978-960-524-052-3-Preview (1)

SALMON - EARMAN - GLYMOUR - LENNOX - MACHAMER

MCGUIRE - NORTON - SALMON - SCHAFFNER

Eισαγωγή στηΦιλοσοφία της Eπιστήμης

Aπόδοση στα ελληνικάΠάνος Θεοδώρου - Kώστας Παγωνδιώτης - Γιώργος Φουρτούνης

Eπιστημονική επιμέλειαAριστείδης Mπαλτάς

E-BOOK

ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣIδρυτική δωρεά Παγκρητικής Eνώσεως Aμερικής

HPAKΛEIO 2011

ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ IΔPYMA TEXNOΛOΓIAΣ amp EPEYNAΣ

Hράκλειο Kρήτης TΘ 1527 711 10 Tηλ 2811 391097 Fax 2811 391085

Aθήνα Κλεισόβης 3 10677 Tηλ 210 3849020-22 Fax 210 3301583e-mail infocupgr

w w w c u p g r

ΣEIPA IΣTOPIA KAI ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

Διευθυντές σειράς Aριστείδης Mπαλτάς Kώστας Γαβρόγλου

Tίτλος πρωτοτύπουcopy 1992

copy 1995 για την ελληνική γλώσσαΠρώτη έκδοση

Πρώτη ανατύπωσηΔεύτερη ανατύπωση

Τρίτη ανατύπωσηΤέταρτη ανατύπωση

Aπόδοση από τα αγγλικά

Eπιστημονική επιμέλεια μετάφρασηςΣτοιχειοθεσία ndash σελιδοποίηση

Φιλμοποίηση ndash Mοντάζ ndash Eκτύπωση

Σχεδίαση εξωφύλλου

Introduction to the Philosophy of SciencePrentice-Hall IncΠανεπιστημιακές Eκδόσεις KρήτηςIούνιος 1998Ιούνιος 1999Μάρτιος 2003Οκτώβριος 2005Μάιος 2007Πάνος Θεοδώρου Kώστας Παγωνδιώτης ΓιώργοςΦουρτούνηςAριστείδης MπαλτάςΠανεπιστημιακές Eκδόσεις KρήτηςTYΠOKPETA ΑΒΕΕ

Βάσω Αβραμοπούλου

ISBN 978-960-524-052-3

Περιεχόμενα

ΠPOΛOΓOΣ TOY EΠIMEΛHTH THΣ EΛΛHNIKHΣ EKΔOΣHΣ

Aριστείδης Mπαλτάς vii

ΠPOΛOΓOΣ ΣTHN EΛΛHNIKH EKΔOΣH

Mέριλυ Σάλμον ix

ΠPOΛOΓOΣ

Tζον Ήρμαν xi

EIΣAΓΩΓH

Mέριλυ Σάλμον xv

Mέρος I ΘEMATA ΓENIKOY ENΔIAΦEPONTOΣΣTH ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

Πρώτο KεφάλαιοWesley C Salmon Eπιστημονική εξήγηση 3

Δεύτερο KεφάλαιοJohn Earman και Wesley Salmon Eπικύρωση επιστημονικών υποθέσεων 51

Tρίτο KεφάλαιοClark Glymour O ρεαλισμός και η φύση των θεωριών 139

Tέταρτο KεφάλαιοJE McGuire Eπιστημονική αλλαγή Προοπτικές και προτάσεις 179

Mέρος II H ΦIΛOΣOΦIA TΩN ΦYΣIKΩN EΠIΣTHMΩN

Πέμπτο KεφάλαιοJohn D Norton Φιλοσοφία του χώρου και του χρόνου 249

Έκτο KεφάλαιοJohn Earman Tο πρόβλημα του Nτετερμινισμού στις φυσικές επιστήμες 317

vi ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

Mέρος III H ΦIΛOΣOΦIA THΣ BIOΛOΓIAΣ KAI THΣ IATPIKHΣ

Έβδομο KεφάλαιοJames G Lennox Φιλοσοφία της βιολογίας 373

Όγδοο KεφάλαιοKenneth F Schaffner Φιλοσοφία της ιατρικής 431

Mέρος IV ΦIΛOΣOΦIA TΩN EΠIΣTHMΩN THΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣKAI TΩN KOINΩNIKΩN EΠIΣTHMΩN

Ένατο KεφάλαιοPeter Machamer Φιλοσοφία της ψυχολογίας 483

Δέκατο KεφάλαιοClark Glymour Γνωσιολογία των ανδροειδών Yπολογισμόςτεχνητή νοημοσύνη και φιλοσοφία της επιστήμης 509

Eνδέκατο KεφάλαιοMerrilee Salmon H φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών 565

BIBΛIOΓPAΦIA 597

EYPETHPIO

Πιστεύω ότι θα αποδειχτεί σύντομα πως η έκδοση του παρόντος βιβλίου αποτε-λεί σημαντικό γεγονός σε ότι αφορά την ανάπτυξη της φιλοσοφίας της επιστή-μης στον τόπο μας Σε ένα πρώτο επίπεδο προσέγγισης αυτό συνιστά ένα πλή-ρες διδακτικό εγχειρίδιο μεταπτυχιακού επιπέδου το οποίο έχει ήδη αποδείξειτην αξία και τη λειτουργικότητά του σε πολλά Πανεπιστήμια του εξωτερικούΣε ένα δεύτερο επίπεδο καθένα από τα έντεκα κεφάλαια που το απαρτίζουν συ-νιστά την κατά το δυνατόν πληρέστερη κριτική παρουσίαση του τρέχοντος προ-βληματισμού στην αντίστοιχη περιοχή όπως και τη συναφή αποτίμηση Tο χα-ρακτηριστικό αυτό προικίζει το βιβλίο με μια ευρύτερη εμβέλεια καθιστώνταςτο ένα πρώτο ερευνητικό εργαλείο για όποιον θέλει να εμβαθύνει περισσότεροστα σχετικά ζητήματα Aπό την άλλη μεριά όμως το βιβλίο ολόκληρο και τοκάθε κεφάλαιο χωριστά παραμένει εύληπτο πλήρως κατανοητό για όποιον προ-σεγγίζει τα συναφή ζητήματα για πρώτη φορά χωρίς εν προκειμένω να θυσιάζε-ται καθόλου η απαιτούμενη φιλοσοφική αυστηρότητα Γιrsquo αυτόν το λόγο μέρητου βιβλίου αν όχι το ίδιο ολόκληρο είναι κάλλιστα σε θέση να αποτελέσουντο γραπτό στήριγμα μιας γόνιμης διδασκαλίας σε προπτυχιακό επίπεδο

Για περισσότερα από δεκαπέντα χρόνια τώρα το Πανεπιστήμιο του Πί-τσμπουργκ καταλαμβάνει συστηματικά μια από τις πρώτες θέσεις στις περιοδι-κές αξιολογήσεις Tμημάτων φιλοσοφίας και φιλοσοφίας της επιστήμης στιςοποίες προβαίνουν οι Aκαδημαϊκές αρχές των HΠA Tο γεγονός αυτό τεκμη-ριώνει μαζί με πλήθος άλλων στοιχείων που μπορούν να προσκομιστούν σχετι-κά τον ισχυρισμό πως κάθε κεφάλαιο του βιβλίου είναι γραμμένο από μια απότις παγκόσμια αναγνωρισμένες κορυφές του κλάδου O κάθε συγγραφέας είναισυγχρόνως και ένας από τους πρωταγωνιστές των εξελίξεων που παρουσιάζειπράγμα που δίνει στην παρουσίασή του βαρύτητα και κύρος Ωστόσο κάθε τέ-

ΠPOΛOΓOΣ TOY EΠIMEΛHTHTHΣ EΛΛHNIKHΣ EKΔOΣHΣ

viii ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

τοια παρουσίαση είναι ακριβοδίκαιη κατά το δυνατόν Kάθε συγγραφέας προ-σπαθεί με τρόπο συνειδητό να μην πριμοδοτήσει τη δική του άποψη εις βάροςτων αντιπάλων απόψεων όσο κι αν αυτό σε ότι αφορά τουλάχιστον τη φιλοσο-φία είναι ούτως ή άλλως αδύνατο να επιτευχθεί ποτέ απόλυτα Aυτό που προ-σπαθούν και επιτυγχάνουν κατά τρόπο εντυπωσιακό όλοι οι συγγραφείς είναι νασεβαστούν τον αναγνώστη παρέχοντάς του όλα τα αναγκαία εφόδια για να κρί-νει ο ίδιος

Mε αυτά δεδομένα ο πρόλογος της Merrilee Salmon στην Eλληνική έκδοσητου βιβλίου παρουσιάζει τα πράγματα κατά τρόπο υπερβολικά σεμνό Aλλά οπρόλογος αυτός κάνει και κάτι ακόμη Eίναι υπερβολικά γενναιόδωρος απέναντιστην Eλληνική κοινότητα των φιλοσόφων της επιστήμης που μόλις τώρα αρχί-ζει αργά και κοπιαστικά να βρίσκει το δρόμο της Aπό τη δική μας μεριά από τημεριά αυτής της κοινότητας δεν είναι σήμερα πρέπον να πούμε πολλά Aρκείνα εκφράσουμε τις πιο θερμές ευχαριστίες μας στην ίδια για τα καλά της λόγιαόσο και σε όλους τους συναδέλφους του Πίτσμπουργκ για όσα εξακολουθούν νακάνουν ανιδιοτελώς για να μας βοηθήσουν Ωστόσο μας επιτρέπεται ίσως να εκ-φράσουμε μια ευχή την ευχή πως οι προσπάθειες που έχουν αναληφθεί για νααναπτυχθεί περισσότερο αυτή η δική μας κοινότητα θα προχωρήσουν με επιτυ-χία Kι εδώ υπάρχει κάτι το βέβαιο σε ότι αφορά την ευόδωση αυτών των προ-σπαθειών το παρόν βιβλίο θα συμβάλει αποφασιστικά

Oι μεταφραστές και ο επιμελητής θα ήθελαν να ευχαριστήσουν τους ΣτέλιοBιρβιδάκη Δημήτρη Kλέτσα Γιώργο Kολέτσο Kώστα Kριμπά Παντελή Nι-κολακόπουλο Γιώργο Ξηροπαΐδη Θανάση Tζαβάρα και Kώστα Xριστοδουλίδηγια τη βοήθεια που γενναιόδωρα μας προσέφεραν για την σωστή απόδοση τωντεχνικών όρων στα Eλληνικά O επιμελητής θα ήθελε ακόμη να ευχαριστήσειτον Θόδωρο Aραμπατζή και όλως ιδιαιτέρως τον Γιώργο Φαράκλα για την ου-σιαστική συμβολή τους στην προσπάθειά μας για την κατά το δυνατόν άρτια έκ-δοση του βιβλίου

Aριστείδης MπαλτάςΦεβρουάριος 1998

H έκδοση του παρόντος τόμου στα Eλληνικά αντιπροσωπεύει άλλο ένα ορόση-μο στη συνεργασία μεταξύ φιλοσόφων της επιστήμης από την Aθήνα και τοΠίτσμπουργκ Για περισσότερο από δέκα χρόνια τώρα φιλόσοφοι από τις δύοχώρες ένωσαν τις δυνάμεις τους για να διδάξουν φοιτητές και να μάθουν ο έναςαπό τον άλλον Συζήτησαν συχνά μαζί όλων των ειδών τα φιλοσοφικά θέματαεργάστηκαν από κοινού σε συνέδρια και σεμινάρια ανέπτυξαν θερμές σχέσειςφιλίας και συναδελφικότητας Oι επισκέψεις στην Eλλάδα φιλοσόφων που ερ-γάζονται στο Πίτσμπουργκ και οι επισκέψεις Eλλήνων στο Πίτσμπουργκ δημι-ούργησαν ισχυρούς δεσμούς και διαμόρφωσαν τις βάσεις για να αναπτυχθεί μεδημιουργικότητα νέο έργο στη φιλοσοφία Kαι οι μεν και οι δε γιορτάσαμε τηνάνθηση της φιλοσοφίας της επιστήμης στην Eλλάδα όπως αυτή η άνθηση μπο-ρεί να πιστοποιηθεί από την ίδρυση νέων προγραμμάτων και την ενίσχυση ήδηυπαρχόντων κέντρων μελέτης και έρευνας

Tα μέλη του Tμήματος Iστορίας της Φιλοσοφίας της Eπιστήμης του Πανεπι-στημίου του Πίτσμπουργκ που συνεργαστήκαμε στη συγγραφή του παρόντος βι-βλίου είχαμε από κοινού αφrsquo ενός την αίσθηση ότι έλειπε μια εκσυγχρονισμένηεπισκόπηση ολόκληρου του πεδίου που καλύπτει η φιλοσοφία της επιστήμηςκαι αφrsquo ετέρου την πεποίθηση πως δεν ήταν πλέον δυνατόν να καλυφθούν μεεπάρκεια από έναν μοναδικό μελετητή όλα τα επιμέρους αντικείμενα που μια τέ-τοια επισκόπηση όφειλε να καλύπτει Tα έντεκα κεφάλαια του βιβλίου γράφτη-καν από διαφορετικά μέλη του Tμήματος αλλά ο τόμος στο σύνολό του αντιπρο-σωπεύει πολλές ώρες συζητήσεων αμοιβαίου σχολιασμού εποικοδομητικήςκριτικής και γενικά γόνιμης αλληλεπίδρασης μεταξύ όλων των συγγραφέων

Tο κείμενο μπορεί να χρησιμοποιηθεί με διάφορους τρόπους ανάλογα με τοπού εστιάζονται τα ενδιαφέροντα της διδασκαλίας H ύλη του Πρώτου Mέρουςαποτελεί τη βάση για τη μελέτη των εξειδικευμένων περιοχών που αντιμετωπί-ζουν τα υπόλοιπα τρία Mέρη Kάθε κεφάλαιο μπορεί να διαβαστεί και να μελε-τηθεί ανεξάρτητα μολονότι κάθε κεφάλαιο παραπέμπει στα άλλα Mια σειράερωτήσεων για την εμβάθυνση στα θέματα και μια βιβλιογραφία για περαιτέρωμελέτη συνοδεύει κάθε κεφάλαιο

ΠPOΛOΓOΣ THΣ MH SALMONΣTHN EΛΛHNIKH EKΔOΣH

x ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

Tο βιβλίο χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία τόσο σε προπτυχιακά όσο και σεμεταπτυχιακά μαθήματα σε πολλά Πανεπιστήμια των HΠA της Aυστραλίαςτου Kαναδά και της Mεγάλης Bρετανίας Όλοι οι συγγραφείς είμαστε ενθουσια-σμένοι με την προοπτική τού να βρεθεί το βιβλίο στα χέρια μιας νέας γενιάςEλλήνων φοιτητών και περιμένουμε με ανυπομονησία τη στιγμή όπου κάποιοιαπό αυτούς θα γίνουν συνάδελφοί μας

Tελειώνοντας θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη όλων μας στον Aρι-στείδη Mπαλτά του Eθνικού Mετσόβιου Πολυτεχνείου που πρότεινε τη μετά-φραση και επιμελήθηκε την έκδοση του βιβλίου στα Eλληνικά Θα ήθελα επί-σης να εκφράσω τις ευχαριστίες όλων μας στον Πάνο Θεοδώρου στον KώσταΠαγωνδιώτη και στον Γιώργο Φουρτούνη που έκαναν μια δύσκολη απrsquo ότιμπορώ να φανταστώ μεταφραστική δουλειά όπως και όλους όσοι συνέβαλαν μετον ένα ή τον άλλο τρόπο στην ολοκλήρωση της έκδοσης

Mέριλυ ΣάλμονΠανεπιστήμιο Πίτσμπουργκ

Mάρτιος 1997

ΠPOΛOΓOΣ

Η φιλοσοφία της επιστήμης έχει διευρυνθεί και εξειδικευθεί τόσο πολύ ώστεκανείς μόνος του δεν είναι σε θέση να συντάξει μια έγκυρη επισκόπηση του χώ-ρου έστω και σε εισαγωγικό επίπεδο Αυτό κάνει την κατάσταση ιδιαίτερα δύ-σκολη αν αναλογιστεί κανείς το κενό που υπάρχει για ένα σύγχρονο κι ενημε-ρωμένο εγχειρίδιο στη βιβλιογραφία του χώρου Η δική μας λύση είναι καρπόςτης συνδυασμένης πείρας των μελών του τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας τηςΕπιστήμης του Πανεπιστημίου του Pittsburgh Τζον Ήρμαν (John Earman)Κλαρκ Γκλύμουρ (Clark Glymour) Τζέιμς Λέννοξ (James G Lennox) Τζ ΕΜακγκουάιρ (J E McGuire) Πίτερ Μάκαμερ (Peter Machamer) Τζον Νόρτον(John D Norton) Μέριλι Σάλμον (Merrilee H Salmon) Γουέσλυ Σάλμον(Wesley C Salmon) και Κένεθ Σάφνερ (Kenneth F Schaffner) Παρrsquo ότι σε κάθεκεφάλαιο εμφανίζεται ένα μόνο όνομα ο τόμος αυτός είναι αποτέλεσμα συλλο-γικής προσπάθειας και στο βαθμό που θα πετύχει το στόχο του η τιμή θα ανή-κει σε όλους εξίσου Aκόμη περισσότερα οφείλονται ωστόσο στη Μέριλι Σάλ-μον που συνέλαβε το σχέδιο και μας παρακίνησε να το υλοποιήσουμε και στονΤζον Νόρτον που έκανε τα σχήματα των κεφαλαίων 2 5 6 και 9

Το εγχειρίδιο αυτό απευθύνεται κατά βάση στους τριτοετείς και τεταρτοε-τείς προπτυχιακούς και στους πρωτοετείς μεταπτυχιακούς φοιτητές Αν και ηφιλοσοφία της επιστήμης μπορεί ενδεχομένως να διδαχτεί και στο πρώτο καιδεύτερο έτος των προπτυχιακών σπουδών η εμπειρία μάς έδειξε πως ένα τέτοιομάθημα θα ωφελήσει περισσότερο τους φοιτητές που έχουν ήδη εντρυφήσει ώςένα επίπεδο σε μια επιστήμη καιή στην ιστορία της επιστήμης Επιδιώξαμε ναισορροπήσουμε ανάμεσα σε μια παρουσίαση που να είναι προσιτή στο ευρύτεροκοινό και μια παρουσίαση που να συνδέεται με την τρέχουσα έρευνα Ένας τέ-τοιος συμβιβασμός δεν είναι ποτέ εύκολος αλλά μια προσπάθεια προς αυτή τηνκατεύθυνση είναι πάντοτε αναγκαία

H ύλη που περιέχει ο τόμος αυτός είναι περισσότερη απrsquo όση μπορεί να καλυ-φθεί φυσιολογικά μέσα σrsquo ένα εξάμηνο και ασφαλώς πολύ περισσότερη απrsquo όσημπορεί να καλυφθεί στη διάρκεια ενός τριμήνου δέκα εβδομάδων Έτσι προσφέ-ρεται στον διδάσκοντα μια σειρά επιλογών Όσοι ενδιαφέρονται κυρίως για τηνεπιστημονική μεθοδολογία ίσως θελήσουν νrsquo αφιερώσουν ολόκληρη τη σειράτων μαθημάτων στα γενικά θέματα φιλοσοφίας της επιστήμης που διερευνώνται

xii ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

στο Πρώτο Μέρος Κεφάλαια 1-4 Εναλλακτικά θα μπορούσαν τα μισά μαθήματανrsquo αφιερωθούν σε μια επισκόπηση των Κεφαλαίων 1-4 και τα άλλα μισά σε μιαδειγματοληπτική παρουσίαση των θεμελιωδών προβλημάτων που υπάρχουν στιςδιάφορες φυσικές βιολογικές συμπεριφορικές και κοινωνικές επιστήμες και ταοποία συζητούνται στα Κεφάλαια 5-11 Το εγχειρίδιο αυτό θα μπορούσε ακόμηνα χρησιμεύσει ως βάση για δύο συνεχόμενες σειρές μαθημάτων

Κάθε Κεφάλαιο περιέχει έναν κατάλογο προτεινόμενης βιβλιογραφίας καιερωτημάτων για μελέτη Ορισμένα από τα θέματα αυτά είναι κατάλληλα για εξε-τάσεις ενώ κάποια άλλα μπορούν να γίνουν αντικείμενα εργασιών

Προσπαθήσαμε να περιορίσουμε στο ελάχιστο τους συμβολικούς τύπουςορισμένες φορές όμως η χρήση τους ήταν αναπόφευκτη Τα σύμβολα ορίζονταικαι η χρήση τους επεξηγείται με παραδείγματα εκεί όπου απαντώνται για πρώτηφορά Όταν ένα σύμβολο εμφανίζεται σε περισσότερα κεφάλαια τότε στο ευρε-τήριο αναφέρεται η πρώτη εμφάνισή του

Θέλουμε να εκφράσουμε τις βαθύτατες ευχαριστίες μας στον Φίλιπ Κίτσερ(Philip Kitcher) του Πανεπιστημίου της California San Diego που διάβασε ολό-κληρο το χειρόγραφο σrsquo ένα πρώιμο στάδιο και έκανε χρήσιμα και εκτεταμένασχόλια για κάθε κεφάλαιο Ευγνωμοσύνη επίσης οφείλουμε στους Τζέιμς Ρόπερ(James E Roper) του Πανμίου του Michigan State Άρνολντ Γουίλσον (ΑrnoldWilson) του Πανμίου του Cincinnati και Μάικλ Ζένζεν (Michael J Zenzen) τουRensselaer Polytechnic Institute για την κριτική ανάγνωση του χειρογράφου καιτις καλές συμβουλές τους Οι Τζον Μπίτυ (John Beatty) του Πανμίου τηςMinnesota Χάρρυ Κόργουιν (Harry Corwin) του Πανμίου του Pittsburgh καιΝτέιβιντ Κέλλυ (David Kelly) του Institute for Objectivist Studies έκαναν χρή-σιμες υποδείξεις για το 7ο Κεφάλαιο Ο Ρομπ Πέννοκ (Rob Pennock) τουΠανμίου του Texas at Austin έκανε το ίδιο για το 1ο Κεφάλαιο Ο Κέβιν Κέλ-λυ του Πανμίου Carnegie-Mellon προσέφερε χρήσιμες υποδείξεις και βοήθησεστις εικόνες των κεφαλαίων 3 και 10 Πολύτιμη ήταν η βοήθεια του ΝτέηβιντΧίλλμαν (David Hillman) στη συγκέντρωση και τον έλεγχο της βιβλιογραφίαςενώ η Τζούντιθ Μέισκιν (Judith Meiskin) μας παρείχε εξαιρετική εκδοτική υπο-στήριξη Η Μάντλιν Λάρσον (Madeline Larson) συνέταξε το ευρετήριο Η Σχο-λή Proficiency Enhancement Program του Πανμίου του Pittsburgh μάς παρείχετο υπολογιστικό σύστημα με το οποίο συνενώθηκε το κείμενο με τις γραφικέςπαραστάσεις και το ευρετήριο Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλουμε στους φοιτη-τές των διαφόρων εξειδικευμένων μαθημάτων Φιλοσοφίας της Επιστήμης τουΠανεπιστημίου του Pittsburgh οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν σαν πρόθυμα πει-ραματόζωα στην προσπάθειά μας να παρουσιάσουμε ένα κείμενο κατάλληλο γιαπροπτυχιακούς φοιτητές Η ζωηρή συμμετοχή τους στις συζητήσεις της τάξηςμάς βοήθησε αφάνταστα στη βελτίωση των παιδαγωγικών μας στρατηγικών

Τζον Ήρμαν

Η επιστημονική γνώση θεωρείται το ανώτατο πνευματικό επίτευγμα της κοινω-νίας μας Κυβερνήσεις ιδιωτικά ιδρύματα κι επιχειρήσεις υποστηρίζουν τηνεπιστημονική έρευνα παρά το ότι είναι δαπανηρή και δεν αποφέρει πάντοτεάμεσα πρακτικά οφέλη Τα επιστημονικά μαθήματα είναι απαραίτητο μέροςτου προγράμματος σπουδών από το σχολείο μέχρι το πανεπιστήμιο ενώ οι νέοιενθαρρύνονται να υπομείνουν μια μακρά μαθητεία στη μελέτη και τη δουλειάπου θα τους μετατρέψει σε επιστήμονες Τα επιστημονικά επιτεύγματα τιμώ-νται σε κάθε επίπεδο από βραβεία σε τοπικές επιστημονικές συγκεντρώσειςμέχρι τα βραβεία Nobel Τα μεγάλα μουσεία καταγράφουν και εκθέτουν τα επι-στημονικά επιτεύγματα και τις εφευρέσεις παντού στον δυτικό κόσμο Ωστόσοπαρά το εντυπωσιακό εύρος της επιστημονικής προόδου και παρrsquo όλη τη βαρύ-τητα που αποδίδεται στην επιστήμη και τους επιστήμονες πολλά ερωτήματαπαραμένουν ανοιχτά γύρω από τη φύση της επιστήμης και σχετικά με το πώςαυτή λειτουργεί

Τέτοια ερωτήματα συνήθως δεν ανακύπτουν κατά τη μελέτη μιας συγκεκρι-μένης επιστήμης Η φυσική για παράδειγμα επιχειρεί να εξηγήσει το γιατίσυμβαίνουν αλυσιδωτές αντιδράσεις σε ορισμένα υλικά και όχι σε άλλα όμωςδεν είναι έργο της φυσικής να βρει μιαν απάντηση στο γενικότερο ερώτημα γιατο ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει μια εξήγηση ώστε να είναι επιστημονι-κά αποδεκτή Οι βιολόγοι μελετούν πληθυσμούς μυγών προκειμένου να φτά-σουν σε κάποια συμπεράσματα για τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η κληρο-νομικότητα δεν ασχολούνται ως βιολόγοι γενικά με τη φύση της σχέσης πουέχει η παρατήρηση με τη θεωρία Τούτο δεν σημαίνει ότι οι φυσικοί και οι βιο-λόγοι είναι ανίκανοι να διαπραγματευτούν ή να διαλευκάνουν τέτοια ζητήματαΣε περίπτωση όμως που κάνουν κάτι τέτοιο τότε μιλούν φιλοσοφικά γύρω απότην επιστήμη δεν ασκούν στην πραγματικότητα επιστήμη

laquoΦιλοσοφία της επιστήμηςraquo ονομάστηκε ο κλάδος της φιλοσοφίας που έχειως σκοπό την κριτική ανάλυση της επιστήμης και το στοχασμό πάνω σrsquo αυτήΕίναι ο κλάδος που επιχειρεί να κατανοήσει τους σκοπούς και τις μεθόδους τηςεπιστήμης παράλληλα με τις αρχές τις πρακτικές και τα επιτεύγματά της Οι

EIΣAΓΩΓH

xiv ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

φιλόσοφοι της επιστήμης προσπαθούν να δώσουν ακριβείς απαντήσεις σε πολύγενικά ερωτήματα γύρω από την επιστήμη όπως είναι το ερώτημα που μόλις τέ-θηκε σχετικά με τη φύση της επιστημονικής εξήγησης Άλλα ερωτήματα πουαπασχολούν τους φιλοσόφους της επιστήμης είναι τα εξής

Ποιοι είναι οι στόχοι της επιστήμηςΤι ρόλο παίζουν οι παρατηρήσεις και τα πειράματα στην απόκτηση της

επιστημονικής γνώσηςΠώς οι επιστήμονες δικαιολογούν τους ισχυρισμούς τους Τι είναι επι-

στημονική απόδειξηΤι είναι επιστημονικός νόμοςΥπάρχουν μέθοδοι για να γίνονται επιστημονικές ανακαλύψειςΠώς η επιστημονική γνώση προάγεται και αυξάνεταιΜε ποιο τρόπο επιδρά το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο

οποίο ασκείται μια επιστήμη στο περιεχόμενο και την ποιότητα τηςαντίστοιχης δουλειάς

Υπάρχει κάποια ειδική γλώσσα που η επιστήμη χρησιμοποιεί ή απαιτεί

Η ίδια η επιστήμη αποτελείται από πολλούς υποκλάδους φυσική αστρονο-μία χημεία βιολογία ψυχολογία κοινωνιολογία ανθρωπολογία και ιατρικήγια να αναφέρουμε κάποιους απrsquo αυτούς Η ύπαρξη τόσο πολλών διαφορετικώνπεδίων εντός της επιστήμης δημιουργεί ενδιαφέροντα ερωτήματα σχετικά με τοτι σημαίνει επιστήμη και με το αν υπάρχει μία μέθοδος κοινή σε όλες τις επι-στήμες Έτσι η φιλοσοφία της επιστήμης θέτει επίσης τα ακόλουθα είδη ερω-τημάτων

Είναι δυνατό να δοθεί μια γενική περιγραφή της επιστημονικής μεθοδο-λογίας ή σε κάθε επιστημονικό κλάδο υπάρχουν διαφορετικές μέθο-δοι και διαφορετικές μορφές εξήγησης

Mε ποιο τρόπο οι φυσικές βιολογικές και κοινωνικές επιστήμες διαφέ-ρουν μεταξύ τους

Μπορούν κάποιες επιστήμες να αναχθούν σε άλλες

Τέλος η φιλοσοφία της επιστήμης ασχολείται με ειδικά θέματα που προκύ-πτουν σε σχέση με επιμέρους επιστημονικά πεδία Το πείραμα για παράδειγμαενώ σε κάποιες επιστήμες παίζει σημαντικό ρόλο σε κάποιες άλλες όπως είναιη αστρονομία δεν παίζει κανένα ρόλο Τέτοια ερωτήματα που αφορούν επιμέ-ρους επιστημονικούς κλάδους είναι μεταξύ άλλων τα εξής

EIΣAΓΩΓH xv

Η ύπαρξη της ελεύθερης βούλησης θέτει κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα γιατην επιστήμη της ανθρώπινης συμπεριφοράς

Η ιατρική είναι περισσότερο τέχνη παρά επιστήμηΕίναι χρήσιμες οι στατιστικές τεχνικές για την ανθρωπολογία όπου το

μέγεθος των δειγμάτων είναι πολύ μικρό

Όλα τα παραπάνω ερωτήματα είναι αρκετά σύνθετα και δύσκολα οπότε δενπρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι υπάρχει σημαντική διαφορά απόψεωνμεταξύ των φιλοσόφων της επιστήμης (αλλά και των επιστημόνων στις φιλοσο-φικές τους στιγμές) γύρω απrsquo αυτά τα ζητήματα Στον εικοστό αιώνα κυριάρχη-σαν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις Η προγενέστερη παράδοση που αναπτύ-χθηκε από τους λογικούς θετικιστές (μέλη του κύκλου της Βιέννης) και τους λο-γικούς εμπειριστές (μέλη μιας παρόμοιας ομάδας του Βερολίνου) όρισε αυστη-ρούς κανόνες για το πώς πρέπει να διεξάγεται η φιλοσοφία της επιστήμης κα-νόνες τόσο όμοιους μrsquo αυτούς της ίδιας της επιστήμης όσο το εκάστοτε αντικεί-μενο μπορεί να επιτρέψει Οι φιλόσοφοι και οι επιστήμονες αυτοί επεχείρησαννα δώσουν λογικές αναλύσεις για τη φύση των επιστημονικών εννοιών τη σχέ-ση μεταξύ τεκμηρίων και θεωρίας και τη φύση της επιστημονικής εξήγησηςΣτην προσπάθειά τους να γίνουν ακριβείς έκαναν εκτεταμένη χρήση της γλώσ-σας και των τεχνικών της συμβολικής λογικής Παρά τις διαφορές τους ως προςτη γωνία προσέγγισης γενικό μέλημα των λογικών θετικιστών και των λογικώνεμπειριστών ήταν να τονίσουν ορισμένες διακρίσεις όπως είναι

η οριοθέτηση της επιστημονικής γνώσης από άλλους τύπους γνώσης η διαφορά μεταξύ γεγονότος και αξίας η διαφορά μεταξύ της γλώσσας που χρησιμοποιείται για τη δήλωση παρα-

τηρήσεων και της γλώσσας που χρησιμοποιείται για την αναφορά σεθεωρητικές οντότητες και

η διαφορά μεταξύ του τρόπου με τον οποίο ανακαλύπτονται οι θεωρίεςκαι του τρόπου με τον οποίο αυτές δικαιολογούνται

Οι λογικοί εμπειριστές και οι λογικοί θετικιστές ενδιαφέρθηκαν επίσης ναδιασαφηνίσουν το νόημα όλων των όρων που χρησιμοποιούνται στην επιστήμηΟρισμένοι προσέγγισαν το πρόβλημα αυτό ψάχνοντας για ένα κριτήριο επαλη-θευσιμότητας του νοήματος ενώ άλλοι ιδιαίτερα οι ίδιοι οι επιστήμονες προ-σπάθησαν να διατυπώσουν λειτουργικούς ορισμούς των επιστημονικών όρωνΑυτές οι προσπάθειες συνδέονταν στενά με το ενδιαφέρον τους να εξασφαλί-σουν μια στέρεη θεμελίωση στην επιστημονική θεωρητικοποίηση συνδέοντάςτην σταθερά με μια παρατηρησιακή βάση Παρrsquo ότι πίστευαν πως το κυριότερομέλημα της επιστήμης πρέπει να είναι η δικαιολόγηση παρά η ανακάλυψη ήταναισιόδοξοι ως προς την ικανότητα της επιστήμης να εξασφαλίζει αυθεντικήγνώση των χαρακτηριστικών ενός ανεξάρτητα υπάρχοντος κόσμου

xvi ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

Kατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο πολλοί απrsquo αυτούς τους φιλοσόφουςέφυγαν από την ηπειρωτική Ευρώπη για την Αγγλία και τις ΗΠΑ και το έργοτους επηρέασε σημαντικά την ανάπτυξη της φιλοσοφίας της επιστήμης στις αγ-γλόφωνες χώρες Η επιρροή τους υπήρξε σημαντική ακόμη και στο επίπεδο τηςπροπτυχιακής εκπαίδευσης Ο Καρλ Χέμπελ (Carl G Hempel) για παράδειγμαπου ήρθε στην Αμερική από το Βερολίνο κυριολεκτικά όρισε το τι είναι φιλο-σοφία των φυσικών επιστημών για τις πολλές γενιές των φοιτητών που ήρθανγια πρώτη φορά σrsquo επαφή με αυτό το αντικείμενο μέσα από το εισαγωγικό τουεγχειρίδιο Φιλοσοφία της Φυσικής Επιστήμης (Philosophy of Natural Science1966) Η δύναμη και η πλατιά επιρροή της γενικής προσέγγισης που διατύπωνεο Χέμπελ σrsquo αυτό το βιβλίο δικαιολογεί το χαρακτηρισμό της τελευταίας ως τηνlaquoκαθιερωμένη άποψηraquo της φιλοσοφίας της επιστήμης

Στη διάρκεια των τελευταίων είκοσι πέντε ετών ωστόσο έχει ασκηθεί πολύ-πλευρη κριτική σε διαπιστωμένα ελαττώματα της καθιερωμένης άποψης (Στηνπραγματικότητα ακόμη και ο ίδιος ο Χέμπελ αντιμετώπισε κριτικά κάποια απότα χαρακτηριστικά της) Μια σημαντική αντίρρηση κατά της καθιερωμένηςάποψης είναι ότι δεν λαμβάνει υπόψη της τη σχέση που έχει η ιστορία της επι-στήμης με τη φιλοσοφία της επιστήμης Οι επικριτές της καθιερωμένης άποψηςπαραπέμπουν στο έργο του Τόμας Κουν Η Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσε-ων (The Structure of Scientific Revolutions 1962 1970) όπου υποστηρίζεται ηάποψη πως τα περισσότερα επιστημονικά εγχειρίδια αγνοούν την ιστορία καιπαραποιούν την πραγματική φύση της επιστημονικής προόδου παρουσιάζοντάςτην ως σειρά από συσσωρεύσεις νέων ανακαλύψεων οι οποίες κατά έναν άμεσοτρόπο βασίζονται στην ήδη αποκτημένη γνώση και την επαυξάνουν O Κουν το-νίζει τον επαναστατικό χαρακτήρα της επιστήμης ndash την αντικατάσταση παρω-χημένων θεωριών από νεότερες οι οποίες είναι τόσο διαφορετικές από τις προη-γούμενες ώστε όχι μόνο δεν μοιράζονται τα ίδια προβλήματα με αυτές αλλά ού-τε καν χρησιμοποιούν μια κοινή γλώσσα Αναδεικνύει επίσης τις laquoμη-ορθολογι-κέςraquo πλευρές των αλλαγών που συμβαίνουν στην επιστήμη εκείνα δηλαδή ταχαρακτηριστικά της επιστημονικής αλλαγής που είναι αδύνατο να εξηγηθούνπλήρως με όρους laquoγεγονότωνraquo και λογικής όπου είναι προσκολλημένοι οι επι-στήμονες Ο Κουν υποστηρίζει πως μόνον η άρνηση να ληφθεί σοβαρά υπόψη ηιστορία της επιστήμης θα μπορούσε να εξηγήσει τη χονδροειδή παραποίησηπου παρουσιάζεται στα επιστημονικά εγχειρίδια

Προσφεύγοντας στην κουνιανή θεώρηση της επιστήμης οι επικριτές τηςκαθιερωμένης άποψης τής καταλογίζουν ότι ενσωματώνει και προωθεί μια ανι-στορική άποψη της επιστημονικής δραστηριότητας αφού δίνει έμφαση στα λο-γικά χαρακτηριστικά της επιστήμης και αγνοεί το πολιτισμικό πλαίσιο τοοποίο επηρεάζει αποφασιστικά το ύφος του επιστημονικού εγχειρήματος καιτο περιεχόμενο των αποτελεσμάτων του Επιπλέον ισχυρίζονται πως το νααγνοήσει κανείς τα ρητορικά χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου δενμπορεί παρά να οδηγήσει σε μια διαστρεβλωμένη εικόνα του τρόπου με τον

EIΣAΓΩΓH xvii

οποίο η επιστήμη λειτουργεί στην πραγματικότητα Οι αξίες της κοινωνίας καιτων επιμέρους επιστημόνων επηρεάζουν λένε οι επικριτές όχι μόνο την επι-λογή των προβλημάτων και το μέγεθος της προσπάθειας που θα καταβληθεί γιατη λύση τους αλλά και το πώς θα ερμηνευθούν τα εκάστοτε αποτελέσματαΥποστηρίζουν πως τα επονομαζόμενα γεγονότα μπορούν να συλληφθούν μόνομέσω θεωριών οι οποίες αποτελούν δημιουργήματα των μελών ενός συγκεκρι-μένου πολιτισμού και δεν είναι ποτέ εντελώς ανεξάρτητα από τις αξίες και τιςβλέψεις του πολιτισμού αυτού

Τόσο η καθιερωμένη άποψη όσο και η άποψη που εκφράζουν οι επικριτέςτης έχουν πλεονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα Και οι δύο απόψεις είναιπολύ σύνθετες για να εκτεθούν συνοπτικά χωρίς παραποιήσεις και υπεραπλου-στεύσεις Η προηγηθείσα σύνοψη δεν φιλοδοξεί παρά να εισαγάγει τον ανα-γνώστη στο θέμα Στα επόμενα κεφάλαια θα παρουσιαστούν πολλές όψεις τηςδιαμάχης και θα εξεταστούν οι λόγοι που προτείνονται υπέρ των διαφόρων το-ποθετήσεων

Σrsquo αυτό το βιβλίο παρουσιάζεται μια προσέγγιση στη φιλοσοφία της επιστή-μης που δεν συντάσσεται με κάποια από τις δύο βασικές κατηγορίες που συνο-πτικά περιγράψαμε παραπάνω Όλοι οι συγγραφείς αυτού του κειμένου ανήκουνσrsquo ένα Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης Η σύζευξη ιστορίας καιφιλοσοφίας στο Τμήμα αυτό δεν είναι κάτι που έγινε για να ευκολυνθούν ορι-σμένοι φιλόσοφοι και ιστορικοί οι οποίοι τυχαίνει να ασχολούνται με την επι-στήμη Αντίθετα το Τμήμα ιδρύθηκε επειδή τα μέλη του πιστεύουν πως η μελέ-τη της φιλοσοφίας της επιστήμης οφείλει να προϋποθέτει την κατανόηση τουιστορικού και κοινωνικού πλαισίου της επιστήμης παράλληλα με την κατανόη-ση του τρόπου λειτουργίας της ίδιας της επιστήμης Ταυτόχρονα η γενική προ-σέγγιση αυτού του βιβλίου αποκηρύσσει τις ακραίες μορφές σχετικισμού καισκεπτικισμού που χαρακτηρίζουν ορισμένους από τους σκληρότερους επικριτέςτης καθιερωμένης άποψης

Το Πρώτο Μέρος αυτού του τόμου ασχολείται με θέματα που είναι αναγκαίαγια κάθε επαρκή εισαγωγή στη φιλοσοφία της επιστήμης Εξήγηση Επαγωγήκαι Επικύρωση Ο Ρεαλισμός και η Φύση των Επιστημονικών Θεωριών Επιστη-μονική Αλλαγή Προοπτικές και Προτάσεις Τα τέσσερα αυτά κεφάλαια σκια-γραφούν και διαπραγματεύονται ορισμένα θεμελιακά ζητήματα της φιλοσοφίαςτης επιστήμης και θέτουν τις βάσεις για τη συζήτηση που θα διεξαχθεί στα επό-μενα κεφάλαια Στο Πρώτο Μέρος ο αναγνώστης εισάγεται στην ιστορία τωνεξεταζόμενων θεμάτων καθώς και στο λεξιλόγιο τους τεχνικούς όρους και τασημαντικότερα προβλήματα της σύγχρονης φιλοσοφίας της επιστήμης Σε αυτάτα κεφάλαια οι συγγραφείς δεν προϋποθέτουν κάποια προγενέστερη γνώση γύ-ρω από τη φιλοσοφία της επιστήμης αλλά έχουν ως στόχο να οδηγήσουν τοναναγνώστη σε μια κριτική αξιολόγηση ορισμένων από τα πιο σύνθετα προβλή-ματα που απασχολούν σήμερα τους φιλοσόφους της επιστήμης Στο πρώτο κε-φάλαιο laquoΕπιστημονική Εξήγησηraquo ο Γουέσλυ Σάλμον εξετάζει τα στοιχεία που

xviii ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

παρέχουν οι διάφορες επιστήμες και που συνθέτουν το ιδιαίτερο εκείνο είδοςκατανόησης του κόσμου και των όσων συμβαίνουν εκεί Στο δεύτερο κεφάλαιοlaquoΕπικύρωση των Επιστημονικών Υποθέσεωνraquo οι Τζον Ήρμαν και ΓουέσλυΣάλμον ασχολούνται με ερωτήματα που αφορούν τη σχέση μεταξύ εμπειρικώντεκμηρίων και επιστημονικών υποθέσεων νόμων και θεωριών Στην πορεία τηςσυζήτησης εξετάζουν τη φύση του επαγωγικού συλλογισμού και τις σημασίεςτης έννοιας της πιθανότητας Στο τρίτο κεφάλαιο ο Κλαρκ Γκλύμουρ εξετάζειτα σημαντικότερα παραδοσιακά επιχειρήματα κατά της τυφλής προσκόλλησηςστους ισχυρισμούς της επιστήμης καθώς και μια σειρά απαντήσεων στα επιχει-ρήματα αυτά Τέλος στο τέταρτο κεφάλαιο ο Τζ Μακγκουάιρ μελετά τη φύσητης επιστημονικής αλλαγής και της επιστημονικής προόδου σε σχέση με τοκοινωνικό πλαίσιο και την ιστορική εξέλιξη

Στα υπόλοιπα επτά κεφάλαια καθένα από τα οποία ασχολείται με τη φιλοσο-φία ενός ιδιαίτερου χώρου της επιστήμης οι συγγραφείς προϋποθέτουν πως οαναγνώστης είναι εξοικειωμένος με τα θέματα των τεσσάρων πρώτων κεφα-λαίων αν και δεν εξαρτώνται από αυτά στον ίδιο βαθμό όλα τα εξεταζόμενα ζη-τήματα Τα κεφάλαια του Δεύτερου Τρίτου και Τετάρτου Μέρους μπορούν ναδιαβαστούν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο παρόλο που περιέχουν αναφορέςστην ύλη άλλων κεφαλαίων

Η φιλοσοφία των φυσικών επιστημών καλύπτεται στο Δεύτερο Μέρος (Κεφ5 και 6) Στη laquoΦιλοσοφία του Χώρου και του Χρόνουraquo ο Τζον Νόρτον θέτει ορι-σμένα ερωτήματα που παίζουν κεντρικό ρόλο στη σύγχρονη έρευνα στη φιλο-σοφία του χώρου και του χρόνου και δείχνει τον τρόπο με τον οποίο οι φιλοσο-φικές ιδέες περί επαλήθευσης συμβάσεων ρεαλισμού και αναγωγής θεωριώνεφαρμόζονται στις φυσικές θεωρίες του χώρου και του χρόνου Στο ΚεφάλαιοlaquoΤο Πρόβλημα του Ντετερμινισμού στις Φυσικές Επιστήμεςraquo ο Τζον Ήρμαναναλύει τις επιπτώσεις που έχουν η κλασική φυσική η ειδική και η γενική θεω-ρία της σχετικότητας και η κβαντομηχανική στη θεωρία περί ντετερμινιστικήςεξέλιξης του κόσμου

Στο Τρίτο Μέρος εξετάζεται η φιλοσοφία της βιολογίας και της ιατρικής μεξεχωριστά κεφάλαια για κάθε θέμα Στη laquoΦιλοσοφία της Βιολογίαςraquo ο ΤζέιμςΛέννοξ πραγματεύεται την ανάπτυξη της λεγόμενης νεο-δαρβινικής θεωρίαςτης εξέλιξης O Λέννοξ δείχνει πώς αυτή η ένωση της γενετικής του Μέντελ(Mendel) με τη θεωρία φυσικής επιλογής του Δαρβίνου προσφέρει ένα ισχυρόεργαλείο ερμηνείας της εξελικτικής αλλαγής και προσαρμογής το οποίο λει-τουργεί διαφορετικά από τις θεωρίες των φυσικών επιστημών Στη laquoΦιλοσοφίατης Ιατρικήςraquo ο Κέννεθ Σάφνερ ο οποίος έχει σπουδάσει τόσο ιατρική όσο καιιστορία και φιλοσοφία της επιστήμης εξετάζει αν η ιατρική είναι επιστήμη καιαν μπορεί να αναχθεί στη βιολογία Διερευνά τη φύση της ιατρικής ως εγχείρη-μα που ενσωματώνει ηθικές αρχές και τις συνέπειες που μπορεί να έχει κάτι τέ-τοιο για την αναγωγή της ιατρικής στη βιολογία Το Τέταρτο Μέρος για τις συ-μπεριφορικές επιστήμες ξεκινά με το κεφάλαιο του Πίτερ Μάκαμερ laquoΦιλοσο-

EIΣAΓΩΓH xix

φία της Ψυχολογίαςraquo Σrsquo αυτό το κεφάλαιο γίνεται μια σύντομη επισκόπηση τηςσχέσης μεταξύ φιλοσοφίας και ψυχολογίας και εκτίθενται ορισμένα ζητήματαπου έχουν υπάρξει και παραμένουν σημαντικά για την κατανόηση της ψυχολο-γίας Το κύριο ωστόσο μέρος του κεφαλαίου περιγράφει και αξιολογεί τη φύσητων ψυχολογικών θεωριών για την αντίληψη Σκοπός του συγγραφέα είναι ναπροσφέρει μια συγκεκριμένη μελέτη για το τι θα μπορούσαν να κάνουν οι φιλό-σοφοι που ενδιαφέρονται για την ψυχολογία Στο δέκατο κεφάλαιο laquoΓνωσιολο-γία των Ανδροειδώνraquo ο Κλαρκ Γκλύμουρ ασχολείται με φιλοσοφικά ζητήματαπου ανακύπτουν μέσα από το συναρπαστικό νέο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύ-νης Εξηγεί πώς ορισμένα θέματα της φιλοσοφίας της επιστήμης επηρεάζουν τοσχεδιασμό της τεχνητής νοημοσύνης και τα προγράμματα των έμπειρων συστη-μάτων Στο τελευταίο κεφάλαιο laquoΗ Φιλοσοφία των Κοινωνικών Επιστημώνraquo ηΜέριλυ Σάλμον διερευνά το κατά πόσο οι λεγόμενες κοινωνικές επιστήμες δι-καιούνται πραγματικά αυτό το όνομα και πραγματεύεται ορισμένα ειδικά προ-βλήματα τα οποία τίθενται στους επιστημονικούς κλάδους που προσπαθούν ναεξηγήσουν την ανθρώπινη συμπεριφορά χρησιμοποιώντας τις ίδιες μεθόδους μεαυτές που έχουν σημειώσει τόσο μεγάλη επιτυχία στις φυσικές επιστήμες

Μέριλυ Σάλμον

Mέρος πρώτο

ΘΕΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

Πολλοί και ποικίλοι είναι οι καρποί της επιστήμης Όταν στις συζητήσεις γίνε-ται λόγος περί επιστήμης οι περισσότεροι φέρνουν αμέσως στο νου τους τηνυψηλή τεχνολογία δηλαδή επιτεύγματα όπως οι υπολογιστές η πυρηνική ενέρ-γεια η γενετική μηχανική ή οι υπεραγωγοί υψηλών θερμοκρασιών Αυτοί είναιοι καρποί της εφαρμοσμένης επιστήμης Η αποτίμηση των οφελών των κινδύ-νων και του κόστους αυτών και άλλων παρόμοιων τεχνολογικών εξελίξεων οδη-γεί συχνά σε ζωηρές και παθιασμένες αντιπαραθέσεις

Ωστόσο σε αυτό το κεφάλαιο θα εστιάσουμε την προσοχή μας σε μια διαφο-ρετική όψη της επιστήμης και πιο συγκεκριμένα στη νοητική κατανόηση τουκόσμου μας την οποία αυτή μας παρέχει Αυτός είναι ο καρπός της καθαρήςεπιστήμης και είναι ένας καρπός που όλοι μας εκτιμούμε ιδιαίτερα Όλοι μαςσυχνά ρωτάμε laquoΓιατίraquo με σκοπό να πετύχουμε κάποιο βαθμό κατανόησης σχε-τικά με διάφορα φαινόμενα Αυτό φαίνεται να είναι έκφραση μιας φυσικής αν-θρώπινης περιέργειας Γιατί κατά τη διάρκεια μιας ολικής σεληνιακής έκλει-ψης καθώς η Γη περνά μεταξύ αυτού και του Ηλίου το φεγγάρι αποκτά έναχαλκώδες χρώμα αντί απλώς να γίνεται σκοτεινό Επειδή η ατμόσφαιρα τηςΓης δρα ως πρίσμα διαθλώντας το ηλιακό φως που περνά από μέσα της με τρόποτέτοιο ώστε το φως από την κόκκινη περιοχή του φάσματος να πέφτει πάνω στησεληνιακή επιφάνεια Αυτό είναι μια πρόχειρη σκιαγράφηση της επιστημονι-κής εξήγησης αυτού του φαινομένου και προσφέρει τουλάχιστον κάποιο βαθμόεπιστημονικής κατανόησης

Σκοπός μας σrsquo αυτό το κεφάλαιο είναι να προσπαθήσουμε να πούμε με κά-ποια ακρίβεια σε τι συνίσταται η επιστημονική εξήγηση Όμως πριν αποδυθού-με σrsquo αυτό το εγχείρημα κρίνεται απαραίτητη κάποια προεισαγωγική διασάφη-ση ορισμένων σημείων

Πρώτο Κ εφάλαιο

EΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΞΗΓΗΣΗ

Wesley C Salmon

4 ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

11 ΕΞΗΓΗΣΗ ΕΝΑΝΤΙ ΕΠΙΚΥΡΩΣΗΣ

Το πρώτο βήμα στην πορεία της διασάφησης της έννοιας laquoεπιστημονική εξήγη-σηraquo είναι να χαράξουμε μια σαφή διαχωριστική γραμμή μεταξύ της εξήγησηςτου γιατί ένα συγκεκριμένο φαινόμενο συμβαίνει και της δικαιολόγησης της πε-ποίθησης ότι αυτό πράγματι συμβαίνει Ο λόγος για τον οποίο πιστεύω ότι τοφεγγάρι γίνεται χαλκόχρουν κατά τη διάρκεια μιας ολικής έκλειψης είναι το ότιτο έχω παρατηρήσει με τα ίδια μου τα μάτια Μπορώ να προσφύγω επίσης καιστη μαρτυρία άλλων παρατηρητών Με αυτόν τον τρόπο επικυρώνεται1 η πρότα-ση πως το φεγγάρι γίνεται χαλκόχρουν κατά τη διάρκεια μιας ολικής έκλειψηςπράγμα που είναι εντελώς διαφορετικό από την εξήγηση του γιατί κάτι τέτοιοσυμβαίνει Ας εξετάσουμε ένα άλλο παράδειγμα Σύμφωνα με τη σύγχρονη κο-σμολογία όλοι οι γαλαξίες υποχωρούν ως προς εμάς με μεγάλες ταχύτητεςΤεκμήριο γιrsquo αυτό είναι το γεγονός ότι το φως μετατοπίζεται προς το ερυθρόάκρο του φάσματος ένα τέτοιο τεκμήριο επικυρώνει την πρόταση ότι οι άλλοιγαλαξίες απομακρύνονται από τον δικό μας Γαλαξία Το γεγονός της ύπαρξηςμιας τέτοιας ερυθράς μετατόπισης δεν εξηγεί το γιατί οι γαλαξίες κινούνται μrsquoαυτόν τον τρόπο αντίθετα το γεγονός της συνεχούς απομάκρυνσής τους εξηγείndashμε βάση το φαινόμενο Ντόπλερ2ndash το γιατί το φως τους μετατοπίζεται προς τοερυθρό άκρο του φάσματος Η εξήγηση της απομάκρυνσης βασίζεται στην ιδέατης laquoμεγάλης έκρηξηςraquo (big bang) με την οποία ξεκίνησε η ιστορία του σύμπα-ντός μας αρκετά δισεκατομμύρια χρόνια πριν είναι αυτό που κάνει όλους τουςγαλαξίες να υποχωρούν ο ένας ως προς τον άλλο και κατά συνέπεια όλους νααπομακρύνονται από εμάς

12 AΛΛΑ ΕΙΔΗ ΕΞΗΓΗΣΗΣ

Ένα ακόμα προκαταρκτικό βήμα στην πορεία διασάφησης της έννοιας επιστημο-νική εξήγηση είναι το να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη πολλών διαφορετικών ει-δών εξήγησης πέραν εκείνων που κατατάσσουμε στις επιστημονικές Για παρά-δειγμα πολύ συχνά συναντούμε εξηγήσεις για το πώς να κάνουμε κάτι ndash πώς ναχρησιμοποιήσουμε ένα καινούργιο κουζινικό σκεύος ή πώς να βρούμε κάποιασυγκεκριμένη διεύθυνση σε μιαν άγνωστη πόλη Υπάρχουν επίσης εξηγήσειςτου τύπου laquoτιraquo (τι σημαίνει μια άγνωστη λέξη ή τι πρόβλημα παρουσιάζει κά-

1 Ο όρος laquoεπικύρωσηraquo θα εξεταστεί στο δεύτερο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου2 Φαινόμενο Ντόπλερ είναι η επιμήκυνση κυμάτων που εκπέμπονται από μια πηγή που απομα-

κρύνεται από έναν παρατηρητή και η επιβράχυνσή τους όταν η πηγή της εκπομπής τους πλη-σιάζει τον παρατηρητή Το ίδιο φαινόμενο συμβαίνει και με το φως και με τον ήχο και μπορείνα γίνει αντιληπτό από την αλλαγή τού ύψους τού τόνου τού σφυρίγματος ενός τραίνου που μαςπροσπερνά

EΠIΣTHMONIKH EΞHΓHΣH 5

ποιο αυτοκίνητο) Ενώ πολλές αν όχι όλες από τις επιστημονικές εξηγήσειςμπορούμε να τις επιζητήσουμε μέσω ερωτήσεων που εισάγονται με το laquoγιατίraquo ηαναζήτηση εξηγήσεων άλλου είδους κανονικά δεν εισάγεται με τον ίδιο τρόποΓια αυτόν τον δεύτερο σκοπό αρμόζουσες είναι οι ερωτήσεις που ξεκινούν με τοπώς να ή το τι

Υπάρχουν και άλλα είδη εξήγησης Μπορεί κάποιος να ζητήσει να του εξη-γηθεί το νόημα μιας ζωγραφιάς ή ενός ποιήματος Τέτοιου είδους ερωτήματααποζητούν μια καλλιτεχνική ερμηνεία Ή πάλι μπορεί κάποιος να ζητήσει τηνεξήγηση μιας μαθηματικής απόδειξης η συμπλήρωση κάποιων επιπλέον ενδιά-μεσων βημάτων θα ήταν ένας κατάλληλος τρόπος δράσης εδώ έτσι ώστε να φα-νεί πώς μεταβαίνουμε από το ένα βήμα της αρχικής απόδειξης στο επόμενοΌμως τίποτα από αυτά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί laquoεπιστημονική εξήγησηraquoΑποκλείονται επίσης από το χώρο των επιστημονικών εξηγήσεων οι εξηγήσειςτυπικών γεγονότων (formal facts) στα καθαρά μαθηματικά τέτοιων όπως το άπει-ρο πλήθος πρώτων αριθμών Εδώ μας ενδιαφέρει μόνο η εξήγηση στις εμπειρι-κές επιστήμες

Έτσι όπως αντιλαμβανόμαστε την έννοια η επιστημονική εξήγηση συνιστάμιαν απόπειρα να καταστήσουμε κατανοήσιμο ή εννοήσιμο ένα επιμέρους συμ-βάν (όπως το ατύχημα του 1986 στον πυρηνικό αντιδραστήρα του Τσερνομπίλ) ήκάποιο γενικό γεγονός (όπως το χαλκώδες χρώμα που παίρνει η Σελήνη κατά τηδιάρκεια μιας ολικής έκλειψης) προσφεύγοντας σε άλλα επιμέρους ή και γενι-κά γεγονότα παρμένα από έναν ή περισσότερους κλάδους της εμπειρικής επι-στήμης Αυτή η διατύπωση δεν νοείται ως ορισμός μιας και όροι όπως laquoκατα-νοήσιμοraquo ή laquoεννοήσιμοraquo έχουν τόση ανάγκη διασάφησης όση έχει και ο όροςlaquoεξήγησηraquo Απλώς θέλουμε να δούμε πρόχειρα το προς τα πού κατευθυνόμαστε

Επισημαίνοντας τη διάκριση ανάμεσα στις επιστημονικές εξηγήσεις και σεεξηγήσεις άλλου τύπου δεν σημαίνει πως έχουμε την πρόθεση να υποτιμήσουμετις δεύτερες Μόνος σκοπός μας είναι να δώσουμε έμφαση στο γεγονός ότι η λέ-ξη laquoεξήγησηraquo διαθέτει υπερβολική ευρύτητα δηλαδή ότι εφαρμόζεται σε μεγά-λη ποικιλία διαφορετικών πραγμάτων Απλώς θέλουμε να είμαστε σαφείς σχετι-κά με τον τύπο εξήγησης που μας ενδιαφέρει εδώ

13 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΞΗΓΗΣΗΚΑΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ laquoΓΙΑΤΙraquo

Πολλές επιστημονικές εξηγήσεις επιζητούνται μέσω ερωτημάτων του τύπουlaquoγιατίraquo Ακόμα κι αν η ερώτηση δεν είναι στην πραγματικότητα διατυπωμένημrsquo αυτόν τον τρόπο είναι πολύ συχνά δυνατό να μεταφραστεί σε ερώτηση του τύ-που laquoγιατίraquo Για παράδειγμα η ερώτηση laquoΤι προκάλεσε το ατύχημα του Τσερνο-μπίλraquo είτε η laquoΓια ποιο λόγο συνέβη το ατύχημα του Τσερνομπίλraquo είναι ισοδύ-ναμες με την ερώτηση laquoΓιατί συνέβη το ατύχημα του Τσερνομπίλraquo Ωστόσο δεν


είναι όλες οι ερωτήσεις του τύπου laquoγιατίraquo αναζητήσεις επιστημονικής εξήγη-σης Μια υπάλληλος είναι δυνατό να ρωτήσει γιατί πήρε στο μισθό της μικρότε-ρη αύξηση από κάποιον άνδρα συνάδελφό της αφού η εργασιακή της απόδοσηείναι τόσο καλή όσο κι εκείνου Mια τέτοιου είδους ερώτηση laquoγιατίraquo θα μπο-ρούσε να εκληφθεί ως απαίτηση για δικαίωση ή ίσως πιο απλά ως απαίτησηγια μεγαλύτερη αμοιβή Μια θλιμμένη χήρα ίσως ρωτήσει γιατί ο άντρας της πέ-θανε παρόλο που κατανοεί πλήρως την ιατρική εξήγηση Τέτοιου είδους ερώτη-ση laquoγιατίraquo αποζητά παρηγοριά όχι εξήγηση Ορισμένες ερωτήσεις laquoγιατίraquoεπιζητούν τεκμήρια Στην ερώτηση laquoΓιατί πρέπει να πιστέψουμε πως οι μακρι-νοί γαλαξίες ταξιδεύουν απομακρυνόμενοι από εμάς με μεγάλες ταχύτητεςraquo ηαπάντηση εν συντομία είναι Eπειδή έχουμε παρατηρήσει την ερυθρά μετατό-πιση Θυμηθείτε τώρα ότι όπως επισημάναμε στην Παράγραφο 11 η ερυθράμετατόπιση δεν εξηγεί αυτήν τη συνεχή απομάκρυνση Η συνεχής απομάκρυνσηείναι που εξηγεί την ερυθρά μετατόπιση η ερυθρά μετατόπιση αποτελεί το τεκ-μήριο για αυτήν τη συνεχή απομάκρυνση Για λόγους σαφήνειας διακρίνουμε τιςερωτήσεις laquoγιατίraquo που επιδιώκουν την εξήγηση από τις ερωτήσεις laquoγιατίraquo που επι-διώκουν άλλου είδους πράγματα όπως δικαίωση παρηγοριά ή τεκμήρια

Είναι δυνατό να επιζητήσουμε όλες τις επιστημονικές εξηγήσεις μέσω ερω-τήσεων του τύπου laquoγιατίraquo Κάποιοι συγγραφείς λένε laquoναιraquo και κάποιοι άλλοιλένε laquoόχιraquo Για παράδειγμα έχει υποστηριχθεί πως κάποιες επιστημονικές εξη-γήσεις είναι απαντήσεις σε ερωτήσεις του τύπου laquoπώς είναι δυνατόνraquo Λέγεταιαπό παλιά πως μια γάτα θα προσγειώνεται πάντα στα πέλματά της ανεξάρτητααπό τη στάση που είχε όταν άρχισε να πέφτει Αλλά αν θυμηθούμε το νόμο τηςδιατήρησης της στροφορμής μπορεί κάλλιστα να ρωτήσουμε laquoΠώς είναι δυνα-τό μια γάτα που αφέθηκε να πέσει από ένα ύψος μερικών μέτρων πάνω από τοέδαφος (χωρίς να της προσδώσουμε καμιά ροπή) με τα πόδια της να δείχνουνπρος τα πάνω να στριφογυρίσει έτσι που τα πέλματά της να βρεθούν από κάτωτης όταν προσγειώνεταιraquo Πρόκειται απλώς για μια μη εδραιωμένη πεποίθησηχωρίς καμιά βάση στην πραγματικότητα Η απάντηση είναι πως η γάτα μπορείπραγματικά και ελίσσει το σώμα της με τρόπους που της επιτρέπουν να γυρίσειανάποδα χωρίς ποτέ να αποκτήσει συνολική στροφορμή διάφορη του μηδενός(βλέπε Frohlich 1980)

Άλλες αναζητήσεις μιας εξήγησης είναι δυνατό να πάρουν τη μορφή laquoπώςπραγματικάraquo Ένα απλό παράδειγμα διαφωτίζει αυτό το σημείο Η ερώτηση laquoΠώςδραπέτευσε ο φυλακισμένοςraquo απαιτεί μια εξήγηση του πώς τα κατάφερε όχι τουγιατί το έκανε Η απάντηση σrsquo αυτή την ερώτηση μπορεί να είναι ότι δραπέτευσεαφού πριόνισε τα κάγκελα του κελιού του χρησιμοποιώντας μια λίμα που κατόρ-θωσε να του δώσει κρυφά η γυναίκα του Αν ρωτούσαμε γιατί η απάντηση μπορείνα ήταν laquoη έντονη επιθυμία του να βρεθεί μαζί με τη γυναίκα του έξω από τη φυ-λακήraquo Για ένα κάπως πιο επιστημονικό παράδειγμα σκεφτείτε την ερώτησηlaquoΠώς έφτασαν μεγάλα θηλαστικά στη Νέα Ζηλανδίαraquo Η απάντηση είναι ότι ήρ-θαν με πλοία ndash πρώτα έφθασαν οι άνθρωποι και οι άνθρωποι έφεραν άλλα μεγάλα


θηλαστικά Ή σκεφτείτε την ερώτηση laquoΠώς η γενετική πληροφορία μεταδίδεταιαπό τους γονείς στους απογόνουςraquo H απάντηση σrsquo αυτή την ερώτηση έχει σχέσημε τη δομή του μορίου του DNA και με τον γενετικό κώδικα

Σrsquo αυτό το κεφάλαιο δεν θα προσπαθήσουμε να επιχειρηματολογήσουμε μετον ένα ή τον άλλο τρόπο σχετικά με το αν όλες οι επιστημονικές εξηγήσεις εί-ναι δυνατό να επιζητηθούν μέσω ερωτήσεων του τύπου laquoγιατίraquo Θα αφήσουμεανοιχτό το ενδεχόμενο κάποιες εξηγήσεις να μην μπορούν να επιζητηθούν μεερωτήσεις αυτού του τύπου

14 ΜΕΡΙΚΑ ZHTHMATA ΟΡΟΛΟΓΙΑΣ

Ως ένα ακόμη βήμα προκαταρκτικής διασάφησης πρέπει να αποκρυσταλλώσου-με μια ορολογία Κατrsquo αρχήν κάθε εξήγηση αποτελείται από δύο μέρη το εξηγη-τέο (explanandum) και το εξηγούν (explanans) Το εξηγητέο είναι το γεγονός πουοφείλει να εξηγηθεί Αυτό το γεγονός μπορεί να είναι ένα επιμέρους γεγονόςόπως η έκρηξη του διαστημικού λεωφορείου Τσάλεντζερ ή ένα γενικό γεγονόςόπως ο νόμος διατήρησης της ορμής Μια πρόταση λέγεται εξηγητέα πρόταση(explanandum-statement) όταν ισχυρίζεται ότι το εξηγητέο συνέβη ή ισχύειΟρισμένες φορές όταν είναι σημαντικό να αντιδιασταλεί το γεγονός που οφεί-λει να εξηγηθεί από την πρόταση που το διατυπώνει μπορούμε να αναφερόμαστεστο ίδιο το γεγονός ως το εξηγητέο γεγονός (explanandum-fact) Όταν το εξηγη-τέο είναι ένα επιμέρους γεγονός τότε συχνά αναφερόμαστε σrsquo αυτό ως συμβάνΔεν προκύπτει δε κανένα πρόβλημα με αυτήν την ορολογία εφόσον έχουμε ξε-καθαρίσει ένα βασικό σημείο Γενικά τα όσα συμβαίνουν στον κόσμο μας είναιεξαιρετικά σύνθετα και πολύ σπάνια προσπαθούμε να εξηγήσουμε όλες τιςπλευρές τους Για παράδειγμα κατά την εξήγηση της έκρηξης του διαστημο-πλοίου Τσάλεντζερ δεν μας απασχολεί η εξήγηση του γεγονότος ότι σrsquo αυτόεπέβαινε μια γυναίκα του γεγονότος ότι αυτή ήταν δασκάλα ή του γεγονότοςότι η ζωή της ήταν ασφαλισμένη για ένα εκατομμύριο δολάρια Όταν μιλάμε γιαένα επιμέρους γεγονός πρέπει να γίνει αντιληπτό πως αυτός ο όρος αναφέρεταισε ορισμένες μόνο από τις πλευρές τού προς εξέτασιν συμβάντος όχι σε ολό-κληρο τον πλούτο και τη συνθετότητά του

Το δεύτερο μέρος της εξήγησης είναι το εξηγούν Εξηγούν είναι αυτό πουπραγματοποιεί την εξήγηση Αποτελείται από οποιαδήποτε γεγονότα επιμέ-ρους ή γενικά τα οποία επικαλούμαστε για να εξηγήσουμε το εξηγητέο Τιςπροτάσεις που αφορούν αυτά τα γεγονότα μπορούμε να τις ονομάσουμε εξηγoύ-σες προτάσεις (explanans-statemetns) για να αντιδιαστείλουμε αυτά τα γεγονότααπό τις προτάσεις που τα διατυπώνουν μπορούμε να μιλάμε για εξηγούντα γεγο-νότα (explanans-facts)

Στις φιλοσοφικές μελέτες περί εξήγησης ο όρος laquoεξήγησηraquo έχει μιαν αμφι-σημία Οι περισσότεροι συγγραφείς τον χρησιμοποιούν για να αναφερθούν σε


μια γλωσσική οντότητα που συντίθεται από τις εξηγούσες και τις εξηγητέεςπροτάσεις Άλλοι τον χρησιμοποιούν για να αναφερθούν στο σύνολο των γεγο-νότων που περιέχει τα εξηγούντα-γεγονότα και το εξηγητέο-γεγονός Στις πε-ρισσότερες περιπτώσεις αυτή η αμφισημία δεν είναι επιζήμια και δεν οδηγεί σεσύγχυση Πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι υπάρχει

15 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΩΓΗ

Όπως θα δούμε μια φιλοσοφική άποψη περί εξήγησης που ασκεί σημαντικήεπιρροή θεωρεί όλες τις bona fide επιστημονικές εξηγήσεις ως επιχειρήματαΕπιχείρημα είναι απλώς ένα σύνολο προτάσεων μία από τις οποίες απομονώνε-ται ως αποτελούσα το συμπέρασμα του επιχειρήματος Οι απομένουσες προτά-σεις του συνόλου συνιστούν τις προκείμενες Μπορεί να υπάρχουν μία ή περισ-σότερες προκείμενες δεν απαιτείται ένας πάγια καθορισμένος αριθμός προκεί-μενων3 Οι προκείμενες παρέχουν τη λογική στήριξη του συμπεράσματος

Όλα τα ορθά από λογική άποψη επιχειρήματα κατατάσσονται σε δυο κατη-γορίες στα παραγωγικά και στα επαγωγικά ενώ αυτές οι δυο κατηγορίες διαφέ-ρουν θεμελιωδώς μεταξύ τους Για λόγους που έχουν σχέση με το παρόν κεφά-λαιο (αλλά και με κεφάλαια που ακολουθούν) χρειαζόμαστε έναν σχετικά ακρι-βή χαρακτηρισμό τους Τέσσερα χαρακτηριστικά είναι πολύ σημαντικά για τησυζήτησή μας

Γνήσιες καλόπιστες [ΣτM]3 Λόγω ορισμένων τεχνικών ιδιαιτεροτήτων υπάρχουν και παραγωγικά (deductive) επιχειρήματα

χωρίς καμία προκείμενη όμως επιχειρήματα αυτού του είδους δεν υπάρχουν στα παρακάτω

ΠΑΡΑΓΩΓΗ

1 Σrsquo ένα έγκυρο επιχείρημα όλο το περιε-

χόμενο του συμπεράσματος είναι παρόν

τουλάχιστον υπόρρητα εντός των προκει-

μένων Η παραγωγή είναι μη ενισχυτική

(non-ampliative)

2 Αν οι προκείμενες είναι αληθείς τότε

και το συμπέρασμα πρέπει να είναι αλη-

θές Η έγκυρη παραγωγή διατηρεί κατrsquo ανα-

γκαίο τρόπο την αλήθεια (necessarily truth-

preserving) κατά τη μετάβαση από τις προ-

κείμενες στο συμπέρασμα

ΕΠΑΓΩΓΗ

1 Η επαγωγή είναι ενισχυτική (ampliative)

Το συμπέρασμα ενός επαγωγικού επιχει-

ρήματος έχει περιεχόμενο που υπερβαίνει

το περιεχόμενο των προκείμενων

2 Ένα ορθό επαγωγικό επιχείρημα είναι

δυνατό να έχει αληθείς προκείμενες και

ψευδές συμπέρασμα Η επαγωγή δεν διατη-

ρεί κατrsquo αναγκαίο τρόπο την αλήθεια (is not

necessarily truth-preserving) κατά τη μετάβα-

ση από τις προκείμενες στο συμπέρασμα


Το επιχείρημα (1) αποτελεί καταφανώς μια έγκυρη παραγωγή Έχοντας πει ότιόλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί έχουμε ήδη πει πως ο Σωκράτης είναι θνητός δε-δομένου του ότι ο Σωκράτης είναι άνθρωπος Έτσι η παραγωγή δεν είναι ενι-σχυτική Ακριβώς επειδή δεν είναι ενισχυτική διατηρεί την αλήθεια κατrsquo ανα-γκαίο τρόπο Απrsquo τη στιγμή που το συμπέρασμα δεν λέει τίποτα που να μην έχειήδη διατυπωθεί στις προκείμενες αυτό που λέει το συμπέρασμα πρέπει να είναιαληθές αν αυτό που βεβαιώνουν οι προκείμενες είναι αληθές Επιπλέον το επι-χείρημα παραμένει μη ενισχυτικό και γιrsquo αυτό διατηρεί κατrsquo αναγκαίο τρόπο τηναλήθεια αν προστεθούν νέες προκείμενες ndash όπως για παράδειγμα η προκείμε-νη laquoΗ Ξανθίππη είναι άνθρωποςraquo Δεν μπορείς να καταστήσεις μια έγκυρη πα-ραγωγή μη έγκυρη με το να προσθέτεις απλώς προκείμενες Τελικά οι προκεί-μενες στηρίζουν το συμπέρασμα ολοκληρωτικά όχι απλώς κατά κάποιο βαθμόη αποδοχή των προκείμενων και η απόρριψη του συμπεράσματος θα συνιστούσεολοκάθαρη αυτοαναίρεση (self-contradiction)

(2) Τα κοράκια που παρατηρήθηκαν ήταν μαύρα ===========================================Όλα το κοράκια είναι μαύρα

Αυτό το επιχείρημα είναι εμφανέστατα ενισχυτικό η προκείμενη αναφέρεταιμόνο στα κοράκια που έχουν παρατηρηθεί ενώ το συμπέρασμα βεβαιώνει κάτι

3 Αν νέες προκείμενες προστεθούν σrsquo ένα

έγκυρο παραγωγικό επιχείρημα (και καμία

από τις αρχικές προκείμενες δεν έχει με-

τατραπεί ή απαλειφθεί) το επιχείρημα πα-

ραμένει έγκυρο Η παραγωγή είναι αδιά-

βρωτη (erosion-proof)

4 Η εγκυρότητα της παραγωγής είναι μια

υπόθεση του όλα ή τίποτα η εγκυρότητα

δεν είναι κάτι που υφίσταται κατά βαθμούς

Ένα επιχείρημα είναι ολοκληρωτικά είτε

έγκυρο είτε μη έγκυρο

3 Νέες προκείμενες είναι δυνατό να υπο-

νομεύσουν πλήρως ένα ισχυρό επαγωγικό

επιχείρημα Η επαγωγή δεν είναι αδιάβρωτη

(is not erosion-proof)

4 Τα επαγωγικά επιχειρήματα χαρακτηρί-

ζονται από βαθμούς ισχυρότητας (degrees of

strength) Σε ορισμένες επαγωγές οι προ-

κείμενες στηρίζουν τα συμπεράσματα πε-

ρισσότερο ισχυρά απrsquo ότι σε άλλες

Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορούν να φανούν καλύτερα με τη βοήθεια απλών πα-ραδειγμάτων που έχουν γίνει κλασικά

(1) Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί

Ο Σωκράτης είναι άνθρωπος mdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashΟ Σωκράτης είναι θνητός


για όλα τα κοράκια παρατηρημένα ή μη Το επιχείρημα δεν διατηρεί κατrsquo ανα-γκαίο τρόπο την αλήθεια Είναι απολύτως δυνατόν να υπάρχει να υπήρξε ή ναυπάρξει ndashκάπου ή κάποτεndash ένα κοράκι είτε άσπρο είτε διαφορετικού χρώματοςΤο επιχείρημα δεν είναι αδιάβρωτο η παρατήρηση ενός μη μαύρου κορακιού θατο υπονόμευε εντελώς ενώ η ισχυρότητά του είναι θέμα βαθμού Αν είχαν παρα-τηρηθεί μόνον λίγα κοράκια σrsquo ένα περιορισμένο περιβάλλον η προκείμενηδεν θα στήριζε το συμπέρασμα αρκετά ισχυρά αν έχουν παρατηρηθεί τεράστιοιαριθμοί κορακιών κάτω από μια μεγάλη ποικιλία συνθηκών η στήριξη θα ήτανπολύ ισχυρότερη Όμως σε καμιά απrsquo τις δυο περιπτώσεις το συμπέρασμα δεν θασυναγόταν αναγκαία από την προκείμενη

Η εγκυρότητα της παραγωγής και η ορθότητα της επαγωγής δεν εξαρτώνταιαπό την αλήθεια των προκείμενων ή του συμπεράσματος του επιχειρήματοςΜια έγκυρη παραγωγή μπορεί να έχει αληθείς προκείμενες και αληθές συμπέ-ρασμα μια ή περισσότερες ψευδείς προκείμενες και ψευδές συμπέρασμα καιμια ή περισσότερες ψευδείς προκείμενες και αληθές συμπέρασμα4 Όταν λέμεότι μια έγκυρη παραγωγή διατηρεί κατrsquo αναγκαίο τρόπο την αλήθεια εννοούμεπως το συμπέρασμα πρέπει να είναι αληθές αν οι προκείμενες είναι αληθείς Έτσιδεν γίνεται να υπάρξει μια έγκυρη παραγωγή με αληθείς προκείμενες και ψευ-δές συμπέρασμα Σε ότι αφορά τα ορθά επαγωγικά επιχειρήματα οποιοσδήποτεσυνδυασμός αληθοτιμών για τις προκείμενες και το συμπέρασμα είναι δυνατόςεφrsquo όσον δεν διατηρούν την αλήθεια κατrsquo αναγκαίο τρόπο Αυτό που θα θέλαμενα πούμε σχετικά είναι ότι αν οι προκείμενες ενός επαγωγικού επιχειρήματοςείναι αληθείς (και ενσωματώνουν όλη τη συναφή γνώση) τότε το συμπέρασμαείναι πιθανό Όπως όμως θα δούμε στο Κεφάλαιο 2 ανακύπτουν πολλές σοβαρέςδυσκολίες όταν προσπαθήσουμε να υποστηρίξουμε αυτόν τον ισχυρισμό για ταεπαγωγικά επιχειρήματα

Διαλέξαμε σχεδόν τετριμμένα παραδείγματα για να διευκρινίσουμε τις βασι-κές έννοιες Προφανώς στην πραγματική επιστήμη τα επιχειρήματα είναι πολύπιο σύνθετα Τα περισσότερα από τα παραγωγικά επιχειρήματα που συναντάμεσε αυστηρά επιστημονικά πλαίσια είναι μαθηματικές συναγωγές κι αυτές μπο-ρεί να γίνουν εξαιρετικά πολύπλοκες Παρrsquo όλα αυτά βασικό γεγονός παραμέ-νει πως όλα πληρούν τα τέσσερα χαρακτηριστικά που καταχωρήθηκαν παραπά-νω Μολονότι στη φιλοσοφία των μαθηματικών προκύπτουν βαθιά και ενδιαφέ-ροντα προβλήματα δεν είναι αυτά το πρωτεύον αντικείμενο του ενδιαφέροντόςμας σrsquo αυτό το βιβλίο Η προσοχή μας εστιάζεται στις εμπειρικές επιστήμες οιοποίες όπως υποστηρίζουμε στο Κεφάλαιο 2 εμπλέκουν αναγκαστικά την επα-

4 Το γνωστό σλόγκαν ldquoGarbage in garbage outrdquo δέν χαρακτηρίζει επακριβώς τα επαγωγικά επι-χειρήματα [Σε ελεύθερη απόδοση αυτό σημαίνει laquoσκουπίδια μπαίνουν σκουπίδια βγαίνουνraquoΤο ρητό χρησιμοποιείται κυρίως στις συζητήσεις της επιστήμης των υπολογιστών και αντανα-κλά την ουσιαστική αδιαφορία για το συγκεκριμένο περιεχόμενο των δεδομένων εισόδου καιεξόδου σε μια υπολογιστική μηχανή (ΣτM)]


γωγή Σε εκείνο το κεφάλαιο θα συναντήσουμε πολύ πιο σύνθετα και ενδιαφέ-ροντα επαγωγικά επιχειρήματα

16 ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΞΗΓΗΣΗ

Η ιδέα πως η επιστήμη μπορεί να παρέχει εξηγήσεις διαφόρων φαινομένων πη-γαίνει πίσω μέχρι τον Αριστοτέλη (4ος αιώνας πΧ) και έχει έκτοτε επαναβε-βαιωθεί από πολλούς φιλοσόφους και επιστήμονες Ωστόσο πολλοί άλλοι φιλό-σοφοι και επιστήμονες έχουν υποστηρίξει πως η επιστήμη πρέπει να laquoμένειπροσκολλημένη στα γεγονόταraquo και πως κατά συνέπεια μπορεί να απαντά μόνοσε ερωτήσεις περί του τι και όχι περί του γιατί Οι ίδιοι πίστεψαν πως για να κα-τανοήσουμε laquoτο γιατί των πραγμάτωνraquo πρέπει να καταφύγουμε στη θεολογία ήτη μεταφυσική Η επιστήμη είναι σε θέση να περιγράφει τα φυσικά φαινόμενακαι να προβλέπει μελλοντικά συμβάντα αλλά δεν είναι σε θέση να παρέχει εξη-γήσεις Αυτή η άποψη κυριαρχούσε στη διάρκεια των πρώτων δεκαετιών του ει-κοστού αιώνα Αφού βασίζεται σε συγκεκριμένες παρανοήσεις σχετικές με τηνεπιστημονική εξήγηση πρέπει να πούμε κάποια πράγματα επrsquo αυτού

Όταν επιχειρεί κανείς να εξακριβώσει το γιατί κάποιος έκανε κάτι είναι αρ-κετά φυσικό να αναζητά ένα συνειδητό (ή ίσως ασυνείδητο) κίνητρο Για παρά-δειγμα την ερώτηση laquoΓιατί αγόρασες αυτό το βιβλίοraquo μπορεί να την ακολου-θήσει η εξής ικανοποιητική απάντηση laquoΕπειδή ήθελα να διαβάσω ένα διασκε-δαστικό μυθιστόρημα και έχω διαβάσει αρκετά άλλα μυθιστορήματα του ίδιουσυγγραφέα που τα βρήκα όλα διασκεδαστικάraquo Αυτός ο τύπος εξήγησης είναιικανοποιητικός γιατί μπορούμε να βάλουμε τους εαυτούς μας στη θέση του υπο-κειμένου και να καταλάβουμε πώς δουλεύει ένα τέτοιο κίνητρο Η έννοια της κα-τανόησης είναι αποφασιστικής σημασίας σrsquo αυτό το πλαίσιο γιατί υποδηλώνειότι συμμετέχουμε συναισθηματικά στην κατάσταση του άλλου Αν επιθυμούμετο είδος της κατανόησης που αντιστοιχεί σrsquo αυτό τό είδος συναισθηματικήςσυμμετοχής και για τα εξωανθρώπινα φαινόμενα τότε πρέπει να αναζητήσουμεαλλού το σκοπό ή τα συναφή κίνητρα Κάτι που έρχεται αμέσως στο νου είναινα καταστήσουμε την προέλευση του σκοπού υπερφυσική Έτσι πριν από τονΔαρβίνο η ποικιλία των ειδών των έμβιων όντων εξηγούνταν με την ειδική δημι-ουργία (special creation) ndash δηλαδή με τη θέληση του Θεού Μια ανάλογη άποψηndashπου την υποστήριζαν ορισμένοι αλλά όχι όλοι οι βιταλιστέςndash ήταν η ιδέα πωςπίσω από όλα τα ζωικά φαινόμενα υπάρχει μια ζωτική δύναμη ή εντελέχεια πουκαθοδηγεί ότι συμβαίνει Αυτές οι οντότητες ndashεντελέχειες και ζωτικές δυνά-μειςndash δεν υπόκεινται σε εμπειρική έρευνα

Η εμμονή να εξηγηθούν όλες οι πλευρές της φύσης από τη σκοπιά του αν-θρώπου είναι γνωστή ως ανθρωπομορφισμός Η υπόθεση ndashευρύτατα διαδεδομένηπριν από την εμφάνιση την νεοτερικής επιστήμηςndash πως το σύμπαν είναι ένα βο-λικό σπιτικό δημιουργημένο για χάρη μας με τους ανθρώπους στο κέντρο του


είναι μια ανθρωπομορφική σύλληψη Τα δόγματα της ειδικής δημιουργίας καικάποιες μορφές βιταλισμού είναι ανθρωπομορφικά Η αποκαλούμενη laquoεπιστήμητης δημιουργίαςraquo είναι ανθρωπομορφική Η τελεολογική εξήγηση των εξωαν-θρώπινων φαινομένων με βάση σκοπούς παρόμοιους με εκείνους των ανθρώπωνείναι ανθρωπομορφική5

Πολλοί φιλόσοφοι και επιστήμονες απέρριψαν την προσφυγή σε ανθρωπο-μορφικές και τελεολογικές εξηγήσεις ως προσφυγή σε υποθέσεις που δεν θαμπορούσαν ούτε κατrsquo αρχήν να εξεταστούν από την εμπειρική επιστήμη Αν λέ-νε αυτό είναι που απαιτεί η εξήγηση τότε δεν θέλουμε κανένα πάρε-δώσε μαζίτης Η επιστήμη πολύ απλά δεν ενδιαφέρεται να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμε-να όποιος θέλει εξηγήσεις πρέπει να ψάξει γιrsquo αυτές έξω από την επιστήμη Οιεπιστήμονες και οι φιλόσοφοι που υποστήριζαν αυτές τις απόψεις ήθελαν ναδείξουν με σαφήνεια ότι η επιστημονική γνώση δεν εδράζεται σε μη εμπειρικέςμεταφυσικές αρχές

Ωστόσο δεν ήταν όλοι οι φιλόσοφοι πρόθυμοι να παραιτηθούν από τον ισχυ-ρισμό ότι η επιστήμη όντως παρέχει εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων ΟιΚαρλ Πόππερ (Karl R Popper 1935) Καρλ Χέμπελ (Carl G Hempel 1948) ΡΜπ Μπρέιθγουεητ (R B Braithwaite 1953) και Έρνεστ Νάγκελ (Ernest Nagel1961) δημοσίευσαν σημαντικές εργασίες όπου υποστήριζαν πως υπάρχουν νόμι-μες επιστημονικές εξηγήσεις και ότι τέτοιες εξηγήσεις είναι δυνατό να παρέ-χονται χωρίς να οδηγούμαστε έξω από τα όρια της εμπειρικής επιστήμης Οιίδιοι επιχείρησαν να χαρακτηρίσουν επακριβώς την επιστημονική εξήγησηενώ ήταν όλοι σε μεγάλο βαθμό σύμφωνοι ως προς τον πυρήνα της επιχειρημα-τολογίας Η γραμμή σκέψης που ακολούθησαν αναπτύχθηκε σε μια θεωρία πουέγινε ευρύτατα αποδεκτή από τους φιλοσόφους της επιστήμης Θα μιλήσουμεγιrsquo αυτήν διεξοδικά σε επόμενες παραγράφους αυτού του κεφαλαίου

17 ΕΧΕΙ Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΟΙΚΕΙΟ

Έχει κατά καιρούς διατυπωθεί η άποψη πως η εξήγηση συνίσταται στην αναγω-γή του μυστηριώδους και του ανοίκειου σε εκείνο που είναι οικείο Πριν απότον Νεύτωνα για παράδειγμα οι κομήτες εκλαμβάνονταν ως αντικείμενα μυ-στηριώδη και τρομακτικά Ακόμα και για τους μορφωμένους ανθρώπους η εμφά-νιση ενός κομήτη σηματοδοτούσε επικείμενες συμφορές όπως σεισμούς πλημ-μύρες λιμούς ή επιδημικές αρρώστιες Ο Νεύτωνας έδειξε πως οι κομήτες θαμπορούσαν να κατανοηθούν ως πλανητοειδή αντικείμενα που ταξιδεύουν γύρω

5 Όπως δείχνει ο Τζέιμς Λένοξ στο κεφάλαιο 7 οι τελεολογικές εξηγήσεις είναι ανθρωπομορφι-κές μόνον όσο επικαλούνται ανθρωπικούς σκοπούς Στην εξελικτική Βιολογία ndash όπως και σε άλ-λα επιστημονικά πεδία ndash υπάρχουν τελεολογικές εξηγήσεις που δεν είναι ανθρωπομορφικές


από τον ήλιο σε ιδιαίτερα έκκεντρες τροχιές Γιrsquo αυτόν το λόγο οι κομήτες περ-νούν τον περισσότερο χρόνο τους μακριά από τον ήλιο και πέρα από τα όρια τηςανθρώπινης παρατήρησης Έτσι όταν εμφανιζόταν κάποιος κομήτης αυτό απο-τελούσε έκπληξη Όταν όμως μάθαμε πως οι κομήτες συμπεριφέρονται με τρόποεν πολλοίς όμοιο με εκείνον που συμπεριφέρονται οι πλανήτες η συμπεριφοράτους εξηγήθηκε και αυτοί έπαψαν να αποτελούν αντικείμενα τρόμου

Η ιδέα της αναγωγής του ανοίκειου στο οικείο ίσως είναι ελκυστική αλλάδεν αποτελεί ικανοποιητικό προσδιορισμό της επιστημονικής εξήγησης Τοπερί τίνος πρόκειται μπορεί να δειχθεί με τη βοήθεια ενός περίφημου γρίφουγνωστού ως το παράδοξο του Όλμπερ (Olber) ndashπου ονομάστηκε έτσι προς τιμήνενός αστρονόμου του δεκάτου ενάτου αιώνα αλλά στην πραγματικότητα διατυ-πώθηκε από τον Έντμουντ Χάλλευ (Edmund Halley) το 1720ndash γιατί ο ουρανόςείναι σκοτεινός τη νύχτα Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο οικείο από τησκοτεινιά του νυχτερινού ουρανού Όμως ο Χάλλευ και οι μετέπειτα αστρονό-μοι διαπίστωσαν πως αν η αντίληψη του Νεύτωνα για το σύμπαν ήταν σωστήτότε ο νυχτερινός ουρανός θα έπρεπε να λάμπει όσο και ο ήλιος το καταμεσή-μερο H εξήγηση της σκοτεινιάς του ουρανού τη νύχτα είναι εξαιρετικά δύσκο-λη κι ίσως δεν υπάρχει κάποια απάντηση γενικώς αποδεκτή από τους ειδικούςΕν τούτοις ανάμεσα στις σοβαρές εξηγήσεις που έχουν προταθεί κάποιες προ-σφεύγουν και σε γεγονότα τόσο ανοίκεια όσο ο μη Ευκλείδειος χαρακτήραςτου χώρου ή η μέση ελεύθερη διαδρομή των φωτονίων στο διάστημα Σε αυτήτην περίπτωση και σε πολλές άλλες επίσης ένα οικείο φαινόμενο εξηγείταιμε αναφορά σε γεγονότα που βρίσκονται πραγματικά μακριά από κάθε έννοιαοικειότητας

Υποψιάζομαι πως υφίσταται μια βαθιά σχέση μεταξύ της ανθρωπομορφικήςσύλληψης της εξήγησης και της θέσης ότι η εξήγηση συνίσταται στην αναγωγήτου ανοίκειου στο οικείο Ο τύπος εξήγησης με τον οποίο είμαστε καλύτεραεξοικειωμένοι είναι αυτός κατά τον οποίο η ανθρώπινη δράση εξηγείται με βά-ση συνειδητές προθέσεις Αν ήταν δυνατό να εξηγήσουμε τα φαινόμενα της Φυ-σικής ή της Βιολογίας μέσω προσπαθειών να επιτύχουμε ένα στόχο τότε θα εί-χαμε μια χτυπητή περίπτωση αναγωγής στο οικείο Το πρόβλημα που εμφανίζε-ται μrsquo αυτήν την προσέγγιση είναι φυσικά το γεγονός ότι ένα μεγάλο μέρος τηςπροόδου που επιτεύχθηκε προς την κατεύθυνση της επιστημονικής κατανόησηςοδήγησε στην εξάλειψη και όχι στην εισαγωγή σκοπών

18 TO ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ-ΝΟΜΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΞΗΓΗΣΗΣ

Σε μια κλασική εργασία του 1948 οι Καρλ Χέμπελ και Πολ Οπενχάιμ (PaulOppenheim) διαμόρφωσαν με πολύ μεγάλη ακρίβεια ένα σχήμα επιστημονικήςεξήγησης το οποίο κατέχει έκτοτε κεντρική θέση σε όλες τις σχετικές συζητή-


σεις Αυτό είναι γνωστό ως το παραγωγικο-νομολογικό (Π-Ν) (deductive-nomological D-N) μοντέλο της επιστημονικής εξήγησης Με πολύ απλά λόγιαμια εξήγηση αυτού του τύπου εξηγεί με το να υπάγει το εξηγητέο γεγονός σεέναν γενικό νόμο Ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αντιληπτή η αξία του μοντέ-λου είναι να ρίξουμε μια ματιά σε ένα παράδειγμα

Μια αθλήτρια της καλλιτεχνικής παγοδρομίας στέκεται με το χέρια τηςστην έκταση ισορροπώντας πάνω στο ένα πατίνι Ωθώντας τον εαυτό της με τοάλλο πατίνι αρχίζει να περιστρέφεται αργά Σταματά να ωθεί τον εαυτό της αλ-λά εξακολουθεί να περιστρέφεται αργά για μερικά δευτερόλεπτα Ξαφνικά ndashχω-ρίς να ωθήσει ξανά τον εαυτό της και χωρίς να δεχθεί ώθηση από κάποιο εξωτε-ρικό σώμα όπως πχ τον παρτενέρ τηςndash αρχίζει να στριφογυρίζει πολύ γρήγο-ρα Γιατί Διότι τράβηξε τα χέρια της κοντά στο σώμα της συγκεντρώνονταςέτσι όλη τη μάζα του σώματός της πιο κοντά στον άξονα περιστροφής Εξαιτίαςτου νόμου της διατήρησης της στροφορμής ο ρυθμός περιστροφής της έπρεπενα αυξηθεί ώστε να λειτουργήσει αντισταθμιστικά για τη νέα πιο συμπαγήδιαμόρφωση του σώματός της

Μιλώντας περισσότερο τεχνικά η στροφορμή ενός σώματος είναι το γινό-μενο της γωνιακής του ταχύτητας (ρυθμός περιστροφής) επί τη ροπή αδράνειάςτου Η ροπή αδράνειας εξαρτάται από τη μάζα του σώματος και τη μέση απόστα-ση της μάζας από τον άξονα περιστροφής για μια συγκεκριμένη ποσότητα μά-ζας η ροπή αδράνειας είναι τόσο μικρότερη όσο πιο πυκνά κατανεμημένη είναιαυτή γύρω από τον άξονα περιστροφής Ο νόμος της διατήρησης της στροφορ-μής λέει ότι η στροφορμή ενός σώματος που δεν προωθείται ούτε επιβραδύνεταιαπό εξωτερικές δυνάμεις δεν μεταβάλλεται ως εκ τούτου αφού η ροπή αδράνει-ας μειώνεται ο ρυθμός περιστροφής πρέπει να αυξηθεί για να διατηρηθεί στα-θερή η τιμή του γινομένου τους6

Σύμφωνα με τους Χέμπελ και Οπενχάιμ μια εξήγηση του είδους που αναφέρ-θηκε πρέπει να θεωρηθεί ως ένα παραγωγικό επιχείρημα Αυτό μπορεί να κατα-στρωθεί με πιο τυπικό τρόπο ως εξής

(3) Η στροφορμή οποιουδήποτε σώματος (του οποίου ο ρυθμός περιστροφής ούτε αυξά-

νεται ούτε μειώνεται από εξωτερικές δυνάμεις) παραμένει σταθερή

Η αθλήτρια δεν αλληλεπιδρά με οποιοδήποτε εξωτερικό σώμα με τρόπο που να μετα-

βάλλει τη γωνιακή της ταχύτητα

H αθλήτρια περιστρέφεται (η στροφορμή της δεν είναι μηδέν)

Η αθλήτρια μειώνει τη ροπή αδράνειάς της τραβώντας τα χέρια της προς το σώμα

της

mdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdashmdash

Ο ρυθμός περιστροφής της αθλήτριας αυξάνεται

6 Σε αυτό το παράδειγμα μπορούμε να αγνοήσουμε την τριβή του πατινιού ως προς τον πάγο κα-θώς και την τριβή της αθλήτριας ως προς τον αέρα που την περιβάλλει


Το εξηγητέο ndashη αύξηση του ρυθμού περιστροφής της αθλήτριαςndash είναι το συ-μπέρασμα του επιχειρήματος Οι προκείμενες του επιχειρήματος συνιστούν τοεξηγούν Η πρώτη προκείμενη διατυπώνει ένα νόμο της φύσης ndash το νόμο διατή-ρησης της στροφορμής Οι εναπομένουσες τρεις προκείμενες διατυπώνουν τιςσυνθήκες της υπόθεσης (antecedent conditions) Το επιχείρημα είναι λογικώςορθό το συμπέρασμα απορρέει έγκυρα από τις προκείμενες Για λόγους πουέχουν να κάνουν με τη συζήτησή μας μπορούμε να θεωρήσουμε τις προτάσειςπου διατυπώνουν τις συνθήκες της υπόθεσης ως αληθείς οι πεπειραμένοι αθλη-τές της καλλιτεχνικής παγοδρομίας πραγματοποιούν αυτήν τη φιγούρα πολύ συ-χνά Ο νόμος διατήρησης της στροφορμής μπορεί επίσης να θεωρηθεί αληθήςαφού είναι θεμελιώδης νόμος της φυσικής που έχει επικυρωθεί από μια τερά-στια ποσότητα εμπειρικών δεδομένων

Οι Χέμπελ και Οπενχάιμ παραθέτουν τέσσερις συνθήκες επάρκειας για τιςΠ-Ν εξηγήσεις

1 Το εξηγητέο πρέπει να είναι λογική συνέπεια του εξηγούντος δηλαδή ηεξήγηση πρέπει να συνιστά ένα λογικά έγκυρο παραγωγικό επιχείρημα

2 Στο εξηγούν πρέπει να περιέχεται τουλάχιστον ένας γενικός νόμος ο οποίοςθα πρέπει να είναι απαραίτητος για τη συναγωγή του εξηγητέου Με άλλαλόγια αν ο νόμος ή οι νόμοι εξαλείφονταν χωρίς να προστεθούν νέεςπροκείμενες τότε το επιχείρημα δεν θα ήταν πλέον έγκυρο

3 Το εξηγούν πρέπει να έχει εμπειρικό περιεχόμενο Πρέπει να είναι δυνατόςκατrsquo αρχήν τουλάχιστον ο έλεγχός του μέσω πειράματος ή παρατήρησης

4 Οι προτάσεις που συνιστούν το εξηγούν πρέπει να είναι αληθείς

Αυτές οι συνθήκες πληρούνται εμφανώς στο παράδειγμά μας Οι τρεις πρώτεςέχουν καταχωρηθεί ως λογικές συνθήκες επάρκειας η τέταρτη ως εμπειρική Έναεπιχείρημα που πληροί και τις τέσσερις συνθήκες συνιστά μια εξήγηση (ορι-σμένες φορές για να δώσουμε έμφαση λέμε laquoαληθή εξήγησηraquo) Ένα επιχείρημαπου πληροί τις τρεις πρώτες συνθήκες χωρίς να πληροί απαραίτητα και την τέ-ταρτη ονομάζεται δυνάμει εξήγηση Πρόκειται για ένα επιχείρημα που θα ήτανεξήγηση αν οι προκείμενές του ήταν αληθείς7

Σύμφωνα με τους Χέμπελ και Οπενχάιμ είναι δυνατό να έχουμε Π-Ν εξηγή-σεις όχι μόνον επιμέρους συμβάντων όπως στο επιχείρημα (3) αλλά και γενι-κών νόμων Για παράδειγμα στο πλαίσιο της Νευτώνειας μηχανικής είναι δυνα-τό να φτιάξουμε το ακόλουθο επιχείρημα

Ή laquoηγούμενες συνθήκεςraquo [ΣτM]7 Εκτός από αυτές τις συνθήκες επάρκειας οι Χέμπελ και Οπενχάιμ μάς παρέχουν και έναν ακρι-

βή τεχνικό ορισμό της laquoεξήγησηςraquo Σrsquo αυτό το βιβλίο δεν θα καταπιαστούμε με αυτές τις τεχνι-κές λεπτομέρειες


(4) F = mα (Δεύτερος νόμος του Νεύτωνα)

Σε κάθε δράση αντιστοιχεί μία ίσου μέτρου και αντίθετης φοράς αντίδραση (Τρίτος

νόμος του Νεύτωνα)


Σε κάθε αλληλεπίδραση το συνολικό ποσό της ορμής του συστήματος των αλληλεπι-

δρώντων σωμάτων παραμένει σταθερό (νόμος διατήρηση της ορμής)

Το επιχείρημα αυτό είναι έγκυρο ενώ μεταξύ των προκείμενών του υπάρχουνπροτάσεις που διατυπώνουν γενικούς νόμους Δεν υπάρχουν προτάσεις που ναδιατυπώνουν συνθήκες υπόθεσης αλλά αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα αφού οισυνθήκες επάρκειας δεν τις απαιτούν Επειδή δεν ενδιαφερόμαστε να εξηγή-σουμε συγκεκριμένα γεγονότα δεν απαιτούνται προκείμενες που να αφορούνσυγκεκριμένα γεγονότα Kαι οι δυο προκείμενες στο εξηγούν είναι εμφανώςελέγξιμες γιατί έχουν ήδη ελεγχθεί αμέτρητες φορές Έτσι το επιχείρημα (4)πληροί τις λογικές συνθήκες επάρκειας και συνεπώς αποκτά τα χαρακτηριστι-κά μιας δυνάμει εξήγησης Για να κυριολεκτήσουμε αυτό δεν απέκτησε ακόματα χαρακτηριστικά μιας αληθούς εξήγησης γιατί δεν θεωρούμε τους νόμους τουΝεύτωνα κυριολεκτικά αληθείς Σε πολλές περιπτώσεις αυτοί μπορούν να εκλη-φθούν ως ορθοί επειδή προσφέρουν εξαιρετικά ακριβείς προσεγγίσεις της αλή-θειας

Παρόλο που οι Χέμπελ και Οπενχάιμ ασχολήθηκαν και με παραγωγικές εξη-γήσεις επιμέρους γεγονότων και με παραγωγικές εξηγήσεις γενικών νόμων μαςέδωσαν μιαν ακριβή περιγραφή των χαρακτηριστικών μόνο των πρώτων από αυ-τές και όχι των δεύτερων Απέφυγαν να περιγράψουν τα χαρακτηριστικά τωνεξηγήσεων γενικών νόμων λόγω ενός προβλήματος που οι ίδιοι διέγνωσαν αλλάπου δεν ήξεραν πώς να το λύσουν Θεωρήστε τους νόμους Κ του Κέπλερ(Kepler) για την πλανητική κίνηση και το νόμο των αερίων Β του Μπόιλ (Boyle)Αν από τη μια μεριά συζεύξουμε λογικά τους δυο νόμους και σχηματίσουμεέναν νόμο ΚΒ τότε μπορούμε προφανώς να συναγάγουμε τον Κ απrsquo αυτόν Όμωςαυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί εξήγηση του Κ αφού αποτελεί μόνο μιαν άνευ ου-σίας συναγωγή του Κ από τον εαυτό του Από την άλλη η συναγωγή του Κ απότους νόμους του Νεύτωνα για την κίνηση και τη βαρύτητα συνιστά μια εξαιρετι-κά διαφωτιστική εξήγηση των νόμων του Κέπλερ Οι ίδιοι οι Χέμπελ και Οπεν-χάιμ ομολόγησαν πως τους ήταν αδύνατο να παράσχουν ένα οποιοδήποτε κριτή-ριο που να μπορεί να διακρίνει τις άνευ ουσίας ψευδο-εξηγήσεις από τις αυθε-ντικές εξηγήσεις νόμων (βλέπε Hempel και Oppenheim 1948 όπως ανατυπώθηκεστο Hempel 1965b 273 σημ 33)

Οι Χέμπελ και Οπενχάιμ εντόπισαν δύο τύπους Π-Ν εξηγήσεων μολονότιήταν σε θέση να δώσουν μια πλήρη περιγραφή μόνο για τον έναν απrsquo αυτούςΣημείωσαν δε πως στις επιστήμες μπορεί να βρεθούν και άλλοι τύποι εξήγησηςκαι ειδικότερα εξηγήσεις που δεν προσφεύγουν σε καθολικές γενικεύσεις αλλάσε στατιστικούς νόμους (όπ 250-251)


Ο πίνακας 11 δείχνει τα τέσσερα είδη εξηγήσεων στο οποία επέστησαν τηνπροσοχή μας οι Χέμπελ και Οπενχάιμ οι ίδιοι μας πρόσφεραν μια πλήρη περι-γραφή μόνο του τύπου που βρίσκεται στο πάνω αριστερά ορθογώνιο Μερικάχρόνια αργότερα ο Χέμπελ (Hempel 1962) έδωσε μια περιγραφή του Ε-Σ Επα-γωγικο-Στατιστικού τύπου (ορθογώνιο κάτω αριστερά) Στην εργασία του(Hempel 1965β) ο Χέμπελ επεξεργάστηκε και τον Ε-Σ και τον Π-Ν τύπο Σε έναάρθρο τους το 1948 οι Χέμπελ και Οπενχάιμ οραματίζονταν την εποχή όπου θαήταν διαθέσιμες θεωρίες που θα καταπιάνονταν και με τους τέσσερις τύπουςεξήγησης

19 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΝΟΜΟΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

Οι Χέμπελ και Οπενχάιμ έδωσαν έμφαση στον αποφασιστικής σημασίας ρόλοπου παίζουν οι νόμοι στην επιστημονική εξήγηση Στην πραγματικότητα το Π-Ν μοντέλο πολύ συχνά ονομάζεται μοντέλο του επικαλύπτοντος νόμου (covering-law model) Όπως θα δούμε οι νόμοι παίζουν κεντρικό ρόλο ακόμα και σε άλλεςαντιλήψεις περί επιστημονικής εξήγησης Πρόχειρα μιλώντας νόμος είναι μιακανονικότητα που έχει ισχύ για όλο το σύμπαν σε κάθε τόπο και σε κάθε χρό-νο Μια πρόταση-δηλώνουσα-νόμο (law-statement) είναι απλώς μια πρόταση πουδηλώνει ότι μια τέτοια κανονικότητα υφίσταται Ένα πρόβλημα εμφανίζεταιαμέσως Κάποιες κανονικότητες εμφανίζονται ως έννομες (lawful) και κάποιεςάλλες όχι Αναλογιστείτε ορισμένα παραδείγματα νόμων

(i) Όλα τα αέρια που περιέχονται σε δοχεία σταθερού όγκου ασκούν μεγαλύ-τερη πίεση όταν θερμαίνονται

(ii) Σε όλα τα κλειστά συστήματα η ποσότητα της ενέργειας παραμένει στα-θερή

(iii) Κανένα σήμα δεν ταξιδεύει ταχύτερα από το φως

ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ

ΝΟΜΟΙ Επιμέρους Γεγονότα Γενικές Κανονικότητες

Καθολικοί Νόμοι Π-Ν Π-Ν

Παραγωγικο-νομολογικοί Παραγωγικο-νομολογικοί

Στατιστικοί Νόμοι Ε-Σ Π-Σ

Επαγωγικο-στατιστικοί Παραγωγικο-στατιστικοί


Καλείστε τώρα να τις αντιδιαστείλετε με αυτές που ακολουθούν

(iν) Όλα τα μήλα μέσα στο ψυγείο μου είναι κίτρινα(v) Όλες οι εργασίες της καλαθοποιίας των Aπάτσι γίνονται από τις γυναί-

κες(νi) Καμιά χρυσή σφαίρα δεν έχει μάζα μεγαλύτερη από 100000 χιλιόγραμμα

Ας υποθέσουμε ότι όλες οι προτάσεις (i)-(νi) είναι αληθείς Το πρώτο πράγμαπου προσέχουμε είναι η γενικότητά τους Κάθε μια απrsquo αυτές έχει τη γενικήμορφή laquoΌλα τα Α είναι Βraquo ή laquoΚανένα Α δεν είναι Βraquo Προτάσεις που έχουν αυ-τή τη μορφή είναι γνωστές ως καθολικές γενικεύσεις Σημαίνουν αντίστοιχα laquoΟτι-δήποτε είναι Α είναι επίσης και Βraquo και laquoΤίποτα απrsquo ότι είναι Α δεν είναι και ΒraquoΠαρrsquo όλα αυτά οι προτάσεις (i)-(iii) διαφέρουν κατά θεμελιώδη τρόπο από τιςπροτάσεις (iν)-(νi) Παρατηρήστε για παράδειγμα πως καμία από τις προτάσεις(i)-(iii) δεν κάνει οποιαδήποτε αναφορά σε οποιοδήποτε συγκεκριμένο αντικεί-μενο γεγονός πρόσωπο χρόνο ή τόπο Κατrsquo αντιδιαστολή η πρόταση (iν) ανα-φέρεται σε ένα συγκεκριμένο πρόσωπο (εμένα) σε ένα συγκεκριμένο αντικεί-μενο (το ψυγείο μου) και σε έναν συγκεκριμένο χρόνο (τώρα) Αυτή η πρότασηδεν είναι εντελώς γενική αφού απομονώνει κάποιες συγκεκριμένες οντότητεςστις οποίες αναφέρεται Η ίδια παρατήρηση ισχύει και για την πρόταση (v)αφού αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη και περιορισμένη ομάδα ανθρώπων (τουςΑπάτσι)

Θεωρείται γενικά πως οι νόμοι της φύσης έχουν δυο βασικές ικανότητεςΠρώτον υποστηρίζουν αντιγεγονικές (counterfactual) συνεπαγωγές Αντιγεγονι-κή πρόταση είναι μια υποθετική πρόταση της οποίας η υπόθεση είναι ψευδήςYποθέστε για παράδειγμα πως κόβω ένα κλαδί από κάποιο δένδρο και αμέσωςμετά το καίω στο τζάκι μου Αυτό το κομμάτι ξύλου δεν τοποθετήθηκε ποτέ στονερό και ούτε πρόκειται ποτέ να τοποθετηθεί Ωστόσο έχουμε την προδιάθεσηνα πούμε χωρίς δισταγμό ότι αν είχε τοποθετηθεί στο νερό θα επέπλεε Αυτή ηπρόταση η γραμμένη με πλάγιους χαρακτήρες είναι μια αντιγεγονική υποθετι-κή πρόταση Μια πρόταση-δηλώνουσα-νόμο τώρα όπως η (i) θα υποστηρίξειέναν αντιγεγονικό ισχυρισμό Έχοντας κατά νου ένα συγκεκριμένο δείγμα αερί-ου περιορισμένο σrsquo ένα κλειστό δοχείο καθορισμένου όγκου το οποίο όμως δενθερμαίνεται μπορούμε να πούμε ότι αν θερμαινόταν τότε θα ασκούσε μεγαλύτε-ρη πίεση στα τοιχώματα του δοχείου Μπορούμε να υποστηρίξουμε το αντιγεγο-νός επειδή εκλαμβάνουμε την πρόταση (i) ως διατύπωση ενός νόμου της φύσης

Όταν κοιτάξουμε την πρόταση (iν) βλέπουμε ότι δεν υποστηρίζει καμιά τέ-τοια αντιγεγονική πρόταση Με το να κρατώ ένα υπέροχο κόκκινο μήλο στο χέ-ρι μου δεν μπορώ να ισχυριστώ βάσει της (iν) πως αυτό το μήλο θα ήταν κίτρι-νο αν βρισκόταν μέσα στο ψυγείο μου

Ή laquoηγούμενηraquo [ΣτM]


Μια δεύτερη ικανότητα των νόμων της φύσης είναι ότι υποστηρίζουν τροπι-κές προτάσεις φυσικής αναγκαιότητας ή αδυνατότητας Η πρόταση (ii) ο πρώτοςνόμος της θερμοδυναμικής συνεπάγεται την αδυνατότητα κατασκευής αεικίνη-του πρώτου είδους δηλαδή της μηχανής που θα παρήγε ωφέλιμο έργο χωρίς πα-ροχή ενέργειας από κάποια εξωτερική πηγή Κατrsquo αντιδιαστολή η πρόταση (ν)δεν υποστηρίζει τον ισχυρισμό ότι είναι αδύνατο ένα καλάθι των Απάτσι να έχειφτιαχτεί από κάποιον άνδρα Είναι φυσικώς δυνατόν να διδαχθεί ένας νεαρόςΑπάτσι την τέχνη της καλαθοποιίας και να μεγαλώσει σταδιοδρομώντας ως κα-λαθοποιός

Όταν συγκρίνουμε τις προτάσεις (iii) και (νi) λεπτότερες δυσκολίες κάνουντην εμφάνισή τους Αντίθετα απrsquo ότι συμβαίνει με τις προτάσεις (iν) και (ν) ηπρόταση (νi) δεν αναφέρεται σε καμιά συγκεκριμένη οντότητα τόπο ή χρόνο8

Ωστόσο φαίνεται καθαρά ότι η πρόταση (νi) ndashακόμα και αν δεχθούμε ότι είναιαληθήςndash δεν μπορεί να υποστηρίξει ούτε τροπικές προτάσεις ούτε αντιγεγονι-κές υποθετικές προτάσεις Ακόμα και αν συμφωνήσουμε ότι πουθενά σrsquo ολόκλη-ρη την ιστορία του σύμπαντος ndashπαρελθόντος παρόντος ή μέλλοντοςndash δεν υπάρ-χει σφαίρα χρυσού μάζας μεγαλύτερης των 100000 χιλιόγραμμων δεν θα δικαι-ολογούμασταν ποτέ να ισχυριστούμε πως είναι αδύνατον να κατασκευάσουμε μιαχρυσή σφαίρα με τόση μάζα Έκανα κάποτε έναν χονδροειδή υπολογισμό τηςποσότητας χρυσού στους ωκεανούς της γης και βγήκε κάτι γύρω στα 1000000χιλιόγραμμα Αν κάποιος απίστευτα πλούσιος πρίγκιπας ήταν αποφασισμένοςνα γοητεύσει κάποια γυναίκα που έτρεφε πάθος για τις χρυσές σφαίρες θα ήτανφυσικώς δυνατόν γιrsquo αυτόν να εξαγάγει κάτι παρά πάνω από 100000 χιλιόγραμμααπό τη θάλασσα για να κατασκευάσει μια τόσο μεγάλη σφαίρα

Η πρόταση (νi) επίσης δεν μπορεί να υποστηρίζει αντιγεγονικές υποθετικέςπροτάσεις Δεν θα δικαιολογούμασταν να συμπεράνουμε πως αν δυο ημισφαίριαμάζας 50001 χιλιόγραμμων το καθένα τοποθετούνταν μαζί δεν θα σχημάτιζανμια χρυσή σφαίρα μάζας μεγαλύτερης των 100000 χιλιόγραμμων Για να εκτιμή-σετε τη σημασία αυτής της ιδέας σκεφτείτε την εξής πρόταση

(νii) Καμιά σφαίρα εμπλουτισμένου ουρανίου δεν έχει μάζα μεγαλύτερη από100000 χιλιόγραμμα

Αυτή είναι μια έννομη (lawful) γενίκευση επειδή η κρίσιμη μάζα για μια αλυσι-δωτή πυρηνική αντίδραση είναι μόλις λίγα χιλιόγραμμα Αν 100000 χιλιόγραμ-μα εμπλουτισμένου ουρανίου επρόκειτο να συμπτυχθούν θα είχαμε μια γιγαντι-αία πυρηνική έκρηξη Απrsquo όσο γνωρίζουμε καμιά συγκρίσιμη καταστροφή δενθα ενέσκηπτε αν κατασκευαζόταν μια χρυσή σφαίρα της ίδιας μάζας

8 Αν η εμφάνιση του laquoχιλιόγραμμουraquo στην (νi) φαίνεται να αναφέρεται σε ένα συγκεκριμένοαντικείμενο ndash το διεθνές πρότυπο χιλιόγραμμο που φυλάσσεται στο διεθνές γραφείο μέτρων καισταθμών ndash το πρόβλημα μπορεί εύκολα να ξεπεραστεί ορίζοντας τη μάζα ως συνάρτηση μονά-δων ατομικής μάζας


Οι φιλόσοφοι έχουν συχνά ισχυρισθεί πως μπορούμε να διακρίνουμε τιςαληθείς γενικεύσεις που είναι έννομες από αυτές που είναι συμπτωματικές(accidental) Aκόμα κι αν δεχθούμε ως δεδομένη την αλήθεια της πρότασης (νi)είμαστε υποχρεωμένοι να συμπεράνουμε πως αυτή συνιστά μια συμπτωματικήγενίκευση Επιπλέον οι ίδιοι φιλόσοφοι έχουν υποστηρίξει ότι μεταξύ καθολι-κών γενικεύσεων ανεξάρτητα από την αλήθεια τους είναι δυνατόν να διακρί-νουμε αυτές που αποτελούν νομοειδείς (lawlike) γενικεύσεις από εκείνες που δενείναι Νομοειδής είναι μια γενίκευση που έχει όλα τα προσόντα να είναι νόμοςεκτός ίσως από το να είναι αληθής

Είναι σχετικά εύκολο να δείξει κανείς το χαρακτηριστικό εκείνο των προτά-σεων (iν) και (ν) που τις καθιστά μη νομοειδείς δηλαδή το γεγονός ότι αυτέςαναφέρονται σε συγκεκριμένα αντικείμενα πρόσωπα γεγονότα τόπους ή χρό-νους Ο μη νομοειδής χαρακτήρας της πρότασης (νi) είναι πιο δύσκολο να δια-γνωσθεί Μια προφανής υπόδειξη είναι να εφαρμόσουμε το κριτήριο του κατάπόσο υποστηρίζουν αντιγεγονικές ήκαι τροπικές προτάσεις Είδαμε ότι η (νi)αποτυγχάνει να είναι νομοειδής με βάση αυτό το κριτήριο Το πρόβλημα με αυ-τή την προσέγγιση είναι ότι διατρέχει σοβαρό κίνδυνο να αποδειχθεί κυκλικήΘυμηθείτε την πρόταση (ii) Γιατί θεωρούμε φυσικώς αδύνατη την κατασκευήενός αεικίνητου (πρώτου είδους) Διότι η κατασκευή θα παραβίαζε ένα νόμο τηςφύσης συγκεκριμένα τον (ii) Θυμηθείτε τώρα την πρόταση (νi) Γιατί θεωρούμεφυσικώς δυνατή την κατασκευή μιας χρυσής σφαίρας με μάζα που υπερβαίνει τα100000 χιλιόγραμμα Διότι το να κάνουμε κάτι τέτοιο δεν παραβιάζει κανένανόμο της φύσης Φαίνεται πως το ερώτημα σχετικά με το ποιες τροπικές προτά-σεις οφείλουμε να αποδεχθούμε εξαρτάται από το ερώτημα σχετικά με το ποιεςκανονικότητες οφείλουμε να προκρίνουμε ως νόμους της φύσης

Μια παρόμοια παρατήρηση ισχύει και σχετικά με την υποστήριξη αντιγεγο-νικών υποθετικών προτάσεων Θυμηθείτε την πρόταση (i) Δεδομένου ενός δο-χείου με αέριο το οποίο δεν θερμαίνεται μπορούμε να πούμε ότι αν αυτό επρό-κειτο να θερμανθεί τότε θα ασκούσε αυξημένη πίεση στα τοιχώματα του δοχεί-ου που το περιέχει ικανή σε πολλές περιπτώσεις να κάνει το δοχείο να εκρα-γεί (Έμαθα το σχετικό μάθημα όταν ως πρόσκοπος ζέστανα στη φωτιά μια κλει-στή κονσέρβα με φασόλια) Ο λόγος για τον οποίο μπορούμε να προβούμε σεέναν τέτοιο αντιγεγονικό ισχυρισμό είναι το ότι από την πρόταση (i) μπορούμενα συναγάγουμε αυτό που θα συνέβαινε και η (i) διατυπώνει ένα νόμο της φύ-σης Παρόμοια από την (iii) μπορούμε να συμπεράνουμε πως αν κάτι ταξιδεύειταχύτερα από το φως δεν είναι σήμα ndash δηλαδή δεν μπορεί να μεταδώσει πληρο-φορία Ίσως να σκεφθείτε πως αυτό είναι άνευ ουσίας γιατί όπως μας λέει η θε-ωρία της σχετικότητας τίποτα δεν μπορεί να ταξιδέψει ταχύτερα από το φωςΑυτή η γνώμη ωστόσο δεν είναι σωστή Μπορεί εύκολα να δειχθεί ότι οι σκιέςκαι διάφορα άλλα είδη laquoπραγμάτωνraquo ταξιδεύουν ταχύτερα από το φως Μπορού-με νομίμως να συμπεράνουμε ότι αν κάτι ταξιδεύει ταχύτερα από το φως δενλειτουργεί ως σήμα διότι η (iii) είναι πράγματι ένας νόμος της φύσης

Η προεπισκόπηση των επόμενων σελίδων δεν είναι διαθέσιμη

Εξώφυλλο

Σελίδα τίτλου



ΠPOΛOΓOΣ THΣ MH SALMON ΣTHN EΛΛHNIKH EKΔOΣH

ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH

Mέρος πρώτο ΘΕΜΑΤΑ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 EΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΞΗΓΗΣΗ - Wesley C Salmon



13 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΞΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ laquoΓΙΑΤΙraquo





18 TO ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟ-ΝΟΜΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΞΗΓΗΣΗΣ


110 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ Π-Ν ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΞΗΓΗΣΗΣ

111 ΔΥΟ ΤΥΠΟΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΕΞΗΓΗΣΗΣ

112 ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΣΤΟ Ε-Σ ΠΡΟΤΥΠΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΞΗΓΗΣΗΣ

113 ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΑ ΚΑΙ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΕΞΗΓΗΣΗ

114 ΤΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΤΗΣ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ (Σ-Σ) ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΗΓΗΣΗ

115 ΔΥΟ ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

116 ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΞΗΓΗΣΗΣ

117 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΙΝ

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΠΙΚΥΡΩΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ - John Earman και Wesley Salmon

ΜEPOΣ Ι ΠOIOTIKH ΕΠIKYPΩΣH

21 ΕΜΠΕΙΡΙΚΑ ΤΕΚΜΗΡΙΑ

22 Η ΥΠΟΘΕΤΙΚΟ-ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

23 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ Η ΥΠΟΘΕΤΙΚΟ-ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

24 ΑΛΛΟΥ ΕΙΔΟΥΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΠΙΚΥΡΩΣΗ

ΜEPOΣ ΙΙΤO ΠPOBΛHMA THΣ EΠAΓΩΓHΣ OΠΩΣ TEΘHKE AΠO TON ΧIOYM

25 TΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΑΓΩΓΗΣ

26 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΧΙΟΥΜ

ΜΕΡΟΣ ΙΙΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΕΣ

27 Η ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΩΝ

28 ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΩΝ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΩΝ

ΜΕΡΟΣ IV EΠIKYPΩΣH KAI ΠIΘANOTHTEΣ

29 H MΠΕΪΖΙΑΝΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΥΡΩΣΗΣ

210 ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΜΠΕΪΣΙΑΝΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

211 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ



ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ - Clark Glymour

31 ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ

32 Η ΚΑΝΤΙΑΝΗ ΛΥΣΗ

33 Ο ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΝΟΜΙΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

34 Ο ΛΟΓΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΣΤΡΟΦΗ ΠΡΟΣ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ

35 ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΙΜΟΤΗΤΑΣ

36 Η ΕΠΙΚΥΡΩΣΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Η laquoΚΑΘΙΕΡΩΜΕΝΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗraquo ΠΕΡΙ ΘΕΩΡΙΩΝ

37 Ο ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

38 ΝΟΗΜΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΟΛΙΣΜΟΣ

39 ΟΛΙΣΜΟΣ ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

310 ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΒΑΝΤΟΜΗΧΑΝΙΚΗ

311 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ



ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ - JE McGuire

41 Η ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ laquoΑΠΟΔΕΚΤΗΣ ΑΠΟΨΗΣraquo ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

42 ΛΟΓΙΚΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΣΜΟΣ Η ΛΟΓΙΚΗ ΩΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΛΙΘΟΣ

43 ΛΟΓΙΚΟΣ ΑΤΟΜΙΣΜΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

44 ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗ ΓΝΩΣΙΑΚΟ ΝΟΗΜΑ ΕΠΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΣΗ

45 H ΠΡOBΛHMATIKH ΤΩΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΩΝ ΤΗΣ ΣΦΑΙΡΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ Η laquoΝΕΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣraquo

46 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΛΕΞΙΚΑ ΚΑΙ ΑΣΥΜΜΕΤΡΙΑ

47 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΔΟΣ

48 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΔΟΣ

49 ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ ΚΑΙ laquoΟΛΑ ΕΠΙΤΡΕΠΟΝΤΑΙraquo

410 Η ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

411 Η ΕΠΙΤΕΛΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΤΕΛΕΣΜΕΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΟ ΙΣΧΥΡΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

412 ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ ΝΟΗΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΝΟΗΜΑΤΟΣ

413 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡIΣΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ

414 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ H KOINΩNIKH KATAΣKEYAΣIOKPATIA

416 ΟΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ




Mέρος δεύτερο H ΦIΛOΣOΦIA KAI OI ΦYΣIKEΣ EΠIΣTHMEΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ - John D Norton

ΜEPOΣ Ι BAΣIKA EPΩTHMATA

51 Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

52 Ο ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ

53 Η ΑΙΤΙΑΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΚΑΙ Ο ΣΥΜΒΑΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΙΔΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΜEPOΣ IΙ ΘEΩPIEΣ KAI MEΘOΔOI

54 MΙΑ ΑΠΛΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

55 Ο ΕΥΚΛΕΙΔEΙΟΣ ΧΩΡΟΣ

56 ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΣΥΜΜΕΤΡΙΑΣ

57 Ο ΝΕΥΤΩΝΕΙΟΣ ΧΩΡΟΧΡΟΝΟΣ

58 ΕΙΔΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

59 ΓΕΝΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΜEPOΣ IIΙ EΦAPMOΓEΣ

510 ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΣΥΝΑΛΛΟΙΩΤΟ

511 ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΟΥ ΜΑΛΑΜΕΝΤ

5 12 ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΟΥ ΡΕΑΛΙΣΜΟΥ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ



ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 TO ΠPOBΛHMA TOY NTETEPMINIΣMOY ΣTIΣ ΦYΣIKEΣ EΠIΣTHMEΣ - John Earman

61 ΕΝΑ ΝΟΗΤΙΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ

62 Η ΝΕΥΤΩΝEΙΑ ΘΕΩΡΙΑ THΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ

63 ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΥΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΚΙΣΜΟΣ

64 ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΤΥΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΧΑΟΣ

65 ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΗ

66 ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΨΙΜΟΤΗΤΑ

67 ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΟΙΧΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

68 Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

69 Ο ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

610 ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

611 ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΜΗΧΑΝΙΚΗ

612 ΚΒΑΝΤΙΚΟΣ ΦΟΡΜΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΑ

613 ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ EPR

614 Η ΜΗ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ MΠΕΛ

615 ΚΒΑΝΤΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ

616 ΚΜ ΚΑΙ ΝΤΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ

617 ΝTΕΤΕΡΜΙΝΙΣΜΟΣ ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΙΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΕΩΣ



Παράρτημα Μπορεί να Θεωρηθεί Πλήρης η Κβαντομηχανική Περιγραφή της Πραγματικότητας

Mέρος τρίτο H ΦIΛOΣOΦIA THΣ BIOΛOΓIAΣ KAI THΣ IATPIKHΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΦIΛOΣOΦIA THΣ BIOΛOΓIAΣ - James G Lennox

71 Η ΔΑΡΒΙΝΙΚΗ ΚΑΤΑΓΩΓΗ

72 ΚΑΠΟΙΕΣ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΕΣ ΕΞΗΓΗΣΕΙΣ

73 ΕΞΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

74 ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ ΤΕΛΕΟΛΟΓΙΑ

75 Ο NOMOΣ ΤΟΥ ΦYΡΔΗΝ-ΜΙΓΔΗΝ

76 ΕΠΙΚΥΡΩΣΗ



ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΦIΛOΣOΦIA THΣ IATPIKHΣ - Kenneth F Schaffner

81 ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Η ΙΑΤΡΙΚΗ

82 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΩΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

83 Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΕΝΑ ΒΙΟΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ

84 Η ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΒΙΟΪΑΤΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

85 ΑΝΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΝΟΥΣ

86 ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

87 ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΗ ΚΑΙ ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΗ ΜΑΘΗΣΗ ΣΤΗΝ APLYSIA

88 ΣΥΝΕΠΑΓΩΓΕΣ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ ΤΗΝ ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ

89 Η ΣΧΕΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥ ΑΙΤΙΑΚΟ-ΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΑΝΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΓΑΑ ΔΥΟ ΕΚΔΟΧΕΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΓΑΑ ΜΙΑ ΑΠΛΗ ΚΑΙ ΜΙΑ ΣΥΝΘΕΤΗ

810 ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΝΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΕΞΗΓΗΣΗΣ

811 Η ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΤΟΥ ΑΝΑΣΟΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΒΙΟΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΟΣ

812 Η ΗΘΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

813 ΣΥΝΟΨΙΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ



Mέρος τέταρτο ΦIΛOΣOΦIA TΩN EΠIΣTHMΩN THΣ ΣYMΠEPIΦOPAΣ KAI TΩN KOINΩNIKΩN EΠIΣTHMΩN

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΦIΛOΣOΦIA THΣ ΨYXOΛOΓIAΣ - Peter Machamer

91 ΦΡΟΫΝΤ

92 Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΩΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

93 ΣYMΠEPIΦΟΡΙΣΜΟΣ

94 ΓΝΩΣΙΟΚΡΑΤΙΑ (ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΣΜΟΣ)

95 ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ




ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ΓNΩΣIOΛOΓIA TΩN ANΔPOEIΔΩN YΠOΛOΓIΣMOΣ TEXNHTH NOHMOΣYNH KAI ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ - Clark Glymour

101 H ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ

102 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ

103 ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

104 ΕΜΠΕΙΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ (EXPERT SYSTEMS) ΚΑΙ ΜΠΕΪΣΙΑΝΑ ΔΙΚΤΥΑ

105 ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΙΤΙΑΚΗ ΔΟΜΗ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ TETRAD




ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 H ΦIΛOΣOΦIA TΩN KOINΩNIKΩN EΠIΣTHMΩN - Merrilee H Salmon

111 Η ΦΥΣΙΟΚΡΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

112 Η ΕΡΜΗΝΕΙΟΚΡΑΤΙΑ

113 ΛΟΓΟΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΚΑΙ ΑΙΤΙΕΣ

11 4 H ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΩΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΜΙΑ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΥ ΕΡΜΗΝΕΙΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΨΗΣ

115 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΣ ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ

116 Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ




BIBΛIOΓPAΦIA

ΠANEΠIΣTHMIAKEΣ EKΔOΣEIΣ KPHTHΣ IΔPYMA TEXNOΛOΓIAΣ amp EPEYNAΣ

Hράκλειο Kρήτης TΘ 1527 711 10 Tηλ 2811 391097 Fax 2811 391085

Aθήνα Κλεισόβης 3 10677 Tηλ 210 3849020-22 Fax 210 3301583e-mail infocupgr

w w w c u p g r

ΣEIPA IΣTOPIA KAI ΦIΛOΣOΦIA THΣ EΠIΣTHMHΣ

Διευθυντές σειράς Aριστείδης Mπαλτάς Kώστας Γαβρόγλου

Tίτλος πρωτοτύπουcopy 1992

copy 1995 για την ελληνική γλώσσαΠρώτη έκδοση

Πρώτη ανατύπωσηΔεύτερη ανατύπωση

Τρίτη ανατύπωσηΤέταρτη ανατύπωση

Aπόδοση από τα αγγλικά

Eπιστημονική επιμέλεια μετάφρασηςΣτοιχειοθεσία ndash σελιδοποίηση

Φιλμοποίηση ndash Mοντάζ ndash Eκτύπωση

Σχεδίαση εξωφύλλου

Introduction to the Philosophy of SciencePrentice-Hall IncΠανεπιστημιακές Eκδόσεις KρήτηςIούνιος 1998Ιούνιος 1999Μάρτιος 2003Οκτώβριος 2005Μάιος 2007Πάνος Θεοδώρου Kώστας Παγωνδιώτης ΓιώργοςΦουρτούνηςAριστείδης MπαλτάςΠανεπιστημιακές Eκδόσεις KρήτηςTYΠOKPETA ΑΒΕΕ

Βάσω Αβραμοπούλου

ISBN 978-960-524-052-3






ΠPOΛOΓOΣ


EIΣAΓΩΓH


















BIBΛIOΓPAΦIA 597

EYPETHPIO

















Mάρτιος 1997

ΠPOΛOΓOΣ









Τζον Ήρμαν




EIΣAΓΩΓH













EIΣAΓΩΓH xv













EIΣAΓΩΓH xvii










EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA






ΠPOΛOΓOΣ


EIΣAΓΩΓH


















BIBΛIOΓPAΦIA 597

EYPETHPIO

















Mάρτιος 1997

ΠPOΛOΓOΣ









Τζον Ήρμαν




EIΣAΓΩΓH













EIΣAΓΩΓH xv













EIΣAΓΩΓH xvii










EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA









BIBΛIOΓPAΦIA 597

EYPETHPIO

















Mάρτιος 1997

ΠPOΛOΓOΣ









Τζον Ήρμαν




EIΣAΓΩΓH













EIΣAΓΩΓH xv













EIΣAΓΩΓH xvii










EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA

















Mάρτιος 1997

ΠPOΛOΓOΣ









Τζον Ήρμαν




EIΣAΓΩΓH













EIΣAΓΩΓH xv













EIΣAΓΩΓH xvii










EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA

ΠPOΛOΓOΣ









Τζον Ήρμαν




EIΣAΓΩΓH













EIΣAΓΩΓH xv













EIΣAΓΩΓH xvii










EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA






Τζον Ήρμαν




EIΣAΓΩΓH













EIΣAΓΩΓH xv













EIΣAΓΩΓH xvii










EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA




EIΣAΓΩΓH













EIΣAΓΩΓH xv













EIΣAΓΩΓH xvii










EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA













EIΣAΓΩΓH xv













EIΣAΓΩΓH xvii










EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA





EIΣAΓΩΓH xvii










EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA






EIΣAΓΩΓH xix










Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA








Wesley C Salmon

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA

































ΠΑΡΑΓΩΓΗ





(non-ampliative)







ΕΠΑΓΩΓΗ









































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA































































της
































ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA





























ΠΙΝΑΚΑΣ 11

ΕΞΗΓΗΤΕΑ



























Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA






















Εξώφυλλο





ΠPOΛOΓOΣ

EIΣAΓΩΓH













































































































































91 ΦΡΟΫΝΤ



























BIBΛIOΓPAΦIA

978-960-524-052-3-Preview (1)

Documents

Transcript of 978-960-524-052-3-Preview (1)