École de Chaillot. - ellet · καλλιέργεια της γης. Επίσης,...

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού – Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς Προστασία Παραδοσιακών Οικισμών και Σύγχρονος Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός – Πρακτικά Ημερίδων

KALAMATA_DPMS ‐1‐ 11/10/2014

Μελέτη προστασίας και ανάδειξης του παραδοσιακού οικισμού Καστάνια στην Έξω Μάνη

Ομάδα αποφοίτων του ΔΠΜΣ «Προστασία Μνημείων» Βαλάκου Βαρβάρα, Βελουδάκη Χρυσάνθη-Άννα, Δεληγιάννη Ελένη-Όλγα,

Καραγεώργη Χρυσοβαλάντου-Ειρήνη, Κόνδης Φώτης, Μπουντουράκη Γεωργία, Ξάνθος Νικόλαος, Πανακάκη Μαρία, Τζεφρώνης Σπύρος

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο οικισμός της Καστάνιας στη Μεσσηνιακή Μάνη μελετήθηκε στο πλαίσιο του μα-θήματος «Προστασία και συντήρηση σε κλίμακα αστικού κέντρου ή ιστορικού οικι-σμού» του ΔΠΜΣ Προστασία Μνημείων της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ, σε συνεργασία με το γαλλικό πανεπιστήμιο École de Chaillot. Η μελέτη επικε-ντρώθηκε στην ανάλυση της ιστορικής και πολεοδομικής εξέλιξης του οικισμού, στον εντοπισμό των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, καθώς και στην καταγραφή και αξι-ολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης με στόχο τη διατύπωση προτάσεων για την ολοκληρωμένη προστασία, ανάπτυξη και ανάδειξη του.

Η εργασία βασίστηκε σε εκτενή βιβλιογραφική έρευνα σχετική με τον οικισμό και την ευρύτερη περιοχή της Έξω Μάνης, και στην έρευνα πεδίου στα πλαίσια της ο-ποίας καταγράφηκαν τα μορφολογικά και δομικά χαρακτηριστικά των κτισμάτων, τα χαρακτηριστικά του πολεοδομικού ιστού, η σχέση δομημένου - αδόμητου χώρου, οι λειτουργίες και χρήσεις του οικισμού, το φυσικό περιβάλλον και η τοπιογραφία του χώρου. Λόγω έλλειψης ακριβούς σχεδίου του οικισμού, δημιουργήθηκε επί τόπου νέο, και πραγματοποιήθηκε χαρτογράφηση δρόμων και μονοπατιών, ταυτοποίηση και συμπλήρωση κτισμάτων και ιδιοκτησιών, και συλλογή στοιχείων σχετικών με την καλλιέργεια της γης. Επίσης, διερευνήθηκε η οικονομική και κοινωνική συγκρότηση του τόπου και αξιολογήθηκε το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο προστασίας και δόμησης. Η επαφή με τους κατοίκους κατά το χρονικό διάστημα της παραμονής στο πεδίο, είχε πολλά να προσφέρει στην ομάδα μελέτης.

Η μελέτη κατέληξε σε νομοθετικές προτάσεις προστασίας του οικισμού, στη διατύ-πωση κατευθύνσεων για τη νέα δόμηση, με βάση την προηγηθείσα ανάλυση και σε επεμβάσεις ανάπλασης και ανάδειξης του δημόσιου χώρου.

Για την ενίσχυση του στόχου προστασίας και ανάδειξης του οικισμού μελετήθηκαν και δύο χαρακτηριστικά μνημεία του οικισμού, ο ναός του Αγίου Πέτρου (12ος αιώ-νας) και ο πύργος Δουράκη (18ος αιώνας). Η μελέτη ξεκίνησε με τη σχεδιαστική απο-τύπωση των δύο μνημείων, με την ιστορική τεκμηρίωση, την ανάλυση του κατα-σκευαστικού τους συστήματος και την αξιολόγηση των προβλημάτων τους και κατέ-ληξε στη διατύπωση προτάσεων για την αποκατάσταση και επανάχρηση τους, καθώς και για την αποκατάσταση του περιβάλλοντος χώρου με βάση ιστορικά τεκμήρια.



ΕΙΣΗΓΗΣΗ

Θέμα της παρουσίασης αποτελεί η μελέτη προστασίας και ανάδειξης του παραδοσια-κού οικισμού Καστάνια στη Μεσσηνιακή Μάνη. Η εν λόγω μελέτη πραγματοποιή-θηκε το διάστημα 2012-2013, στο πλαίσιο του μαθήματος «Προστασία και Συντήρη-ση σε κλίμακα αστικού κέντρου ή ιστορικού οικισμού» του μεταπτυχιακού προγράμ-ματος «Προστασία Μνημείων», του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, σε συνεργα-σία με το αντίστοιχο μεταπτυχιακό πρόγραμμα της École de Chaillot.

Στόχος ήταν η διατύπωση ολοκληρωμένων προτάσεων για την προστασία, ανάπτυξη και ανάδειξη της περιοχής. Σε αυτό το πλαίσιο μελετήθηκαν επιπλέον και δύο χαρα-κτηριστικά μνημεία του οικισμού, ο ναός του Αγίου Πέτρου (12ου αιώνα) και ο πύρ-γος Δουράκη (18ου αιώνα).

Κατά την επιτόπια έρευνα, η οποία διεξήχθη από μικτές ομάδες Ελλήνων και Γάλλων φοιτητών, έγινε καταγραφή και αξιολόγηση του κτισμένου και φυσικού περιβάλλο-ντος, όπως επίσης διερεύνηση των προβλημάτων του οικισμού. Λόγω έλλειψης ακρι-βούς σχεδιαστικού υποβάθρου, δημιουργήθηκε νέο τοπογραφικό σχέδιο με συμπλή-ρωση δρόμων και μονοπατιών και έγινε ταυτοποίηση κτισμάτων και ιδιοκτησιών.

Στη συνέχεια ακολούθησε μελέτη του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου και αξιολό-γηση της νέας δόμησης. Τέλος, διατυπώθηκαν προτάσεις προστασίας και ανάδειξης της Καστάνιας, οι οποίες οριστικοποιήθηκαν σε κοινό εργαστήριο που πραγματο-ποιήθηκε στο Παρίσι.

Ο οικισμός (εικ. 1)

Η Καστάνια υπόκειται διοικητικά στο Δήμο Δυτικής Μάνης. Βρίσκεται στους πρόπο-δες του Ταϋγέτου, σε μια φυσικά προστατευμένη κοιλότητα, η οποία είναι προσβάσι-μη από ένα στενό πέρασμα ανάμεσα στους λόφους.

Το ανάγλυφο της περιοχής σε συνδυασμό με τα ρέματα και τους χειμάρρους που τη διασχίζουν, κατέστησαν το έδαφός της ιδιαιτέρως εύφορο, γεγονός που επιβεβαιώνε-ται από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε αναβαθμούς, που βρίσκονται περιμετρικά του οικισμού. Σήμερα οι περισσότερες από αυτές, αν και είναι ακόμα εμφανείς, έχουν ε-γκαταλειφθεί και καλυφθεί από αυτοφυή βλάστηση.

Ιστορική εξέλιξη και πολεοδομική συγκρότηση Όσον αφορά στον οικισμό καθεαυτό, η εικόνα που αποκομίζει κανείς σήμερα από την Καστάνια είναι ένα μωσαϊκό διαφόρων ιστορικών φάσεων. Ο μεγάλος αριθμός εκ-κλησιών που υπάρχουν και χρονολογούνται από τον 12ο αιώνα, μαρτυρά τη συνεχή κατοίκηση του τόπου ήδη από την περίοδο αυτή.

Σε επόμενη φάση και κυρίως την περίοδο από τον 17ο-19ο αιώνα, φαίνεται ότι απο-κρυσταλλώθηκε η μορφή του οικισμού και διαμορφώθηκε ο οχυρωματικός του χαρα-κτήρας, αντανακλώντας την κοινωνική και οικονομική δομή των «Καπετανιών». Ση-μερινές ενδείξεις στοιχειοθετούν την ύπαρξη εννέα τουλάχιστον πύργων ή άλλων κτισμάτων με αμιγή οχυρωματικά χαρακτηριστικά. Τα κτίρια αυτά είναι χωροθετημέ-



να σε στρατηγικά επιλεγμένες θέσεις, ώστε η μεταξύ τους οπτική επαφή να είναι α-πρόσκοπτη και να υπάρχει αλληλοκάλυψη.

Εκτός από τα κατεξοχήν οχυρά κτίσματα, συναντώνται και λαϊκά κτήρια οχυρωματι-κού τύπου, που παλαιότερα πρέπει να χαρακτήριζαν το σύνολο της Καστάνιας. Πρό-κειται για κτίρια με εσωστρεφή χαρακτήρα, ψηλούς μαντρότοιχους και τουφεκότρυ-πες στις όψεις, που περιβάλλονται από στενούς, δαιδαλώδεις δρόμους.

Μετεπαναστατικά, ο αμυντικός χαρακτήρας των κτισμάτων υποχωρεί σταδιακά και ταυτόχρονα απαξιώνεται ο ρόλος και η σημασία των πύργων ως σύμβολα δύναμης και κοινωνικής υπεροχής.

Η αρχιτεκτονική και πολεοδομική φυσιογνωμία του οικισμού διατηρείται μέχρι τη δεκαετία του ’60, όταν λαμβάνουν χώρα δραστικές αλλαγές και αλλοιώσεις στα κτή-ρια και στο δημόσιο χώρο, όπως η κατασκευή δρόμων επί των ρεμάτων, η καταστρο-φή των λιθόστρωτων καλντεριμιών, η αλλοίωση των υφιστάμενων κτηρίων και η α-νέγερση νέων ασύμβατων κατασκευών. Παράλληλα, σημειώθηκε μείωση του πληθυ-σμού, η οποία συνέβαλε στην εγκατάλειψη του νότιου οικιστικού τμήματος και στη συρρίκνωση της γεωργικής και κτηνοτροφικής δραστηριότητας.

Παρόλα αυτά ο οικισμός κατάφερε να διατηρήσει έως σήμερα πολλά από τα ιδιαίτε-ρα χαρακτηριστικά του. Ο οχυρωματικός χαρακτήρας του αστικού ιστού είναι ακόμη διακριτός, ενώ αρκετά κτήρια διατηρούν τα αρχικά μορφολογικά, δομικά και τυπολο-γικά τους στοιχεία. Ταυτόχρονα, η ιδιαίτερη ταυτότητα της Καστάνιας συμπληρώνε-ται από τις φυσικές και τεχνητές διαμορφώσεις του ευρύτερου περιβάλλοντος, όπως είναι οι αναβαθμοί για την καλλιέργεια και τα πολυάριθμα αλώνια. (εικ. 2)

Φυσικό περιβάλλον Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί μέρος του δικτύου προστατευόμενων περιοχών Natu-ra 2000. Η συγκεκριμένη κήρυξη όμως κρίνεται ασθενής και δεν συνιστά αποτελε-σματικό μέτρο προστασίας. Επιπλέον, ο χαρακτηρισμός των εκτάσεων στα όρια του οικιστικού πλέγματος ως μικτές γαίες, δηλαδή η απουσία σαφούς οριοθέτησης της δασικής περιοχής, συμβάλλει στην αδυναμία προστασίας του περιβάλλοντος.

Νομοθετικό πλαίσιο

Η Καστάνια χαρακτηρίσθηκε το 1971, ως οικισμός προ του ’23 με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζεται θεσμικά σύμφωνα με το ΝΔ/17-7-1923 (ΦΕΚ-228/Α/16-08-1923). Το 19831 χαρακτηρίσθηκε ως Στάσιμος οικισμός και το 2009 χαρακτηρίστηκε ως αρ-χαιολογικός χώρος2, λόγω του πλήθους των βυζαντινών και μεταβυζαντινών της μνη-μείων. Παράλληλα επανεξετάστηκαν και καθορίστηκαν τα όρια του οικισμού, χωρίς ωστόσο αυτά να ανταποκρίνονται σε φυσικές ή τεχνητές διαμορφώσεις.

Στην περιοχή εντός των ορίων του οικισμού3 ισχύει συντελεστής δόμησης 0,8 και πο-σοστό κάλυψης 60% της επιφάνειας για το σύστημα των πτερύγων ή 70% για το συ-νεχές. Επίσης σημειώνεται ότι δεν έχουν καθοριστεί μορφολογικοί περιορισμοί δό-μησης.



Για την εκτός ορίων δόμηση ισχύει μέγιστο ποσοστό κάλυψης 60%. Ωστόσο η συνο-λική κάλυψη και επιφάνεια των ορόφων δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 200 τμ. και να είναι μικρότερη από 60 τμ.

Για τις νέες κατασκευές δεν είναι σίγουρο ότι στο σύνολό τους έχουν εκδοθεί άδειες δόμησης. Τα περισσότερα νέα κτίσματα δεν ακολουθούν την τυπολογία και τα μορ-φολογικά χαρακτηριστικά των ιστορικών κατασκευών και δεν εντάσσονται στο πε-ριβάλλον τους. Παράλληλα, η απουσία ελέγχου ευνόησε τις ασύμβατες επεμβάσεις και αλλοιώσεις στο σύνολο του οικισμού. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η με-τατροπή των λιακών σε κλειστούς χώρους, η κατασκευή περιμετρικών εξωστών από οπλισμένο σκυρόδεμα και η χρήση ασύμβατων υλικών τόσο στα κτίσματα όσο και στο δημόσιο χώρο.

SWOT ανάλυση Για την αξιολόγηση των υλικών και άυλων στοιχείων του οικισμού και των προβλη-μάτων του, εφαρμόσθηκε SWOT ανάλυση, στο πλαίσιο της οποίας συγκεντρώθηκαν και μελετήθηκαν οι δυνατότητες (strengths), οι αδυναμίες (weaknesses), και τα στοι-χεία που ευνοούν ή εμποδίζουν την ανάπτυξη και ανάδειξη της περιοχής (opportuni-ties – threats).

Προτάσεις προστασίας και ανάδειξης Η μελέτη των παραπάνω στοιχείων οδήγησε στη σύνταξη ενός σχεδίου δράσεων και επεμβάσεων με στόχο την ολοκληρωμένη προστασία, τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος. Οι προτεινόμενες δράσεις περιλαμβά-νουν μια σειρά από νομοθετικές ρυθμίσεις, διοικητικά, λειτουργικά, κοινωνικά και οικονομικά μέτρα, καθώς επίσης και μέτρα αναβάθμισης και σημειακές επεμβάσεις ανάπλασης.

Σε αυτό το πλαίσιο, προβλέπονται μέτρα που αποσκοπούν στη βελτίωση της καθημε-ρινής ζωής, στην προσέλκυση νέων κατοίκων και επισκεπτών, στην ενδυνάμωση της τοπικής οικονομίας και αξιοποίηση της πρωτογενούς παραγωγής, όπως επίσης και στην προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Για παράδειγμα η χρηματοδότηση από αναπτυξιακά προγράμματα Εθνικών ή Ευρωπαϊκών πόρων και η δημιουργία ει-δικού κέντρου καταγραφής, ταξινόμησης και επανάχρησης υλικών κατεδάφισης.

Νομοθετικές ρυθμίσεις (εικ. 3)

Σχετικά με το νομοθετικό πλαίσιο, με βάση τις διατάξεις του άρθρου 6 του ΝΟΚ περί Προστασίας της Αρχιτεκτονικής και Φυσικής Κληρονομιάς, προτείνεται ο χαρακτη-ρισμός του οικισμού ως παραδοσιακός, με επανακαθορισμό των ορίων του με βάση φυσικές ή τεχνητές διαμορφώσεις. Επίσης, εντός του αρχαιολογικού χώρου καθορί-ζονται ζώνες προστασίας Α και Β, με συγκεκριμένους όρους δόμησης. Πιο συγκε-κριμένα, στη Ζώνη Α απαγορεύεται η ανέγερση νέων κτηρίων και επιτρέπεται μόνο η κατασκευή κτισμάτων ή προσθηκών σε υπάρχοντα κτήρια που είναι αναγκαία για την ανάδειξη των μνημείων και την εξυπηρέτηση της χρήσης τους.



Στη Ζώνη Β, και ειδικά στο κομμάτι εντός των ορίων του οικισμού, προτείνεται Σ.Δ., ποσοστό κάλυψης και ύψος αντίστοιχα με αυτά που προκύπτουν από την τυπολογία των ιστορικών κτισμάτων και δίνεται προτεραιότητα στην αποκατάσταση του πλήθος των εγκαταλελειμμένων κελυφών. Στη ζώνη Β και συγκεκριμένα στο κομμάτι εκτός των ορίων του οικισμού προτείνεται χαμηλότερος Σ.Δ. και μεγαλύτερες αρτιότητες οικοπέδων, για να συνάδουν με τα αγροτικά κτίσματα.

Η νέα δόμηση, όπως και οι επεμβάσεις και προσθήκες σε ιστορικά κτήρια, προτείνε-ται να πραγματοποιούνται μετά από τεκμηριωμένη έρευνα και έγκριση του Συμβου-λίου Αρχιτεκτονικής. Στη σύνταξη των μελετών μπορεί να βοηθήσει ο πίνακας τυπο-λογίας με την αναλυτική φωτογράφιση και τις καρτέλες των κτηρίων, που συντάχθη-καν στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης. Επιπλέον, προτείνεται να κηρυχθούν διατη-ρητέα τα αξιόλογα και ενδιαφέροντα κτήρια, τμήματα του πολεοδομικού ιστού, οι χαράξεις των δρόμων, οι βραχώδεις σχηματισμοί, στοιχεία δημόσιου εξοπλισμού και τα αξιόλογα τεκμήρια της αγροτικής παραγωγής (όπως οι αναβαθμοί, τα αλώνια και οι μύλοι). Επίσης, κρίνεται αναγκαία η κατάρτιση κτηματολογίου και η σύνταξη δα-σικού χάρτη, ώστε να αποσαφηνιστεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς και να αποτραπεί η καταπάτηση δημόσιας και δασικής γης, καθώς και ρυμοτομικού σχεδίου, ώστε να ε-ξασφαλίζεται η διατήρηση της χάραξης των δρόμων.

Μέτρα αναβάθμισης Σε ό,τι αφορά στην κυκλοφορία, διαχωρίζεται η κίνηση πεζών και οχημάτων, με σκο-πό την αποφόρτιση της κεντρικής πλατείας και των σημαντικών μνημείων από την έντονη κυκλοφοριακή κίνηση και την άναρχη στάθμευση. Η κίνηση των Ι.Χ. γίνεται πλέον περιφερειακά και εξυπηρετείται από οργανωμένους χώρους στάθμευσης στην είσοδο και έξοδο του οικισμού. Η διέλευση Ι.Χ. στο εσωτερικό του επιτρέπεται στους μόνιμους κατοίκους και για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

Προτείνεται επίσης η υλοποίηση έργων ανάπλασης του δημόσιου χώρου, που αφο-ρούν, εκτός άλλων, στη βελτίωση του οδικού δικτύου, στην αποκατάσταση των καλ-ντεριμιών, όπως επίσης στην αναβάθμιση του κτηριακού δυναμικού, τα οποία θα συμβάλλουν στη βελτίωση της εικόνας του οικισμού και στην ανάδειξη του ιδιαίτε-ρου χαρακτήρα του.

Συμπληρωματικά, στο πλαίσιο της ανάδειξης του ιστορικού πολεοδομικού ιστού και των μνημείων του οικισμού, δημιουργείται ένας «ιστορικός περίπατος», που θα προ-σφέρει στον επισκέπτη μια γενική εικόνα των αξιόλογων στοιχείων και ιστορικών φάσεων της Καστάνιας. Η κύρια διαδρομή ξεκινά από τη νότια είσοδο του οικισμού, διασχίζει την κεντρική πλατεία και τον Πύργο Δουράκη και καταλήγει στο ναό του Αγίου Πέτρου και την περιοχή κρήνης. Κατά μήκος της διαδρομής πραγματοποιού-νται κατά προτεραιότητα επεμβάσεις ανάπλασης διαφόρων σημείων του δημόσιου χώρου (εικ. 4).

Ξεκινώντας από την είσοδο του οικισμού και σε συνδυασμό με τον προτεινόμενο ορ-γανωμένο χώρο στάθμευσης, παρέχεται στους επισκέπτες η δυνατότητα να περιηγη-θούν στην ενδιάμεση ζώνη που δημιουργούν οι αγροτικές εκτάσεις ανάμεσα στο φυ-σικό περιβάλλον και στο συνεκτικό ιστό του οικισμού. Μέσω μίας εναλλακτικής δια-δρομής ο περιπατητής μπορεί να προσεγγίσει την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη Προ-



δρόμου (13ου αιώνα), το συγκρότημα του νερόμυλου με τον τοίχο υδατόπτωσης, τα αλώνια και τις πολυάριθμες πεζούλες. Στη συνέχεια, προτείνονται διαμορφώσεις για την ομαλή μετάβαση του επισκέπτη από το αγροτικό τοπίο στο εσωτερικό του οικι-σμού και την κίνηση μέσα από την εγκαταλειμμένη ιστορική γειτονιά του νότιου τμήματος. Δημιουργούνται διαδρομές στα ίχνη των παλιών καλντεριμιών και προτεί-νεται η πρότυπη αποκατάσταση της γειτονιάς στο σύνολό της και η ένταξη νέων χρή-σεων (π.χ. ξενώνας).

Κατά μήκος της πολιτιστικής διαδρομής αναδεικνύονται τμήματα του δημόσιου χώ-ρου, που βρίσκονται σε επαφή με τις εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και της Παναγί-τσας, σε συνδυασμό με τα έργα αποκατάστασης αυτών. Μέσω κατάλληλων διαμορ-φώσεων επιδιώκεται η αξιοποίηση των πλατωμάτων γύρω από τους ναούς με τη δια-μόρφωση πορείας και σαφώς οριοθετημένων χώρων στάσης και ενημέρωσης. Ταυτό-χρονα, προτείνεται η ανάπλαση των όψεων των κτηρίων, που βρίσκονται στον περι-βάλλοντα χώρο. Συνεχίζοντας προς τα βόρεια αξιοποιείται η εγκαταλειμμένη γειτο-νιά, με την εγκατάσταση πρότυπης αγροτουριστικής μονάδας, η οποία θα περιλαμβά-νει χώρο έκθεσης και πώλησης τοπικών προϊόντων.

Τέλος, στο βόρειο άκρο τοποθετείται δεύτερος οργανωμένος χώρος στάθμευσης και παράλληλα αναδιαμορφώνεται η περιοχή που περιλαμβάνει την κρήνη, τον εγκατα-λελειμμένο νερόμυλο και το αναψυκτήριο του Πολιτιστικού Συλλόγου Καστάνιας, με τρόπο ώστε να αποτρέπεται η κίνηση οχημάτων προς τον Άγιο Πέτρο. Ο νερόμυλος αποκαθίσταται, για να λειτουργεί ως Κέντρο πληροφόρησης για τον οικισμό, και το κτήριο του αναψυκτηρίου επανασχεδιάζεται με μορφολογικά στοιχεία συμβατά προς την αρχιτεκτονική ταυτότητα της περιοχής. Οι επεμβάσεις ολοκληρώνονται με τη συνολική ανάδειξη του περιβάλλοντα χώρου της κρήνης, της παιδικής χαράς και της παρακείμενης εκκλησίας.

Οι προτάσεις συμπληρώνονται με την εκτενή μελέτη των δύο σημαντικότερων μνη-μείων της Καστάνιας, του πύργου Δουράκη και του ναού του Αγίου Πέτρου, η οποία ακολουθεί.

Μνημεία οικισμού_ πύργος Δουράκη (εικ. 5)

Ο πύργος Δουράκη αποτέλεσε την κατοικία του Καπετάνιου Κωνσταντίνου Δουράκη και χρονολογείται τουλάχιστον από το 1770. Διατηρεί μορφολογικά και δομικά χα-ρακτηριστικά των μανιάτικων πύργων του 18ου αιώνα και συνδυάζει αμυντικές λει-τουργίες και κατοικία στις ανώτερες στάθμες. Είναι στρατηγικά τοποθετημένος, πα-ρέχοντας τη δυνατότητα κατόπτευσης της περιοχής και ελέγχου των περασμάτων που οδηγούσαν σε αυτήν. Συγκεκριμένα, βρίσκεται στη δυτική πλευρά της κεντρικής πλατείας και παλαιότερα αποτελούσε τμήμα ενός ευρύτερου οχυρού οικιστικού συ-γκροτήματος, από το οποίο σήμερα σώζεται μόνο μια κατοικία στα νοτιοδυτικά (εικ. 6).

Στο πλαίσιο της εργασίας πραγματοποιήθηκε μορφολογική και κατασκευαστική ανά-λυση του μνημείου. Η παράλληλη μελέτη των βλαβών, σε συνδυασμό με τη συγκρι-τική μελέτη αντίστοιχων μανιάτικων πύργων, οδήγησε σε συμπεράσματα σχετικά με τις ιστορικές του φάσεις.



Ένα από τα βασικά αμυντικά χαρακτηριστικά του είναι ότι σε παλαιότερη φάση, η είσοδος στα ανώτερα πατώματα γινόταν μέσω μιας κινητής γέφυρα μεταξύ του πύρ-γου και του προσκτίσματος. Η αμυντική λειτουργία συμπληρωνόταν με την ύπαρξη πυργίσκων (των λεγόμενων κλουβιών) στις τέσσερις γωνίες της ανώτερης στάθμης, καταχύστρας στην ανατολική όψη, παραπέτου και πολυάριθμων τουφεκότρυπων (εικ. 7).

Διαχρονικά, ο πύργος αποτέλεσε τοπόσημο και σημείο αναφοράς στον οικισμό. Οι επεμβάσεις στο μνημείο είναι μέρος ενός συνόλου προτάσεων, που αποσκοπούν στη βελτίωση της ζωής των κατοίκων και στην ενίσχυση της ιστορικής εικόνας της Κα-στάνιας. Προτείνεται η διατήρηση και αποκατάσταση του πύργου και του προσκτί-σματός του, με στόχο να είναι ανοιχτά στο κοινό. Η γειτονική κατοικία θα αποκατα-σταθεί ώστε να λειτουργήσει ως Μουσείο τοπικών Τεχνών και Παραδόσεων.

Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή ανάδειξη του μνημείου είναι η παράλληλη ανάπλαση του περιβάλλοντα δημόσιου χώρου, μέρος της οποίας αποτελεί η αισθητι-κή και λειτουργική αναβάθμιση της κεντρικής πλατείας. Ο νέος σχεδιασμός λειτουρ-γεί ως υπόμνηση του αρχικού περιβόλου και περιλαμβάνει την αναδιαμόρφωση του δημόσιου χώρου ώστε να αποφεύγεται η διέλευση και στάθμευση οχημάτων και την αποκατάσταση της στενής εισόδου στο κτηριακό συγκρότημα του πύργου.

Μνημεία οικισμού_ ναός Αγίου Πέτρου Η εκκλησία του Αγίου Πέτρου τοποθετείται στο βορειότερο τμήμα της Καστάνιας. Χρονολογείται από τον 12ο αιώνα και θεωρείται το πλέον σημαντικό θρησκευτικό μνημείο του οικισμού. Ο ναός έχει κατασκευαστεί σε τρεις φάσεις. Ο κυρίως ναός κτίστηκε κατά τη διάρκεια του 12ου αιώνα, ο νάρθηκας προστέθηκε τον 14ο αιώνα, ενώ κατά τον 19ο αιώνα ανεγέρθη και το κωδωνοστάσιο (εικ. 8).

Ανήκει στον τύπο του εγγεγραμένου απλού τετρακιόνιου, με αθηναϊκό τρούλο και εμφανίζει χαρακτηριστικά της «Ελλαδικής σχολής», που συναντώνται και σε άλλες μανιάτικες εκκλησίες της αντίστοιχης περιόδου. Οι όψεις έχουν κατασκευαστεί με πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Ο νάρθηκας αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη στον κυρίως ναό, όπως φαίνεται από τον μεταξύ τους κατασκευαστικό αρμό. Χαρακτηρι-στικό στοιχείο του είναι η διαμόρφωση του νότιου ανοίγματος με δίλοβο τόξο. Το κωδωνοστάσιο έχει την τυπική μορφή των μανιάτικων προεπαναστατικών κωδωνο-στασίων, που κατασκευάστηκαν ως σύμβολα ανεξαρτησίας και φέρει επιγραφή με την ημερομηνία 1813.

Η εκκλησία διαθέτει αξιοσημείωτο γλυπτικό διάκοσμο. Οι κίονες στο εσωτερικό του ναού είναι οκταγωνικοί και καταλήγουν σε κιονόκρανα που παρουσιάζουν ομοιότη-τες με αυτά των πρώιμων Χριστιανικών χρόνων (εικ. 9). Ο ναός κοσμείται, επίσης, από αγιογραφίες του 13ου αιώνα, οι οποίες σώζονται σε κακή κατάσταση.

Στο ναό και κυρίως στο νάρθηκα, παρατηρούνται εκτεταμένες βλάβες ως αποτέλεσμα διαφορικής καθίζησης, που εντάθηκε μετά την υποβάθμιση της στάθμης του δρόμου μπροστά από τη νότια όψη. Σε συνδυασμό και με την απουσία σύνδεσης μεταξύ τους, προκλήθηκαν παραμορφώσεις των θόλων και του τοίχου της νότιας όψης του νάρθη-κα. Όσον αφορά στον κυρίως ναό, η απώλεια των ξυλοδεσιών που ενίσχυαν την κα-τασκευή, οδήγησε σε παραμορφώσεις των τοίχων από τις οριζόντιες ωθήσεις των θό-



λων. Τέλος, η εξωτερική όψη της εκκλησίας, έχει αλλοιωθεί, καθώς η αρχική κάλυψη με κεραμίδια έχει αντικατασταθεί με σχιστόπλακες (τίκλες).

Στο πλαίσιο της μελέτης αποκατάστασης του Αγίου Πέτρου έγιναν προτάσεις για την αντιμετώπιση των στατικών προβλημάτων του ναού αλλά και για τον επανασχεδια-σμό του περιβάλλοντα χώρου του (εικ. 10). Με σκοπό την αντιμετώπιση της διαφορι-κής καθίζησης στη νότια όψη, προτάθηκε η ενίσχυση της θεμελίωσης μέσα από την επαναφορά της αρχικής στάθμης του δρόμου μπροστά από το ναό, όπως επίσης η α-ποκατάσταση του συστήματος των ξυλοδεσιών και η ανακατασκευή του κατεστραμ-μένου τμήματος του νάρθηκα. Επιπλέον, προτάθηκε η επαναφορά του τρούλου στην αρχική του μορφή, η αντικατάσταση των σχιστόπλακων με κεραμίδια βυζαντινού τύ-που και η συντήρηση των τοιχογραφιών.

Τέλος, και σε αυτή την περίπτωση η ανάπλαση του περιβάλλοντα χώρου του ναού είναι αναγκαία. Προτείνεται επομένως η σύνδεση του μνημείου με την κύρια πολιτι-στική διαδρομή, η απαγόρευση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων μπροστά από το ναό και η κατάλληλη διαμόρφωση του περιβόλου για την εξυπηρέτηση των πιστών και των επισκεπτών.

1 ΦΕΚ-292/Δ/12-07-83 2 ΦΕΚ-12/ΑΑΠ/20-01-2009 3 Η δόμηση σήμερα στην Καστάνια ακολουθεί εντός των ορίων του οικισμού, τις διατάξεις του ΦΕΚ-138/Δ/13-03-81. Στη ζώνη των 800 μ από το κέντρο του οικισμού και περιμετρικά του συνεκτικού του τμήματος, εφαρμόζονται οι διατάξεις του ΦΕΚ-588/Δ/23-12-1982.



ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικόνα 1 – Ο οικισμός

Εικόνα 2 – Αξιόλογα στοιχεία οικιστικού περιβάλλοντος



Εικόνα 3 – Νομοθετικές ρυθμίσεις

Εικόνα 4 – Πολιτιστικές διαδρομές



Εικόνα 5 – Πύργος Δουράκη

Εικόνα 6 – Κεντρική πλατεία



Εικόνα 7 - Πυργίσκος

Εικόνα 8 – Ναός Αγίου Πέτρου, οικοδομικές φάσεις



Εικόνα 9 – Διάκοσμος κιόνων

Εικόνα 10 – Μελέτη περιβάλλοντα χώρου ναού

École de Chaillot. - ellet · καλλιέργεια της γης. Επίσης,...

Documents

Transcript of École de Chaillot. - ellet · καλλιέργεια της γης. Επίσης,...