροφορούν οι ενεπίγραφες πινακίδες σε γραμμική Β ,́ το

βασίλειο της Πύλου, διέθετε πάγια ναυτική δύναμη 20 πλοίων και άρτια

οργανωμένες, μόνιμες στρατιωτικές μονάδες, στο βαθμό που βρίσκονταν οι ρωμαϊκές λεγεώνες, δώδεκα αιώνες μετά. Μυκηναϊκές παραστάσεις σε

αγγεία, όπως το «αγγείο των πολεμιστών», μας δείχνουν περίτρανα την

στρατιωτική οργάνωση και τον εξοπλισμό, που σίγουρα πέρασαν από

διάφορες φάσεις εξέλιξης. Παράλληλα με αυτές τις δυνάμεις και για την άμυνα των πόλεών τους, είχαν αναπτύξει κατά τόπους και σε στρατηγικά

σημεία, φρούρια – παρατηρητήρια, για την έγκαιρη προειδοποίηση και

την αντιμετώπιση των τυχόν εισβολέων. Το έξυπνο αυτό σύστημα των προκεχωρημένων φυλακίων επιτήρησης, μαζί με τα γνωστά «κυκλώπεια»

τείχη των ακροπόλεων, κάλυπτε επαρκώς τις αυξημένες αμυντικές

ανάγκες των μυκηναίων. Μάλιστα, οι παράκτιες στρατιωτικές βάσεις –

φρυκτωρίες της Πύλου, με δύναμη περίπου 800 ανδρών, προσέφεραν σ’ αυτήν την μεσόγεια πόλη, τόσο μεγάλη ασφάλεια, ώστε να μη χρειάζεται

καν η οχύρωσή της με τείχη. Έτσι ο απειλητικός εχθρός αντιμετωπιζόταν

αποτελεσματικά, πριν προλάβει να αναπτύξει τις δυνάμεις του και πριν ακόμη πλησιάσει και πλήξει τις πλουτοπαραγωγικές περιοχές της χώρας.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

11

Έχοντας εξασφαλίσει την αμυντική

θωράκιση της πατρίδας τους με τέτοιες πρακτικές μεθόδους, οι Αχαιοί εξάσκησαν

ανεμπόδιστα την επιθετικότητα, που πάντα

τους χαρακτήριζε ως φιλόδοξη και ανήσυχη

φυλή. Στα μέσα του 13ου

π.Χ. αιώνα, όταν πια η Ελλάδα είχε αποκτήσει τα σταθερά της

βασίλεια, με ισχυρούς ηγεμόνες κι έναν

κυρίαρχο Μυκηναίο άναξ, οι πολεμικές τους φιλοδοξίες στράφηκαν προς τα ανατολικά, σε

γειτονικούς λαούς, ακολουθώντας τον γνωστό

δρόμο του εμπορίου. Η ιδιαίτερα χαλαρή

συνομοσπονδία των μεγάλων πόλεων – κρατών, που στηριζόταν ίσως σε σχετικές

συμφωνίες, με βασικό εγγυητή τις Μυκήνες,

εδραίωσε την εθνική συνείδηση και έδωσε τη δυνατότητα για πιο ευρείας κλίμακας

στρατιωτικές επιχειρήσεις. Μεταξύ των καλά

οργανωμένων και συμμαχικών πλέον κρατών του ελλαδικού χώρου, δεν

υπήρχαν συγκρούσεις, όπως θα γινόταν πολύ λογικά στο παρελθόν, για την εξασφάλιση εδαφών και την επέκταση των κυριαρχιών. Εκτός πια

των δικών τους συνόρων, οι πολέμαρχοι – βασιλείς αναζητούσαν τώρα

την απόκτηση πλούτου και πολεμικής δόξας, μαζί με την ικανοποίηση

της έμφυτης ανάγκης τους για δράση και περιπέτεια. Ο βασικός όμως σκοπός και η κύρια ανταμοιβή αυτού του είδους των επιθέσεων, ήταν

σίγουρα τα πολύτιμα λάφυρα, από την περιουσία του ηττημένου.

Έτσι κι ο Τρωικός πόλεμος, ήταν μια γενικευμένη εκστρατεία των Αχαιών εκείνης της εποχής, για τη λαφυραγώγηση της πλούσιας και

διάσημης Τροίας, με μάλλον πενιχρά έσοδα, όπως και με μεγάλο τίμημα

σε απώλειες. Το μακρινό για αυτούς Ίλιον, οι Αχαιοί δεν ήθελαν να το

εκπορθήσουν, με σκοπό την επέκταση των συνόρων τους ή την διάνοιξη του σπουδαίου εμπορικού δρόμου που περνάει απ’ τον Ελλήσποντο,

όπως ισχυρίζονται μερικοί. Ούτε μάλλον επεδίωκαν την αποκατάσταση

της τιμής και υπόληψής τους, με την επανάκτηση της ωραίας Ελένης, όπως θέλει να πιστέψουμε ο Όμηρος. Το πιθανότερο είναι, πως η

δελεαστική φήμη της πολύχρυσης πόλης των Πελασγών – Τρώων, ήταν

αυτή που τους έβαλε στο πειρασμό και σε αυτήν την πολεμική

περιπέτεια, ώστε να της αποσπάσουν ό,τι πολύτιμο είχε σε αγαθά. Σχετικά με αυτήν την εφαρμοζόμενη τακτική των λεηλατικών

επιδρομών, ο μεγάλος ποιητής των ηρώων, αποτελεί μια αστείρευτη πηγή

αδιαμφισβήτητων πληροφοριών. Είναι τόσες πολλές οι αναφορές του Ομήρου, περί καταδρομικών και πειρατικών πολεμικών επιχειρήσεων,

που είναι σχεδόν αδύνατον να περάσουν απαρατήρητες.

ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ

12

«Ὃμοια κουρσεῦαν κι οἱ πατέρες μας καί πολιτεῖες καί κάστρα, τέτοια καρδιά καί γνώμη κλείνοντας βαθιά στά στήθια μέσα.»

(Ιλιάδα.Δ 308-309)

«Οἱ πολιορκητές εἶχαν διπλή γνώμη: ἢ νά κυριέψουν τήν πόλη, ἢ νά μοιράσουν οἱ δύο ὅσα ἀγαθά ἔκλεινε μέσα ἡ ὂμορφη πολιτεία.»

(Ιλιάδα. Σ 510-512)

«τό μέγα κάστρο νά πατήσουμε τοῦ Πρίαμου, καί τά κοῦρσα οἱ Ἀργίτες βάλουμε στό μοίρασμα,»

(Ιλιάδα. Ι 136-137)

«Μέ τά καράβια κάστρα δώδεκα πάτησα ὡς τώρα ἀτός μου, κι ἕντεκα λέω πεζός, διαβαίνοντας τήν καρπερή Τρωάδα

κι απ’ ὅλα τοῦτα ἐγώ ἐξεδιάλεγα πολλά καί πλούσια κοῦρσα»

(Ιλιάδα. Ι 328-330)

Υπάρχουν και άλλα παραδείγματα καταδρομικών ενεργειών στο

ηρωικό έπος της Ιλιάδας, που θα μπορούσαμε εύκολα να παραθέσουμε, όμως παρόμοια εντοπίζονται και στην Οδύσσεια, που το θέμα της

αντιθέτως, δεν θεωρείται πολεμικό.

«Μή ἐχτροί σέ φάγαν στή στεριά τήν ὥρα πού γελάδια καί παχιά πρόβατα κοπάδια σκόπευες ν’ ἁρπάξεις ;

ἢ καστοπολεμώντας γιά λάφυρα καί γυναῖκες ;»

(Οδύσσεια. λ 401-403)

«Ὂπως μιά γυναίκα θρηνεῖ σωριασμένη πάνω στόν ἀκριβό ἂντρα της, που ἕπεσε πολεμώντας

γιά χώρα καί λαό του, ὥστε ἡ πατρίδα καί τά παιδιά του μέρα δουλείας νά μή δοῦν˙ καί ὡς νά ξεψυχάει, νά σβήνει

θωρεῖ τον, σκούζει πάνω του χυμένη, ἐνῶ τή σέρνουν μέ κονταριές οἱ ἐχτροί στούς ὥμους καί στήν πλάτη σκλάβα.»

(Οδύσσεια. θ 523-531)

«Δουλειά σᾶς ἒβγαλε στό δρόμο ἢ ἐδῶ κι ἐκεῖ πλανιέστε στά πέλαγα, καθώς οἱ πειρατές που τριγυρνᾶνε

μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς τους βλάφτοντας ἂλλους ἀνθρώπους ;»

(Οδύσσεια. γ 74-76)

«Ἥ ἐχτροί ὡς κουρσεύατε ἀρνιά κοπάδια καί παχιά βόδια σᾶς ἀφανίσαν στή στεριά ;Μήπως ὑπερασπίζαν

τήν πόλη καί τά ταίρια τους ἀπό ἁρπαγή δική σας ;»

(Οδύσσεια. ω 111-113)

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

13

Ο ίδιος ο Οδυσσέας, φαίνεται να έχει αποκτήσει τους δούλους του,

χάρη σε δικές του επιτυχείς λαφυραγωγικές επιχειρήσεις. Αυτό μας λέει ο γιος του ο Τηλέμαχος, υπερασπιζόμενος την απειλούμενη περιουσία του.

«Ὃμως στό σπίτι καί στούς σκλάβους μας, πού κούρσεψε ὁ Ὀδυσσέας ὁ ἀρχοντικός γιά μένα, κύβερνος ἐγώ θά μείνω μόνο !»

(Οδύσσεια. α 397-398)

Ο Οδυσσέας πάλι, μετά την καταστροφή της Τροίας, συνεχίζει τις

εχθροπραξίες, λεηλατώντας την πόλη Ίσμαρο της κοντινής Θράκης.

«Τοῦ ἀνέμου οἱ πνοές ἀπό τό Ἴλιο στούς Κίκονες μέ φέραν, στήν Ἴσμαρο. Τήν κούρσεψα καί ἀφάνισα τούς ἴδιους.

Λάφυρα πολλά καί γυναῖκες πήραμε ἀπ’ τήν πόλη»

(Οδύσσεια. ι 39-41)

Ο Μενέλαος επίσης, έκανε μια οκτάχρονη περιοδεία συλλογής λαφύρων

στην ανατολική Μεσόγειο θάλασσα, πριν την οριστική του επιστροφή

απ’ την Τροία.

«ὅμως μέ μένα θά παράβγαινε κι ἕνας θνητός στά πλούτη- γιά κι ὄχι˙ τί πολύ παράδειρα, χρόνους ὀχτώ, στά ξένα,

ὡς νά τά φέρω ἐδῶ μές στ’ ἄρμενα μέ χίλια δυό τυράννια. Παράδειρα μαθές στήν Αἴγυπτο, στήν Κύπρο, στή Φοινίκη .»

(Οδύσσεια. δ 81-83)

Σίγουρα, οι παραπάνω γνωστοί λαοί της ανατολικής Μεσογείου, δεν

έδωσαν οικειοθελώς τα αξιοζήλευτα πλούτη τους στον Μενέλαο και στα

μάχιμα τμήματα των βετεράνων του Τρωικού πολέμου, που επέβαιναν στα πλοία του. Οι επιχειρήσεις του δεν ήταν εμπορικές, αλλά πολεμικές.

Εδώ,είναι αναπόφευκτη η τοποθέτηση κάποιων εύλογων ερωτημάτων.

Πως είναι δυνατόν, μετά το μοίρασμα των λαφύρων απ’ την Τροία, να χρειάζονται αυτές οι καταδρομικές ενέργειες αρπαγής αγαθών, από άλλα

κράτη; Γιατί οι αποδεκατισμένες στρατιωτικές δυνάμεις, οι οποίες πήραν

μέρος σε μια τόσο μακροχρόνια και κουραστική εκστρατεία, δεν

επιδιώκουν την άμεση επιστροφή στα σπίτια τους; Την απάντηση, θα μας τη δώσει ο ίδιος ο Όμηρος.

«Ἀλκίνοε, βασιλιά περίλαμπρε, μές στό λαό σου ὁ πρῶτος, καί χρόνο ὁλάκερο νά λέγατε νά μένω ἐδῶ καί δῶρα νά μοῦ χαρίζατε ἀξετίμητα, πριχοῦ μέ προβοδίστε, ὄχι δέ θά’ λεγα˙ καλύτερα χίλιες φορές ἀλήθεια

νά στρέψω πίσω στήν πατρίδα μου μέ πιό γεμάτα χέρια˙ τί μέ τιμή κι ἀγάπη πιότερη θά μέ δεχόνταν ἔτσι

ὅλοι ὅσοι κάποτε θά μ’ ἔβλεπαν νά φτάνω στήν Ἰθάκη.»

(Οδύσσεια. λ 355-361)

ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ

14

Ο κατάκοπος Οδυσσέας, που ανυπομονεί σε όλο το ταξίδι του να δει

την Ιθάκη, θα θυσίαζε μέχρι και έναν ολόκληρο χρόνο μακριά απ’ τη λατρευτή του πατρίδα, προκειμένου να επιστρέψει σ’ αυτήν πλούσιος και

οικονομικά επιτυχημένος. Άρα, η αξία και η πολιτική δύναμη του

βασιλιά, ήταν συνάρτηση των υλικών αγαθών που είχε στην κατοχή του.

Η συγκέντρωση πλούτου και η αποτελεσματικότητά του σε οργανωμένες αποστολές και στρατιωτικές επιχειρήσεις συγκομιδής πολύτιμων

αντικειμένων, ήταν βασική για το κύρος του και για τη διατήρηση της

εξουσίας του. Η σημαντικότατη θεά εξάλλου, η Παλλάδα Αθηνά, η θεά της σωφροσύνης, της ανδρείας και της τιμής, αποκαλείται « ληΐτις », που

σημαίνει αυτή που παρέχει λεία, η λαφυραγωγούσα και η ληστής.

« Παίρνουν ἐκεῖνοι ἀπ’ τό κεφάλι του τό κουναβίσιο κράνος, καί τό κοντάρι, τό δοξάρι του καί τήν προβιά τοῦ λύκου.

Στήν κουρσολόγα τότε τ’ ἄσκωσε τήν Ἀθηνά ὁ Ὀδυσσέας, ψηλά στά χέρια του, κι εὐκήθηκε τέτοια μιλώντας λόγια:

΄΄Χάρου μέ αὐτά, θεά! Θα κράξουμε καί πάλε ἐσένα πρώτη ἀπ’ ὅλους τούς θεούς στόν Ὄλυμπο. Καί σύ μέ τή σειρά σου

συντρόφεψέ μας στά Θρακιώτικα φαριά καί τά λημέρια.΄΄ Εἶπε, καί πάνω ἀπ’ τό κεφάλι του ψήλα τά κοῦρσα ἀσκώνει »

(Ιλιάδα. Κ 458-465)

Ήταν ιδιαίτερα μεγάλο προσόν, η ικανότητα εκτέλεσης επιτυχημένων λεηλατικών επιδρομών και ο πολέμαρχος που τα κατάφερνε αποσπώντας

τα πλούσια λάφυρα, αποκτούσε περίσσια δόξα, θαυμασμό και τιμή απ’ το

κοινωνικό του περίγυρο. Μέσα στο μιλιταριστικό πνεύμα της εποχής που ζούσε, ήταν ο ήρωας του λαού του. Παρά την ωμή βία, που συνεπάγεται

η επιθετική δράση τέτοιων μαχητών – κουρσάρων, είναι γεγονός πως

ως θαρραλέες προσωπικότητες, ο κόσμος εξυμνούσε τα πολεμικά

κατορθώματά τους και τους αποθέωνε. Δεν είναι τυχαίο, που ακόμα και στις μέρες μας, οι φημισμένοι θαλασσινοί πειρατές του παρελθόντος,

προκαλούν δέος και ταυτίζονται με περιπετειώδεις μορφές ατρόμητων

ανδρών, οι οποίοι πρωταγωνιστούν σε λογοτεχνικά και κινηματογραφικά

έργα, με μεγάλη απήχηση στο ευρύ κοινό.

«Ἐννιά φορές, πρίν οἱ γιοί τῶν Ἀχαιῶν στήν Τροία ἐκστρατέψουν, ἐπικεφαλῆς πολεμιστῶν καί ταχυκινήτων

καραβιῶν, πολέμησα μέ ἄλλους λαούς καί εἶχα τήν τύχη νά οἴκονομήσω λάφυρα πολλά κι ἐκλεκτά – χώρια ὅσα μοῦ λάχαιναν στή μοιρασιά ἔπειτα μέ κλῆρο

πού βάζαμε. Το σπιτικό μου γέμισε μέ πλούτη καί στήν Κρήτη μέ πῆραν ἀπό σεβασμό καί φόβο.»

(Οδύσσεια. ξ 229-234)

Από αυτήν την άποψη, ο Οδυσσέας μάλλον είχε δίκιο που όπως

λέγεται, δεν ήθελε να πάρει μέρος στην εκστρατεία των Αχαιών εναντίον

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

15

της Τροίας. Κατάλαβε πως αναλογικά, το μερίδιο του απ’ τα λάφυρα της

Τροίας και τα οφέλη γενικά αυτού του πολέμου, θα ήταν πενιχρά μπροστά στο κόστος του. Γι’ αυτό αναγκάστηκε να λεηλατήσει την

Ίσμαρο, μετά απ’ την Τροία και γι’ αυτό ο Μενέλαος, συνέχισε ως

κουρσάρος, για οχτώ ακόμη χρόνια την περιπλάνησή του στη Μεσόγειο

θάλασσα. Ίσως κι ο Οδυσσέας στην πραγματικότητα, να μην καθυστέρησε να επιστρέψει στην Ιθάκη, λόγω των φυσικών εμποδίων

και των τερατωδών μυθολογικών συναντήσεων, που μας περιγράφει ο

ποιητής,αλλά εξαιτίας της εφαρμογής της ίδιας τακτικής που ακολούθησε κι ο Μενέλαος με τα καράβια του. Της συγκέντρωσης πλούτου μέσω

θαλάσσης, με τη βίαιη αρπαγή του από διάφορες ξένες χώρες, έτσι ώστε

γυρνώντας, να τον υπολογίζουν οι συμπατριώτες του και να διατηρήσει

τελικά την πολιτική του δύναμη. Μια τέτοια περιπετειώδη επιχείρηση, αναφέρεται ξεκάθαρα στο έπος και μάλιστα περιγράφεται απ’ τον ίδιο

τον Οδυσσέα, αλλά παρατίθεται ως δήθεν ψέμα, το οποίο χρησιμοποιεί ο

μεταμφιεσμένος βασιλιάς για να ξεγελάσει τον Εύμαιο.

« Πεθύμησα ἔπειτα στήν Αἴγυπτο νά ταξιδέψω μέ πλοῖα πού ἀρμάτωσα καί σύντροφους θεόμοιους.

…Σέ πέντε μέρες φτάσαμε στο ἤπιο ρέμα τοῦ Αἰγύπτου, καί ἀράζοντας τ’ ἀμφίκυρτα πλοῖα στό ποτάμι ἐκεῖνο,

εἶπα στούς ἄξιους μου συντρόφους δίπλα τους νά μείνουν -τά πλοῖα καί τά μάτια σας-, νά τά γνοιάζονται καί γύρω στίς κορφές πρόσταξα σκοπιές καί βιγλάτορες νά ἔμπουν.

Ἐκεῖνοι ὅμως ξεθάρρεψαν καί στήν ἀποκοτιά τους τῶν Αἰγυπτίων τους εὔφορους ἀγρούς πατοῦσαν, σέρναν τά γυναικόπαιδα, σκοτῶναν τους ἴδιους…Κι ὡς φτάσαν

στήν πόλη γρήγορα οἱ φωνές, οἱ ἄλλοι το βουητό ἀκούοντας ἦρθαν τήν αὐγή – ὁ κάμπος ὅλος γέμισε πεζούρα

καί καβαλαρία καί ὅπλων λάμψη. Ὁπότε στους δικούς μου συντρόφους φυγομαχιά ὁ κεραυνόχαρος Δίας ρίχνει κι οὔτ’ ἕνας ἀντιστεκόταν˙ χαμός πλάκωσε ὁλοῦθε.

Πολλούς ἄντρες θανάτωσαν τότε μέ ἀκονισμένο χαλκό κι ἄλλους πιάσανε ζωντανούς νά τους δουλεύουν σκλάβοι. Ἐμένα ὡστόσο μέ φώτισε ὁ Δίας - πού μακάρι

στήν Αἴγυπτο νά μ’ ἔπαιρνε ὁ χάρος, γιατί αὐτοῦ κι ἄλλα μέ περιμέναν πάθη - ἀπ’ τό κεφάλι νά βγάλω

τό στέρεο κράνος, τήν ἀσπίδ’ ἀπ’ τους ὤμους, ν’ ἀφήσω τό κοντάρι ἀπ’ τό χέρι καί ἀγνάντια στ’ ἄλογα ἐλθόντας

τοῦ βασιλιᾶ νά τοῦ προσπέσω καί τά γόνατά του ν’ ἀγγίξω. Μ’ ἐλέησε, μ’ ἔσωσε καί καθίζοντάς με

στό ἅρμα μέ πῆε στό παλάτι, ἐνῶ ἔχυνα πικρό δάκρυ. …Ἑπτά χρόνια ἔμεινα ἐκεῖ καί μάζεψα πολύ πλοῦτο ἀπό τούς Αἰγύπτιους, γιατί ὅλοι δῶρα μοῦ χάριζαν.

῾Όταν ὅμως κι ἡ ὄγδοη χρονιά μέ τοῦ καιροῦ τό διάβα ἦρθε, κατάφτασε κάποιος Φοίνικας, ἀπατεώνας

καί ἀγύρτης καί ἀδικητής πολλῶν ἀνθρώπων, καί τοῦτος

ΟΜΗΡΙΚΗ ΙΘΑΚΗ

16

μοῦ ξεσήκωσε τά μυαλά νά πᾶμε στή Φοινίκη, ὅπου εἶχε καί σπίτια και ἀμπελοχώραφα δικά του.

Αὐτουπέρα ἔμεινα κοντά του κλειδωτό ἕνα χρόνο. »

(Οδύσσεια. ξ 246-247,257-280,285-292)

Ίσως οι σύντροφοι του Οδυσσέα, να χάθηκαν στην πραγματικότητα

λόγω αυτής της φονικής μάχης με τους Αιγυπτίους, κι όχι εξαιτίας των

γνωστών υπερφυσικών τεράτων των μύθων. Χαρακτηριστικό είναι, πως και στις δύο περιπτώσεις, ο Όμηρος τους αποκαλεί άμυαλους και τους

αποδίδει την πλήρη ευθύνη του θανάτου τους, απαλλάσσοντας εντελώς

τον Οδυσσέα! Ένα στοιχείο εξίσου ύποπτο, ως ομοιότητα των δύο

εκδοχών, εντοπίζεται και στο χρόνο της απουσίας του ήρωα απ’ το σπίτι του, καθώς η υποτιθέμενη αιχμαλωσία του (που μας φαίνεται και η πιο

λογική αιτία της ακούσιας καθυστέρησής του), κράτησε ακριβώς εννιά

χρόνια, όσος δηλαδή ήταν και ο χρόνος διάρκειας, του απίστευτου ταξιδιού του Οδυσσέα σε φανταστικούς κόσμους.

Δεχόμενοι την μαρτυρία του Οδυσσέα στον Εύμαιο,ως ειλικρινέστατη,

μπορούμε να καταλαβαίνουμε εύκολα, γιατί ο Οδυσσέας δεν επεδίωξε το

γρήγορο επαναπατρισμό του και πλήρωσε την επιλογή του, με την ταλαιπωρία ετών σε ξένα μέρη. Έπρεπε πρώτα, να εκτελέσει αυτές τις

φιλοκερδείς, αλλά τελικά άτυχες επιδρομές λεηλασίας, προσβάλλοντας

πλούσιες και διάσημες χώρες σαν την Αίγυπτο.

«Ἀληθινά, πρό πολλοῦ ἐδῶ θά ἦταν ὁ θεῖος Ὀδυσσέας, θεώρησε ὅμως πιο χρήσιμο ἀκόμα

σέ πολλά μέρη τριγυρνώντας νά μαζέψει πλούτη πρῶτα.»

(Οδύσσεια. τ 282-284)

«Επανειλημμένα εισέβαλαν στους αγρούς της Αιγύπτου μέχρι το μεγάλο ποτάμι.

Έμειναν μέρες και μήνες στην χώρα περιφερόμενοι για να την λεηλατήσουν.

Έρχονται στη γη της Αιγύπτου για να εξασφαλίσουν την τροφή τους. Αυτοί οι

βόρειοι απ’ όλες τις χώρες ονομάζονται Σακάλσα, Αχαϊβάσα, Σαρδάνα.» (Αιγυπτιακό κείμενο)

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΟΥ

17

Γενικά για εκείνη την εποχή, οι πολλάκις εφαρμοζόμενες πειρατικές

τακτικές που επιλέγονταν, φαίνεται πως διαχωρίζονταν κυρίως σε δύο είδη, ανάλογα με τη μεθοδολογία τους.

«Μή ἐχτροί σέ φάγαν στή στεριά τήν ὥρα πού γελάδια καί παχιά πρόβατα κοπάδια σκόπευες ν’ ἁρπάξεις ;

-

ἤ καστροπολεμώντας για λάφυρα καί γυναῖκες ;»

(Οδύσσεια. λ 401-403)

«Ἦρθαν καί τήν πλατύδρομη πολιτεία ὀχτροί πατῆσαν,

ὅπου ὁ πατέρας καί ἡ σεβαστή μητέρα σου ζοῦσαν, -

ἤ μονάχο σέ ἦβραν γελαδοπρόβατα να βόσκεις καί μέ τό πλοῖο τους ἀνθρωποκυνηγοί ἐδῶ σέ φέραν»

(Οδύσσεια. ο 384-387)

Πειρατές όπως οι Φοίνικες, οι Τάφιοι και άλλοι, εφάρμοζαν μεθόδους

ύπουλης, αιφνίδιας και μικρής κλίμακας καταδρομής, θηρεύοντας ό,τι

ήταν εκτεθειμένο και αφύλακτο. Οι κλέφτες αυτοί, υφαρπάζανε τη λεία

τους και αμέσως απομακρύνονταν με ασφάλεια μέσω θαλάσσης, πριν η παθούσα χώρα προλάβει να αντιδράσει.

Στην άλλη περίπτωση, το πλήθος των συμμετεχόντων ανδρών και το

μέγεθος της επιχείρησης συγκομιδής πλούτου από ξένους τόπους, ήταν μεγάλα, μιας και συνήθως ο επιλεγόμενος αντίπαλος, ήταν ισχυρός μαζί

και πλούσιος. Ο στρατιωτικός ελιγμός του επιτιθέμενου, περιελάμβανε

τη γενναία προσβολή του εχθρικού κάστρου και γενικά την κατά μέτωπο

αντιπαραβολή δυνάμεων με το υποψήφιο θύμα, ώστε να εκμηδενιστεί η αμυντική του αντίδραση και να λαφυραγωγηθεί ολοκληρωτικά η άτυχη

πολιτεία. Μια τέτοια ευρείας κλίμακας επιχείρηση, ήταν και η μεγάλη

εκστρατεία εναντίον της ξακουστής Τροίας. Όσο βίαιη ή απολίτιστη κι αν φαίνεται από μακριά, η παραπάνω

πολεμική και επιθετική στάση των Αχαιών, απέναντι σε άλλους λαούς,

δεν είναι χειρότερη απ’ όλους τους κατά καιρούς πολέμους μεταξύ

εθνών, που έχει γνωρίσει η πολύπαθη ανθρωπότητα. Ακόμη και στη σύγχρονη, «πολιτισμένη» εποχή, υπάρχουν ανάλογα παραδείγματα

σκληρής και βάναυσης συμπεριφοράς, χωρίς κανένα ίχνος κοινωνικής

νομιμότητας. Ο Όμηρος παρόλα αυτά, όπως και τα υπόλοιπα λογικά μυαλά κάθε εποχής, είχε σαφώς αρνητική άποψη για αυτήν την

αντικοινωνική στάση και κυρίως μέσα στην Οδύσσεια, την καταδικάζει.

Η οδυνηρή δράση των κουρσάρων, για τον ποιητή που αγάπησε κι

εξύμνησε τη γλυκιά ζωή, δε συμβαδίζει με την ηθική ενός πολιτισμένου κόσμου, όπου ο αμερόληπτος κριτής θεός τιμωρεί το άδικο, όπως

εξάλλου πιστεύουμε κι εμείς σήμερα.