ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ:

ΓΑΪΤΑΝΗ ΜΑΡΙΑΝΘΗ

Για την παρακάτω εργασία εργάστηκαν οι μαθητές της Ά τάξης του 7ου Γ.Ε.Λ.

Αθηνών:

Αδαμόπουλος Σπύρος

Βαλατσός Ευθύμιος

Καλαμπόκης Σωτήρης – Μάριος

Κωνσταντόπουλος Παντελής

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ-ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΣ

Τα σπίτια της Ύστερης Ελλαδικής Περιόδου 1 και της Ύστερης Ελλαδικής

Περιόδου 2, όπως έδειξαν οι σχετικές ανασκαφές, χτίστηκαν έχοντας αρκετές

ομοιότητες με τα σπίτια των μεσοελλαδικών χρόνων. Οι φυσικές ανοιχτές

τοποθεσίες ήταν αρκετά αναπεπταμένες ώστε να περικλείουν είτε πολλά σπίτια είτε

ένα μεγάλο ανάκτορο. Σίγουρα όμως άλλος χώρος προοριζόταν για να περιλαμβάνει

τις κατοικίες, άλλος την αγορά, άλλος τις βιοτεχνίες. Κάθε χώρος είχε τον ακριβή

προσδιορισμό του.

Η έρευνα έφερε στο φως ότι το εσωτερικό του σπιτιού των μεγάλων μυκηναϊκών

κέντρων συνδεόταν στενά με τη μινωική αρχιτεκτονική κατοικίας. Κάτι τέτοιο

παρατηρήθηκε κυρίως στην Ύστερη Ελλαδική Περίοδο 1 και στην Ύστερη

Ελλαδική Περίοδο 2, αλλά κορυφώθηκε μετά την κατάρρευση του μινωικού

πολιτισμού: μοιάζει δηλαδή η μυκηναϊκή αρχιτεκτονική να αποτίει φόρο τιμής στον

προηγούμενο μεγάλο αυτόν πολιτισμό. Οι καλλιτέχνες, Κρήτες στην καταγωγή,

έφθασαν στην Αθήνα μετά την κατάρρευση, για να δημιουργήσουν με βάση τα

πρότυπα της μινωικής τέχνης και μυκηναϊκής αισθητικής. Το υλικό ήταν συνήθως

πλίνθοι που είχαν ξεραθεί στον ήλιο πάνω σε βάση χαλικιών που τα είχαν κολλήσει

σε πηλό. Ένα πλαίσιο κάθετων και οριζόντιων δοκών ενίσχυαν τους τοίχους. Για το

ισόγειο και για τα δωμάτια που προορίζονταν μόνο για ενδοοικογενειακή χρήση, η

επιφάνεια των τοίχων προστατευόταν με κάποια μονωτική επάλειψη, συνήθως από

αργιλόχωμα ενισχυμένο με άχυρο. Στα επίσημα δωμάτια, χρησιμοποιούσαν

ασβεστοκονίαμα και διακοσμούσαν τους τοίχους με τοιχογραφίες.

Οπουδήποτε είχε χρησιμοποιηθεί ξύλο, ήταν γυμνό. Τα δάπεδα ήταν συνήθως από

ασβεστοκονίαμα και μερικές φορές έφεραν διάφορες παραστάσεις. Τα παράθυρα

ήταν μικρά. Οι πόρτες ήταν ξύλινες και αποτελούνταν από δύο φύλλα. Ξύλινοι και

λίθινοι κίονες υποβάσταζαν τις πάντοτε επίπεδες στέγες. Το λουτρό ήταν από πηλό.

Υπήρχαν θρανία στις αίθουσες αναμονής και στους εξώστες, καθώς και μαγκάλια

που έκαιγαν ξυλάνθρακα στην κουζίνα ή στην εστία. Η αίθουσα αναμονής και η

εστία ήταν σημεία που αποτελούσαν το σήμα κατατεθέν του σπιτιού. Τα

περισσότερα καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά βάσει των οποίων έχουν δημιουργηθεί

είναι μινωικά. Υπάρχει ωστόσο ένα χαρακτηριστικό το οποίο κάνει τη διαφορά,

καθώς φημολογείται πως προέρχεται από τη Συρία ή τη Μικρά Ασία, και αυτό είναι

η χρήση τεράστιων ογκόλιθων στα κατώφλια των κύριων διαδρόμων. Πάνω στους

ογκόλιθους υπήρχαν ξύλινες στρόφιγγες καλυπτόμενες από χαλκό οι οποίες

χρησίμευαν στο άνοιγμα των πορτών. Έχουμε την δυνατότητα να διαθέτουμε

πληθώρα πληροφοριών και για τα σπίτια της Υστεροελλαδικής Περιόδου 3.Το

βασικό κατάλυμα για τους οικονομικά ασθενέστερους της συγκεκριμένης εποχής

ήταν οι καλύβες με ένα ή δύο δωμάτια, χτισμένα συνήθως με πλίνθους. Οι

ανασκαφές όμως έφεραν στο φως και πολλά μεγαλύτερα σπίτια. Για το χτίσιμό

τους, χρησιμοποιούσαν τις ίδιες πλίνθους, που ήταν εύχρηστες και οικονομικές.

Πάντως, τα μεγαλύτερα σπίτια και οι επαύλεις ανήκαν σε άτομα με ισχυρή

οικονομική και κοινωνική θέση, όπως σε διαδόχους και κληρονόμους των

βασιλικών οικογενειών.

Προκειμένου να μην εισέρχεται ο καπνός στο εσωτερικό του σπιτιού, έχει

διαμορφωθεί η θεωρία ότι τα θολωτά σπίτια με αψίδα θα πρέπει να είχαν έναν κενό

χώρο προς την άκρη του θόλου που να κρατούσε τον καπνό προς τα έξω και

επομένως να προστατευόταν τουλάχιστον το ισόγειο.

Η εστία καταλάμβανε κεντρική θέση στο σπίτι και γύρω της βρίσκονταν κίονες. Οι

κίονες προσέδιδαν ιερότητα στον χώρο. Η διακόσμηση του χώρου βασιζόταν στην

κρητική τέχνη. Βέβαια, τα κρητικά σπίτια δεν είχαν εστίες, οι οποίες είναι το σήμα

κατατεθέν για κάθε μυκηναϊκό σπίτι.

Ένα άλλο τυπικό χαρακτηριστικό αυτών των σπιτιών για το οποίο έχουμε κάποια

στοιχεία είναι η αίθουσα αναμονής. Η αίθουσα ήταν κατασκευή η οποία είχε ρίζες

από την μινωική ή μικρασιατική τέχνη, με την πρώτη να κυριαρχεί. Αξίζει να

σημειωθεί ότι στα σπίτια μεταγενέστερων εποχών έπαψε να υπάρχει αυτό το

δωμάτιο.

Το "Σπίτι με τις κεκλιμένες διόδους" και το "Νότιο Σπίτι", όπως ονομάστηκαν δύο

συγκεκριμένα σπίτια που ανέδειξαν οι ανασκαφές στις Μυκήνες, πρέπει να ανήκαν

σε άτομα της μεσαίας τάξης. Και στα δύο υπήρχε ένα δωμάτιο με πολλά λατρευτικά

αντικείμενα. Τα δωμάτια αυτά λειτουργούσαν ως δημόσια ιεροφυλάκια και διέθεταν

επίσης βωμό. Εκεί διεξάγονταν και ορισμένες λατρευτικές τελετές. Και τα δύο

σπίτια χωρίζονταν σε τέσσερα τμήματα με διασταυρούμενους περίπου στο κέντρο

της κατοικίας τοίχους. Ένας ανοιχτός εξώστης καταλάμβανε περίπου τη μισή

πρόσοψη κάθε σπιτιού. Υπήρχαν διάδρομοι που οδηγούσαν σε πόρτα και στο

μπροστινό και στο πίσω του εξώστη, αλλά το δωμάτιο στην πίσω πλευρά ήταν

ασήμαντο, ενώ το μπροστινό μέρος ήταν ένα είδος αίθουσας αναμονής επισκεπτών,

η οποία ήταν σχεδιασμένη με αρχιτεκτονική παρόμοια με αυτή ενός μεγάρου.

Φημολογείται ότι τα σχέδια αυτά μάλλον ήταν κυκλαδικής προέλευσης, αφού οι

Κυκλάδες είχαν προηγουμένως δεχθεί επιρροές από την τέχνη της μινωικής Κρήτης.

Σε ένα άλλο σπίτι, το "Σπίτι με τα Είδωλα", βρέθηκε ένα ακανόνιστα διατεταγμένο

ιεροφυλάκιο, στο οποίο ταυτότητα αποτέλεσε η ζωγραφική που το διακοσμούσε

καθώς επίσης και τα πήλινα γλυπτά που ανακαλύφθηκαν στον χώρο. Αξίζει να

σημειωθεί ότι αυτού του είδους τα ιεροφυλάκια βρίσκονταν συνήθως στα

οχυρωμένα παλάτια των Μυκηνών, ως ένα επιπρόσθετο μέτρο ισχυροποίησης του

άβατου χαρακτήρα των παλατιών, προστασίας της ιερότητας των ναϋδρίων ως

αυτόνομων θρησκευτικών χώρων και διασφάλισης της τάξης και της ηρεμίας των

ενοίκων.

Εσωτερικό Αρχαίας Ελληνικής κατοικίας

Οικοδυναμική κατοικιών

Σχετικά με το σκέλος της Οικοδύναμης, της τοποθέτησης, σχεδίασης και

προσανατολισμού ενός σπιτιού, όλα αυτά που αναφέρονται παρακάτω πρέπει να

γίνονται με βάση το περιβάλλον, τις συνθήκες καθώς και τις νοοτροπίες και τα

αρχέτυπα ενός λαού.

Στην αρχαία Ελλάδα ο αρχιτέκτονας που αναλάμβανε να σχεδιάσει και να

χτίσει ένα κτίριο θα έπρεπε να γνωρίζει πληθώρα επιστημών όπως γεωμετρία,

ιστορία, φιλοσοφία, μουσική, ιατρική και επιπλέον έπρεπε να είχε έστω και μέτριες

γνώσεις αστρονομίας, μετεωρολογίας και γενικά να γνώριζε, όσο γινόταν καλύτερα

τους νόμους της Φύσης. Συνοψίζοντας θα έπρεπε να ήταν κάτοχος Οικοδυναμικών

γνώσεων ή απλά ένας πανεπιστήμων

Ο τρόπος κατασκευής, μίας κατοικίας, ήταν τέτοιος που ευνοούσε σε μεγάλο βαθμό

την υποδοχή του ήλιου, ειδικά για τον χειμώνα, στο εσωτερικό αλλά και εξωτερικό

του κτηρίου έτσι ώστε, να υπάρχουν οι επιθυμητές θερμοκρασίες στο εσωτερικό

του σπιτιού κατά τις διάφορες εποχές του χρόνου. Η φιλοσοφία τους ήταν απλή. Το

κάθε κτίριο λειτουργούσε σαν ένα μικρό είδος οικοσυστήματος. Σαν «μικρογραφία»

του οικοσυστήματος της περιοχής.

Κοινό σημείο στην σκέψη των μεγάλων φιλόσοφων αλλά και των αρχιτεκτόνων

της αρχαιότητας, Ξενοφώντας, Αριστοτέλης, Βιτρούβιος και άλλοι, το κυριότερο

στοιχείο που πρέπει να γνωρίζει ο αρχιτέκτονας ή ο ιδιοκτήτης πριν κτίσει ή

αγοράσει ένα σπίτι είναι ο σωστός ηλιασμός και ο προσανατολισμός. Σχετικά με το

πρώτο, πρέπει να μελετήσει τη διεύθυνση των ηλιακών ακτινών σε διαφορετικά

χρονικά διαστήματα κατά τις διάφορες εποχές του έτους , ως προς το μέρος που έχει

επιλεγεί για να κτιστεί ή να αγοραστεί το σπίτι.

"Θέασις"

Σε ότι αφορά το σχήμα μιας κατοικίας, πάντοτε οι Αρχαίοι Έλληνες προτιμούσαν τα

τετράγωνα ή ορθογώνια σχήματα για κατοικίες, και διάφορα αλλά δημόσια και μη

κτίσματα. Σπάνια και μόνο για πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούσαν

άλλα σχήματα όπως το κυκλικό, ημισφαιρικό, τετράεδρο ή άλλο.

Αν θέλουμε να πετύχουμε αρμονία μεταξύ της Φύσης και της υγείας των

οργανισμών μας, αυτούς αλλά και πολλούς ακόμα κανόνες και γνώσεις πρέπει

σήμερα να χρησιμοποιούμε. Ο συντονισμός και η αρμονία του σπιτιού πρέπει να

είναι κατάλληλα και να βαδίζουν στον ίδιο άξονα με το περιβάλλον στο οποίο έχει

επιλεγεί.

Η αρχιτεκτονική ενός κτιρίου, εξωτερικά και εσωτερικά, σύμφωνα πάντα με

τον Βιτρούβιο, προσδιορίζεται από τα εξής: Τάξις, Διάθεσις, Ευρυθμία, Συμμετρία,

Κοσμιότης, Οικονομία.

Θα μιλήσουμε αρχικά για την Οικονομία που με βάση τους Έλληνες, που

αποτελούν πηγή πληροφοριών για τον Βιτρούβιο, είναι η ισορροπημένη και η μη

αλόγιστη κατανομή των υλικών καθώς και η προσεγμένη διάθεση του συνολικού

χώρου, και σαφώς ο καταμερισμός των δαπανών που χρειάζονται για το όλο έργο με

τα απαραίτητα έξοδα και οικονομία.

Τάξις είναι ο, σχεδιασμός και η διάρθρωση του οικοδομήματος με απόλυτη

αίσθηση του μέτρου και της συμμετρίας των επιμέρους με το γενικό σύνολο. Η

Τάξη πραγματοποιείται μέσω μίας μονάδας μέτρου που παίρνουμε από το ίδιο το

κτίριο.

Διάθεση είναι η κατάλληλη διάταξη των στοιχείων. Δηλαδή κάθε πράγμα,

έπιπλο, αντικείμενο, ή ότι άλλο, πρέπει να τοποθετείται στην σωστή θέση, με την

κατάλληλη διάταξη, αποδίδοντας πάντα την απαραίτητη καλαισθησία χωρίς να

ξεφεύγει από τα στοιχεία του έργου. Πρέπει όλα να είναι εναρμονισμένα με μέτρο,

συμμετρία και αρμονία. Με Τάξη και Διάθεση.

Ευρυθμία είναι η όμορφη εμφάνιση των μερών ξεχωριστά αλλά και σαν σύνολο.

Δηλαδή το ύψος να είναι αρμονικά και συμμετρικά δεμένο με το πλάτος, το πλάτος

με το μήκος, το μήκος με το ύψος.

Συμμετρία είναι η συμφωνία που προκύπτει από την εναρμόνιση του κάθε μέλους

του έργου με τα άλλα, και η αντιστοιχία των διαφόρων επί μέρους στοιχείων στο

σύνολο.

Πέμπτος κανόνας, ζωτικής σημασίας είναι ότι αφορά την Κοσμιότητα. Ίσως είναι ο

σημαντικότερος από τους προηγούμενους αλλά που, όπως είναι φυσικό, είναι

αλληλένδετος μαζί τους καθώς ο ένας αποτελεί συνέχεια του άλλου.

Κοσμιότητα είναι η αψεγάδιαστη εμφάνιση του έργου, το οποίο είναι δουλεμένο-

κατασκευασμένο με πολύ αξιόπιστο και αυθεντικό τρόπο από αναγνωρισμένα και

καθιερωμένα επιμέρους στοιχεία. Αυτό μπορεί εύκολα να επιτευχθεί με τρεις

τρόπους. «Θεματισμώ» δηλαδή όταν το κτίριο έχει κάποιο θέμα και το κτίριο

ανταποκρίνεται σε αυτό. «Έθει», δηλαδή κατά συνήθεια (ήθη και έθιμα). «Τη

Φύσει» δηλαδή σύμφωνα με την Φύση.

Μέσα στους παραπάνω κανόνες θα πρέπει να γνωρίζουμε πως σπίτι το

οποίο δεν φωτίζεται επαρκώς, πρέπει τουλάχιστον να αερίζεται καθημερινά και σε

τακτά χρονικά διαστήματα. Αντίθετα, από την ποσότητα του φωτισμού δεν

εξασφαλίζονται καλές συνθήκες υγείας χωρίς τον αναγκαίο αερισμό. Συνεπώς αν

αυτός είναι άφθονος δεν παίζει κανένα ρόλο.

Η διάταξη που θα έχουν τα δωμάτια με τους διαδρόμους, σε σχέση με παράθυρα

αλλά και τις πόρτες, πρέπει να είναι τέτοια που να επιτρέπει τη μαιανδρική ροή της

κίνησης του αέρα, καθώς αυτός μεταφέρει μαζί του ωφέλιμη ροή ενέργειας (γνωστό

από την αρχαιότητα ως αιθέρα).

Σε ότι αφορά τα υπνοδωμάτια, αυτά πρέπει να φωτίζονται από την ανατολή. Ήταν

φαίνεται ευρείας φήμης οι ευεργετικές ιδιότητες της ακτινοβολίας που εκπέμπει ο

Ήλιος κατά την ανατολή του, σε αντίθεση με την δύση του. Είναι πολύ σημαντικό

να τοποθετήσουμε όλες τις κρεβατοκάμαρες στα ανατολικά και κυρίως αυτές των

παιδιών μας.

Ο Βιτρούβιος μας αναφέρει ότι όπως και τα υπνοδωμάτια, παρόμοια και οι

βιβλιοθήκες και το γραφείο πρέπει να βλέπουν ανατολικά. Για λόγους ευνόητους, η

εργασία σε μία βιβλιοθήκη χρειάζεται φυσικό φωτισμό για να συμβάλει στην

έμπνευση. Επίσης τα βιβλία δεν σαπίζουν. Αντίθετα οι βιβλιοθήκες που βλέπουν σε

άλλες κατευθύνσεις τα καταστρέφουν, τα γεμίζουν σκόρο που τρέφεται από την

υγρασία του νότου ή της δύσης. Η βόρεια κατεύθυνση δεν ενδείκνυται διότι θα

κρυώνουμε, αλλά κι αν βάλουμε τεχνητή θέρμανση, τα βιβλία με τον καιρό θα

κιτρινίσουν και τα φύλλα τους θα ξεραθούν και θα σπάνε.

Αν το γραφείο δεν χρησιμεύει τόσο για δημιουργική εργασία, που η έμπνευσή της

προσφέρεται από την ανατολή, τότε εναλλακτικά, μπορούμε να τοποθετήσουμε το

γραφείο μας στα βόρεια. Σε αυτήν ο φωτισμός είναι σταθερός και ενδείκνυται για

«μηχανικές» εργασίες. Σε αυτή την κατεύθυνση καλό θα ήταν να βλέπουν οι

πινακοθήκες, τα εργαστήρια ή ατελιέ, η κουζίνα καθώς και όποια άλλη εργασία

χρειάζεται σταθερό φωτισμό ή είναι απαραίτητη η ανάδειξη χρωμάτων και έργων

που έχουν ανάγκη τον σταθερό φωτισμό.

Η κουζίνα πρέπει να παρουσιάζει τρία βασικά χαρακτηριστικά: αρκετό χώρο,

άφθονο φωτισμό και ζωηρή λευκότητα. Ο χώρος λέμε ότι είναι αρκετός όταν η

νοικοκυρά μπορεί να κινείται άνετα γύρω από το μεγάλο τραπέζι της κουζίνας,

εφόσον αυτό είναι στη μέση. Ο φωτισμός είναι αρκετός όταν σε καμία γωνία δεν

σχηματίζεται μισοσκόταδο. Η λευκότητα πρέπει να αναδίδεται από το δάπεδο, τους

τοίχους και το ταβάνι.

Η τραπεζαρία είναι ενδεχομένως ο μοναδικός χώρος που μπορούμε να βάλουμε σε

τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις, είτε έχουμε την δυνατότητα τριών διαφορετικών

τραπεζαριών είτε όχι. Όσοι από εμάς μπορούμε να χαιρόμαστε το φαγητό μας σε

άλλο χώρο για τον χειμώνα, καλό θα είναι θα είναι να επιλέξουμε την χειμερινή

πλευρά που δύει ο ήλιος. Το φθινόπωρο και την άνοιξη μπορούμε να χαιρόμαστε τις

απολαύσεις που σερβίρονται, στην τραπεζαρία που βλέπει στα ανατολικά. Ο

ανατολικός ήλιος, όπως έχουμε ξαναπεί δημιουργεί ήπιες συνθήκες για τον

οργανισμό μας, πόσο μάλλον κατά την ώρα του όποιου εδέσματος. Τέλος, το

καλοκαίρι η τραπεζαρία είναι εύλογο να βρίσκεται στα βόρεια του σπιτιού, όπου

παραμένει πάντα δροσερή.

Ο προσανατολισμός του σαλονιού πρέπει να είναι τέτοιος ώστε να προσφέρει

δροσιά και ζεστασιά κατά τις αντίστοιχες εποχές. Δηλαδή να έχει πίσω του τον

Βορά και μπροστά τον Νότο, ή και το αντίστροφο προκειμένου να υπάρχει

σταθερός φωτισμός. Ωστόσο η θέση του εξαρτάται και από τα λοιπά δωμάτια και

τους χώρους που καταλαμβάνουν.

Ας δούμε τώρα ένα άλλο, ζωτικής σημασίας, μέλος του σπιτιού τον κήπο. Ο κήπος,

ως μέρος καλλιέργειας λουλουδιών, ήταν κατά τους αρχαίους παραμελημένη. Σε ότι

αφορά την ανθοκομία σε γλάστρες, χύτρες κλπ, δεν υπάρχουν γνωστά στοιχεία

παρά μόνο ότι ασχολούνταν κατά την γιορτή του Αδωνίδος γι αυτό και

προσονομάστηκαν κήποι Αδωνίδος.

Αν και θα ξενίσει την σύγχρονη αντίληψη που έχουμε για τα φυτά και τα λουλούδια

που κοσμούν το εσωτερικό ή το εξωτερικό του σπιτιού μας, ο λόγος που οι Αρχαίοι

δεν ασχολούνταν με αυτά, είναι πολύ απλός. Ήταν ατόπημα και απρέπεια,

παραλογισμός να κάνουν κτήση τους την Φύση! Η «ιδιοκτησία» της Φύσης έγινε

στα κατοπινά χρόνια και στις μέρες μας φτάνει να είναι αναγκαίο κακό, αφού για να

δούμε αυτή την πλευρά της Φύσης πρέπει να πάρουμε το κιάλι!

Όλα αυτά είναι μόνο ένα ελάχιστον δείγμα του τρόπου που πρότειναν οι πρόγονοί

μας για την μίμηση της Φύσης μέσα και έξω από το σπίτι τους.

Η

μέτρηση του χρόνου και η αλλαγή του έτους στην αρχαία Ελλάδα

Τα σπίτια στην αρχαία Ελλάδα είχαν να αντιμετωπίσουν σε γενικές γραμμές τα

προβλήματα που έχουν και τα δικά μας σήμερα με βασικότερα την ζέστη και το

κρύο. Αξίζει να δούμε τι έκαναν σοφά οι αρχαίοι Έλληνες σε αντίθεση με εμάς τους

σύγχρονους και πολιτισμένους που δεν μπαίνουμε στον κόπο ούτε καν να τους

αντιγράψουμε... Παρακάτω παρουσιάζονται μερικές από τις μεθόδους που

εφάρμοζαν στα σπίτια τους οι αρχαίοι.

Θερμομόνωση

Οι τοίχοι των σπιτιών ήταν κατασκευασμένοι συνήθως από λάσπη και από πέτρες.

Μιας και δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμα το τσιμέντο για μαζική χρήση,

χρησιμοποιούσαν για καλύτερο «δέσιμο» και αντοχή της λάσπης αυγά και μαλλιά

από κατσίκες. Ο βόρειος τοίχος γινόταν παχύτερος και με τα ελάχιστα δυνατά

ανοίγματα. Η είσοδος συνήθως βρισκόταν στην ανατολική και σπανιότερα στην

νότια πλευρά.

Χρήση φυτών για κλιματισμό

Στην βόρεια πλευρά του σπιτιού συνήθως φύτευαν κάποια αειθαλή δέντρα, όπως

ελιές, ώστε με το φύλλωμά τους να εμποδίζουν τον χειμωνιάτικο κρύο βόρειο άνεμο

να πέσει απ' ευθείας πάνω στο σπίτι. Στην νότια πλευρά συνήθως υπήρχαν

φυλλοβόλα δένδρα, που τον χειμώνα χωρίς φύλλα δεν εμπόδιζαν τον ήλιο από το να

ζεστάνει το σπίτι, αλλά το καλοκαίρι προσφέρανε όλη τους την σκιά.

Σήμερα ξανασυναντάμε σε κάποια σχέδια τις παλιές ιδέες για φυσική δροσιά στα

κτίσματα με την βοήθεια φυτών, αλλά και πολλές φορές για να βελτίωση την

ηχομόνωσης απ' τους θορύβους του περιβάλλοντος.

Mόνο όσος ήλιος χρειάζεστε

Αλλά οι αρχαίοι Έλληνες δεν σταματήσανε μόνο στην χρήση φυτών για

κλιματισμό. Χρησιμοποιούσαν πάνω από τις νότιες πόρτες και παράθυρα μία

προέκταση της σκεπής με προσεκτικά σχεδιασμένο μέγεθος.

Το μέγεθος αυτής της προέκτασης ήταν υπολογισμένο με τέτοιο τρόπο που το

καλοκαίρι ο ήλιος εμποδιζόταν από το να πέσει μέσα στο σπίτι αλλά το χειμώνα που

έχει χαμηλότερη τροχιά αυτή η προέκταση δεν τον εμπόδιζε απ' το να ζεσταίνει και

το εσωτερικό του σπιτιού.

Μία άλλη έξυπνη εναλλακτική κίνησή τους ήταν η χρήση κληματαριάς

συγκεκριμένου ύψους και πλάτους. Πετύχαιναν σχεδόν τα ίδια αποτελέσματα και

τρώγανε και τα σταφύλια!

Θερμοανακλαστικό χρώμα

Και φυσικά όπως μπορείτε να δείτε μέχρι και σήμερα στα περισσότερα

παραδοσιακά Ελληνικά σπίτια, το χρώμα παραμένει λευκό! Αυτό συναντάται

κυρίως στα ηλιόλουστα νησιά και χρησιμοποιείται για να ελαχιστοποιήσει την

ζέστη απ' τον ήλιο.

Επίσης ο ασβέστης που χρησιμοποιείται ειδικά στα νησιά του Αιγαίου για λεύκανση

των τοίχων διαθέτει και μια σειρά άλλων ευεργετικών ιδιοτήτων όπως η

απολύμανση και η απορρόφηση της υγρασίας, αποτροπή εντόμων κλπ.

Αυτή η απλή και οικονομική ιδέα μπορεί να βοηθήσει κάθε κτίσμα να λιγοστέψει

την θερμότητα που του προσθέτει ο ήλιος αλλά σχεδόν κανένας δεν δείχνει να

ενδιαφέρεται. Προτιμάμε να ξοδεύουμε τα χρήματά μας στην χρήση κλιματιστικών

μηχανημάτων επιβαρύνοντας την ατμόσφαιρα τόσο με την θερμότητα που

παράγουν όσο και με τους χλωροφθοράνθρακες (CFC) που χρησιμοποιούν.

Μεταθέτουμε το πρόβλημα λίγα μέτρα μακριά μας και νομίζουμε ότι δεν είναι πια

δικό μας...

Δίκτυο ύδρευσης

Το πρώτο γνωστό δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης το συναντάμε στην Κνωσό. Οι

ανασκαφές του 'Αρθουρ Έβανς στις αρχές του αιώνα έφεραν στο φως ένα

εντυπωσιακό σύστημα ύδρευσης. Το νερό μεταφερόταν μέσα σε πήλινες σωλήνες

από αρκετά μακριά απ' τις περιοχές Κουναβων και Αρχανών στο υδραγωγείο της

πόλης και από εκεί διανεμόταν στα σπίτια. Τα σπίτια ήταν ξύλινα, πέτρινα και

μαρμάρινα και μερικά απ' αυτά με τρεις, λιγότερα με τέσσερις αλλά και λίγα, όπως

το παλάτι, με πέντε ορόφους. Κάποια δημόσια κτήρια, μάλλον αποθήκες τροφίμων,

είχαν επενδυμένους τοίχους με κεραμικά πλακάκια παρόμοια με τα σημερινά.

Σχέδιο αρχαίων σωλήνων και ενώσεων

Υδραυλικά στο παλάτι της Κνωσού στην Κρήτη από την Πρώτη ΜεσοΜινωική

περίοδο περίπου 2000 π.χ. Τα τμήματα (πήλινων σωλήνων) από ψημένο πηλό είχαν

κατασκευαστεί με τρόπο που να εγκαθιστώνται εύκολα. Επικάλυψη των άκρων

χρησιμοποιούταν για ομαλές ενώσεις, εξασφαλίζοντας ελεύθερη ροή του νερού και

ελάχιστο στροβιλισμό. Πριονωτή διαμόρφωση των ενώσεων διατηρούσε την ένωση

σίγουρη. Έτσι όπως είναι δεν λέει και πολλά, αλλά βλέπουμε κατασκευή πήλινων

σωλήνων με κατάλληλα διαμορφωμένα άκρα που επέτρεπαν συνδέσεις με μέγιστη

ασφάλεια αλλά και βέλτιστη ροή. Είναι προφανές ότι για τέτοια ακρίβεια

συνδέσεων θα χρησιμοποιούσαν καλούπι στις κατασκευές που θα εξασφάλιζε τόσο

ομοιογένεια και τυποποίηση σωλήνων όσο και ταχύτητα παραγωγής. Το σχήμα

δείχνει να έχει μπει πηλός για σφράγισμα της ένωσης όχι μόνο εξωτερικά αλλά και

εσωτερικά. Τουλάχιστον ενδιαφέρον!

'Άλλο ενδιαφέρον σημείο που έγινε γνωστό μόνο μετά από την σύγχρονη

επανεφεύρεσή του, είναι σημεία του συστήματος υδρεύσεως σχεδιασμένα έτσι που

με στροβιλισμό λόγω ροής μέσα από σπειροειδούς σχήματος σωληνώσεις να

ανεβάζουν την πίεση ή την ταχύτητα του νερού ανάλογα με την ανάγκη σε κάθε

σημείο. Απλός τρόπος καθαρισμού ήταν τα ενδιάμεσα φρεάτια συντήρησης του

δικτύου όπου έπεφτε η πίεση του νερού και μπορούσαν να επιπλεύσουν ή να

βυθιστούν οι όποιες ακαθαρσίες πριν το νερό συνεχίσει την πορεία του.

Δίκτυο αποχέτευσης

Επίσης στην Κνωσό συναντάμε για πρώτη φορά τη χρήση σιφωνίου στην

αποχέτευση. Η ποιότητα ζωής και προφανώς η γνώση κανόνων υγιεινής μέσα στο

σπίτι δεν μπορούσε να συμβιβαστεί με ανεπιθύμητες οσμές απ' το δίκτυο

αποχέτευσης. Το ξανασυναντάμε και στην Θήρα με οργανωμένο αποχετευτικό

δίκτυο.

Πανάρχαιο δίκτυο αποχέτευσης αναφέρεται στον πολιτισμό των Αζτέκων όπου τα

ανθρώπινα περιττώματα συλλέγονταν και χρησιμοποιούνταν για λίπασμα, τα δε

ούρα στην παρασκευή βαφών, αλατιού. Η πόλη του Τενοκτιτλάν εθεωρείτο

καθαρότατη και χίλια άτομα κάθε ημέρα καθάριζαν τους δρόμους της και μόνο.

Χρειάζεται να φτάσουμε στα 1589, όταν το αποχωρητήριο με καζανάκι και βόθρο

φέρνει με την βοήθεια του Τζ. Χάρινκτον «σύγχρονες ανέσεις» στην πολιτισμένη

πια Αγγλία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το διάσημο για τον πλούτο του παλάτι των

Βερσαλλιών δεν είχε αποχέτευση.

Ενδοδαπέδια θέρμανση

'Αλλο στοιχείο που συναντάμε στην Κνωσό είναι ο τρόπος θέρμανσης κάποιων

δωματίων του παλατιού. Υπήρχαν κάτω από το δάπεδο σωλήνες μέσα από τις

οποίες πέρναγε ζεστό νερό θερμαίνοντας όλο τον χώρο.

Ο Μ.Τρίβαλντ στην Σουηδία το 1716 ξαναδίνει μια νέα πνοή στην χρήση της

ενδοδαπέδιας θέρμανσης κι έτσι αρκετοί χώροι ιδιωτικοί και δημόσιοι θερμαίνονται

με αυτό τον τρόπο σήμερα. Στην Ολλανδία χρησιμοποιείται μέχρι και σε γέφυρες

για να λιώνει τον πάγο τον χειμώνα αλλά και να ψύχει την άσφαλτο το καλοκαίρι!

Την εποχή της ακμής της υπολογίζεται ότι η Κνωσός είχε σχεδόν 100.000

κατοίκους. Σε μια τοιχογραφία παρατηρούμε λευκό αξιωματικό και μαύρους

«μισθοφόρους», πράγμα μας που δίνει στοιχεία για την ισχύ της και την επιρροή της

στο τότε ευρύτερο περιβάλλον της.

Και μετά απ' τις επιρροές της Αρχιτεκτονικής επιστήμης στον πολύ κόσμο ας δούμε

τι μπορούσε να κάνει για τους λίγους!

Κατασκευή θόλου

Αν πάμε στις Μυκήνες θα δούμε τον περίφημο «Θησαυρό του Ατρέα», μια θολωτή

κατασκευή ενός πολιτισμού που ήκμασε από το 1600 μέχρι το 1200 π.Χ. Η θολωτή

αυτή κατασκευή που χρησιμοποιήθηκε σαν τάφος έχει 14.6 μέτρα διάμετρο και 13.4

μέτρα ύψος. Είναι κατασκευασμένη από προσεκτικά κομμένες πέτρες που δεν

συνδέονται μεταξύ τους με κανένα συνδετικό υλικό. Κρατιούνται στην θέση τους

απ' την βαρύτητα και από την πίεση που ασκεί ο λόφος χώματος που βρίσκεται από

πάνω τους. Αν δηλαδή κάποιος αφαιρούσε το χώμα του λόφου είναι πολύ πιθανόν η

κατασκευή να κατέρρεε! Η κατασκευαστική δυσκολία που παρουσιάζει μία τέτοια

κατασκευή την κάνει ιδιαίτερα σπάνια.

Στην είσοδό της υπάρχει πάνω απ' την πόρτα του θολωτού τάφου, κατάλληλα

επεξεργασμένος ογκόλιθος 122 τόνων. Πάνω απ' αυτόν υπάρχει κενό

ανακουφιστικό τρίγωνο που προφυλάσσει έξυπνα την πόρτα απ' το υπερβολικό

φορτίο! Οι γνώσεις που απαιτεί η κατασκευή ενός μνημείου τέτοιου μεγέθους και

μάλιστα συνδυασμένες με τα υλικά και τον τρόπο σύνδεσής τους προκαλούν

τουλάχιστον σεβασμό για τους αρχιτέκτονες που σχεδίασαν και υλοποίησαν μία

τέτοια κατασκευή.

Κυκλοφορεί συχνά η λανθασμένη αντίληψη ότι το τόξο, η αψίδα, η καμάρα και ο

θόλος αποτελούν ρωμαϊκή εφεύρεση. Αυτό μοιάζει σχεδόν σωστό αν παραμείνουμε

στην επιφάνεια της ιστορίας αλλά και της γης! Οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν

κυκλικές κατασκευές χωρίς κανένα πρόβλημα τουλάχιστον απ' την Μυκηναϊκή

περίοδο αλλά σχεδόν αποκλειστικά για κατασκευές εντός της γης, χθόνιες. Τις

βρίσκουμε σε τάφους, νεκρομαντεία κλπ.

Οι Ρωμαίοι έβγαλαν στην επιφάνεια αυτές τις κατασκευές και τις χρησιμοποίησαν

κατά κόρον. Οι διαστάσεις του «Θησαυρού του Ατρέα» ξεπεράστηκαν από

αντίστοιχη κυκλική κατασκευή στο γνωστό Πάνθεον της Ρώμης κατασκευασμένο

απ' τον Απολλόδωρο τον Δαμασκηνό, 1350 χρόνια αργότερα...!

Στην Παλαιομάνινα Αιτωλοακαρνανίας, σχεδόν 55 χιλιόμετρα απ' την πόλη του

Αστακού, σώζεται τμήμα αρχαίων τειχών με την αρχαιότερη γνωστή τοξωτή πύλη.

Η ηλικία της υπολογίζεται περίπου 5.000 ετών και αποτελεί τμήμα των τειχών

πόλης με περίμετρο σχεδόν 5 χιλιομέτρων. Η αρχαία πόλη είχε δύο ακροπόλεις,

αρκετούς πύργους και σώζεται τμήμα του λιθόστρωτου δρόμου που συνέδεε την

πόλη με τον Αχελώο.

Βιβλιογραφία :

Οι εικόνες και το υλικό είναι από:

www . google . gr

α) ελληνικό σπίτι 5ος αιώνας Π.χ.

β) ελληνικό σπίτι 5ος αιώνας Π.χ. (greek house 5th century BC)

γ) Nefeli laparizou

δ) 12830.gr Οικοδυναμική Κατασκευών

ε) Αction Nemesis.gr Βιοκλιματικά σπίτια-Βιοκλιματική αρχιτεκτονική

στ) Αρχιτεκτονική και σπίτια στην Αρχαία Ελλάδα

ζ) Αρχιτεκτονικά επιτεύγματα – Αρχαία γνώση

η) Αρχιτεκτονικά μυστικά των Αρχαίων Ελλήνων τα οποία χρησιμοποιούσαν

θ) www.e-history.gr

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ - ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ: ΓΑΪΤΑΝΗ ΜΑΡΙΑΝΘΗ

Για την παρακάτω εργασία εργάστηκαν οι μαθητές της Ά τάξης του 7ου Γ.Ε.Λ.

Αθηνών:

Αδαμόπουλος Σπύρος

Βαλατσός Ευθύμιος

Καλαμπόκης Σωτήρης – Μάριος

Κωνσταντόπουλος Παντελής