H Ellada Panta Mporei A8hna 1896

Αθήνα 1896. Oι Ολυμπιακοί Αγώνεςκαι ο Τύπος της εποχής

ΑΘΗΝΑ 2012

Κέντρο Μεσογειακού & Νησιωτικού Πολιτισμού«Μεσόνησος»

Dr ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΓΡΑΨΑ

και ο Τύπος της εποχής

«Σήμανε αυλέ την έναρξη...!»

Η Ελλάδα πάντα μπορεί…

1



Αθήνα 1896. Οι Ολυμπιακοί Αγώνεςκαι ο Τύπος της εποχής

ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ & ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ «ΜΕΣΟΝΗΣΟΣ»



2

Εξώφυλλο:Ζωγραφική Σταθόπουλου

«Σήμανε αυλέ την έναρξη...!»Dr Ελισάβετ Γράψα

Επιμέλεια Έκδοσης: Dr Ελισάβετ Γράψα[email protected]κτύπωση: IDEAS PRINT ΕΠΕΕκδόσεις: ΚΕΝΤΡΟ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ & ΝΗΣΙΩΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ «ΜΕΣΟΝΗΣΟΣ»Tηλ.: (+30) 210 3609071Fax: (+30) 210 3643692e-mail: [email protected]

3



Αθήνα 1896. Οι Ολυμπιακοί Αγώνεςκαι ο Τύπος της εποχής



4

Θερμές ευχαριστίες οφείλω στο προσωπικό της Εθνικής Βιβλιοθήκης,της Βιβλιοθήκης της Βουλής και της Μπενακείου καθώς και της Γεναδείου

για το ιστορικό υλικό που πρόθυμα μου παρείχαν καθ’ όλητη διάρκεια της έρευνας.

5


Στον πατέρα μου Στέφανο,Αγωνιστή Εθνικής Αντίστασης 1941-1945


6

Η Αφροδίτη της Μήλου

7


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος …………………………………………………………………………………11

Εισαγωγή …………………………………………………………………………………13

Αναδρομή - Σχόλια …………………………………………………………………19

Η Απήχηση των Ολυμπιακών Αγώνωνστον Τύπο της Eποχής ……………………………………………………..33

Καλλιτεχνικά δρώμενα των Ολυμπιακών Αγώνων ……….107

α) Θέατρο ……………………………………………………………………………..…..108

β) Ποίηση - Λογοτεχνία ……………………………………………………………..132

γ) Μουσική ……………………………………………………………………………….150

Η Kοινωνία των Αγώνων ……………………………………………….157

Α. Το κλίμα των Αγώνων

α) Φιλοξενία ……………………………………………………..……………………...158

β) Εκδηλώσεις ……………………………………………………..…………………...174

Β. Οικονομικά

α) Πηγές εσόδων ……………………………………………………..………………..184

β) Έργα (διακοσμήσεις, έργα υποδομής) ………………………………………..200

Επίλογος ……………………………………………………..…………………………235


8

Το ιστορικό τηλεγράφημα της 23-6-1894 με το οποίο ο Δημήτριος Βικέλαςγνωστοποιεί από το Παρίσι ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 ανατέθηκαν

από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή στην Αθήνα.

9


Εικονίζονται οι: Πιερ ντε Κουμπερτέν, Δημήτριος Βικέλας και Γεώργιος Αβέρωφ


10

Χαλκός 2ος αιώνας π.Χ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

11


ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Τι κάνει μια εποχή να μοιάζει με μια άλλη, έστω κι αν τις χωρίζουν δεκά-δες χρόνια ή και αιώνες; Είναι αυτό που υποστηρίζουν ορισμένοι, δηλα-

δή ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται; Άλλοι κάνουν λόγο για απλή σύμπτωση γεγονότων.

Στις σκέψεις αυτές κατέληξα διαβάζοντας το ιστορικό ντοκουμέντο της Ελισάβετ Γράψα με το σημαντικό τίτλο “108 χρόνια πριν, μόλις χθες”.

Η γνωστή ιστορικός με τη δύναμη της γλώσσας της και των στοιχείων που άντλησε ύστερα από επίπονη έρευνα 5 χρόνων, μ’ έκανε πολλές φο-ρές να παραδεχθώ: “Λες και ήταν χθες”... Τόσο πολύ “έζησα” την εποχή της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στη γενέθλια γη. Είκοσι χιλιά-δες φύλλα ελληνικών και ξένων εφημερίδων της περιόδου 1894-1900 και εκατοντάδες περιοδικά, ημερολόγια και λογοτεχνικά έργα “διήνυσε” η ερ-μηνευτική ματιά της συγγραφέως, ώσπου το πενάκι της να ζωγραφίσει την προολυμπιακή Ελλάδα του περασμένου αιώνα. Από τη μια το γκρίζο της πραγματικότητας που σκιαγραφούσε η πρωθυπουργική τότε ομολογία “Δυ-στυχώς επτωχεύσαμεν”. Και από την άλλη το κόκκινο της φωτιάς που πυ-ροδότησε ο ενθουσιασμός των απανταχού Ελλήνων για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Τι ήταν η Ελλάδα; Μια χώρα ανέτοιμη οργανωτικά, με έντονα οικονομικά προβλήματα και κυρίως με ελλείψεις στα αθλητικά έργα και τις υποδομές της.

Και όμως στις 25 Μαρτίου 1896, ημέρα έναρξης των αγώνων, όλοι μι-λούσαν για μία “λαμπρή επιτυχία”. Ποιο ήταν το μυστικό; “Ο ενθουσιασμός των Ελλήνων, η καλή δουλειά από την οργανωτική επιτροπή, αλλά και η σημαντική βοήθεια των φιλελλήνων και των Ελλήνων των ΗΠΑ”, σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής.

Πάντα πίστευα και πιστεύω ότι ο παράγων άνθρωπος είναι ο πιο απο-φασιστικός για την επιτυχία κάθε εγχειρήματος. Την πεποίθησή μου αυτή ισχυροποίησε αφάνταστα η ανάγνωση του βιβλίου της Ελισάβετ Γράψα και τα στοιχεία της για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896. Ήταν για μένα μια ένεση ηθικού, γιατί όπως στο στίβο, έτσι και στη ζωή όλα κερδίζονται με την ψυχή. Και αυτό, τηρουμένων των αναλογιών, εύχομαι να αποδειχθεί και στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004, για να μιλάμε και πάλι για μια λαμπρή επιτυχία. Από την άποψη αυτή, το εν λόγω βιβλίο ίσως αποδειχθεί εκτός των άλλων και προφητικό.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΦΑΣΟΥΛΑΣΠρόεδρος Ελλήνων Ολυμπιονικών


12

Παναθηναϊκός αμφορέας 520 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο

13


ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες αποτελούν πάντοτε σημείο αναφοράς για όλο τον κόσμο, ειδικά σε εποχές, όπως η σημερινή, που οι λαοί διακατέχονται όλο και περισσότερο από κοινές αγωνίες, αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα και προκλήσεις.

Η ματιά στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες είναι διαχρονικά ιστο-ρικό εργαλείο για να κατανοήσει κανείς ευρύτερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες, πέρα από τα αθλητικά γεγονότα.

Σημείο αναφοράς και κέντρο του ενδιαφέροντος αυτού του βιβλίου, που κυκλοφορεί σε ανανεωμένη έκδοση, με πληρέστερα στοιχεία - αποτέλεσμα της συνεχούς έρευνας - είναι οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 στην Αθήνα. Αγώνες, που αποτελούν συμβολικό εμβληματικό γεγονός για την παγκόσμια αθλητική, και όχι μόνο, οικογένεια, ειδικότερα δε για χώρες, που διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικούς ρόλους σε εκείνη τη διοργά-νωση, όπως η Μεγάλη Βρετανία, των Ολυμπιακών Αγώνων του 2012.

Οι Αγώνες του 1896, όπως και πολλοί άλλοι στη συνέχεια, έγιναν σε δύ-σκολες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες και απέδειξαν ότι η ανθρω-πότητα μπορεί να δημιουργεί, να ξεπερνά τα προβλήματά της και όσα τη χωρίζουν και να χαρίζει στην ιστορία μοναδικές στιγμές. Να αφήνει ισχυρές παρακαταθήκες στις επόμενες γενιές.

Οι σημερινές συνθήκες της οικονομικής κρίσης, η οποία μόνο πρόσκαιρη και ήσσονων επιπτώσεων δεν είναι, θυμίζουν σε πολλά σημεία εκείνες του 1896 και υπό αυτή την έννοια η αναδίφηση στα γεγονότα της εποχής και στις συντεταγμένες εκείνης της περιόδου, αποτελούν ένα χρήσιμο οδηγό, όχι μόνο για τους ερευνητές και τους ιστορικούς, αλλά και κάθε έναν που αναζητά μεγάλα παραδείγματα και αχτίδες ελπίδες για το μέλλον.

Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί τον καρπό, μιας πολυετούς αλλά συνάμα γοητευτικής έρευνας, αναφέρεται στην εποχή εκείνη, του τέ-λους του 19ου αιώνα και παρουσιάζει ολόκληρο τον κόσμο της ανασύστασης των Ολυμπιακών Αγώνων.


14

Οι πηγές προήλθαν κυρίως από τον ελληνόφωνο τύπο της εποχής εντός και εκτός της Ελλάδας. Το ίδιο ισχύει και για δημοσιευμένα λογοτεχνικά έργα ή αγγελίες έργων που είναι εμπνευσμένα από την ανασύσταση των Αγώνων.

Ως διαχρονικός μάρτυρας, ο τύπος της εποχής μετέφερε το κλίμα της προετοιμασίας και της διεκπεραίωσης των Αγώνων, μεταδίδοντας σ’ ολό-κληρο τον κόσμο τις εντυπώσεις και τις αντιδράσεις Ελλήνων και ξένων για το γεγονός. Μεγαλοψυχίες αλλά και μικρότητες, σύμφυτες με την πραγμα-τικότητα, συνυπήρξαν στη δύσκολη αυτή εποχή της ελληνικής ανασυγκρό-τησης.

Οι περιγραφές και τα σχόλια στηρίζονται στην αντίληψη της κοινής γνώμης της εποχής, η οποία αν και ερμήνευε με ανάμικτα και πολλές φορές αντιφατικά συναισθήματα το μεγάλο αυτό γεγονός, στην πλειοψηφία της δέχθηκε θετικά την αναβίωσή τους και την ανάληψή τους από την Ελλάδα.

Τα επιλεγμένα αυτούσια δημοσιεύματα δίνουν τη δυνατότητα στον ανα-γνώστη να διεισδύσει και από τη δική του πλευρά στο πνεύμα της εποχής.

Η Ελλάδα ανέλαβε βέβαια και κατάφερε επιτυχώς να διοργανώσει και τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Η ιστορική έρευνα απέδειξε ότι υπήρ-ξαν πολλά κοινά σημεία στις δύο ελληνικές διοργανώσεις και υπάρχει η σιγουριά, ότι το ίδιο ισχύει και με άλλους Αγώνες, σε διαφορετικές εποχές και διαφορετικές χώρες.

Dr Ελισάβετ Γράψα

15


Χαλκός, 450 π.Χ. Αθήνα - Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο


16

Έγχρωμη λιθογραφία Γ. Ροϊλού

17


ΤΟ ΑΥΡΙΟ

Το αύριο για το 1896 ήρθε 108 χρόνια μετά. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ορ-γανώθηκαν για δεύτερη φορά στην Ελλάδα το 2004.

Με διαφορετικές συνθήκες, άλλες δυνατότητες, άλλη θέση της χώρας στο σύγχρονο κόσμο. Κριτήρια επίσης διαφορετικά, όμως με την ίδια αντι-στοιχία. Νέα πρόσωπα έδωσαν το ραντεβού τους με την ιστορία, και παρότι αρχικά διαφαίνονταν ελάχιστες πιθανότητες να αναλάβει τη διεξαγωγή των Αγώνων-κυρίως λόγω έλλειψης κατάλληλης τεχνικής υποδομής- η Ελλάδα οδηγήθηκε στην ανάληψη των Αγώνων του 2004, όπως ακριβώς 108 χρόνια πριν. Όμως, ο βασικός στόχος τότε και τώρα, παραμένει ο ίδιος και ιδιαίτερα σήμερα, που η τεχνολογική εξέλιξη έχει φέρει τους λαούς πιο κοντά, ο στό-χος αυτός παίρνει μια νέα, ισχυρή φόρτιση.

Με ώριμη σκέψη, με σοβαρά επιχειρήματα και με σαφήνεια, η διεθνής κοινότητα πρέπει να πεισθεί για τη μόνιμη τέλεση των Ολυμπιακών Αγώ-νων στη γενέτειρά τους, την Ελλάδα.

Dr Ελισάβετ Γράψα


18

Τελετή στον Ιερό Βωμό της Ολυμπίας

19


ΑΝΑΔΡΟΜΗ – ΣΧΟΛΙΑ


20

Η Ολυμπιακή Ιδέα μέσα από το διεθνισμό - μια ιδεολογία που γεν-νιέται ακριβώς εκείνη την εποχή- γίνεται μητέρα για την ενο-

ποίηση των λαών. Η ανάγκη για διεθνή συνεργασία και συνεννόη-ση, η πνευματική αφύπνιση που ζητούσε τη διαμόρφωση μιας νέας πολιτικοκοινωνικής πραγματικότητας, μέσα στην οποία θα έσβηναν οι εθνικιστικές προκαταλήψεις, βρήκαν σ’ αυτήν το βήμα, απ’ όπου μπορούσαν να εκφραστούν. Η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896, κινούμενη μέσα στο πνεύμα του διεθνισμού, αφύπνισε την ελληνικότητα, προβάλλοντάς την μέσα από ειρηνικά σύμβολα και αγώνες. Ένα μήνυμα ερχόταν για την Ελλάδα της εποχής, ελεύθερη και υπόδουλη: αυτή τη χώρα που βρισκόταν στο σταυροδρόμι ανά-μεσα στη Δύση και την Ανατολή, αυτή την πανάρχαιη κοιτίδα του πολιτισμού, την περίμενε μια αναγέννηση.

Οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν τελεστεί για πρώτη φορά το 776 π.Χ. Συνεχίστηκαν μέχρι το 393 μ.Χ., για να καταργηθούν το 394 από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου, Θεοδόσιο Α'. Τόπος τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν η Ολυμπία. Η έννοια του αγώνα αυτού εξέφραζε ολόκληρη την ελληνική φιλοσοφική σκέψη: ισορροπία σώ-ματος και πνεύματος, ευγενή άμιλλα. Σε περίπτωση επιτυχίας, ο αγω-νιζόμενος αποκτούσε ιστορική διάσταση στο χρόνο. Ο κότινος, το στε-φάνι της δόξας, αντανακλούσε την ειρήνη, συμβόλιζε αγώνες ψυχής και σώματος. Οι εκδηλώσεις στην Ολυμπία, δίπλα στα σωματικά γυ-

21


μνάσματα είχαν επίσης πολιτική, θεατρική και φιλολογική σημασία. Και ο εγχώριος χαρακτήρας των Ολυμπιακών Αγώνων είχε εξελιχθεί σε πανελλήνιο θεσμό με ενωτικό πνεύμα, πριν ακόμη οι Έλληνες ενω-θούν πολιτικά σε μια εθνική οντότητα.

Όταν οι Αγώνες αναγεννήθηκαν, τον 19ο αιώνα, το ιστορικό πλαί-σιο εμφανιζόταν μέσα σε μια ιδιαίτερη συγκυριακή ατμόσφαιρα. Με την ανάδυση των εθνικών ιδεών, η επανάσταση του 1821 είχε φέ-ρει την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό, ενώ το 1828, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος έμπαινε πάλι στο ρυθμό της εξέλιξης, προσπαθώντας να καλύψει όσα κενά είχε αφήσει πίσω του το παρελθόν. Για την ανασυγκρότηση του κράτους τους, οι Έλληνες αναζήτησαν τις ιστορικές τους ρίζες, ώστε, εφοδιασμένοι με το πλού-σιο παρελθόν των κλασικών χρόνων, να συγχρονισθούν με τους Ευ-ρωπαίους. Συνάντησαν την ελληνική αρχαιότητα του 5ου π.Χ αιώνα στην συγχρονική τους Δύση και θέλησαν να την αγκαλιάσουν. Η ιδέα για την ιστορική συνέχεια του ελληνισμού κάνει την εμφάνισή της. Οι βυζαντινοί χρόνοι παραμερίζονται, σαν εποχή παρακμής, που οδήγη-σε στην τελική πτώση και η βυζαντινή πολιτιστική παράδοση μπήκε σε δεύτερη μοίρα.

Το ελληνικό στοιχείο πάει να ξανασυναντήσει την αρχαία κλη-ρονομιά του, σημαντικό μέρος της οποίας αποτελούσαν και οι Ολυ-μπιακοί Αγώνες, ένας ακόμη διαχρονικός κρίκος ελληνικότητας. Οι αθλητικοί και πνευματικοί αγώνες θα συνέβαλλαν στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας. Οι Έλληνες θα γίνονταν οι άγγελοι της ιδέας της συναδέλφωσης των λαών και οι Αγώνες θα αποτελούσαν το εφαλτήριο για τη συμπόρευση της Ελλάδας με τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, τη χώρα απασχολούσαν μεγάλα εθνικά θέματα. Το ζήτημα του αλυτρωτισμού άφηνε μεγάλο τμήμα του ελλη-νικού πληθυσμού υπό τουρκική κατοχή: την Ήπειρο, τη Μακεδονία, τη Θράκη, την καταδυναστευόμενη Κρήτη. Μέσα από το Συνέδριο του Βερολίνου, διαμορφώθηκε το πολιτικό τοπίο που αποκάλυπτε τις προθέσεις των υπόλοιπων Μεγάλων Δυνάμεων. Οι επιδιώξεις της Γαλλίας και της Ρωσίας έβρισκαν αντίθετες την Αγγλία και την Αυ-στρία. Στο συνέδριο του Βερολίνου, η Ελλάδα προδόθηκε από όλες τις Δυνάμεις και εγκαταλείφθηκε. Όμως, υπήρξαν και φιλελληνικές απόψεις που διατυπώθηκαν σε άρθρα, όπως αυτό που δημοσιεύτη-


22

κε πρώτα στα “Ημερήσια Νέα” του Λονδίνου και στη συνέχεια στην εφημερίδα “Σφαίρα”1. Στο άρθρο αυτό ο αρθρογράφος επεσήμαινε:

“Αι αναβιώσασαι Ολυμπιάδες δυνατόν να την καταστήσωσιν ικανήν, όπως αναλάβη την υπόθεσιν εις τας ιδίας χείρας της. Αδύ-νατον τοσούτοι Έλληνες να συρρέωσι πανταχόθεν εις τας Αθήνας χωρίς να αισθανθώσι και πάλιν την συνέχειαν της παραδόσεως, και, μεθ’ όσα και αν λέγωσιν οι εθνολόγοι, την συνέχειαν της φυ-λής.”

Εκτός από την αφύπνιση της ελληνικότητας, το ιδεολογικό τοπίο συμπληρώνεται με την ιδέα της ιστορικής συνέχειάς της. Οι κρίσιμες αυτές ιδέες για την συγκρότηση του νέου ελληνικού κράτους συνά-ντησαν το ζήλο των Κρητών, που ήταν αναστατωμένοι, καθώς αισθά-νονταν παραμερισμένοι και αγνοημένοι ως προς τις αποφάσεις που αφορούσαν την ένταξή τους στον εθνικό κορμό. Το Mάρτιο του 1896, δημοσίευμα της εφημερίδας “Ατλαντίς”2 αποδοκίμαζε την ελληνική κυβέρνηση για την απάθεια που έδειχνε απέναντι στο κρητικό πρό-βλημα.

“Η από πολλού, υπό της φρονήσεως, της καρτερίας και της ελπίδος συνεχομένη πυρκαϊά θα εκραγή ακράτητος ήδη και, δεν ηξεύρομεν αν θα ισχύση πλέον η κυβέρνησις του κ. Δηλιγιάννη να συγκρατήση τον ελληνικόν λαόν, απαθώς θε-ώμενον τους ηρωισμούς και τα μαρτύρια των αδελφών Κρη-τών. Αλλ’ ο ελληνικός λαός θα συγκρατηθή, δεν έχει καιρόν τώρα να σκεφθή περί Κρήτης. Ενόσω η Τουρκία παρασκευ-άζεται να πνίξη εν τω αίματι την εξέγερσιν εις ην αφόρητον καθεστός εξώθησε τους αδελφούς ημών, ημείς διασκεδάζο-μεν, τελούμεν ολυμπιακούς αγώνας, ανεγείρομεν στάδια και δαπανώμεν εις ανδριάντας, ποδηλατοδρόμια και αψίδας, χρήματα, άτινα ηδυνάμεθα κάλλιον να διαθέσωμεν προς αγοράν όπλων. Ταύτα πάντα απασχολούσι λαόν και κυβέρνη-σιν. Ουδέν άλλο δε θα πράξη ο κ. πρωθυπουργός ή να πέμψη

23


νέας παραινετικάς επιστολάς, κατ’ απομίμησιν του πατριάρ-χου, προς τους εν τη πολυπαθεί μεγαλονήσω χριστιανούς, ο δε πατριωτισμός θα εξακολουθή να φλογίζη τα στήθη του, αδιάφορον δε εάν τα θύματα του εξημμένου φανατισμού των Τούρκων πολλαπλασιάζονται, η δε Αγγλία καιροφυλακτεί την κατάλληλον περίστασιν να επέμβη. Αυτά είναι τα αποτε-λέσματα της αστόχου και πεπορωμένης πολιτικής ημών πο-ρείας, ήτις ολοτελώς μας απεμόνωσε.”

Όμως, η ιδέα των Ολυμπιακών Αγώνων είχε αρχίσει να αναδύεται στην ίδια την Ελλάδα ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Μεταφράσεις αρχαίων κειμένων είχαν αρχίσει να δημοσιεύονται καθώς και σχε-τικά άρθρα με θέμα τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Στη Σύρο, το 1848, το περιοδικό “Αποθήκη των Ωφελίμων Γνώσεων”3 είχε δημοσιεύσει τα άρθρα “Ολυμπιακοί Αγώνες” και “ Εφημερίς του Κάτω Κόσμου-Μεταγειτνιώνος Τρίτης Ισταμένου Ολυμπιάδος”4. Αργότερα, το 1859, το κλίμα υπέρ των Αγώνων είχε ενταθεί με τη συμβολή του εθνι-κού ευεργέτη Ευάγγελου Ζάππα στην αναβίωση των Ολυμπίων. Λίγα χρόνια αργότερα, μετά το θάνατό του, ο Ε. Ζάππας άφησε όλη του την περιουσία για τη συνέχισή τους. Το 1870 είχε οριστεί η δεύτερη πε-ρίοδος των Ολυμπίων. Οι δύο αυτοί τοπικοί Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν οι αξιολογότεροι ως προς την αγωνιστική τους οργάνωση, την οποία είχε αναλάβει το Εθνικό Πανεπιστήμιο. Τρεις διακεκριμένοι καθηγη-τές, είχαν συμπεριλάβει τον όρκο των αρχαίων αθλητών στον πανη-γυρισμό και τη σύντομη θρησκευτική τελετή της έναρξης. Το 1875, τελέστηκαν οι τρίτοι πανελλήνιοι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι τελευταίοι με τοπικό χαρακτήρα.

Η έμπνευση για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων βρή-κε ένθερμο συνεχιστή στο πρόσωπο του Γάλλου βαρόνου Pierre de Coubertin, ο οποίος, στις 25 Νοεμβρίου 1892, σε ομιλία του στη Σορ-βόννη, πρότεινε την άμεση αναβίωση της Ολυμπιακής Ιδέας. Ο de Coubertin, ιδεαλιστής με φιλελληνικά αισθήματα, πρότεινε την τέ-λεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα. Την άποψή του υπο-στήριξαν οι άλλοι Φιλέλληνες της εποχής. Το πνεύμα του βρισκόταν σε σύμπνοια με την αρχαία ελληνική ιδέα ότι αξία στη ζωή έχει η συμμετοχή στον αγώνα κι όχι το υλικό κέρδος. Όχι ο θρίαμβος, αλλά ο


24

αγώνας ο ίδιος. Σημαντικό είναι όχι να νικήσεις, αλλά να αγωνιστείς καλά. Ο de Coubertin είχε καταλήξει στη διατύπωση αυτής της θέσης βλέποντας με περίσκεψη την ίδια του την πατρίδα, τη Γαλλία, η οποία μετά τον πόλεμο του 1870 και την ήττα της, είχε περιπέσει σε βαθιά αδιαφορία και απάθεια. Πίστεψε ότι θα την έσωζε, αν προκαλούσε μια μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού της συστήματος. Ο αθλητισμός μπορούσε να συμβάλει τα μέγιστα για την πνευματική εκπαίδευση των νέων και να καλλιεργήσει τις αρετές τους. Ήταν μια πρωτοπορια-κή αντίληψη για τη Γαλλία της εποχής. Η εκπαίδευση -σωματική και πνευματική -ερχόταν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και η ατομική καλλιέργεια αποτελούσε το κλειδί για το μέλλον της κοινωνίας. Όπως είχε διατυπώσει ο ίδιος, μόνο τα εκπαιδευμένα άτομα μπορούσαν να δημιουργήσουν έναν καλύτερο κόσμο, έναν κόσμο ειρήνης. Κι αυτό, μέσα από την ανταλλαγή, το χτύπημα και το πάλεμα, τη δοκιμασία και την ένταση του σκληρού ανταγωνισμού. Μ’ αυτόν τον τρόπο, θα δη-μιουργούνταν η ηθική ενέργεια και η επιμονή για να πετύχει κανείς τους στόχους του.

Τον Ιούνιο του 1894 στο Παρίσι, ο de Coubertin οργάνωσε το Δι-εθνές Αθλητικό Συνέδριο που έγινε στη Σορβόννη. Το συνέδριο είχε στόχο του δύο θέματα: τον ερασιτεχνισμό καθώς και τη δυνατότητα που υπήρχε να τελεσθούν διεθνείς αγώνες. Ο ερασιτεχνισμός με την πρώτη σημασία της λέξης, πρόβαλλε την αθλητική προσπάθεια, συ-νενώνοντας το πάθος και την αγωνιστικότητα με στόχο το κότινον έπαθλον. Μ’ αυτόν τον τρόπο καλλιεργούνταν η ελεύθερη σκέψη και οι ευγενείς ιδέες και προβαλλόταν η ιδέα ότι ο Ολυμπισμός, φιλοσο-φική θεώρηση για την άσκηση πνεύματος και σώματος, σε πολιτική και κοινωνική προέκταση θα μπορούσε να γίνει τρόπος ζωής. Ερχόταν μ’ αυτόν τον τρόπο στο προσκήνιο η ιδέα του διεθνισμού, η πρακτική εφαρμογή του θεωρητικού Ολυμπισμού που θα μπορούσε να οδηγή-σει, στη συμφιλίωση των λαών. Η αναβάθμιση που θα προέκυπτε τότε σε όλα τα επίπεδα, όπου η χρονική απόσταση ανάμεσα στην προηγού-μενη και την επόμενη τέλεση των Ολυμπιακών θα σημείωνε τις εξε-λίξεις, θα αποτελούσε το δείκτη προόδου. Παράλληλα με την άθληση, στα πλαίσια της προετοιμασίας των Αγώνων θα αναπτυσσόταν πολι-τιστικά η χώρα και ο κρατικός μηχανισμός θα εκινητοποιείτο, ώστε να δημιουργηθεί ανάπτυξη. Η οικονομία θα σημείωνε ανοδική πορεία, ο

25


κόσμος θα κέρδιζε από νέες πηγές εσόδων που θα ήταν το αποτέλε-σμα αυτής της δραστηριοποίησης, από τη συμμετοχή του στα δημόσια έργα ή εκμεταλλευόμενος την τουριστική πλευρά των Αγώνων, με τη δημιουργία ξενοδοχείων, εστιατορίων, αναμνηστικών ειδών προς πώ-ληση κ.ά.

Στο συνέδριο αυτό, ο Pierre de Coubertin διατύπωσε την πρότα-σή του να τελεστούν οι πρώτοι αναβιωμένοι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα, το 1896. Ο Έλληνας Δημήτριος Βικέλας και ο Αμερικανός William M. Sloane είχαν ενθουσιαστεί με τις ιδέες - προτάσεις του de Coubertin. Παρ’ όλη την αρχικά αδιάφορη αντιμετώπιση των άλλων συνέδρων, τελικά αποφασίσθηκε η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώ-νων, και η δημιουργία του διεθνούς οργανισμού, που εξελίχθηκε αρ-γότερα στην Ολυμπιακή Επιτροπή - ΔΟΕ, η οποία θα ήταν υπεύθυ-νη για τη διοργάνωση και τον έλεγχο των Ολυμπιακών Aγώνων. Με πρόεδρο το Δημήτριο Βικέλα και γενικό γραμματέα τον de Coubertin, συγκροτήθηκε στο Παρίσι η δεκατετραμελής επιτροπή των Αγώνων. Ο Δημήτριος Βικέλας, ως πρόεδρος της επιτροπής που προήλθε από το συνέδριο, αγωνίστηκε να πείσει την ελληνική κυβέρνηση και τους ιθύνοντες, για την υψίστη σημασία που θα είχε η τέλεση των Ολυμπι-ακών Αγώνων στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, συνεστήθη συμβούλιο με γενικό γραμματέα τον Τιμολέοντα Φιλήμονα, ο οποίος επέδειξε αλη-θινό ενθουσιασμό για την ιδέα της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα. Σύμφωνα με το “Ημερολόγιο Σκόκου”5 του 1897, στην επιτυχία των αγώνων συνέβαλε:

“Η ελευθεριότης και ο πατριωτισμός του ελληνικού λαού, εις την καρδίαν του οποίου αντήχησεν η προς συλλογήν εράνων έκ-κλησις του συμβουλίου.”

“Ιδιώται, δήμοι, Έλληνες εκ της υποδούλου και της αλλοδα-πής, έσπευσαν να συνεισφέρωσιν εκθύμως.”

Στις 7 Μαΐου 1895, στο περιοδικό “Εστία”6, δημοσιεύθηκε το άρ-θρο “Οι Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες”. Το άρθρο είχε αναγνωσθεί στις 5 Απριλίου στο Παρίσι, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του “Συνδέσμου Ελλήνων σπουδαστών εν Παρισίοις” και είχε σκοπό την


26

ενημέρωσή τους για τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν κατά τη δι-άρκεια του συνεδρίου του προηγούμενου έτους, σχετικά με την πρό-ταση ανάθεσης της προεδρίας των Αγώνων στο Δ. Βικέλα, καθώς και τον τόπο τέλεσης των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων. Σύμφωνα με το άρθρο ο Δ. Βικέλας ανέφερε τα εξής:

“Ευρέθην εις δύσκολον θέσιν. Ηδυνάμην να μην επωφε-ληθώ της απροσδοκήτου και μοναδικής ευκαιρίας προς τι-μήν και όφελος της Ελλάδος; Δεν επεβάλλετο σας ερωτώ, να προτείνω τας Αθήνας ως έδραν των πρώτων Ολυμπιακών αγώνων;

Δεν είχα τοιαύτην εντολήν ή άδειαν, αλλ’ ούτε καιρός έμε-νε να ζητήσω των αρμοδίων την γνώμην και συγκατάθεσιν. Και αν υπήρχεν ο καιρός, δεν ήθελα -δεν έπρεπε- να ενο-χοποιήσω τρίτους οιουσδήποτε δια παρομοίας προτάσεως. Εφοβούμην την απόρριψίν της και εθεώρησα ορθόν να φέρω μόνος εγώ την ευθύνη της αποτυχίας. Εφοβούμην μη εύρω και εντός του Συνεδρίου την απήχησιν των μομφών, όσας εξέ-γειρον αι θλιβεραί συνέπειαι της οικονομικής μας δυσπραγί-ας. Δεν ήτο ακίνδυνον το πράγμα.

Είχα και άλλον φόβον ως εκ του αυτού αιτίου: Υποθετέον ότι επιτύχη το τόλμημα, ότι γίνει αποδεκτή η πρότασίς μου, - πού θα ευρεθούν τα χρήματα; πώς θα καλυφθή η δαπάνη; Ναι μεν, εθεωρείτο ως βέβαιον τότε ότι θα τελεσφορήση η περί συμβιβασμού διαπραγμάτευσις μεταξύ της Κυβερνήσεως και των δανειστών της Ελλάδος, αλλά δεν ηδυνάμην να επανα-παυθώ εις την προσδοκίαν κυβερνητικής αρωγής. Αληθές, η φιλοπατρία των Ελλήνων μένει καταφύγιον ασφαλές οπόταν πρόκειται περί εθνικής ανάγκης. Ήμην βέβαιος ότι ο Ελλη-νισμός ήθελε κατανοήσει την εις την πατρίδα παρεχομένην τιμήν και ωφέλειαν, εάν απεφασίζετο να τελεσθή εις Αθήνας τοιαύτη διεθνής πανήγυρις, αλλ’ ο φόβος μου ήτο μη η δυ-σχέρεια των περιστάσεων δυσκολεύση την εύρεσιν των απαι-τουμένων μέσων. Διεξεδίκησα τα δικαιώματα της Ελλάδος προκειμένου περί ανασυστάσεως Ελληνικού θεσμού. Ναι μεν, κατά την έκφρασιν του Βίκτωρος Ουγώ, όλοι οι πολιτι-σμένοι λαοί έχουν κοινήν προμήτορα την αρχαίαν Ελλάδα,

27



28

αλλ’ ημείς την έχομεν μητέρα. Είμεθα τρόπον τινά οι θείοι των λοιπών εθνών. Ιδού η μόνη υπεροχή μας, εάν είναι τούτο υπεροχή. Ουδεμίαν εντολήν είχα εκ μέρους της Ελληνικής κυβερνήσεως, ώστε δια της προτάσεώς μου ούτε την Ελλάδα ήθελα να ενοχοποιήσω, αλλ’ ούτε και το συνέδριον. Επρότει-να απλώς και μόνον να διατυπωθεί ευχή - ευχή μηδένα εκ των προτέρων υποχρεούσα-, υπέρ της εν Αθήναις εγκαινιάσε-ως των ανιδρυομένων διεθνών Ολυμπιακών αγώνων...

Είπα και εκάθισα περιμένων τας αντιρρήσεις. Αλλ’ αντί αντιρρήσεως, ο κος DE COUBERTIN, πρόεδρος της άλ-λης επιτροπής, ο αντιπροσωπεύων την Αμερικήν καθηγητής SLOANE, και άλλα μέλη του συνεδρίου υπεστήριζαν ενθέρ-μως την πρότασίν μου.

Η αποδοχή επήλθεν ομόφωνος και ολόψυχος.”

Και ενώ το κλίμα του Ολυμπισμού κέρδιζε έδαφος στην Ευρώπη και μαζί του ανέκαμπτε ιδεολογικά και πολιτιστικά η ελληνική ταυ-τότητα, στο εσωτερικό της Ελλάδας επικρατούσαν οι πολιτικές διακυ-μάνσεις, η οικονομική αστάθεια, οι εδαφικές επιβουλές των γειτόνων μέσα από το άλυτο ανατολικό ζήτημα. Για όλα αυτά μαζί αλλά και ξεχωριστά, σκόπιμο είναι να αναφερθούμε με συντομία στα γεγονότα που διαδραματίζονται στην Ελλάδα στο τέλος του 19ου αιώνα, ώστε να γνωρίσουμε με περισσότερη αντικειμενικότητα τις εξελίξεις, σε συ-νάρτηση με την οργάνωση των Αγώνων.

Στην πολιτική σκηνή της χώρας αντιπάλευαν οι πολιτικές της δυ-νάμεις, με επικεφαλής των κομμάτων τον Χ. Τρικούπη και το Θ. Δη-λιγιάννη. Το πολίτευμα αυτό του δικομματισμού αναζητούσε τρόπους να γίνει λειτουργικό, αφού σημαντικό ρόλο στις εξελίξεις έπαιζε ο βα-σιλιάς, ο οποίος με τις παρεμβάσεις του διατάρασσε τις ομαλές εξελί-ξεις. Ταυτόχρονα, μέσα από μια σαφή επιλογή, ο Χ. Τρικούπης προ-σανατολιζόταν στη δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους το οποίο θα ακολουθούσε την πορεία των άλλων δυτικών οικονομικά ανεπτυγμέ-νων κρατών. Με την οπτική αυτή, εφάρμοσε το πρόγραμμά του που περιελάμβανε μεγάλα αναπτυξιακά έργα, αναδιοργάνωση του στρα-τού και της διοίκησης και ταυτόχρονα, προσδιορισμό μιας ειρηνικής συνύπαρξης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο βαρύς δανεισμός

29


ωστόσο της Ελλάδας για την υλοποίηση του προγράμματος αυτού και η βαριά φορολογία που αυτός συνεπαγόταν οδήγησαν, το 1893, τον πρωθυπουργό Χ. Τρικούπη, να κηρύξει την πτώχευση της Ελλάδας. Το τοπίο φαινόταν ζοφερό, πολύ περισσότερο γιατί παραμόνευαν και τα προβλήματα του αλυτρωτισμού που επέμενε να διεκδικεί την εν-σωμάτωση των Ελλήνων, όσων δεν είχαν ακόμη απελευθερωθεί από τον οθωμανικό ζυγό. Τα ζητήματα αυτά συνέχισαν να διατρέχουν, με τη μια ή την άλλη μορφή, τη δημόσια ζωή και μετά το τέλος του 19ου αιώνα.

Η Ελλάδα είχε ανάγκη για τόνωση σε όλα τα επίπεδα και οι Ολυ-μπιακοί Αγώνες ήταν μια ευκαιρία για τη χώρα να συγκεντρώσει τις δυνάμεις της και να αρθεί στο ύψος μιας σύγχρονης χώρας που μπο-ρεί να ανταποκριθεί και σε δύσκολες προκλήσεις και να βάλει μάλιστα τη σφραγίδα της διεκδικώντας τη σχέση συνέχειας που είχε με το απαράμιλλο παρελθόν της αρχαίας Ελλάδας.

Μέσα από δημοσίευμα στο “Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος”7, ο αρθρογράφος Ι. Ε. Χρυσάφης αναφέρει μεταξύ άλλων:

“Αν όμως η Ελλάς, καλέση και πάλιν τους πιστούς της παλαιάς θρησκείας εις νέαν μυσταγωγίαν εις τον ιερόν χώρον της εμμορφιάς και της αλήθειας, και μάλιστα όχι δια πανη-γυρισμόν διεθνών Ολυμπιακών αγώνων, αλλά δι’ αναβίωσιν των κλασσικών αρχαίων Ολυμπιακών, με το αρχαίον λιτόν πρόγραμμα και την ιδίαν απλήν οργάνωσιν, δεν υπάρχει αμ-φιβολία ότι και πάλιν θα εκκινήση η παγκόσμιος πανστρατιά και μέσα από την λευκήν κόγχην του Παναθηναϊκού Σταδί-ου θ’ ανακράξη μ’ ένα στόμα ότι ο μέγας Παν δεν απέθανεν, αλλά ζη εις τους αιώνας, δια να ενθυμίζη ο μαγικός αυλός του εις τον κόσμον ολόκληρον, το αιώνιον τραγούδι των πα-λαιών ακαταλύτων Ελληνικών ιδανικών”.

Ο αγώνας παρουσιάζεται εδώ ως ένα στοιχείο συνυφασμένο με την προσωπικότητα των Ελλήνων. Και σε μια κορύφωση, ο αρθρογράφος διατυπώνει την ιδέα της ελληνικής πνευματικής κληρονομιάς που, ακατάλυτη στο πέρασμα των αιώνων, θα ξαναγεννηθεί για ολόκληρο τον κόσμο, μέσα από τους Ολυμπιακούς Αγώνες.


30

Δευτέρα 25 Μαρτίου 1896: η μεγάλη έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων, της αναβίωσης του πανάρχαιου θεσμού της αδελφοσύνης των λαών. Η διεθνοποίηση γίνεται πραγματικότητα, αναγεννιέται από τις ρίζες της. Με το μανδύα του αθλητισμού η ιδέα της ενότητας θρι-αμβεύει. Μακριά από πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα, οι Ευρω-παίοι στρέφονται στη γενέτειρα της ειρήνης, την Ελλάδα. Η Ολυμπι-άδα του 1896 γίνεται σύμβολο ελπίδας για τους Έλληνες. Νεοσύστατο ακόμη το ελληνικό κράτος, προσπαθεί να συμπορευτεί με τα προο-δευμένα έθνη. Οι Έλληνες που είχαν στερηθεί την ταυτότητά τους για εκατοντάδες χρόνια, αγωνιούσαν να ξανακερδίσουν την παλιά δόξα. Οι παρακλήσεις εισακούστηκαν. Το φιλελληνικό κλίμα της Ευρώπης από το χώρο των διανοούμενων επέδρασε θετικά στην κοινωνία. Η τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, την πόλη της Αθηνάς - Σοφίας, έγινε πραγματικότητα.

31


ΑΝΑΔΡΟΜΗ - ΣΧΟΛΙΑ

Σημειώσεις

1. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες - και η Πανελλήνιος Ιδέα», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Πειραιάς, 11/4/1896, φ. 4.205, σ. 2.

2. Ανωνύμου: «Η Κρήτη Ανάστατος», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 28/3/1896, φ. 109, σ. 1.

3. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», περ. «ΑΠΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΡΠΝΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ», Σύρος 1848, τ. 2, τχ. 16, σ. 231.

4. Ανωνύμου: «Εφημερίς του Κάτω Κόσμου - Μεταγειτνιώνος Τρίτης Ισταμένου Ολυμπιάδος», περ. «ΑΠΟΘΗΚΗ ΤΩΝ ΩΦΕΛΙΜΩΝ ΚΑΙ ΤΕΡΠΝΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ», Σύρος 1848, τ. 2, τχ. 15, σ. 199.

5. Ανωνύμου: «Οι εν Αθήναις Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896 και οι Έλληνες Ολυμπιονίκαι», ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΣΚΟΚΟΥ, 1897, τ. 12, σ. 33.

6. Ανωνύμου: «Οι Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 1/5/1895, φ. 66, σ. 2.

7. Ι. Ε. Χρυσάφης: «Οι Δεύτεροι Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες εν Αθήναις», «ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ», Αθήνα 1927, τ. 9, τχ. 6, σ. 25.


32

Αναλυτικό πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων, Αθήνα 1896

33


Η ΑΠΗΧΗΣΗΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ

ΣΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ


34

ΝΕΝΙΚΗΚΑΜΕΝ

“Η Ελλάς αφυπνίσθη και αποτελεί ήδη το αντίρροπον του παν-σλαβισμού επί της Βαλκανικής χερσονήσου”.

Στη φράση αυτή διατυπώνεται η πολιτική κατάσταση στα Βαλκά-νια της εποχής. Η επικράτηση των Σλάβων στη Βαλκανική χερσό-νησο, απειλούσε με εθνική αποδυνάμωση τους γειτονικούς λαούς. Η Ελλάδα ήταν η μόνη χώρα που, λόγω του ιστορικού της βάθους, θα μπορούσε να αντέξει την πίεση του πανσλαβισμού. Η διατήρηση της πολιτισμικής της ταυτότητας, της είχε εξασφαλίσει την εθνική της ύπαρξη. Ό,τι είχε απομείνει από τον αρχαίο πολιτισμό, υπενθύμιζε στους νεότερους Έλληνες την ιστορική καταγωγή τους. Σύμφωνα με μαρτυρία φιλέλληνα αρθρογράφου, “τα τεμένη της Ολυμπίας ερειπώ-θηκαν, οι στήλες που έμειναν μαρτυρούσαν τη λαμπρότητα του λαού που έζησε τον αιώνα του Περικλέους”1. Αυτά τα λόγια μαρτυρούσαν τον θαυμασμό για την αρχαία Ελλάδα, αλλά, ταυτόχρονα, και την πα-ρακμή της σύγχρονης εποχής. Οι ρομαντικοί Ευρωπαίοι ήθελαν μια Ελλάδα του πολιτισμού που να ξαναζήσει την πνευματική λάμψη της αρχαίας ιστορίας της.

35


Η οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων στη γενέτειρά τους, ήταν το σημαντικότερο γεγονός στα τέλη του 19ου αιώνα. Το ελληνικό κρά-τος, ελεύθερο για εβδομήντα χρόνια, εκαλείτο να αντεπεξέλθει σ’ ένα μεγάλο έργο. Η φιλελληνική άποψη ότι οι αρχαίοι πολιτισμένοι λαοί είναι πάρα πολύ ελαστικοί για να υποστούν ολική καταστροφή, δι-καιώθηκε. Για μία ακόμη φορά, η Ελλάδα, το σταυροδρόμι Δύσης και Ανατολής, θα αντιμετώπιζε τη σύγκριση μέσα από τη διάκριση στο αγώνισμα. Σε δημοσίευμα στην εφημερίδα “Ατλαντίς”2 στις 27 Απρι-λίου 1895, έγινε η ακόλουθη αναφορά του W. M. Sloane:

“Οι Έλληνες θέλουσι επιδείξει τοις ξένοις τα όσα από της ημέρας της ανεξαρτησίας αυτών επετέλεσαν και θέλουσι προσελκύσει τας συμπαθείας των εν τη Δύσει πεπολιτισμέ-νων εθνών υπέρ της μικράς Ελλάδος ήτις είναι το έρεισμα της Δύσεως προ της αφορήτου αυθαδείας και ανικανότητος της Ανατολής.”

Η πρώτη Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή


36

Οι διανοούμενοι της εποχής στην πλειονότητά τους στήριζαν κι αυτοί την Ελλάδα. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρ-κης και ανταποκριτής αμερικανικών εφημερίδων, Wealer Weeler, δημοσίευσε πολύστηλο άρθρο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, όπου πρόβαλλε τα ιστορικά μνημεία και την πατροπαράδοτη ελληνική φι-λοξενία.

Οι αρχαίες μνήμες επανήλθαν στη συνείδηση των πολιτισμένων λαών της Δύσης. Ένα ακόμη ωραίο άρθρο για τους Ολυμπιακούς Αγώνες είχε δημοσιεύσει η αγγλική εφημερίδα “Σημαία”, και αναδη-μοσίευσε στις 11 Φεβρουαρίου 1895 η εφημερίδα “Φιλιππούπολις”3. Το άρθρο ήταν αντιπροσωπευτικό των ιδεών και των προβληματισμών της εποχής στο θέμα των αναδρομών στην αρχαιότητα. Με παραστα-τικότητα περιέγραφε ότι:

“Αθλητική πανήγυρις, διακοπείσα επί πεντεκαίδεκα αι-ώνας, πρόκειται ν’ αναβιώση αύθις. Απεφασίσθη η τέλεσις Ολυμπιακών Αγώνων. Η αγγελία θα εξεγείρη το ενδιαφέρον όλων όσοι μετέσχον, έστω και άκρω τω δακτύλω, κλασσικής παιδεύσεως και αναμιμνήσκονται έστω και αμυδρώς της εποχής των σπουδών των.

Εις τους διελθόντας έτη τινά επί των βάθρων πολυδαπάνου αγγλικού γυμνασίου, η λέξις Ολυμπία ενθυμίζει ζωηροτάτας σχολικάς αναμνήσεις.

Μετά τας περιγραφάς των ομηρικών μαχών, αι αρματο-δρομίαι και αι πυγμαχίαι και οι λοιποί αθλητικοί αγώνες των Ελλήνων εφαίνοντο εις πολλούς νεαρούς πολίτας το ανθρω-πινότερον γνώρισμα του ενδόξου της αρχαιότητος λαού.

Δεν έπαιζε μεν cricket ή foot-ball, αλλ’ οπωσδήποτε εδεί-κνυεν ενδιαφέρον υπέρ των σωματικών ασκήσεων, τον δε Πίνδαρον, παρά την αξιόμεμπτον δυσχέρειαν των μέτρων του, συμπαθή καθιστά εις πολλούς η προφανής εξοικείωσίς του προς την παλαίστραν.

Πράγματι οι Έλληνες υπήρξαν ο αθλητικώτερος λαός των αρχαίων χρόνων, εξαιρουμένων μόνον κατά τον αιώνα τούτον των Άγγλων, των εν τη μητροπόλει και των εν ταις αποικίαις.

Ουδέποτε διέπρεψαν ως κυνηγοί, ως sportsmen κατά την

37


στενωτέρα της λέξεως έννοιαν, εκ της απόψεως δε ταύτης υπερηκόντισαν αυτούς οι Ρωμαίοι και έτι μάλλον οι Πέρσαι.

Ο Ασιάτης ήτο τοξότης δεξιώτατος και εισέδυεν εις την έρημον επί θήραν λεόντων αλλ’ ο Έλλην ήτο μετριώτατος περί τον χειρισμόν του τόξου.

Άλλως τε δε και η χώρα του ήτο πτωχή εις ευγενές θή-ραμα. Περιείχε λύκους και αλώπεκας, αλλά δεν εθεωρείτο ταπεινή η σύλληψις αυτών δια παγίδων, δικτύων και άλλων τοιούτων μηχανών.

Αφ’ ετέρου όμως, οι Έλληνες ήσαν αθληταί απαράμιλλοι. Η φιλολογία των βρίθει όσων ουδεμία άλλη παρομοιώσεων εκ του ιπποδρομίου και γυμνασίου, πας δε μαθητής σχολείου ηξεύρει τίνα σημασίαν εκέκτηντο ανά τετραετίαν αι επί της πεδιάδος της Ήλιδος εορταί.”

Όλοι όσοι είχαν γευτεί την αρχαία ελληνική παιδεία σπουδάζοντάς την στα πανεπιστήμια της Ευρώπης ή της Αμερικής ξανάβρισκαν την ελεύθερη ελληνική σκέψη μέσα από την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στη γενέτειρά τους. Η αρχαία Ολυμπία και το πνεύμα του Ολυμπισμού τους συγκινούσαν και τους παρακινούσαν να στηρίξουν το κίνημα της αναβίωσης των Αγώνων.

“Εις τον κλασσικόν χώρον, ον διαβρέχει ο Αλφειός, συ-νήρχετο λαμπρά ομήγυρις εκ πάσης χώρας και νήσου του ελ-ληνικού κόσμου, όπως ίδη τους αγώνας, ων συμμετείχεν ό,τι άριστον περιείχεν η Ελλάς εις άνδρας και ίππους. Πρέπει να συναναμίξωμεν πάσας τας αθλητικάς ημών πανηγύρεις, όπως συλλάβωμεν αμυδράν ιδέαν του κράματος του αθλη-τικού, κοινωνικού, τοπικού και πατριωτικού ενδιαφέροντος, ου ενεφορείτο η πολυάριθμος ομήγυρις, η σκηνούσα επί μία εβδομάδα περί τα τείχη της Ολυμπίας. Αγνοούμεν κατά πό-σον οι νέοι Ολυμπιακοί αγώνες θα είναι απομίμησις των πα-λαιών.”4

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην αρχαία Ελλάδα απαγορευόταν στις γυναίκες όχι μόνον να λάβουν μέρος στα αγωνίσματα, αλλά και να


38

παρακολουθούν τους αγώνες. Στην αναβίωση όμως των Ολυμπια-κών, σίγουρα οι γυναίκες θα ήταν στα θεωρεία και οι διεκδικήσεις των δικαιωμάτων του γυναικείου φύλου θα έδειχναν τα πρώτα απο-τελέσματά τους. Βρετανός αρθρογράφος ευχόταν να παρακινηθούν οι ομοεθνείς του, υπέρ της διοργάνωσης μιας μεγάλης αθλητικής εορ-τής των αγγλόφωνων γενναίων. Θαύμαζε τους αρχαίους Έλληνες και αναγνώριζε την υπεροχή τους σε θέματα αισθητικής, καθώς είχαν αναπτύξει την έννοια της συμμετρίας μεταξύ του ωραίου και του κα-λού, σε αντίθεση με την κρατούσα αντίληψη που συνέδεε το κάλλος με την πολυτέλεια.

Η επιλογή της Ελλάδας ως χώρου τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώ-νων ήταν βαρυσήμαντη. Οι Αγώνες αποτελούσαν τη γέφυρα που ένωνε τη χώρα με το δοξασμένο της παρελθόν. Σηματοδοτούσαν ταυ-τόχρονα και ανέλπιστα την επανένταξη της χώρας ανάμεσα στα πο-λιτισμένα κράτη. Αυτό σήμαινε ότι η Ελλάδα θα είχε τις αντίστοιχες παροχές και στηρίξεις εκ μέρους τους, για την πλήρη ανάκαμψή της σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Όμως, τη στιγμή εκείνη, λίγοι εί-χαν συνειδητοποιήσει τη σπουδαιότητα που θα είχε η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων καθώς και τις θετικές επιπτώσεις της για τη χώρα.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα τελούντο στην Αθήνα, πρωτεύουσα της Ελλάδας. Ο πληθυσμός της πρωτεύουσας μαζί με τον Πειραιά έφτανε τις εκατόν ογδόντα χιλιάδες κατοίκους. Η εμφάνιση της πόλης των Αθηνών ήταν φτωχική, με μία λάμπουσα Ακρόπολη ανάμεσα στα μι-κρά σπίτια που κύκλωναν το λόφο, αμαξιτούς δρόμους και μοναδική κτιριακή υποδομή για εκθέσεις, το χώρο του Ζαππείου, δωρεά των αδελφών Ευάγγελου και Κωνσταντίνου Ζάππα, καθώς και τα κτί-ρια που είχαν κτιστεί επί Βαυαρών. Χωρίς ηλεκτροδότηση, με έντονο πρόβλημα καθαριότητας, χωρίς ξενοδοχεία, η Αθήνα θα αναλάμβανε να αναστρέψει την αρνητική εμφάνισή της, για να φιλοξενήσει τους Αγώνες.

Στις 25 Απριλίου 1895, στην εφημερίδα “Φιλιππούπολις” αναδη-μοσιεύτηκαν άρθρα από διάφορες εφημερίδες του εξωτερικού. Στην εφημερίδα “Όμόνοια” της Αλεξάνδρειας, αναδημοσιεύτηκε άρθρο, που ανέφερε ότι ο Τ. Φιλήμων, γενικός γραμματέας της οργανωτικής επιτροπής, είχε αναπτύξει δημόσιες σχέσεις με τον Χεδίβη, επισκε-

39



40

41


πτόμενος τον Ηγεμόνα της Αιγύπτου και αναγνωρίζοντας με ευγνω-μοσύνη την προστασία που παρείχε η αιγυπτιακή δυναστεία στους πολυάριθμους Έλληνες, όχι μόνο ο ίδιος αλλά και οι προκάτοχοί του. Θα ήταν δε κοινή επιθυμία των Ελλήνων αν ο Χεδίβης επισκεπτόταν την εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων την Ελλάδα.

Ο Τ. Φιλήμων είχε μεταβεί στην Αλεξάνδρεια με σκοπό να συνα-ντήσει τον Γεώργιο Αβέρωφ και να ζητήσει την αρωγή του, ώστε να αντιμετωπισθούν τα έξοδα των Αγώνων. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ, ότι ο Γ.Αβέρωφ έδωσε διπλάσιο ποσό από αυτό που του ζητήθηκε -585.000 δραχμές- και μάλιστα, ξεπέρασε σε προσφορά το σύνολο της δαπάνης του Υπουργείου Εξωτερικών. Το άρθρο συμπλήρωνε ότι:

“ Όπως εν μονομαχία αι ευγενείς ψυχαί ρίπτουσι μετ’ αυ-τήν τα πάντα εις λήθην και τείνουσιν εγκαρδίως φιλίαν την χείραν, ούτω και ημείς ερρίψαμε εις λήθην τα κατά του αγώ-να, καθόν επαλαίσαμεν ως γίγαντες και διατηρούμεν μόνο ακμαίαν την ευγνωμοσύνην προς την αιγυπτιακήν δυναστείαν δια τα υπέρ ημών μετέπειτα αισθήματά της.”5

Ο Δ. Βικέλας σε ομιλία του στο Παρίσι, το 1895, στο σύνδεσμο Ελ-λήνων σπουδαστών, αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στα θετικά αποτε-λέσματα των αγώνων. Επικεντρώθηκε στην ελληνική νεολαία, στην ενίσχυση της εθνικής ιδέας, των νέων στόχων, της εμψύχωσης για τη γυμναστική καλλιέργεια. Ακόμη, γνωρίζοντας τα έντονα οικονομικά προβλήματα της χώρας, μίλησε για τους ανεκμετάλλευτους αρχαιο-λογικούς θησαυρούς της Ελλάδας, που θα συντελούσαν στη λύση των οικονομικών προβλημάτων της. Επίσης, επεσήμανε θέματα, όπως τον τρόπο επικοινωνίας με την Ευρώπη, μέσω σιδηροδρομικού δικτύου. Τόνισε δε, ότι δεν απέβλεπε τόσο στα οικονομικά οφέλη των περιη-γητών, όσο στην ηθική ωφέλεια από την επαφή των Ελλήνων με τους άλλους λαούς. Τα αγαθά που θα προέκυπταν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες, θα άρχιζαν να αποδίδουν ταυτόχρονα με το άγγελμά τους. Ως προς την εσωτερική δε πολιτική, θα είχαν θετική απήχηση για το διά-δοχο, λόγω της προβολής που του εξασφάλιζαν. Κατέληγε μάλιστα με την ευχή, να μη μετανοιώσει κανείς για την απόφαση να αναβιώσουν


42

οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Ελλάδα. Η ομιλία του Δ. Βικέλα δημοσι-εύθηκε στην “Εικονογραφημένη Εστία” του 1895.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε ο επίλογος της ομιλίας, ο οποίος αναδημοσιεύτηκε στις 13 Μαΐου 1895 στην εφημερίδα “Φιλιππούπο-λις”6:

“Κύριοι, εν εκ των κυριωτέρων αγαθών τα οποία προσδο-κώ εκ του εις Αθήνας πανηγυρισμού των πρώτων διεθνών Ολυμπιακών αγώνων είναι τούτο: ‘ότι η νεολαία μας, αμιλ-λωμένη προς την νεολαίαν του λοιπού κόσμου, τους αντιπρο-σώπους της οποίας θα ίδη συνερχομένους εις την Ελλάδα, θα φιλοτιμηθή όπως γίνη επί μάλλον και μάλλον αξία στε-φάνων κατά τας επομένας Ολυμπιάδας..”

Από την πλευρά της εθνικής ολοκλήρωσης, στα τέλη του 19ου αι-ώνα, πολλά από τα εδάφη που αποτέλεσαν αργότερα την ελληνική επικράτεια ήταν σε τουρκική κατοχή. Η προσπάθεια που κατέβαλε ο πρωθυπουργός Χ. Τρικούπης να οδηγήσει την ελεύθερη Ελλάδα σε ανάπτυξη κάνοντας μεγάλα και σύγχρονα έργα, όπως η κατασκευή σιδηροδρομικού και οδικού δικτύου, η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου και διάφορα άλλα εμπνευσμένα έργα που προορίζονταν να αναβαθμίσουν την Ελλάδα και να την κατατάξουν μεταξύ άλλων προοδευμένων κρατών του δυτικού κόσμου δεν τελεσφόρησαν, αφού οδήγησαν τη χώρα σε υπέρογκο εξωτερικό δανεισμό που δημιούρ-γησε κρίση στην ελληνική οικονομία και τελικά πτώχευση. Το κό-στος αυτής της εθνικής προσπάθειας ήταν πρώτιστα πολιτικό. Μέσα σε αυτό το κλίμα ο Χ. Τρικούπης, με τον ευρωπαϊκό τρόπο σκέψης και την υπευθυνότητα που τον διέκριναν, θεώρησε άκαιρη την ανά-ληψη των Αγώνων από την Ελλάδα. Για τον Τρικούπη και μια μερίδα Ελλήνων, έπρεπε να εξασφαλισθούν πρώτα οι προϋποθέσεις για την υλοποίησή τους και μετά η υποχρέωση πραγματοποίησής τους. Αυτή βέβαια ήταν και η περισσότερο αντικειμενική άποψη. Ο Τρικούπης, έχοντας κηρύξει τη χώρα σε πτώχευση, κατέφυγε αυτοεξόριστος στη Γαλλία, όπου άφησε και την τελευταία του πνοή, στις 30 Μαρτίου 1896. Ωστόσο, μολονότι τα μεγάλα δημόσια έργα που πραγματοποίη-σε, οραματιζόμενος τη νέα Ελλάδα, αποτέλεσαν στήριγμα και υποδομή για την πραγματοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων, αυτός ο μεγάλος

43



44

45


Έλληνας έλειπε από τη μεγάλη χαρά των Ελλήνων όταν τελέστηκαν οι Αγώνες.

Όμως συχνά, οι εξελίξεις διαμορφώνουν και αλλάζουν τις κατα-στάσεις. Σε όλες τις περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί ένας ορατός ή αόρατος κίνδυνος, με αποτέλεσμα το ενδεχόμενο αποτυχίας να απο-τελέσει μία σημαντική παράμετρο. Αλλά και η αναποφασιστικότητα, όταν πρόκειται για ευκαιρίες που δύσκολα επαναλαμβάνονται, μπο-ρεί να αποτελέσει εμπόδιο καθοριστικό στην εξέλιξη. Ευτυχώς, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, την απόφαση τέλεσής τους στην περί-πτωση των Ολυμπιακών αγώνων, ενίσχυσε ο ενθουσιασμός Φιλελ-λήνων και Ελλήνων. Η θερμή τους παρέμβαση και οι πρωτοβουλί-ες τους δικαίωσαν με τα επιτυχημένα αποτελέσματα της διεξαγωγής των Αγώνων, που έγιναν σημείο ιστορικής αναφοράς και ένα από τα ερείσματα διεκδίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων για την Ελλά-δα του 2004, αλλά και για τη μελλοντική προοπτική μόνιμης τέλε-σης των Ολυμπιακών Αγώνων στην γενέτειρά τους. Η ανακοίνωση της πραγματοποίησής τους στην Αθήνα του 1896, ενδυνάμωσε και αναζωογόνησε τα φιλελληνικά αισθήματα και των ευρωπαϊκών λαών. Ανάλογα δημοσιεύματα παρουσιάστηκαν στον διεθνή τύπο, όπως στο περιοδικό “Batchelor of Arts” καθώς και στις εφημερίδες “Expres”, “Post”, “Times”, “Chronicle” του Σικάγου, “Κήρυξ” της Βοστώνης7, όπου η φιλελληνική απήχηση για τους Αγώνες ήταν πλέον έκδηλη. Η αφύπνιση των λαών για την Ελλάδα ήταν το πρώτο μεγάλο αποτέλε-σμα των Αγώνων.

Ενδεικτικά του θετικού κλίματος που επικρατούσε, αναφέρουμε αποσπάσματα άρθρου στα “Ημερήσια Νέα του Λονδίνου”8, όπου το-νιζόταν η ενίσχυση της “Πανελλήνιας Ιδέας” μέσα από την αναβίωση της “Ολυμπιάδας”. Σ’ ένα θερμό πατριωτικό κλίμα:

“ Ό αλύτρωτος ελληνικός πληθυσμός συνέρρεε στην Αθή-να, βρίσκοντας τη φυλή, την ταυτότητα, τη συνέχεια του...”

Το άρθρο στη συνέχεια αναδείκνυε φλέγοντα θέματα του ελληνι-σμού, όπως ο αλυτρωτισμός, τα οποία άρχιζαν να αναβιώνουν και να ζητούν λύση, που αφορούσε μεγάλο αριθμό αλύτρωτων Ελλήνων:


46

“Υπάρχει ακόμη μεγάλη μερίς αλυτρώτου ελληνικού πλη-θυσμού υπό τον ζυγό των Τούρκων... Ζήτημα Θεσσαλίας, προ παντός άλλου. Ζήτημα Κρήτης...”

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896, προκαλούσαν την αφύπνιση της ιστορικής μνήμης των ευρωπαϊκών λαών, και την προοπτική συμπα-ράστασης στην Ελλάδα από την Ευρώπη, στην προσπάθεια επίλυσης των μεγάλων προβλημάτων που αντιμετώπιζε η χώρα, σε οικονομι-κό και εδαφικό επίπεδο. Σ’αυτό το κλίμα, οι απανταχού ευρισκόμενοι Έλληνες άρχισαν να αισιοδοξούν και να δραστηριοποιούνται για την επιτυχή έκβαση των Αγώνων. Οι Έλληνες μετανάστες, που είχαν φύ-γει σπρωγμένοι, άλλοι από τη φτώχεια της πατρίδας τους και άλλοι από την τουρκική κυριαρχία, με ενθουσιασμό δέχτηκαν την είδηση των Ολυμπιακών Αγώνων. Θεωρούσαν ότι η πατρίδα τους αναβίωνε το ένδοξο παρελθόν της κι ότι οι ίδιοι αποκτούσαν νέα υπόσταση στο περιβάλλον που ζούσαν.

Στις 5 Οκτωβρίου 1895, στην εφημερίδα “Ατλαντίς”9 δημοσιεύτηκε το άρθρο “Οι Ολυμπιακοί Αγώνες” του υφηγητή της Ιστορίας Δ. Κα-λαποθάκη, σε αναδημοσίευση από το περιοδικό “Harper’s Weekly”. Στην αρχή του άρθρου, ο δημοσιογράφος της “Ατλαντίδος” κάνει μια πολύ θετική εισαγωγή και αναφέρει για τον Δ. Καλαποθάκη ότι:

“Ποιείται μνείαν περί του τρόπου της ανασυστάσεως των Αγώνων δια των προσπαθειών του αρίστου φιλολόγου κ. Δ. Βικέλα και της γενναίας δωρεάς του κ. Αβέρωφ, ως και του εν Αθήναις πρεσβευτού της Αμερικανικής Συμπολιτείας κ. Alexander, ούτινος η συνδρομή έφθασεν εις τας χείρας της επί των Αγώνων επιτροπής πρώτη. Είναι τω όντι συγκινητικόν το τοιούτον όταν τις λάβει υπ’ όψιν ότι αμερικανός φιλέλλην έσπευσε πρώτος, προλαμβάνων πάντα “Ελληνα και ξένον, να προσφέρη τον οβολόν του υπέρ των αγώνων, είτα περιγράφει τα εν τη πρωτευούση της Ελλάδος δια της γενναιοδωρίας των διαφόρων ομογενών, ιδρυθέντα εκπαιδευτικά και φιλανθρω-πικά καταστήματα.”

47



48

49


Συνεχίζει δε, συνδέοντας τον χαρακτήρα των νέων Ελλήνων με το πνεύμα της αρχαιότητας, μέσα από τη διατήρηση της γλώσσας και του ήθους της αρχαίας Ελλάδας, αλλά και συνολικά, του αρχαίου πολιτι-σμού:

“Αλλά πρέπει ενταύθα να προσθέσωμεν ότι ο νεώτερος Έλλην συχνάκις ενθυμείται ότι οφείλει να διαφυλάττη την γλώσσαν και τα ήθη των μεγάλων προγόνων του, ενώ ολο-σχερώς ποθεί μετ’ αληθούς εκτιμήσεως το πνεύμα του αρχαί-ου πολιτισμού. Φρονεί ακριβώς ότι είναι προτιμώτερον αν αναπτύξη μίαν γλώσσαν και ένα πολιτισμόν όσον το δυνατόν εκ της αρχαιότητος. Εν άλλαις λέξεσιν ο Έλλην μόνος ανα-γνωρίζει ότι είναι δίκαιον να ωφελήση εαυτόν δια του ανε-ξαντλήτου ταμείου των αρχαίων εξ ου ο κόσμος δι’ αρκετούς αιώνας έλαβε τας μεγαλυτέρας ευεργεσίας.”

Περιγράφοντας το χαρακτήρα και την ικανότητα των νεοτέρων Ελλήνων υπενθύμιζε στους Αμερικανούς, όπως αναφέρει ο δημοσι-ογράφος, οι οποίοι επρόκειτο να επισκεφθούν την Ελλάδα για τους Αγώνες, ότι από το στόμα του ελληνικού λαού θα ακούσουν πολλές ομηρικές λέξεις και ότι θα συναντήσουν πολλά αρχαία μνημεία και νεώτερα μεγαλοπρεπή κτίρια, έθιγε δε το ανατολικόν ζήτημα, εκφρά-ζοντας τα συναισθήματά του, με λέξεις που εξέφραζαν πόνο ψυχής. Παραθέτοντας ιστορικά και οικονομικά στοιχεία, έκανε χρονικές ζεύ-ξεις ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, δημιουργώντας συγκρίσεις και προβληματισμούς:

“Οι κάτοικοι του ελληνικού βασιλείου ανέρχονται σήμε-ρον εις 2.500.000 ενώ κατά το 1830 ανήρχοντο μόνον εις 800 χιλιάδας αλλ’ υπό τον Τουρκικόν ζυγόν έτι στενάζουσιν 6 εκατομμύρια Έλληνες. Τα προβλήματα των Ελλήνων ήταν πολλά. Δεν μπορούσαν να επικεντρωθούν στην αντιμετώπιση - διεκδίκηση ενός στόχου. Τα μέτωπα ήταν πολυπληθή.

Ο ελληνισμός έχει να ανακόψη τον δρόμον άλλων επικιν-δυνωδεστέρων εχθρών, ήτοι των Σλαύων. Η Κύπρος ευρίσκε-


50

ται εις χείρας αδυσωπήτων κυρίων. Η Κρήτη στενάζει και αυτή έτι υπό την δουλείαν. Οι εν Τουρκία Έλληνες καταδιώ-κονται δια παντός μέσου, η εθνικότης των Ελλήνων εξυβρί-ζεται, τα εν αυτή Ελληνικά Ταχυδρομεία κατηργήθησαν, η χρήσις της ελληνικής γλώσσης απηγορεύθηκε καθ’ όλην την Τουρκίαν. Κατά τον αυτόν χρόνον η ελευθέρα Ελλάς ευρέθη εις κατάστασιν πτωχεύσεως, ας αποδοθώσι λοιπόν ευχαρι-στίαι εις την ανικανότητα των κυβερνητών της! Το ελληνικόν έθνος ευρίσκεται πράγματι εις λίαν δυσχερή θέσιν κατά την παρούσαν εποχήν. Αλλά το φάσμα της πτωχεύσεως κατέστη-σε τους πολιτικούς της Ελλάδος ηθικωτέρους και ήδη παντα-χόθεν ακούεται μία φωνή μεταρρυθμίσεως και αναδιοργανώ-σεως των του κράτους. Η ευκαιρία των Ολυμπιακών αγώνων θα αποδείξη εις τους αντιπροσώπους της Ευρώπης και της Αμερικής, ότι οι Έλληνες μετά τοσαύτας σκληράς δοκιμα-σίας τριάκοντα όλων αιώνων, δεν απέβησαν έτι επιλήσμονες των προς την πατρίδα και την κοινωνίαν καθηκόντων των. Οι Έλληνες του εσωτερικού της Μικράς Ασίας αδυνατούσιν έτι να ομιλήσωσι την ελληνικήν γλώσσαν, αλλά δεν δύνανται να κρατήσωσι τα δάκρυά των όταν ακούωσι το όνομα του βασι-λέως Γεωργίου, των Αθηνών και των ελληνικών θωρηκτών.

Ο Πελοποννήσιος δυσκόλως θα εννοήση ίσως τον Έλληνα της Τραπεζούντος ή της Καισαρείας, αλλά θα τον εναγκαλι-σθή αμέσως ως αδελφόν.”

Ο αρθρογράφος κατέληγε με ευχή που εκπροσωπούσε τις προσδο-κίες του ελληνικού λαού για ανάκτηση των αλύτρωτων εδαφών και κινητοποίηση του δυναμισμού του ελληνικού κράτους που θα οδη-γούσε στην εθνική του ολοκλήρωση:

“Είναι καιρός πλέον να συνενωθώμεν ως εν σώμα, ου μόνον προς απόκρουσιν των επαπειλούντων ημάς κινδύνων, αλλά και προς επέκτασιν των ορίων της φιλτάτης Ελλάδος. Είθε οι κατά το προσεχές έτος τελεσθησόμενοι Ολυμπιακοί Αγώνες να αποβώσι το κύκνειον άσμα της αδράνειας του Ελ-ληνισμού.”

51



52

Συγκινητική ήταν η στάση όλων των Ελλήνων που ζούσαν εκτός Ελλάδος και ιδίως των Ελλήνων της Αμερικής, οι οποίοι κατέβαλ-λαν κάθε δυνατή προσπάθεια προβολής της Ελλάδας. Σημαντικό ρόλο σε αυτόν τον αγώνα, έπαιξε η ελληνόφωνη εφημερίδα “Ατλαντίς” η οποία στήριξε την Ολυμπιακή Ιδέα και αντέκρουσε τον αντιμαχόμε-νο τύπο. Η Ελλάδα θα αποδείκνυε ότι παρέμενε αμετάβλητη από τις εθνικές ταλαιπωρίες και ότι είχε θερμή πολιτιστική συνείδηση.

Όμως, τον ενθουσιασμό και την αγάπη των μεταναστών για την Ελ-λάδα, διαδέχτηκε μεγάλη απογοήτευση. Η Ελλάδα, έχοντας αδύναμη διπλωματική εκπροσώπηση στο εξωτερικό, αντί να τροφοδοτήσει το δημιουργικό αυτόν ενθουσιασμό των ομοεθνών της, παρουσίασε συ-γκυριακά μια παγερή εικόνα. Συγκεκριμένα, ο Έλληνας πρόξενος της Αμερικής, όπως ανέφερε η εφημερίδα “Ατλαντίς”, επέδειξε αδιάφορη συμπεριφορά, πράγμα που αποδυνάμωνε την υποστήριξη της ελληνι-κής υπόθεσης. Επομένως, η Ελλάδα μέσω του επισήμου εκπροσώπου της στην Αμερική, δεν μπορούσε να προσελκύσει προσωπικότητες, οι οποίες να πλαισίωναν τις προετοιμασίες των Ολυμπιακών Αγώνων, και να συνέβαλλαν σε όλα τα επίπεδα στην αναβάθμιση της χώρας. Παρόλες όμως τις αντίξοες συνθήκες, οι Έλληνες της Αμερικής δεν πτοήθηκαν και συνέχισαν να καλλιεργούν φιλελληνικό κλίμα στους Αμερικανούς. Ο Ελληνισμός της Αμερικής αποτελούσε πλέον τον κα-λύτερο πρεσβευτή της Ελλάδας. Διάφορα άρθρα, με ευμενή σχόλια για την Ελλάδα και τους Αγώνες αναδημοσιεύθηκαν σε πολλές εφημερί-δες. Στις Συρακούσες εκδιδόμενες εφημερίδες, όπως ο “Ταχυδρόμος”, η “Σημαία”, ο εν Martinsbourg της δυτικής Βιργινίας “Κήρυξ” και άλλες, δημοσίευαν το πρόγραμμα των Αγώνων εκφράζοντας την ευχή να έλθουν τελικά οι Αμερικανοί στην Αθήνα.

Στις 7 Μαρτίου 1896, η εφημερίδα “Ατλαντίς”10 ανέφερε:

“Είναι λυπηρόν κατόπιν του ζωηρού ενδιαφέροντος όπερ έδειξαν οι Αμερικανοί και όπερ γίνεται δήλον εκ των εξακο-λουθητικών δημοσιεύσεων εν απάσαις αμερικανικαίς εφη-μερίσι, ότι ουδεμία ενέργεια κατεβλήθη υπό των εν Αμερική προξένων της Ελλάδας, εις ους έδοξε τη επιτροπή να ανaθέ-ση το έργον, μολονότι, εγνώριζε το ποιόν των κλεινών μας αντιπροσώπων.”

53


Σε αναδημοσίευση άρθρου της ίδιας εφημερίδας, στην αθηναϊκή εφημερίδα “Επιθεώρησις”11, αναφερόταν η απειρία και η ακαταλλη-λότητα των προσώπων που αποτελούσαν την επιτροπή των Αγώνων, κι αυτό είχε ως αποτέλεσμα την απογοήτευση των Αμερικανών παρό-λο τον ενθουσιασμό τους. Όμως, αν και η άποψη της εφημερίδας για τους Αγώνες ήταν αρνητική, οι Έλληνες της Αμερικής κατόρθωσαν να μεταδώσουν τη δική τους ορμή και ενθουσιασμό στους Αμερικανούς, έχοντας ως τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία θετικού κλίματος. Αμέ-σως, προέβησαν στο σχηματισμό επιτροπής, προσπάθησαν να στηρι-χθούν σε αξιωματούχους της Αμερικής, και τελικά πέτυχαν να έχουν τη συμπαράσταση ακόμη και του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Grover Cleveland ο οποίος έγινε ο πρόεδρος αυτής της επιτροπής.

Στις 7 Μαρτίου 1896, η εφημερίδα “Ατλαντίς”12 είχε λάβει εγκύ-κλιο από την επιτροπή των Αγώνων, εγκύκλιο που εστάλη σε όλους τους Έλληνες δημοσιογράφους. Η διεύθυνση της εφημερίδας απά-ντησε αυθημερόν:

“Υπισχνουμένη ότι ασμένως ήθελε πράξει παν ό,τι ηδύ-νατο υπέρ των αγώνων, αναφέρουσα δε την ολιγωρίαν και αδράνειαν του ενταύθα προξένου.”

Η εφημερίδα “Ατλαντίς”13, εν όψει του περιορισμένου χρόνου προ-ετοιμασίας, ανέλαβε την πρωτοβουλία για τη σύσταση επιτροπής των Αγώνων:

“Συσκεφθέντες μετά του κ. W.M. Sloane, του εριτίμου τούτου φιλέλληνος καθηγητού και διαπρεπούς συγγραφέως απεφασίσθη να προβώμεν εις την σύστασιν μεγάλης επιτρο-πής υπό την προεδρίαν αυτού του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών.”

Ο πρόεδρος απάντησε στην επιστολή του W.M. Sloane αμέσως και λίαν ευμενώς:


54

“Executive Mansion Washington, 14 May 1895My Dear Sir,My secretary has handed me your letter of recent date

requesting the use of my name as patron in connection with the International sports to be held next spring at Athens and known as the Olympic games, and it gives me great pleasure to comply with your request.

Very truly yours, GROVER CLEVELAND”

Χωρίς καθυστέρηση, η εφημερίδα “Ατλαντίς” ενημέρωσε το διάδο-χο Κωνσταντίνο με την ακόλουθη επιστολή:

“Προς την Α.Β.Υ. τον Διάδοχον.

Εις Αθήνας.Έχομεν την τιμήν να πληροφορήσωμεν την Α.Β.Υ. ότι

εσχηματίσαμεν Αμερικανικήν Επιτροπείαν δια τους Αγώνας και ότι ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Cleveland ευ-ηρεστήθη να αποδεχθή την επίτιμον προεδρίαν.

ΣΟΛΩΝ Ι. ΒΛΑΣΤΟΣ”

Με μεγάλο ενθουσιασμό η ίδια εφημερίδα ανέφερε τα σημαντικό-τερα ονόματα ανθρώπων της πολιτικής και του πολιτισμού καθώς και πανεπιστημιακών κύκλων, οι οποίοι εκδήλωσαν τα φιλελληνικά τους αισθήματα:

“Παραθέτοντες τα ονόματα των μελών της μεγάλης επι-τροπής ην ηδυνήθημεν να ιδρύσωμεν, δικαίως εκαυχώμεθα επί τη συστάσει αυτή, διότι ουδέποτε άλλοτε συνέστη εν Αμε-ρική επιτροπεία περιλαμβάνουσα διασημότατα ονόματα των εν ταις Ηνωμέναις Πολιτείαις επιφανών Αμερικανών. Είναι δε ούτοι ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών κ. Cleveland, ο πρύτανις του πανεπιστημίου Harvard κ. Elliot, ο του Yale κ. Duait, ο του Pensylvania κ. Hamsin, o του Columbia

55


κ. Low, ο του Princetton κ. Patton, ο του John Hopkins κ. Guimann, ο επί της δημοσίας εκπαιδεύσεως υπουργός κ. Harris, ο επί των ταχυδρομείων υπουργός και εισηγη-τής του φερωνύμου δασμολογίου κ. Wilson, ο συντάκτης του προκρίτου περιοδικού “Η επιθεώρησις των επιθεωρήσεων” κ. Αλβέρτος Show, ο διάσημος νομομαθής και διαπρεπέστα-τος των εν ταις Ηνωμέναις Πολιτείας δικηγόρων κ. Ιωσήφ Choate, και ο πρόεδρος της μεγάλης Ασφαλιστικής εταιρί-ας του κόσμου Equitabte Life κ. Alexander. Συνέστη ωσαύ-τως εκτελεστική επιτροπή συγκειμένη υπό του προέδρου του Αθλητικού Συλλόγου της Νέας Υόρκης κ. Whitely, του εριτί-μου καθηγητού κ. Sloane και του Σόλωνος Ι. Βλαστού. Εάν η κεντρική επιτροπεία δυσπιστή έτι, θέλομεν δημοσιεύσει τας άκρατον φιλελληνισμόν αποπνεούσας επιστολάς των υπουρ-γών των Ηνωμένων Πολιτειών και των εριτίμων πρυτάνεων των σπουδαιότερων εν Αμερική πανεπιστημίων.”14

Στην εφημερίδα “Ατλαντίς”15, στις 27 Απριλίου 1895, αναφέρεται επίσης ότι ο καθηγητής της Ιστορίας του πανεπιστημίου Princeton, William M. Sloane, μέλος της διεθνούς επί των Ολυμπιακών Αγώνων επιτροπής, δημοσίευσε στην εφημερίδα “Κόσμος” ιστορική πραγμα-τεία για τους Αγώνες, η οποία προκάλεσε αίσθηση στην Αμερική και ενέπνευσε μεγάλο ενθουσιασμό. Πρόταση του W. M. Sloane ήταν ο σχηματισμός επιτροπής, μεταξύ των Αμερικανών, για τους Ολυμπι-ακούς Αγώνες. Το άρθρο του William M. Sloane αναδημοσιεύθηκε σε πολλές εφημερίδες. Επίσης και η εφημερίδα “Mail Express” της Νέας Υόρκης σχολίαζε σε κύριο άρθρο της, με ευνοϊκή διάθεση την Ελλάδα και τους Αγώνες. Ο γραμματέας της επιτροπής των Ολυμπια-κών Αγώνων Τιμολέων Φιλήμων στις 14 Μαρτίου 1896 έστειλε θερμή απάντηση, όπου συνέχαιρε την επιτροπή.

Παραθέτουμε την απάντηση, όπου παρουσιάζεται η θετικότατη στάση του προέδρου των ΗΠΑ απέναντι στην ελληνική πρωτοβουλία, η αμέριστη οικονομική υποστήριξή της και η αναγνώριση της ύψιστης σημασίας που αυτή είχε για το ελληνικό έθνος.


56

“Η ευμένεια, μεθ’ ης ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολι-τειών της Αμερικής εδέχθη την επίτιμον προεδρίαν του Αμε-ρικανικού Κομιτάτου, και η εν τω Κομιτάτω τούτω παρουσία επιφανών αμερικανών, ων τίνων τα ονόματα αναγράφετε εν τη υμετέρα επιστολή, εισίν εγγύησις επαρκής, ότι το έργον ελήφθη υπό σπουδαίαν έποψιν και ότι τα αποτελέσματα των ενεργειών αυτού έσονται μεγάλα και κολοσσαία, ως μεγάλη και κολοσσαία είναι και η χώρα ην αντιπροσωπεύει.

Αι εκ της Αμερικής εισφοραί, αίτινες προσδοκώνται γεν-ναίαι και άρισται, θέλουσι συντελέσει εις την λαμπροτέραν τέλεσιν της αναβιούσης μεγάλης πανελληνίου εορτής, η δε μετάβασις εις την κλασικήν γην των πεπληρωμένων ζωής τέ-κνων της μεγάλης Δημοκρατίας θέλει στενοτέρους συσφίξει δεσμούς, τους συνδέοντας απ’ αιώνος τας δύο αδελφάς χώ-ρας.

Επί τη επιτεύξει δε αποτελεσμάτων τοιούτων θέλετε δι-καιούσθαι να καυχάσθε, διότι αληθή διακεκριμένην εις το έθνος προσφέρετε υπηρεσίαν, εργαζόμενος υπέρ σκοπού, αναντιρρήτως υψίστης εθνικής εννοίας. Αι τοιαύται δ’ υπη-ρεσίαι εκτιμηθήσονται δεόντως και παρά τω Έθνει και παρά τη Κυβερνήσει.”16

Αν και όλα έδειχναν ότι εξελίσσονταν ομαλά, προέκυψε μεγάλη παρεξήγηση μεταξύ του Φιλήμονα και της επιτροπής. Ο Τ. Φιλήμων είχε παρακάμψει την επιτροπή με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι υπήρχε δυσπιστία μεταξύ αυτού και της επιτροπής με αποτέλεσμα να επέλθει ρήξη. Ως αποτέλεσμα, η εφημερίδα “Ατλα-ντίς”17 δήλωσε ότι αποσυρόταν από το έργο που είχε αναλάβει και, το χειρότερο, ότι κανένας αμερικανικός σύλλογος αλλά ούτε και πανε-πιστήμιο θα συμμετείχαν στους Αγώνες. Σε δημοσίευμά της διατυπώ-θηκαν τα ακόλουθα ερωτήματα:

“Ποίοι οι λόγοι δι’ ους κατόπιν τοιαύτης επιστολής ο κ. Φιλήμων προέβη εις την αποστολήν των προσκλήσεων απ’ ευθείας, προς το παρόν περιττόν να αναφέρωμεν, ότι όμως

57



58

59


εδυσπίστο αρχήθεν γίνεται δήλον και εκ της επιστολής αυ-τού ζητούσης εν τέλει “αυθεντικωτέρας πληροφορίας” όπως και εν Αθήναις γίνη “επίσης αυθεντική ανακοίνωσις”. Ευ-χαρίστως θα εδίδαμεν τω κ. γραμματεί τας αυθεντικωτέρας πληροφορίας εάν εν τω μεταξύ δεν εξεφράζετο εν Αθήναις ασύγγνωστος δυσπιστία προς τα υφ’ ημών δημοσιευθέντα, και τη Α.Β. Υ. τω διαδόχω τηλεγραφικώς ανακοινωθέντα, δυσπι-στία, ήτις γίνεται πασίδηλος εκ της εν τη “Εφημερίδι” επι-σήμου ανακοινώσεως της επιτροπείας. Η ούτω εκδηλωθείσα δυσπιστία, επί τη συστάσει της μεγάλης επιτροπείας, ης την σπουδαιότητα τόσον ευγλώττως ο κ. γραμματεύς αναγνωρίζει και εξαίρει, και ήτις θα συνετέλει περισσότερον, ουδ’ αυτής της κεντρικής εξαιρουμένης, πάσης άλλης εις λαμπροτέραν των αγώνων τέλεσιν και γενναίαν των αμερικανών συνεισφο-ράν, και η εκ της δυσπιστίας ταύτης δικαίως απορρεύσασα ημετέρα δυσθυμία και λύπη, ηνάγκασαν ημάς να εγκαταλεί-ψωμεν το επί τόσον αισίοις οιωνοίς αναληφθέν έργον, το δε αποτέλεσμα είναι ότι ουδείς Αμερικανικός Σύλλογος ή Πα-νεπιστήμιον θέλει συμμεθέξει των Αγώνων, διότι και ο της Βοστώνης περί ου εγράψαμεν εν τω τελευταίω φύλλω οριστι-κώς χθες απεφάσισε να απόσχη.”

Με μεγάλη πικρία που τη διαδέχθηκε η αγανάκτηση, οι Έλλη-νες της Αμερικής απέδωσαν ευθύνες για την αποστασιοποίηση των αθλητικών σωματείων τους από την τέλεση των Αγώνων στην κακή συμπεριφορά του Έλληνα προξένου, αλλά και στην παθητική στάση του Φιλήμονα. Ως προς τη συμμετοχή δε του αθλητικού συλλόγου της Νέας Υόρκης, η εφημερίδα σχολίαζε ως εξής:

“Αναφορικώς δε του Αθλητικού Συλλόγου της Νέας Υόρ-κης του οποίου την συμμετοχήν ανήγγειλεν η κεντρική επι-τροπεία, κατ’ επίσημον του προξένου έγγραφον, εντελλόμεθα υπό των αρχών του συλλόγου να διαψεύσωμεν την είδησιν. Ο πρόξενος ειδοποιήθη, γράφει ημίν ο γραμματεύς του συλλό-γου υπό χθεσινήν ημερομηνίαν, ότι ηθέλομεν προσπαθήσει


60

(would endheavor) να πέμψωμεν άγημα, δυστυχώς όμως αι προσπάθειαι ημών απέτυχον. Κατά τα φαινόμενα, ο κ. πρόξε-νος, όστις, ως γνωστόν, γνωρίζει κάλλιον την αλβανικήν της αγγλικής δεν ηννόησε την προς αυτόν επιστολήν του συλλό-γου.”18

Το καυστικό ύφος του γράφοντος μαρτυρούσε την κακή σχέση των Ελληνοαμερικανών με τον Έλληνα πρόξενο. Όμως, εύλογα γεννάται το ερώτημα: ο Φιλήμων δεν συνειδητοποίησε τη σοβαρότητα του προ-βλήματος, ώστε να λάβει μέτρα και να προλάβει την κακή εξέλιξη των καταστάσεων; Ήταν δυνατόν, μία λανθασμένη επικοινωνία να πάρει τέτοια έκταση;

“Κατόπιν της εκθέσεως ταύτης, περιττόν φρονούμεν να προσθέσωμεν σχόλια. Ίσως ο κύριος γραμματεύς της κεντρι-κής επιτροπής του οποίου τον ζήλον και την ενέργειαν καθ’ όλα τα άλλα εν σχέσει προς τους αγώνας, ουδόλως υποτιμού-μεν, επλανήθη εξ επιστολών του ενταύθα προξένου όστις εν αγνοία των ημετέρων ενεργειών διατελών έγραψεν ότι επι-τροπή αμερικανική δεν συνέστη διότι δεν συμπεριελήφθη εν αυτή. Αλλά πώς ήτο δυνατόν να συμπεριληφθή ο υπαλληλί-σκος μικρού τινός καταστήματος, ο κακή τύχη το έθνος ενταύ-θα αντιπροσώπευων, εν επιτροπεία συγκειμένη υπό των μάλ-λον επιφανών εν ταις Ηνωμέναις Πολιτείαις ανδρών; Πώς ήτο δυνατόν να έλθωμεν εις επαφήν προς τον απόβλητον της κοινωνίας με όλην την καλήν ημών διάθεσιν;”

Αυτό το απροσδόκητο επεισόδιο, κατετάραξε όλους εκείνους που προσπαθούσαν για την επιτυχία των αγώνων. Ιδιαίτερα στην Αμερι-κή, όπου πολλοί Έλληνες έβρισκαν διέξοδο επιβίωσης και είχαν πε-τύχει ενωμένοι να δημιουργήσουν μία ελληνική κοινότητα με άπο-ψη και ρόλο για τα αμερικανικά θέματα, η ελληνική αδιαφορία τους απογοήτευσε. Η απειρία, οι κακές επιλογές προσώπων, οδήγησαν σε

61


άστοχες κινήσεις την Αθήνα, με αποτέλεσμα τη ρήξη με τη συστα-θείσα επιτροπή αθλητικών σωματείων. Επαρκώς ενημερωτικό για τα τεκταινόμενα, είναι το άρθρο της εφημερίδας “Ατλαντίς”19, “Οι Ολυ-μπιακοί Αγώνες και οι Αμερικανοί”, στις 14 Μαρτίου 1896, όπου έγι-νε αναφορά σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Κήρυξ της Βοστώνης”.

“Ώς προς την αποχήν αμερικανικών αθλητικών σωματεί-ων, η αιτία της αποχής δέον να αναζητηθή εν Αθήναις και ουχί εν Αμερική διότι ως γνωστόν η επί των Ολυμπίων μεγά-λη επιτροπή προτίμησε να πέμψη απ’ ευθείας τας προσκλή-σεις εις τα γυμναστικά σωματεία και ουχί δια της αμερικα-νικής επιτροπής ης την ίδρυσιν υπό την επίτιμον προεδρείαν του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών κ. Cleveland, τηλε-γραφικώς και δια της “Ατλαντίδος” ανηγγείλαμεν κατά Μά-ιον πέρυσι.”

Σύμφωνα με την εφημερίδα “Ατλαντίς”, οι αθηναϊκές εφημερίδες αναδημοσίευσαν την είδηση:

“Πολλαί εξ αυτών δικαίως εμέμφθησαν την εν Αθήναις επιτροπείαν ήτις υπετίμησε το ημέτερον έργον, δυσπιστήσα-σα, ως εκ των υστέρων γίνεται δήλον προς τα τηλεγραφικώς υπό της διευθύνσεως της “Ατλαντίδος” της Α.Β.Υ. τω διαδό-χω προέδρω της επιτροπής, και δι’ επιστολών τω γραμμα-τεί κ. Τ. Φιλήμονι, συνανακοινωθέντα. Ως δε αν μη ήρκει τούτο, μετ’ εκπλήξεως αναγινώσκομεν εν τη άρτι ληφθείση “Εφημερίδι” Αθηνών των 7/19 Φεβρουαρίου, ότι ουδεμία επιτροπή συνέστη εν Αμερική και ούτε περί μελλούσης καν συστάσεώς της ανεκοινώθη εις την εν Αθήναις αμερικανικήν πρεσβείαν, τον εν Νέα Υόρκη γενικόν πρόξενον της Ελλάδος ή προς την ενταύθα (εν Αθήναις) κεντρικήν επιτροπήν των ‘Ολυμπιακών Αγώνων’ και ότι κατ’ ακολουθίαν αι προσκλή-σεις εγένοντο απ’ ευθείας.”20 …. Το ζήτημα της αποχής των Αμερικανών κατά τους εντός ολίγων εβδομάδων πανηγυρι-σθησομένους Ολυμπιακούς Αγώνας, η “Ατλαντίς” απέσχε εκ


62

προαιρέσεως μέχρι σήμερον να θίξη εκτενώς, μη στέργουσα να αποκαλύψη εις το αμερικανικόν κοινόν την αθέτησιν και αυτών των στοιχειωδών κανόνων της εθιμοτυπίας εκ μέρους της μεγάλης εν Αθήναις κεντρικής επιτροπείας και την απρο-νοησίαν ή ασυνεσίαν εκείνων εις ους η Α.Β.Υ. ο διάδοχος ο λίαν ευμενώς αναλαβών την προεδρείαν, ανέθεσε το έργον της διεξαγωγής των Αγώνων. Η επιτροπή αστοχήσασα κατά πάντα και περιπεσούσα εις ασύγγνωστα σφάλματα και πα-ρεξηγήσεις είναι εμμέσως υπαίτιος του γνωστού επεισοδίου ένεκα του οποίου οι Γερμανοί δεν θα συμμετάσχωσι των αγώ-νων, αμέσως δε υπεύθυνος δια την αποχήν των Αμερικανών, παραγνωρίσασα δυσπιστήσασα και περιφρονήσασα την μεγά-λην αμερικανικήν επιτροπείαν δια την σύστασιν της οποίας τόσοι κόποι κατεβλήθησαν και εκ της οποίας τόσα αγαθά δι-καίως ανεμέναμεν, όχι μόνον δια τους αγώνας, αλλά και δια τον ελληνισμόν εν γένει όστις θα προσηταιρίζετο τους φιλάρ-χαιους και φιλέλληνας Αμερικανούς.”21

Η πολιτική ηγεσία της εποχής δεν μπόρεσε να συλλάβει το νόημα της προοπτικής που είχε η Ελλάδα με την τέλεση των Αγώνων στο έδαφός της. Η ευκαιρία που της δινόταν, μέσα σ’ αυτό το κλίμα, να αναπτύξει την εξωτερική της πολιτική έχοντας την υποστήριξη της Αμερικής, έμενε αχρησιμοποίητη. Την άσχημη κατάσταση που δημι-ουργήθηκε στις σχέσεις Αμερικανών και Ελλήνων, εκμεταλλεύθηκε ο ανθελληνικός τύπος. Σύμφωνα με δημοσίευμα στην εφημερίδα “Ατ-λαντίς”22, στις 27 Απριλίου 1895, έγιναν αναφορές σε άλλα δημοσιεύ-ματα του αμερικανικού τύπου, όπου η διάθεση των συντακτών ήταν επιτιμητική για τους Έλληνες. Με προσβλητικά σχόλια, έχοντας στόχο την υποβάθμιση του ολυμπιακού πνεύματος, ο τύπος της Νέας Υόρ-κης, πρότεινε για την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, την οικο-δόμηση μεγάλου ιπποδρομίου κατ’ απομίμηση του Circus Maximus της Ρώμης ή εκείνου της Αντιοχείας και σε άλλο δε άρθρο, ο συντά-κτης προσπαθώντας να μειώσει το κύρος της ελληνικής εθνικής προ-σπάθειας, περιγράφει ειρωνικά τον ίδιον τον Έλληνα πρωθυπουργό ως αθλητή στους Αγώνες. Από το λόφο του Λυκαβητού παρατηρεί τον Τρικούπη:

63


“Τον ικανώτερον της Ελλάδος άνδρα γυμναζόμενον εις ποδηλασίαν και προασκούμενον ίνα λάβη μέρος εις τους εν τω Σταδίω αγώνας προς τους εξ Αμερικής αθλητάς.

“Το ιοστέφανον άστυ”, έλεγε ‘θα γίνη ανάστατον άμα φθά-σωμεν εκεί νi et armis, και ωσεί σπουδαιολογών, περαίνει λέγων ότι η δύσμοιρος Ελλάς οφείλει 165 εκατομμύρια δολ-λάρια. Το έθνος είναι υποθηκευμένον και θα προσπαθήσω-μεν να το βοηθήσωμεν ίνα αποτίση τα χρέη του.”23

Οι “Times” του Λονδίνου24 έδιναν μια πανευρωπαϊκή διάσταση στην έννοια των Αγώνων. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες έφερναν τώρα το μήνυμα στη σύγχρονη Ευρώπη και συνέχιζαν το πνεύμα των Ολυ-μπιακών Αγώνων της αρχαίας Ελλάδας. Μεγάλη αναμενόταν η απή-χηση της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων σε όλους τους λαούς που είχαν λάβει κλασσική παιδεία. Όμως, οι Νέοι Ολυμπιακοί Αγώνες θα αποτελούσαν μίμηση των παλαιών; αυτό αποτελούσε ένα μεγάλο ερώτημα. Επίσης, θα μπορούσε κανείς να συγκρίνει τα διαφορετικά ιστορικά πλαίσια, μέσα στα οποία εμφανίστηκε το μεγάλο αυτό γεγο-νός σε δύο εντελώς διαφορετικές εποχές; Όσο για τα αγωνίσματα στην αρχαιότητα, όπως οι αρματοδρομίες για παράδειγμα, είχαν υψηλό πο-σοστό επικινδυνότητας και η έννοια της ασφάλειας ζωής ήταν άγνω-στη. Τα σύγχρονα έπαθλα δημιουργούσαν κι αυτά προβληματισμό: τα σύγχρονα έπαθλα, ήταν μετάλλια και αργυρά στεφάνια, ενώ στην αρ-χαία Ελλάδα ανδριάντες. Αγγλική εφημερίδα, δημοσίευσε ειρωνικό σχόλιο ως προς τα έπαθλα, λέγοντας ότι:

“Οι Άγγλοι εσκέφθησαν ίσως ότι ακριβά θα ηγοράζετο η δόξα εάν τα αγάλματα παρηγγέλλοντο εις Βρετανούς καλλι-τέχνας.”25

Ενθαρρυμένοι άλλοι διανοούμενοι μισέλληνες από το αρνητικό κλίμα που είχε προκύψει, δημοσίευσαν λίβελλο κατά της Ελλάδας. Στο ίδιο άρθρο της εφημερίδας “Ατλαντίς”26 αναφέρθηκε στη συνέ-χεια ότι:


64

“Πληροφορούμεθα ότι εν τω ενταύθα εκδιδομένω εγκρίτω περιοδικώ “Forum” ο εν τω πανεπιστημίω του Chicago κα-θηγητής κ. Paul Shorey θέλει δημοσιεύσει εις το τεύχος του προσεχούς μηνός πραγματείαν υπό τον τίτλον ‘Είναι δυνατόν να αναβιώσωσιν οι Ολυμπιακοί Αγώνες; Υποθέτομεν ότι ο κ. Shorey θέλει κατακρίνει την αναβίωση των αγώνων, διότι είναι ο μόνος ίσως μεταξύ των Αμερικανών όστις κατ’ αρχήν ψέγει παν το ελληνικόν. Ο κ. Shorey εδημοσίευσεν εν τω αυτώ περιοδικώ άλλοτε λίβελλον και κατ’ αυτής της ελληνι-κής γλώσσης κινήσαντα την αγανάκτησιν των απανταχού της Αμερικής Ελλήνων.”

Η οικονομική αδυναμία του ελληνικού κράτους, αποτέλεσε το έναυσμα για δυσφήμιση των Ολυμπιακών Αγώνων. Στις 9 Μαρτίου 1895, η εφημερίδα “Ατλαντίς”27 σχολίαζε δημοσίευμα της εφημερί-δας “Advertiser” η οποία εκδιδόταν στο Trenton της Πολιτείας New

65


Jersey. Με καχυποψία για τους Έλληνες, η εφημερίδα “Advertiser” αναφερόταν στους Ολυμπιακούς Αγώνες διατυπώνοντας το ερώτημα:

“Μη τυχόν είναι καμμία νέα παγίς των Ελλήνων δια να συλλέξουν τα δολλάρια των Αμερικανών και τας λίρας των Άγγλων, υπό το πρόσχημα αναβιώσεως των Ολυμπιακών Αγώνων;”

Παράλληλα, ο αμερικανικός τύπος -ο “Ήλιος”, “Το Βήμα”, “Ο Κό-σμος”, “Ο Ταχυδρόμος της Ν. Υόρκης”28 - περιείχαν διάφορες ει-δήσεις για την εξέλιξη των Αγώνων, καθώς και για τα λαμβανόμενα μέτρα για την επιτυχή διεξαγωγή τους. Οι Αμερικανοί, ιδιαίτερα ως νέος λαός, φιλοδοξούσαν να καταβάλουν τους Άγγλους, ως πρώτους διδάξαντες το αθλητικό ιδεώδες στη σύγχρονη εποχή και να υπερι-σχύσουν αυτών.

Σε όλες τις εφημερίδες γινόταν μνεία του καθηγητή W.M. Sloane, στον οποίο και οφειλόταν το ενδιαφέρον των Αμερικανών.

“Εάν οι Αμερικανοί καταβάλουσι τους Άγγλους, ως ελπί-ζουσιν, εις τους αγώνας και αναδειχθώσι νικηταί εν αυτοίς πάσαν νίκην των θα την οφείλωσιν εις την πρωτοβουλίαν και ενέργειαν του ευγενούς συμττατριώτου των κ. Sloane.”29

Η εφημερίδα “Crimson”30 του πανεπιστημίου Harvard, δημοσίευ-σε επιστολή αποφοίτου του πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος σχολί-αζε τα έπαθλα των Ολυμπιακών αγώνων, λέγοντας ότι:

“αργυροί στέφανοι μυρσίνης και ελαίας έσονται τα απονε-μηθησόμενα βραβεία τοις νικηταίς.”

Σε δημοσίευμα της 20ης Απριλίου 1895, η εφημερίδα “Ατλαντίς”31, έκανε αναφορά στην εφημερίδα “Κήρυξ”, όπου είχε δημοσιευθεί


66

εκτενής συνέντευξη με τον Πρόεδρο του Αθλητικού Συνδέσμου της Νέας Υόρκης ο οποίος εκφράστηκε με ενθουσιασμό για τους Ολυμπι-ακούς Αγώνες:

“Ο κ. Weeks είπεν ότι ο σύνδεσμος πριν ή ψηφίση ή επιδο-κιμάση την αποστολήν των καλλιτέρων αυτού μελών εις Αθή-νας επιθυμεί να ίδη το αποτέλεσμα των αγώνων εν Αγγλία κατά το προσεχές φθινόπωρον ότε οι άριστοι των Αμερικανών αθλητών θέλουσι μεταβή εκεί ίνα αγωνισθώσι προς τους Άγ-γλους, εάν το αποτέλεσμα εν Αγγλία η ευάρεστον, προσέθε-το ο κ. Weeks, τότε θέλομεν ψηφίσει τα της συμμετοχής εις τους Ολυμπιακούς αγώνας και συστήσει την παραδοχήν των αποφάσεών της επί των αθλητικών αγώνων επιτροπείας του Συνδέσμου εις τους διαδόχους μας ούτοι δε αναμφιβόλως θέ-λουσι παραδεχθή τας αποφάσεις ημών.

Ενώ αι της Βοστώνης εφημερίδες ολόκληρους σελίδας διέθεσαν προς περιγραφήν αυτής πληροφορούμεθα δε ότι ο πρόεδρος του Αθλητικού Συλλόγου της Νέας Υόρκης, ο του Σικάγου, ο του Αγίου Φραγκίσκου και άλλων πόλεων εξέ-φρασαν την βαθείαν αυτών λύπην επί τη μη συμμετοχή των σωματείων δι’ ους λόγους άλλοτε εξεθέσαμεν.”

Για τον τρόπο διεξαγωγής των αγώνων, δημοσιεύθηκαν εκτε-νή άρθρα και στα περιοδικά “Review of Reviews” και “Commercial Advertiser”32. Και στα δύο άρθρα έγιναν αναφορές στη δωρεά του Αβέρωφ, καθώς και στις προσπάθειες του W. M. Sloane, ο οποίος ήταν μέλος της διεθνούς επιτροπής, στο Παρίσι, με πρόεδρο τον Δ. Βικέλα.

“ Όι αθλητικοί σύλλογοι των διαφόρων αμερικανικών πα-νεπιστημίων δεν θα δυνηθώσιν να αποστείλωσιν αντιπροσώ-πους εις Αθήνας, διότι οι αγώνες θα τελεσθώσιν εν εποχή καθ’ ην οι φοιτηταί έσονται απησχολημένοι εις τα μαθήματά των και κατά συνέπειαν δεν θα δυνηθώσιν να εγκαταλείψωσιν αυτά ίνα μεταβώσιν εις Αθήνας, αλλά πολλοί σύλλογοι θα μετάσχωσιν.

67


Ο εν Νέα Υόρκη Αθλητικός Σύλλογος ήρξατο ήδη προπα-ρασκευάζων τα επί αθλητική ικανότητι δεδοκιμασμένα μέλη του και ελπίζει ότι εν τω πεδίω των αγώνων θα καταβάλη τους εταίρους της εν Λονδίνω Αθλητικής Λέσχης.

Τοιαύτη νίκη, λέγει η εφημερίς “Commercial Advertiser”, θα προξενήση μεγάλην εντύπωσιν εις πάσαν άλλην χώραν του κόσμου.”

Το σχόλιο της εφημερίδας “Advertiser” δικαιολογήθηκε από το συντάκτη της εφημερίδας “Ατλαντίς” με το επιχείρημα ότι, προφα-νώς, ο αρθρογράφος της εφημερίδας “Advertiser” θα παρασύρθηκε από κάποιον επιτήδειο κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα. Μ’ αυτό τον τρόπο γινόταν προσπάθεια να δικαιολογηθεί η αρνητική στάση του. Ο αμερικανικός τύπος όμως, στην πλειονότητά του, κρατούσε φιλελληνική στάση. Η εφημερίδα “Ατλαντίς” δημιουργούσε θετικό κλίμα για τα ελληνικά θέματα. Προσπάθεια της εφημερίδας ήταν η παρουσίαση ευμενών για την Ελλάδα σχολίων, ώστε με την παρα-κίνησή της να δημιουργηθεί κλίμα και στον υπόλοιπο τύπο που θα καλλιεργούσε θετικές εντυπώσεις στο ευρύτερο κοινό.

Ο διευθυντής της εφημερίδας “Ατλαντίς”33, έλαβε εντολή να αναγ-γείλει τηλεγραφικώς στον πρέσβη των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αθήνα, την αναχώρηση των ομάδων, πράγμα το οποίο και έπραξε. Παραθέτουμε το τηλεγράφημα:

“Πρέσβυν Αμερικής Alexander εν Αθήναις. Τα αγήματα αναθεωρήσαντα την απόφασίν των, να μη συμμετάσχωσι των αγώνων ανεχώρησαν χθες διά Νεάπολιν. Ευαρεστηθείτε να προσθέσητε το όνομα του κ. W. Hoyt εις το άγημα της Βο-στώνης και το του Η. Jamison εις το του Princeton. Άπας ο αμερικανικός τύπος επαινεί την τελειωτικήν επιτυχίαν της αμερικανικής επιτροπής.

Εκφράζομεν την λύπην μας επί τη πορεία του γραμματέως της κεντρικής επιτροπής κ. Φιλήμονος.”

“Δια την εκτελεστικήν αμερικανικήν επιτροπήν,Σ. Ι. Βλαστός.”


68

Ακολούθησαν διάφορα δημοσιεύματα, όπως στην εφημερίδα “Κή-ρυξ της Νέας Υόρκης”34, όπου σε κύριο άρθρο για τη συμμετοχή των αμερικανικών γυμναστικών σωματείων στους Αγώνες, έγινε η ακό-λουθη αναφορά σχετικά με την αναχώρησή τους για την Αθήνα:

“Εις τους Ολυμπιακούς Αγώνας εν Αθήναις η Αμερική αντιπροσωπευθήσεται υπό των εκ Βοστώνης και Princeton αγημάτων, δυστυχώς ουχί εκ των αρίστων αθλητών μας, άλλα πιθανώς ικανών να κερδίσωσι διπλότυπά τινα των αρχαίων επάθλων επί της ιστορικής της Ελλάδος γης. Η λέξις ‘δυστυ-χώς’ αναφέρεται εις το γνωστόν επεισόδιον ένεκα του οποίου απέσχον τα μεγάλα γυμναστικά σωματεία.”

Εν μέσω των προετοιμασιών της πρόσκλησης των αθλητικών συλ-λόγων, προέκυψε ένα απρόσμενο πρόβλημα το οποίο δημιουργήθηκε από τη συνέντευξη του Pierre de Coubertin στην παρισινή εφημερίδα “Gilblas”, που είχε ως αποτέλεσμα την αποχή των γερμανικών αθλη-τικών σωματείων από τους αγώνες. Οι Γερμανοί δεν επιθυμούσαν τη συμμετοχή τους στους Αγώνες για δύο λόγους: πρώτον, επειδή θεω-ρούσαν ότι η αναβίωσή τους αποτελούσε έργο γαλλικό και, δεύτερον επειδή φοβούνταν τον ερχομό τους στην Ελλάδα εξαιτίας του φιλο-γαλλικού πνεύματος που επικρατούσε στη χώρα. Αυτά πληροφορού-σε η έκθεση του πρέσβη της Ελλάδας στο Βερολίνο Κλέωνος Ραγκαβή. Παραθέτουμε το ακόλουθο δημοσίευμα από την εφημερίδα “Σκριπ”35 της 24ης Δεκεμβρίου 1895:

“Οι τόσης αμφιβόλου γνησιότητος λόγοι του κ. Κουμπερ-τέν στον παρισινόν ‘Ζιλμπλάς’ οι προκαλέσαντες εξ ίσου την αγανάκτησιν εν Γερμανία και ενταύθα, οι παρακινήσαντες τελευταίως την άρνησιν των γερμανικών σωματείων να συμ-μετάσχουν εις τους Αγώνας, μετά την τελευταίαν δήλωσίν του προς συμμετοχήν της Γερμανίας εις τους αγώνας Κομιτάτου, φαίνεται, ότι δεν κατώρθωσαν, ό,τι επεζήτουν. Μέχρι σήμε-ρον ο κ. Κουμπερτέν δεν διέψευσε τας δηλώσεις ταύτας του παρισινού δημοσιογράφου, τας αφορώσας δια της επισημό-τητος του πράγματος όχι ατομικώς τας διαθέσεις και τας θε-λήσεις του κ. Κουμπερτέν ή απλώς του γαλλικού φύλλου τας

69


αποβλέψεις, αλλ’ ολοκλήρου της Γαλλίας, ούτως είπεν, δι-ερμηνευούσας τας σκέψεις και τας προτιμήσεις. Και εν όσω δεν διεψεύσθησαν οι λόγοι ούτοι μας επιβάλλεται πάντοτε να τους αποδεχθώμεν όχι ευχαρίστως. Εν τη παγκοσμία συρροή λαών και φυλών της Ευρώπης και της Αμερικής προς επί-δειξιν της σωματικής ρώμης και της εθνικής υποστάσεως, ην επιδιώκουν οι Αγώνες του ’96 εν Αθήναις, πάσα φυλετική έρις και εχθρική διάθεσις των λαών τούτων συστηματικώς εκ των προτέρων υποδαυλιζομένη προδίδει την μη δέουσαν αντί-ληψιν αυτού του σκοπού των Ολυμπιακών Αγώνων, και μας δίδει να εννοήσωμεν προσέτι ότι πάσαι αι ωραίαι θεωρίαι και αι τόσον μαγικαί ρητορίαι όλων των μέχρι τούδε θερμών υποστηρικτών των Αγώνων δεν πηγάζουν τόσον εξ ειλικρινούς διαθέσεως, όσον εξ υποκρισίας αμέμπτου. Προερχόμεναι δε αι φυλετικαί αυταί μικροφιλοτιμίαι, όπως τας ονομάζη ο ελ-ληνικός λαός, εκ των πλέον πολιτισμένων λαών, δεν δύνα-νται παρά να προσκρούουν αμέσως προς την υψηλήν έννοιαν των Ολυμπιακών Αγώνων, διαπνεομένων εκ καθαράς όλως ευγενούς αρχής της παγκοσμίου πολιτισμένης συνειδήσεως της σήμερον, δια της ενάρξεως εν Αθήναις των Ολυμπια-κών Αγώνων αποδούσης φόρον ευγνωμοσύνης προς αρχαίον λαόν, την εκπολιτιστικήν εν τω κόσμω αποστολήν επισήμως ανεγνώρισεν η ανθρωπότης.

Αυτή δε η ειρηνικωτάτη αποστολή των Αγώνων, ην οι λαοί σύμπαντες ησπάσθησαν διαψευδομένη εν τη τελευταία στιγμή της προσκλήσεως εις την κονίστραν της ευγενούς αμίλλης υπό της Ελλάδος, εις ην ανετέθη το επίπονον όσον και δυσχερές υπό τας οικονομικάς της σήμερον ατυχίας, δεν δύναται παρά να λυπήση όλην την Ευρώπην, ακόμη δε πε-ρισσότερον την Ελλάδα.

Δια τούτο παρ’ όλην την ευγενή σπουδήν των Γερμανικών σωματείων σπευσάντων να διαψεύσουν τας διαδόσεις περί της μη συμμετοχής των εις τους Αγώνας, μία επίσημος διά-ψευσις των αναγραφέντων εις το παρισινόν φύλλον εξ αυτού του κ. Κουμπερτέν προερχομένη, θα εξήλειφεν εκ του καθα-ρού ορίζοντος των αγώνων τας τόσον ατόπως προς βάρος της πατρίδος μας επιρριφθείσας ταύτας σκιάς.


70

Η Ελλάς υποβάλλεται εις μεγάλας θυσίας σήμερον δια του πατριωτισμού τόσων τέκνων της, όπως όσον δυνατόν ευπροσωποτέρα υποδεχθή επί του αρχαίου εδάφους της το άνθος του πολιτισμού και της επισημότητος, θα ήτο δε άδι-κον, αν η αποτυχία των προσπαθειών της τούτων προήρχετο το περισσότερον εκ των λαών εκείνων, και εκ του προσώπου μάλιστα εκείνου όπερ έσχε την πρωτοβουλίαν να επιβάλη εις αυτήν το δυσχερές έργον της υποδοχής των αντιπροσώπων όλου του πολιτισμένου κόσμου προς ευγενή άμιλλαν παρά τον ένδοξον Ιλισσόν της.”

Στο ίδιο θέμα της μη συμμετοχής των γερμανικών σωματείων, αναφέρεται και άρθρο με τίτλο “Εξ Αθηνών,” που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ατλαντίς”36 την 1η Φεβρουαρίου 1896:

“Απροσδόκητον επεισόδιον ενέσκηψε, σχέσιν έχον προς τους Ολυμπιακούς Αγώνας, όπερ και κατετάραξε τους κύ-κλους των οπωσδήποτε εργαζομένων υπέρ της ευοδώσεως αυτών, ενίσχυσε δε τας γνώμας των απαισιόδοξων. Εις την πρόσκλησιν της ενταύθα κεντρικής επιτροπής των Ολυμπίων προς τον μέγαν σύνδεσμον των εν Γερμανία σπουδαστών, ού-τοι απήντησαν αρνούμενοι να συμμετάσχωσι των αγώνων, επί τω λόγω, τον οποίον γινώσκετε βεβαίως, ότι, ως διοργανώθη-σαν αρχήθεν οι ολυμπιακοί αγώνες, περιεβλήθησαν τύπον αντιγερμανικής επιδείξεως πρωτοστατούντων των Γάλλων. Η άρνησις και το άκουσμα παρήγαγον ενταύθα ζωηροτάτην συ-γκίνησιν από των ανακτόρων, άτινα και ταύτα ευρέθησαν ανα-νεμιγμένα εις την υπόθεσιν, μέχρι του τελευταίου παρά τον Ιλισσόν λιθοξόου εν τω ανοικοδομουμένω Σταδίω. Τοσούτο μάλλον καθόσον υποκινητής του σκανδάλου ανεφανίσθη εις το μέσον ο Γάλλος ευπατρίδης Κουμπερτέν, ο ιθύνων της δι-εθνούς εν Παρισίοις επιτροπής και κύριος κινητικός μοχλός των Ολυμπιακών Αγώνων.

71


Ούτως, ως γνωρίζετε, εν συνεντεύξει μετά τινος συντάκτου του παρισινού ‘Ζιλμπλάς’ παρέστη ως ευχόμενος και μονο-νουχί ως εργαζόμενος υπέρ της αποχής των Γερμανών εκ των αγώνων, εις επίμετρον δε και κηρύττων ότι και η βασιλική οικογένεια της Ελλάδος, εχθαίρουσα τους Χοενζόλερν, και την Γαλλίαν περιέπουσα, θα έβλεπε και αυτή ευαρέστως την απουσίαν των Γερμανών. Ευνόητον ότι κεραυνοβόλος υπήρ-ξεν η εκ του συμβάντος εντύπωσις.

Η μικρά Ελλάς ήτις η Γαλλία και εκαυχάτο επί τη σκέψει επί του κλασσικού αυτής εδάφους θα έβλεπε συγκεντρουμέ-νους εκ παντοίων προελεύσεων τους λαούς, επιλήσμονας των αντιζηλιών και των ερίδων, προ του κοινού βωμού ευγενούς ιδεώδους, έβλεπεν αίφνης εαυτήν όργανον ακούσιον γενο-μένην προς έξαψιν φυλετικών αντιζηλιών, και ως δαπάναις αυτής μεταναστεύοντα τα παρά τον Σηκουάναν μίση παρά τας όχθας του Ιλισσού. Τοιούτον αδίκημα την συνετάραξεν, ολό-κληρος δε ο τύπος εξέφρασεν επί τούτω την αποδοκιμασίαν και την λύπην του, μετριαζομένην επί τη σκέψει ότι κακώς ηρμηνεύθησαν οι λόγοι του βαρώνου Κουμπερτέν, και ότι ο ίδιος θα σπεύση προς αναίρεσιν των, αφού δεν είχε κανέ-να δικαίωμα να τους είπη ως τους εξέφρασε. Δια τούτο και η κεντρική επί των αγώνων επιτροπή απέστειλεν έγγραφον προς την εν Γαλλία επιτροπήν δια του οποίου διαμαρτύρεται επί τη γενομένη λυπηρά παρεξηγήσει, δηλοί δε ότι τα γερμα-νικά σωματεία περιμένονται μετ’ ενθουσιασμού εν Ελλάδι. Ωσαύτως απέστειλεν έγγραφον και προς τον κ. Κουμπερτέν σχετικόν προς τας εξ ονόματος της Ελλάδος κατά της Γερ-μανίας εκφράσεις του, δια του οποίου παρακαλεί αυτόν εις την αναίρεσιν των λεχθέντων. Κάποιον επέχυσεν έλαιον επί της τρικυμίας το προς τας αθηναϊκάς εφημερίδας αποσταλέν έγγραφον του εν Βερολίνω σχηματισθέντος προ τίνος κομι-τάτου προς συμμετοχήν εις τους Ολυμπιακούς Αγώνας, δια του οποίου αγγέλλεται ότι επετεύχθη και αυτόθι ζωηρόν υπέρ των αγώνων ρεύμα, ογκούμενον οσημέραι, παρά τον ανταγω-νισμόν μονομερών αντιπάλων, εξ ου ελπίζεται ότι και η Γερ-μανία θα αντιπροσωπευθή αξιοπρεπώς εις τους Αγώνας.”


72

Στις 17 Ιανουαρίου 1896, η εφημερίδα “Σκρίπ”37 δημοσίευσε την είδηση της απόφασης των Γερμανών να συμμετάσχουν τελικά στους Ολυμπιακούς αγώνες. Το δημοσίευμα ανέφερε τα ακόλουθα:

“Το εν Γερμανία επεισόδειον των Ολυμπιακών αγώνων κατά τας τελευταίας ειδήσεις εξωμαλύνθη οριστικώς δια της δευτέρας Ολυμπιακής συνελεύσεως εν τη μεγάλη αιθού-ση του Norddeutscher Hoj καθ’ ην παρήσαν υπερδιακόσια μέλη της ανωτάτης κοινωνίας του Βερολίνου. Πρόεδρος και πάλιν ήτο ο κ. Δρ. Γέπχαρτ.

Παρευρίσκετο δε εν τη συνελεύσει ταύτη και ο πρέσβυς της Ελλάδος κ. Ραγκαβής. Κατά την συνεδρίασιν ο πολύς Σεκενδόρφ, ανήρ μέγα έχων όνομα εν Γερμανία, παρέστη αυ-τοπροσώπως, ουχί πλέον ανένδοτος αλλά σχεδόν μεταγνούς.

Κατ’ αρχάς διεσκεδάσθη η κατά του Κουβερτέν σκευωρία δια της αναγνώσεως των ρητών διαψεύσεων ας έπεμψεν εις τον πρέσβυν της Ελλάδος, εις τον κ. Δρ. Γέπχαρτ, εις την “Εθνικ. Εφημερίδα” ως επίσης και του πολυθρυλήτου άρ-θρου του ‘Ζίλβλάς’ εξ ου κατεφάνη ότι πάσαι αι εν αυτώ κα-κεντρεχείς φράσεις ήσαν ουχί του Κουβερντέν, αλλά του αρ-θρογράφου Αλβέρτου Σελλάριους.

Ακράτητος εξερράγη ενθουσιασμός οπόταν ανεγνώσθη επι-στολή του ετέρου μεγάλου αντιπάλου, του Καρόλου Πέτερς, ανομολογούντος το αδικαιολόγητον της αντιστάσεως και τεί-νοντος χείρα συνδιαλλαγής. Μετά ταύτα λαμπρώς ηγόρευσεν ο συνταγματάρχης Έγιδυ, πολλοί δε άλλοι έλαβον τον λόγον και τέλος η συνέλευσις απεφάσισε να απευθύνη εις τον Κου-βερτέν το εξής τηλεγράφημα:

Η χθεσινή μεγάλη συνέλευσις, πεποιθυΐα μετά τας ευρεί-ας υμών εξηγήσεις, ότι είσθε όλως αλλότριος προς τας δη-μοσιεύσεις του Ζίλβλάς μ’ επεφόρτισεν ομοφώνως να σας εκφράσω τας συμπαθείας της και τας ειλικρινείς ευχάς της υπέρ επιτυχίας των κοινών προσπαθειών.

Ο Γεν. Γραμματεύς ΓέπχαρÓ

73


Επίσης δε απεφάσισε ν’ απευθύνη πρόσκλησιν προς τας τρεις με-γάλας γυμναστικάς εταιρίας της Γερμανίας, όπως αναθεωρήσωσι την αρχικήν αρνητικήν των απάντησιν. Τον προσεχή δε μήνα θα συγκρο-τηθή τρίτη συνέλευσις, εις ην θ’ ανακοινωθώσι τα αποτελέσματα της αρξαμένης ήδη ευρείας προπαγάνδας, ήτις εκτείνεται, πλην της κυρί-ας αυτοκρατορίας, και εις τας Σκανδιναυϊκάς χώρας και εις την Ολ-λανδίαν και εις την Ελβετίαν.”

Οι προσπάθειες όμως της ελληνικής πλευράς και του Έλληνα πρέ-σβη στο Βερολίνο Κλέωνα Ραγκαβή δεν απέδωσαν. Μεταγενέστερο δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκρίπ”38 ανέφερε:

“Καθ’ α γράφει ημίν ο εν Βερολίνω τακτικός ημών αντα-ποκριτής, η εν Λειψία διοικούσα επιτροπή του Συνδέσμου των Γερμανικών γυμναστικών συλλόγων (Deutsche Turner sclaft) εν τη συνεδριάσει της 2 Φεβρουαρίου ευχαριστούσα φιλικώτατα απέκρουσεν οριστικώς την τελευταίως επαναλη-φθήσαν πρόσκλησιν του κομιτάτου των Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων. Ο Σύνδεσμος των Γερμαν. γυμναστικών συλλόγων περιλαμβάνει τα πλείστα των εν Γερμανία γυμναστικών σω-ματείων. Είνε εξηπλωμένος από του ενός μέχρι του άλλου άκρου της Γερμανικής αυτοκρατορίας, κατά εκατοντάδας δε χιλιάδων αριθμούνται τα μέλη αυτού. Διοικείται υπό δεκα-πενταμελούς επιτροπής, ην αποτελούσιν οι πρόεδροι των γυμναστ. σωματείων των μεγαλυτέρων Γερμανικών πόλεων και Πρόεδρος αυτής τυγχάνει ο εν τω προαστείω της Λειψίας Λινδενάου ιατρός κ. Γκέτς. Η αποχή των σωματείων τούτων δυστυχώς ζημιοί τους αγώνας όχι ολίγον. Ο Σύνδεσμος των Γερμανικών γυμναστικών συλλόγων είνε όχι μόνον κατά τα μέλη ο μέγιστος Γερμανικός γυμναστ. σύλλογος, αλλά δύ-ναται τις να είπη αυτή η ενσάρκωσις της Γυμναστικής εν τω Γερμανικώ λαώ. Ατυχώς αι προσπάθειαι του πρέσβεώς μας κ. Ραγκαβή δεν ετελεσφόρησαν, αι δεδηλώσεις του Coubertin ήλθον ολίγον αργά. Την ευθύνην όλων τούτων έχει η αναλα-βούσα τους αγώνας επιτροπή. Η αποχή των Γερμανών είνε συνέπεια της επιπολαίας της ενεργείας.”


74

Στη συνέχεια και άλλα γερμανικά σωματεία αρνήθηκαν κάθε συμ-μετοχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκρίπ”39 ανακοινώθηκαν σχετικά με την περιορισμένη συμμετοχή των Γερμανών, τα ακόλουθα:

“Τελικά, οι Αμερικανοί και οι Γερμανοί, μετά από πα-ρεξηγήσεις, προϊόντα κακών συμπεριφορών των επικεφαλής των Αγώνων, έστειλαν περιορισμένες αντιπροσωπείες αθλη-τών.”

Εάν η Ελλάδα διέθετε ισχυρές προσωπικότητες στον διπλωματι-κό χώρο, θα μπορούσε να προλάβει τη δημιουργία παρεξηγήσεων ή να προβεί σε διορθωτικές κινήσεις, επαναφέροντας το θετικό κλίμα. Μόνο με τη λήξη των Αγώνων επήλθε η εξισορρόπηση στις σχέσεις των Ελλήνων με τους Γερμανούς που έλαβαν μέρος στους Αγώνες. Δημοσίευμα της εφημερίδας Σκρίπ”40 της 4ης Απριλίου 1896 ανέφε-ρε:

“Μετά ταύτα προσήλθον οι Γερμανοί γυμνασταί και ο δό-κτωρ κ. Γκέμπαρτ μέλος του Διεθνούς συνεδρίου και αντιπρό-σωπος της Γερμανίας προσέφερε στέφανον εκ δάφνης εις τον Διάδοχον, προσφωνήσας αυτόν Γερμανιστί και εκφράσας τα ευχαριστήρια των Γερμανών γυμναστών υπέρ της Ελλάδος και τον ενθουσιασμόν των δια την επιτυχίαν των Ολυμπιακών αγώνων. Προς αυτούς απήντησε γερμανιστί ο Διάδοχος ευ-χαριστήσας δια τον στέφανον και δια τον ερχομόν των εις την Ελλάδα, ευχηθείς όπως έλθωσι πολύ πλείονες αυτών εις το μέλλον, και παρακαλέσας αυτούς να έχουν καλήν ανάμνησιν δια τον Ελληνικόν τόπον. Οι Γερμανοί γυμνασταί ενθουσια-σμένοι ανευφήμησαν και εζητωκραύγασαν υπέρ της Ελλάδος και του Διαδόχου.”

Δημοσίευμα σχετικό με τη συμμετοχή των μελών των γερμανικών σωματείων έδειχνε μεγάλη επιφυλακτικότητα:

“Η στάσις των εν Γερμανία οπαδών των σωματικών ασκή-σεων απέναντι των κατά το έαρ του προσεχούς έτους μελλό-ντων να λάβωσι χώραν Ολυμπιακών αγώνων υπήρξε μέχρι

75


σήμερον επιφυλακτική, εν μέρει δε και αρνητική. Κατωρθώ-θη όμως νυν να επιτευχθή ζωηρόν υπέρ αυτών ρεύμα, όπερ παρά τον ανταγωνισμόν μονομερών αντιπάλων ογκούται οση-μέραι, επιτρέπον την ελπίδα ότι και η Γερμανία θα αντιπρο-σωπευθή αξιοπρεπώς εν τοις αγώσι των Αθηνών.

Ομολογουμένως η εποχή είναι λίαν προκεχωρημένη ήδη και θα χρειασθή να καταβληθώσιν επίμονοι προσπάθει-αι όπως επιτευχθή τι, τόσω μάλλον όσω η προπαρασκευή των διαφόρων κλάδων των σωματικών ασκήσεων εντός του βραχέως υπολειπομένου δια τους αγώνας χρόνου καθίστα-ται ένεκα των κλιματολογικών συνθηκών της Γερμανίας λίαν δυσχερής. Υπό την προεδρείαν του Πρίγκηπος Διαδόχου του Χοχενλόε Σίλλιγκφουρστ, υιού του Αρχικαγκελλάριου της Γερμανίας, απετελέσθη κομιτάτον εργαζόμενον δραστηρίως υπέρ της υποθέσεως.

Όμιλος διακεκριμένων γερμανών φιλελλήνων προσεχώ-ρησεν εις το κομιτάτον τούτο, ελπίζομεν δε και επί την υπο-στήριξιν διαφόρων γερμανών Πριγκήπων ως επιτίμων αυτού προστατών, ως ευελπιστούμεν ότι μεταξύ τούτων εκ των πρώ-των θα συγκαταλεχθή και η Πριγκήπισσα Διάδοχος Σοφία της Ελλάδος ως προστάτρια.

Θα ήτον ευχής έργον εάν επετυγχάνετο εκ μέρους των εν Ελλάδι Γερμανών διαδήλωσίς τις υπέρ του έργου, ήτις δεν ήθελε λείψει ν’ αντηχήση αποτελεσματικώς εν Γερμανία, η δε εργασία του γερμανικού κομητάτου ήθελεν ούτω διευκο-λυνθή τα μέγιστα.

Προσεχώς εκδοθήσεται πραγματεία, συντεταγμένη υπό του κ. Δόκτορος W. Jebhardt, Γραμματέως του κομητάτου, ττραγματευομένη λεπτομερώς την όλην υπόθεσιν.

Οι βουλόμενοι να αποστείλωσιν επιστολάς και ερωτή-σεις παρακαλούνται ν’ απευθυνθώσι προς τον αυτόν Κύριον, Berlin W. Kurfurstenstrasse 109. Το προς συμμετοχήν της Γερμανίας εις τους εν Αθήναις Ολυμπιακούς αγώνας του 1896 κομιτάτον.”41

Ο ευρωπαϊκός τύπος, εκτός από τις ποικίλες αναφορές κατά τη δι-άρκεια των αγώνων, δεν ασχολήθηκε με τη διαφήμισή τους πριν από


76

την τέλεσή τους, ώστε να προσελκύσει κόσμο και να εξασφαλίσει έτσι μεγαλύτερη εγγύηση για την επιτυχία τους. Ενδεικτικά ήταν τα σχό-λια της ελληνικής εφημερίδας “Σκρίπ”42 στις 16 Οκτωβρίου 1895, η οποία προέτρεπε τον τύπο να παύσει να αδρανεί για τους Αγώνες. Η έλλειψη διαφήμισης των Αγώνων ήταν εμφανής. Μόνο οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι, ανέφερε ο σχολιαστής της Σκριπ, ανεδείχθησαν μέχρι τούδε οι ενθερμότεροι ζηλωτές των Ολυμπιακών Αγώνων. Στη συνέ-χεια του δημοσιεύματος, ο αρθρογράφος έθεσε το ερώτημα:

“Δεν ηδύνατο άραγε δια της ηθικής αυτής επιρροής η δι-ευθύνουσα Επιτροπή να επιζητήση την συνεργασίαν του ξένου Τύπου, ανακοινούσα προς αυτόν τας ιδίας ενεργείας; Ουδό-λως θα ήτο αξιόμεμπτος τοιαύτη τις ρεκλάμα, ης τ’ αποτελέ-σματα θα ήσαν ευεργετικά δια τον τόπον... Έκ τινων συνεντεύ-ξεων μόνον και διατριβών ζητούμεν να μαντεύσωμεν τα καθ’ έκαστα του προγράμματος. Αλλά σαφή ιδέαν ουδείς εξ ημών ηδυνήθη να μορφώσει μέχρι τούδε.”

Παράλληλα, οι Έλληνες, έπρεπε ν’ αντέξουν την κριτική των ξένων σε όλα τα επίπεδα της πολιτικοκοινωνικής και πολιτιστικής ζωής του τόπου, ιδιαίτερα όταν αυτοί επικαλούνταν την ιστορία και τον πα-νάρχαιο πολιτισμό της χώρας. Άρθρο της “Εφημερίδας της Κολωνίας” έδωσε το έναυσμα για αναδημοσίευσή του στην ελληνική εφημερίδα “Σκρίπ”. Ευελπιστούσε να αφυπνίσει τους νεοέλληνες οργανωτές οι οποίοι άρχιζαν να εντοπίζουν τα προβλήματά τους και να προσπαθούν να δώσουν λύσεις σ’ αυτά. Άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερί-δα “Σκρίπ”43 στις 6 Δεκεμβρίου 1895, ανέφερε τα ακόλουθα σχετι-κά με την κατάσταση, την οποία παρουσίαζε η πρωτεύουσα στο θέμα της καθαριότητας, αλλά και του σεβασμού προς την αρχαία ελληνική κληρονομιά.

“ΒΡΩΜΑ ΚΑΙ ΑΚΑΘΑΡΣΙΑΜία τολμηρά επίσκεψις - Τ’ αρχαία καφενεία -Καλά μας τα γράφει η “Εφημ. Της Κολωνίας.

Εάν εις τα αρχαία μνημεία μας είχον οι ξένοι καμμίαν δικαιοδοσίαν, εάν εκρύπτοντο πλησίον αυτών τα κόκκαλα κα-

77


νενός ομοεθνούς των, πραγματικώς από πολλού θα έπαυεν η ιδιαιτέρα διάθεσις των Ρωμηών να τα θεωρούν αφορολόγητα παραπήγματα, όμοια με τα έξωθεν του υπουργείου των Οικο-νομικών και του Βαρβακείου.

Διότι ένα γερό λούσιμο το οποίον θα δώση εις τους Έλλη-νας μία ξένη εφημερίς - ιδέ και “Εφ. Της Κολωνίας” - δια τον έκτακτον αυτόν σεβασμόν των προς τα μνημεία, φέρει το αποτέλεσμα το οποίον δεν φέρουν τα καθημερινά ξελαρυγγί-σματα των ελληνικών εφημερίδων δια την αυτήν αιτία. Δυ-στυχώς όμως ενός μόνον φιλέλληνος τα κόκκαλα είναι θαμ-μένα πλησίον αρχαίου μνημείου, του Μυλλέρου, του οποίου ο τάφος ήτο επόμενον να λάβη την αυτήν τύχην με τα μνημεία μας, και να μας ψάλλουν οι Γερμανοί το γνωστόν τροπάριον. Η αλήθεια είναι ότι ο Τύπος μας φωνάζει στο βρόντο όταν αναγγέλλη μόνο την ακαθαρσία των μνημείων, και πρέπει να αναγγείλη κανένα άλλο έκτακτο γεγονός επιφέρον την κατα-στροφή των μνημείων, δια να ξυπνήσουν και να τρίψουν τα μάτια των οι αρμόδιοι. Όταν εγράφη ότι κάποιος φιλάρχαιος Ρωμηός εκομμάτιαζε μίαν ημέραν την πεσούσαν στήλην του Ολυμπίου Διός, και ότι εις τον Κεραμεικόν οι αγιόπαιδες είχον στήσει αποκλειστικόν στρατόπεδον πετροπολέμου και επρομηθεύοντο εκείθεν τα πολεμοφόδια, τότε μόνον περιέ-φραξαν και τα δύο αρχαία λείψανα και επρασίνησεν ο κακο-μοιριασμένος τόπος των, και η χλόη εσκέπασε τας ακαθαρ-σίας.

Ιδίως δε ο χώρος του Κεραμεικού είχε φθάσει εις το απρο-χώρητον αποθησαυρίσας πολυχρόνιον βρωμερότητα, και ήτο το φυτώριον πάσης νόσου. Εν τούτοις, εάν επιχειρήσει κα-νείς με το μανδήλιον εις τους ρώθωνας να κάμη καμμίαν περιοδείαν εις τα μνημεία θα ίδη ότι υπάρχει ακόμη αρκετός τόπος δια τας ανάγκας των νεωτέρων Αθηναίων. Μίαν τοι-αύτην επιχείρησιν ηθέλησα να κάμω, περίπατον εις μερικά μνημεία, αναδεχόμενος να αναπνεύσω αρκετά μικρόβια χά-ριν της δημοσιογραφικής περιεργείας, και ζητών συγγνώμην από τους αβρούς αναγνώστας διά την όχι τόσον ευχάριστον έκθεσίν μου.”


78

Η “Ατλαντίς”, ως ελληνική εφημερίδα, λειτουργώντας με συναι-σθηματικά κριτήρια υπέρ της Ελλάδος, παρότρυνε τις συναδέλφους της εφημερίδες σε σχολιασμούς των Αγώνων, πράγμα το οποίο θα αποτελούσε και διαφήμιση της Ελλάδας. Όμως, η ανετοιμότητα του ελληνικού κράτους εντοπιζόταν συνεχώς, σε όλα τα επίπεδα. Ο χρό-νος πίεζε, η ανασφάλεια διαδεχόταν την αισιοδοξία, οι Έλληνες με αγώνα και φαντασία έβρισκαν λύσεις για την ολοκλήρωση των προε-τοιμασιών, παρέμεναν ωστόσο ανήσυχοι για την επιτυχή έκβαση της προσπάθειάς τους αυτής.

Το ακόλουθο δημοσίευμα, αποδίδει πλήρως το κλίμα που επικρα-τούσε πριν και κατά τη διάρκεια των Αγώνων. Επίσης, με ιστορικές αναδρομές μας ενημερώνει για την πολιτική, την κοινωνία και την οικονομία πριν από τους Αγώνες, το παρασκήνιο της αδυναμίας που είχαν οι Έλληνες για την εξασφάλιση προδιαγραφών και τη σωστή διεκπεραίωση των Αγώνων σε όλα τα επίπεδα.

“Αλλά θα είμεθα έως τότε έτοιμοι προς ευπρόσωπον υπο-δοχήν; Άλλο το ζήτημα. Πρέπει να είμεθα, και δεν είναι δυ-νατόν ή έως τότε να τα καταφέρωμεν όπως όπως.

Ακούονται φωναί τινες απελπιστικαί. Αλλ’ απαντούσιν εις ταύτας διαβεβαιώσεις ενθαρρυντικά, ων προεξάρχουσιν αι δι-αβεβαιώσεις του κ. Φιλήμονος, όστις είναι ο κορυφαίος του χορού.

Νομίζω ότι μεγάλως συντελούσι προς ευόδωσιν του έργου οι άκροι αισιόδοξοι, ως ο κ. Φιλήμων, διότι με το να τα βλέ-πη τις όλα δύσκολα και μαύρα και άθλια, δεν κατορθώνει τίποτε, και μόνον τας χείρας του κατορθώνει να σταυρώση. Αλλά και οι δεινά προβλέποντες απαισιόδοξοι συντελούσιν εις το να ανοίγουν τα μάτια και να αυξάνουν την δραστηριότη-τα των πρώτων. Το βέβαιον είναι ότι μετά πυρετώδους σπου-δής εξακολουθούσιν αι εργασίαι.”44

Αναφορά για την ίδια επιστολή έγινε και στην εφημερίδα “Χρόνος”, στη Φιλαδέλφεια. Για το δε πρόγραμμα των Αγώνων, υπήρξαν πολλά

79


δημοσιεύματα στην εφημερίδα της Νέας Υόρκης, “Σημαία.” Για το ζήτημα του αριθμού της Ολυμπιάδος, δημοσιεύθηκε στον “Εσπερινό Ταχυδρόμο”45 ιστορικό άρθρο του κ. S. W. Balch, που υποστήριζε ότι:

“Αφού η 668η Ολυμπιάς λήγει το 1897 ότε και η 669η άρξεται, ο ακριβής χρόνος κατά τον οποίον έδει να λάβη χώ-ραν η αναβίωσις των αγώνων είναι το 1897 και ουχί το 1896. Αγνοούμεν τον λόγον δια τον οποίον το προσεχές έτος εξελέγη δια την τέλεσιν των αγώνων αφού μαθηματικώς απεδείχθη ότι η 669η Ολυμπιάς άρχεται το 1897. Εν τοις υπολογισμοίς τα π.χ. έτη προστιθέμενα εις τα μ.χ. δέον πρώτον να χωρί-ζωνται διά του έτους 0, ως οι μαθηματικοί πράττουσιν εν τη απαριθμήσει των γραμμών εις τους πίνακας πλάτους και μή-κους, ούτω ο χρόνος της πρώτης αλλάσσει από το έτος 776 π.χ. εις το έτος 775 π.χ. αλγεβρικώς δε αφαιρούντες το επί έλαττον τούτο έτος, εξ οποιουδήποτε έτους έχομεν τον ακριβή αριθμόν της Ολυμπιάδος αφού πρώτον διαιρέσομεν δια του αριθμού 4. Ακολουθούντες λοιπόν τον μαθηματικόν τούτον κανόνα ευρίσκομεν ότι πρώτον έτος της προσεχούς Ολυμπι-άδος είναι το 1897. Ο κ. Blackhurst εις των ενθουσιωδε-στέρων αθλητών του Συνδέσμου είπεν ευχαρίστως θα έβλε-πον αντιπροσώπους του Συνδέσμου εις Αθήνας. Οι Αθηναίοι λίαν φιλοξένως θέλουσι μας υποδεχθή και είμεθα βέβαιοι ότι θέλουσι συντελέσει καθ’ όσον δύνανται υπέρ της ευμαρεί-ας των αθλητών μας κατά την εν Αθήναις διαμονήν αυτών.

Φρονώ όμως ότι αντί Ολυμπιακοί αγώνες έδει να απο-κληθώσι Παναθηναϊκοί, αφού εν Αθήναις και ουχί εν Ήλιδι θέλουσι λάβει χώρα.

Πόσον ζωηρόν είναι το ενδιαφέρον όπερ δεικνύουσιν οι Αμερικανοί γίνεται δήλον εκ των άρθρων άτινα εξακολουθού-σι να δημοσιεύωσιν αι αμερικανικαί εφημερίδες.

Ο τύπος της Νέας Υόρκης εδημοσίευσεν εκτενές τηλε-γράφημα εκ της πόλεως Princeton, ένθα το ομώνυμον μέγα πανεπιστήμιον, του οποίου ο πρύτανις έλαβε την επίσημον πρόσκλησιν της εν Αθήναις επιτροπείας, έδιδε διαφόρους πληροφορίας επί των αγώνων.”


80

Η εφημερίδα “Ήλιος”46 της Νέας Υόρκης πρότεινε σύσκεψη με-ταξύ των μεγαλυτέρων πανεπιστημίων των Ηνωμένων Πολιτειών Columbia, Harvard, Yale, Princeton και άλλων και την αποστολή μετά από συμφωνία, ομίλου των καλύτερων αθλητών στην Αθήνα.

Έλεγε δε ότι:

“Εάν οι Έλληνες αθληταί νικήσωσιν η χαρά εν Ελλάδι θα ήτο μεγίστη, φαντασθήτε όμως εάν οι ημέτεροι επανήρχοντο δαφνηφόροι, ποίας ενθουσιώδους υποδοχής θα ετύγχανον ενταύθα. Από το πανεπιστήμιο Stanford Καλιφόρνιας ο εν-θουσιασμός θα εξετείνετο μέχρις εκείνου του Dartmouth εν New Hampshire και θα είχαμεν παρελάσεις και εορτάς. Θα ήτο μέγα έργον εάν οι υιοί της Ελλάδος εξήρχοντο νικηταί, παμμέγιστον δε εάν οι Αμερικανοί επανήρχοντο φέροντες τον στέφανον της ελαίας.”

Στη Βαλτιμόρη η εφημερίδα “News”47 δημοσίευσε εκτενές άρθρο σχετικό με την αδράνεια των ελληνικών αρχών για τη συμπλήρωση του έργου της προετοιμασίας των Αγώνων.

“Είναι αδύνατον δι’ ημάς να μεταφέρωμεν ενταύθα πλή-ρη ή περικοπάς καν των καθ’ εκάστην δημοσιευομένων εν ταις Ηνωμέναις Πολιτείας περί των αγώνων, αρκούμεθα ση-μειούντες τα κυριότερα λυπούμεθα δε ότι η αδράνεια και η αβελτηρία των αρμοδίων εξακολουθεί και ούτω ούτε επιτρο-πή συνεστήθη προς συλλογήν εράνων ούτε άλλο τι εγένετο μέχρις ώρας όπως συνεισφέρωσιν οι εν Αμερική Έλληνες και φιλέλληνες υπέρ των αγώνων.”

Πέρα όμως από τους ρομαντικούς αρθρογράφους, υπήρξαν και οι συγκρατημένες έως και αρνητικές απόψεις άλλων δημοσιογράφων. Δημοσίευμα στον αγγλικό “Πρωινό Ταχυδρόμο” δικαιολογούσε την άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης να στηρίξει οικονομικά τους Αγώ-νες δίνοντας προτεραιότητα σε άλλες οικονομικές ανάγκες.

81


Τελικά, ο αρθρογράφος επικέντρωσε το ενδιαφέρον του στην τέλε-ση των αγώνων και στην αναμενόμενη συμμετοχή:

“Περί του αν μόνον Έλληνες θα είναι οι αθληταί, οι οποί-οι θα λάβωσι μέρος εις τους αγώνας ή θα προσκληθώσι και ξένοι, ότε η νίκη -to be sure- είναι εξασφαλισμένη υπέρ των συμπατριωτών του γράφοντος. Οπωσδήποτε όμως το μόνον ενδιαφέρον ημάς είναι η προσοχή την οποίαν καθ’ άπαντα τον πολιτισμένον κόσμον εφελκύουσιν αι δια την διοργάνωσιν των Ολυμπιακών Αγώνων εργασίαι και 6 ημέρας επιτεινομέ-νη προθυμία των ξένων όπως λάβωσι ενεργόν μέρος...”48

Η εφημερίδα “Κόσμος”49 της Νέας Υόρκης, κρατώντας αποστάσεις από τα γεγονότα πριν και μετά τους Αγώνες, με μετριοπάθεια ανα-φερόταν στο διοικητικό έλλειμμα καθώς και στην απουσία επαρκούς διαφήμισης των Αγώνων:

“Οι αγώνες αναμένεται ότι θέλουσιν στεφθή υπό επιτυχί-ας. Αλλά θα επετύγχανον πολύ περισσότερον εάν υπήρχε δε-ξιωτέρα διοίκησις και μεγαλύτερα διαφήμισις.”

Αι αμερικανικαί εφημερίδες και τα αθλητικά σωματεία δεν αναγνωρίζουσιν ως ‘αντιπροσώπους αθλητάς’ τους απελ-θόντας εις Αθήνας Αμερικανούς, καθό μη αριστεύσαντες εις αγώνας μετά σπουδαίων γυμναστικών σωματείων. Είναι λυ-πηρόν, τω όντι ότι ο Αθλητικός Σύλλογος της Νέας Υόρκης ή του Σικάγου δεν έλαβον μέρος ένεκα των γνωστών λόγων, ως και τα αγήματα των μεγάλων πανεπιστημίων Harvard και Yale.”

Επίσης, από την εφημερίδα της Πετρούπολης “Νέος Χρόνος”50, αναδημοσιεύτηκε άρθρο όπου γινόταν αναφορά στον γνωστό λογο-γράφο Α. Σαβούρη, ο οποίος προέτρεπε τους Ρώσους να λάβουν μέ-ρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Εκεί, θα κυριαρχούσαν η ειρήνη και


82

η φιλία. Φυλετικές διακρίσεις και πολιτικές αντιζηλίες δεν θα είχαν θέση στο χώρο της ευγενούς άμιλλας, γιατί:

“Ουδέν άλλο συντελεί εις την προσέγγισιν των ανθρώπων τόσον όσον η από κοινού ζωηρά δράσις και η παρομαρτούσα αυτή ανύψωσις της ηθικής και σωματικής ανδρείας.”

Η τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων θα ήταν το επιστέγασμα όλων των προσπαθειών για την αναβάθμιση του έθνους. Η απήχησή τους έμελλε να διατηρηθεί για πολύν καιρό στον τύπο. Ο Βούρκε υποστή-ριξε στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”51, ότι οι Έλληνες θα κέρδιζαν αρ-κετά αργυρά στεφάνια, διατύπωνε δε την αισιόδοξη άποψη ότι το φί-λαθλο ελληνικό κίνημα δεν επρόκειτο να διακοπεί, αντίθετα μάλιστα, θα συνεχιζόταν και μετά τέσσερα χρόνια στο Παρίσι και μάλιστα με έντονη την εκπροσώπηση της ελληνικής νεολαίας.

Ο ανταποκριτής της εφημερίδας “Χρόνος”52 τόνιζε την αξία των Ολυμπιακών Αγώνων μέσα από μια σφαιρική οπτική. Κατ’ αρχάς, η πρώτη διεθνής άμιλλα ελάμβανε χώρα σε ελληνικό έδαφος. Έργα υποδομής για την τέλεση των αγώνων όπως το στάδιο και άλλα, ήταν επιβεβλημένο να γίνουν. Το σημαντικότερο όμως, που τόνιζε ο αντα-ποκριτής, ήταν ότι οι αγώνες θα είχαν στη νέα Ευρώπη τη θέση που είχαν οι Ολυμπιακοί στην αρχαία Ελλάδα. Έμμεσα, η Νέα Ελλάδα αποκτούσε μέσα στο χρόνο κεντρική ευρωπαϊκή διάσταση:

“Εν ουδεμιά άλλη χώρα πλην της Ελλάδος ήταν δυνατόν να τελεσθώσι δικαίως οι πρώτοι αγώνες.”

Σε άλλη εφημερίδα, τα “Ημερήσια Νέα”53, θετικές απόψεις διατυ-πώθηκαν για τους Έλληνες και τους Αγώνες:

“Οι νέοι Έλληνες δεν ήσαν μέχρι τούδε λαός φιλάθλων. Αλλ’ έχουσιν εξαίρετον υλικόν ασκήσεως. Μόνον χρήζον, και το Πανεπιστήμιο των Αθηνών θα εκπέμψη ίσως προσεχώς αντιπροσώπους εις τους πανεπιστημιακούς ημών αγώνας.”

83


Σε αναδημοσίευμα άρθρου της εφημερίδας “Σημαία”54 του Λονδί-νου, στοχαστικός ο δημοσιογράφος αναλογίζεται την αληθινή αναγέν-νηση της Ελλάδας ως πηγή ελπίδας και πνευματικής χαράς για όλο τον κόσμο:

“Είναι τρεις χιλιάδες έτη αφότου οι πρώτοι ελληνικοί αγώνες ετελέστηκαν στην Ολυμπία και βεβαίως είκοσι και πέντε εκαντοετηρίδες αφότου οι Ολυμπιακοί Αγώνες το πρώ-τον συνεκέντρωσαν όλους τους φημισθέντας Έλληνας αθλη-τάς. Οι φιλελληνικές προσδοκίες του γράφοντος εκφράσθη-καν ως ακολούθως: ‘Ολόκληρος ήτοι ο κόσμος θα χαρή εις παν σημείον αληθούς της Ελλάδος αναγεννήσεως.”

Με την ολοκλήρωση των Αγώνων, ο τύπος συνέχισε να αναφέρεται σ’ αυτούς και να σχολιάζει και να κρίνει τον τρόπο που αυτοί υλοποι-ήθηκαν. Σχετικά με τη συμμετοχή των Αμερικανών αθλητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες, ο αμερικανικός τύπος ασχολήθηκε ιδιαίτερα, ιδίως ο τύπος της Νέας Υόρκης. Ιδιαίτερα διακριτός ήταν ο ρόλος της εφημερίδας “Ατλαντίς”, η οποία είχε επιστρατεύσει όλες τις δυνάμεις της για να πείσει για τη σπουδαιότητα του ελληνικού εγχειρήματος. Η εφημερίδα “Journal” δημοσίευσε εικονογραφημένο άρθρο, όπου απεικονίζονταν τα άνθη που έστειλε η διεύθυνση της εφημερίδας “Ατλαντίς”55 στους αθλητές, και στο οποίο ο διευθυντής ανακοίνωσε στο κοινό τη λίστα των αθλητών εκ Βοστώνης.

“Εν ταις Νέαις Αθήναις του Νέου Κόσμου εξακολουθεί ο υπέρ των ολυμπιονικών ενθουσιασμός και αι προς την φίλην ημών πατρίδα φιλικαί των Αμερικανών εκδηλώσεις.”

“Εκ ζηλίας αι εφημερίδες της Νέας Υόρκης ολίγιστα ανέ-φερον περί της επισήμου υποδοχής ης έτυχον οι αθληταί.”

Ο Βασιλιάς της Ελλάδας έστειλε το ακόλουθο τηλεγράφημα στο Δήμαρχο της Βοστώνης κ. Josiah Quincy56:


84

“Αθήναι, 16 Μαΐου 1896

Προς τον Δήμαρχον της ΒοστώνηςΕυαρεστηθείτε να αποδεχθήτε τας ειλικρινέστατας Μου

ευχαριστίας δια το εξαίρετον υμών τηλεγράφημα όπερ βα-θέως Με συνεκίνησεν. Είμεθα σχεδόν ευτυχείς δεξιωθέντες τους συμπαθείς πατριώτας υμών, των οποίων τας μεγάλας επιτυχίας εγκαρδίως εχειροκροτήσαμεν. Ο λαός της Ελλά-δος ευχαριστεί τον δήμον της Βοστώνης διά τα συγχαρητήρια υμών.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ”

Έντονες ήταν οι αναμνήσεις των αθλητών κατά την επιστροφή τους από την Ελλάδα. Καθώς η εφημερίδα “Ατλαντίς”57 αποτελούσε τη γέ-φυρα ανάμεσα στην Αμερική με την Ελλάδα, ο απόηχος από τις εντυ-πώσεις δεν άργησε να παρουσιαστεί σε δημοσιεύματα της εφημερίδας με θετικά σχόλια:

“Οι Ολυμπιονίκαι διατελούντες έτι υπό την επήρειαν των αναμνήσεων της εις Ελλάδα μεταβάσεως αυτών, πολλα-πλώς, εξέφρασαν τη Διευθύνσει της “Ατλαντίδος” την ευγνω-μοσύνην αυτών.

Δεισιδαίμονες δε ως πάντως οι αθληταί, φυλάττουσιν ως ιερά κειμήλια τον κότινον, άλλα αναμνηστικά, δώρα και την ελληνικήν και αμερικανικήν σημαίαν ας εδώρησεν αυτοίς η “Ατλαντίς” και ων δεν απεχωρίσθησαν ουδ’ επί στιγμήν κατά τους αγώνας.

Ότε παρήσαν εις την περίδοξον Feneuil Hall ο κ. Graham ευλαβώς τας εκράτει, εις δε το δοθέν υπό του Δήμου της Βο-στώνης συμπόσιον οι αθληταί εισήλθον εν σώματι εις την αίθουσαν του ξενοδοχείου του κ. Graham προπορευομένου και φέροντος αυτάς, μετά σεβασμού δε τας κατέθεσαν επί των ποδών οίτινες εστόλιζαν την τιμητικήν τράπεζαν. Δια τους αθλητάς της Βοστώνης αι σημαίαι αύται, είναι περιάμμα-τα (φυλακτά) και θα τας φέρωσι πάντοτε μεθ’ εαυτών προς αποτροπήν ατυχημάτων κατά τους αγώνας των προς άλλους αθλητικούς συλλόγους.”

85


Η προσπάθεια της εφημερίδας “Ατλαντίς”58 να δημιουργήσει θε-τικό κλίμα, δεν έγινε αντιληπτή, ούτε και εκ των υστέρων, από τους υπεύθυνους των Αγώνων. Η κεντρική επιτροπή των Αγώνων στην Αθήνα δεν είχε την ευφυΐα να εκμεταλλευθεί την προσφορά του ελ-ληνο-αμερικανικού τύπου. Αντίθετα, πρόβαλλε ειρωνικά σχόλια που μαρτυρούσαν έλλειψη σωστής πληροφόρησης σε σημαντικά θέματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα ακόλουθα:

“Η εφημερίς “Mail and Express” λόγον ποιουμένη επί τη ασυγγνώστω πορεία της εν Αθήναις Κεντρικής επιτροπής, διαφημισάσης δια των ελληνικών εφημερίδων ότι δεν συνέ-στη επιτροπή αμερικανική, αποκαλεί το επεισόδιον ως ‘very amusing’ δηλαδή νοστιμότατον, και δημοσιεύει την επιστο-λήν του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών ως και τα ονό-ματα της μεγάλης επιτροπής.”

Το καυστικό ύφος και η τάση για πλήρη υποβάθμιση των Αγώνων γίνονται εμφανή στο παρακάτω σχόλιο:

“ Ότι τα πάντα εγένοντο εν Αθήναις ατάκτως, γίνεται δήλον εκ του ολίγου αριθμού των ξένων αθλητών οίτινες μετέβησαν, και της ακολούθου περικοπής εξ άρθρου δημοσιευθέντος εν τω τελευταίω φύλλω της εν Λονδίνω εκδιδομένης μεγάλης εφημερίδος “Field” ήτις αποκλειστικώς πραγματεύεται περί αθλητικών.

‘Μολονότι, λέγει, το εναντίον διαβεβαιούται, νομίζομεν πολύ πιθανή την αναβολήν των αγώνων, διά τον λίαν ευκα-τάληπτον λόγον ότι ελάχιστος αριθμός αθλητών θέλει συμ-μεθέξει.

Τούτο ουδένα θέλει εκπλήξει, εάν ληφθή υπ’ όψιν πόσον αδεξίως διεφημίσθησαν.”59

Ταυτόχρονα, διάφορες απόψεις και περιγραφές από δημοσιεύμα-τα του ξένου τύπου παρουσιάσθηκαν στην εφημερίδα “Φιλιππούπο-λις”60, στις 11 Απριλίου 1896. Παραστάσεις ευρωπαϊκών θεατρικών έργων διαφημίζονταν στο φύλλο, δίνοντας την εικόνα ότι η Ελλάδα


86

δεν αρκείται μόνο στο ρόλο του θεματοφύλακα του παρελθόντος, αλλά θέλει να αρθεί και να παραμείνει στη σκηνή του σύγχρονού της ευ-ρωπαϊκού γίγνεσθαι. Ταυτόχρονα, ο Hugues Leroux, δημοσιογράφος της εφημερίδας “Figaro”, έδινε το έναυσμα για την ελληνική επανέ-νταξη στο σύνολο των ευρωπαϊκών κρατών. Και με την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, οι Έλληνες αλλά και όλοι οι υπόλοιποι άρχιζαν να στοχάζονται την προσφορά του ελεύθερου ελληνικού πνεύματος σε παγκόσμια κλίμακα.

Ο “Νέος Ελεύθερος Τύπος”61 σχολίαζε λέγοντας, ότι οι Έλληνες έγιναν χριστιανοί, χωρίς όμως να απομακρυνθούν από την αρχαία ελληνική παράδοσή τους. Ακόμη και το γεγονός ότι η πόλη των Αθη-νών είχε αναπτυχθεί γύρω από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, τους υπενθύμιζε αδιάλειπτα, στη θέα των μνημείων, ότι το αρχαίο ελλη-νικό πνεύμα δεν είχε χαθεί. Οι Έλληνες ήταν ο μόνος χριστιανικός λαός της Ανατολής που, παρ’ όλη την θρησκευτική τους ταυτότητα ως ορθόδοξοι, δεν προσκύνησαν την Πετρούπολη, πρωτεύουσα της ορθοδοξίας, αλλά αντίθετα, διατήρησαν το ελεύθερο πνεύμα τους.

Στις 10 Απριλίου 1896, στην εφημερίδα “Φιλιππούπολις”62 έγινε αναφορά στη δεύτερη επιστολή για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, του ανταποκριτή της εφημερίδας “Figaro” Hugues Leroux, ο οποίος με-ταδίδει την ανοχή των Ελλήνων απέναντι στους νικητές άλλων αγω-νισμάτων, αλλά και την επιμονή τους στη διεκδίκηση του Μαραθώνι-ου δρόμου, που τον θεωρούσαν δική τους αποκλειστικότητα.

“Όι Έλληνες είδον ημάς άνευ φθόνου θριαμβεύοντας εις τους μέχρι τούδε αγώνας του ποδηλάτου και του ξίφους. Αλλ’ επανελαμβάνετο ανά την πόλιν.

Ο Μαραθώνιος δρόμος είναι δικός μας.”

Ο Μαραθώνιος, το συμβολικό αγώνισμα των σύγχρονων Ολυμπι-ακών Αγώνων, δεν υπήρχε κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρ-χαιότητας. Στο πλαίσιο όμως των αναβιωμένων Αγώνων, οι Έλληνες το θεωρούσαν αδιαμφισβήτητο δικαίωμά τους. Ο δημοσιογράφος συ-νέχιζε να εγκωμιάζει τους Έλληνες, ως τους απογόνους εκείνων που συνέλαβαν την ιδέα του Ολυμπισμού.

87


“Άνέγνωσα βιβλία γραμμένα από ευφυεστάτους ανθρώ-πους περί της νεωτέρας Ελλάδος. Φαίνονται δηλούντα ότι έχεται αύτη ολιγώτερον ημών της δόξης του παρελθόντος της. Αν κρίνω εξ όσων είδον, οι παρατηρηταί ούτοι επλανήθησαν εκ του ιδίου αυτών σκεπτικισμού. Εις όλην την Ελλάδα ου-δείς υπήρχεν είτε πόλεων είτε ορέων κάτοικος ο μη ευχόμε-νος διακαώς ίνα χείρ ελληνική αναλάβη την δάφνην εκείνην, ην ο μαραθωνομάχος αφήκε να πέση εις την Αγοράν ανακρά-ζων.

- Νενικήκαμεν!

Οποίου χρώματος ήτο ο ουρανός την ηρωϊκήν εκείνην πρωίαν καθ’ ην ο αιμόφυρτος και κονιόφορτος άνθρωπος προσήλθε λέγων εις την απεγνωσμένην πόλιν ότι ο πολιτι-σμός εσώθη; Ίσως ήτο ημέρα καθ’ ην προ των άνευ ανταυ-γείας μαρμάρων ελυπούμεθα δια την του ηλίου έκλειψιν. Αναλογισθήτε ολίγον την συγκίνησιν των δέκα οκτώ εκείνων δρομέων, όταν τους παρέταξαν, όταν ήκουσαν όπισθεν των επί της μικράς παραλίας τον λυγμόν της θαλάσσης, της θαλάσ-σης της άνευ εποχής η οποία προς τους αυτούς άμμους, εν τω αυτώ αφροστροβίλω έρριψεν άλλοτε κατά της ελληνικής ακτής τας Ασιατικάς τριήρεις.”

Μετά την έκφραση της ιστορικής συγκίνησης που εξαρχής τον είχε καταλάβει, ο δημοσιογράφος παρατηρεί και σχολιάζει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων στην αττική γη:

“Άνευ υπομονής, το Στάδιον τον νικητήν ανέμενε. Ενο-μίσαμεν πλήρη τα βάθρα αυτού, την πρώτην ημέραν, διότι εβόμβει ως κυψέλη. Σήμερον μας κατέπληξεν. Ανήλθετε ποτέ επί ενός των υψωμάτων εκείνων των δεσποζόντων τας μεγαλουπόλεις; Υπό τους πόδας, αι οικίαι φαίνονται ως φατ-νία κηρήθρας. Τα παράθυρα στηρίζουν τας προσόψεις δια των μόλις ορατών διακένων των. Και αναλογίζεταί τις, ‘Εκεί από


88

πίσω, άνθρωποι γεννώνται, θνήσκουν, υποφέρουν, αγαπούν!’ Ενταύθα δεν υπήρχον στέγαι, δεν υπήρχον οικίαι, παράθυρα, δεν υπήρχον ή άνθρωποι. Εκατόν είκοσι χιλιάδες άνθρωποι καθισμένοι, αμφιθεατρικώς σωρευμένοι από της γης έως του ουρανού! Βασιλείς, Αγρόται. Τίς άρα θα ηδύνατο να διακρίνη εν τω πλήθει εκείνω τους ολβίους του κόσμου τούτου από των αποκλήρων του πλούτου και της τύχης, από εκείνων οι οποί-οι δεν κέκτηνται ή φωνήν δια να φωνάζουν ζήτω και χείρας δια να χειροκροτούν; Ο ήλιος και η σκιά διήρχοντο εναλλάξ επί των μεν και επί των δε κατά τας ιδιοτρόπους φοράς των νεφών. Και το Στάδιο εφαίνετο ωσεί κιβωτός, ωσεί σκάφος κολοσσιαίον, οδηγούν προς γήν τινα της επαγγελίας ολόκλη-ρον γενεάν ανθρώπων...

Ενταύθα παρετήρησα όλως ασκαρδαμυκτεί το ελληνικόν πλήθος κατά τας ώρας εκείνας της ανησυχίας καθ’ ας πάσαι αυτού αι συγκινήσεις ανήρχοντο εις το πρόσωπον ως ατμίδες εκρηγνύμεναι από της επιφανείας ποταμού. Ομοιάζει τα μέ-γιστα προς τα ημέτερα πλήθη, τα οποία παραμένουν πνευμα-τώδη εν τω ενθουσιασμώ, χαρίεντα εν τη εξάψει. Είναι πλήθη ήκιστα συγκινούμενα άνευ λόγων. Η χαρά των είναι ηχήεσσα, όλη αυτών η ζωή αρμονική. Υπήρχον εκεί πολλαί επαρχι-ώτιδες, πολλοί χωρικοί. Εν τούτοις όλαι αι περιβολαί ήσαν εγκρατείς και βαθύχροοι.

Η Μασσαλία, η Νεάπολις, η Βαρκελώνη αγνοούσι τας λε-πτότητας ταύτης της Αττικής καλαισθησίας, ήτις ως άλλοτε ούτω και νυν ασμενίζει εις τας ανεπαισθήτους των διαχρώσε-ων παραλλαγάς, εις την λιτότητα. Οι Έλληνες εξακολουθού-σιν αγνοούντες ότι αλλαχού συγχέουν από τινός το κάλλος με την πολυτέλειαν. Ζώσιν εν συμμετρία. Ήμεθα πάντες αφοσι-ωμένοι εις το άλμα επί κοντώ όταν αίφνης φρικίασις εφάνη διαχέουσα το πλήθος.

- Έρχεται...”

Με αυτή τη λέξη ο αρθρογράφος μας εισήγαγε στον “Μαραθώνιο”. Παραστατικότατα περιέγραψε στιγμές της μεγαλειώδους συγκίνησης που προκάλεσε το αγώνισμα. Ένας άσημος Έλληνας, ο Σπύρος Λούης, κατακτούσε θέση στην ιστορία.

89


- Ποίος;“Δεν ήτο γνωστόν ακόμη άλλ’ ήδη πάντες ηγείροντο. Οι

άλται αποθέτουν τους κοντούς.Αποκαθίσταται σιωπή βαθεία ως εν ναώ. Έξω του Σταδίου

εν τω πλήθει τω τοσούτω πυκνώ, ώστε επί του ορίζοντος δεν εφαίνετο πλέον ή κύματα κεφαλών, παλίρροιαι εχάρασσον στίβον. Τέλος αξιωματικός ορμά εις την είσοδον του Σταδίου. Ήγειρε τον βραχίονα.

- Έλλην είναι...Η αγαθή γη ανεγνώρισε το τέκνον της, έτρεξε ύπ’ αυτό, το

μετέφερεν, ηθέλησε να λάβη ένα αγρότην και να τον καταστή-ση νικητήν, τον πρώτον τυχόντα, τον Λούην εκείνον, εργατικόν της κώμης Αμαρουσίου, ανώνυμον ως τον αρχαίον Μαραθω-νομάχον. Και αναμφιβόλως επενέβησαν και οι Θεοί. Διότι ο φοβερός Αυστραλός κατέπεσε καθ’ οδόν μ’ αιμοσταγές το στόμα, ο Γάλλος ησθάνθη εκλείπον το σθένος αυτού καθ’ ην στιγμήν ενόμιζε βεβαίαν την νίκην. Και ούτος ο Έλλην, ει-σήρχετο απλώς μόλις ασθμαίνων, με τας πυγμάς συνεπτηγ-μένας παρά τα εύρωστα αυτού στέρνα, με την κόμην βοστρυ-χισμένην υπό του ιδρώτος, με τους αγκώνας κινούμενους εν λικνισμώ αποβάντι μηχανικώ πλέον. Διήλθε προ ημών γερός και ελαφρός. Εκατό χιλιάδες φωναί εξέπεμψαν την νικητή-ριον ζητωκραυγήν.”

Η απήχηση για το Μαραθώνιο, άφησε ζωηρές εντυπώσεις και στον παρισινό τύπο. Η “Μικρά Εφημερίς” σύμφωνα με άρθρο της εφη-μερίδας “Φιλιππούπολις”63, θέλησε να οργανώσει παρόμοια αθλητικά γεγονότα:

“Ομοιον αγώνα δρόμου του αυτού μήκους, όστις θα εκτε-λεσθή την 7/19 Ιουλίου. Ο Ολυμπιονίκης κ. Λούης έλαβεν εττιστολήν του εκ των συντακτών του “Figaro” κ. Τ. Μανούση όστις θερμώς τον παρακαλεί όπως συμμετάσχη του αγώνος του εν Παρισίοις Μαραθωνίου δρόμου. Επειδή όμως οι αγώ-νες ούτοι δεν φέρουσιν επίσημον χαρακτήρα ο Λούης απεφά-σισε να μη λάβη υπόψιν την πρόσκλησιν.”


90

Μ’ αυτή την αντιμετώπιση του Λούη, παρατηρεί κανείς πως με τη στάση του αυτή, ο νικητής του μαραθώνιου στους πρώτους Ολυμπια-κούς Αγώνες, έχοντας γευτεί το θρίαμβο σε υψηλό επίπεδο, αρνήθηκε να συμμετάσχει σε ο,τιδήποτε κατώτερο από το συγκλονιστικό πρώ-το γεγονός. Η απήχηση των αγώνων στο εξωτερικό της χώρας ήταν έντονη. Μέσω του τύπου, διάφορα σχόλια και απόψεις άρχισαν να διατυπώνονται σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η ελληνόφωνη αλεξανδρινή εφημερίδα “Ομόνοια”64, σε άρθρο της, ανέλυσε την πολιτική κατάσταση της Ελλάδας του 1896, ασκώντας παράλληλα κριτική στην οικονομική και κοινωνική κατάσταση της χώρας. Περιείχε αναφορές για την εποχή του Τρικούπη και τη διαδο-χή του Δηλιγιάννη, για τη συγκρατημένη αισιοδοξία όλων των συγ-χρόνων που εύχονταν την αποσόβηση της χρεοκοπίας και για την τελική αποδοχή των χειρισμών του Δηλιγιάννη, πράγμα που του εξα-σφάλισε την τρίτη πρωθυπουργία (Μάιος 1895-Απρίλιος 1897)63:

“Η τρίτη πρωθυπουργεία του κ. Δηλιγιάννη έχει το εξαι-ρετικόν ότι, ενώ ομοιάζει, ως προς το δεινόν των περιστάσε-ων, τας δύο άλλας αυτού, εν τούτοις παρέχει εις όλους την ελπίδα ότι θ’ αποβή πράγματι επωφελής δια τον καθ’ όλον ελληνισμόν και δη δια την ελευθέραν Ελλάδα. Η νυν ελλη-νική κυβέρνησις εσχηματίσθη, ότε ακριβώς ο κ. Τρικούπης, παραιτηθείς αναγκαστικώς, κατέλιπε τον τόπον του βεβαρα-θρωμένον οικονομικώς και εις τοιαύτην κατάστασιν, ώστε να ήτο δυνατόν και εις το ασθενέστερον του Αίμου κρατίδιον να φανή κατά πάντα σχεδόν ανώτερον ημών. Η διαδοχή του κ. Δηλιγιάννη εις την πρωθυπουργείαν δια πανηγυρικής πλει-οψηφίας δεν ενέπνευσε κατ’ αρχάς εις τους ψυχρώς ατενί-ζοντας τας δεινάς της πατρίδας ημών περιστάσεις ενθουσι-ασμόν υπέρ του νυν κυβερνήτου. Φόβος υπήρχε μήπως και αυτός αποτύχη οριστικώς εν τω ζητήματι του συμβιβασμού.”

Η βελτίωση των οικονομικών στο εσωτερικό της Ελλάδας, η ενδυ-νάμωση του ελληνικού στόλου και η διαμόρφωση του στρατού κατά

91


τα ευρωπαϊκά πρότυπα, έδιναν μία ενθαρρυντική εικόνα της Ελλάδας προς τα έξω. Ο ξένος τύπος, και ιδιαίτερα ο αγγλικός, άρχισε να υπο-στηρίζει την πολιτική του Δηλιγιάννη ο οποίος ήταν θετικός στην ιδέα της τέλεσης των Αγώνων στην Ελλάδα.

“Ό αγγλικός τύπος, σφοδρότερος πολέμιος της Ελλάδος μετά τον αυστριακόν, συγχαίρει τον κ. Δηλιγιάννην δια την δεξιότητα αυτού εν τω ζητήματι του συμβιβασμού. Εκτός τού-του τα Ελληνικά χρεώγραφα βελτιούνται και η πίστις προς την Ελλάδα ημέραν παρ’ ημέραν αποκαθίσταται.”

“Υπό τοιαύτας συνθήκας δεν δύναταί τις ειμή, αποδίδων δικαιοσύνην, να επαινέση και εκτίμηση την έμφρονα πολιτι-κήν δράσιν του νυν πρωθυπουργού κ. Δηλιγιάννη.”65

Στις 12 Απριλίου 1896, δημοσιεύθηκαν διάφορες σκέψεις ανταπο-κριτών ξένου τύπου, όπως του ειδικού ανταποκριτή παρισινής εφη-μερίδας, ο οποίος φαινόταν κατενθουσιασμένος από το ταξίδι του και αποκαλούσε την νεότερη Ελλάδα εξαιρετικά θελκτική χώρα και τους Έλληνες τον πιο προσηνή λαό από όσους είχε γνωρίσει. Διηγείτο δε ότι:

“Περιήλθεν απάσας τας συνοικίας της πόλεως, ότι επε-σκέφθη τον βασιλικόν κήπον και ότι ηυτύχησε να συναντήσει τον gallant βασιλέα της Ελλάδος, όστις λίαν φιλοφρώνος εζήτει να μάθη παρ’ αυτού και των συναδέλφων του τίνας απεκόμιζον εντυπώσεις εκ της Ολυμπίας μετά την θέαν του αριστουργήματος του Πραξιτέλους.

Ο αυτός ανταποκριτής διηγείται ότι εθαύμασε παρευρε-θείς εις το Στάδιον, το πλαστικόν σώμα και την ως Ερμού κε-φαλήν του Έλληνος αθλητού Περσάκη, ότι ήκουσε τον Ύμνον του Σαμάρα, του εξοχωτέρου της Ελλάδος μουσουργού και ότι την εσπέραν εχειροκρότησεν ενθουσιωδώς εν τω Δημο-τικώ Θεάτρω την κυρίαν Παρασκευοπούλου, υποκρινομένην την Μήδειαν.”66


92

Στις 23 Μαΐου 1896, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα “Ατλαντίς” άρθρο για τους Ολυμπιονίκες της Βοστώνης, όπου έγινε ιδιαίτερη αναφορά στον John Graham, ο οποίος ήταν επικεφαλής των αθλη-τών του συλλόγου της Βοστώνης. Λόγω των διαφόρων αρνητικών καταστάσεων που είχαν προκύψει στην πορεία, όπως προαναφέρθη-κε, είχε μειωθεί το ενδιαφέρον των Αμερικανών για τους Αγώνες, με αποτέλεσμα να απέχουν από αυτούς διάφορα αθλητικά σωματεία με-γάλων πόλεων, πλην της Βοστώνης.

Μετά τους αγώνες όμως, όταν ενθουσιασμένοι από την ελληνική φιλοξενία επέστρεφαν οι Αμερικανοί αθλητές, μετέφεραν στην πα-τρίδα τους μαζί με τις εντυπώσεις, τα ιερά κειμήλια των αγώνων, τον κότινο, και τις δύο σημαίες ελληνική και αμερικανική, που τους είχαν δωριθεί από την εφημερίδα “Ατλαντίς”.

Χαρακτηριστικά ανέφερε η εφημερίδα “Ατλαντίς” ότι οι εφημε-ρίδες της Νέας Υόρκης από ζήλεια, υποβάθμιζαν, δημοσιεύοντας λι-γοστά σχόλια, την επίσημη υποδοχή που έγινε στους Αμερικανούς αθλητές όταν έφθασαν στην Ελλάδα.

Ο John Graham απέστειλε σημαντική επιστολή στο διευθυντή της εφημερίδας “Ατλαντίς”67 την οποία παραθέτουμε:

“Εν Βοστώνη, την 18 Μαΐου 1896

Φίλτατε Κύριε Διευθυντά,

Εν ονόματι του αγήματος, του ημετέρου συλλόγου και εκ μέρους μου, έχω την ευχαρίστησιν να εκφράσω υμίν την ει-λικρινή και εγκάρδιον εκτίμησιν ημών δια την δεξίωσιν, ης ετύχαμεν εν Ελλάδι. Ο τρόπος δι’ ου διεξήχθησαν οι αγώνες περιποιούσι τιμήν εις το ελληνικόν έθνος, η δε γενναιοφρο-σύνη και φιλοξενία των Ελλήνων από του βασιλέως μέχρι του πτωχοτέρου των χωρικών ήτο απαράμιλλος.

Θα αναμιμνησκόμεθα πάντοτε την εν Ελλάδι διαμονήν μας και ελπίζομεν ότι ταχέως παρουσιασθήσεται η ευκαιρία όπως ανανεώσωμεν τους δεσμούς της φιλίας, οίτινες αρρή-κτως μας συνδέουσι προς τους Έλληνας. Δραττόμεθα της πε-

93


Ο Ολυμπιονίκης Σπύρος Λούης


94

ριστάσεως ταύτης όπως εκφράσωμεν υμίν, Κύριε Διευθυντά, τας απείρους ημών ευχαριστίας, δι’ όσα υπέρ ημών επράξατε και διατελούμεν ειλικρινώς υμέτεροι φίλοι.

John Graham, T.E. Burke, W.W. Hoyt, A. Blake, Τ. P. Curtis, J.B. Connoly, T.J. Barry,

G.B. Williams”

Επιστρέφοντας στο κλίμα της προετοιμασίας των Αγώνων, με τον τίτλο “Νεοελληνική φιλοξενία,” η εφημερίδα “Κήρυξ της Βοστώνης”68 δημοσίευσε περικοπές από μία επιστολή που ο John Graham είχε στείλει σε κάποιον φίλο του κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αθήνα, και παράλληλα σχολίασε την υποδοχή που έγινε στους αθλη-τές της Βοστώνης. Παραθέτουμε απόσπασμα του δημοσιεύματος:

“Ο ενθουσιασμός ήταν έκδηλος για την ζεστή υποδοχή που έτυχαν οι Αμερικανοί Αθλητές στην Αθήνα ανέφερε πλήρη περιγραφή περί του δοθέντος εν τοις ανακτόροις υπό του βα-σιλέως συμποσίου. Κατ’ αυτόν, η ανάμνησις της εν τοις ανα-κτόροις υποδοχής και του συμποσίου θα μείνη των αθλητών ζωηρότερα και αυτής της των βραβείων. Οι αθληταί εφωτο-γραφήθησαν και διένειμαν τας εικόνας αυτών εις πάντας τους φίλους ους εν βραχυτάτω διαστήματι απέκτησαν εν Ελλάδι και οι οποίοι διεσπάρησαν καθ’ όλην την χώραν μεταξύ των κατοίκων, ο δε βασιλεύς απέστειλε την εικόνα του προς τον κ. Graham υφ’ ην έθηκε την υπογραφήν του.

Η εικών αυτή εστάλη δια τον Αθλητικόν Σύλλογον της Βοστώνης ούτινος την μεγάλην αίθουσαν θα κοσμήση μετ’ ολίγον. Οι αθληταί μας εξακολουθεί ο κ. Graham έλαβον διάφορα αναμνηστικά δώρα, και όταν ανεχώρησαν εξ Αθη-νών μας απεχαιρέτησαν μετά μεγάλου ενθουσιασμού και εις τον σιδηροδρομικόν σταθμόν ο λαός μας τους υπεδέχθη μετά μουσικής ζωηρώς ζητωκραυγάζων. Εν τη μικρά ταύτη πόλει εγένετο ημίν απερίγραπτος υποδοχή, ο δε δήμαρχος έδωκε προς τιμήν ημών συμπόσιον.”

95


Η εφημερίδα “Empire”69 εκδιδόμενη στο Toronto του Καναδά κλείνει ωραιότατο άρθρο της με ποιητική εικόνα, που συνέδεε την αρχαιότητα με τη σύγχρονη Ελλάδα:

“Τι θα έλεγον τα πνεύματα των αρχαίων αθλητών εάν ιπτάμενα άνωθεν του Σταδίου έβλεπον ποδηλάτας και ποδη-λατούσας νεανίδας διασχίζουσας το Στάδιον. Ο συντάκτης της εφημερίδας “Empire” αναμφιβόλως ανέγνωσεν Αθηναϊκήν τινα εφημερίδα ήτις ανέγραφε την είδησιν ότι δύο νεανίδες εθεάθησαν εις την εν Αθήναις παριλισσίαν οδόν ποδηλα-τούσαι και φέρουσαι τον γνωστόν ιδιόρρυθμον και χαρίεντα ιματισμόν, των ποδηλατριών τον υπενθυμίζοντα τας λακαίνας φαινομηρίδας, δηλαδή τα knicker bockers.”

Ο Ι. Κονδυλάκης στο άρθρο του “Η Πρώτη Ολυμπιάς” στην “Μικρά Επιφυλλίδα” της εφημερίδας “Εστία”70 περιγράφει την παλιά Αθήνα και αναφέρεται στην προετοιμασία έκθεσης με τα δεδομένα της επο-χής. Το άρθρο άγγιζε οικονομικοκοινωνικά θέματα, πολιτική, τέχνη, διπλωματία, όλα καλυμμένα κάτω από το μανδύα της προετοιμασίας:

“Επειδή καταστήματα εκθέσεως δεν υπήρχαν, εχρησιμο-ποιήθη προς τούτο το σχολείον των τεχνών, το οποίο ήτο τότε εις το σημερινόν Ωδείον και εις την απέναντι οικίαν Σπη-λιωτάκη, ήτις άλλοτε ήτο μέγαρον της αντιβασιλείας. Τα δυο ταύτα καταστήματα ηνώθησαν δι’ υελοσκεπούς στοάς, κατε-χούσης το μεταξύ μέρος της οδού Πειραιώς, το οποίον μετε-τράπη εις εν τω μέσω έχοντα αναβρυτήριον, αυτό εκείνο το οποίον ετέθη εις τον κήπον του Κλαυθμώνος.

Εκεί εξετέθησαν διάφορα είδη ανθοκομίας και κηπουρι-κής, εις το σημερινόν Ωδείον καλλιτεχνικά έργα, εις δε το απέναντι διαμέρισμα προϊόντα βιομηχανίας, ορυκτολογίας και λοιπά και όπισθεν εις παραπήγματα είδη κτηνοτροφίας. (...)

Αλλά και όλων των κλάδων οι παραγωγοί εφιλοτιμήθησαν


96

ν’ αντιπροσωπευθώσι καλώς εις την έκθεσιν. Συγκεκριμέ-να δε αναφέρθηκε ως εξής: Και αυτή η καλλιτεχνία ικανώς αντεπροσωπεύθη, μεταξύ δε των εκθετών της ζωγραφικής, και ο κ. Λύτρας, τότε πρώτον αναφαινόμενος και βραβευθείς μάλιστα.

Η δε μουσική, η οποία εδιδάσκετο εν τω Πολυτεχνείω, αντεπροσωπεύθη επίσης δι’ ύμνων κατά την επίσημον έναρ-ξιν της εκθέσεως υπό μαθητών του Πολυτεχνείου. Μεταξύ δε των ολίγων εκτεθεισών μηχανών ήτο και μηχανή κινητήριος πλοίου, κινούμενη δήθεν διά θαλασσίου ύδατος, είδος αεικι-νήτου, επινοηθέν υπό τινός Στρατηγοπούλου.

Οι ελθόντες όμως εις τας Αθήνας εκ τε των επαρχιών και του εξωτερικού χάριν της εκθέσεως ήσαν ολίγιστοι. Διό ο με-γαλύτερος αριθμός των καθ’ ημέραν επισκεπτών της εκθέσε-ως δεν υπερέβη τους 2.000.”

Διάφορα δημοσιεύματα της εποχής αναφέρονταν στον ανταγωνι-σμό των εφήβων πριγκίπων της Ευρώπης, που ανταγωνίζονταν με σκοπό τη δημιουργία εντυπώσεων και που, δυστυχώς, είχαν τη δύνα-μη να επηρεάσουν τις εξελίξεις της εποχής και ιδιαίτερα μιας Ελλάδας που προσπαθούσε να ενώσει τα διάσπαρτα μέλη της.

“Αλλά παρίστατο και εις υψηλός ξένος, ο δευτερότοκος υιός της βασιλίσσης Βικτωρίας πρίγκηψ Αλφρέδος. Καίτοι δε ο βασιλόπαις ούτος ήτο παις άνηβος έτι, εις την εν Αθή-ναις άφιξίν του απεδόθη, ουχί αλόγως, πολιτικός σκοπός. Προ ολίγων μηνών, κατά την εορτήν της εικοσιπενταετηρίδος από της καθόδου του Όθωνος εις την Ελλάδα, είχεν έλθει εις τας Αθήνας ο μέγας δούξ της Ρωσίας Κωνσταντίνος, πατήρ της Βασιλίσσης Όλγας, μετά της περικαλλούς συζύγου του και του μικρού υιού του Νικολάου. Τότε ακόμη ο ελληνι-κός λαός απέβλεπε προς την ορθόδοξον Ρωσσίαν ως προς σωτήρα και προστάτιδα του ελληνισμού, διό ενθουσιωδώς υπεδέχθη τον μέγαν δούκα, ο δε υιός του όστις έφερε αναβά-του στολή και εξήρχετο ιππεύων αγγλικόν ιππάριον, κατέστη

97


δημοτικώτατος. Τον απεκάλουν με οικειότητα πλήρη αγάπης ‘Νικολάκης μας’ και τον παρηκολούθουν με ζητωκραυγάς. Γενική δε σχεδόν ευχή ν’ ανακηρυχθή διάδοχος του θρόνου. Φαίνεται λοιπόν ότι η αγγλική διπλωματία απέδωκε σπου-δαιότητα εις το αποτέλεσμα τούτο της επισκέψεως του Ρώσου ηγεμονίδου, διό εις την πρώτην παρουσιασθείσαν ευκαιρίαν απεστάλη ο Άγγλος ηγεμονόπαις ίνα εξαλείψη την εντύπωσιν του ‘Νικολάκη μας’.

Ο λαός των Αθηνών τοιαύτην διαγνώσας σημασίαν εις την επίσκεψιν του πρίγκηπος Αλφρέδου, προσεπάθησε να επανα-λάβη την αυτήν δεξίωσιν. Και επευφήμει το ευγενές ναυτό-πουλον, και το απεκάλεσε Άλφρεδάκο μας’. Φαίνεται όμως ότι όλα αυτά δεν ήσαν όσον κατά την πρώτην φοράν ειλικρινή και εγκάρδια. Διότι ο Αλφρεδάκης δεν ήτο ορθόδοξος, ούτε είχε την αφελή ευπροσηγορίαν του Νικολάκη, όστις έδιδε ρούβλια εις τους επαίτας και όστις εισελθών ημέραν τινά εις ένα φούρνον εδέχθη το ταπεινόν δώρον του φούρναρη, εν αυ-γόν κόκκινον. Ίσως δε και η δοκιμή αυτή των αισθημάτων του αθηναϊκού λαού συνετέλεσε το 1862 εις την διστακτικήν στάσιν της αγγλικής πολιτικής, προκειμένου περί της υποψη-φιότητας αυτού του πρίγκηπος Αλφρέδου εις τον ελληνικόν θρόνον.”

Στις 30 Μαρτίου στην εφημερίδα “Έπιθεώρησις”71 δημοσιεύτηκε το άρθρο “Αθήναι και Ολυμπιακοί Αγώνες”. Το δημοσίευμα αναφέρθη-κε στα φιλελληνικά συναισθήματα του διαδόχου του αγγλικού θρόνου Αλφρέδου, ο οποίος πρότεινε οι Ολυμπιονίκες ν’ αντιμετωπίζονται ως πρόσωπα ιερά, περίπου ως ημίθεοι, πράγμα το οποίο θα αποτελούσε για τους αθλητές ακόμα μεγαλύτερο κίνητρο για τη συμμετοχή τους στους αγώνες. Το ιδανικό θα ήταν να μπορούσαν οι Ολυμπιακοί Αγώ-νες να γίνονται μόνιμα στην Αθήνα. Αυτό θα βοηθούσε και το ελ-ληνικό έθνος και τους άλλους λαούς. Παραθέτουμε απόσπασμα του άρθρου:


98

“Αλλ’ η μόνιμος εγκαθίδρυσις των διεθνών Ολυμπιακών αγώνων εν Αθήναις δύναται αμέσως εξ υπαρχής και υπό άλλην έποψιν να συνοικειώση τους ξένους μετά των σοφών διδαγμάτων των Ελληνικών ημών παραδόσεων και να ανα-γκάση αυτούς εν μέτρω τινί να καλλιεργήσωσι την Ελληνι-κήν παιδείαν και τα αρχαία Ελληνικά γράμματα, ούτω δε δια βαθμιαίας και ανεπαίσθητου εργασίας, η σύγχρονος διεθνής γενεά θα εμπνέηται υπό των υπαγορεύσεων της ευγενεστέρας περιόδου της ανθρωπίνης δράσεως και ευφυΐας.”

Αν υποθέσουμε ότι μετά το 1896 κάθε τέσσερα χρόνια θα επανα-λαμβάνονταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Ελλάδα, έμμεσα η χώρα θα γινόταν χώρος ιερός, θα είχε τη συμπαράσταση όλων, επομένως και μεγαλύτερη ευελιξία στο διπλωματικό χώρο των διεκδικήσεων εδα-φικών και ηθικών δικαιωμάτων, και θα απέφευγε μεγάλες εθνικές καταστροφές. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι η ελληνικότητα θα γινόταν τρόπος σκέψης, θρησκεία. Η ελληνική παιδεία, τα αρχαία γράμματα θα καλλιεργούσαν τις νέες γενιές.

Στις 16 Απριλίου 1896, στην εφημερίδα “Εστία”72, δημοσιεύτηκε το άρθρο “Οι Ολυμπιακοί Αγώνες: Συνεννοήσεις των Κυβερνήσεων όπως τελούνται ενταύθα.” Από τον τίτλο του άρθρου βλέπουμε ότι η ελληνική κυβέρνηση κατέβαλλε προσπάθεια να τελούνται οι Ολυμπι-ακοί Αγώνες μόνιμα στην Ελλάδα. Παραθέτουμε μέρος του δημοσι-εύματος:

“Η ελληνική Κυβέρνησις απεφάσισε να προβεί εις αμέ-σους συνεννοήσεις μετά της Γαλλικής Κυβερνήσεως όπως ουδεμία εγερθή εκ Γαλλίας αξίωσις περί τελέσεως της δευ-τέρας Ολυμπιάδος του 1900 εν Παρισίοις. Είναι δε βέβαιον ότι η Γαλλική Κυβέρνησις θα δώση την συναίνεσίν της, και ούτω τόπος των Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων θα ορισθή η πρωτεύουσα της Ελλάδος.”

Στις 31 Μαρτίου 1896, στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”73, δημοσι-εύτηκε το άρθρο “Ενθουσιασμός”, που αναφερόταν αναλυτικά στο χαρακτήρα του ελληνικού λαού. Παραθέτουμε ολόκληρο το άρθρο:

99


“Οφείλομεν να ομολογήσωμεν ότι εν τω βάθει εκάστης Ελληνικής καρδίας, υπάρχει εξαίσια δόσις εθνικού εγωι-σμού. Είναι τούτο ψυχολογικόν φαινόμενον υπό πάσαν έπο-ψιν παρήγορον, και αποτελεί άμα σοβαράν εγγύησιν μελλού-σης ασφαλούς πατριωτικής υπεροχής.

Ο Ελληνικός λαός ανέδειξε δια της κατά τα τελευταία επεισόδια διαγωγής αυτού, ότι αντιλαμβάνεται ζωηρότερον παντός άλλου ίσως λαού, των εθνικών αυτού υποχρεώσεων και εννοεί προ παντός άλλου να είναι κατ’ εξοχήν λαός Ελ-ληνικός.

Αγαπά τους ξένους και σέβεται αυτούς και θαυμάζει τας προόδους των, αλλά αισθάνεται κρυφίαν τινά έπαρσιν επί τη ιδέα ότι αυτός είναι ο καθολικός κληρονόμος της αρχαίας Ελληνικής δόξης. Ούτε το επιπολάζον πρακτικόν του αιώνος πνεύμα, ούτε η προς τας πεζάς εμπνεύσεις επιρρεπής των συγχρόνων φύσις, κατίσχυσεν όπως αποσβέσωσιν εκ της καρ-δίας αυτού τας ιδανικάς εκείνας θεωρίας, υπό των οποίων αρέσκειται να θωπεύεται, και αίτινες λικνίζουσι τους μυχίους αυτού πόθους.

Θαυμάζει βεβαίως και διαμένει εκστατικός ενώπιον του επιβλητικού μεγαλείου των ετεροφύλων, και ακολουθεί με όμμα δεδικαιολογημένης περιεργείας τα κολοσσιαία έργα των μεγάλων Εθνών, αλλ’ εν τη συνειδήσει αυτού την μεγα-λυτέραν θέσιν κατέχει η γαλανόλευκος σημαία των πατέρων του.

Την μικράν αυτού πατρίδα θεωρεί ευγενεστέραν απασών των άλλων και εν ω αισθάνεται ότι τα μεγάλα ...η θριαμβεύ-ουσι, θωπεύει τας εθνικάς αυτού ελπίδας με τρυφερότητα ποιητού αντλούντος εκ τούτων την υψηλοτέραν και ευγενεστέ-ραν των εμπνεύσεων. Δεν ενθουσιάζεται παρά δι’ ό,τι είναι ελληνικόν, συγκινείται επί τη θέα του θρησκευτικού λαβάρου και αρέσκεται ομιλών περί των ελληνικών κατορθωμάτων ως περί δόξης αποτελούσης κοινόν παντός Έλληνος κτήμα.

Αγαπά την Ελλάδα του, με όλην την δύναμιν της ψυχικής αυτού εντάσεως. Συνδυάζει εν ταις σκέψεσιν αυτού τους θρι-άμβους των πατέρων του μετά των επιτυχιών των συγχρόνων αδελφών του, και εν τη εξ υπογείου ταύτη ιστορική μελέτη


100

ανευρίσκει λόγους επαρκείς, όπως μη απελπίζηται δια το μέλλον. Αδιάφορον εάν το παρόν τυγχάνει περιεκτικόν σπου-δαίας δόσεως απογοητεύσεων, αδιάφορον εάν οι πολιτικοί αυτού θρίαμβοι δεν προσέλαβον πραγματικήν υπόστασιν, η ιδέα ότι ανήκει εις την Ελλάδα, τω αποβαίνει τοσούτω μάλ-λον παρήγορος όσω νομίζει ότι δια τούτο προ πάντων πολε-μείται, διότι είναι επίφοβος εις τους ξένους ως Έλλην. Έχει εν υψίστω βαθμώ ανεπτυγμένον το αίσθημα της φυλετικής του υπεροχής πρεσβεύει χωρίς να τολμά πλέον να το λέγει ιταμώς ότι ‘πας μη Έλλην βάρβαρος’.

Δεν είμεθα βεβαίως ημείς εκείνοι οίτινες θα επιχειρή-σωμεν να μειώσωμεν τον μέχρι τινός αδικαιολόγητον τούτον εθνικόν εγωϊσμόν, τουναντίον φρονούμεν ότι και καθήκον και υποχρέωσιν έχομεν να συντελέσωμεν εις διατήρησιν αυτού, διότι μόνον εκ τούτου και της εθνικής αυτού δόξης, δύνα-ται να αντλήση ο προσφιλής λαός το απαιτούμενον θάρρος, όπως αντιμετωπίση μετά σταθερότητος ακλονήτου τας ατυ-χείς πιθανότητας και δοκιμασίας του εθνικού αυτού βίου. Οι ευγενείς λαοί εν τούτω προ πάντων ανευρίσκουσιν ανακούφι-σιν όταν πάσχουν και παραγνωρίζωνται εν τη πεποιθήσει, ότι φέρουσιν εν εαυτοίς τα απαραίτητα προς ύπαρξιν αυτών υγιή στοιχεία. Η εθνική υπερηφάνεια αποτελεί άσβεστον εστίαν περί την οποίαν θερμαίνονται αι λογικώτεραι ελπίδες και εν-θαρρύνεται το αναπόφευκτον αίσθημα της υπομονής.

Ο Ελληνικός λαός ουδέποτε επαύσατο αποδεικνύων ότι κατέχει εν υπερμέτρω αναλογία τας δύο ταύτας αρετάς και δι’ αυτό είναι αξιαγάπητος, δια τούτο θαυμαστός. Λαός όστις ετήρησεν αλώβητον την πίστιν εις τα πάτρια και λατρεύει εν-δομύχως την υψηλήν ιδέαν της εθνικής αυτού δόξης είναι ανώτερος πάσης ευμενούς κρίσεως και παρέχει ασφαλεστά-την εγγύησιν ότι είναι προωρισμένος να επιβληθή και να δράση.

Τοιούτον δίδαγμα εξηγάγομεν εκ του πανδήμου ενθουσι-ασμού της προχθεσινής Ελληνικής νίκης, και τολμώμεν να

101


προκαλέσωμεν επ’ αυτού την σύντομην προσοχήν όλων εκεί-νων, οίτινες κατά περιοδικά διαλείμματα εφάνησαν απελ-πισθέντες περί των αισθημάτων και της γενναιοψυχίας των αποτελούντων την Ελληνικήν συνείδησιν πολιτών.”

Την 1η Απριλίου 1896, στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”74, δημοσι-εύτηκε ο βασιλικός λόγος και η πρόποση του Βασιλιά προς τους Ολυ-μπιονίκες. Αναφέρουμε τα ακόλουθα αποσπάσματα:

“Κύριοι!

Η αναβίωσις των Ολυμπιακών αγώνων εν τη αρχαία αυτών κοιτίδι εστέφθη υπό πλήρους και ανελπίστου επιτυχίας, χαίρω δε δυνάμενος σήμερον να συγχαρώ και ευχαριστήσω πάντας υμάς όσοι ειργάσθητε, όπως επέλθη το λαμπρόν τούτο αποτέλεσμα. (...)

Με την ευχήν ταύτην προπίνω Κύριοι υπέρ πάντων όσοι συνετέλεσαν εις την επιτυχίαν της πρώτης ταύτης Ολυμπιάδος.”

Οι Έλληνες Ολυμπιονίκες της σκοποβολής Π. Καρασεβδάς, Ι. Φραγκούδηςκαι Γ. Ορφανίδης


102

Η ΑΠΗΧΗΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝΣΤΟΝ ΤΥΠΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ


1. Ανωνύμου: «Ο Ξένος Τύπος - Τι Λέγει Περί των Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. ΣΚΡΙΠ, Αθήνα 3/4/1896, φ. 211, σ. 2

2. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 27/4/1895, φ. 61, σ. 2

3. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 11/2/1895, φ. 1968, σ. 1 (=Σημαία 1896)

4. α.π. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ» 11/2/1895, φ. 1968, σ. 1

5. Ανωνύμου: «Απήχησις των Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ» 25/4/1896, φ. 2134, σ.1

6. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ» 13/5/1895, φ. 2001, σ. 1

7. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ» 18/2/1896, φ. 749, σ. 2

8. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες και η Πανελλήνιος Ιδέα», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Πειραιάς 11/4/1896, φ. 4205, σ.2

9. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 5/10/1895, φ. 84, σ.1 (=Harper's Weekly 1895)

10. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 7/3/1896, φ. 106, σ. 3

11. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 18/2/1896, φ. 749, σ. 2 (=Ατλαντίς 1896)

12. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και οι Αμερικάνοι», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 14/3/1896, φ. 107, σ. 1

13. α.π. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και οι Αμερικάνοι», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 14/3/1896, φ. 107, σ. 1


15. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», 27/4/1895, φ. 61, σ. 2

16. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και οι Αμερικανοί», εφ. “ΑΤΛΑΝΤΙΣ”, Νέα Υόρκη 14/3/1896, φ. 107, σ. 1

103




19. α.π. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και οι Αμερικάνοι», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 14/3/1896, φ. 107, σ. 1 (=Κήρυξ της Βοστώνης 1896)



22. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 27/4/1895, φ. 61, σ. 2

23. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ» Νέα Υόρκη 27/4/1895, φ. 61, σ. 2

24. Ανωνύμου: «Περί των Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 11/4/1896, φ. 2.129, σ. 3 (= Times 1896)

25. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 27/4/1895, φ. 61, σ. 2

26. α.π. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 27/4/1895, φ. 61, σ. 2

27. Ανωνύμου: «Ελλάς», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 9/3/1895, φ. 54, σ. 3 (=Advertiser 1895)

28. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 14/12/1895, φ. 94, σ. 3 (=Ο Κόσμος 1895= Ο Ταχυδρόμος 1895)

29. α.π. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 14/12/1895, φ. 94, σ. 3

30. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 16/3/1895, φ. 55, σ. 2 (=Crimson 1896)

31. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 20/4/1895, φ. 60, σ. 2

32. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 16/11/1895, φ. 90, σ. 1 (=Review of Reviews 1895= Commercial Advertiser 1895)

33. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες και οι Αμερικανοί», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 14/3/1896, φ. 107, σ. 1


104

34. Ανωνύμου: «Η Αναχώρησις των Αμερικανών Αθλητών», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», 28/3/1896, φ. 109, σ. 2 (=Κήρυξ της Νέας Υόρκης 1896)

35. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 24/12/1895, φ. 113, σ. 1

36. Ανωνύμου: «Εξ Αθηνών», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 1/2/1896, φ. 101, σ. 2

37. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 17/1/1896, φ. 135, σ. 1

38. Ανωνύμου: «Νεώτερα - Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 12/02/1896, φ. 160, σ. 2.

39. Ανωνύμου: «Οι Γερμανοί Γυμνασταί Στέφανον τω Διαδόχω - Η Απάντηση του Διαδόχου», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 4/4/1896, φ. 212, σ. 4.

40. α.π. Ανωνύμου: «Οι Γερμανοί Γυμνασταί Στέφανον των Διαδόχω - Η Απάντησις του Διαδόχου», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 4/4/1896, φ. 212, σ. 4

41. ο.α. Ανωνύμου: «Εξ Αθηνών», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 2/2/1896, φ. 101, σ. 2.

42. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 16/10/1895, φ. 44, σ. 1.

43. Ανωνύμου: «Τα Αρχαία Μνημεία», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 6/12/1895, φ. 95, σ. 1

44. Ανωνύμου: «Εξ Αθηνών - Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 1/2/1896, φ. 101, σ. 2.

45. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 16/3/1895, φ. 55, σ. 2 (=Εσπερινός Ταχυδρόμος 1895)

46. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 20/4/1895, φ. 20, σ. 2 (=Νέος Ήλιος 1895)

47. α.π. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 20/4/1895, φ. 20, σ. 2 (=News 1895)

48. Ανωνύμου: «Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες - Ο Αγγλικός Τύπος - Η εν Γαλλία Επιτροπή», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 20/1/1895, φ. 315, σ. 1

49. Ανωνύμου: «Η Αναχώρησις των Αμερικάνων Αθλητών», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 28/3/1896, φ. 109, σ. 2 (=Κόσμος 1896)

50. ο.α. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Εν Ρωσσία»,

105


εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 25/4/1896, φ. 1994, σ. 1 (=Νέος Χρόνος 1896)

51. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Ο ξένος Τύπος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 3/4/1896, φ. 807, σ. 1

52. α.π. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Ο ξένος Τύπος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 3/4/1896, φ. 807, σ. 1 (=Χρόνος 1896)

53. α.π. Ανωνύμου: «Ξένος Τύπος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 3/4/1896, φ. 807, σ. 1 (=Ημερήσια Νέα 1896)

54. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 2/3/1896, φ. 2114, σ. 2 (Σημαία 1896).

55. ο.α. Ανωνύμου: «Η Αναχώρησις των Αμερικανών Αθλητών», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 28/3/1896, φ. 28, σ. 2 (=Journal 1896)

56. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί της Βοστώνης», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 23/5/1896, φ. 117, σ. 2.

57. α.π. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί της Βοστώνης», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 23/5/1896, φ. 117, σ. 2.

58. ο.α. Ανωνύμου: «Η Αναχώρησις των Αμερικανών Αθλητών», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 28/3/1896, φ. 109, σ. 2.

59. α.π. Ανωνύμου: «Η Αναχώρησις των Αμερικανών Αθλητών», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 28/3/1896, φ. 109, σ. 2.

60. ο.α. Ανωνύμου: «Περί των Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ» 11/4/1896, φ. 2.129, σ. 3.

61. α.π. Ανωνύμου: «Περί Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 11/4/1896, φ. 2.129, σ. 3 (Νέος Ελεύθερος Τύπος 1896).

62. Ανωνύμου: «Ο Μαραθώνιος Δρόμος», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ» 10/4/1896, φ. 2.131, σ. 2.

63. ο.α. Ανωνύμου: «Απήχησις Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 25/4/1896, φ. 2134, σ. 1.

64. Ανωνύμου: «Τα εν Ελλάδι Κρίσεις Αλεξανδρινής Εφημερίδος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 24/1/1896, φ. 726, σ. 1 (=Ομόνοια 1896).

65. α.π. Ανωνύμου: «Τα εν Ελλάδι Κρίσεις Αλεξανδρινής Εφημερίδος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 24/1/1896, φ. 726, σ. 1 (=Ομόνοια 1896)


106

66. Ανωνύμου: «Επίκαιρα», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 12/4/1896, φ. 802, σ. 1.

67. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιονίκαι της Βοστώνης», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 23/5/1896, φ. 117, σ. 2.

68. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 9/5/1896, φ. 115, σ. 5 (Κήρυξ της Βοστώνης 1896).

69. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 20/4/1895, φ. 20, σ. 2 (=Empire 1895).

70. Ανωνύμου: «Η Πρώτη Ολυμπιάς», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 29/4/1896, φ. 58, σ. 2-3.

71. Ανωνύμου: «Αθήναι και Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 30/3/1896, φ. 803, σ. 1.

72. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 16/4/1896, φ. 46, σ. 3.

73. Ανωνύμου: «Ενθουσιασμός», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 31/3/1896, φ. 804, σ. 1

74. Ανωνύμου: «Βασιλικός Λόγος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 1/4/1896, φ. 805, σ. 1.

107


ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ


108

ΘΕΑΤΡΟ

Το θέατρο της εποχής δεν μπορούσε παρά να παρακολουθήσει κατά πόδας τις δυσκολίες ή απλά τις διαδικασίες που διέσχιζε η

ίδια η ελληνική κοινωνία. Βλαστάρι από το ίδιο πολιτισμικό σώμα, ακολουθεί τις διαφωτιστικές νοοτροπίες και διαδρομές, στρέφεται προς το παρελθόν και ζητά να συνδεθεί μαζί του. Παράλληλα, εκδη-λώνει ενδιαφέρον για άλλες μορφές θεατρικές, που προσφέρουν τη δυνατότητα να εμφανιστούν επί σκηνής οι άλλες, διαφορετικές κατα-βολές αλλά και προτιμήσεις του ελληνικού πολιτισμού: η κωμωδία, το βουλεβάρτο, το κωμειδύλλιο, η επιθεώρηση, η όπερα και η οπερέτα. Ιδιαίτερο μέλημα που διέπει την επιλογή του ρεπερτορίου είναι “η αποφυγή έργων που μπορούσαν να διχάσουν το κοινό αναφερόμενα σε προβλήματα σχετικά με την πολιτική εξουσία”.1 Το ενδιαφέρον που δείχνουν οι Έλληνες δραματουργοί για όσα συμβαίνουν στον ευρωπα-ϊκό χώρο, τους καθιστά κοινωνούς της θεατρικής παραγωγής των βό-ρειων συγγραφέων, του Ίψεν, του Στρίντμπεργκ και πολλών μεγάλων ευρωπαίων θεατρικών συγγραφέων, χωρίς να παραβλέψουμε το γε-γονός ότι το σαιξπηρικό θέατρο είχε αποτελέσει από ενωρίς πρότυπο που πολλοί μιμήθηκαν με ποικίλους τρόπους2. Η θεατρική δραστηρι-ότητα που είχε εκδηλωθεί ήδη από τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους, βρισκόταν σ’ αυτό το τέλος του 19ου αιώνα, σε έντονη φάση.

109


Πέρα όμως από την ιδεολογική επιλογή και τοποθέτηση, με την ευκαιρία της πραγματοποίησης των Ολυμπιακών Αγώνων, αναφύο-νται όλα τα διαφορετικά στοιχεία που δομούν τη θεατρική έκφραση, συμπεριλαμβανομένης κατά κύριο λόγο της παιδείας των σκηνοθε-τών και ηθοποιών, της ύπαρξης θεατρικών χώρων και συνολικά της υλικοτεχνικής υποδομής. Το θέμα τέθηκε οξύ, μπροστά στην από-φαση και στην υλοποίηση στη συνέχεια, του προγράμματος που θα παρουσιαζόταν κατά τη διάρκεια των Αγώνων. Αρχαίο ελληνικό δρά-μα λοιπόν, ή μήπως δημώδες υλικό που οδηγεί στις λαϊκές ρίζες; Ή μήπως σύγχρονο ευρωπαϊκό θέατρο; Εφόσον η Ελλάδα, όχι μόνο με τη διασπορά της και μερικούς διανοούμενούς της, αλλά και με τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες της, είχε στρέψει το ενδιαφέρον της προς την ευρωπαϊκή συγχρονία της, γιατί να μην προσπαθήσει ν’ ανεβάσει στη σκηνή της ευρωπαϊκό ρεπερτόριο, ώστε να δείξει στους ξένους την αξιοσύνη της; Φυσικά, ακόμη και η στροφή προς την Ευρώπη καταλήγει να φέρει σε επαφή την νεώτερη Ελλάδα με την αρχαία, την οποία η Ευρώπη έχει ανεβάσει στο βάθρο του προτύπου. Η Ελλάδα, στον ιδεολογικό της προσανατολισμό προσλαμβάνει και συνταυτίζε-ται με τη Δύση.

Παρόλα αυτά, σημαντικό είναι ότι, όπως συμβαίνει σε όλα τα θέμα-τα που διέπουν την αναζήτηση της νεοελληνικής εθνικής ταυτότητας, όμοια και στο θέατρο, το πιο δύσβατο τμήμα της πορείας παρέμενε η συνταύτιση με το ιστορικό παρελθόν που υπαγόρευε και το παροντικό γίγνεσθαι: το θέατρο, “το κάτοπτρον της κοινωνικής προόδου”3 που προβάλλει το ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι του τέλους του 19ου αιώνα, προβάλλει μια εικόνα που δεν είναι ομοιογενής.

Επομένως, στα τέλη του 19ου αιώνα, η Αθήνα ξαναζούσε μέσα από το πολιτισμικό παρελθόν της και ταυτόχρονα, προσπαθούσε να τοπο-θετηθεί ως προς τις επιλογές της. Οι διανοούμενοι της εποχής αντάλ-λασσαν απόψεις. Πώς θα ήταν καλύτερη η παρουσίαση της αρχαίας αλλά και της νεώτερης Ελλάδας μέσα από την καλλιτεχνική έκφραση; Το δράμα και η κωμωδία διεκδικούσαν τον πρώτο ρόλο. Στα αρχαία θέατρα θα αναβίωναν οι μνήμες των μεγάλων τραγικών. Η “Αντι-γόνη” ήταν ανάμεσα στις πρώτες επιλογές. Ακαταμάχητη, η ηρωίδα


110

του Σοφοκλή, ασκούσε διαχρονική γοητεία. Όμως, ποιοι θα μπορού-σαν να αποδώσουν το αρχαίο δράμα και να υποβληθούν στην κρίση ενός απαιτητικού ευρωπαϊκού κοινού, που μέσα από τα καλλιτεχνικά δρώμενα θα μπορούσε να συμπεράνει γενικότερα για το μορφωτικό επίπεδο του ελληνικού λαού; Η άποψη της εφημερίδας “Σκρίπ”4 ήταν να συγκροτηθεί ένας θίασος, από εξέχοντες καλλιτέχνες της εποχής, ώστε να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν αξιοπρεπώς στις απαιτήσεις μιας παράστασης. Αυτή η αντίληψη επικρατούσε και σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Δυστυχώς, αυτός ο στόχος δεν μπόρεσε να επιτευ-χθεί, με αποτέλεσμα να δοθούν διάφορες παραστάσεις, χωρίς όμως να υπάρξει η μεγάλη παράσταση. Αναλυτικά θα περιηγηθούμε στα γεγο-νότα με χρονική σειρά που βασίζεται στις δημοσιεύσεις του τύπου της εποχής, για να κατανοήσουμε τη θέση του ελληνικού θεάτρου, στα πλαίσια των “Πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων”.

Στις 4 Ιανουαρίου του 1896, πρώτη η εφημερίδα “Ατλαντίς”5 στην Αμερική εξέφρασε την ικανοποίησή της, όταν πληροφορήθηκε ότι το αρχαίο δράμα θα αναβίωνε στα ίδια θέατρα, που είχαν διδάξει τα έργα τους οι δραματουργοί της αρχαίας Ελλάδας. Για μία ακόμη φορά, οι ομοεθνείς μας έδειξαν ευαισθησία για το θέμα. Όπως τις περισσότερες φορές, οι εκτός Ελλάδος Έλληνες επεδίωξαν την προβολή της πάτριας γης. Ήταν αυτός ένας τρόπος προσωπικής αναβάθμισης και εξισορ-ρόπησης στις αλλοεθνείς κοινωνίες στις οποίες ζούσαν. Παραθέτουμε ακριβώς το δημοσίευμα:

“Μετά χαράς θ’ ακουσθή βεβαίως, ότι χάρις εις την πρω-τοβουλίαν διαπρεπών ανδρών των γραμμάτων πληρούται σπουδαιοτάτη έλλειψις των πανηγύρεων, αίτινες θέλουσι τε-λεσθή ως συμπλήρωμα των Ολυμπιακών Αγώνων. Εκ του προγράμματος των Ολυμπίων έλειπεν η διδασκαλία του αρ-χαίου ελληνικού δράματος, το μόνον δήλον ότι θέαμα, όπερ ηδύνατο υπέρ παν άλλο να εμποιήση βαθείαν εντύπωσιν τοις προσελευσομένοις ξένοις και να παράσχη πνευματικήν από-λαυσιν, οίαν ματαίως ήθελον επιζητήση αλλαχού. Διδάσκο-νται μεν πολλαχού της Ευρώπης και Αμερικής αρχαία ελ-ληνικά δράματα, αλλ’ ούτε οι υποκρινόμενοι ταύτα δύνανται δια της ερασμικής προφοράς ν’ αποδώσωσι την αρμονίαν του

111


Σοφοκλείου ή Αισχυλείου στίχου, ως Έλληνες υποκριταί και δη τρόφιμοι του πανεπιστημίου, ούτε μέλη του χορού υπό την επήρειαν της ευρωπαϊκής μουσικής ενέχουσι την απλότητα, το ύψος και την ευμέλειαν, ην δύνανται να έχη μουσική αρ-χαίζουσα και τοις ρυθμικοίς των αρχαίων νόμοις αρμοζομέ-νη.

Ο καθηγητής των ελληνικών γραμμάτων κ. Γ. Μιστριώ-της, διδάσκων εν τω πανεπιστημίω την ‘Άντιγόνην’ του Σοφο-κλέους, είναι εισηγητής της ιδέας της διδασκαλίας της τρα-γωδίας ταύτης κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνας. Πολλοί των εν Αθήναις λογίων φιλαρχαίων ενθουσιωδώς απεδέξαντο την ιδέαν και συνελθόντες απετέλεσαν εταιρείαν, σκοπούσαν την ως οίον τε ακριβή και εν τη πρωτοτύπω γλώσση διδασκαλίαν

Άποψη της οδού Γεωργίου Α΄. Στην είσοδο των μεγάλων ξενοδοχείων, όπως η Μεγάλη Βρεταννία, στάθμευαν ιππήλατες άμαξες για την εξυπηρέτηση των πελατών.

(Αρχείο Μεγάλης Βρεταννίας)


112

τραγωδιών και κωμωδιών των αρχαίων Ελλήνων ποιητών. Αι διδασκαλίαι αύται, αις θέλει δίδεσθαι κατά το δυνατόν δι-εθνής χαρακτήρ, θέλουσι τελείσθαι κατά το έαρ και κατά προ-τίμησιν εν σωζομένοις αρχαίοις θεάτροις της Ελλάδος. Ούτω κατά το προσεχές έαρ θέλουσι διδαχθή υπό φοιτητών εν τω θεάτρω Ηρώδου του Αττικού, η ‘Αντιγόνη’ του Σοφοκλέους, ης τα χορικά εμελοποίησεν ο κ. Σακελλαρίδης.”

Στις 13 Ιανουαρίου 1896, η εφημερίδα “Σκρίπ”6 έκανε έκκληση σε αξιόλογους Έλληνες ηθοποιούς, να έλθουν σε συνεννόηση μεταξύ τους, ώστε να παρουσιάσει η Ελλάδα κορυφαία θεατρικά έργα, στα πλαίσια των καλλιτεχνικών δρώμενων των αγώνων. Ως συντονιστές αυτής της προσπάθειας ορίζουν το συνταγματάρχη Κοκκίδη και τον καθηγητή Μιστριώτη. Το άρθρο ανέφερε αναλυτικά τα ακόλουθα:

“Υπάρχει μεγάλη ελπίς χάρις στον συνταγματάρχην κ. Κοκκίδην ν’ απαλλαχθώμεν του εφιάλτου της παραστάσεως της ‘Αντιγόνης’, ήτις πλέον δεν θα μας ενδιαφέρει αν θα πα-ρασταθή ή όχι, εν όσω ο κ. Κοκκίδης θα κατόρθου να πραγ-ματώση το κοινόν και μέγα όνειρόν μας, να απαρτίση ένα μέγαν, αξιοπρεπή, πληρέστατον, Ελληνικόν θίασον από τους διεσκορπισμένους εις τας επαρχίας και εις το εξωτερικόν Έλ-ληνας ηθοποιούς. Κατόπιν, ο κ. Μιστριώτης, δια το φαιδρόν ή το τραγικόν μέρος των αγώνων, ηδύνατο αν ήθελε να δώση, μετά ή άνευ χορικών, την ‘Άντιγόνην’ με τον ιδικόν του θία-σον. Αλλ’ ως βαίνουν ήδη τα πράγματα, φόβος υπάρχει να μη κατορθωθή η σύμπτηξις του ελληνικού τούτου θιάσου. Εις την περίπτωσιν ταύτην η ευθύνη της αποτυχίας δε θα βαρύνη μόνον τους ώμους της Επιτροπής. Ακόμη περισσότερον άξιοι συλλυπητηρίων είνε αυτοί οι Έλληνες ηθοποιοί.

Η ανύπαρκτος παρ’ αυτοίς ομόνοια και αρμονία δεν φαί-νεται να τους διαπνέουν ούτε σήμερον, οπότε πρόκειται περί των Ολυμπιακών αγώνων, ούτε χθες, οπότε επρόκειτο δια την απόκτησιν του άρτου των.

113


Η πλέον εξέχουσα προσωπικότης ως ηθοποιός, η κ. Πα-ρασκευοπούλου τηλεγραφικώς εδήλωσεν ήδη εκ Ρωσίας, ότι μετά το πέρας των παραστάσεών της θα σπεύση εις Αθήνας, όχι βεβαίως δια να αναθερμάνη αύτη η ιδία δι’ αξιομιμή-του παραδείγματος την ιδέαν της συγκροτήσεως αξιοπρεπούς και πλήρους θιάσου δια τους Αγώνας, αλλά δια να δώση δύο τρεις παραστάσεις με τον ιδικόν της θίασον, δίδουσα ήδη πληρεξουσιότητα πλήρη όπως της ενοικιάσουν από τώρα εν των τριών χειμερινών θεάτρων ή το ‘Δημοτικόν’, ή το ‘Βαριε-τέ’, ή το των ‘Κωμωδιών’. Και εν περιπτώσει αποτυχίας, η κ. Παρασκευοπούλου μη πιστεύετε, ότι δύναται να υποχωρήσει εις την διακαή ευχήν των φιλόμουσων όλων προς συγκρό-τησιν ενός καλού θιάσου και να παραδεχθή τους όρους της Επιτροπής. Τουναντίον, είνε ικανή να καταφύγη και εις το παλιοσεράγι του Μπούκουρα, να δώση εν ανάγκη, αν ο και-ρός την ευνοήση και απογευματινάς παραστάσεις εις τον ‘Πα-ράδεισον’, παρά να δεχθή την συνεργασίαν των συναδέλφων της εκείνων, οίτινες θα συντελέσουν ίσα ίσα εις περισσοτέραν ανάδειξιν της καλλιτεχνικής της αξίας, και εις αξιοπρεπε-στέραν αντιπροσώπευσιν της ελληνικής σκηνής κατά τους αγώνας. Εξ’ άλλου δε η γλυκειά εκείνη καλλιτεχνική τέχνη και η ήρεμος και η ψυχολογικωτάτη ηθοποιός, η Αικατερίνη Βερώνη τι γίνεται; Ακόμη δεν επεθύμησε τας Αθήνας, όπου τόσον διέπρεψε και αι οποίαι τόσον εξετίμησαν το πλούσιον τάλαντόν της; Θα επιθυμούσαμεν θερμήν σπουδήν εκ μέρους της δεσποινίδος Βερώνη δια τους αγώνας. Εις τον απαρτι-σμόν ενός ελληνικού θιάσου δι’ αυτούς η έλλειψίς της αφήνει δυσαναπλήρωτον κενόν. Και οπόταν τραβηχθή δι’ ιδικόν της λογαριασμόν η δεσποινίς Βερώνη και δι’ ιδικόν της επίσης και η κ. Παρασκευοπούλου, δεν ειξεύρομεν αν η κ. Ζάμπου ή ποία άλλη Ελληνίς ηθοποιός θα ηδύνατο να δώση ελπίδας επιτυχίας εις την συγκρότησιν του θιάσου τούτου. Έπειτα ο Ζάμπος, ο Παντόπουλος, ο Βονασέρας, ο τελειότερος Έλλην ηθοποιός, ο εμπνευσμένος και μορφωμένος, ο Ταβουλάρης, ο επιβλητικώτατος εν τη ‘Φαύστα’ Ταβουλάρης, ο Λεκατσάς, ο μόνος Έλλην ηθοποιός διερμηνευτής της Σαιξπηρείου κοι-νωνίας, ο Κοτοπούλης, ο Αρνιωτάκης, ο Πετρίδης, εκείνος ο


114

Το Δημοτικό Θέατρο Αθηνών

115


περίφημος και έξοχος κωμικός Παρασκευόπουλος, ον χρόνια και χρόνια έχουν να ιδούν, να απολαύσουν και να εκτιμήσουν οι Αθηναίοι και τόσοι άλλοι καλοί και φιλοπρόοδοι και φι-λότιμοι Έλληνες ηθοποιοί, θ’ αφήσουν εντελώς ανεκμετάλ-λευτον την ευνοϊκήν δι’ αυτούς περίστασιν των Αγώνων, δεν θα τιμήσουν δια της κοινής συμμετοχής των την ελληνικήν σκηνήν και προ των ομμάτων των ξένων και προ των ιδικών μας; Πολύ φοβούμεθα, ότι θα ναυαγήση και η απόπειρα της συγκροτήσεως του ελληνικού τούτου θιάσου, α λα Στάδιον, εν όσω οι ηθοποιοί μας δεν δεικνύουν την απαιτουμένην ευ-πρέπειαν. Βεβαίως, ουδεμία αμφιβολία, ότι τας τελευταίας ημέρας προ των αγώνων πολλοί εξ’ αυτών, αν όχι όλοι, θα σπεύσουν να έλθουν εν Αθήναις, να ιδρύσουν εική και ως έτυχε τα καταφύγιά των και να πλημμυρίση η Αθήνα από την τέχνη των. Αλλά θα παρουσιάσουν ούτω το κατατετμημένον και το αξιοδάκρυτον, την σύγχυσιν και την αναβίβασιν έργων ουδεμίας ίσως αξίας, περίπτωσις ιδιαιτέρα ην θέλομεν ν’ αποφύγωμεν δια της συστάσεως ενός αξιοπρεπούς ελληνι-κού θιάσου.”

Στις 29 Ιανουαρίου 1896, πάλι στην εφημερίδα “Σκρίπ’’7, βρίσκου-με συνέντευξη του συντάκτη με τους αξιόλογους ηθοποιούς Λεκατσά, Αρνιωτάκη και Τσούκα. Όπως φαίνεται όμως, οι θιασάρχες έβλεπαν περιορισμένα και ανταγωνιστικά τη συμμετοχή τους στα θεατρικά δρώμενα. Ο Αρνιωτάκης και ο Τσούκας υποστήριζαν ότι έπρεπε να παρουσιαστεί ένα αρχαίο δράμα και να συγκροτηθεί γι’ αυτό ένας εκλεκτός θιάσος. Ο Λεκατσάς αντιδρούσε, δεν δεχόταν ως επιτυχη-μένη επιλογή την παράσταση της “Αντιγόνης” και πρότεινε αντ’ αυ-τής παρουσίαση ευρωπαϊκών έργων. Παραθέτουμε ακριβώς τις συνε-ντεύξεις:

“Το “Σκρίπ” προ ημερών εν άρθρω του περί του θεάτρου κατά τους αγώνας εξέφρασε τον πόθον παντός βεβαίως φιλο-μούσου, του να ίδωμεν τα καλύτερα στοιχεία της Ελληνικής σκηνής συμπηγνύμενα εις ένα θίασον τώρα τουλάχιστον κατά τους αγώνας, οπότε καλλιτεχνικώς θα υποβληθώμεν εις την κρίσιν τόσων χιλιάδων Ευρωπαίων. Εγράφη δε εις μερικάς


116

συναδέλφους ότι η ειδική επιτροπή επί των αγώνων, απε-πειράθη την συγκρότησιν τοιούτου θιάσου, αλλ’ εναυάγησεν η απόπειρα. Η είδησις βεβαίως ήτο ολίγον απελπιστική διά το θέατρόν μας, και επισπεύθη, διότι εθεώρησαν όλοι ως αδύνατον την αρμονικήν σύμπραξιν των διαφόρων θιασαρ-χών και διακεκριμένων ηθοποιών, ένεκα του πνεύματος της φιλαρχίας και των άλλων διαλυτικών πάντοτε ιδιοτήτων, αι οποίαι θεωρούνται ότι αναφαίνονται μεταξύ των ηθοποιών. Εν τούτοις ημείς ηθελήσαμεν να πληροφορηθώμεν περί του ζητήματος, από μερικούς εξ εκείνων των ηθοποιών, με τους οποίους πάντως θα ήρχετο εις συνεννόησιν η επιτροπή των αγώνων δια την συγκρότησιν ενός εκλεκτού θιάσου.

Και ιδού τι μας είπον:Εις την Πλάκαν, όπισθεν του ναού της Μεταμορφώσεως,

κατοικεί οικογενειακώς ο κ. Λεκατσάς, εις εν σπιτάκι καλ-λιτεχνικόν με μίαν μεγάλην πλακοστρωμένην αυλήν, όπου το καλοκαίρι υπό την σκιάν της κληματαριάς ο θίασός του κάμνει και πρόβες. Δωμάτιον με φωτογραφίας του Σαίξπηρ, του διερμηνευτού του Λεκατσά ως Σάϋλωκ και της κ. Λεκα-τσά ως Λαίδης Μάκβεθ, όπου ευρίσκεται εις τον καλλίτερον ρόλον της η διακεκριμένη καλλιτέχνις. Ο κ. Λεκατσάς αφού απεδίωξε με εν φίλημα τα θορυβούντα δυο χαριτωμένα Λεκα-τσόπουλα, παρεδόθη εις την διάθεσίν μου.

-Φρονείτε κ. Λεκατσά ότι είνε καλόν να γίνει θίασος εκ των

εκλεκτοτέρων ηθοποιών μας δια τους Ολυμπιακούς αγώνας;-Βεβαιώτατα.-Και εν πρώτοις είνε δυνατόν να συμπράξετε σεις οι θια-

σάρχαι;-Όσον αφορά τούτο, εγώ σας βεβαιώ ότι θα ομονοήσωμεν

και το θεωρώ ευκολώτατον. Εγώ μάλιστα αν δέχομαι να τους συναθροίσω όλους και να συγκροτήσω τον θίασον. Αλλ’ εν πρώτοις φίλε μου, δει δη χρημάτων. Εκεί όπου δια την εξαμ-βλωματικήν, την τερατώδη παράστασιν της ‘Αντιγόνης’ πρό-

117


κειται να δαπανηθούν 25,00 δραχμαί, ας δώση η επιτροπή μίαν επιχορήγησιν εκ 10,00 δραχμών τουλάχιστον δια να απαρτισθή ο θίασος. Έχομεν μερικούς πολύ καλούς ηθο-ποιούς κατά την γνώμην μου, και θα φιγουράρωμεν εις τους ξένους. Έπειτα με ερωτάτε αν θα συμπράξουν εις ένα θίασον οι καλλίτεροι ηθοποιοί μας. Διατί όχι; Μήπως θα παίζουν όλοι εις εν δράμα; Καθένας θα βάνουν τακτικά τα μερίδιά των. Αλλά και αν ευρεθή ανάγκη να αναλάβη ένας από ημάς δευτερεύον ή τριτεύον πρόσωπον μήπως είνε προσβολή να το κάμη; Εγώ πολλάκις εβγήκα εις την σκηνήν και είπα δύο μόνον λέξεις, ενώ άλλος έπαιζε πρόσωπον, το οποίο ήτο ο ρό-λος μου. Σας λέγω δε με πόνον ότι θα είνε καθαρά αστοργία προς τους ηθοποιούς οι οποίοι υποφέρουν τόσα και πλανώ-νται παντού με τας οικογενείας των και υποδαυλίζουν το ελ-ληνικόν αίσθημα εν τη υποδούλω, να μη ληφθή φροντίς περί αυτών τώρα κατά τους Ολυμπιακούς αγώνας. Και εν άλλο ακόμη. Την διεύθυνσιν του θιάσου πρέπει να την αναλάβη άνθρωπος ειδήμων του θεάτρου και εκτός αυτού, δια να επι-κράτηση η ομόνοια μεταξύ των ηθοποιών. Τον κ. Βλάχον τον θεωρώ καταλληλότατον.

Και δια την παράστασιν της ‘Αντιγόνης’ ποίαν ιδέαν έχετε;Σας είπα ότι είνε γελοίον το πράγμα. Αλλέως γίνεται η

‘Αντιγόνη’ εις την Ευρώπην. Αλλ’ εκτός αυτού τι ημπορούν να κάμουν εδώ οι φοιτηταί οι οποίοι ανέλαβον να την παρα-στήσουν; Και έπειτα εις το θέατρον του Διονύσου ο καιρός δεν θα επιτρέψει βέβαια την παράστασιν.

Εάν δε γίνη εις το Μέγα Θέατρον τότε θα χάση πολύ το δράμα από την αρχαϊκήν του καλλονήν. Η ιδέα μου είνε ότι αντί της ‘Αντιγόνης’ ασυγκρίτως καλλίτερον θα ήτο να πα-ραστήσωμεν έργα Ευρωπαίων ποιητών δια να δείξωμεν εις τους ξένους ότι σκαμπάζομεν από ξένην φιλολογίαν. Και αφού συνδιελέχθην αρκετά, έχων απέναντί μου το πρόσωπον το συμμορφούμενον με τας υψίστας εκφάνσεις φονικού πά-θους Μάκβεθ και Ιουδαϊκής φιλαργυρίας Σάυλωκ, αι οποίαι ελαφρότατα ανεφαίνοντο και εις την απλήν συνδιάλεξιν, απε-χαιρέτησα τον κ. Λεκατσάν.”


118

Ο κ. ΑΡΝΙΩΤΑΚΗΣ

Ατρύτους καταβάλλει κόπους ο κ. Αρνιωτάκης διά το θέα-τρον, διδάσκων τελεσφορώτατα, και γράφων μόνος αυτός εκ των ηθοποιών δια τους αγώνας, και ότι απέτυχε. Εγώ τουλά-χιστον δεν έλαβα καμμίαν γνώσιν των προσπαθειών της Επι-τροπής. Πώς ειργάσθη δια το ζήτημα και με ποιους συνεννο-ήθη, αγνοώ εντελώς. Υποθέτω ότι ποτέ δεν έγινε και απορώ πώς απεδόθη τοιαύτη μομφή εις τους ηθοποιούς, ότι δηλαδή δεν κατόρθωσαν να έλθουν εις συμφωνίαν με την Επιτροπήν, και εναυάγησε το σχέδιον.

- Οπωσδήποτε κηρύττεσθε υπέρ του σχηματισμού τοιούτου θιάσου;

- Όχι. Πρώτον διότι θα γίνουν παραγκωνισμοί, και θα γεν-νηθούν μεμψιμοιρίαι. Υπάρχουν ηθοποιοί φαινομενικώς καλοί, και άλλοι πραγματικώς καλοί. Η Επιτροπή δεν θα επιτύχη τελείως εις την εκλογήν. Και δεύτερον, διότι μετά τον σχηματισμόν του θιάσου, πολλοί ηθοποιοί θα μείνουν έξω προς βλάβην των. Αυτή είνε η ατομική μου γνώμη.

- Και περί ‘Αντιγόνης’ κ. Αρνιωτάκη;- Εγώ είμαι κατά των δημοσιευθέντων. Η ιδέα της παρα-

στάσεως της ‘Αντιγόνης’ έπρεπε παρά πάντων να υποστηρι-χθή. Μήπως νομίζετε, ότι εις την Ευρώπην η ‘Αντιγόνη’ πα-ριστάνεται τελείως; Άπαγε! Εάν αφαιρέσεις την μουσικήν του Μένδελσων, η παράστασις πόρρω απέχει του τελείου.

Ενώ εδώ οι ξένοι θα έλθουν να ακούσουν την ‘Αντιγόνην’ εις την ελληνικήν γην και εις την ελληνικήν προφοράν η οποία θα τους μαγεύση. Αλλά σας ερωτώ πώς θα επιδειχθώ-μεν καλλίτερον εις τους ξένους με την ‘Αντιγόνην’ ή με τα ξένα έργα τα οποία αυτοί έχουν τελείως ιδεί παριστανόμενα εις τα ιδικά τους θέατρα; Εγώ υποστηρίζω θερμώς την παρά-στασιν της ‘Αντιγόνης’.

- Σεις ανελάβατε διδασκαλίαν των φοιτητών;- Κυρίως άλλοι. Εγώ κατ’ ελάχιστον συμβάλλω. Αλλά σας

λέγω ότι μετά της μεγαλυτέρας ακριβείας και μελέτης γίνεται η διδασκαλία.”

119


“Ο κ. ΤΣΟΥΚΑΣ

Θιασάρχης πότε πότε, και ένας από τους καλλιτέρους ηθο-ποιούς μας ο κ. Τσούκας. Εις την ερώτησίν μου αν δύναται να σχηματισθή θίασος δια τους αγώνας μου είπε:

- Δεν είδον απολύτως καμμίαν ενέργειαν της Επιτροπής δια τοιούτο πράγμα. Το πώς ενήργησεν είνε άγνωστον. Εν τούτοις εγώ υποστηρίζω την συγκρότησιν ενός εκλεκτού θιά-σου.

- Φρονείτε ότι αυτό θα βλάψη τους ηθοποιούς, οι οποίοι δεν θα συμπεριληφθούν εις τον θίασον;

- Όχι μεταξύ αυτών θα υπάρχουν πάντοτε και καλοί, και θα σχηματιστούν άλλοι θίασοι, οι οποίοι θα παριστάνουν τα ελα-φρότερα έργα και ιδίως τα ελληνικά ειδύλλια. Η φουστανέλα θα ενθουσιάσει τους ξένους.

- Και πώς περνούν τον χειμώνα εδώ οι ηθοποιοί κ. Τσού-κα;

- Έμειναν πολλοί εφέτος με την ιδέαν ότι θα κάμουν κάτι εκτάκτους παραστάσεις, δύο τουλάχιστον την εβδομάδα, αλλά δεν έγινε τίποτε. Ο κόσμος το καλοκαίρι μόνον βρίσκει φθηνό θέατρο και πηγαίνει, ενώ τώρα έχει τις βεγγέρες.

- Ώστε τον χειμώνα βλέπει μόνον... κωμωδίας!”

Η βαρύτητα της θεατρικής παρουσίας, ως μέσον προβολής του ελ-ληνικού πολιτισμού στο σύγχρονο κόσμο. Οι θεατρικοί χώροι της αρ-χαίας Ελλάδας, διάσπαρτοι σ’ όλη τη χώρα, αποτελούσαν διαχρονικό κάλεσμα στους μεταγενέστερους. Ο επισκέπτης αναζητούσε το άκου-σμα του αρχαίου δράματος. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, όφειλαν να ζω-ντανέψουν τις ιστορικές μνήμες και να δημιουργήσουν το κλίμα της εποχής της αρχαίας Ελλάδας. Απαραίτητο όμως, η επιλογή ρεπερτο-ρίου της θεατρικής σκηνής έπρεπε να γίνει με αυστηρά αξιοκρατικά κριτήρια. Οι ταλαντούχοι ηθοποιοί, οι γνωστοί της εποχής, θα έπρε-πε να δημιουργήσουν στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων μια νέα σκηνή, με αντικείμενο το ανέβασμα έργων που θα αντλούσαν από την αρχαία ελληνική γραμματεία.


120

Στην Ελλάδα του 1896 δεν θα μπορούσε να περιμένει κανείς εντυ-πωσιακές θεατρικές παραστάσεις, όμως η Αθήνα της εποχής, ενθου-σιασμένη και μάλιστα συνεπαρμένη από το πνεύμα των Ολυμπιακών Αγώνων, αναμόχλευε το παρελθόν, θυμήθηκε τον Σοφοκλή, το αρχαίο δράμα, άρχισε να σχεδιάζει παραστάσεις των τραγωδιών “Αίαντα” και “Αντιγόνης”. Στον τομέα της κωμωδίας που ούτως ή άλλως παρουσί-αζε άνθιση, ο Αριστοφάνης μπήκε στο περιθώριο, μιας και ο ιδιαίτε-ρος εκφραστικός του πλούτος θα μπορούσε να προκαλέσει τα χρηστά ήθη της εποχής. Έτσι, επιβεβαιώθηκε η διαπίστωση, ότι η κωμωδία αποτελεί τον καθρέφτη όπου εμφανίζονται οι ανακατατάξεις που δι-αμορφώνουν σταδιακά την νεοελληνική κοινωνία. Αντίθετα, όλοι οι αρχαίοι Έλληνες τραγικοί ποιητές αποτέλεσαν αντικείμενο ενδιαφέ-ροντος, όπως εξάλλου και όλοι οι μεγάλοι δραματουργοί κάθε εποχής και χώρας όπου είχε αναπτυχθεί το δυτικό πνεύμα.

Οι στόχοι ήταν υψηλοί και η έμπνευση μεγάλη: ένας θίασος, ο οποίος θα απαρτιζόταν από τους καλυτέρους ηθοποιούς, μία εθνική παράσταση. Όμως, οι εμπνευστές της ιδέας δεν είχαν υπολογίσει την παράμετρο της διαφωνίας, ούτε τον προσωπικό ανταγωνισμό μεταξύ των θιασαρχών. Αποτέλεσμα όλης αυτής της δραστηριότητας, ήταν να μη συγκροτηθεί τελικά κανένας θίασος. Η εφημερίδα “Εστία”8, σε δι-αδοχικά δημοσιεύματά της τον Ιανουάριο του 1896, με τίτλο “Η τάξις κατά τους Αγώνας”, ανέφερε τα ακόλουθα:

“Τα του ελληνικού θιάσου, όμως εν γένει φαίνονται ει-σέτι θολωμένα ένεκα της διαγωγής των Ελλήνων ηθοποιών προτιμώντων και κατά τους Ολυμπιακούς αγώνας να παίξωσι τον οικτρόν ρόλον της διαιρέσεως εις τον οποίον εσυνήθισαν. Η επί τούτω επιτροπή καίτοι ειργάσθη επανειλημμένως και ήλθεν εις αλληλογραφίαν με όλους τους θιασάρχας εις ου-δέν κατέληξεν, έλαβεν όμως παρά του Κεντρικού Συμβουλίου πληρεξουσιότητα να πράξη ό,τι κρίνει εύλογον.”

“Το ζήτημα του ελληνικού θεάτρου για τους Ολυμπιακούς αγώνας ελύθη. Αφού δεν εγένετο δυνατόν να σχηματισθή μέγας και ευπρεπής θίασος, η επιτροπή έχουσα αφ’ ετέρου αναβλητικάς παρά πάντων θιασαρχών επιστολάς, απεφάσισε

121


να αφήση ελεύθερον τον συναγωνισμόν μεταξύ των θιάσων και εκ του εις χείρας της ποσού θα υποστήριξη εκείνον όστις είνε κάλλιον καταρτισμένος και όστις θα δυνηθή να διδάξη ορισμένα ανέκδοτα έργα.”

Στις 18 Ιανουαρίου 1896, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Εστία”9 η ακόλουθη τρίτη ανακοίνωση:

“Τα θέατρα της πόλεως κατά τους αγώνας θα είνε και τα τρία ανοικτά. Το δημοτικόν θέατρον άρχεται την Σαρακοστήν, με καλώς κατηρτισμένον θίασον Γαλλικού κωμικού μελο-δράματος (opera comique), ο οποίος αν αρέση θα κρατήση το θέατρον και διά τους αγώνας. Εις το Πολυθέαμα θα φέρη ο κ. Τσόχας ιπποδρόμιον. Τέλος ο κ. Ασλάνης εις το Βαριετέ θα έχη οπερέταν. Ώστε διά τους Έλληνας ηθοποιούς οι οποίοι δεν ηθέλησαν να ενωθώσι μένουν διά να δείξουν την τέχνην των στα θερινά θέατρα”.

Οι διευθυντές των ξένων σχολών που αποτελούσαν την ειδική επιτροπή, αποφάνθηκαν κατά της παράστασης στα αρχαία θέατρα Διονύσου και Ηρώδου του Αττικού, δέχθηκαν δε την πρόταση του Wilhelm Dörpfeld, ιδρυτή της γερμανικής αρχαιολογικής σχολής, να γίνει δοκιμαστικά η παράσταση στο Παναθηναϊκό στάδιο. Αυτό βέ-βαια ήταν αδύνατον λόγω των Αγώνων. Όμως και η προσωρινή απο-δοχή της πρότασης Dörpfeld έδειχνε επιπολαιότητα, δεδομένου ότι ο θεατρικός λόγος στηρίζεται και στην ακουστική του χώρου, πράγμα που δεν διέθετε το Παναθηναϊκό στάδιο λόγω της κατασκευής του. Έτσι, η παράσταση δεν συμπεριελήφθη στο πρόγραμμα των Ολυμπι-ακών. Η παράσταση της “Αντιγόνης” δεν είχε αφήσει αδιάφορη ούτε την εφημερίδα “Σφαίρα”10 που σε δημοσίευμά της, στις 11 Ιανουαρί-ου, ανέφερε ότι:

“Απεφασίσθη κατά την συνεδρίαν ταύτην να ψαλώσι προ της τραγωδίας και μετ’ αυτήν οι δύο εν ταις ανασκαφαίς των Δελφών αποκαλυφθέντες εις Απόλλωνα ύμνοι, ους εμελο-ποίησεν, ως γνωστόν, ο διακεκριμένος Ελβετός μουσικός κ.


122

L. Nicol, όστις είνε μέλος του Συμβουλίου της εταιρείας. Ο αυτός μουσουργός ανέλαβε την σύνθεσιν της οργανικής μου-σικής των μελικών του δράματος μερών, άτινα εμελοποίησεν ο ελληνικός μουσικός κ. Ιωάννης Σακκελαρίδης, ο και ειδι-κός της εταιρείας γραμματεύς. Προς τούτοις το συμβούλιον ωνόμασε τέσσερας εφόρους των διδασκαλιών, οίτινες γυμνά-ζουσι τους υποκριθησομένους τα διάφορα του δράματος πρό-σωπα και καθ’ όλου περί της διδασκαλίας αυτού. Η επισκευή του αρχαίου θεάτρου, εν ω, ως γνωστόν, θα διδαχθή πανηγυ-ρικώς η τραγωδία, ανετέθη εις επιτροπείαν αποτελουμένην εξ ανδρών διαττρεπόντων, άλλη δε επιτροπεία ανέλαβε την περί των ενδυμάτων φροντίδα.

Τα πάντα τέλος προοιωνίζονται την επιτυχίαν του έργου τελείαν.”

Στις 17 Φεβρουαρίου 1896, στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”11 δη-μοσιεύτηκε άρθρο με τίτλο “Η Αντιγόνη και το Δημοτικό Θέατρο”, το οποίο και παραθέτουμε ως ακολούθως:

“Τέλος πάντων παρ’ όλους τους ενδοιασμούς, ους ευλό-γως προυκάλει το τόλμημά της δια των διατιθεμένων παρ’ ημίν γλισχρών μέσων της παραδόσεως αρχαίου δράματος, και ους δισταγμούς δεν διστάζομεν μετά παρρησίας να ομο-λογήσωμεν διότι και ημείς συνεμεριζόμεθα και δια τούτο δεν επεκροτήσαμεν αρχήθεν μετά πολλής πεποιθήσεως, παρ’ όλους λέγομεν τους ενδοιασμούς, το δραματικόν αριστούρ-γημα του Σοφοκλέους, η θεία ‘Αντιγόνη’ θέλει διδαχθή μετ’ εξασφαλισμένης σχετικής επιτυχίας την προσεχή Τετάρτην εν τω Δημοτικώ Θεάτρω. Αφού όμως τόσοι κατεβλήθησαν κόποι προς προπαρασκευήν της αρχαϊκής ταύτης παραστάσε-ως, δέον αύτη να επαναληφθή πολλάκις κατά την διάρκειαν των Ολυμπιακών Αγώνων και ει δυνατόν καθ’ εκάστην. Το δε Δημοτικόν Θέατρον προσήκει όπως τεθή άνευ ουδεμιάς μάλιστα κερδοσκοπικής αξιώσεως εις την διάθεσιν της ‘Εται-ρείας προς διδασκαλίαν αρχαίων δραμάτων.’

123


Οι δε ποικιλώνυμοι ελληνικοί θίασοι απέβησαν ανάξιοι όπως εμφανισθώσιν επί σκηνής του Δημοτικού Θεάτρου της πρωτευούσης κατά την διάρκειαν τουλάχιστον των αγώνων, αφού οι μόλις ανεκτοί εν τη στομφώδη δραματική απαγγε-λία των αυτοχειροτόνητοι θιασάρχαι αμφοτέρων των φύλων εθεώρησαν ως προσήκουσαν αυτοίς τιμήν να περισυνάξωσιν έκαστος περί αυτόν όλα τα βωβά πρόσωπα και να τα μεταβά-λωσι δια της βίας εις ηθοποιούς.

Συνιστώμεν όμως εις την Εταιρείαν προς διδασκαλίαν αρ-χαίων δραμάτων να μη παρασυρθή εκ της γνώμης περί της παραστάσεως της Αντιγόνης εν τη σφενδόνη του Σταδίου. Η γνώμη αύτη έστω και εξενεχθείσα υπό σοφών αρχαιολόγων είνε επιπολαία, διότι είναι φυσικώς αδύνατον να αντηχήση η φωνή των ηθοποιών. Οι εξενεγκόντες ες την τοιαύτην γνώ-μην αρχαιολόγοι ελησμόνησαν προς στιγμήν ότι τα αρχαία θέατρα καίπερ υπαίθρια είχον ακουστικήν ένεκεν του κυκλο-τερούς αμφιθεατρικού σχήματος. Το Στάδιον των Αθηνών είνε έξοχον και μοναδικόν υπό έποψιν οπτικής ουχί όμως και ακουστικής.”

Την αγανάκτησή του για τη συμπεριφορά των ηθοποιών έδειξε και ο αρθρογράφος της εφημερίδας “Επιθεώρησις”12, στις 25 Φεβρουαρί-ου 1896:

“Δυστυχώς οι ημέτεροι ηθοποιοί -ας ομολογήσωμεν την πικράν αλήθειαν- δείκνυνται αφιλότιμοι. Δεν διαθερμαίνο-νται υπό ευγενούς καλλιτεχνικής φιλοτιμίας υπέρ της ωραί-ας αυτών τέχνης και της εθνικής σκηνής, αλλά φθίνουσι και μαραίνονται υπό της μικροφιλοτιμίας να ονομάζωνται διευ-θυνταί και θιασάρχαι ομίλων γυναικών και ανδρών ουδέν κοινόν εχόντων προς την καλλιτεχνίαν και την ποίησιν!

Είναι οικτρά η πλάνη των οπωσδήποτε ευπροσώπων ηθο-ποιών, εάν πιστεύωσιν ότι η μετρία αυτών ικανότης, ην προς ενθάρρυνσιν εξαίρει συνήθως ο τύπος, δύναται να επιφαίνη-ται εν μέσω της γελοιότητος και βαναυσότητος των δευτερευ-όντων της σκηνής προσώπων. Πολλάκις συνέπεσεν εν στιγμή εξάρσεως του πρωταγωνιστού να προκαλήται ιλαρότης παρά


124

τοις θεαταίς ένεκεν κωμικής τινος αδεξιότητος περί την έκ-φρασιν ή τας κινήσεις των υποκρινομένων τα ασημότατα των προσώπων του δράματος. Αλλ’ εις ταύτα πάντα φαίνονται ολίγον προσέχοντες οι ημέτεροι ηθοποιοί, όπερ ενδεικνύει ότι δεν επισκοπούσι την σκηνήν από του ύψους της αισθητι-κής και της ψυχολογίας. Ημείς διαβεβαιούμεν τους αρίστους των Ελλήνων ηθοποιών αμφοτέρων των φύλων ότι το φυσι-κόν αυτών τάλαντον ηδύνατο να διαλάμψη μόνον εν τη επι-τυγχανομένη καλλιτεχνική αρμονία επιτυχούς υποκρίσεως πάντων των προσώπων εκάστου δράματος. Τότε μόνον ο καλ-λιτέχνης δύναται και να εμπνεύση και να εξαρθή πρεπόντως όταν πάντα τα δρώντα επί της σκηνής πρόσωπα εκτελούσιν εν τη επιβαλλομένη υπό της τέχνης τελειότητι το έργον αυτών. Ο αληθής καλλιτέχνης ουδέποτε στέργει να συνεργασθή μετά υποδεεστέρων ομοτέχνων.

Παρ’ ημίν τουναντίον μόλις πιστεύση τις ότι εγένετο εγκρα-τής της λεπτοτάτης τέχνης της υποκρίσεως φιλοτιμείται να συναθροίση εκ των τριόδων πολλάκις ανθρώπους αδαείς και άμοιρους πάσης καλλιτεχνικής εμπνεύσεως.

Σήμερον η έκτακτος περίστασις παρέχει εις την αρμοδί-αν επιτροπήν την ευκαιρίαν όπως επιβαλλομένη ωθήση τους διαφόρους ηθοποιούς εις πρεπωδεστέραν σταδιοδρομίαν δια της συγκροτήσεως αρτίων θιάσων. Προς τούτο οφείλει η ει-δική επιτροπεία των Ολυμπιακών αγώνων να αρνηθή πάσαν επιχορήγησιν εις τους αναπήρους πολυωνύμους θιάσους και επιμείνη εις την κοινήν συνάντησιν πάντων των εξεχόντων γνωστών προσώπων της ελληνικής σκηνής.”

Στην εφημερίδα “Σκρίπ”13, στις 2 Απριλίου αναγγέλθηκε η παρά-σταση του “Αίαντα” του Σοφοκλή, από το θίασο “Πρόοδος”. Την ίδια μέρα δινόταν η παράσταση του έργου του Δουμά “Κυρία με τας Κα-μελίας”, με τη διάσημη ηθοποιό Αικατερίνη Βαρώνη. Η μετάφραση του “Αίαντα” έγινε από τον Κηρύκο. Ο ίδιος ανέλαβε και τη μελοποί-ηση των χορικών.

Τον Μάρτιο του 1896, οι θεατρικές παραστάσεις άρχισαν να πλη-θαίνουν. Το κωμειδύλλιο “Οι Υπηρέται”, το δραματικό ειδύλλιο του Κορομηλά “Ο Αγαπητικός της Βοσκοπούλας”, το κωμειδύλλιο “Ο

125


Καπετάν Γιακουμής”, “Ο Γεροξούρης”, παίζονταν στο θέατρο του “Λουξεμβούργου”.

Χαρακτηριστικό δείγμα κριτικής της εποχής αποτελεί δημοσίευμα με θέμα την παράσταση του κωμειδυλλίου “Υπηρέται”, όπου ο δημο-σιογράφος της εφημερίδας “Φιλιππούπολις”14, σχολίαζε:

“ Όσοι δεν ήλθον την εσπέραν της Κυριακής εις το θέ-ατρον έχασαν πολύ. Το κωμειδύλλιον “Οι Υπηρέται” είναι αστειότατον και χαριέστατον, εξετελέσθη δε μετά περισσής επιτυχίας.

Η κ. Ουρανία Καζούρη έπαιξε μετά φυσικότητας και τέ-χνης επιζήλου και είνε ανταξία θερμών συγχαρητηρίων. Το αυτό και διά τους κ. κ. Καζούρην, Ποφάντην και Καντιώτην. Αλλά και οι λοιποί ηθοποιοί εξεπλήρωσαν επιτυχώς τα μέρη των.

Τα άσματα χαριέστατα και γοργότατα εξετελέσθησαν μετά πολλής επιτυχίας. Το παριστάμενον ευάριθμον δυστυχώς πλήθος εχειροκρότη ζωηρώς και ητήσατο την επανάληψιν πολλών ασμάτων.

“Οι Υπηρέται” κατ’ αναζήτησιν θα επαναληφθώσι και σή-μερον, προμηνύεται δε πολλή συρροή πλήθους, όπερ πληρέ-στατα θα ικανοποιηθή.”

Στις 27 Φεβρουαρίου 1896, η Εφημερίδα “Επιθεώρησις”15 ανακοί-νωσε την παράσταση του “Αίαντα”, η οποία παρουσιαζόταν ως η επι-κρατέστερη των Ολυμπιακών Αγώνων:

Τέλος πάντων απεφασίσθη όπως πραγματοποιηθή η πα-ράστασις του “Αίαντος” εν τω μεγάλω δημ. Θεάτρω υπό χορού αρίστων ερασιτεχνών, του οποίου την εκτέλεσιν των ασμάτων ανέλαβεν ο μουσικοδιδάσκαλος κ. Πετροζίνης μεθ’ ου χθες συνετάχθη το οικείον συμβόλαιον. Καθ’ ας δε πληροφορού-μεθα διά την εκτέλεσιν του έργου κατετέθησαν 3.000 δρχ. Εκ μέρους του συνθέτου κ. Κηρύκου και τίνος φίλου του.”


126

Στις 21 Μαρτίου 1896, στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”16 δημοσι-εύτηκε το ακόλουθο σχόλιο σχετικά με την παράσταση του “Αίαντα”:

“Ό κάλλιστα κατηρτισμένος θίασος “Πρόοδος” από της προσεχούς Κυριακής του Πάσχα αρχίζει τακτικώς καθ’ εκά-στην παραστάσεις εν τω θεάτρω” Πολυθεάματι”.

Ο θίασος μη φειδόμενος εξόδων παρασκευάζει ήδη τον “Αίαντα” του Σοφοκλέους, ον διδάξη με όλην την σκηνικήν μεγαλοπρέπειαν κατά τους αγώνας. Η εκγύμνασις των χο-ρικών του “Αίαντος” ανετέθη εις τον μουσικοδιδάσκαλον κ. Σπινέλην.

Η εφημερίδα “Σφαίρα”17, με την υπογραφή ‘ερασιτέχνης’, σημείω-σε:

“...και η μετάφρασις είνε πιστοτάτη και οι στίχοι ρέουσιν ομαλώς και απροσκόπτως, προ πάντων δε περί της μουσικής συνθέσεως εγγυάται περί αυτής ο κ. Σπινέλης, όστις αναλαμ-βάνει και την διεύθυνσιν, και ο κ. Λαβράγκας και ο κ. Καίσα-ρης. Το έργον τούτο του κ. Κηρύκου νομίζομεν ότι έχει όλα τα εχέγγυα της επιτυχίας και ίσως είνε το μόνον δυνάμενον να ηλεκτρίση τους ξένους, αρκεί μόνον ν’ αποφασίση φιλοτίμως ο Δήμος να συνδράμη προς εκτέλεσιν αυτού. Δεν απαιτούνται δε πλέον των τρισχιλίων δραχμών διά την μουσικήν. Πρέπει όμως να αποφασισθή το ταχύτερον διότι κατόπιν βεβαίως δε μένει καιρός προς εκγύμνασιν αυτού. Τα λοιπά έξοδα, σκηνι-κών δηλ. και ενδυμασιών μη υπερβαίνοντα τας 1.500 δραχ-μάς, πας θίασος εκ των καλών δύναται ν’ αναλάβη εις βάρος του αφού υπάρχει βεβαιότης ότι μετά 2 ή 3 παραστάσεις θα καλυφθώσι τα έξοδα και κατόπιν θ’ αποδώση το έργον κέρδη σπουδαία.”

Σε άλλο δημοσίευμά της, η ίδια εφημερίδα έγραφε:

“Αι προπαρασκευαί διά την παράστασιν του “Αίαντος” κατά μετάφρασιν και μελοποίησιν του κ. Α. Κηρύκου βαίνου-

127


σι μετά μεγάλης ταχύτητος. Ο αναλαβών την διδασκαλίαν του έργου θίασος του κ. Κοτοπούλη εξασκείται μετά πολλής προ-θυμίας, ο δε χορός και η ορχήστρα σχεδόν πλησιάζουσιν εις το τέρμα των ασκήσεων. Μετ’ ευχαριστήσεως δε πολλής μαν-θάνομεν ότι η μουσική του”Αίαντος’” επιτυγχάνει θαυμασίως και ότι τον “Αίαντα” του κ. Α. Κηρύκου θα ακολουθήσωσι και άλλα έργα του μελοποιηθέντα υπό του ιδίου.”18

Ο καθηγητής Γ. Μιστριώτης, οπαδός της αρχαίας ελληνικής γλώσ-σας, με την Εταιρεία υπέρ της Διδασκαλίας των Αρχαίων ελληνικών Δραμάτων, παρουσίασε στις 27 Μαρτίου 1896, δηλαδή κατά τη διάρ-κεια τέλεσης των Αγώνων, στο Δημοτικό Θέατρο, την “Αντιγόνη” του Σοφοκλή. Η απόδοση του έργου έγινε στο πρωτότυπο. Σε μια επο-χή που το γλωσσικό ζήτημα εκφραζόταν μέσα από ένα ευρύ φάσμα απόψεων, η παράσταση έπαιζε ένα ρόλο διδακτικής και στήριξης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Όπως ανέφερε ο Ν. Πολίτης στο βιβλίο του “Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1896”, χρησιμοποιώντας προφανώς δημοσιογραφικές πηγές της εποχής, τους ρόλους ερμήνευσαν φοιτη-τές και φοιτήτριες κατά διδασκαλία του Μιστριώτη. Τα χορικά είχε μελοποιήσει ο Ι. Σακελλαρίδης, ο οποίος κράτησε και το ρόλο του κο-ρυφαίου του χορού. Η μουσική του θύμιζε άλλοτε δημοτικά τραγού-δια και άλλοτε εκκλησιαστικούς ύμνους. Τα χορικά αποδόθηκαν με συνοδεία δύο αυλών. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Σφαίρα”19 στις 29 Μαρτίου, έγινε μεγάλη πρωτοσέλιδη αναφορά για την πρεμιέρα της παράστασης, μέρος της οποίας παρατίθεται:

“Δισχίλιοι θεαταί, ους ηδύνατο μέχρι στεφάνης υπερπλη-ρωθέν να περιλάβη το δημοτικόν θέατρον Αθηνών, εν οις ο πρωθυπουργός κ. Θ. Π. Δηλιγιάννης φέρων την ταινίαν του Μεγαλοσταύρου, η ανεψιά αυτού αξιότιμος κ. Ολίγκα Χρυ-σοσπάθη, πλείστοι επιφανείς ξένοι εν εξάλλω ενθουσιασμώ παρηκολούθουν τας περιπετείας του δράματος, εκρηγνύμενοι εκάστοτε εις βροντοφώνους ευφημίας, και ατελεύτητα πατα-γώδη χειροκροτήματα εκάλυπτον το τέλος εκάστου στασίμου και εκάστου επεισοδίου, επί ημισείαν δε ώραν εσείετο κυρι-


128

ολεκτικώς το θέατρον μετά το πέρας της διδασκαλίας, των θεατών επευφημούντων τους υποκριτάς, τον μελοποιόν, κ. Σακελλαρίδην και την εταιρείαν προς διδασκαλίαν αρχαίων δραμάτων. Εις τινά σημεία της τραγωδίας ρίγος ιερόν διεπέ-ρα τας καρδίας των θεατών υπό τας υψηλάς συγκινήσεις, ας ήγειρον η σύγκρουσις των ηρώων, αι ευγενείς ιδέαι, η μεγα-λοπρεπής εμφάνισις του χορού, αι υψηλαί περιπέτειαι.”

Σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Ηράκλειον”20, στις 28 Μαρτίου 1896, έγινε ειδική αναφορά για την παράσταση της “Αντιγόνης”:

“Η παράστασις της Αντιγόνης ωρίσθη δια την εσπέραν της Τετάρτης τρίτην ημέραν των αγώνων, θα δοθή εις το μέγα θέ-ατρον, του οποίου η σκηνή διασκευάζεται καταλλήλως επε-κτεινομένη προς το μέρος των μουσικών, χάριν του χορού. Τας σκηνογραφίας κατεσκεύασεν ο Γάλλος ζωγράφος Ζολέ, αι δε ενδυμασίαι είνε ήδη έτοιμαι και καθ’ όλα ωραιόταται.

Αι τιμαί ωρίσθησαν ως εξής. Θεωρεία με 5 εισόδους 40 δραχμάς. Πλατεία 5 δραχμάς. Εξέδρα 6. Διά τους φοιτητάς γίνεται έκπτωσις 30 τοις εκατόν.”

Εκτός από την παράσταση της “Αντιγόνης” το Πάσχα, στο Δημοτικό Θέατρο, δόθηκε η παράσταση της τραγωδίας του Ευριπίδη, “Μήδεια” σε μετάφραση, από το θίασο Παρασκευοπούλου. Ακόμη, ο θίασος Παρασκευοπούλου έδωσε την 1η Απριλίου, πανηγυρική παράσταση στο Μέγα Θέατρο προς τιμήν των Ολυμπιονικών, με το μονόπρακτο δράμα “Η Χριστίνα”. Η Παρασκευοπούλου υποδύθηκε τον ρόλο της Χριστίνας. Επειδή η διαμονή καθενός από τους Ολυμπιονίκες ήταν άγνωστη, η ηθοποιός παρακάλεσε να περάσουν από τα γραφεία του θεάτρου για να πάρουν τα εισιτήριά τους.

Εξετάζοντας διεξοδικά τα θεατρικά δεδομένα της εποχής, καταλή-γουμε ότι οι παράγοντες του θεάτρου δεν ήταν ιδιαίτερα ευαισθητο-ποιημένοι ως προς την αρχαιότητα. Ενώ τα φιλοσοφικά και γεμάτα με ανθρωποκεντρικά μηνύματα έργα των αρχαίων τραγικών έπρεπε, αδιαπραγμάτευτα, να κυριαρχούν στα καλλιτεχνικά δρώμενα, αυτό

129


δεν συνέβαινε. Κι αυτό, επειδή αφενός μεν η επιτροπή ήταν κατώτερη των περιστάσεων, για να κινητοποιήσει και να εμπνεύσει τους καλλι-τέχνες, αφετέρου δε, οι θιασάρχες και ηθοποιοί δεν είχαν παιδεία και πάθος για να αφυπνίσουν την επιτροπή και να επιβάλουν το αρχαίο δράμα. Αντίθετα, η ξενομανία και οι μικρότητες οδήγησαν σε πλήρη ασυνεννοησία και ο καθένας ασυντόνιστα έκανε ό,τι νόμιζε. Βέβαια, παρουσιάστηκαν οι τραγωδίες “Αίας” και “Αντιγόνη”, ανάμεσα σε διάφορα άλλα έργα ευρωπαϊκής έμπνευσης, χωρίς όμως να εκφρά-ζουν μια ελπιδοφόρα δυναμική. Η λόγια και η λαϊκή παράδοση, όπως επίσης η ελληνική πολιτισμική ταυτότητα σε σχέση με την ευρωπα-ϊκή ως κοινή πολιτιστική κληρονομιά, συναντώνται και τείνουν να αφομοιωθούν, όχι όμως χωρίς εμπόδια και σ’ αυτήν την περίπτωση.


130

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ - ΘΕΑΤΡΟ


1. Αλίκη Σολωμού: «Στην Αθήνα του 1896», εφ. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ - 7 ΗΜΕΡΕΣ», 22-8-2004, σ. 2-10.

2. Γ. Σιδέρη: «Ιστορία του Νέου Ελληνικού Θεάτρου 1794-1944», Μουσείο και Κέντρο Μελέτης του Ελληνικού Θεάτρου - εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 1990, τ. 1.

3. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες και η Ελληνική Σκηνή», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 25/2/1896, φ. 756, σ. 1.

4. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Το Θέατρον Κατά τους Αγώνες», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 23/2/1896, φ. 171, σ. 1.

5. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 4/1/1896, φ. 97, σ. 2.

6. Ανωνύμου: «Το Θέατρον Κατά τους Αγώνας», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 13/1/1896, φ. 131, σ. 1.

7. Ανωνύμου: «Το Θέατρον Κατά τους Αγώνας», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 29/1/1896, φ. 139, σ. 3.

8. Ανωνύμου: «Η Τάξις Κατά τους Αγώνες», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 16/1/1896, φ. 318, σ. 3.

9. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 18/1/1896, φ. 320, σ. 3.

10. Ανωνύμου: «Η Παράσταση της Αντιγόνης», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Αθήνα 11/1/1896, φ. 4.130, σ. 2.

11. Ανωνύμου: «Η Αντιγόνη και το Δημοτικό θέατρο», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 17/2/1896, φ. 748, σ. 2.

12. ο.α. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες και η Ελληνική Σκηνή», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 25/2/1896, φ. 756, σ. 1.

13. Ανωνύμου: «Μικρά Νέα: Ο Αίας», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 2/4/1896, φ. 210, σ. 3.

14. Ανωνύμου: «Ελληνικόν Θέατρον», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 2/4/1896, φ. 2.125, σ. 3.

15. Ανωνύμου: «Πειραϊκή Επιθεώρησις - Η Παράσταση του Αία-ντος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 27/2/1896, φ. 758, σ. 3.

131


16. Ανωνύμου: «Ειδήσεις περί Ολυμπιακών Αγώνων - Παράστασις Αίαντος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΙΣΗΣ», Αθήνα 21/3/1896, φ. 791, σ. 2.

17. Ανωνύμου: «Η Διδασκαλία του Αίαντος», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ, Αθήνα 12/2/1896, φ. 4.156, σ. 2.

18. α.π. Ανωνύμου: «Η Διδασκαλία του Αίαντος», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Αθήνα 12/2/1896, φ. 4.156, σ. 2.

19. Ανωνύμου: «Αντιγόνη Σοφοκλέους», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Αθήνα 29/3/1896, φ. 4.194, σ. 1.

20. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Η Παράσταση της Αντιγό-νης», εφ. «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ», Ηράκλειο 28/3/1896, φ. 136, σ. 1.


132

ΠΟΙΗΣΗ – ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Μέσα σ’ ένα κλίμα αναμονής και έντασης, οι Ολυμπιακοί Αγώνες ενέπνευσαν τους λογοτέχνες. Άλλοι έγραψαν ποιήματα ή πεζά, και άλλοι μελοποίησαν. Ο μεγάλος εθνικός μας ποιητής Κ. Παλαμάς συ-νέθεσε την “Ολυμπιακή Ωδή”, την οποία ανέλαβε να μελοποιήσει ο Σ. Σαμάρας. Ο σημαντικότερος λόγος για την επιλογή του Σαμάρα ως συνθέτη του Ολυμπιακού Ύμνου ήταν η υψηλή αναγνωρισιμότητά του από τους ευρωπαίους φιλόμουσους. Το κοινό τίμησε τον Σπύρο Σαμάρα, λησμονώντας να αποδώσει και τη δέουσα τιμή στον ποιη-τή Κ. Παλαμά, όχι ίσως εντελώς αδικαιολόγητα, εφόσον ο Σαμάρας ήταν ήδη αναγνωρισμένος συνθέτης στην Ευρώπη, όπου οι όπερές του ανεβάζονταν τακτικά για το ευρωπαϊκό κοινό. Το γεγονός ότι ο Σαμάρας, με τη σύνθεσή του συναντούσε ιδεολογικά τον ποιητή Πα-λαμά, δίνοντας μια οξυδερκή απάντηση στα ιδεολογικά ψευτοδιλλή-ματα της εποχής δεν φαίνεται να βρήκε απήχηση στο κοινό. Η εποχή ήταν οπωσδήποτε μια εποχή αναταράξεων και ανακατατάξεων που δεν μπορούσαν όλοι να παρακολουθήσουν αποτελεσματικά. Ο ποιη-τής Κ. Παλαμάς, όπως κάθε αληθινός πνευματικός άνθρωπος, είδε ν’

133


αποδίδονται τιμές στον μουσουργό Σ. Σαμάρα για τη μελοποίηση του ποιήματος που ο ίδιος είχε γράψει, χωρίς να εκφράσει κανένα παρά-πονο για το ότι ο ίδιος αγνοήθηκε. Ευτυχώς, όμως, ο τύπος της εποχής είχε την λεπτότητα να υπενθυμίσει στους Έλληνες, την παρουσία του ποιητή, με αποτέλεσμα να ευαισθητοποιηθεί η επιτροπή δεξιώσεως ύστερα από εισήγηση του γραμματέα Μ. Λάμπρου και να προσφέρει μικρό δώρο αναγνώρισης στον Κ. Παλαμά. Η εφημερίδα “Εστία” στις 7 Μαΐου 1896, ανέφερε ότι με την ευγενική συμπεριφορά της η επι-τροπή αποκατέστησε τον ποιητή.

Στις 28 Μαρτίου 1896, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Ηράκλει-ον”1 ο “Ολυμπιακός Ύμνος” του Κωστή Παλαμά.

“Ο Ολυμπιακός ύμνος”Ποίησις Κ. Παλαμά - Μουσική Σ. Σαμάρα

Αρχαίον πνεύμα αθάνατον, αγνέ πατέρα Του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού,Κατέβα, φανερώσου κι’ άστραψ’ εδώ πέρα‘στη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού.

‘Στο δρόμο και ‘στο πάλεμα και στο λιθάρι, ‘στων ευγενών αγώνων λάμψε την ορμή, καιμε τ’ αμάραντο στεφάνωσε κλωνάρι, καισιδερένιο πλάσε το άξιο κορμί.

Κάμποι, βουνά και θάλασσες φέγγουν μαζύσου, ‘σαν ένας λευκοπόρφυρος μέγας ναός και τρέχει ‘στον ναόν εδώ προσκυνητής σου,αρχαίον πνεύμ’ αθάνατον, κάθε λαός.

Ο Κωστής Παλαμάς μίλησε για “Το Αθάνατο Αρχαίο Πνεύμα”, τον “πατέρα - θεό” όχι μόνον του Έλληνα, αλλά κάθε λαού και πρόβαλε την ιδέα της παγκοσμιοποίησης μέσα από τον ειρηνικό αγώνα του


134

αθλητή. Επιτακτική και συνάμα παρακλητική η φωνή του ποιητή, προέτρεπε το πνεύμα: ‘Κατέβα, φανερώσου, άστραψε, λάμψε!’

Επίσης, η επιτυχία του μαραθωνοδρόμου Σπύρου Λούη δημιούρ-γησε παραλήρημα χαράς και πήρε εθνική διάσταση. Ο Σπύρος Λούης ήταν τώρα ένας ήρωας. Η επιτυχία δημιουργούσε μία δυναμική ανω-τερότητα απέναντι στους άλλους αθλητές και, κατ’ επέκταση, απένα-ντι στα άλλα έθνη. Ο Έλληνας αισθανόταν ν’ ανακάμπτει.

Στις 2 Απριλίου 1896, στην εφημερίδα “Σκρίπ”2 δημοσιεύτηκε ποί-ημα με την υπογραφή “Μάνης”, αφιερωμένο στον Σπύρο Λούη. Το ποίημα αντικατόπτριζε το κλίμα που επικρατούσε γύρω από τον πρω-ταθλητή:

Κωστής Παλαμάς και Σπύρος Σαμάρας. Οι δημιουργοί του Ολυμπιακού Ύμνου.

135


Ο ΛΟΥΗΣΟ Λούης τέλος πάντων χαλάει τον ντουνιά,ξεχάσθηκαν με τούτον και όλα τα ζητήματα,αυτόν έχουν κουβέντα στην κάθε γειτονειά,κι' απ παντού του στέλλουν θερμά τηλεγραφήματα.

Ο Λούης και ο Λούης και τρέχει στο Μαρούσι,για να τον καμαρώση αμέτρητο λεφούσι,και ξένοι στο Μαρούσι γι’ αυτόν τον Λούη τρέχουν και τελειωμό δεν έχουν.

Αλλά και Ξενοδόχοι τρέχουν πολλοί με φούριακαι δος του πειά καυγάδες, φωνές και νταβαντούριαποιός να τον πάρη πρώτος το Λούη για να φάηκι ο Λούης πειά δεν ξέρει σε ποιόν να πρωτοπάη.

Μα και Φραγκοραφτάδες εις το Μαρούσι φθάνουν,και να του πάρουν μέτρο ζητούν φιρί φιρί,μ' αντί καινούρια ρούχα, ως λένε να του κάνουν,θαρρώ πως θα του σχίσουν κι αυτά όπου φορεί.

Εν τούτοις και οι Λούστροι τον κυνηγούν με γρίνια,κι όταν τον δουν στο δρόμο τρέχουν κι μουρμουρίζουν,να βγάλη τα τσαρούχια και να φορή σκαρπίνια. Για να του τα γυαλίζουν.

Μα κι όσοι άλλοι δώρα σ'αυτόν υποσχεθήκαν,μπακάληδες, ψωμάδες, κουρείς και γαλατάδες,όλοι μες στο Μαρούσι επήγαν και τον βρήκαν,και βρίσκεται ο Λούης με τούτους σε μπελάδες.

Αλλά και στο Παλάτι να φάη προσεκλήθη,οπόταν δε τον Λούη είδαν με φουστανέλατότε σ' άπειρα ζήτω το πλήθος ανελύθη,κι επέταξαν και πάλι καμπόσοι τα καπέλα.


136

Μα και γυναίκες τόσες προς τούτοις θα κρεπάρουν,αν δεν στεφανωθούνε το Λούη τον βερέμι,αν δεν τα καταφέρουν όλες για να τον πάρουν,θα κάμη μέσα στάλλα ο Λούης και χαρέμι.Γίνεται για τον Λούη μεγάλη φασαρία,και μες στη φούρια λέγουν, πως είπε κι η Μαρία,εάν τον Μέγα Δούκα να χωρισθή μπορούσετου Μαρουσιώτη Λούη την χείρα θα ζητούσε.

Σε δημοσίευμα της 31ης Μαρτίου 1896 στην εφημερίδα “Σκρίπ”3, σχολιάστηκε θετικά η προσφορά του ανθυπίλαρχου Σωκράτη Κολιά-τσου που αποτύπωσε ενδεικτικά τον ενθουσιασμό που επικρατούσε για το κατόρθωμα του Λούη:

“Ανθυπίλαρχος κ. Σωκράτης Κολιάτσος, της γνωστής αθηναϊκής οικογενείας, μας απέστειλε 50 δραχμάς εσωκλεί-στους εις επιστολήν ενθουσιώδη υπέρ του νικητού του Μα-ραθωνίου δρόμου. Ο κ. Κολιάτσος προτείνει να γίνη λαϊκός έρανος προς αγοράν καταλλήλου δώρου διά τον κ. Λούην, τον τιμήσαντα το ελληνικόν όνομα. Ας ίδωμεν κατά πόσον η ευγενής ιδέα θα ευδοκιμήσει.”

Στις 25 Απριλίου 1896, δημοσιεύτηκε στην “Εστία”4 το ποίημα του Αλέξανδρου Πάλλη “Στο Μαραθωνίκη”:

“Στο Μαραθωνίκη”Σπύρο, απ’ τα βάθια της καρδιάς σου δίνω την εφκή μου.Μακαρισμένοι σου οι γονιοί που τέτιο παληκάριμεσ’ απ’ τα σπλάχνα τους να δουν αξιώθηκαν, παιδί μου!Μακαρισμένοι του χωριού κι’ η νια που θα σε πάρει.

Τα μάβρα χρόνια πέρασαν, καταραμένα χρόνια!Με σιχασιάς μας κοίταξε όλος ο κόσμος μάτι,κι’ είτανε, Σπύρο μου, να κλαις, που η τόση καταφρόνια,το τόσο μίσος κι’ οι ντροπές μας άξιζαν κομμάτι.

137



138

Πρώτος εσύ, ο Μητρόπουλος, ο Πύργος, κι’ άλλα αδέρφια, μας χύσατε παρηγοριάς μέσ’ σ’ τις πληγές μας λάδι.μας φαίνεται σα να σκορπούν σ’ τον ουρανό τα νέφια,σα να προβάλλει αλάργα εκεί η Πούλια σ’ το σκοτάδι.Εσύ δεν πρέπει, Σπύρο μου, μεσ’ σ’ το χωριό να μείνεις,δεν πρέπει φτιάρι και τσαπί το χέρι σου ν’ αγγίξει.Κατέβα σ’ την Αθήνα μας Φραγκορωμιός να γίνεις,εδώ δεν τυραννεί η δουλιά κι’ ο ήλιος δε μαβρίζει.

Άσε τη γλώσσα του χωριού, και, Σπύρο μου, ετοιμάσουνα μάθεις γλώσσα που ομορφιές έχει πολλές και κάλλη. Μας έκανε την πρώτη αρχή το τηλεγράφημα σου... Έλα! προσμένουν μ’ αγκαλιά ορθάνοιχτη οι δασκάλοι.

Όμως τι λέω! Αν έρθουνε και σε γνωρίσουν ξένοι,με πιάνει φρίκη, τι μπορεί να μας κακοντροπιάσειςΛούη, η πατρίδα τ’ απαιτεί, ο τόπος το προσμένει ν’ αφήσεις τα ρωμέϊκα και γαλλικά να πιάσεις.

Σπύρο, αν ποτές κανένας τους ως σ’ το χωριό ξεπέσει απ’ την Αθήνα, και σου πει την τσάπα σου ν’ αφήσεις ακούμπα εσύ τα χέρια σου σ’ την αντριωμένη μέση,και καταδέξου μια στιγμή να τον παρατηρήσεις.

Νιος θα’ ναι, μα θ’ ασπρολογούν τα λιγοστά μαλλιά του,με τη θωριά του σα φλουρί, τα χείλια πανιασμέναμ’ άλαμπα μάτια και θολά, ματόφυλλα πεσμένα, θα σου μιλά ανασαίνοντας ανασασμό Θανάτου.

Και πες του. Αν θέλει μια φορά κι’ αφτός να ζωντανέψει,να κάνει μέση σίδερο, πλεμόνια σα στουρνάρι, ας έρθει, πες του, σ’ το χωριό μαζί σου να δουλέψειμε τσάπα και ξινάρι.”

Ο Αργύρης Εφταλιώτης συνέθεσε 33 στροφές αφιερωμένες στο Σ. Λούη. Η επιτυχία του μαραθωνίου δρόμου ήταν η μεγάλη ικανο-

139


ποίηση για τους φίλαθλους Έλληνες. Ο Μαραθώνιος ήταν το αγώνι-σμα που αδιαπραγμάτευτα ήθελαν η επιτυχία σ’ αυτόν να ανήκει σε Έλληνα. Ήταν το όραμα που γινόταν μήνυμα μέσα στις στροφές του Εφταλιώτη:

“Η Ελλάδ’ ανέστη! Όλοι κράζουνΚαι νίκησε στον πρώτο αγώνα!Η Ελλάδ’ ανέστη! Αντιφωνάζουν Τα όρη, ως τον Μαραθώνα!Πως είνε αθάνατ’ η Ελλάδα, Και η δύναμη της περισσή,Στη Νέα της Ολυμπιάδα Λούη τ’ απόδειξες Εσύ.Εσύ, που σε χωριό κρυμμένοςΚαθώς διαμάντι μες τη γη, Μιαν ώρα πρόβαλες φερμένοςΑπ’ την αθώρητη πηγή.”5

Στις 19 Φεβρουαρίου 1896, στην εφημερίδα “Σκριπ”6, δημοσιεύτη-κε το ποίημα “Πένταθλον”.

“Εκ του υπό τον τίτλον τούτον συμφωνητικού ποιήματος, του μελοποιηθέντος παρά του κ. Λαυράγκα, περί ου χθες δια μακρών εγράψαμεν, αποσπώμεν τα εξής:

[Η Μούσα ίσταται εν εκστάσει, ατενίζουσα πάντοτε προς το μέρος του Σταδίου, όπου ο χορός ψάλλει την επομένην Ωδήν προς τον Ολυμπιονίκην].”

ΧΟΡΟΣ(Στροφή)Γλυκόφων’ η φλογέρα του. ΠανόςΜεσημερής’ τ’ απάτητα βουνά της Αρκαδίαςταις νύμφαις γυμνοτράχηλαις


140

συνάζει για χορό.Γλυκύτερος ο βροντερός αχός Του κήρυκα το στόμα όταν ανοίγηνα κράξη το μεγάλο νικητή.Σωπαίνει και το ρέμμα του Αλφειούτου καθενός το μάτι το ζητείαπ’ άκρη ως άκρηπηδά γοργά κι’ αχνίζονταςΤο αίμα ‘στην καρδιά.

Για σέναν’ εληοστέφανε κρατώτη δωρική μου λύρα και δοξάζω της Ρέας και του Κρόνου το παιδί

ΑντιστροφήΣυ, θεία Μούσα φώτισε το νουκαι στρέψε ‘ς την πατρίδα του ψηλάτα δυο μου μάτιατραγούδι χρυσοΰφαντονα πλέξω και να πω.

Ανθοστεφανωμένη την αυγή, ανθοστεφανωμένη και το βράδυ αγάλλεται ‘ς του ήλιου τα φιλιά.Η γλαυκομάτα αγένητη θεάπροβάλλει στήθη απάρθενα, λευκά,θωρακωμένα,και βασιλεύει ανίκητησε χώρα καρπερή.

Εκεί ο τελευταίος βασιληάς,ο γυιός του Απατούριου Μελάνθουωσάν θεός απέθανε και ζη.

ΕπωδόςΑπό μια τέτοια ασύγκριτη γενειάγλαυκόφυλλης εληάς στεφάνι

141


ο νικητής ανίκητος‘ς την κεφαλή φορείκ’ η χώρα η ηλιοφώτιστηανοίγει θύρα χωριστή,για να δεχθή περήφανητο γυιό της τον καλότυχοπου την δοξάζει.

Στις 12 Μαρτίου 1896, στην εφημερίδα “Νέος Αριστοφάνης”7 με πολύ χιούμορ, ο υπογράφων με το ψευδώνυμο “Μεφιστοφελής”, δη-μοσίευσε το σκωπτικό ποίημα:

Ζυγώνουν οι αγώνες κι’ η πόλις της Παλλάδοςαγώνας εχ’ ολούθε και τόση φασαρία, τα τέκνα της αρχαίας εξύπνησαν Ελλάδος των λούστρων και κουτσάβων η ευγενής χωρία.

Τρέχουν παντού τα κάρα και οι οδοστρωτήρες και ξεπροβάλαν όλοι οι τοίχ’ ασβεστωμένοι, και μέγαρα και μάντρες και κάτι βρώμιες θύρες να μη τους ‘δουν οι λόρδοι πώς είν’ κατουρημένοι.

Ζυγώνουν οι αγώνες κι οι βουλευταί φωνάζουν, κι’ ο Στάης τον Πετρίδη ρεντίκουλο τον κάνει,κι’ οι βουλευταί καινούργια, ρεβόλβερ ετοιμάζουν, κι, ο Γέρω Δεληγιάννης τον πούσουλά του χάνει.

Ζυγώνουν οι αγώνες και για τ’ αρχαίοδράμα ο Μιστριώτης θέλει ηθοποιός να γείνη, και καραγκιόζοι πρώτοι θα γενούνε αντάμαμε το Σακελλαρίδη και πρώτοι αρλεκίνοι.

Ζυγώνουν οι αγώνες και τη μονομαχία,ο Χοϊδάς να μάθη φωνάζει το Λεβίδηκαι φθάνουν και οι δύο’ ς τ’ αγώνος τα πεδία,μα’ κει καθέναν πιάνει διαβόλου ριπιτίδι.


142

Ζυγώνουν οι αγώνες και λόρδοι θα πλακώσουν, και βασιλείς καμπόσοι και πρίγκιπες πολλοί και οι ρωμηοί, αλέστοι, κυτάζουν ν’ αραιώσουν, κι’ ας παν’ να λεν εκείνοι πως είμαστε τρελοί.

Θα σταθούμε σε μια ανακοίνωση της εφημερίδας “Σκριπ”8, περί-που ένα χρόνο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Περιεχόμενό της, η προκήρυξη δραματικού διαγωνισμού από το Σύλλογο των Φιλοτέ-χνων, και σκοπός της η βράβευση ενός δράματος και μιας κωμωδίας, με την προοπτική να παρουσιαστούν κατά τη διάρκεια των αγώνων.

Ο “Σύλλογος των Φιλοτέχνων” προκηρύσσει διαγωνισμόν προς βράβευσιν ενός δράματος και μιας κωμωδίας, τα οποία θα διδαχθώσι πανηγυρικώς εν Αθήναις κατά τους Ολυμπια-κούς αγώνας. Οι αγωνοθέται δίδουσιν εις τους διαγωνισθη-σομένους πλήρη ελευθερία να εκλέξωσιν οιονδήποτε θέμα εκ της ελληνικής ιστορίας, των ηθών και παραδόσεων ειλημ-μένον, προς δε να χωρισθώσι καθαρεύουσαν ή δημώδη, και να συντάξωσι το έργον εμμέτρως ή πεζώς, αρκεί μόνον τούτο να μη έχη δημοσιευθή μέχρι τούδε. Τα χειρόγραφα πρέπει να αποσταλώσιν εις τον γραμματέα του Συλλόγου μέχρι της 15ης Φεβρουαρίου 1896, η δε κρίσις θα αναγνωσθή την δευ-τέραν Κυριακήν του Μαρτίου. Ως έπαθλον ορίζεται στέφανος δάφνης αργυρούς μετά ταινίας. Κριταί του διαγωνίσματος ωρίσθηκαν οι κ.κ. Ε. Ασώπιος, Ν. Καζάζης, Α. Πετσάλης, Ν. Παπαλεξανδρής και Ι. Καμπούρογλους.”

Ο Κρητικός Α. Βορεάδης, σε γλώσσα και μέτρο Πινδαρικό, συνέ-θεσε το έργο “Ωδή Ολυμπιακή”. Οι κρίσεις για τον Βορεάδη ήταν θε-τικές. Ο Βερναρδάκης το χαρακτήρισε έξοχο λέγοντας ότι “τιμή και δόξα εις την Κρήτη, ήτις συγκαταριθμεί μεταξύ των τέκνων της τον ποιητήν”. Στην εφημερίδα “Σκριπ”9 δημοσιεύτηκε κριτική για το έργο του Α. Βορεάδη:

“Προέκυψεν ήδη ως πρώτον αγαθόν εκ των αγώνων εις αρχαϊκός ποιητής, ο εν Κρήτη συνάδελφος κ. Βορεάδης. Το

143


έργον του “Ωδή Ολυμπιακή” εν γλώσση και μέτρω Πινδα-ρικώ θα κυκλοφορήση μετά τινας ημέρας. Ήδη οι εκδότες, οι έχοντες αυτό υπ’ όψιν αποφαίνονται ενθουσιωδέστατα. Ο κ. Βερναρδάκης, ου η γνώμη ανεφάμιλλος, το κηρύσσει ανεπιφυλάκτως έξοχον επιλέγων ότι “Τιμή και δόξα εις την Κρήτην, ήτις συγκαταριθμεί μεταξύ των τέκνων της τον ποιη-τήν”. Εις τοιούτον επιφώνημα θαυμασμού ημείς μόνον συγ-χαρητήρια δυνάμεθα να προσθέσωμεν προς τον κ. Βορεάδην, και να δεχθώμεν ως συνάδελφοί του. Η Ολυμπιακή ωδή θα πωληθή καθ’ οδόν μεθαύριον μετά πεζής ελληνικής και γαλ-λικής μεταφράσεως αντί λεπτών 50.

Οι Φιλόλογοι, οι Ελληνισταί και πας φίλος του καλού και του ωραίου εν τη ποιήσει θα σπεύσωσι ν’ αποκτήσωσι την λα-μπράν ταύτην ωδήν και να την διατηρήσωσιν ως καλλίστην των Ολυμπιακών Αγώνων ανάμνησιν, ενώ ο αρθρογράφος της “Ν. Εφημερίς” συμπλήρωνε: Εξεδόθη εις φυλλάδιον λαμπρόν “Πινδαρική ωδή” εις 6 στροφάς, αντιστροφάς και επωδούς αφιερούμενη τη Α.Υ. τω διαδόχω υπό του Α. Βο-ρεάδου Κρητός διευθυντού της εν Κρήτη συναδέλφου “Ηρα-κλείου” με γλαφυράν μετάφρασιν εις τε το πεζόν και εις την γαλλικήν. Ιδέαι υψηλαί και μέτρον τέλειον χαρακτηρίζει την ωδήν του κ. Βορεάδου.”

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν απήχηση και πέρα από τον ελλαδικό χώρο. Στην Τεργέστη, ο γιος του δημάρχου της πόλης, Δρ. Ρικάρδος Πιττέρης συνέθεσε ωδή από 22 στροφές, που γεφύρωνε την ελληνική αρχαιότητα με τη νέα Ελλάδα. Σε γλώσσα ιταλική περιέγραφε τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην αρχαία Ολυμπία, όπου, όπως ανέφερε, οι έφηβοι ζητούσαν όχι την “εφήμερη δάφνη”, αλλά την “αθανασία”, έν-νοια που βρίσκει κανείς στους στίχους του Πινδάρου.

“Δεν φθίνει η ιδέα. Εάν αγνώμων σκαιά μανία όχλων ή δυναστών, καταστρέφουσα τα μνημεία του παρελθόντος, εφα-ντάζετο ότι θα εξήλειφε και του παρελθόντος την ανάμνησιν,


144

δεν φθίνει η ιδέα. Εξ’ αοράτου φυείς σπέρματος όπερ είχεν απομείνει επί της εκχερσωθείσης γης υφέρπει έτι μικρός βλαστός όστις ίσως θα γιγαντωθεί πάλιν εις δένδρον υπερή-φανον.”10

Στις 11 Απριλίου 1896, στην εφημερίδα “Φιλιππούπολις”11 δημο-σιεύτηκε σχόλιο σχετικά με τον Άγγλο φοιτητή S. L. Robertson, ο οποίος συνέθεσε αρχαϊκή ωδή, την μετάφραση της οποίας παραθέ-τουμε:

“Θα ψάλω το πλήθος των από μεμακρυσμένας πατρίδας βαρβάρων (αλλογλώσσων) ανδρών, συμμετέχων κ’ εγώ του κρατερού αγώνος, οίτινες όχι ως βάρβαρον στράτευμα εν ορμή ακαμάτου πολέμου ήλθον, αλλ’ ήλθον με γλυκύν πό-θον και έρωτα της μητρός του πολιτισμού, της ιοστεφάνου πόλεως, και της δόξης των Αθηνών.”

“Ελάτε αδελφοί, υψώσατε μέχρις ουρανού τους ύμνους και τα εγκώμια, ας μας είνε ο θεός βοηθός ενώ πλέομεν τα κύματα, διότι κυριευθέντες από τον έρωτα της ερατεινοτάτης Παρθένου διαπλέομεν την θάλασσαν. Ω μήτηρ, έχεις φήμην φιλοξενίας παντοδόχου αείποτε, και συμμαρτυρεί η φιλοξε-νία σου προς το ιερόν μένος του Ορέστου, φεύγοντος τας ιδέ-ας συμφοράς, τον οποίον απελύτρωσας των δεινών.

Και ημάς δε, ω κλεινή χώρα, φιλόφρων δεχθείσα μετά νικηφόρου λαμπρότητας, δος μετόχους των άθλων σου, υμνούντας εσαεί την χάριν και το κλέος σου. Διότι μακρόθεν επερχόμεθα αθρόοι, άλλοι μεν εξ Αγγλίας ωθούμενοι από φιλότιμον έρωτα ίνα εποπτεύσωμεν τον χώρον, όπου υπέρ της παγκάλου ελευθερίας ποτέ εμάχοντο και ως φίλα τέκνα των Μουσών τον βίον διήγον.

Άλλους άθλων εξάρχοντας, έπεμψεν η ευδαίμων Γαλλία, άλλους βλέπω ερχομένους από τους αειθαλείς αγρούς της Ουγγαρίας και από την χώραν των Τευτόνων και από την γην της Αμερικής. Εις τους γάμους του Πηλέως και της Θέτιδος λέγεται ότι μέγας χορός θεών και ηρώων συνεκροτήθη. Εις σε δε, ω πανολβία, είνε παρών τώρα ο πατήρ της πατρίδος της εμής, προσφιλής συγγενής παρών δε είνε και ο γόνος

145


Μουσών, ο Αλέξανδρος, διαμείψας αντί σου την γην την πα-τρίαν, αγάλου δε, ω φιλτάτη, και δέξου το δώρον της ωδής.”

Κατά τη διάρκεια των αγώνων δημοσιεύτηκαν διάφορα φιλολογικά έργα. Στις 14 Δεκεμβρίου 1895 στην εφημερίδα “Αναγέννησις”12 ανα-κοινώθηκαν οι εκδόσεις δύο φιλολογικών έργων. Συγγραφείς ήταν η Σεβαστή Καλλισπέρη, η οποία αναφερόταν στην αρχαία Ολυμπία και ο Χ. Ηλιόπουλος, ο οποίος σχολίαζε την επικαιρότητα των Aγώνων. Η Σεβαστή Καλλισπέρη, με σαφήνεια και γλαφυρότητα, περιέγραφε τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην αρχαιότητα, στην Ολυμπία, ενώ ο συγγραφέας Χ. Ηλιόπουλος διατύπωνε άμεσα τον προβληματισμό του γι’ αυτούς:

“Οι αγώνες ήταν επιζήμιοι ή επωφελείς στο έθνος; Κατ’ αυτόν οι αποφάσεις τέλεσης των Ολυμπιακών αγώνων δεν ήταν συνειδητές αλλά επιπόλαιες, ασυμβίβαστες με τις ηθι-κές υποχρεώσεις μας προς την αρχαιότητα και τις σημερινές περιστάσεις.”

Στην εφημερίδα “Ήράκλειον”13 αναγγέλθηκε η δημοσίευση εικο-νογραφημένου περιοδικού των εκδόσεων της “Ακροπόλεως”. Ο τίτλος του περιοδικού ήταν “Η Ελλάς Κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες”. Το έργο θα εκδιδόταν σε εβδομαδιαία τεύχη, και θα αναφερόταν σε όλους τους χώρους, πολιτικό, κοινωνικό, θρησκευτικό, καθώς και στον απόδημο ελληνισμό. Κάθε τεύχος θα περιείχε οκτώ μεγάλες σελίδες, εκτός από την πρώτη έκδοση που θα είχε δεκαέξι. Η εκτύπωση θα ήταν καλλιτεχνική και είχε ανατεθεί στους διευθυντές της “Εστίας” Μάϊσνερ και Καργαδούρη. Ακουαρέλλες και σκίτσα των Γιαλινά, Ρο-ϊλού, Προσαλέντι, Μαθιοπούλου, Μαντζάκου, Ρούμπου θα στόλιζαν τα τεύχη. Η τιμή του κάθε τεύχους είχε οριστεί στο ένα φράγκο, τα δε υπολογιζόμενα προς έκδοση τεύχη ήταν εξήντα. Η προσφορά του με-γάλου ευεργέτη Γ. Αβέρωφ έγινε αντιληπτή από όλους τους Έλληνες. Ο τύπος της εποχής δεν έπαψε να τον επαινεί, ενώ οι διανοούμενοι ασχολήθηκαν με αναφορές στο πρόσωπό του, ή με την παρουσίαση της βιογραφίας του. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ τον αποκάλεσε “Δεύτερον Ηρώδη Αττικόν”.


146

Στην εφημερίδα “Σκρίπ”14, στις 29 Μαρτίου 1896, έγινε αναφορά στην συγγραφή της βιογραφίας του Γ. Αβέρωφ από τον Θ. Κωνστα-ντινίδη, ως ακολούθως:

“Η υπό του εν Αλεξανδρεία λυκειάρχου κ. Θ. Κωνστα-ντινίδου συγγραφείσα και δημοσιευθείσα εν τρισί γλώσσαις βιογραφία του Μεγάλου του Έθνους Ευεργέτου κ. Αβέρωφ, απλήστως αναγιγνώσκεται και άπαντες θαυμάζουσι το ευγε-νές του Μετσόβου τέκνον δια τα φιλοπάτριδα αυτού αισθήμα-τα. Και αυτοί οι ξένοι διαμένουσι κεχηνότες προ των γενναιο-δωριών του και εκφράζουσι δημοσία τον προς τον Μεγάτιμον άνδρα σεβασμόν και θαυμασμόν των. Ήτο ανάγκη να μάθωσι και οι ξένοι οποία τέκνα γεννά η Ελλάς.”

“Ο Γ. Αβέρωφ θα μπορούσε αντί του ονόματός του να αποκαλείται “Ευεργέτης της Ελλάδος” και ολόκληρου του ελληνισμού.” Αυτή την άποψη διατύπωσε το περιοδικό “Ποικίλη Στοά”15 το 1896. Σύμφωνα με το δημοσίευμα:

“Ό Γεώργιος Αβέρωφ, ο κατά την ωραίαν έκφρασιν του κ. Φιλήμονος, ευαίσθητος και αγαθός ως παιδίον, ο ειλικρινής και υπέροχος πατριώτης, φέρων την αριστεράν χείρα επί του στήθους αυτού, εκτείνει τον δεξιόν βραχίονα με την παλάμην ανοικτήν, εξ’ ης απέρρευσεν τ’ αγαθά, δι’ ων θα επιτελεσθή η προσεχής πανήγυρις της προόδου εν Ελλάδι. Η χειρ εκείνη, εις ην ο καλλιτέχνης απέδωκεν όλον το φυσικόν κάλλος, το ευθύς εξ’ αρχής θέλγον και επιβάλλον, μετ’ ολίγον δεξιουμέ-νη καλοκαγάθως τους μέλλοντας να συρρεύσωσιν εις τα Νέα Παναθήναια, αιωνίως θα δεικνύη εις πάντα επισκέπτην το Στάδιον της ευγενούς αμίλλης και δίδουσα το σύνθημα προς έναρξιν των Ολυμπιακών Αγώνων, θα υπομιμνήσκη εις πά-ντα ευγνώμονα Έλληνα τον θησαυρόν, όστις απέρρευσεν εξ’ αυτής, αστειρεύτου πάντοτε και ετοίμης προς νέας θυσίας.”

147


Ο Αργύρης Εφταλιώτης συνέθεσε συγκινητική ωδή αφιερωμένη στον “Αβέρωφ”. Γεμάτος ευγνωμοσύνη για το μεγάλο ευεργέτη ο ποι-ητής τον αποκάλεσε σε θερμή δημοτική γλώσσα, “πρωτονικητή”. Το μήνυμα για ένα ένδοξο μέλλον πλημμύριζε με ελπίδα το ποίημα.

“Οι δόξες που τη χώρα μας μια μέρα θα στολίζουν, (..........).Και στρώθηκε της Αρετής το Στάδιο ’ς την Ελλάδα Ασπρόφεγγο άλλη μια φορά.”16


148

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ


1. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Ο Ολυμπιακός Ύμνος», εφ. «Ηράκλειον», Ηράκλειο 28/3/1896, φ. 136, σ. 1.

2. Ντουνιά: «Ο Λούης», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 2/4/1896, φ. 210, σ. 3.

3. Ανωνύμου: «Άλλες Ειδήσεις - Λαϊκόν Δώρον Δι’ Eράνου», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 31/3/1896, φ. 208, σ. 3.

4. Αλεξάνδρου Πάλλη: «Σ’ το Μαραθωνίκη», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 25/4/1896, φ. 55, σ. 2.

5. Άπαντα Α. Εφταλιώτη.6. Ανωνύμου: «Νεώτερα - Ολυμπιακοί Αγώνες - Πένταθλον»,

εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 19/2/1896, φ. 168, σ. 2.7. Ανωνύμου: «Αθηναϊκή Επιθεώρησης», εφ. «ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑ-

ΝΗΣ», Αθήνα 12/3/1896, φ. 9 σ. 2.8. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, Δραματικό Διαγώνισμα»,

εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 4/12/1895, φ. 93, σ. 2.9. Ανωνύμου: «Ολυμπιακή Ωδή» εφ. «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ», Ηράκλειο

4/4/1896, φ. 137, σ. 2.10. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Ωδή δια τους Αγώνας»,

εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 20/3/1896, φ. 197, σ. 2.11. Ανωνύμου: «Ελλάς», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 11/4/1896,

φ. 2129, σ. 3.12. Ανωνύμου: «Βιβλία και Περιοδικά - Ολυμπιακοί Αγώνες, Φι-

λολογικά Έργα Περί Αυτών», εφ. «ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΣ», Πειραιάς 14/12/1895, φ.134, σ. 3.

13. Ανωνύμου: «Η Ελλάς κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες», εφ. «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ», Ηράκλειο 29/2/1896, φ. 132, σ. 2.

14. Ανωνύμου: «Βιογραφία Αβέρωφ», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 29/3/1896, φ. 206, σ. 3.

15. Άπαντα Α. Εφταλιώτη.16. Άπαντα Α. Εφταλιώτη.

149


Αργύρης Εφταλιώτης (1849-1923)


150

ΜΟΥΣΙΚΗ

Στις εκδηλώσεις των Ολυμπιακών Αγώνων το 1896, η παρουσία των φιλαρμονικών έδωσε στην πόλη έναν ιδιαίτερα εορταστικό χαρα-κτήρα. Οι φιλαρμονικές υποδέχονταν τους αθλητές. Η επιτροπή δε-ξιώσεως με τη μουσική φιλαρμονικής πήγαιναν στους χώρους άφιξης των αθλητών, δημιουργώντας εορταστικό κλίμα στους αγωνιστές και στους θεατές. Σημαντική παρουσία στην προετοιμασία και τον συντο-νισμό των φιλαρμονικών κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες έπαιξε ο Διονύσιος Λαυράγκας ο οποίος ήταν ένας σπουδαίος Έλληνας μου-σουργός, θεμελιωτής του ελληνικού μελοδράματος και ιδρυτής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Οι φιλαρμονικές πήραν μέρος στις τελετές έναρξης και λήξης και ο Δ. Λαυράγκας παρουσίασε μάλιστα και ένα δικό του έργο, το “Πένταθλο”, σε ποίηση Ιωάννη Πολέμη.

Στην Αθήνα προσκλήθηκαν οι φιλαρμονικές της Επτανήσου, οι οποίες είχαν και τη μεγαλύτερη παράδοση στο χώρο. Απ’ αυτές, οι φιλαρμονικές Κέρκυρας, Λευκάδας, Ζακύνθου ήταν οι πιο φημισμέ-νες. Επίσης προσκλήθηκε και ήλθε από την Κωνσταντινούπολη η ελ-ληνική φιλαρμονική απαρτιζόμενη από 50 άτομα.

Σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκρίπ”1 αναφέρθηκε ότι από την Κέρκυρα επρόκειτο να έλθουν οι φιλαρμονικές “Μάντζαρος” και “Σα-μάρας” και ίσως και μία τρίτη ακόμη.

151


Ο μουσικός σύλλογος Κερκύρας “Σαμάρας” εκτός από την κάλυ-ψη των συνολικών εξόδων του ταξιδιού και της διαμονής του στην Αθήνα, ζήτησε επιπλέον 40 δρχ. την ημέρα ως αμοιβή για τον κάθε μουσικό. Η επιτροπή θεώρησε υπερβολικές αυτές τις απαιτήσεις, με αποτέλεσμα να απορρίψουν αρχικά τη συμμετοχή τους στους αγώνες. Αυτό βέβαια δημιούργησε σκληρά σχόλια από την αθηναϊκή κοινω-νία. Τελικά, η φιλαρμονική της Κέρκυρας ήλθε. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκρίπ”2, διαβάζουμε:

“Εγνώσθη τηλεγραφικώς χθες, ότι η Φιλαρμονική της Κερκύρας απεφάσισεν όπως έλθη εις Αθήνας κατά τας τε-λευταίας ημέρας των Αγώνων, ενδώσασα εις τας απαιτήσεις της Επιτροπής επί της δεξιώσεως, ήτις λίαν αδεξίως και χωρίς να δείξη την πρέπουσαν ευγένειαν και αβροφροσύνην προς το πρώτον τούτο λόγω αρχαιότητος και αξίας μουσικόν σωματείον της Κερκύρας, εματαίωσε τον ερχομόν εις Αθήνας της λαμπράς “Φιλαρμονικής” της Κερκύρας.

Η μουσική αύτη έχει τον εγωϊσμόν και πολύ δικαίως μά-λιστα, διότι είνε πρώτης τάξεως μπάντα, μοναδική όχι μόνον εν Ελλάδι, αλλά και εν Ευρώπη, ως ηδυνήθησαν να κρίνωσι πάντες οι εν Κερκύρα διαμείναντες και επί ελάχιστον χρο-νικόν διάστημα, να παίξη διάφορα τεμάχια μόνη αύτη κατά τους αγώνας.

Αναγνωρίζοντες το άδικον όπερ προσεγένετο υπό της εξ ακαταλλήλων και μη εχόντων καμμίαν ιδέαν από μουσικήν προσώπων αποτελούμενης Επιτροπής επί της δεξιώσεως, ελπίζομεν, ότι το λαμπρόν μουσικόν σωματείον της “Φιλαρ-μονικής” της Κερκύρας έστω και κατά τελευταίας ημέρας των αγώνων, θα συμμετάσχη μετά του λοιπού Έθνους της επισήμου εορτής των Ολυμπιακών αγώνων.”

Στην εφημερίδα Σφαίρα,3 υπάρχει σχόλιο σχετικά με την άφιξη της φιλαρμονικής της Κέρκυρας:

“Την εσπέραν της χθες αφίκετο εις την ημετέραν πόλιν η μεγάλη Φιλαρμονική της Κερκύρας απαρτιζόμενη εκ 50


152

προσώπων υπό τον αρχιμουσικόν κ. Σάσαλην. Έφερον ωραί-ας στολάς μετά χρυσοποικίλτων κρανών και μετά της σημαί-ας αυτών, εφ’ ης αναγράφεται “Φιλαρμονική Μουσική Κερ-κύρας 1840”.

Αποβιβασθείσα ενταύθα διήλασε δια των οδών της πόλε-ως μέχρι του σταθμού του σιδηροδρόμου παρακολουθουμένη υπό πολλού πλήθους και ανακρούουσα εκλεκτά τεμάχια.

Εν τω σταθμώ το παριστάμενον πλήθος εξερράγη εις ατε-λεύτητα χειροκροτήματα κατενθουσιασθέν”.

Το Ελληνικό Ωδείο στην οδό Φειδίου

153


Σε άλλο δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκριπ”4, γίνονται γνωστές οι φιλαρμονικές που θα λάβουν μέρος στους Αγώνες:

“Εις τους αγώνας θα λάβουν μέρος ωρισμένως οι εξής φι-λαρμονικαί:

Αι δύο στρατιωτικαί μουσικαί, η μουσική του ορφανοτρο-φείου Χατζηκώστα, η φιλαρμονική Πειραιώς, η του ορφανο-τροφείου Πειραιώς, η φιλαρμονική της γαλλικής εταιρείας Λαυρίου, η φιλαρμονική Αιγίου, η των Πατρών, του Αργο-στολίου, της Λευκάδος και η φιλαρμονική του Παναχαϊκού Συλλόγου Πατρών, ήτοι δώδεκα εν λόγω φιλαρμονικαί. Η επιτροπή θα καταβάλη εις αυτάς τα έξοδα της ελεύσεώς των ενταύθα.”

Οι δημοσιεύσεις στις εφημερίδες συνεχίστηκαν: Στις 28 Μαρτίου 1896, στην εφημερίδα “Ατλαντίς”5 πληροφορεί ότι:

“Εκ των εν Αθήναις μουσικών της φρουράς απετελέσθη σώμα εκ 350 ανδρών, όπερ θα εκτελέση τον υπό του εξόχου ποιητού κ. Κωστή Παλαμά συντεθέντα ύμνον κατά την μουσι-κήν του κ. Σαμάρα.”

Στις 29 Μαρτίου 1896 η εφημερίδα “Σκριπ”6 συνεχίζει:

“Αι μουσικαί ενωμέναι άπασαι η της φρουράς Αθηνών, της Μοίρας, της Φιλαρμονικής Αθηνών, της Ζακύνθου, της Λευκάδος και των Πατρών παρατεταγμέναι προς την είσοδον του Σταδίου παίζουν κατά διαλείμματα τα αναγραφέντα χθες τεμάχια, αρχίσασαι από τον Ολυμπιακόν ύμνον του Σαμάρα. Η χθεσινή συναυλία όλων των μουσικών ήτο αρμονικωτάτη χθες εις το Στάδιον.”

Η μεγάλη συναυλία θα δινόταν στο “Στάδιο”. Όλοι οι μουσικοί, δηλαδή της Φρουράς Αθηνών, της Μοίρας, της Φιλαρμονικής Αθη-


154

νών, της Ζακύνθου, της Λευκάδας και των Πατρών, παρατεταγμένοι μπροστά στην είσοδο του Σταδίου έπαιζαν κατά διαλείμματα διάφορα μουσικά κομμάτια αρχίζοντας από τον Ολυμπιακό Ύμνο του Σαμά-ρα. Ο σχολιαστής της εφημερίδας “Σκριπ”7 χαρακτήρισε τη συναυλία “αρμονικότατην”. Ο αρχιμουσικός Κ. Καίσαρης συνέθεσε εμβατήριο, το οποίο ονόμασε “Αβέρωφ”. Το εμβατήριο θα το έπαιζαν οι διάφορες φιλαρμονικές στα πλαίσια των Αγώνων.

Στις 30 Απριλίου 1896, στην εφημερίδα “Φιλιππούπολις”8, περι-έγραφε την πανηγυρική εκδήλωση της ολοκλήρωσης των Αγώνων, όπου οι φιλαρμονικές αποθεώθηκαν από τον κόσμο. Με ζωηρές ζητω-κραυγές και χειροκροτήματα έγινε η αποκάλυψη του ανδριάντα του μεγάλου εθνικού ευεργέτη.

“Η μορφή του μεγάλου εθνικού ευεργέτου απεκαλύφθη παιανιζουσών των μουσικών της Φιλαρμονικής Αθηνών και της Ζακύνθου. Ζήτω ο Αβέρωφ, έκραζε το πλήθος, ζήτω ο Δι-άδοχος, ζήτω ο Ελληνισμός, ζήτωσαν οι έξω Έλληνες, ζήτω το έθνος, ζήτω η Πατρίς.

Την στιγμήν ταύτην ο πρόεδρος της Φιλαρμονικής κ. Βα-λαωρίτης προσελθών προ του ανδριάντος κατέθεσε στέφανον επί του βάθρου αυτού εκ μέρους της Φιλαρμονικής Αθηνών, της οποίας ο Αβέρωφ τυγχάνει προστάτης. Ο στέφανος της Φιλαρμονικής έφερε ταινίας κυανολεύκους μετά της επιγρα-φής: Ή Φιλαρμονική Αθηνών τω μεγάλω εθνικώ ευεργέτη.”

155


ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ - ΜΟΥΣΙΚΗ


1. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - η Φιλαρμονική Μάντζαρος», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 22/3/1896, φ. 199, σ. 2

2. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - η Φιλαρμονική Κέρκυρας, Πότε Έρχεται», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 21/3/1896, φ. 198, σ. 2

3. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες - Άφιξις Φιλαρμονικής Κέρκυρας», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Πειραιάς 29/3/1896, φ. 4.194, σ. 3

4. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, αι Φιλαρμονικαί», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 22/2/1896, φ. 170 σ. 2

5. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 28/3/1896, φ. 109, σ. 1,2

6. Ανωνύμου: «Αι Μουσικαί - η Μεγάλη Συναυλία», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 29/3/1896, φ. 206, σ. 2

7. α.π. Ανωνύμου: «Αι Μουσικαί - η Μεγάλη Συναυλία», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 29/3/1896, φ. 206, σ. 2

8. Ανωνύμου: «Τα Αποκαλυπτήρια του Ανδριάντος του Αβέρωφ», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ» 30/4/1896, φ. 2124, σ. 1.


156

Η Ρωσική εκκλησία επί της οδού Φιλελλήνων.

157


Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ


158

Α. ΤΟ ΚΛΙΜΑ TΩN ΑΓΩΝΩΝ

ΦΙΛΟΞΕΝΊΑ

Μέσα στο κλίμα της προετοιμασίας των αγώνων, βασική προϋπό-θεση ήταν η εξασφάλιση προδιαγραφών για τη διαμονή του αναμε-νόμενου αριθμού επισκεπτών. Σ’ αυτά τα πλαίσια, ανακαινίσθηκαν ξενοδοχεία, ετοιμάστηκαν κατοικίες, ενώ το διάσημο πρακτορείο της εποχής “Κουκ”, ανέλαβε τον συντονισμό διάθεσης κατοικιών. Διάφο-ρες εικασίες ως προς τον αριθμό των ξένων προηγήθηκαν από τους Αγώνες. Οι εμπλεκόμενοι Φιλήμων, Μπαϊρακτάρης, Λάμπρος, Βελέ-ντζας και άλλοι, είχαν διαφορετικές εκτιμήσεις ο ένας από τον άλλο. Στις 8 Ιανουαρίου, στην εφημερίδα “Σκριπ”1 στο άρθρο “Τα Νεώτερα των Αγώνων” σχετικά με τον προσδοκώμενο αριθμό επισκεπτών ανα-φέρθηκαν τα ακόλουθα:

“Έρχεται ο κ. Φιλήμων και επί τη βάσει ιδικών του πινά-κων σας λέγει, ότι η Αθήνα δύναται να φιλοξενήση 35.000

159


άτομα εκτός αν έλθουν περισσότεροι, οπότε τους παρακαλού-μεν να μας αδειάσουν τη γωνιά. Έρχεται κατόπιν ο κ. Μπα-ϊρακτάρης και με το κύρος της αστυνομικής του αυθεντίας, σας λέγει, επειδή δεν έγινεν η δέουσα εργασία προς ρεκλα-μαρισμόν των Αγώνων εν τω εξωτερικώ, οι ξένοι μας δεν θα υπερβούν τας 25 χιλιάδας. Αλλ’ έρχεται και ο θετικώτατος, και ο πρακτικώτατος δι’ επιθεωρήσεις και στατιστικός κ. Μι-χαήλ Λάμπρος, και σας λέγει απορών δια τας αστυνομικάς και τας “Φιλημονικάς” εξογκώσεις ότι μόνον 4.000 το πολύ πολύ ξένοι ειμπορούν να οικονομηθούν εν Αθήναις εις έκτα-κτον περίστασιν.

Μεταξύ των 35 χιλιάδων ξένων του κ. Φιλήμονος, των 25.000 του συγκαταβατικωτέρου κ. Μπαϊρακτάρη και των 4.000 του κ. Λάμπρου, των 100.000 ίσως του κ. Βαλέττα, των 150.000 ίσως άλλου τινός κυρίου, και των 200.000 ακόμη άλλου τινός επισήμου μέλους επισημοτέρας επιτροπής τι-νος, αν μπορήτε πάρετε κάβο και αν δύνασθε καταδεχτήτε ότι επί ενάμισυ ήδη έτος προέβη και εις την στοιχειωδεστέραν εργασίαν επιτροπή τις!”

Η επικρατούσα άποψη ως προς την επιτυχία των αγώνων, εστι-αζόταν στον αναμενόμενο μεγάλο αριθμό επισκεπτών, Ευρωπαίων και Αμερικανών. Ο περιηγητισμός του 19ου αιώνα για τις χώρες της ανατολής και την Ελλάδα ήταν ένα επιπλέον κίνητρο προσέλευσης επισκεπτών. Η αρχαιολογική έρευνα βρισκόταν σε μεγάλη ακμή. Ήδη είχαν γίνει ανασκαφές στην αρχαία Ολυμπία, όπου είχε έλθει σε φως το ακέραιο άγαλμα του Ερμή του Πραξιτέλη, από ομάδα Γερμανών αρχαιολόγων, μεταξύ των οποίων και του Dörpfeld. Οι ανασκαφές αυτές, καθώς και άλλες που έγιναν στην Επίδαυρο και τους Δελφούς, όπου το 1894 είχε ανακαλυφθεί και ο “ Ύμνος στον Απόλλωνα”, τό-νωσαν το ενδιαφέρον για την αρχαιότητα και συνέβαλαν στην θέσπι-ση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων. Επομένως, ο επισκέπτης θα μπορούσε να συνδυάσει την επίσκεψή του στην Ελλάδα, εκτός από την παρακολούθηση των Αγώνων, και με την πρωτόγνωρη οπτική επαφή των αποκαλυφθέντων χώρων της αρχαίας Ελλάδας.


160

Σχετικά με την αναμενόμενη άφιξη των ξένων, η εφημερίδα “Επι-θεώρησις”2 στις 23 Ιανουαρίου δημοσίευσε το άρθρο “Η συρροή των ξένων”, όπου μεταξύ άλλων ανέφερε τα ακόλουθα:

“Εάν υπερηφάνως λογιζώμεθα ευτύχημα την δια των προκηρυχθέντων αγώνων επιτυγχανομένην ευκαιρίαν, όπως επισκεφθώσι την ημετέραν Χώραν και ποικιλοτρόπως επι-κοινωνήσωσι μεθ’ ημών ξένοι κατά ομογενείς ομάδας προ-σερχόμενοι, και ως εκ τούτου τελειότερον δυνάμενοι να συμπληρώσιν εν αμοιβαιότητι τας εντυπώσεις και τον ενθου-σιασμόν υπέρ τους μεμονωμένους περιηγητάς τους αφικνου-μένους υπό τας εντυπώσεις των Χωρών, ας περιηγήθησαν, και σπεύδοντας εις νέας πάλιν περιηγήσεις, εάν εντεύθεν φανταζώμεθα, ότι μεταξύ των παρασταθησομένων κατά τους Ολυμπιακούς αγώνας Ευρωπαίων και Αμερικανών μέλλει να γεννηθή άμιλλα περί τον ενθουσιασμόν ου μόνον υπέρ της

Το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία

161


αρχαίας αλλά και υπέρ της νεωτέρας Ελλάδος, οφείλομεν να ευχόμεθα από καρδίας, όπως η τοιαύτη των φίλων επι-σκεπτών κάθοδος υπάρξη ως ένεστι πολυαριθμοτέρα.

Πας δε φόβος μήπως η υπερβολική συρροή καταστήση την πρέπουσαν φιλοξενίαν δυσχερεστέραν θα επεσήμαινε την υμετέραν ανεπάρκειαν. Η Ελλάς αποδεξαμένη την γενομέ-νην αυτή τιμήν ανέλαβε και την υποχρέωσιν την βαρύνουσαν την πόλιν των Αθηνών όπως δεξιωθή εν τη πρωτευούση τους πολυπληθείς πανηγυριστάς, ους έμελλε να συναγείρη εξ’ όλου του κόσμου η πρώτη τέλεσις των αγώνων. Εις την υπο-χρέωσιν ταύτην δύναται επαρκώς ν’ ανταποκριθώσιν αρμο-νικώς συνδυαζόμεναι η τε εύτολμος επιχειρηματικότης των εξ επαγγέλματος ξενοδόχων και η καλή θέλησις των αστών πάσης ευπρεπούς τάξεως προς ευγενή και αζήμιον άλλως φιλοξενίαν. Αρκεί μόνον τόσον οι επιχειρηματίαι όσον και οι αστοί, οίτινες ουχ ήττον μεταβάλλονται εις μικρούς επιχειρη-ματίας δια της μετατροπής εις καθάριους κοιτώνας των πε-ριττευόντων δωματίων του οίκου, αρκεί λέγομεν, να λάβωσι τας δέουσας οδηγίας και προ πάντων να γνωρίζωσιν εγκαίρως τον βαθμόν της προσδοκώμενης συρροής, ίνα μη ματαίως παρασκευασθώσιν. Υπό τοιούτους όρους αποβαίνει δυνατή η παροδική προσαύξησις του κινητού πληθυσμού σχεδόν μέχρι του ημίσεως των μονίμων κατοίκων.

Διά τούτο δεν είνε εύλογον να φοβώμεθα την μεγάλην πληθύν των επισκεπτών, αλλά παντί σθένει να προκαλέσω-μεν ταύτην.”

Στις 24 Ιανουαρίου στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”3 τονίσθηκε ότι κατά τη διάρκεια των αγώνων θα προέκυπτε από την άφιξη των ξένων, αξιόλογο κέρδος για τη λαϊκή οικονομία της χώρας. Βέβαια, κανείς Έλληνας, όπως τόνιζε το άρθρο, δεν υπολόγιζε τη “χρηματική κερδοσκοπία” ως κύριο σκοπό της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώ-νων. Καθώς όμως η οικονομική επιστήμη διδάσκει ότι οι κοινωνίες οφείλουν να εκμεταλλεύονται τις περιστάσεις για την ανάπτυξη των υλικών τους πόρων, στην Ελλάδα, το πνεύμα ήταν περισσότερο τα-μιευτικό παρά επιχειρηματικό:


162

“Διά τούτο μη καθορώντες τον τοιούτον πόρον της λαϊκής οικονομίας μονίμως υφιστάμενον και παρέχοντα αφορμήν εις μελέτας περί του τρόπου της φορολογικής αφαιμάξεως δεν δυνάμεθα καν να διανοηθώμεν περί του ευστοχωτέρου τρόπου της δημιουργίας και αναπτύξεως αυτού. Ομολογητέ-ον ότι παρ’ ημίν γενικώς υστερεί η υπό το πρίσμα της οικο-νομικής επιστήμης ευρεία αντίληψις των πλουτοπαραγωγών ενεργειών. Είνε άπορον τη αληθεία πως δεν εμελετήθη και υπό οικονομικήν έποψιν η εν Αθήναις τέλεσις των Ολυμπι-ακών αγώνων και πώς δεν επελήφθησαν οι αρμόδιοι της ου-ρανοπέμπτου ταύτης ευκαιρίας, όπως νυν μεν προκληθή ως ένεστι η αθροοτέρα εισροή χρυσού εν τοσούτω κρισίμω περι-στάσει, δημιουργηθή δε εκ της εξοικειώσεως των ξένων προς την ημετέραν Χώραν τακτικός πόρος υπέρ της λαϊκής οικο-νομίας δια της πυκνοτέρας κατ’ έτος προσελεύσεως περιηγη-τών. Αρμόδιοι δε προς τούτο κατ’ εξοχήν ήσαν οι αναλαβόντες την όλην μέριμναν περί της τελέσεως των Ολυμπιακών αγώ-νων και συγκροτήσαντες την υφισταμένην επιτροπείαν, ήτις και δια τον παρεπόμενον τούτον λόγον οφείλει συντομώτατα να εργασθή, όπως προκληθή ως ένεστι μεγίστη συρροή επι-σκεπτών εξ Αλλοδαπής.”

Στις 9 Φεβρουαρίου, στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”4, δημοσίευ-μα σχετικό με την συλλογή εισφορών, ανέφερε με βεβαιότητα ότι θα προέκυπταν μεγάλα ηθικά και υλικά οφέλη από την τέλεση των Ολυ-μπιακών Αγώνων και γι’ αυτό έπρεπε να γίνει κάθε θυσία από το κράτος, το δήμο, τους ομογενείς και ιδιαίτερα από τους αστούς της πρωτεύουσας, οι οποίοι θα ήταν και οι άμεσοι αποδέκτες του κέρδους. Δυστυχώς, το κράτος βρισκόταν σε κατάσταση πτώχευσης και το δη-μόσιο δεν ήταν σε θέση να συμμετάσχει στις δαπάνες προετοιμασίας των Ολυμπιακών Αγώνων, παρόλο που αυτές οι δαπάνες θα ήταν πα-ραγωγικές. Ακόμη και ο δήμος δεν ήταν σε καλύτερη κατάσταση:

“Επίσης αι οικονομικαί δυσχέρειαι, υφ’ ας διατελεί ο Δή-μος, δεν επιτρέπουσι μεγάλας θυσίας, καίτοι απεδείχθη ήδη

163


εξ’ αυτής της ενοικιάσεως του δημοτικού φόρου επί των ωνί-ων η άμεσος ωφέλεια ην και εκ των προτέρων ο Δήμος προ-σεπορίσθη. Αλλ’ ό,τι ώφειλε να πράξη το κράτος και ο δήμος ανεπλήρωσαν δια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας τα ιδιωτικά βαλάντια φιλοτίμων τέκνων της Πατρίδος και ούτως ήρξατο η απαιτουμένη προπαρασκευή.

Πλην ήδη μετά την συντέλεσιν των απαραιτήτων έργων το εις την διάθεσιν της αρμοδίας επιτροπείας χρήμα εξαρκεί εις διάκοσμον και ευπρεπή παράστασιν της πόλεως.

Και όμως το ζήτημα τούτο αφορά αμεσώτερον το συμφέρον και την φιλοτιμίαν των κατοίκων της πρωτευούσης. Δια ταύ-τα πάντες οι νοήμονες και φιλότιμοι και φιλοπρόοδοι έμπο-ροι και βιομήχανοι και λοιποί επαγγελματίαι της ημετέρας πόλεως, θέλουσι προθυμηθή να εισφέρωσι παν ό,τι ήθελεν απαιτηθή, όπως προσλάβη η πόλις της Παλλάδος όψιν κα-θάριον και πανηγυρικήν.

Και προς τον σκοπόν τούτον συγκαλείται σήμερον εν τοις γραφείοις της γενικής γραμματείας των Ολυμπιακών αγώ-νων πολυμελής επιτροπεία προωρισμένη, όπως προβή εις συλλογήν εράνων.”

Στις 20 Φεβρουαρίου χαρακτηριστική διαφήμιση της εποχής προς εύρεση δωματίων, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Σφαίρα”5:

“Ολυμπιακοί ΑγώνεςΥπενοικίασις οικιών και δωματίων (μετά ή άνευ επίπλων). Γνωρίζομεν εις τους κ.κ. Συμπολίτας ημών τους επιθυ-

μούντας να υπενοικιάσωσι τας οικίας αυτών ή και δωμάτια εν αυταίς μεμονωμένα (μετά ή άνευ επίπλων) εις ξένους προ-σελευσομένους κατά τας ημέρας των Ολυμπιακών αγώνων, όπως εγκαίρως προσέλθωσι και δηλώσωσι τούτο εις το γρα-φείον της εφημερίδος “Πρόνοια” οδός Βουβουλίνας αριθ. 21, ένθα δίδονται και αι σχετικαί πληροφορίαι. Ώραι πληρο-φοριών και δηλώσεων 10-12 π.μ. και 3-5 μ.μ.

Εν Πειραιεί τη 19η Φεβρουαρίου 1896.”


164

Στις 2 Μαρτίου, στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”6, σε ειδησεογραφία σχετική με τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αναφέρθηκε δημοσίευμα επι-χειρηματικής παγκόσμιας εφημερίδας, ονομαζόμενης “Ο Γύρος του Κόσμου”, όπου διαφημιζόταν ταξίδι στην Ελλάδα, σε συνδυασμό με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Το δημοσίευμα ανέφερε τα ακόλουθα:

“Έκαστος εκδρομεύς καταβάλλων εις το ταμείον της εφη-μερίδος ταύτης 380 φρ. χρυσά θέλει απαλλαγή παντός και του ελαχίστου εξόδου. Όσοι θα συμμετάσχωσι της εκδρομής θα επιβώσι του ατμοπλοίου Σενεγάλη της Εταιρείας Μεσσαζερή της 17/29 Μαρτίου. Την 19/1 Απριλίου θα προσορμισθώσιν εις το Κατάκωλον, εκείθεν θέλουσι διευθυνθή εις Ολυμπίαν. Επιβαίνοντες εκ νέου του ατμοπλοίου θέλουσι καταλήξει εις τας Αθήνας, ίνα διαμείνωσι τέσσαρας ημέρας χάριν των Ολυ-μπιακών αγώνων. Μετά ταύτα διά μέσου της Δήλου και της Σύρου θέλουσιν επανέλθει εις Μασσαλίαν κατόπιν δεκαπεν-θημέρου ταξειδίου. Τους εκδρομείς θα παρακολουθήση και ο καθηγητής της Αρχαιολογίας Μονσώ, πρώην εταίρος της εν Αθήναις Γαλλικής Σχολής, όστις και θα εξηγήση αυτοίς πάσαν την αρχαιολογικήν εύκλειαν της Ελλάδος.”

Όμως, ενώ όλα έδειχναν ότι με την αγωνιστική διάθεση όσων εμπλέκονταν τα πράγματα θα προχωρούσαν, οι ημερομηνίες των Ολυμπιακών Αγώνων συνέπιπταν με το Πάσχα, πράγμα που επηρέα-ζε αρνητικά το βαθμό προσέλευσης.

Η εφημερίδα “Νέος Αριστοφάνης”7 θεώρησε καθοριστικό σφάλμα για την επιτυχία προσέλευσης ξένων στους αγώνες την επιλογή αυτής της ημερομηνίας:

“Ήτο η προσδιορισθείσα εποχή προς τέλεσιν των περιβό-ητων Ολυμπιακών αγώνων, κατά τας ημέρας της Λαμπρής, οπότε έκαστος χριστιανός δεν αφίνει την οικογένειάν του δια να υπάγη εις ξένην πόλιν να κάμη το Πάσχα. Ένεκα δε της ακαταλλήλου αυτής εποχής δεν ήλθον και εκ των Επαρχιών

165


και εκ του Εξωτερικού όσοι προϋπολογίζοντο ότι θα ήρχοντο. Ως εκ του σφάλματος δε τούτου εζημιώθησαν ως εκ της μη ενοικιάσεως των οικιών των.” (…)

“Ως προς τους ξένους οι οποίοι θα επισκεφθώσι τας Αθή-νας κατά τας εορτάς των Ολυμπιακών πανηγύρεων, ο “Κούκ” εργάζεται μετά ζήλου αληθώς και έχει μέχρι τούδε εις διά-θεσιν των ξένων τρεις χιλιάδας και πλέον κλίνας και καθ’ εκάστην λαμβάνει δηλώσεις παρά των ιδιοκτητών οίτινες τω προσφέρουσι δωμάτια επιπλωμένα, εκ των οποίων τα πλεί-στα θα μείνωσι κενά, εάν πιστεύσωμεν τον κ. Βικέλαν τον άρτι εκ Παρισίων αφιχθέντα ότι ολίγιστοι ξένοι θα μας επι-σκεφθώσιν, ένεκα της ακαταλλήλου εποχής καθ’ ην προσδι-ωρίσθησαν την ημέραν του Πάσχα, οπότε έκαστος κατά την ημέραν ταύτην θέλει να ευρίσκεται εις το σπίτι του. Αυτό θα πη φουρ, φουρ, και τ’ αμπέλια ξέφραγα.”

Τα νεότερα του πρακτορείου “Κουκ”8 δεν ήταν ενθαρρυντικά. Οι ξένοι δυστυχώς δεν έρχονταν. Αντιθέτως, οι ομογενείς από Κωνστα-ντινούπολη και Σμύρνη εξεδήλωναν το ενδιαφέρον τους!

“Κατ’ ασφαλεστάτας πληροφορίας, ολίγιστοι ξένοι θα έλ-θωσιν εις τους Ολυμπιακούς αγώνας. Μέχρι τη χθες εις τα γραφεία του “Κουκ” υπήρχον 50 δηλώσεις, πρέπει δε να ση-μειωθή ότι ο οίκος “Κουκ” έχει τριακόσια γραφεία εις τα διά-φορα κέντρα του παλαιού και νέου κόσμου. Τουναντίον πολ-λοί θα έλθωσιν ομογενείς εκ Κωνσταντινουπόλεως, Σμύρνης κ.λπ. Μάλιστα αιρομένων των καθάρσεων των εξ Αιγύπτου προελεύσεων, οι αφιχθησόμενοι ομογενείς θα είνε πλείστοι. Πρέπει οι αρμόδιοι να προσέξουν μήπως μετά των ομογενών μας έλθη και η χολέρα χάριν των Ολυμπιακών αγώνων.”

Κανείς όμως δεν ήταν σε θέση να δώσει σωστές απαντήσεις ως προς τον αριθμό άφιξης των ξένων. Μέσα σ’ αυτή τη σύγχυση που επι-κρατούσε, ο Τύπος της εποχής προσπαθούσε να ενισχύσει την αγω-


166

νιστική διάθεση και αισιοδοξία των Επιτροπών των αγώνων και των υπολοίπων. Άρθρο με τον τίτλο “Ελκύσατε τους ξένους” δημοσίευσε η εφημερίδα Επιθεώρησις”9 στις 17 Φεβρουαρίου 1896:

“Εξακολουθεί δε επί του αντικειμένου τούτου μεγάλη πλά-νη να διέπει τας σκέψεις των οπωσδήποτε μεριμνώντων και γραφόντων περί της διαμονής των ξένων κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών αγώνων. Πάντες υπολογίζουσι τα ευπρεπή ξενοδοχεία της πόλεως και τα δηλωθέντα μέχρι τούδε δωμά-τια εν ιδιωτικαίς οικίαις. Αλλά πάντες επιλανθάνονται της εξιδιασμένης ελληνικής φιλοξενίας. Αι μετά τινος σπουδής εν σχέσει προς τον αναβλητικόν μέχρις υστάτης στιγμής χα-ρακτήρα ημών, γενόμεναι μέχρι τούδε δηλώσεις ενοικιάσε-ων δύνανται να χαρακτηρισθώσι μάλλον επαγγελματικαί και κερδοσκοπικαί.

Αλλά μόλις γνωσθή ότι οι κατά χιλιάδας προσελευσόμενοι ξένοι κινδυνεύουσι να μη εύρωσι τόπον διαμονής, τότε θα αρ-χίση η φιλόξενος σκέψις ότι εκάστη αστική οικογένεια οφεί-λει να παραχωρήση έν τουλάχιστον δωμάτιον του οίκου χάριν των ξένων. Τα νεώτερα μέλη του οίκου θα παραχωρήσωσι τας ιδίας κλίνας, αποστερούμενα επ’ ολίγας ημέρας της κατά τον ύπνον μαλθακότητος. Και ούτως αυτοστιγμεί άνευ τινός προπαρασκευής θα καταρτισθή εν εκάστω οίκω πρόχειρος ξε-νών αρκούντως άνετος και τρυφηλός δια το ημέτερον κλίμα. Κατά ταύτα ημείς έχομεν την πεποίθησιν, ην εξεθέσαμεν και εν προγενεστέρω άρθρω, ότι η πόλις των Αθηνών επαρκεί να φιλοξενήση πολλάς δεκάδας χιλιάδων ξένων. Ώστε μάταια καθ’ ημάς και η ανίδρυσις παραπηγμάτων, απροσφόρων εν περιπτώσει ψυχρού καιρού, και η πρόσκλησις θαλαμηγών, ην διανοείται το γραφείον “Κουκ”. Τα δωμάτια εν ταις ιδιωτι-καίς οικίαις δεν θα λείψωσιν όταν επιστή η ανάγκη της φιλο-ξενίας και μάλιστα του αζημίου. Διότι δεν θα είνε ασήμαντον το κέρδος δια πάσαν οικογένειαν των λεγομένων μεσαίων τά-ξεων να λάβη εκατόν ή διακόσια χρυσά φράγκα στερουμένη επί εν δεκαήμερον ενός δωματίου και μιας ή δύο κλινών. Μη αποδειλιάσετε λοιπόν να προκαλέσητε όσον ένεστι μείζονα

167


την συρροήν των ξένων, εν τη βεβαιότητι ότι η φιλοξενία των Αθηναίων θα χορηγήση αυτοίς τας μαλθακωτέρας κλίνας.”

Ολόκληρη η προσπάθεια του ελληνικού τύπου επικεντρώθηκε στην προσέλκυση Ελλήνων της επαρχίας στους Ολυμπιακούς Αγώ-νες, δίνοντας έτσι το χαρακτήρα μιας γιορτής πανελλήνιας εμβέλειας. Το ενδιαφέρον όμως δεν έπρεπε να περιοριστεί στον ελλαδικό χώρο. Αφού οι αγώνες ήταν διεθνείς, το σημαντικό θα ήταν να υπάρχει προ-σέλευση ξένων αθλητών και φιλάθλων, πράγμα που θα αναβάθμιζε τις ελληνικές προοπτικές σε όλα τα επίπεδα. Βασικός παράγοντας προ-σέλκυσης ξένων θα ήταν η διαφήμιση των αγώνων, που θα μπορούσε να γίνει μέσω μιας παγκόσμιας δημοσιογραφικής εκστρατείας υπέρ των Ολυμπιακών Αγώνων. Αυτό όμως δεν μπόρεσε να επιτευχθεί σε ικανοποιητικό επίπεδο. Την πληροφόρηση και την έμμεση διαφήμι-ση των αγώνων ωστόσο, πέτυχε η τηλεγραφική επικοινωνία, η οποία λειτούργησε σε παγκόσμιο επίπεδο, το Φεβρουάριο του 1896. Στη συ-νέχεια του δημοσιεύματος αναφέρθηκαν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

“Ήρξατο από της χθες η κανονική εν Αθήναις λειτουργία της παγκοσμίου τηλεγραφικής συγκοινωνίας. Ευτύχημα αλη-θώς κρίνομεν ότι το μέγα εν Παρισίοις Εθνικόν Πρακτορείον (Agence Nationale) ίδρυσε τακτικόν γραφείον εν Αθήναις προ της ενάρξεως των Ολυμπιακών αγώνων. Το τηλεγραφι-κόν τούτο πρακτορείον έχει να επιτελέση σπουδαιότατον προ-ορισμόν υπέρ της επιτυχίας των Ολυμπιακών αγώνων και να παράσχη εκδούλευσιν εις τον τόπον, εάν ευθύς αμέσως σήμε-ρον και αύριον διαλαλήση ανά την οικουμένην την προσδο-κωμένην πολυποίκιλον λαμπρότητα των Ολυμπιακών αγώ-νων εν συνδυασμώ προς την επιτευχθησομένην συγχρόνως επίσκεψιν των αρχαίων μνημείων υπό τον αίθριον ουρανόν της ελληνικής ανοίξεως και πάσας υπό τας συνθήκας ανέτου διαμονής και τερπνής περιηγήσεως. Ολίγα τηλεγραφήματα, παραστατικά του μεγαλείου της διεθνούς πανηγύρεως και των γενομένων προπαρασκευών θ’ αναπληρώσωσι την άλλως σιγήσασαν φωνήν του παγκοσμίου τύπου.”10


168

Την επόμενη ημέρα, 22 Φεβρουαρίου 1896, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”11 το άρθρο “Διαφημίσατε τους Αγώνας”:

“Την ευτυχή σύμπτωσιν της αρξαμένης τηλεγραφικής προς τον λοιπόν κόσμον συγκοινωνίας οφείλει να εκμεταλ-λευθή η τε εν Αθήναις επιτροπεία των Ολυμπιακών Αγώνων και αυτή η εν Παρισίοις διεθνής επιτροπεία διασαλπίζουσα δια του τηλεγράφου τα περί της εν Αθήναις πρώτης διεθνούς πανηγύρεως των αναβιούντων Ολυμπιακών αγώνων.

Αι τηλεγραφικαί ειδήσεις, ως γνωστόν, εμποιούσι πάντο-τε ζωηροτέραν την εντύπωσιν, επερχόμεναι νωπότεραι, προ-σλαμβάνουσι δε επισημότερον χαρακτήρα διαβιβαζόμεναι δι ενός διεθνούς τηλεγραφικού πρακτορείου ή δια μονομερών ανταποκρίσεων εκάστης ευρωπαϊκής εφημερίδος.

Ώστε εάν ευθύς από της σήμερον αρχίση ο τηλέγραφος να παράσχη αρτίας πληροφορίας περί των εν Αθήναις τελεσθη-σομένων δυνάμεθα να προσδοκώμεν ότι εντός ολίγων ημε-ρών δύναται να διεγερθή η όρεξις των ευχερώς ταξειδευόντων Ευρωπαίων πλειότερον ή όσον τούτο επετεύχθη επί πολλούς μέχρι τούδε μήνας. Αλλ’ είνε η εσχάτη προθεσμία καθ’ ην δύναται ν’ αποβή σκόπιμος η της επικειμένης διεθνούς πα-νηγύρεως διαφήμισις.

Σημειωτέον δε ότι τα εντεύθεν αποσταλησόμενα τηλεγρα-φήματα δύνανται να αφυπνήσωσι και τον ευρωπαϊκόν τύπον προκαλούντα σχετικάς συζητήσεις. Φρονούμεν δε ότι δια τοιούτων τηλεγραφημάτων δύναται να διαβιβασθή εγκαίρως ολόκληρον το πρόγραμμα των τελεσθησομένων αγώνων και απεικονισθή το αρχαιοπρεπές μεγαλείον της εορτής. Αλλά πλην τούτου δύνανται να παρασχεθώσι γενικαί τινες πληρο-φορίαι περί της πόλεως των Αθηνών και ιδίως περί των δια-τιθεμένων μέσων ανέτου δια τους ξένους διαμονής.

Είνε γνωστόν πόσαι πλάναι κυκλοφορούσιν ανά τους Ευ-ρωπαίους τους μη επισκεφθέντας την Ελλάδα και πόσαι κα-καί πληροφορίαι διασπείρονται πολλάκις υπό ξένων περιη-γηθέντων την Ελλάδα είτε υπό ατυχείς ενίοτε περιπετείας, ως δύναται να συμβή εις πάσαν περιήγησιν.

169


Είνε σκόπιμον λοιπόν να φωτισθή πας ο επιθυμών να πα-ρασταθή εις τους Ολυμπιακούς αγώνας περί της πραγματι-κής καταστάσεως της ημετέρας χώρας και ιδίως της ημετέ-ρας πρωτευούσης.”

Ο Α. Βλάχος στα “Ανάλεκτα του 1901”12, αναδημοσίευσε επιστολές προς την “Νέα Ημέρα”, όπου έκανε αναφορές σχετικά με τον αριθμό προσέλευσης και την απογοήτευση των ιδιοκτητών ακινήτων.

Παραθέτουμε απόσπασμα από τις επιστολές του:

“Την μομφήν αυτήν συναποτελούσι τα παράπονα των ιδι-οκτητών οικιών, όσοι είχον δηλώσει προς υποδοχήν ξένων τα δωμάτιά των, και βλέπουσιν αυτά σήμερον μη ζητούμενα, αι φωναί των ξενοδόχων, όσοι ωνειρεύοντο πακτωλόν χρυσίου διαρρέοντα τα ολίγα και στενά δωμάτια των πανδοχείων των και πάντων εκείνων τα επιφωνήματα, όσοι είχον οπωσδήποτε ετοιμασθή να υποδεχθώσι και σιτίσωσι και κοιμήσωσι και διασκεδάσωσι πεντήκοντα ή εξήκοντα χιλιάδας ξένων - κατά τους μετριωτάτους υπολογισμούς των περί την επιτροπήν των αγώνων - βλέπουσι δε σήμερον τας φανταστικάς εκείνας χι-λιάδας επισκεπτών, και τούτων ομογενών το πλείστον και μά-λιστα επαρχιωτών - ανθρώπων τουτέστι μη διατελούντων εις σχέσεις στενάς προς την λίραν και το ναπολεόνιον.

Διότι είνε βέβαιον δυστυχώς και δύναται πλέον σήμερον, ότε ολίγας μόλις ώρας απέχομεν της πολυθρυλήτου εορτής, να υπολογισθή ακριβώς, ότι οι εις Αθήνας χάριν των Ολυ-μπιακών αγώνων συρρεύσαντες ξένοι, Ευρωπαίοι μεν και Αμερικανοί μόλις συμποσούνται εις πεντακοσίους, ομοεθνείς δε μόλις υπερβαίνουσιν, αν υπερβαίνωσι τους χιλίους. Διατί τόσον ολίγοι, αντί των τόσων πολλών, τους οποίους ονειρευ-όμεθα;

Ο Έλλην, φιλαίτιος ως πάντοτε, αναζητεί τον ένοχον, και στρέφει ορμεφύτως το βλέμμα του προς την επιτροπήν, διότι


170

δεν έχει και πού αλλού να στραφή. Και την αδικεί μεν βεβαί-ως, αποδίδων εις αυτήν το ευάριθμον των ελθόντων ξένων. Δεν θα την ηδίκει όμως, αν κατελόγιζεν εις βάρος της τας υπερμέτρους προσδοκίας, όσας αναντιρρήτως εγέννησαν αι επανειλημμέναι αυτής διαβεβαιώσεις περί επικειμένου ξενι-κού κατακλυσμού εν Αθήναις.

Αλλά ταύτα ευκαιρότερον και σκοπιμώτερον θα εξετασθώ-σι μετά την λήξιν των αγώνων, ίνα το πόρισμα της ερεύνης μας χρησιμεύση καν ως μάθημα επ’ ευκαιρία επαναλήψεως αυτών, αν, εννοείται, ο θεός εμπνεύση πάλιν τον κ. Βικέλλαν και τον κ. Κουβερτέν να εκλέξωσι το κλασσικόν άστυ ως τόπον τελετής.”

Οι Ολυμπιακοί αγώνες υπόσχονταν αναβάθμιση σε όλα τα επίπεδα. Εκτός από τη γενική αναμόρφωση με έργα υποδομής, οι σκεπτόμενοι προσδοκούσαν μία ποιότητα ζωής και στην καθημερινότητά τους. Ο επονομαζόμενος “Σπόρτσμαν” αρθρογράφος της εφημερίδας “Σφαί-ρας”13, στις 15 Φεβρουαρίου 1896 επικαλέσθηκε την καθαριότητα, ως πρώτο δείγμα πολιτισμού και ανάπτυξης. Ως προς την καθαριότητα δεν υπάρχει οριοθέτηση. Ως θέμα, επικεντρώνεται στους ανθρώπους, γιατί από αυτούς ξεκινούν όλα. Σε μία παρουσίαση παροχής υπη-ρεσιών στο σερβίρισμα για παράδειγμα, οι άνθρωποι έπρεπε να είναι καθαροί, όχι ξυπόλητοι, ευπρεπώς ντυμένοι, χωρίς να φλυαρούν και να ξεφωνίζουν κατά την εκτέλεση των παραγγελιών. Αυτές οι εικόνες παρμένες από την καθημερινή ζωή, παρουσιάζουν και το πολιτιστικό επίπεδο του λαού.

“Κανείς ποτέ δεν απεφάσισε να τα υποδείξη και να τα δι-ορθώση. Και άλλοτε μεν, ηδυνάμεθα να τα παραβλέπωμεν αλλά εις την περίστασιν αυτήν πρέπει να επιμείνωμεν να δι-ορθωθώσι. Δια τούτο και θα προσπαθήσωμεν να υποδείξω-μεν και άλλας τινάς τοιαύτας ασχημίας και ας φροντίσωσιν οι αρμόδιοι να τας διορθώσωσιν. Ο δέκατος ένατος αιών δεν επιτρέπει πλέον τοιαύτας οπισθοδρομικάς κοινωνικάς συνη-θείας. Ας ακολουθήσωμεν τα καλά του νεωτερισμού και της

171


προόδου. Κάτω οι οπισθοδρομικοί! Παρήλθε πλέον η εποχή του κράτους των! Εισερχόμεθα πλησίστιοι εις τον εικοστόν εκπολιτιστικόν αιώνα και ο πολιτισμός διαγράφει νέαν πο-ρείαν ενεργείας. Αυτήν πρέπει να ασπασθώμεν ολοψύχως. Αυτό απαιτεί η κοινωνική εξέλιξις.”

Η κηδεία του Χαριλάου Τρικούπη.


172

Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ - ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ


1. Ανωνύμου: «Τα Νεώτερα των Αγώνων», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 8/1/1896, φ. 126, σ. 1.

2. Ανωνύμου: «Β' Η Συρροή των Ξένων», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 23/1/1896, φ. 725, σ. 1.

3. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, Αξιοσημείωτον Υλικόν Κέρ-δος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 24/1/1896, φ. 726, σ. 1.

4. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Αξιοσημείωτον Υλικό Κέρ-δος», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 9/2/1896, φ. 740, σ. 1.

5. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Υπενοικιάσις Οικίων και Δωματίων», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Πειραιάς 20/2/1896, φ. 4.162, σ. 3.

6. Ανωνύμου: «Ειδήσεις Περί Ολυμπιακών Αγώνων - Κάθοδος ξένων», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 2/3/1896, φ.762, σ. 2.

7. Ανωνύμου: «Πινακίδες», εφ. «ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ», 27/2/1896, φ. 7, σ. 1.

8. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Οι Ξένοι Δυστυχώς δεν Έρχο-νται», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 3/3/1896, φ. 180, σ. 2 (= Κουκ).

9. Ανωνύμου: «Ελκύσατε τους Ξένους», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα.

17/2 /1896, φ. 748, σ. 1.10. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, η Τηλεγραφική Συγκοινω-

νία», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 21/2/1896, φ. 752, σ. 1.11. Ανωνύμου: «Διαφημίσατε τους Αγώνας», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗ-

ΣΙΣ», Αθήνα 22/2/1896, φ. 753, σ. 112. Βλάχος Άγγελος: «Ανάλεκτα: Κρίσεις Αναμνήσεις και Εντυπώ-

σεις», Αθήνα 1901, τ. 2.13. Σπόρτσμαν: «Και Πάλιν ο Πειραιάς Κατά τους Ολυμπιακούς

Αγώνες», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Πειραιάς 15/2/1896, φ. 4.158, σ. 2.

173



174

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ

Εντυπωσιακή ήταν η ιδέα διοργάνωσης των “Παναθηναίων”. Η πο-μπή του Βάκχου σε άρμα που θα έσερναν έξι λευκά βόδια με χορούς μαινάδων και γερόντων. Και αυτή η ιδέα όμως ναυάγησε. Η έλλειψη πάθους και πίστης για την υλοποίηση της ιδέας, καθώς και η έλλειψη χρημάτων οδήγησαν τους καλλιτέχνες και τους αρχαιολόγους στην άποψη ότι θα κινδύνευε η παρουσίαση των “Παναθηναίων” να φθά-σει στα όρια του γελοίου. Επομένως, θα ήταν προτιμότερο να μη γίνει.

Άλλες απόψεις για τα “Παναθήναια” ήταν, ότι αυτή η γιορτή που θα επέτρεπε την ελεύθερη έκφραση, θα τάραζε τη συντηρητική δομή της κοινωνίας της εποχής. Η πραγματοποίησή της, μπορεί να είχε επιτυ-χία αν γινόταν σύμφωνα με τις περιγραφές των αρχαίων συγγραφέων, και ιδίως του Πλάτωνα, όπου όλη η πόλη παρασυρμένη από την πο-μπή, βυθιζόταν σε μια μεγάλη μέθη και, όπως ανέφερε ο Αριστοφά-νης, η αισχρολογία και η αναίδεια έφθαναν στο αποκορύφωμά τους.

Στο δημοσίευμα του “Σκριπ”1 αναφέρθηκαν οι απόψεις των καλλι-τεχνών σχετικά με την βακχική εκδήλωση, που αποφάνθηκαν ότι δεν θα μπορούσε να έχει επιτυχία:

175


“Η ιδέα της διοργανώσεως των Παναθηναίων η πολύ πα-λαιά άλλως τε, η αποκρουσθείσα πέρυσι, δεν εκαρποφόρησε και σήμερον, ριφθείσα εις το κοινόν. Ακόμη ούτε η μελετω-μένη καλλιτεχνική διοργάνωσις της πομπής εφ’ άρματος υπό εξ λευκών βοών συρομένου Βάκχου με χορούς Μαινάδων και γερόντων κ.τ.λ. είνε δυνατόν να γίνη. Χάριν των αναγνωστών μας εζητήσαμεν τας γνώμας επί τούτοις πολλών καλλιτεχνών μας και αρχαιολόγων μας.

Όλοι δε απεφάνθησαν, ότι είνε αδύνατον να επιτύχη η πο-μπή αυτή. Και πρώτον δεν υπάρχει προς τούτο διαθέσιμος χρόνος, εν δευτέροις λείπει το χρήμα (χρειάζονται γαρ πλέον των 300.000 δρχ. δι’ ενδυμασίας, παραστάσεις, κ.τ.λ.) εν γέ-νει δε ουδεμία ελπίς υπάρχει να επιτύχη η παλαιά αύτη εορ-τή του εκ της Ακαδημίας μεταφερομένου Βάκχου εις την πό-λιν προς παραλαβήν της Βασιλίσσης της πόλεως κ.τ.λ. όπως εγένετο η εορτή αύτη εις την αρχαιότητα. Ώστε η πομπή δεν θα βγη στην στράτα ... να γελούν οι διαβάται!”

Σε άλλο δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκριπ”2 στις 25 Φεβρουαρί-ου, σχετικά με τη “Βακχική πομπή” αναφερόταν μεταξύ άλλων ότι:

“Οι συνδέσαντες όμως γνωριμίας τινας μετά των αρχαίων συγγραφέων, τοιούτοι δε θα είνε βεβαίως και πολλοί των επι-σκεφθησομένων ημάς ξένων, έχουσιν εν τω νω πλήρη εικόνα της Βακχικής πομπής, πιστήν δε και αρτίαν θα αξιώσωσι την αναπαράστασιν αυτής υπό των υιών των παλαιών Αθηναίων.

Καίπερ αναγνώσαντες τον Πλάτωνα, πιθανόν να μη αξι-ώσωσι να ίδωσιν άπασαν την περί την πομπήν πάλιν βεβυ-θισμένην εις βαθυτάτην μέθην. Απαραίτητος η τοιαύτη επι-είκεια. Καίπερ αναγνώσαντες τον Δημοσθένην, πιθανόν να μη απαιτήσωσι περιβάλλον παρόμοιον προς το παλαιόν, τας αγυιάς τουτέστι τας ένθεν κακείθεν της οδού εξ ης διέρχεται η πομπή πλήρης βάκχων και βακχίδων εστεφανωμένων με κισσόν και μάραθον και κλάδους λεύκης, χορευόντων, ωρυ-ομένων και επικαλουμένων τον Βάκχον, με βαρβαρικάς επι-


176

φωνήσεις, κατασχιζόντων με τους όνυχας και τους οδόντας των ωμά των ιερών θυμάτων εντόσθια ή σφιγγόντων όφεις εις τας χείρας και περιπλεκόντων αυτούς περί τους πλοκά-μους και τα σώματά των προς προσέλκυσιν του λαού εις την πομπήν.

Και η αξίωσις αύτη μεγάλη, απαραίτητος δε και δια τού-των πάσα επιείκεια. Αυτή καθ’ εαυτή όμως η Βακχική πο-μπή, οίαν περιγράφουσιν αυτήν οι παλαιοί συγγραφείς και οία εικονίζεται και αναγέγλυπται εν αγγείοις και μαρμάροις, η συμβολίζουσα την εις Ινδικήν νικηφόρον και θριαμβευτι-κήν του Θεού εκστρατείαν, πώς είνε δυνατόν ν’ αναπαραστα-θή; Τίνες και πόσοι και πώς θα μεταβληθώσιν εις Σατύρους και Θεούς Πάνας και ονοδρομούντας Σειληνούς και τους άλ-λους απείρους συνοδοιπόρους του Βάκχου;

Τότε πολλοί εις γυναίκας μεταμορφούμενοι και άλλοι υπό προσωπείον κρυπτόμενοι και εγείροντες μακράς ράβδους αφ’ ων εκρέμαντο αισχραί μορφαί αναιδώς γυμνών σωμάτων και συμπλεγμάτων, έψαλλον ύμνους ων, κατά τον Αριστοφάνην αυτόν, εσχάτη ήτο η αισχρολογία και άκρα η αναίδεια. Απα-ραίτητα ταύτα της Βακχικής πομπής. Τίνες θ’ ανελάμβαναν την αναπαράστασίν των; Τίνες θα έσπευδον εις την θέαν των;

Και τίνες αρχαί θα επέτρεπον αμφότερα αλλαχού ή εν αι-θούση δικαστηρίου και κεκλεισμένων των θυρών; Είμεθα δε ακόμη εις την αρχήν αυτής. Είποντο γυμνοί προσωπιδοφό-ροι με ελάφεια απλώς δέρματα κεκαλυμμένοι, δεκάδες και εκατοντάδες εξ αμφοτέρων των φύλων μεθύοντες ή υποκρινό-μενοι τους μεθυσμένους όπως δικαιολογήσωσι των ασμάτων των την αισχρότητα, τας σπασμωδικάς και κανκανικάς των κινήσεις, τας μανιακάς των κραυγάς.

Και αν ουδέν άλλο, τα δημόσια ήθη προέβαλον κώλυμα, τίνες παρ’ ημίν θα είχον την αυταπάρνησιν να υποδυθώσι τα απαραίτητα αυτά δι’ αναπαράστασιν ιστορικής εικόνος πρό-σωπα, εν εποχή καθ’ ην άλλαι συνθήκαι και νόμοι διέπουσι και περιφρουρούσι την σύγχρονον κοινωνίαν ή αι ηναγκασμέ-ναι ιδίαν προάστειον να κατοικώσι συνοικίαν, μη δικαιουμέ-ναι δε να εξέλθωσι ταύτης επί ποινή κρατητηρίου;

Αλλά και τίνες θα συνεκρότουν τας παρεπομένας πολεμι-

177


κάς ορχήσεις, και τίνες θα εδίδασκον εις τούτους τα κανονικά αυτών βήματα και τους εντέχνους εξελιγμούς; Ούτω διήρχετο το ήμισυ της πομπής. Αλλά μη το έτερον ήμισυ είνε ευκολώ-τερον να παρασταθή;

Αι λαμπρότεραι παρθένοι της πόλεως όπως τότε, θα έσπευ-δον και τώρα ν’ ακολουθήσωσι, φέρουσαι τους θαυμασίους αρχαϊκούς καλλωπισμούς και τα κάνιστρα επί της κεφαλής, τα περιέχοντα τας απαρχάς των καρπών και τ’ άλλα μυστηρι-ώδη σύμβολα; Και αν παρεδέχοντό τινες να αναμιχθώσιν εις παρομοίαν κραιπαλώδη εορτήν, θα κατώρθουν να έχωσι τους οφθαλμούς αιδημόνως προσηλωμένους μόνον εις την γην;

Εκ του προχείρου επεδείξαμεν ανωτέρω μικράς τινάς δυ-σκολίας, όπως ψυχράνωμεν τον αφελή ενθουσιασμόν των απλουστέρων και εμποδίσωμεν αυτούς του να προβώσιν εις διαβήματα και δαπάνας εις παν άλλο συντελούσας ή εις το να εμπνεύσωσι πεποίθησιν περί της σοβαρότητος των γινομέ-νων δια τους προσεχείς αγώνας παρασκευών.

Λέγομεν δε των απλουστέρων διότι βεβαίως πας άλλος θα υπεμειδίασεν ακούων τα λεγόμενα και θα έκρινεν αυτά κατώτερα συζητήσεως. Ατυχώς τόσα παράδοξα συμβαίνουσι καθ’ εκάστην παρ’ ημίν, γελοιοποιούντα εν τούτοις τον τόπον εις τους οφθαλμούς των ξένων, ώστε ουδέ αυτήν την αστείαν ιδέαν της τελέσεως Βακχικής πομπής πρέπει να αφήση τις απολέμητον!!”

Εντυπωσιακή εκδήλωση στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν η Λαμπαδηφορία, με βενετσιάνικη ατμόσφαιρα. Υπό τον ήχο των φιλαρμονικών και το φως των φαναριών παρήλαυναν σχολεία, στρατός, το ορφανοτροφείο “Χατζηκώνστα”. Στο ημερολόγιο “Νέα Ελ-λάς”3 1896, ο συντάκτης έγραφε:

“Ουδέν φανταστικώτερον δύναταί τις να πλάση από τας Αθήνας την εσπέραν. Η Ακρόπολις, αι λεωφόροι Όλγας και Αμαλίας, αι Πλατείαι Συντάγματος και Ομονοίας, αι οδοί Ερμού, Αιόλου και Σταδίου, το Στάδιον, ο περί το Ζάππει-


178

ον χώρος κατηύγαζον από το ηλεκτρικόν φως. Περί την 9ην της εσπέρας ηγουμένων στρατιωτών φερόντων πυρσούς και συνοδεύοντος απείρου πλήθους μετά λαμπάδων ήρξατο η πα-ρέλασις των λαμπαδηφορούντων εν μέσω του ήχου των οργά-νων 20 μουσικών θιάσων. Οι λαμπαδηφόροι αφού διήλθαν τας κεντρικωτέρας των οδών κατέληξαν προ των ανακτόρων ένθα εζητωκραύγασαν υπέρ του Βασιλέως.”

Στο ίδιο ημερολόγιο περιγράφονταν οι γιορτές που ακολουθούσαν τους αγώνες στο Στάδιο όπως: ο Κερκυραϊκός, ο Κρητικός και η Αρ-παγή της Κόρης, που ενθουσίασαν τους Αθηναίους.

Το ηλεκτρικό φως ήταν πρωτόγνωρο για τη σκοτεινή Αθήνα και για τον Πειραιά. Στην εφημερίδα “Σφαίρα”4 έγινε μεγάλο δημοσίευμα για την Πειραϊκή γιορτή και τη λαμπαδηφορία. Οι εντυπώσεις των παρισταμένων, εκφράζονταν με τις λέξεις: “θαύμα, μαγεία”. Τα πυρο-τεχνήματα, οι μουσικές, η ενετική ατμόσφαιρα των στολισμένων σκα-φών οδηγούσαν σε έξαψη τη φαντασία.

“Η δε συρροή του λαού απερίγραπτος, υπερβάσα ένεκεν της καθόδου πολλών χιλιάδων εξ Αθηνών πάσαν προγενε-στέραν. Η φωταγώγησις της αιμαμισιάς του λιμένος επροκά-λει τον θαυμασμόν των παρευρεθέντων κατά την εορτήν. Ως φωτεινή άλυσις, ατελεύτητος ην η εκ του τελωνείου αρχο-μένη και μέχρι του Τζελέπη διηκούσα τοποθέτησις φανών. Το δημαρχικόν κατάστημα πλουσίως πεφωταγωγημένον, ο Τιτάνειος κήπος με τους λαμπρούς φανούς, οι ναοί της αγί-ας Τριάδος, του αγίου Σπυρίδωνος και του αγίου Νικολάου ελάμπρυνον την εορτήν. Ο γραφικός ημών λιμήν ην φωτό-σπαρτος εκ των απειραρίθμων φανών των αναρτηθέντων εφ’ απασών των λέμβων του λιμένος, αίτινες διασπαρείσαι καθ’ όλην την επιφάνειαν αυτού απετέλουν μαγευτικόν θέαμα.”

“Το κενοφανές διά τον Πειραιά ην η λαμπαδηφορία. Ας διοργανωθή καλώς τη φιλοτίμω συμμετοχή των μαθητών των

179


σχολείων και των διαφόρων σωματείων και συντεχνιών της ημετέρας πόλεως. Η προέλασις της λαμπαδηφορίας από του Τελωνείου μέχρι του Δημαρχείου, ένθα ίσταντο οι βασιλείς και οι επίσημοι κεκλημένοι προσωμοίαζε με πύρινον ποτα-μόν.”.

“Καθ’ άπασαν την διάρκειαν της εορτής επαιάνιζον αι μουσικαί της φρουράς Αθηνών επί της εν τω λιμένι εξέδρας, του πολεμικού ναυτικού επί της πλατείας Καραϊσκάκη και η Φιλαρμονική Αθηνών εν τω Τιτανείω κήπω. Τους βασι-λείς των Ελλήνων και Σέρβων απερχομένους επευφήμησε ζωηρώς ο απειράριθμος λαός. Πλουσίως είχον φωταγωγηθή δι’ ηλεκτρικού φωτός χθες τη νύκτα η αμερικανική ναυαρχίς “Άγιος Φραγκίσκος” και η γαλλική ναυαρχίς ‘Devastation’. Τα ημέτερα θωρηκτά και τα ρωσσικά κατηύγαζον τον λιμένα, την πόλιν και τους πέριξ λόφους δι’ απλέτου φωτός.”

Μεταξύ των ανακοινώσεων σχετικά με τις εντυπωσιακές εκδηλώ-σεις στα πλαίσια των Ολυμπιακών Αγώνων, στις 12 Ιανουαρίου δη-μοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Σφαίρα”5 ότι θα έρχονταν από τη Γαλλία δύο αερόστατα, που για πρώτη φορά θα έβλεπαν οι Έλληνες:

“Εν τούτων θα κρατήται προσδεδεμένον επί του εδάφους και δι’ αυτού θ’ ανέρχονται εις ωρισμένον ύψος όσοι θέλουσι ν’ απολαύσωσι την πόλιν εκ του ύψους, αλλά να είνε ασφα-λείς εκ παντός κινδύνου. Το έτερον θα είνε ελεύθερον και θα ταξιδεύη εις τους αέρας. Οι τολμηρότεροι θα προτιμώσι το δεύτερον διά την εις τα ύψη ανάβασίν των.”

Στο χώρο της ζωγραφικής, η επιτροπή φίλων της τέχνης, αποτε-λούμενη από τους Α. Βαλέττα, Θ. Βελλιανίτη, Β. Δουσμάνη και Π. Κανάκη, πήρε την πρωτοβουλία να οργανώσει καλλιτεχνική έκθεση, τα εγκαίνια της οποίας θα γίνονταν παράλληλα με την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων. Προοπτική της έκθεσης θα ήταν η επανάληψή της κάθε Μάρτιο, εποχή που η Αθήνα προσήλκυε ξένους, που αναζη-


180

τούσαν έργα ελληνικής έμπνευσης, με αρχαία μνημεία, σκηνές από το σύγχρονο ελληνικό βίο ή από την ελληνική φύση.

Σε άλλο δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκρίπ”6 σχετικά με την καλ-λιτεχνική πινακοθήκη, αναφέρθηκαν τα ακόλουθα:

“Παρ’ ημίν ατυχώς ουδέποτε ελήφθη σπουδαία πρόνοια περί της περιθάλψεως της τέχνης και της διαδόσεως ταύτης παρά τη κοινωνία δια της αναπτύξεως του αισθήματος του καλού αφ’ενός και της πωλήσεως έργων Ελλήνων καλλιτε-χνών εν Ελλάδι και εν τη αλλοδαπή αφ’ ετέρου.

Η έλλειψις αύτη ου σμικράν παρέσχε ζημίαν εις την κοι-νωνικήν αναμόρφωσιν, ης εν εκ των σπουδαιοτέρων στοιχεί-ων είνε και η αντίληψις του καλού και το αίσθημα της στορ-γής προς παν έργον της τέχνης.

Την έλλειψιν ταύτην έρχεται να θεραπεύση εφ’ όσον δύνα-ται η Επιτροπή, έχουσα συμμετόχους εις το έργον της τούτο πλείστους εκ των ημετέρων διαπρεπόντων καλλιτεχνών, οίτι-νες παρώτρυναν αυτήν ίνα αναλάβη το έργον και εδήλωσαν την πρόθυμον συμμετοχήν εις την μέλλουσαν μετ’ ολίγον να οργανωθεί καλλιτεχνικήν έκθεσιν.

Ούτω δε η Επιτροπή ως εν εκ των πολλών μέσων προς προαγωγήν του σκοπού αυτής θεωρεί την οργάνωσιν ενιαυ-σίου εκθέσεως κατά πάντα Μάρτιον, ότε αι Αθήναι προσελ-κύουσι πλείστους ξένους εις μάτην ζητούντας καλλιτεχνικόν τι κέντρον, ίνα εύρωσιν έργα ελληνικά, έργα αναπαριστώντα τας φυσικάς καλλονάς της ημετέρας χώρας, Ελληνικούς τύ-πους, αρχαία μνημεία ή συνθέσεις Ελληνικής εμπνεύσεως και σκηνάς του συγχρόνου ελληνικού βίου.

Αλλαχού κυβερνήσεις και σωματεία πράττουσι τούτο και ενθαρρύνουσι τους καλλιτέχνας προσπαθούσαι να μεταδώσω-σιν εις όλα τα κοινωνικά στρώματα το εκπολιτιστικόν αίσθημα του καλού. Τούτο θα επιχειρήση και η Επιτροπή, ως έναρξιν δε των εργασιών αυτής ορίζει την έκθεσιν, ήτις θ’ αναπετάση τας πύλας αυτής κατά τον τρέχοντα μήνα, ομού με την έναρξιν των Ολυμπιακών Αγώνων.”

181


Επίσης στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”7 στις 20 Φεβρουαρίου 1896, έγινε αναφορά στην τέχνη της ζωγραφικής:

“Εις την ζωγραφικήν ασχολούνται πολλαί Ελληνίδες, όχι μόνον αφ’ ότου το Πολυτεχνείον ήνοιξεν εις αυτάς ευρείας τας πύλας του, αλλά και πολύ πρότερον. Η προ πενταετίας εν τοις γραφείοις ημών διοργανωθείσα Καλλιτεχνική γυναικεία έκθεσις ανέδειξε γυναίκας χειριζομένας τον χρωστήρα μετά πολλής αισθηματικότητος και εμπνεύσεως, κατά το διαρρεύ-σαν δε έκτοτε χρονικόν διάστημα επετελέσθησαν αναντιρρή-τως μεγάλαι πρόοδοι εις την Τέχνην.

Δεν θα ήτο λοιπόν δυνατόν να σχηματισθούν καλλιτεχνικά λευκώματα ή συλλογαί, αναπαριστώσαι εις μικράς υδατο-γραφίας τα αρχαία ημών μνημεία ως και τα επισημότερα εκ των νεωτέρων. Δεν θα ήτο δυνατόν επί μικρών μαρμαρίνων πλακών, ή επί πινακίων και επί μικρών κρυσταλλίνων πινά-κων φιλοτεχνηθώσι γραφικαί εικόνες χωρικών ή νησιωτίδων γυναικών με τας τόσον ωραίας εγχωρίους στολάς των; Δεν θα ήτο δυνατόν να αναπαρασταθώσιν, εις μικρόν πάντοτε, ωραία ελληνικά τοπία, και εν γένει μικρά καλλιτεχνικά αντικείμε-να, τα οποία θα ανεμίμνησκον εις τους ομογενείς ή τους ξέ-νους την κατά τας ημέρας των Ολυμπιακών Αγώνων ενταύθα διαμονήν των;”.


182

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ


1. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Τι Λέγουν Καλλιτέχναι και Ειδήμονες - Αδύνατον να Γίνει», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 14/2/1896, φ. 172 σ. 2

2. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Η Βαχκική Εκπομπή», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 25/2/1896, φ. 173, σ. 1

3. Ημερολόγιο ΝΕΑ ΕΛΛΑΣ.4. Ανωνύμου: «Η Πειραϊκή Γιορτή - η Λαμπαδηφορία»,

εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Πειραιάς 30/3/1896, φ. 4.195, σ. 25. Ανωνύμου: «Αερόστατα Κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες»,

εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Πειραιάς 12/1/1896, φ. 4.131, σ. 26. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Καλλιτεχνική Πινακοθήκη»,

εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 4/3/1896, φ. 181, σ. 17. Ανωνύμου: «Οι Καλλιτέχνιδες και οι Ερασιτέχνιδες Κατά

τους Ολυμπιακούς Αγώνας», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 20/2/1896, φ. 751, σ. 1.

183


Ο Ιωάννης Μητρόπουλος κυριάρχησε στους κρίκους και πήρε την πρώτη θέση.


184

Β. ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΠΗΓΕΣ ΕΣΟΔΩΝ

Για την εξασφάλιση εσόδων, η επιτροπή των αγώνων, επινόησε δι-άφορες τακτικές. Οι Έλληνες πρέσβεις ανέλαβαν να ευαισθητοποιή-σουν ομογενείς και φιλέλληνες του εξωτερικού προς συλλογή χρημά-των. Επίσης έρανοι θα γίνονταν σε όλα τα διαμερίσματα της Αθήνας. Όμως, τη λύση για τα οικονομικά προβλήματα, έδωσαν τελικά τα “ιδι-ωτικά βαλάντια φιλοτίμων τέκνων της πατρίδος”, όπως ανέφερε η εφημερίδα “Επιθεώρησις”1.

Η συρροή των ξένων θα εξασφάλιζε υλικό κέρδος για τη λαϊκή οι-κονομία της χώρας. Η εφημερίδα χαρακτήριζε ως “ουρανόπεμπτο ευ-καιρία” την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων, γιατί θα αποτελούσε ίσως μια ανέλπιστη πηγή εσόδων για το κράτος. Η επανάληψη δε των αγώνων, θα δημιουργούσε “τακτικό πόρο υπέρ της λαϊκής οικονομίας δια της προσελεύσεως περιηγητών”. Αναπόφευκτη θα ήταν, επομέ-νως, η ανάπτυξη του τουρισμού, η οποία κατ’ επέκταση θα βοηθούσε την αρχαιολογική έρευνα και θα επιδρούσε γενικότερα σε όλα τα ποι-οτικά επίπεδα ζωής. Είναι δε γνωστόν ότι ο 19ος αιώνας χαρακτηρι-ζόταν από την τάση περιήγησης.

185


Αδριάντας του Γ. Αβέρωφ


186

Η Ελλάδα αποτελούσε ιδιαίτερο πόλο έλξης, ως χώρα με ένδοξες ιστορικές μνήμες. Για τους Ευρωπαίους η Ελλάδα ήταν μέρος της ανατολής, με όλη τη γοητεία και τη φιλοσοφική αντίληψη του χώρου. Για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 υπήρξαν δωρητές όλων των οικονομικών μεγεθών από το εξωτερικό και το εσωτερικό της χώρας. Οι οργανωτές των Ολυμπιακών Αγώνων, στην προσπάθεια εξασφά-λισης χρημάτων, ήλθαν σε επαφή με τους ομογενείς του εξωτερικού, οι οποίοι είδαν με ιδιαίτερη ευαισθησία τον αγώνα που κατέβαλλε η Επιτροπή για να εξασφαλίσει έσοδα.

Από την Αλεξάνδρεια συγκεντρώθηκαν διάφορες συνεισφορές ομογενών ύψους 4.000 δρχ. Η Ελληνική κοινότητα του Λονδίνου συνεισέφερε 8.000 δολάρια. Στην Αθήνα, από διάφορα έσοδα συγκε-ντρώθηκαν 100.000 δρχ. Οι ιδιώτες που συνέβαλαν στην αύξηση των εσόδων, κατά 10.000 δρχ. έκαστος, ήταν οι Α. Συγγρός, Π. Στεφάνοβικ, Κ. Μάνος, οι αδελφοί Ράλλη 2.000 δολάρια, ο Βαλιάνος 1.500 δολάρια. Επίσης ο Σ. Μεταξάς από τη Μασσαλία έστειλε 1.000 δρχ. εισφορά. Δάνειο ύψους 200.000 δρχ. ζήτησε από την Εθνική Τράπεζα η δωδε-καμελής Επιτροπή. Ο τόκος της τράπεζας θα ήταν 6,5% για τα εν χρή-σει ποσά. Ο γενικός γραμματέας Τ. Φιλήμων και ο ταμίας Π. Σκουζές υπέγραψαν εν ονόματι της Επιτροπής το συμβόλαιο με την Εθνική Τράπεζα.

Στις 11 Δεκεμβρίου 1895, στην εφημερίδα “Σκρίπ”2, ανακοινώθηκε η εισφορά των Ομογενών της Αλεξάνδρειας:

“Χθες απεστάλησαν εξ Αλεξανδρείας προς την επί των Ολυμπιακών αγώνων επιτροπήν δραχμαί 4.000 εκ, συνει-σφορών διαφόρων αυτόθι ομογενών. Η επιτροπή των Ολυ-μπιακών αγώνων προκηρύσσει διαγωνισμόν δια την κατα-σκευήν 20 χιλιάδων τύλων (μαξιλαριών) χρησίμων διά τας ημέρας των εορτών. Οι όροι του διαγωνισμού εκτίθενται εις τα γραφεία της Επιτροπής, προς ην δύνανται οι βουλόμενοι να αποταθώσιν. Σημειούμεν μόνον ενταύθα ότι ο εργολάβος δέον να καταθέση παρά τη επιτροπή εγγύησιν 1.500 δραχμών και ότι το κέρδος του εργολάβου είναι η είσπραξις έως 20 λεπτών ανά παν μαξιλαράκι.”

187


Στις 13 Ιανουαρίου 1895, δημοσιεύτηκε άρθρο στην εφημερίδα “Εστία”3, όπου αναφερόταν η οριστική συγκρότηση της επιτροπής των αγώνων. Την επιτροπή αποτελούσαν 56 μέλη. Από αυτά δημι-ουργήθηκε ένα δωδεκαμελές συμβούλιο με πρόεδρο το διάδοχο Κων-σταντίνο, ο οποίος στο λόγο του είπε μεταξύ άλλων:

“Δεν αμφισβητώ το εν γένει μη ανθηρόν των οικονομικών περιστάσεων της σήμερον. Το παρ’ εμοί δωδεκαμελές συμ-βούλιον κυρίαν έχει εντολήν, όπως διασκεφθή περί των κρι-θησομένων καταλληλοτέρων τρόπων της περισυλλογής του προς κάλυψιν των δαπανών χρηματικού ποσού.”

Η μεγαλύτερη απ’ όλες τις εισφορές ήταν του κ. Γ. Αβέρωφ. Στις 13 Μαΐου 1895, στην Αθήνα, η επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων εξέδωσε ψήφισμα:

ΨΉΦΙΣΜΑ“Ύπό την προεδρίαν της Α.Β.Υ. του Διαδόχου επί τη εν

Αθήναις τελέσει των Ολυμπιακών αγώνων δωδεκαμελές συμβούλιον συνελθόν εις συνεδρίαν τη δεκάτη του μηνός Μα-ΐου ημέρα Τετάρτη Προεδρεύοντος της Α.Β.Υ. του Διαδόχου.

Λαβών γνώσιν της προς τον Διάδοχον επιστολής του κ. Γε-ωργίου Αβέρωφ, δι’ ης ούτος τίθησιν εις την διάθεσιν της Α.Β.Υ. το ποσόν των δραχμών πεντακοσίων ογδοήκοντα πέντε χιλιάδων προς διασκευήν του Παναθηναϊκού Σταδίου, επί τη τελέσει των Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων κατά το προσε-χές έτος 1896 και όπως το Στάδιον χρησιμεύση ως διαρκές γυμνάσιον των εν Αθήναις αθλητικών συλλόγων και τέλεσιν καθ’ ωρισμένας εποχάς Πανελληνίων Ολυμπιακών αγώνων. Εν συγκινήσει ακροασάμενον των ενθουσιωδών λόγων, δι’ ων ο Διάδοχος συνώδευσε την ανακοίνωσιν ταύτην, και την πρότασιν αυτού, όπως στηθή ανδριάς μαρμάρινος, εν τω επι-φανεστάτω του Σταδίου μέρει, εις διαιώνισιν της μνήμης του ονόματος του μεγαθύμου χορηγού και της λαμπρότητος ου


188

μόνον του έργου τούτου, αλλά και των αδιαλείπτων γενναίων χορηγιών αυτού υπέρ παντός εθνικού σκοπού. Συμμεριζόμε-νον καθ’ ολοκληρίαν τας ιδέας της Α. Β. Υψηλότατος. Παμ-ψηφεί ψηφίζει τα ακόλουθα.

Α) Εις διαρκή ανάμνησιν της οφειλομένης εθνικής ευγνω-μοσύνης εις τον προς ανακαίνισιν του Παναθηναϊκού Σταδίου χορηγόν, μεγάτιμον Έλληνα Γεώργιον Αβέρωφ, στηθήσεται ο ανδριάς αυτού, εν τω επιφανεστάτω μέρει του Σταδίου ευθύς μετά την εις αυτό είσοδον.

Β) Η επί τη κατασκευή και επί τη στήσει του ανδριάντος δαπάνη οριζομένη εις δραχμάς εικοσιπέντε χιλιάδας κατα-βληθήσεται εκ του γενικού ταμείου των Ολυμπιακών Αγώ-νων.

Γ) Εις τον ‘Ελληνα καλλιτέχνην καθηγητήν της γλυπτικής εν τω Μετσοβείω Πολυτεχνείω Γεώργιον Βρούτον ανατίθεται η κατασκευή του ανδριάντος.

Δ) Τριμελής επιτροπεία συγκειμένη εκ δύο μελών του δω-δεκαμελούς Συμβουλίου, των Λεωνίδου Δ. Δεληγιώργη και Αλεξάνδρου Θ. Ζαΐμη και του Γενικού Γραμματέως Τιμολέ-οντος Ι. Φιλήμονος θέλει μεριμνήσει περί των αφορώντων εις την εκτέλεσιν της αποφάσεως ταύτης, συνομολογούσα τα προς τον καλλιτέχνην Γεώργιον Βρούτον σύμφωνα, φροντί-ζουσα δε όπως το έργον συντελεσθή μέχρι του μηνός Μαρτίου του επιόντος έτους 1896.

Ε) Τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντος τελεσθήσονται τη ημέρα αυτή της ενάρξεως των Ολυμπιακών αγώνων και τα εν καιρώ περί τούτου κανονισθησόμενα.

ΣΤ) Το Δωδεκαμελές συμβούλιον εύχεται ολοψύχως, ίνα επί μήκιστον παραταθώσιν αι ημέραι του μεγαθύμου Έλλη-νος Γεωργίου Αβέρωφ, όπως και άλλοι σκοποί εθνικοί τύχω

189


σι της μεγαλοπρεπούς χορηγίας αυτού, επ’ αγαθώ του μέλλο-ντος του Ελληνικού Έθνους.

Το ψήφισμα τούτο υπεγράφη αυθημερόν τη δεκάτη Μαΐου 1895 υπό της Α.Β.Υ. του Διαδόχου υπό των παραστάντων εις την Συνεδρίαν μελών του δωδεκαμελούς συμβουλίου και υπό του γενικού γραμματέως, καταχωρηθήσεται δε εν τοις αυθε-ντικοίς του συμβουλίου.

Ο Πρόεδρος,της επί τη εν Αθήναις τελέσει

των Ολυμπιακών Αγώνων επιτροπείας.ΚΩΝΣΤΑΝΤΊΝΟΣ ΔΙAΔΟΧΟΣ

Τα μέλη του παρά τω Διαδόχω δωδεκαμελούςσυμβουλίου

Ν. Δεληγιάννης, Ν. Μεταξάς, Α. Δεληγιώργης,Α. Ζαΐμης, Αλ. Σκουζές,

Γ. Τυπάλδος Κοζάκης, Κ. Μαυρομιχάλης.Ο Γενικός Γραμματεύς κ.τ.λ.,

Τιμολέων Ι. Φιλήμων.”4

Στις 14 Δεκεμβρίου 1895, στην εφημερίδα “Ατλαντίς”5, σε ειδησε-ογραφία για την Ελλάδα, έγινε η ακόλουθη αναφορά για τον Γεώργιο Αβέρωφ:

“Ό εθνικός ευεργέτης και ομογενής κ. Γεώργιος Αβέρωφ, δι’ επιστολής του προς τον Διάδοχον Κωνσταντίνον ανήγγει-λεν ότι προσφέρει εισέτι 70 χιλιάδας δραχμών εις την επί των Ολυμπιακών Αγώνων επιτροπήν διά την ανακαίνισιν του Αθηναϊκού Σταδίου. Τοιουτοτρόπως το μέχρι τούδε δωρηθέν υπό του ευεργέτου κ. Γεωργίου Αβέρωφ ποσόν ανέρχεται εις 920 χιλιάδας δραχμών.”

Δημοσίευμα στην εφημερίδα “Σκρίπ”6 της 24ης Δεκεμβρίου 1895, αναφέρεται σε εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών μέσω της οποί-ας προτρέπονταν οι δημοτικές αρχές να προσφέρουν ποσό υπέρ των Ολυμπιακών Αγώνων:


190

“Από μηνών ήδη ησχάλλομεν επί τη οιονεί ολιγωρία των Δήμων της Ελλάδος προ της επικειμένης διεθνούς εν αυτή πανηγύρεως δι’ αγώνας Ολυμπιακούς πρωτοφανούς όψεως, μελλούσης να επιμαρτυρήση την εν τη συνειδήσει του κόσμου και των δύο ημισφαιρίων αναγέννησιν του Ελληνικού πνεύ-ματος και σώματος των αρετών εν αυτή τη νέα πρωτευούση της αρχαίας Ελληνικής παντοδυναμίας. Δεν ήτο δυνατόν να μη συναισθανθώσιν οι Δήμοι του Βασιλείου ανεξαιρέτως την σημασίαν της προτιμήσεως, ήτις απεδόθη εις την πρωτεύου-σάν του, όταν αύτη εξελέγη πρώτη ως ο πρώτος ωρισμένος αρμοδιώτατος τόπος δια την πρώτην διεθνή συνέλευσιν προς τέλεσιν και βράβευσιν εν αυτή αγώνων αθλητικών και λοι-πών κατ’ απομίμησιν των αρχαίων, αναγνωρισθέντων τέλος υπό πάσης της προόδου των αιώνων έκτοτε ως των μόνων και τα νυν επιρρωνυόντων το φρόνημα και την δύναμιν άμα των λαών, οίτινες ουτωσί ανομολογούσιν, ότι δεν θα είχον καμμί-αν γνώσιν ευημερίας, αν δεν προήγοντο, ως προήχθησαν, εξ αυτών τούτων των εκ της ελληνικής αρχαιότητος εμπνεύσεων.”

Οι Έλληνες, βλέποντας τις μεγάλες ελλείψεις που είχαν και επειδή σκέφτονταν να καλλιεργήσουν και στο μέλλον την Ολυμπιακή Ιδέα, άρχισαν να επεξεργάζονται διάφορες προοπτικές εσόδων. Σε δημοσί-ευμά της στις 5 Μαΐου η εφημερίδα “Εστία”7 γράφει:

“Το οικονομικόν ζήτημα των Ολυμπιακών αγώνων είνε εξησφαλισμένον. Ανεξαρτήτως της αποπερατώσεως του Στα-δίου υπό του κ. Γ. Αβέρωφ περί ου εγράφομεν εν τω φύλ-λω της χθες, μία των πρώτων παρ’ ημίν Τραπεζών υπέβαλεν υπόμνημα τω Διαδόχω, δι’ ου προτείνει αυτώ την έκδοσιν Ολυμπιακού λαχείου, ου αναλαμβάνει αυτή την τοποθέτησιν εις το εξωτερικόν, προκαταβάλλουσα αμέσως το χρήμα όπερ θα απαιτηθή μέχρι ποσού και 3 εκατομμυρίων δραχμών ή και πλειόνων. Ο Διάδοχος κατ’ αρχήν αποδεχθείς το τοιού-το παρέδωκε την πρότασιν ομοίως προς μελέτην τω Πρωθυ-πουργώ, τα κατ’ αυτό δε θέλουσι λυθή υπό της επιτροπής, ήτις θέλει διαδεχθή κατά τον νέον νόμον την υφισταμένην τοιαύτην.”

191


Στις 22 Ιουνίου 1895, στην εφημερίδα “Φιλιππούπολις”8, αναφέρ-θηκε ότι ο διαπρεπής γιατρός Σταύρος Μεταξάς, ο οποίος κατοικούσε στη Μασσαλία, έστειλε εισφορά χιλίων δραχμών υπέρ των Ολυμπια-κών Αγώνων και η εφημερίδα συμπλήρωνε ότι:

“Ώς πληροφορούμεθα δε ουχί ολίγαι και σημαντικαί ει-σφοραί αναγγελθήσονται εντός βραχέος χρόνου.”

“Aι εν Σμύρνη εισφοραίΗ εκλεγείσα εν Σμύρνη επιτροπή προς συλλογήν εράνων

δια τους Ολυμπιακούς αγώνας εξετύπωσε διπλοτύπους απο-δείξεις εξ ενός μετζητίου, ημίσεως και ενός τετάρτου, όπως έκαστος προσφέρη αναλόγως προς τας δυνάμεις του.

Εις το μέτρον τούτο προέβη η επιτροπή, διότι εθεώρησε τον τρόπον τούτον προσφορώτερον, όπως εισπραχθώσι πλεί-ονα χρήματα.”

Όσο ο καιρός πλησίαζε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, τόσο η αγω-νία της Επιτροπής μεγάλωνε. Τα έξοδα ήταν πολλά και η σκέψη προ-σανατολιζόταν στην εξεύρεση χρημάτων. Στις 20 Ιανουαρίου 1896, η εφημερίδα “Επιθεώρησις”9 αναφέρθηκε στη συνέλευση που έγινε προς λύση των προβλημάτων, στην οποία προέδρευσε ο Απόστολος Αθανασιάδης, πρώην υπουργός, με γραμματείς τον Τσάτσο και τον Τ. Καλλισπέρη. Απόφαση της συνέλευσης ήταν η συγκρότηση πο-λυμελούς επιτροπείας, η οποία θα εκπροσωπούσε όλες τις συνοικίες της πόλης και θα ζητούσε εισφορές από εμπόρους, βιομηχάνους και καταστηματάρχες. Το πνεύμα συσπείρωσης όλων των Αθηναίων για τη μεγάλη στιγμή των Ολυμπιακών ήταν μεγαλειώδες. Επιτέλους το Ολυμπιακό πνεύμα έπαιζε τον ενωτικό ρόλο για το γένος:

“Ώς ευστόχως παρετηρήθη δεν υπήρχε ώριμον σχέδιον περί των πρακτέων πέραν του σκοπού της συλλογής εράνων. Και προς τούτο απεφασίσθη επιτέλους η συγκρότησις πολυ-μελούς επιτροπείας εκπροσωπούσης πάσας τας συνοικίας της πόλεως.”


192

Στις 10 Φεβρουαρίου 1896, στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”10, έγινε σχετική αναφορά στην οργάνωση της μεγάλης επιτροπείας:

“Μετά βραχυτάτην εισήγησιν του Γενικού Γραμματέως της επί τη εν Αθήναις τελέσει των Ολυμπιακών αγώνων επιτρο-πείας κ. Τ. Φιλήμονος, η συγκροτηθείσα επιτροπεία διηρέ-θη εις υποεπιτροπείας αναλόγως των τμημάτων της πόλεως. Εκάστη δε τοιαύτη υποεπιτροπεία κατά ενδειχθέν μέτρον εξέ-λεξε ανά ένα πρόεδρον, ένα γραμματέα και ένα ταμίαν, απε-φάσισε δε ίνα ευθύς αμέσως από της σήμερον άρξηται των περιοδειών ανά το οικείον τμήμα προς συλλογήν των ερά-νων, ους επιτάσσει σήμερον η εθνική φιλοτιμία, το καθήκον της φιλοξενίας και αυτό το συμφέρον της πόλεως και των εν αυτή επαγγελματιών. Το αξιέπαινον παράδειγμα επεδείξα-ντο ευθύς αμέσως τινά των μελών της συγκροτηθείσης ταύτης επιτροπείας καταβαλόντα γενναία ποσά. Ελπίζεται δε ότι και οι μη παρευρεθέντες εκ των κληθέντων θέλουσι μετάσχει των εργασιών της υποεπιτροπείας του οικείου τμήματος.”

Στην εφημερίδα “Φιλιππούπολις”11, στις 25 Μαρτίου 1896, έγιναν διάφορες δημοσιεύσεις σχετικά με τον προγραμματισμό εσόδων, κα-θώς και εξόδων που έπρεπε να γίνουν για την αποπεράτωση των έρ-γων. Επίσης έγινε απολογισμός ως τις 8 Μαρτίου, των δαπανών από τη χορηγία του Αβέρωφ:

“Αθρόοι προσέρχονται άλλοι εις τον ταμίαν της Επιτροπής κ. Π. Σκουζέν και άλλοι προς τον κ. Φιλήμονα και καταθέ-τουσι την εκ μιας δραχμήν προσφορά των όπως συναθροισθή το αναγκαίον ποσόν διά τον αργυρούν στέφανον όστις πρό-κειται να δοθή εκ μέρους των κατοίκων Αθηνών προς τον κ. Αβέρωφ. Τον στέφανον τούτον θα κομίση εις Αλεξάνδρειαν επιτροπή εξ Αθηναίων ήτις θα αναχωρήση συγχρόνως με τον κ. Φιλήμονα μετά είκοσιν ημέρας.”

“Δύναται να θεωρηθή ως γεγονός η πλήρης αποπεράτω-σις του Σταδίου δια μαρμάρων. Όταν εξαντληθή το υπάρχον

193


εις χείρας της Επιτροπής ποσόν των 250.000 δρχ. θα επακο-λουθήση δευτέρα δωρεά του κ. Αβέρωφ του οποίου υπάρχει τοιαύτη εκπεφρασμένη γνώμη.”

“Η τιμή των εισιτηρίων ωρίσθη εις δύο δραχμάς διά τα μέχρι του διαζώματος καθίσματα και εις πεντήκοντα λεπτά διά τα υπέρ το διάζωμα.”

“Εκ των 900.000 δραχμών του κ. Αβέρωφ κατηναλώθησαν μέχρι της 8ης Μαρτίου 750.000 δρχ.”

Η εφημερίδα “Νέος Αριστοφάνης”12, με σκωπτική διάθεση και αναφορές στον Τ. Φιλήμονα και τα δημόσια έργα, σε δημοσίευμά της, σχολίαζε τα ακόλουθα:

“Και εντεύθεν άρχονται οι αγώνες του Φιλήμονα, πώς να καταφέρη τον Αβέρωφ να εξακολουθή χορηγών, διά να εξα-κολουθήσουν αι εργασίαι του Σταδίου, και να εξακολουθή-ση και αυτός σαβουρώνων όσα περισσότερα δυνηθή παρα-σκευάζων εαυτώ πλούσιον γήρας. Αλλά και η επιτροπή των αγώνων η διαχειριστική, εάν δεν έχει αγώνας θα έχει όμως πολλάς αγωνίας, φοβουμένη μήπως τη ζητηθή εξέλεγξις της διαχειρίσεώς της ότε θα είνε ηνηγκασμένη να δείξη τι εγέ-νοντο αι εκ των εισιτηρίων εισπράξεις. Και την ιδέαν ταύτην περί των αγωνιών της επιτροπής μας γεννά το εξής γεγονός. Ενώ την πρώτην ημέραν ανεγράφη εις τας εφημερίδας ότι υπάρχουν εις χείρας της επιτροπής 500 χιλιάδες δραχμών προς εξακολούθησιν των εργασιών του Σταδίου, μετά δύο ημέρας ανεγράφετο ότι 250 χιλιάδες υπάρχουν, και μετά δύο ή τρεις, ότι αι εργασίαι του Σταδίου δεν θα αρχίσωσι πριν ή έλθωσιν ειδήσεις εξ Αλεξανδρείας. Και ως δύναταί τις να εννοήση δεν πρόκειται περί ειδήσεων, αλλά περί χρημάτων τα οποία περιμένουν να χορηγήση ο Αβέρωφ, εκ του οποίου φανερόν γίνεται ότι εις το ταμείον της επιτροπής του Σταδίου δεν υπάρχει ούτε λεπτόν.

Αμ! Αφού ο Φιλήμονας και ο Λάμπρος ευρίσκονται εν αυτή, έλεγεν ο Πηγαδιώτης, περιμένετε να έχουν περισσεύ-σει λεφτά;”


194

Η ίδια εφημερίδα στη συνέχεια του άρθρου υπερασπιζόταν τον Τρικούπη για την αρνητική του στάση στους Ολυμπιακούς Αγώνες, αντιπαραβάλλοντας τα προβλήματα που θα αντιμετώπιζαν σε εθνικό επίπεδο.

“Ίσως μας κατηγορήσωσι πολλοί διά τα γραφόμενά μας, ως θέλοντας να παραστήσωμεν με μαύρα χρώματα τα κατά τους αγώνας, αλλά δι’ αυτό δεν μας μέλλει, διότι εσυνηθί-σαμεν να λέγωμεν πάντοτε την αλήθειαν. Όταν δε ο κ. Τρι-κούπης ηρνείτο ως Κυβέρνησις να δώση την παραμικροτέραν συνδρομήν δια τους Ολυμπιακούς αγώνας, θέλων δια τούτου να αποφύγη την τέλεσιν τούτων εν Αθήναις, δεν εκινείτο από αφιλοπατρίαν, ως εκατηγόρησαν τότε, αλλά από μεγίστην φιλοπατρίαν, διότι προέβλεπεν ότι εις τόσον μικρόν χρόνου διάστημα δεν ήτο δυνατόν δεόντως να παρασκευασθώμεν, ότι καταγέλαστοι θα εγενόμεθα και αντί ωφελείας, βλάβης πρό-ξενοι θα εγένοντο αι διεθνείς αύται εορταί.”13

Σχετικά με τα γραμματόσημα είχε συσταθεί επιτροπή, για τη δη-μιουργία νέων τύπων γραμματοσήμων προς αντικατάσταση των υπαρχόντων, και άλλων, αναμνηστικών των Ολυμπιακών Αγώνων. Διευθυντής του Εθνικού Νομισματικού Μουσείου ήταν ο Ιωάννης Σβορώνος, ο οποίος και πρότεινε διάφορους τύπους. Η έμπνευση των γραμματοσήμων στηριζόταν στην κλασσική Ελλάδα. Στις 27 Απριλίου 1895, στην εφημερίδα “Ατλαντίς”14 δημοσιεύτηκε άρθρο για τα νέα ελληνικά γραμματόσημα:

“Και δια μεν τα συνήθη και διαρκή γραμματόσημα ετέθη επί μεν των διά το εσωτερικόν κεφαλή Ερμού καλλιτεχνι-κωτάτη, ληφθείσα εξ αρχαίων χρυσών νομισμάτων, αντικα-θιστώσα ούτω την νυν, ήτις φέρει πέτασον φαντασιώδη και άγνωστον εις τους αρχαίους, επί δε των διά το εξωτερικό ο ταχυδρόμος Ερμής προσδένων τα σάνδαλα αυτού και έτοιμος προς πτήσιν, ίνα εκτελέση τας παραγγελίας των θεών.

Ούτως επί του ελληνικού γραμματοσήμου θα υπάρχη πράγματι θεός δηλών την ταχυδρομικήν υπηρεσίαν, αντί της

195


μέχρι τούδε κεφαλής, ήτις και εις τον λόγιον και εις τον ψυ-χοπομπόν και εις τον θεόν των κλεπτών Ερμήν δύναται να αποδοθή.”

Στη συνέχεια του ίδιου άρθρου, ως προς τα σχήματα των γραμμα-τοσήμων, αναφέρεται ότι έγιναν δεκτά δύο, το ένα επίμηκες σύμφωνα με τα αμερικανικά γραμματόσημα, το δε άλλο συνήθους μεγέθους. Επί των γραμματοσήμων δε, απεικονίσθηκαν τα ακόλουθα επτά σχήματα:

“Το εν Ολυμπία νικήσαν τέθριππον άρμα του Ιέρωνος κατά δεκάδραχμον των Συρακουσών, αληθές αριστούργημα, η Ακρόπολις των Αθηνών, ο δισκοβόλος του Μύρωνος, οι πυγμάχοι εκ γλυπτού λίθου της Νεαπόλεως, οι αθληταί δρό-μου εκ των Παναθηναϊκών αγώνων, τέλος δε η επί βάθρου θαυμασία Νίκη των νομισμάτων της Κορώνης.”

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της εφημερίδας, η κυβέρνηση θα κέρδιζε από την πώληση των νέων γραμματοσήμων άνω του ενός εκατομμυρίου φράγκων. Τελικά τα γραμματόσημα διαιρέθηκαν σε 12 κλάσεις και 9 διαφορετικούς τύπους. Η τιμή τους θα ήταν από ένα λεπτό μέχρι δέκα δραχμές. Η κατασκευή των αναμνηστικών γραμμα-τοσήμων είχε γίνει στο Παρίσι. Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημε-ρίδας “Σκριπ”15:

“Εφ’ εκάστου των γραμματοσήμων τούτων ευρίσκεται εντυ-πωμένη ιδιαιτέρα εικών. Εις έν εικονίζεται η Ακρόπολις, εις έτερον αθλητής δισκοβόλος, εις άλλο ο Ερμής δένων τα πέ-διλά του, εις έτερον η κεφαλή του Ερμού, εις άλλο δύο πα-λαισταί, η Νίκη κ.λπ.

Το απεικονίζον την Ακρόπολιν είνε μετά πολλής τέχνης και θα τιμάται αντί 10 δραχμών. Ως γνωστόν τα γραμματόση-μα ταύτα θα ισχύωσιν επί ωρισμένον χρόνον, μετά δε ταύτα δύο εκ των 9 τύπων θα μείνωσιν εις διαρκή χρήσιν και αι τιμαί των θα διακρίνωνται εκ των διαφόρων χρωμάτων.”


196

Αναμνηστικό μετάλλιο φιλοτεχνήθηκε στο πλαίσιο των Αγώνων από τον καλλιτέχνη Νικηφόρο Λύτρα, τον οποίο είχε προτείνει ο Δ. Βικέλας. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Εστία”16, χαρακτηρίσθηκε “ωραιότατον”:

“Από του ενός μέρους εις το βάθος φαίνεται η Ακρόπολις και έμπροσθεν επί συντριμμάτων αρχαίων κάθηται η Ελλάς κρατούσα στέφανον δια της δεξιάς. Αριστερά η επιγραφή Ολυμπιακοί αγώνες και κάτωθι δύο χρονολογίαι 776 π.Χ. 1896. Όπισθεν είνε κεχαραγμένος απλούς στέφανος δάφνης και εις το εν μέσω κενόν θέλουσι χαραχθή τα ονόματα.”

Σχετικά με την ετοιμασία των αναμνηστικών μεταλλίων, η εφη-μερίδα “Σκριπ”17 περιγράφει λεπτομερώς την πορεία της κατασκευής τους:

“Προχθές αφίκετο ο κ. Χουτόπουλος, όστις είχε μεταβή εις Βιέννην προς κατασκευήν των αναμνηστικών μεταλλίων, ων το σχέδιον έδωκεν ο διαπρεπής καλλιτέχνης μας κ. Λύ-τρας. Τοιαύτα μετάλλια παρηγγέλθησαν εικοσακισχίλια χαλ-κά, αλλ’ ο κ. Χουτόπουλος έφερε και δείγματα επιχρύσων και επηργυρωμένων, θα παραγγελθώσι δε και τοιαύτα εάν η επιτροπή κρίνη αναγκαίον τούτο. Κατά τας μετά της επιτρο-πής συμφωνίας δεκακισχίλια μετάλλια έπρεπε να παραδο-θώσιν εις τας 10 Μαρτίου και τα έτερα δεκακισχίλια μετά δε-καπέντε ημέρας, αλλά φαίνεται ότι η εργασία θα περατωθή ταχύτερον, διότι κατά χθεσινόν τηλεγράφημα είνε ήδη έτοιμα επτακισχίλια. Ο κ. Χουτόπουλος υπέβαλε δείγματα εις την επιτροπήν, επεδείχθησαν δε και εις τον κ. Λύτραν, όστις εύρε ταύτα καλώς ειργασμένα. Θα πωλώνται τα χάλκινα προς 2 δραχμάς έκαστον, το δε κέρδος θα ανήκη εις την επιτροπήν.”

Τελικά, η επιτροπή των αγώνων, σύμφωνα με δημοσίευμα της εφη-μερίδας “Φιλιππούπολις”18 αποφάσισε να κοπεί σε 20.000 αντίτυπα το αναμνηστικό μετάλλιο, το οποίο θα απέφερε σημαντικά έσοδα. Κάθε μετάλλιο από χαλκό θα ήταν τοποθετημένο σε ωραίο κουτί με γαλάζιο βελούδο.

197



198

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - ΠΗΓΕΣ ΕΣΟΔΩΝ


1. Ανωνύμου: «Δ' Ολυμπιακοί Αγώνες, Συλλογή Εισφορών», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 9/2/1896, φ. 740, σ. 1.

2. Ανωνύμου, «Ολυμπιακοί Αγώνες - Νέαι Εισφοραί», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 11/12/1895, φ. 100 σ. 2.

3. Ανωνύμου: «Αγώνες - Καταρτισμός Οριστικός της Επιτροπής - το Κεντρικό Συμβούλιο - η Σημερινή Συνεδρίασις», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 13/1/1895, φ. 309, σ. 1-2.

4. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 13/5/1895, φ. 72, σ. 3.

5. Ανωνύμου: «Ελλάς», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 14/12/1895, φ. 94, σ. 3

6. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες - Αι Εισφοραί των Δήμων - και Άλλη Εγκύκλιος του Υπουργείου», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 24/12/1895, φ. 113, σ. 2

7. Ανωνύμου: «Σημερινά, οι Προσεχείς Αγώνες», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 5/5, φ. 64, σ. 2

8. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ» 22/6/1895, φ. 2017, σ. 1

9. Ανωνύμου: «Υπέρ των Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 20/1/1896, φ. 723, σ. 1.

10. Ανωνύμου: «Υπέρ των Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 10/2/1896, φ. 741, σ. 2.

11. Ανωνύμου: «Απήχησις Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ» 25/4/1896, φ. 2.134, σ. 1.

12. Ανωνύμου: «Τα Μεθεόρτια», εφ. «ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ», Αθήνα 5/4/1896, φ. 10, σ. 4.

13. α.π. Ανωνύμου: «Ο Θάνατος του Τρικούπη», εφ. «ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ», Αθήνα 5/4/1896, φ. 10, σ. 1.

14. Ανωνύμου: «Τα Νέα Ελληνικά Γραμματόσημα», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 27/4/1895, φ. 61, σ. 3.

15. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, Έργα και Δοκιμαί», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 1/3/1896, φ. 178 σ. 2.

199


16. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - του Αναμνηστικού Μεταλλίου», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 16/1/1896, φ. 318, σ. 4.

17. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, Προπαρασκευαί και Εργασίαι», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 26/2/1896, φ. 174 σ. 2.

18. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 17/6/95, φ. 2015, σ. 3.

Ο Ρόμπερτ Γκάρετ στο δίσκο


200

ΕΡΓΑ (διακοσμήσεις, έργα υποδομής)

Με την ανάληψη των Ολυμπιακών Αγώνων, η Ελλάδα του 19ου αιώνα συνειδητοποίησε τις μεγάλες ελλείψεις που είχε σε σύγκριση με τα ανεπτυγμένα κράτη της Ευρώπης. Στις 18 Οκτωβρίου 1895, άρθρο υπογεγραμμένο με τα αρχικά Κ.Ξ. στην εφημερίδα “Σκριπ”1, αναφέρθηκε στην Αθήνα της εποχής, με πολλές περιγραφές του πε-ριβάλλοντος και προτάσεις για ουσιαστικές λύσεις:

“Είνε σχεδόν βέβαιον ότι δεν θα κατέλθωσι δι’ αεροστάτου

κατ’ ευθείαν εις το Παναθηναϊκόν Στάδιον οι επίσημοι επι-σκέπται του Μαρτίου. Η κυρία αίθουσα της υποδοχής είναι αι Αθήναι. Και η πρωτεύουσα του ελληνικού βασιλείου πρέ-πει να μη φανή κατωτέρα των προσδοκιών των.” (...)

“Και εν πρώτοις πρέπει να επιστρωθώσι πάσαι οι οδοί, έστω και διά του υπάρχοντος συστήματος, αλλά μετά μείζο-νος ευσυνειδησίας, να καθιερωθή δε ειδική υπηρεσία διά την συντήρησιν αυτών. Συγχρόνως πρέπει να κανονισθή άπαξ διά παντός και χάριν των εορτών και χάριν της υγείας της πόλε-ως το ζήτημα της καθαριότητος. Εάν νομίζωμεν ότι επετελέ-

Λιμήν “Ζέας”

201


Κάτοψη σταδίου


202

σθη το καθήκον, εάν δύο ή πέντε κάρρα την πρωίαν της 24 Μαρτίου αποκομίσωσιν εν σπουδή, κατά το πάλαι ειθισμένα, τον κονιορτόν της οδού Σταδίου ή Φιλελλήνων, βεβαίως δεν θα είμεθα άξιοι συγχαρητηρίων. Ευθύς από της πρώτης Ια-νουαρίου πρέπει να καθιερωθή και ενταύθα ειδική υπηρεσία του Δήμου, άνευ παρεμβάσεως εργολάβων, εχόντων συμ-φέρον να περισυλλέγωσι μόνον τα εις λίπασμα των αγρών χρησιμεύοντα σάρματα. Πρέπει να καθιερωθή ως αρχή και ο καθαρισμός των πεζοδρομίων, η δε εργασία να εκτελήται προ της ανατολής του ηλίου.

Πρέπει να απαγορευθή επί βαρυτάτω προστίματι η συνή-θης καταβρεκτική των παντοπωλείων και καφενείων, δηλα-δή των ιδίων ακαθάρτων υδάτων.

Πρέπει να μετατεθώσι τα Αναφιώτικα αλλαχού της πόλε-ως, παρεχομένης εννοείται πάσης ευκολίας εις τους ακουσί-ους τούτους μετανάστας και να καθαρισθή ο υπό την Ακρό-πολιν χώρος και αι περί τα αρχαία μνημεία στενωποί, δια να μη μυκτηρίζωσιν ημάς οι ξένοι, ως μέχρι τούδε, επί τη ανηκούστω ημών αβελτηρία.

Πρέπει:Να λυθεί επί τέλους το ζήτημα, αν θα έχωμεν φως ή σκό-

τος εν Αθήναις. Και δια να έχωμεν φως και διά να δύνανται οι ξένοι επισκέπται να εξέρχωνται αφόβως την νύκτα, πρέπει αι μεγάλαι λεωφόροι της πόλεως και αι πλατείαι να φωτι-σθώσι δι’ ηλεκτρικών λαμπτήρων. Ο φωτισμός, ούτινος απο-λαύουσι σήμερον και αι τριτεύουσαι της Ιταλίας πόλεις, δεν είνε πλέον πολυτέλεια. Επιβάλλεται υπό της ανάγκης.

Να καταργηθή ο ανόητος όρος της μετά Δήμου συμβάσε-ως της Εταιρείας Αεριόφωτος, καθ’ ο, υπαρχούσης πανσε-λήνου - και η πανσέληνος, κατά τον Καζαμίαν της Εταιρείας και του Δήμου, διαρκεί μίαν εβδομάδα περίπου - οι φανοί τί-θενται εις αργίαν, ως εάν εξησφαλίσθη μετά της πανσελήνου και η αιθρία του ουρανού. Ανάγκη δε να καταργηθή ο όρος, διότι και όταν πρόκειται μόλις την δεκάτην να ανατείλη η σελήνη, οι φανοί ουδόλως ανάπτονται και η πόλις μέχρι της στιγμής εκείνης μένει εις το άπλετον σκότος και εις την δι-

203


άκρισιν των λωποδυτών. Είχον άλλοτε παρομοίαν σύμβασιν μία ή δύο ιταλικαί κωμοπόλεις. Αλλά και εκείναι επί τέλους κατήργησαν τον όρον τούτον. Άλλως τε, και της λαμπροτέρας πανσελήνου φωταυγαζούσης άνωθεν, το σκότος δεν εκλείπει από των στενωτέρων οδών, ίσως μάλιστα είνε βαθύτερον, δι-ότι και η σκιά των πέριξ οικιών είνε ταχύτερα.

Να χρωματισθούν εγκαίρως πάντα τα Δημόσια και Δημο-τικά καταστήματα και να περιορισθή η ασχημία των εκ τε-νεκέ διαφόρων μεγεθών, πινάκων, οίτινες καλύπτουσι τους τοίχους μετ’ εξαιρέτου ακαλαισθησίας ανηρτημένοι.

Να καλλιεργηθώσιν οι λεγόμενοι κήποι είτε του Δημοσί-ου, - διότι και εδώ υπάρχει σύγχυσις δικαιοδοσίας.

- Αφού δε υπάρχουσι φυλακές και προϋπολογίζεται δια το μίσθωμα αυτών δαπάνη, δεν θα καταστραφή η κλασσική διαρρύθμισις των ειρημένων κήπων, εάν προστεθώσι και ολίγα άνθη εκ των κοινοτέρων έστω. Ταύτα όμως αφού συ-μπληρωθώσιν αι υπάρχουσαι δενδροστοιχίαι. Επί τέλους δε να στερεωθώσιν επί των πεζοδρομίων των οδών Σταδίου και Φιλελλήνων και της λεωφόρου Όλγας θρονία σιδηρά προς αναψυχήν του πλήθους. Είνε όμως και άλλα τινά απαραί-τητα, στενώς συνδεόμενα προς το ζήτημα της καθαριότητος, της δημοσίου υγείας και της ευπρεπούς παραστάσεως των Αθηνών.

Και ωρισμένως:Είνε απόλυτος ανάγκη να κατασκευασθώσιν ανά την πόλιν

ουρητήρια, ως εκείνα του Πειραιώς εκ χυτού σιδήρου, έχοντα μάλιστα επί του στεγάσματος κοίλωμα δια την αποταμίευσιν ύδατος, όπερ ήρεμα διαρρέον να καθαρίζη διαρκώς τα εσωτε-ρικά τοιχώματα. Δια του ύδατος και του συχνού καθαρισμού - ουχί δι’ εργολάβων, αλλά δι’ εργατών του Δήμου - θα απο-φύγωμεν την ανάγκην του φονικού οξέος, ούτινος η βαθεία οσμή θα εγείρη υπόνοιας εις τους ξένους ότι ευρίσκονται προ τίνος επιδημίας.

Συγχρόνως δε είνε ανάγκη να κατασκευασθώσι πανταχού και μάλιστα παρά το Στάδιον - αποχωρητήρια, ευπρεπή, κα-θάρια, άοσμα και ιδιαίτερα τοιαύτα δια τας Κυρίας. Ταύτα είνε τα επείγοντα και τα απαραίτητα, ουχί δε αι σημαίαι, αι


204

αψίδες και οι θυρεοί. Εις ταύτα θα στραφή η προσοχή των ξέ-νων και ουδείς αυτών θα κατηγορήση την Ελλάδα ότι υστερεί εν τη προόδω και τω πολιτισμώ, εάν μη εμφανισθώσι τυχόν και Κυρίαι αγωνιζόμεναι επί του Σταδίου ή χειριζόμεναι το ποδήλατον επί της κονίστρας του φαληρικού πεδίου.”

Οι προετοιμασίες συνάντησαν ουσιαστικές δυσκολίες για την υλο-ποίησή τους. Τα προβλήματα προέκυπταν από την έλλειψη έργων υποδομής της πόλης. Κύριο θέμα ήταν η έλλειψη φωτισμού. Παρόλο που είχαν εντοπιστεί οι ελλείψεις, υπήρχε μία βραδύτητα στην επί-λυση των προβλημάτων. Ο δήμαρχος Λάμπρος Καλλιφρονάς έδινε ενθαρρυντικές υποσχέσεις, πιστεύοντας ότι οι αρμόδιοι θα ευαισθη-

Το Παναθηναϊκό Στάδιο

205


τοποιούντο. Στις 6 Ιανουαρίου 1896, στην εφημερίδα “Σκριπ”2 δημο-σιεύτηκε το άρθρο “Ο Δήμος και οι Αγώνες”.

“Η αθλιότης των οικονομικών του δήμου και το πολύμο-χθον έργον του δημάρχου όσον αφορά τον συμβιβαστικόν δι-ακανονισμόν των χρεών του δήμου μετά των δανειστών του, μας είχεν απελπίσει εντελώς δια την συμμετοχήν του δήμου εις τους αγώνας. Αλλ’ ο κ. Καλλιφρονάς ο τόσον ευθαρσώς απολογηθείς χθες δια την αδράνειαν του δήμου, μας δίδει να εννοήσωμεν, ότι διαπνέεται υπό φιλοπροόδων διαθέσε-ων. Παρήγορον δε είνε, ότι δημοσίως δια δημοσιογραφικής συνεντεύξεως ανεγνώρισε την οικτράν κατάστασιν των αθηνα-ϊκών οδών και την απαραίτητον ανάγκην της ταχείας επιδιορ-θώσεώς των και της συμπληρώσεως του ατελούς φωτισμού των.

Και είπε καθαρά, ότι μη δυνάμενος ο δήμος να έχη διαθε-σίμους 60 -100.000 διά την εγκατάστασιν του ηλεκτρικού φω-τός και τον φωτισμόν των κεντρικωτέρων οδών της πόλεως δια πολυφώτων αεριόφωτος δια λυχνιών του Άουερ, δι’ ων αρκετά θα βελτιωθή ο φωτισμός της πόλεως. Επίσης διά την διόρθωσιν 120 τετραγωνικών μόνον μέτρων, εις περισσότερα έξοδα μη δυνάμενος να εκτεθή. Όλαι αι αποφάσεις αύται εν τω μέσω της τόσης αδρανείας των επιτροπών είνε λίαν αξιέ-παινοι δια τον δήμον και τον κ. Δήμαρχον.”

Στις 8 Ιανουαρίου, η εφημερίδα “Σκριπ”3 στο άρθρο “Τα Νεώτερα των Αγώνων” διατύπωσε, μεταξύ άλλων, και κάποια ερωτήματα σχε-τικά με το φωτισμό και τους δρόμους:

“Και τώρα πάλιν περί των δρόμων. Συνηγορήσαμεν θερ-μώς υπέρ του Δημάρχου κ. Καλλιφρονά, όστις υπεσχέθη ότι ο Δήμος και εν τη πενιχρότητί του θα διαθέση 100.000 δρχ. διά τους δρόμους και τον φωτισμόν, αποφυγόντες ν’ αναφέ-ρωμεν ως οριστικήν και την περίπτωσιν, καθ’ ην πρέπει να


206

ελπίσωμεν, ότι θα συντελεσθή το θαύμα τούτο. Τουτέστιν, οπόταν ο δήμος επιτύχει τον διακανονισμόν των χρεών του και κάμει τον συμβιβασμόν του μετά των δανειστών του. Και επειδή αυτοί οι διαβολεμένοι οι συμβιβασμοί είνε τόσον δυ-σκολοκατόρθωτοι εν Ελλάδι και ίσως ο δήμος επιτύχει και τον ιδικόν του βραδύτερον και των Ολυμπιακών αγώνων ακό-μη, λαμβάνομεν την τόλμην να ερωτήσωμεν -ποίον παρακα-λούμεν;- τι πρέπει να γίνη; ποία δε σακούλα τόσον ευρύχω-ρος, ώστε να περιέχη διαθεσίμους 100.000 διά τους δρόμους θ’ ανοιχθή;”

Στη συνέχεια του ίδιου άρθρου, ο δημοσιογράφος αναρωτήθηκε για τα οικονομικά του Δήμου:

“Πόθεν θα ευρεθή το άνω των 300.000 δρχ. απαιτούμενον ποσόν δια την εξυγίανσιν, όχι τον καλλωπισμόν και την καθα-ριότητα της πόλεως, διατί αι λέξεις αύται δεν λέγουν τίποτε δια τας Αθήνας; Είνε το τελευταίον καταφύγιόν μας προς αυ-τήν. Η ιδιωτική πρωτοβουλία δεν λέγει τίποτε, οι διάφοροι δήμοι εξηντλήθησαν και ου γαρ λαβείν τι παρά του μη έχο-ντος, αι επιτροπαί επί έτος ολόκληρον μας απήλπισαν, και μόνον αυτή εναπομένει.

Και θα την παρακαλούσαμεν, εκλιπαρούντες το μέγα αυτό ρουσφέτι δια τους Ολυμπιακούς αγώνας να μας το παρέξη ταχύτερον από τον διορισμόν ενός γραμματέως ειρηνοδικεί-ου. Διότι αν και δεν προέβησαν εις σημαντικάς εργασίας οι αρμόδιοι μέχρι τούδε, διακηρύττουν τουλάχιστον, ότι πολλά έχουν να κάμουν. Την αναμόχλευσιν αυτήν ας την παρέξη δι’ οιασδήποτε βοηθείας η Βουλή.

Ο κ. Μπαϊρακτάρης έχει προτείνει προς το υπουργεί-ον των Εσωτερικών τόσας αγαθάς προτάσεις, ιδιαιτέρας δε προσοχής πρότασιν έκαμε περί καθαριότητος της πόλεως, περί εγκαταστάσεων ουρητηρίων και περί ιδρύσεως προχεί-ρων σφαγείων δια τας ημέρας των αγώνων. Εις την Βουλήν εναπομένει να υιοθετήση και να ενισχύση την πραγμάτωσιν

207


αυτών. Και εννοήσατε, ότι πρόκειται περί έργων της πρώτης ανάγκης, άτινα γινόμενα θα μας υποδείξουν την εκτέλεσιν και άλλων. Αυτά είνε τα νεώτερα σήμερον των αγώνων, νεώτερα ατυχώς από ενός έτους!”

Τελικά την 1η Μαρτίου αναφέρθηκε ότι έφθασαν από την Ευρώπη τρία μεγάλα ουρητήρια τα οποία είχε παραγγείλει ο δήμος. Τα ου-ρητήρια αυτά ήταν “νεοτάτου συστήματος” και “πολιτισμένων προ-διαγραφών” και θα τοποθετούνταν στο κέντρο της πρωτεύουσας. Με την έναρξη του 1896, οι προετοιμασίες διακόσμησης της πόλης εντάθηκαν. Ειδική επιτροπή συστήθηκε για να αναλάβει το έργο της αισθητικής αναβάθμισης των Αθηνών. Η επιτροπή διακόσμησης των Ολυμπιακών Αγώνων είχε σκεφθεί να καλέσει από το Μιλάνο ειδική διακοσμητική εταιρεία για να αναλάβει να διακοσμήσει την πόλη με τέλειο στολισμό, τον οποίο θα έπαιρνε πάλι μαζί της μετά το πέρας των Αγώνων. Αυτή η πρόταση ναυάγησε γιατί η εταιρεία ζήτησε πάνω από διακόσιες χιλιάδες δραχμές, πράγμα αδύνατο για την οικονομική κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα. Επομένως, η διακόσμηση θα γινόταν εκ των ενόντων. Επειδή δε, υπήρχε μεγάλη διάθεση για τη διακόσμηση της πόλης που κατά τ’ άλλα αποτελούσε μία εμφάνι-ση βιτρίνας η οποία υποβαθμίζε κατά κάποιο τρόπο άλλα ουσιαστικά θέματα όπως η καθαριότητα, ο σχολιαστής της εφημερίδας “Σκριπ”4 διερωτήθηκε:

“θα ίδωμεν εάν η καθαριότης θα συμβαδίση εξ ίσου με την διακόσμησιν της πόλεως.”

Στις 17 Ιανουαρίου, η εφημερίδα “Σκριπ”5 ανέφερε ότι ειδική επι-τροπή για την διακόσμηση της πόλης συνέταξε προκήρυξη προς τους Αθηναίους, παροτρύνοντάς τους να φροντίσουν για την καθαριότη-τα της πόλης και των συνοικιών. Για την καθαριότητα μίλησε και ο Φιλήμων στην αίθουσα του “Παρνασσού” σε περίπου πεντακόσιους πολίτες. Η καθαριότητα ήταν η σημαντικότερη παράμετρος για μια πολιτισμένη πόλη. Η Αθήνα της εποχής ήταν βρώμικη και ιδιαίτερα στα απόκεντρα μέρη. Η επιτροπή ασχολήθηκε με τον εξωραϊσμό όλων


208

των κεντρικών χώρων της πρωτεύουσας, που θα δημιουργούσαν και τις άμεσες εντυπώσεις στους επισκέπτες.

Σε δημοσίευμα στην εφημερίδα “Σκριπ”6 στις 24 Φεβρουαρίου, έγι-νε σχόλιο σχετικά με τον χώρο μπροστά από το Βαρβάκειο:

“Η επί της διακοσμήσεως της πόλεως Επιτροπή σκέπτε-ται όπως τον προ του Βαρβακείου χώρον όστις γέμει ακαθαρ-σιών καθαρίση, αίρη δε και τα ουρητήρια, άτινα ασχημίζουν όλην την μικράν πλατείαν. Η Επιτροπή οφείλει να πράξη τούτο ταχέως, καθόσον το μέρος τούτο μένον ως έχει ελάχιστα θα συντελή εις τον καλλωπισμόν της πόλεως.”

Η επιτροπή για την καθαριότητα της πόλης είχε προτείνει στην κεντρική επιτροπή τον πολλαπλασιασμό των κάρων καθώς και την καθαριότητα των πεζοδρομίων από διάφορα αντικείμενα που άφηναν τα παντοπωλεία και άλλα μαγαζιά. Στις 12 Ιανουαρίου, στην εφημερί-δα “Επιθεώρησις”7, δημοσιεύτηκε άρθρο για τον φωτισμό, όπου τονί-στηκε η σπουδαιότητα του έργου και η γρήγορη πραγματοποίησή του:

“Εκ των πρωτίστων και απαραιτήτων αναγκών της πρωτευ-ούσης δια τους επερχομένους Ολυμπιακούς Αγώνας αποβαί-νει και ο τελειότερος φωτισμός της πόλεως.

Αι πλατείαι και αι κεντρικώτεραι οδοί ένθα η συρροή των ξένων θα είνε μεγίστη, ανάγκη να φωτίζωνται υπό απλέτου φωτός ου μόνον προς ευαρέσκειαν των περιπατητών, αλλά και προς αποφυγήν μυρίων ατόπων απορρεόντων συνήθως εκ του μεγάλου συνωστισμού, οσάκις μάλιστα κατά νύκτα ο φωτισμός είνε ανεπαρκής.

Ανάγκη όμως και ο Δήμος και η επιτροπή των Ολυμπια-κών Αγώνων να αποφασίσωσιν ως τάχιστα περί του τρόπου του φωτισμού, διότι θα απαιτηθή πάντως πολυήμερος εργα-σία προς εγκατάστασιν οιουδήποτε συστήματος. Το συμφέρον όμως της πόλεως απαιτεί να συνδυασθή η τοιαύτη εγκατά-στασις, προς την οικονομίαν του διηνεκούς και τακτικού φω-τισμού της πόλεως.

209


Διότι θα ήτο άδικον και άσκοπον να επιβαρυνθή ο Δήμος με μεγάλα έξοδα εγκαταστάσεως φωτισμού δια την εποχήν των Ολυμπιακών Αγώνων, εάν η χρησιμοποίησις του τοιού-του φωτισμού θα εκρίνετο πολυδάπανος ως τακτικός φωτι-σμός.

Δια τους λόγους τούτους ημείς κηρυσσόμεθα ανενδοιά-στως υπέρ της διατηρήσεως του δι’ αεριόφωτος φωτισμού και της χρησιμοποιήσεως φανών του συστήματος Άουερ. Τοιου-τοτρόπως, μετά την εφ’ άπαξ γενησομένην δαπάνην, η πόλις θα κοσμήται διά των ωραίων τούτων φανών και θα είναι εύ-κολον ανά πάσαν εσπέραν κατά τας παρουσιαζομένας ανά-γκας εις τούτο ή εκείνο το κέντρον της πόλεως να ανάπτωνται και οι τέσσερεις λαμπτήρες εκάστου φανού.

Αλλά και όταν συνήθως θ’ ανάπτηται ο εις μόνον λαμπτήρ, η έντασις του φωτός θα είνε, ως γνωστόν, πολύ ανωτέρα των σημερινών απλών λαμπτήρων, ενώ εξ ετέρου θα προσγίγνη-ται επαισθητή οικονομία, διότι ως γνωστόν οι λαμπτήρες του συστήματος Άουερ καταναλίσκουσιν ολιγωτέρα ποσότητα φωταερίου. Ούτως δια της οικονομίας ταύτης θέλει καλυφθή εντός ολίγων ετών η δαπάνη της εγκαταστάσεως των φανών, ήτις πάντως θα είνε κατωτέρα της εγκαταστάσεως ηλεκτρι-κού φωτός. Μετά δε την λαμπράν επιτυχίαν των δύο τοιούτων φανών, ους χάριν δοκιμής ετοποθέτησαν παρά την Πλατείαν του Συντάγματος οι κ.κ. Αθανασόπουλος και Ντουφεξόπου-λος ουδείς πρέπει να υπάρξη δισταγμός όπως προτιμηθή το σύστημα τούτο δι’ ου θέλει λυθή ευχερέστατα το ζήτημα του φωτισμού.”

Στις 18 Ιανουαρίου 1896, στην εφημερίδα “Εστία”8, τονίστηκε το πρόβλημα του φωτισμού:

“Για το φωτισμό της πόλης ο Δήμαρχος βρίσκεται σε αδι-έξοδο. Έχει 5 προτάσεις και διστάζει.

1) Η εταιρεία ηλεκτρικού φωτός υπόσχεται με 26.000 δρχ. να επαναφέρη εις κυκλοφορίαν τας αργάς σήμερον στήλας και να κρεμάση τους αφαιρεθέντας φανούς.


210

2) Η εταιρεία του Άουερ η οποία ζητεί να βάλη νέους τε-τράφωτους και εντάσεως φανούς εις τους δρόμους και ζητεί 52.000 δρχ.

3) Ο κ. Σπυρόπουλος ζητεί να βάλει φανούς απομιμήσεως Άουερ με το ήμισυ της άνω δαπάνης.

4) Του κ. Βασιλόπουλου με 20% δαπάνην ολιγωτέραν από όλους τους άλλους.

5) Η εταιρεία του Αεριόφωτος η οποία με 25.000 δρχ. προσφέρεται να κάμη την έκτακτον της πόλεως φωταψίαν.”

Στις 24 Ιανουαρίου 1896, η εφημερίδα “Εστία”9 ζήτησε τη γνώμη των αναγνωστών της και των καλλιτεχνών σχετικά με τον ευπρεπισμό της πόλης. Σχετικές απόψεις διατυπώθηκαν από καλλιτέχνες. Ενδει-κτικά αναφέρουμε παρακάτω μέρος στιχομυθίας μεταξύ δημοσιογρά-φου και καλλιτέχνη:

“- Σεις εννοείτε την εκτέλεσιν μιας ιδέας και εγώ σας ζητώ μόνον την ιδέαν, ιδέαν καλλιτέχνου. Διά την εκτέλεσιν αυτής θα ερωτήσω μεν βεβαίως άλλους αρμοδίους.

- Εγώ μίαν ιδέαν έχω. Ξέρετε ότι με τους αγώνας αυτούς θέλομεν ν’ αναστήσωμεν τους παλαιούς, θέλομεν ν’ αναπα-ραστήσωμεν μίαν ολόκληρον εποχήν της αρχαίας Ελλάδος.

Πρέπει λοιπόν να κάμωμεν κάτι τι που να συντελέσει εις την ανάστασιν αυτών των αγώνων, το οποίον ευθύς εξ αρχής να δώση εις τους ξένους την ιδέαν των αρχαίων αγώνων. Επ’ αυτής λοιπόν της βάσεως εγώ έχω μίαν ιδέαν. Τι θα πρωτοϊ-δούν οι ξένοι όταν έλθουν;

- Τας εισόδους της πόλεως.- Έχομεν λοιπόν δύο εισόδους της πόλεως, την μίαν εις

τον λιμένα του Πειραιώς, την άλλην εις τον σταθμόν του σι-δηροδρόμου Πελοποννήσου.

Εις τας δυο λοιπόν εισόδους αυτάς φρονώ ότι πρέπει να γίνη κάτι τι όχι όμοιον μ’ εκείνα που έγειναν ούτε στους γά-μους του Διαδόχου, ούτε στην 25ετηρίδα του Βασιλέως, αλλά κάτι τι αρχαϊκόν, κάτι κλασσικόν διά να δίδη όπως σου προ-

211


είπα, ευθύς εξ αρχής ιδέαν εις τους ξένους περί των Αγώνων.Αυτό το κάτι ημπορεί να είνε και αψίς, ειμπορεί να είνε

και οβελίσκος. Ας είνε ό,τι θέλει, αλλά να είνε αρχαιοπρε-πές. Το πώς θα γείνη, εγώ δεν ειμπορώ να σας ειπώ περί αυτού.”

Όσο πλησίαζαν οι ημερομηνίες των Αγώνων, τόσο οι προετοιμα-σίες επιταχύνονταν. Τον ενθουσιασμό διαδέχτηκε το άγχος. Στις 3 Φεβρουαρίου 1896, στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”10 παρουσιάστη-καν μεταξύ άλλων στο άρθρο “Ευπρέπεια προ πάσης διακοσμήσεως”, σχετικά με την έγκαιρη διεκπεραίωση των διαδικασιών για την δια-κόσμηση:

“Οι ξένοι δε θ’ αρχίσωσι προσερχόμενοι πολύ προ της ημέρας των αγώνων. Ήρχισαν δε μάλιστα τινές καταφθάνο-ντες. Εάν λοιπόν διά της διακοσμήσεως σκοπώμεν να πα-ραστήσωμεν εις τα όμματα των ξένων επισκεπτών την πόλιν θελκτικωτέραν και ωραιοτέραν, τούτο έδει να συντελεσθή ταχύτερον και να περαιωθή πολύ προ της τεταγμένης προ-θεσμίας εις έναρξιν των αγώνων. Και όμως ουδέν βλέπομεν μέχρι τούδε επιχειρούμενον, ουδέ τας κατεστραμμένας οδούς επιδιορθουμένας ουδέ τα ρείθρα των οδών επισκευαζόμενα, ουδέ τας προσόψεις των δημοσίων και δημοτικών κτιρίων χρωματιζομένας. Ήρξαντο δε έργα τινά, προωρισμένα μάλ-λον να μη περατωθώσιν, οίον η εμφύτευσις του κήπου του Κλαυθμώνος ή μάλλον του ναυτικού κατά εκφρασθείσαν εύ-στοχον γνώμην. Είνε καιρός πλέον να τεθή τέρμα εις τας δια-σκέψεις και αποφάσεις και να επιζητηθή συντόμως η εκτέλε-σις των αποφασισθέντων. Ας γίνη ο,τιδήποτε αλλ’ εγκαίρως. Οφείλομεν ν’ αποφύγωμεν την επικατάρατον κωμωδίαν του εκτελείν τα πάντα κατόπιν εορτής, ή το πολύ την προτεραίαν. Αντί πάσης άλλης όμως διακοσμήσεως δέον να προηγηθή η ευπρέπεια και η καθαριότης. Μη λησμονώμεν ότι η ημετέρα πόλις, εξαιρέσει των κεντρικών οδών, παρουσιάζει όψιν δυ-σάρεστον και αηδή.”


212

Βεβαίως, το θετικό αποτέλεσμα που τελικά προέκυψε ήταν να γί-νει μόνιμη πλέον εγκατάσταση συστήματος φωτισμού και μάλιστα ύστερα από σωστή επιλογή, ώστε να μην θεωρηθεί εκ των υστέρων πολυδάπανος φωτισμός. Η επικρατούσα πρόταση ήταν φωτισμός με αεριόφως καθώς και η χρήση του συστήματος Άουερ. Άλλωστε, οι λαμπτήρες του συστήματος Άουερ θα κατανάλωναν λιγότερη ποσό-τητα φωταερίου. Χαρακτηριστικό ήταν το δημοσίευμα σχετικά με τη φωταγώγηση της πόλης, όπου η επιτροπή δεξιώσεως με έγγραφό της προς την εταιρεία του αεριόφωτος την καλούσε:

“Όπως την Μεγάλην Παρασκευήν κατά την περιφοράν των Επιταφίων και την νύκτα της Αναστάσεως αναφθώσιν οι νέοι φανοί και αι επί των πλατειών και της οδού Σταδίου φωτοβολίδες.”11

Ταχύτατα, επισκευάσθηκαν και επιστρώθηκαν οι κυριότεροι δρό-μοι. Οι οδοί Ερμού και Σταδίου αποτελούσαν τους κεντρικούς δρό-μους της εποχής. Η έλλειψη φωτισμού των οδών αποτελούσε μεγάλο πρόβλημα. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκριπ”12 αναφέρθηκε ότι η Ερμού “Κάτω από το Ερμείον είναι βυθισμένη εις σκότος βαθύτα-τον από τις 18.30' εσπερινής ώρας και νομίζει τις ότι ευρίσκεται εις τα Μέγαρα, παρά εις αθηναϊκόν κέντρον.”

Η διακόσμηση των οδών Ερμού και Αιόλου κρίθηκε αναγκαία. Η κεντρική επιτροπή σε επέκταση του οικονομικού προϋπολογισμού κατά 5.000 δρχ., συμπεριέλαβε τις δύο οδούς. Η είδηση δημοσιεύ-τηκε στις 18 Φεβρουαρίου στην εφημερίδα “Σκριπ”13. Η μόνη οδός που ήταν πλήρως φωτισμένη, ήταν η Σταδίου. Μεγάλη αψίδα κατα-σκευάστηκε στην είσοδό της, με τις οδηγίες του συνταγματάρχη Ιφι-κράτη Κοκκίδη. Επάνω στην αψίδα αναρτήθηκε η επιγραφή “Καλώς Ωρίσατε” για τους ξένους. Το ύψος ήταν πάνω από εννέα μέτρα με ένα χρυσό τόξο γεμάτο σημαίες, το οποίο ένωνε τους δύο στύλους. Το κόστος της αψίδας υπολογιζόταν στις πεντέμισι χιλιάδες δραχμές και αυτό θεωρήθηκε πολύ οικονομικό. Στη γέφυρα του Ιλισσού στή-θηκαν τέσσερα επίχρυσα πολύφωτα, τα οποία είχαν κατασκευαστεί στο μηχανουργείο του Γ. Βλαχάνη. Σ’ αυτά τα πολύφωτα τοποθετή-θηκαν τέσσερις μεγάλοι γλόμποι εκ των οποίων τρεις λευκοί και ένας

213


μπλε, ώστε να συμφωνούν με τον εθνικό χρωματισμό. Η περιφέρεια του κάθε γλόμπου ήταν 1,20 εκ.

Στα πλαίσια της διακόσμησης κατασκευάστηκαν ογδόντα θυρεοί από τους οποίους ο καθένας θα στοίχιζε δέκα δραχμές. Άρθρο της εφημερίδας “Σκριπ”14 περιέγραφε τους θυρεούς:

“Είδομεν χθες και τους πρώτους θυρεούς. Είναι εκ γύψου επί σανίδος προσκεκολημένοι εις μέγα στρογγυλόν μέγεθος, παριστώσι δε εν αναγλύφω, ου το βάθος είνε κοκκινόχρουν, και η περιφέρειά των μυρτοστόλιστος, δίσκον με δάφνην, ζεύ-γος κορυνών, ζεύγος αλτήρων, μ’ εν σχοινίον ολόγυρα, με τας χρονολογίας 776 της Α Ολυμπιάδος και 1896 και με μεγάλα κεφαλαία γράμματα: “Ολυμπιακοί Αγώνες”. Θα κατασκευα-σθούν εξ αυτών 80 εν όλω, θα στοιχίζη δε ο καθείς 10 δραχ-μάς. Οι θυρεοί ούτοι θα στηθώσιν επί των μυρτοστολίστων κο-ντών των κεντρικών δρόμων, εκτός των λοιπών απλουστέρων θυρεών φερόντων μόνον τα αρχικά γράμματα: Ο Α. επί απλού ξύλου, και θα στέφωνται άνωθεν εν τω μέσω μεν δι’ ελληνι-κής σημαίας εκατέρωθεν δε δια μικρών σημαιών όλων των κρατών της Ευρώπης ως και δια σημαιών των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.”

Το κυριότερο βάρος για την εμφάνιση της πόλης έπεφτε στο δήμο. Οι επεμβάσεις εκείνων που είχαν αναλάβει τη διακόσμηση των πλα-τειών της πόλης, Συντάγματος και Ομόνοιας, αποδείχθηκαν κακό-γουστες. Ο αρθρογράφος της εφημερίδας “Επιθεώρησις”15 παρότρυνε τον δήμο να επέμβει με διορθωτικές κινήσεις στην κακόγουστη δι-ακόσμηση, γιατί από αυτήν οι ξένοι επισκέπτες θα σχημάτιζαν μία σαφή εικόνα του κοινωνικού και πολιτιστικού επιπέδου της χώρας, πέραν των αρχαιολογικών εντυπώσεων που θα αποκόμιζαν.

Η διακόσμηση της πόλης των Αθηνών αποτελούσε ένα άλλο μεγά-λο πρόβλημα για τους οργανωτές των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι δύο είσοδοι της πόλης, η μία από το λιμάνι του Πειραιά και η άλλη από το σταθμό του σιδηροδρόμου Πελοποννήσου θα έπρεπε να διακοσμη-θούν εντυπωσιακά, ώστε να δημιουργήσουν θετικές εντυπώσεις κατά την άφιξη των φιλάθλων. Μία ιδέα ήταν να βαφτούν άσπρα τα σπί-τια, ώστε να δημιουργούν μία όμορφη οπτική εικόνα. Όμως, το υλικό


214

που θα χρησιμοποιούσαν θα ήταν ασβέστης που από μακριά θα δημι-ουργούσε τις αναμενόμενες εντυπώσεις, από κοντά, όμως, λόγω των κακοτεχνιών κατά την επίστρωση, η προχειρότητα θα ήταν αισθητή, πράγμα που θα αποδυνάμωνε πλήρως το επιθυμητό αποτέλεσμα της αισθητικής παρουσίας.

Άλλες σκέψεις πάλι, εμπνευσμένες από διάφορες ευρωπαϊκές πόλεις, ήταν ο σημαιοστολισμός σπιτιών (όπως γινόταν στις εθνικές γιορτές στη Γαλλία) ή τάπητες στα παράθυρα, σύμφωνα με τα Ιταλικά έθιμα, που γίνονταν στην Κέρκυρα, ακόμη λουλούδια στους κήπους και στις πλατείες, καθίσματα σιδερένια στους κεντρικούς δρόμους Φι-λελλήνων και Σταδίου. Αλλά το σημαντικότερο όλων θα ήταν η καθα-ριότητα των χώρων και η δημιουργία δημόσιων ουρητηρίων, τα οποία θα διατηρούνταν συνεχώς καθαρά.

Τελικά, οι οδοί επιστρώθηκαν ταχύτατα, πινακίδες αναρτήθηκαν επί των οδών, δενδροφυτεύσεις, εμπορικά καταστήματα χρωματίστη-καν, σημαιούλες παντού στόλισαν τους δρόμους, στήθηκαν γύψινοι θυρεοί και αψίδες με πινακίδες “Καλώς Ωρίσατε”.

Σε άλλο δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκριπ”16 σχετικά με τις διά-φορες εργασίες που πραγματοποιήθηκαν:

“Όλα σχεδόν τα δημόσια καταστήματα και άλλα εταιρικά θα ευτρεπισθούν και θα διακοσμηθούν. Οι Β. Σταύλοι, το Τα-χυδρομείον, το Χρηματιστήριον, η Αθηναϊκή και Στρατιωτι-κή Λέσχη και άλλα καταστήματα και Σύλλογοι καταλλήλως θα διακοσμηθούν και θα χρωματισθούν εξωτερικώς. Προσέτι θα χρωματισθούν και όλα τα γραμματοκιβώτια της πόλεως.”

Όμως, οι απόψεις της εφημερίδας “Επιθεώρησις”17 σχετικά με τη διακόσμηση ήταν απογοητευτικές. Στις 19 Φεβρουαρίου δημοσιεύτη-κε το άρθρο “Η Διακόσμησις της πόλεως” και στις 27 Φεβρουαρίου το άρθρο “Αντί Διακοσμήσεως Ασχήμια”:

“Προϋποθέτει όμως προ πάντων υφισταμένην ευπρέπειαν της διακοσμουμένης πόλεως, πλήρη καθαριότητα των οδών, εφ’ ων θα υψούνται οι μυρσινοστόλιστοι στύλοι και αι περί-κομψοι αψίδες, και πλήρη καθαριότητα των εξωτερικών προ-

215


σόψεων των οικείων εφ’ ων θα κυματίζωσι σημαίαι και θα εκτίθενται πολύτιμα υφάσματα. Προϋποθέτει έλλειψιν βορ-βορωδών ρείθρων ανά τας οδούς, έλλειψιν σωρών λίθων ή χωμάτων, έλλειψιν άλλης απεχθούς διακοσμήσεως των πε-ζοδρομίων δι’ απορρίψεως ρυπαροτήτων παντός είδους. Δι’ όλα ταύτα η ιδέα της διακοσμήσεως πόλεώς τινος άρχεται από της ευπρεπούς όψεως της πόλεως, καθόσον άλλως η πανηγυρική διακόσμησις θα παριστά αντίθεσιν. Επειδή δε παρ’ ημίν η ευπρεπής όψις δεν υφίσταται εν τω δεόντι μέτρω προηγείται η περί ταύτης τελεσφόρος μέριμνα πάσης άλλης διακοσμήσεως.”

Στη συνέχεια το άρθρο σχολίαζε απορριπτικά τις προσπάθειες για σωστή αισθητική, πράγμα που μαρτυρεί άλλωστε και ο τίτλος του:

“Εν τη σειρά ταύτη των υπέρ της επιτυχίας των Ολυμπι-ακών αγώνων αφιερωμένων άρθρων, ανέκαθεν ετονίσαμεν την αρχήν ότι είνε προκριτωτέρα η φυσική ευπρέπεια και καθαριότης του τεχνητού και πανηγυρικού ωραϊσμού ή της άλλως κληθείσης διακοσμήσεως της πόλεως. Η τοιαύτη δια-κόσμησις ίνα παραγάγη αγαθήν και ευάρεστον την εντύπωσιν απαιτεί και καλλιτεχνίας δαψίλειαν και πολυτελείας περίσ-σειαν. Παρ’ ημίν οι όροι ούτοι οι απαραίτητοι προς εκτέλεσιν οιασδήποτε εξωραΐσεως ουσιωδώς υστερούσιν. Και ήδη αρ-ξαμένης της λεγομένης διακοσμήσεως καθορώμεν πρόδηλον την ένδειαν και των διατιθεμένων υλικών μέσων αλλά και του καλλιτεχνικού πνεύματος. Αι δύο ωραίαι πλατείαι του Συντάγματος και της Ομονοίας δια της αποπειρωμένης αυτώ διακοσμήσεως κατέστησαν θλιβεραί μάρτυρες της πικράς ταύτης αληθείας.

Επικαλούμεθα το φιλόκαλον όμμα των καθ’ ημέραν πε-ριπατητών. Αμφιβάλλομεν αν υπάρξη εις διαβάτης όστις δεν ήθελεν αισθανθή την ασχημίαν, ήτις προσγίγνεται εις τας πλατείας ταύτας δια των υψηλών πασσάλων και τοξοειδών σωλήνων από φανού εις φανόν του αεριόφωτος. Είνε παράδο-ξον αληθώς πώς τοσούτον αμβλεία υπήρξεν η καλαισθητική


216

αντίληψις των φιλοκάλων μελών της επί της διακοσμήσεως ειδικής επιτροπείας. Αλλ’ εάν εκ των προτέρων η παραστατι-κή φαντασία δεν εβοήθησεν όπως η επιτροπεία προαισθανθή την ασχημίαν δεν δυνάμεθα ποτέ ν’ αποδεχθώμεν ότι μετά την γενομένην μέχρι τούδε απόπειραν η πραγματική αντίλη-ψις δεν θέλει προσβάλει το ανεπτυγμένον καλαισθητικόν αί-σθημα της επιτροπείας, αρκεί μόνον να μη διστάσει να ομο-λογήση το γενόμενον ανθρωπίνως λάθος τροποποιούσα τα σχέδια ή μάλλον εγκαταλείπουσα αυτά. Ορθώς έγραφε χθες η συνάδελφος “Εφημερίς” ότι ο Δήμος έχει το δικαίωμα να παρέμβη ίνα μη επιτρέψη την ασχημίαν της πρωτευούσης. Τοιαύτη διακόσμησις, εστερημένη πάσης εννοίας και πάσης πολυτελείας, είνε διακόσμησις παιδική και αυτόχρημα χω-ρική. Τίνα έννοιαν έχουσι τα τόξα εκείνα; Εάν πρόκηται περί φωτισμού είνε γελοίος τρόπος, άνευ ποικιλίας τινός και λα-μπρότητος. Άλλως ουδένα σκοπόν έχει η φωταψία. Δεν πρό-κειται να παρουσιάσωμεν θέαμα διαχεομένου φωτός, αλλ’ απλώς δι’ επαρκούς φωτισμού να παρουσιάσωμεν εν νυκτί το κάλλος της πόλεως.

Αλλά και τα άλλα μέσα της καλουμένης διακοσμήσεως, οίον τας αψίδας και τα παρόμοια κρίνομεν περιττά, δια τον αυτόν λόγον, διότι ούτε φιλοκαλίας λεπτότητα ούτε πολυτε-λείας μεγαλοπρέπειαν θα παρουσιάζωσιν. Δεν έρχονται δε οι ξένοι ενταύθα ίνα θαυμάζωσι τα αριστουργήματα της αρ-χαιότητος και εκτιμήσωσι την πραγματικήν κατάστασιν των ημετέρων πόλεων και του όλου εθνικού βίου. Η τοιαύτη δε πραγματική κατάστασις και ο βαθμός του ημετέρου πολιτι-σμού θα εκδηλωθή μάλλον διά της επιμεμελημένης καθαρι-ότητος και ευπρεπείας.

Προς τούτο ας βοηθήση η επί της διακοσμήσεως επιτρο-πεία του Δήμου, περιερχομένη τας συνοικίας ως τάχιστα και δι’ εκθέσεως υποδεικνύουσα την πρόχειρον επισκευήν των οδών και ρείθρων και τον υδροχρωματισμόν δημοσίων, δημο-τικών ή και ιδιωτικών κτιρίων ή περιφραγμάτων, ίνα εκλεί-ψη η κατεσπαρμένη ανά την πόλιν ακαθαρσία και ρυπαρό-της. Άνευ τούτου κηρυσσόμεθα απολύτως κατά πάσης άλλης διακοσμήσεως, ωσεί ψιμυθίου της ειδεχθούς ασχημίας.”

217


Στις 28 Φεβρουαρίου, όπως αναφέρθηκε στην εφημερίδα “Σκριπ”18, είχε αρχίσει η δενδροφύτευση του κήπου της Πλατείας Κλαυθμώ-νος καθώς και η τοποθέτηση σιδηρών κιγκλιδωμάτων. Το κέντρο της Αθήνας είχε αρχίσει να αναβαθμίζεται:

“Η σκυρόστρωσις της οδού Ερμού επερατώθη, ήρχισε δε η πέριξ του υπουργείου των Οικονομικών. Προσεχώς θα επι-στρωθή και η οδός Σταδίου. Πλην των κεντρικών τούτων οδών από της προχθές επιδιορθούνται και πολλαί άλλαι μικραί οδοί πάροδοι, αίτινες από πολλών ετών δεν ησθάνθησαν το βάρος οδοστρωτήρος. Πυρετωδώς επισκευάζονται και χρω-ματίζονται όλα σχεδόν τα δημόσια καταστήματα. Τα εμπορι-κά εξωραϊζόμενα. Χρωματίζουν τας θύρας, επισκευάζουν τας ξεβαμμένας επιγραφάς και πολλά αυτών μετασκευάζουν τα εσωτερικά χωρίσματα διαπλατύνοντας αυτά.”

Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η διακίνηση των πολιτών μέσω των σι-δηροδρόμων. Ο σταθμός Πελοποννήσου αποτελούσε κέντρο επικοι-νωνίας με τις μεγάλες πόλεις της Πελοποννήσου, Κόρινθο, Πάτρα και Τρίπολη. Επειδή οι αφικνούμενοι ξένοι προφανώς θα ήθελαν να πε-ριηγηθούν την Ελλάδα, η εταιρεία των σιδηροδρόμων Πελοποννήσου οργάνωσε έκτακτες αμαξοστοιχίες. Επίσης, η κεντρική επιτροπή με-λέτησε τη διακόσμηση των σταθμών των σιδηροδρόμων που ήταν σε άθλια κατάσταση. Στις 22 Φεβρουαρίου σε δημοσίευμα της εφημερί-δας “Σκριπ”19 σχετικά με το “τι απεφασίσθη δια τους σιδηροδρομικούς σταθμούς”, αναφέρθηκαν μεταξύ άλλων:

“Γνωστόν είνε ότι ο σταθμός του σιδηροδρόμου Πελοπον-νήσου και η εις την πόλιν άγουσα οδός είνε εις ελεεινήν κα-τάστασιν, δια να επιδιορθώσωσι δε και να επισκευασθώσιν αμφότερα απαιτούνται πολλαί χιλιάδες δρχ. Εκτός τούτου γεννάται και το ζήτημα των υπερβολικών απαιτήσεων των αμαξών από τους ξένους προς μεταφοράν αυτών εις την πό-λιν. Διά ταύτα πάντα η Επιτροπή απεφάσισεν, όπως τα τραί-να του σιδηροδρόμου Πελοποννήσου δια συμβάσεως μετά


218

των σιδηροδρόμων Αττικής κατορθωθή να εισέρχωνται έξω της πόλεως εις τας γραμμάς του σιδηροδρόμου τούτου και σταθμεύωσιν ούτω προς ευκολίαν των ξένων εις τον σταθμόν του Λαυρίου. Προς τούτο όμως απαιτούνται διά μερικάς επι-σκευάς και μεταρρυθμίσεις 3-4.000 δρχ. Εις το ποσόν τούτο όμως λίαν ευτελές, τίς θα το πιστεύση ότι δεν θέλει να συνει-σφέρει μόνον 1.000 δρχ. η Εταιρεία του σιδηροδρόμου Π.Α. Πελοποννήσου;”

Απαραίτητη προϋπόθεση για την εύκολη διακίνηση των ξένων στα διάφορα σημεία εντός και εκτός Αθηνών ήταν η τοποθέτηση πινα-κίδων. Σε άρθρο της 1ης Μαρτίου στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”20 δημοσιεύθηκε το ακόλουθο απόσπασμα δημοσιεύματος:

“Γνωστόν δε τυγχάνει ότι ο ξένος ο το πρώτον επισκεπτόμε-νος πόλιν τινα δεν δύναται συνήθως να ανευρίσκη την οικίαν, εν η κατώκησε, ει μη δια του ονόματος της οδού και δια του αριθμού της οικίας. Η έλλειψις πινακίδων αναγραφουσών το όνομα της οδού εν πάση γωνία και η έλλειψις αριθμών εις τας οικίας θα προξενήση δυσάρεστον εντύπωσιν εις τους ξένους, οίτινες πρώτον ήδη θα διασπαρώσιν ανά πάσας τας συνοικίας της πόλεως. Η τοιαύτη έλλειψις καθιστά δυσχε-ρεστέραν την ομαλήν υπηρεσίαν των αμαξών. Ο αμαξηλάτης οφείλει επί επιδεικνυομένη σημειώσει να οδηγή πάντα ξένον εις την κατοικίαν του. Και προς εξασφάλισιν της τοιαύτης υπηρεσίας των αμαξηλατών ανάγκη, ως εζήτησεν ανέκαθεν η επί της δεξιώσεως των ξένων επιτροπεία, να υποβληθώ-σιν οι αμαξηλάται εις εξετάσεις περί της ακριβούς γνώσε-ως των ονομάτων και της θέσεως των διαφόρων οδών. Προ τούτου όπως επείγον να συμπληρωθώσιν αι πινακίδες των οδών και οι αριθμοί των οικιών. Άπορον δε πώς η τοιαύτη εργασία ημελήθη μέχρι τούδε παρά της Αστυνομίας. Υπάρ-χουσι βεβαίως και θα παραμείνωσι ελλείψεις γνωσταί, διότι η θεραπεία αυτών απαιτεί μεγάλας δαπανάς. Αλλ’ όταν πα-ραλείπονται τοσούτον ασήμαντα μέτρα προς θεραπείαν σημα-ντικών αναγκών, τούτο υποδηλοί έλλειψιν του διέποντος και θελήσεως αγαθής.”

219


Στις 3 Μαρτίου, η εφημερίδα “Σκρίπ”21 υπενθύμισε στους αρμοδί-ους τα σχετικά με τις πινακίδες, υποδεικνύοντάς τους να τις τοποθε-τήσουν σε δρόμους όπου δεν υπήρχαν πινακίδες και να καθαριστούν οι ήδη υπάρχουσες. Στις 5 Μαρτίου, η εφημερίδα “Σκρίπ”22, έγραψε:

“Αι επιτροπαί συνιστώσι την αύξησιν του αριθμού των κάρ-ρων, ως και την άρσιν από των πεζοδρομίων των διαφόρων αντικειμένων των παντοπωλείων κ.λπ. Η δενδροφύτευσις του κήπου του Κλαυθμώνος περατούται εντός της εβδομάδος. Ήρχισεν η τοποθέτησις κοντών και εις την οδόν Ερμού. Αι οδοί επιστρώνονται μετά ταχύτητος εκτάκτου και πρωτοφα-νούς.”

Στις 6 Μαρτίου 1896, η ίδια εφημερίδα, σχετικά με τη διακόσμη-ση της αγοράς, δημοσίευσε προκήρυξη της επιτροπής δεξιώσεως, την οποία απηύθυνε προς τους καταστηματάρχες:

“Κύριοι,Είναι γνωστόν ότι κατά την ημέραν ακριβώς του Αγίου Πά-

σχα αρχίζουν εν Αθήναις αι εορταί των Ολυμπιακών Αγώνων. Εκ παλαιάς εποχής οι καταστηματάρχαι των δυο αγορών συνηθίζουσι να στολίζωσιν ένεκα των εορτών του Πάσχα τα καταστήματα αυτών. Ελπίζομεν ότι φέτος ένεκα της συμπτώ-σεως των αγίων ημερών με τας διεθνείς εορτάς θα φιλοτιμη-θήτε, μεταξύ σας συνεννοούμενοι, όπως ο στολισμός αυτός γίνη μεγαλοπρεπέστερος και διατηρηθή και μετά το Πάσχα, ούτω δε αι δύο αγοραί, τα κέντρα αυτά τόσης ευσυνειδήτου ερ-γασίας, παρουσιασθώσι λαμπροστόλιστοι προ των ξένων.”23

Αποφασίστηκε ακόμη να διακοσμηθούν διάφορα κτίρια της πό-λης, ώστε να έχουν ευπρεπέστερη παρουσία. Μεταξύ αυτών ήταν η Στρατιωτική Λέσχη Αθηνών, όπου ο ζωγράφος κ. Ροϊλός, σύμφωνα με δημοσίευμα εφημερίδας στις 24 Φεβρουαρίου 1896, τοποθέτησε “Επί της εισόδου αυτής καλλιτεχνικώς διαφόρους παραστάσεις διακοσμη-τικάς εν σχέσει προς τους Αγώνας κατά την ελληνικήν επανάστασιν. Εύγε εις τους κ.κ. αξιωματικούς οίτινες ουδεμία αμφιβολία υπάρχει, ότι θα εργασθώσι και αυτοί δια τους Αγώνας”.24


220

Μετά τον πρώτο ενθουσιασμό της ανάληψης των Ολυμπιακών Αγώνων άρχισε πλέον η συνειδητοποίηση των διαφόρων ελλείψε-ων και κυρίως των έργων υποδομής για την υλοποίηση των αγώνων. Πρώτη προτεραιότητα ήταν ο χώρος του Σταδίου. Εκείνη την εποχή το Στάδιο ήταν ανασκαμμένο από την αρχαιολογική έρευνα. Επομέ-νως, έπρεπε να αρχίσουν άμεσα οι εργασίες αναστήλωσής του. Με την ευγενική προσφορά του Αβέρωφ, δεν υπήρχε οικονομικό πρόβλημα ως προς την κατασκευή του Σταδίου. Ωστόσο, επειδή δεν υπήρχε χρό-νος για την αναμαρμάρωση, η επιτροπή των έργων του Σταδίου απο-φάσισε να κατασκευαστούν τα καθίσματα από ξύλο, ως ένα ορισμένο ύψος, και στις δύο πλευρές του Σταδίου. Πέρα δε από τις δύο πλευρές, θα έσκαβαν το έδαφος, ώστε εκεί να σταθούν οι όρθιοι που δεν είχαν εισιτήρια, για να παρακολουθούν τους αγώνες. Κάποιος εργολάβος, όμως, πρότεινε στην επιτροπή να κατασκευάσει ξύλινα καθίσματα πάνω από το ορισμένο ύψος, αρκεί να εισέπραττε ως πρόσθετο αντίτι-μο είσοδου 50 λεπτά από κάθε θεατή.

Σε δημοσίευμα στις 24 Δεκεμβρίου 1895 στην εφημερίδα “Σκρίπ”25, έγινε αναφορά για το Στάδιο, όπου επισημάνθηκε ότι:

“Και τώρα ας ρίψωμεν πάλιν μερικές ματιές εις τα επί των αγώνων έργα. Πρώτης σημασίας έργον το Στάδιον, αυτό μας απησχόλησε και θα μας απασχολή ακόμη. Αι τελευταί-αι αγρίως χειμεριναί ημέραι δεν συνέτειναν βεβαίως εις την επιτάχυνσιν των εργασιών του Σταδίου. Ό,τι προεβλέπαμεν και προελέγαμεν αρχίζει να πραγματοποιήται. Το Στάδιον δεν θα είνε ενωρίς αποπερατωμένον. Βάλετε τώρα και τας ερχομένας εορτάς τας συνεπαγομένας αποχήν από τας εργα-σίας, προσθέσατε μέχρι Μαρτίου και άλλας χειμερινάς ημέ-ρας μετρήσατε τας υπολειπομένας και κάμετε ένα περίπατον έως το Στάδιον, αναβλέψατε προς τας τελεσθείσας εργασίας, υπολογίσατε προς την τελουμένην δουλειάν καθ’ εκάστην και ξεροβήξατε ύστερα. Χμ! το Στάδιον ασφαλώς κινδυνεύει να μη είνε εγκαίρως έτοιμον! Και διατί παρακαλούμεν; Και είνε ανάγκη πάλιν να ξαναγραφή ότι ο διπλασιασμός των εργατών επιβάλλεται; Και ο επιβαλλόμενος ουδεμίαν επιφέρει δυ-

221


σκολίαν εις τας εργασίας, αφού το τε χρήμα και τα μάρμαρα και ο ασβέστης και αι χείρες, όλα είνε προσιτά και έτοιμα. Ερωτώμεν τον κ. Μεταξάν τον αρχιτέκτονα, ερωτώμεν επι-τροπάς και πάλιν επιτροπάς, ερωτώμεν τον κ. Φιλήμονα τον Γενικό Γραμματέα, διατί δεν διπλασιάζονται οι εργάται εις το Στάδιον;”

Μεγάλη αγωνία επικρατούσε για την ολοκλήρωση των έργων στο Στάδιο. Τα ειρωνικά σχόλια δεν λείπουν από τον Τύπο της εποχής:

“Μη εκπλαγήτε πολύ. Το Στάδιον θα είνε έτοιμο όχι μό-νον κατά τους Ολυμπιακούς αγώνας αλλά μετά δεκαπέντε το πολύ ημέρας. Δεν θα είνε έτοιμον βεβαίως από μάρμαρον, ούτε από τον Πειραϊκόν λίθον, θα είνε όμως από ξύλο και προς τούτο εργάζονται εκατοντάδες εργατών.”26

Στις 29 Φεβρουαρίου 1896, στην εφημερίδα “Φιλιππούπολις”27, δημοσιεύθηκε το άρθρο “Οι Ολυμπιακοί Αγώνες”, όπου έγινε σχετική αναφορά και στη διακόσμηση του Σταδίου:

“Ήρχισεν η έμπροσθεν του Σταδίου κατασκευή ξυλίνων κολούρων πυραμίδων, επί των οποίων θα τοποθετηθούν μι-κρά ανάγλυφα αρχαίων θεών. Εις τας δύο πρώτας θα τοπο-θετηθούν η Αθηνά και ο Ερμής. Εις το μεταξύ της γέφυρας και του Σταδίου απόστημα θα τοποθετηθούν τρεις αψίδες, ύψους 3,5 μέτρων, ώστε να μη αποκρύπτουν την άποψιν του Σταδίου. Η διασκευή των αψίδων τούτων θα γείνη δια διε-θνών σημάτων, όπως συμβολισθεί ο παγκόσμιος χαρακτήρ των αγώνων.”

Στα τέλη Φεβρουαρίου, παραδόθηκε και το “Αποδυτήριον”, κτίριο που είχε κατασκευασθεί πίσω από το Στάδιο. Σύμφωνα με δημοσίευ-μα του περιοδικού “Σκρίπ”28, της 1ης Μαρτίου τα αποδυτήρια προε-τοιμάζονταν με ιδιαίτερη φροντίδα:


222

“Το οίκημα σύγκειται εξ ενός μεγάλου δωματίου 34 μέ-τρων και δύο ετέρων δωματίων, ων το μεν χρησιμεύει δια αναπαυτήριον των αθλητών, το δε άλλο δια την τοποθέτησιν των διαφόρων γυμναστικών οργάνων. Εν αυτώ θα ενδύονται οι αθληταί τα διάφορα φορέματα, θ’ αναπαύωνται επί κλι-νών, επί τούτω τοποθετηθησομένων και εν γένει θα ευρίσκουν εν αυτώ πάσαν περιποίησιν αν τυχόν ήθελε τις εξ αυτών πάθη ο,τιδήποτε κατά την διάρκειαν του αγώνος.

Το Αποδυτήριον συγκοινωνεί μετά του Σταδίου υπογείως δια της γνωστής οπής. Το κτίριον τούτο εστοίχισεν 24 χιλ. δρχ. κατασκευασθέν εργολαβικώς υπό του κ. Μαμάνη.”

Η επιτροπή διακόσμησης έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην αισθητι-κή του Σταδίου. Στις 2 Μαρτίου 1896, η εφημερίδα “Σκρίπ”29 αναφε-ρόταν στο θέμα:

“Η επιτροπή της διακοσμήσεως του Σταδίου συνελθούσα χθες απεφάσισεν όπως τα δύο αγάλματα τοποθετηθώσιν όπου ευρέθησαν. Επίσης απεφάσισεν όπως και ο μετά την γέφυ-ραν χώρος διακοσμηθή καταλλήλως δια σημαιών.

Από χθες ήρχισεν η διακόσμησις και της οδού Σταδίου. Εκατέρωθεν αυτής τοποθετούνται οι κοντοί αφ’ ων θ’ αναρτη-θούν σημαίαι και θυρεοί. Η σκυρόστρωσις των κεντρικοτέρων οδών βαίνει μετ’ εκτάκτου ταχύτητος. Καθ’ όλην την νύκτα σχεδόν εργάζονται οι οδοστρωτήρες. Μετά τινας δε ημέρας θα έχη περατωθή εντελώς αύτη.”

Επίσης, αποφάσισαν να κοσμηθεί το τείχος που περιέκλειε το Στά-διο με σημαίες όλων των εθνών. Στο χώρο δε, μπροστά στο στάδιο θα δημιουργούσαν εορταστική ατμόσφαιρα με σημαίες και φανούς. Η επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων ανέθεσε στον Γ. Αλεξόπουλο την κατασκευή των μαξιλαριών του Σταδίου, επειδή είχε προσφέρει 3% λιγότερα από τα προϋπολογισθέντα. Τα μαξιλάρια θα ήταν έτοιμα το πολύ σε τρεις μήνες από τη στιγμή ανάληψης του έργου.

Οι εργασίες του Σταδίου προχωρούσαν καθημερινά με μεγάλη ένταση. Ο χρόνος όμως πλησίαζε και οι εργασίες δεν είχαν ολοκλη-

223


ρωθεί. Τον ενθουσιασμό είχε διαδεχτεί η αγωνία. Ένας μήνας πριν την έναρξη των αγώνων, και το Στάδιο ήταν ανέτοιμο. Δημοσίευμα της εφημερίδας “Νέος Αριστοφάνης”30 ανέφερε:

“Με τον χθεσινόν λαμπρόν ήλιον μετέβην εις το Στάδιον. Είδον τας εργασίας εις ο σημείον και προ δύο μηνών. Είχα αναγνώσει, ότι έξωθεν θα ανεγείροντο περίπτερα και εστιατό-ρια, και αναψυκτήρια και σκιάδες, και θα εκόσμουν το μέρος δενδροφυτείαι και ανθώνες και δεν είδον παρά τα δύο εκείνα προαιώνια ξύλινα καφενεία και όλον τον προ αυτών χώρον εις ην κατάστασιν τον ενθυμούμεθα όλοι.

Ομολογώ ότι με όλην την καλήν διάθεσιν που είχα να πεισθώ εις την αισιοδοξίαν της επιτροπής, εσκέφθην, αν ήτο δυνατόν εις 30 εργασίμους ημέρας, αίτινες μένουν, να κα-θαρισθή και καλλωπισθή έστω και μετρίως, ο χώρος αυτός, υπόθετων ότι ουδεμία άλλη εργασία υπελείπετο, και τα πά-ντα ήσαν τετελεσμένα.

- Λέτε να προφθάσουν; Ερωτώ έναν γνωστόν μου εργολά-βον οικοδομών, να κάμουν τα ειδώλια ξύλινα;

- Όχι ξύλινα δεν προφθάνουν, μου απαντά, αλλ’ ούτε χάρ-τινα.

- Η αλήθεια όμως είνε ότι δεν είχαν και αρκετόν καιρόν ώστε...

- Είχαν και παραείχαν καιρόν, με διακόπτει, και ημπο-ρούσε να είνε τελειωμένο το Στάδιο από μάρμαρο, αν έδιναν την εργασία σε πολλούς υπεργολάβους ώστε να εργάζωνται πενταπλάσιοι τεχνίται... Αλλά βλέπεις φίλε μου, ότι το Στά-διο γίνεται για να κάμη ο Κυριάκος και ο Κουνουπίδης άλλα τόσα λεφτά από όσα έχουν.

Διακρίνω γνωστόν μου λιθοξόον εργαζόμενον επί τινος με-γάλου μαρμάρου μετά τριών άλλων. Τον πλησιάζω.

- Τι λες μάστορα, τον ερωτώ, θα είνε τελειωμένη έως τότε η εργασία, έστω και από ξύλα;

Ανταλλαγέν βλέμμα μεταξύ των εργαζομένων και ειρωνι-κόν μειδίαμα, ήτο η απάντησις.

Εξερχόμενος συναντώμαι μετά τριών Κρητικών, ως τους εδείκνυε το ένδυμά των, νεωστί δε φερμένων ως ηννόησα,


224

και επομένως ούτε ιδέαν είχον πότε θα αρχίσουν οι αγώνες.- Και πότε θα γίνουν, αι εορταί κύριε; Με ερωτά εις εξ’

αυτών.- Εις την δοθείσαν υπ’ εμού απάντησιν ότι θα αρχίσουν την

δευτέραν ημέραν του Πάσχα, διέκρινα βλέμμα οίκτου ριφθέν επ’ εμού και αναχωρών ήκουσα την εξής φράσιν.

- Διάολος παρέτον, α δεν είνε κουζουλός.”

Απαραίτητη προϋπόθεση της τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώ-νων ήταν η ασφάλεια του Σταδίου. Γι’ αυτό εξεδόθη κανονισμός της αστυνομίας του Παναθηναϊκού Σταδίου, ο οποίος συνετάχθη από τον Γενικό Διευθυντή και επόπτη των Ολυμπιακών αγώνων Ν. Μεταξά. Σύμφωνα με τον κανονισμό από την αστυνομία του Σταδίου, σε δη-μοσίευμα στις 12 Μαρτίου στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”31 δημοσι-εύθηκε ότι:

“Εις γενικός διοικητής και επόπτης, εις υποδιοικητής, εις λοχαγός και εις υπολοχαγός ως υπασπισταί, τέσσαρες λοχαγοί και εις υπολοχαγός ως επόπται, τριάκοντα πέντε ανθυπολοχαγοί, εις ιατρός μεθ’ ενός υπιάτρου και τριάκο-ντα υπαξιωματικοί. Το προσωπικόν τούτο διωρίσθη υπό του Διαδόχου. Και τα μεν ονόματα των κατωτέρων ήδη εγένοντο γνωστά. Υποδιοικητής δε της αστυνομίας Σταδίου διωρίσθη ο ταγματάρχης του πυροβολικού κ. Δ. Βακάλογλος και υπασπι-στής ο λοχαγός του μηχανικού Ε. Πίσσας. Τον κανονισμόν του Σταδίου συνοδεύει τοπογραφικόν διάγραμμα του Σταδίου και των πέριξ.”

Σε άλλο άρθρο της εφημερίδας “Επιθεώρησις”32, σχετικά με την αστυνομία του Σταδίου:

“Κατά τον κανονισμόν τούτον το προσωπικόν της αστυνομί-ας του Σταδίου αποτελούσι.

α) Ο γενικός διοικητής και επόπτης της αστυνομίας των Ολυμπιακών αγώνων,

β) ο υποδιοικητής (αμφότεροι ανώτεροι αξιωματικοί),γ) δύο υπασπισταί,

225


δ) πέντε επόπται,ε) τριάκοντα πέντε κοσμήτορες (πάντες κατώτεροι αξιωμα-

τικοί), στ) τρεις υγειονομικοί αξιωματικοί μετά νοσοκόμων, ζ) εκατόν τριάκοντα υπαξιωματικοί.Μετά πολλής ακριβείας διαγράφονται τα καθήκοντα του

προσωπικού τούτου και παρέχονται οδηγίαι εις τους θεατάς, ας θέλομεν δημοσιεύσει επικαίρως. Απόκειται όμως εις τους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς οίτινες αξιούνται της τιμη-τικής ταύτης εκλογής να εκτελέσωσι τα καθήκοντα αυτών μετά πάσης ακριβείας, μετά ακάμπτου αυστηρότητος και εν ταυτώ μετ’ ευγενούς αβροφροσύνης, ίνα δικαιώσωσι των εκλογήν αυτών και παραστήσωσιν εις τα όμματα των ξένων πρόχειρον υπόδειγμα ακριβούς τάξεως και ευγενούς αυστηρότητος των ημετέρων στρατιωτικών ανδρών. Απόκειται όμως έτι μάλλον εις τας μυριάδας των θεατών, ίνα κατευθυνθώσιν εις το Στά-διον και τα λοιπά θέατρα των αγώνων μετά πάσης θρησκευ-τικής ευλάβειας, υποτασσόμενοι προθύμως εις το πρώτον νεύμα του εσχάτου αστυνομικού υπαλλήλου, ως πράττουσιν οι φιλόνομοι και φιλότιμοι πολίται του πεπολιτισμένου κό-σμου, ίνα ούτω διεξαχθή εν ευπρεπεία και τάξει η μεγάλη αύτη διεθνής πανήγυρις και παραστήσωμεν εις όμματα των ξένων την εικόνα λαού κοσμίου Χώρας ευνομούμενης.”

Τελικά, το ημιτελές Στάδιο, κατά τις ημέρες των αγώνων αποδεί-χθηκε επαρκές κυρίως από την παρουσία των ίδιων των αθλητών. Το κλίμα των αγώνων ήταν μαγευτικό. Ενδεικτικά αναφέρουμε το ακό-λουθο απόσπασμα δημοσιεύματος στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”33, στις 12 Μαρτίου:

“Μετά μακρούς και περιπετειώδεις του εθνικού βίου αι-ώνας συνήρχοντο το παρελθόν Σάββατον και την Κυριακήν εν τω Παναθηναϊκώ Σταδίω δισμύριοι Έλληνες, ενώ νοερώς συμπαρίστατο πας Έλλην όπου γης ευρισκόμενος, όπως θε-άσωνται τους εν αυτώ τελουμένους Πανελληνίους αγώνας, την απαρχήν ταύτην των επικειμένων διεθνών Ολυμπιακών αγώνων.


226

Οι Πανελλήνιοι αγώνες στερούμενοι αυτοτελείας, αφού ήσαν δοκιμαστικοί των επικειμένων διεθνών, εστερούντο ως εικός και πανηγυρικού χαρακτήρος. Αλλά και τοιούτοι όντες υπήρξαν εν των μεγαλοπρεπεστάτων και ευγενεστάτων θεα-μάτων εις α παρέστη το ελληνικόν έθνος, αφ’ ότου ανέτειλαν μαύραι ημέραι εις τον εθνικόν ορίζοντα.

Το ασυμπλήρωτον έτι Στάδιον, πιστή εικών του ακαταρτί-στου εισέτι έθνους, ήπλωνεν εις μήκος και ύφος την σφενδό-νην και τας δύο μακράς πτέρυγάς του, εις ας μετά συγκινήσε-ως προσελθόντες χιλιάδες Ελλήνων εκ του Άστεως και του Πειραιώς, εκ των επαρχιών και εκ των υποδούλων Χωρών, ως και εκ των αποικιών κατελάμβανον θέσεις. Τάπητες φαί-νονται εστρωμένοι έν τινι σειρά εδωλίων της σφενδόνης.

Είναι η θέσις η προχείρως ορισθείσα δια τους βασιλείς. Γυμνή και ομαλή απλούται κάτω η κονίστρα αναμένουσα τους αγωνιστάς. Η μουσική παιανίζει. Προσέρχονται οι Βα-σιλείς ή μέλη της βασιλικής Οικογενείας. Οι θεαταί εγείρο-νται και χαιρετίζουσιν αυτούς ευλαβώς. Πάντες κατέχονται υπό συγκινήσεως. Γλυκόπικραι αναμνήσεις κατακλύζουσι την διάνοιαν των θεατών. Μετά χιλιετηρίδα και πλέον τελού-νται εθνικοί γυμνικοί αγώνες. Είναι νέος συνεκτικός δεσμός μεταξύ της νεωτέρας και της αρχαίας Ελλάδος. Δεκαπέντε σχεδόν αιώνες υποχωρούσιν όπως τείνη υπέρ αυτούς την χεί-ρα προς την αρχαίαν η Ελλάς η νεωτέρα, λέγουσα προς τον κόσμον. Ιδού εγώ είμαι αυτή η ίδια. Δεκαπέντε αιώνες δεν ίσχυσαν να διαρρήξωσι την ενότητα και τον συνεκτικόν του έθνους δεσμόν.”

Σχετικά με τον αδριάντα του Αβέρωφ, υπήρξαν διάφορες απόψεις, που δημοσιεύθηκαν κατά καιρούς στον τύπο της εποχής. Η εφημερί-δα “Σκριπ”34 της 27ης Φεβρουαρίου πληροφορεί:

“Οριστικώς απεφασίσθη όπως η βάσις του ανδριάντος του Αβέρωφ γίνη εκ μαρμάρου και ουχί εκ ξύλου, ως κατ’ αρχάς ελέχθη. Προς τούτο ηγοράσθησαν παρά της Επιτροπής τρία

227


τεμάχια μαρμάρου άτινα θα χρησιμεύσουν προς κατασκευήν αυτής. Η βάσις θα έχη ύψος 3,5 μέτρων. Κατά τας κρίσεις των ειδότων, το ύψος έπρεπε να είνε ολίγον τι μικρότερον, όπως έρχεται εν αναλογία μετά του ανδριάντος.”

Στην εφημερίδα “Επιθεώρησις”35, στις 14 Μαρτίου, σχετικά με τη θέση του ανδριάντα, μεταφέρεται η συζήτηση γύρω από την επιλογή τοποθεσίας για το στήσιμο του ανδριάντα του Γ. Αβέρωφ:

“Μετά τας πολλάς αμφιταλαντεύσεις περί της θέσεως όπου πρέπει να στηθή ο ανδριάς του Αβέρωφ δεν διστάζομεν να υποδείξωμεν και ημείς ως την αρίστην πασών, την προς την κορυφήν της σφενδόνης όπου περίπου γίνονται ήδη αι τελευταίαι επιχωματίσεις και ηνοίχθη η μικρά θύρα του άνω περιτοιχώματος του Σταδίου.

Η θέσις αύτη είνε η μόνη συνάδουσα προς τους κανόνας της συμμετρίας χωρίς να προσκρούη εις άλλας ανάγκας του Σταδίου.

Είνε δε εξόχως τιμητική δια τον ανακαινιστήν του Σταδίου, διότι εκεί ιστάμενος ο ανδριάς θα προσπίπτη αμέσως εις τα βλέμματα των προσερχόμενων εις το Στάδιον, μετά σπανίου δε μεγαλείου θα επιβλέπη εκείθεν ο Αβέρωφ το έργον αυτού. Ίσως η πραγματοποίησις της ιδέας παρουσίαση δυσχερείας τινας. Αλλά διά συντόμου εργασίας θα ηδύνατο να λάβη την δέουσαν θέσιν ο ανδριάς, ενώ συνάμα θα ετίθετο υπό καλλι-τεχνικήν άποψιν η αληθής και εμπρέπουσα κορωνίς εις το έργον.”

Στις 31 Μαρτίου 1896, η εφημερίδα “Σκρίπ”36 ανακοινώνει την απόφαση σχετικά με το θέμα:

“Απεφασίσθη οριστικώς ο ανδριάς του Αβέρωφ να στη-θή εις την προ του Σταδίου πλατείαν. Ζήτημα ηγέρθη οποία έπρεπε να ήτο η στάσις. Έπρεπε να βλέπη προς το Στάδιον; Ή έπρεπε να βλέπη έξωθεν και να έχη εστραμμένα τα νώτα προς τους εν τω Σταδίω αγωνιζομένους; Τούτο πολύ απησχό-


228

λησε την επιτροπήν, επειδή δε, ως γνωστόν, ο ανδριάς έχει τεταμένην την μίαν χείρα απεφασίσθη να τοποθετηθή τοιου-τοτρόπως, ώστε να δεικνύη το Στάδιον και να βλέπη προς την λεωφόρον, οπόθεν θα μεταβαίνη εις το Στάδιον. Περί της βάσεως του ανδριάντος δεν είνε βέβαιον ότι θα γίνη εκ ξύλου και αυτή. Δυνατό να γίνη και εκ μαρμάρου, εάν κατορθωθή η εκκοπή τόσον μεγάλου τεμαχίου και εάν ο ψυχρός καιρός επιτρέψη τοιαύτην εργασίαν.”

Η προσφορά του Γ. Αβέρωφ δεν περιορίσθηκε στις προετοιμασίες των αγώνων. Το Στάδιο δεν είχε ολοκληρωθεί. Ο Γ. Αβέρωφ έδωσε νέα δωρεά για την αποπεράτωσή του. Σε δημοσίευμα της εφημερίδας “Εστίας”37, στις 4 Μαΐου, πληροφορούμαστε για την γενναιοδωρία του εθνικού ευεργέτη:

“Εις τον μεγάτιμον εθνικόν ευεργέτην Αβέρωφ είχε διαμη-νυθή υπό των αρμοδίων, ότι δια την πλήρη αποπεράτωσιν του Σταδίου εκ μαρμάρου απαιτούνται 2,5 εκατομμύρια δραχμών, η δε σχετική εργασία θέλει αποπερατωθή καθ’ όλα εντός τεσ-σάρων το πολύ ετών. Ο μέγας ευεργέτης, ο συνδέσας ανα-ποσπάστως το όνομα αυτού μετά των Ολυμπιακών αγώνων και του Σταδίου, εδήλωσεν ότι διαθέτει το ποσόν αυτό κατά ετησίας δόσεις εκ 500 χιλ. δραχμών εκάστην, προς πλήρη διά μαρμάρου αποπεράτωσιν του Σταδίου. Ο χθες επανελθών εξ Αλεξανδρείας ανεψιός αυτού και βουλευτής Χαλκίδος κ. Αβέρωφ έσχε σήμερον μακράν συνδιάλεξιν μετά του Φιλή-μονος. Την νέαν αυτού γενναιοτάτην δωρεάν θα αναγγείλη προσεχώς ο μεγάτιμος ανήρ επισήμως εις τον Διάδοχον.”

Εκτός από την πόλη των Αθηνών, προετοιμασία έργων υποδομής έγινε και στον Πειραιά. Κατ’ αρχήν απαραίτητος ήταν ο φωτισμός του λιμένα, με το σύστημα Άουερ καθώς και η διακόσμηση και αναβάθ-μιση του λιμένα Ζέας. Η λιμενική επιτροπή ζήτησε πίστωση 10.000 δρχ., για δε την πλακόστρωση των πλατειών Τρούμπας και τελωνείου 6.000 δρχ.

229


Σχετικά με τα έργα του λιμένα “Ζέας”, στις 19 Φεβρουαρίου 1896 δημοσιεύτηκε άρθρο στην εφημερίδα “Σφαίρα”38 από τον υπογράφο-ντα ως “Σπόρτσμαν”:

“Ελύθη λοιπόν οριστικώς πλέον και κατ’ ευχήν το ζήτημα της διακοσμήσεως του λιμένος της Ζέας. Κατά την προχθεσι-νήν συνεδρίασιν της επιτροπής εκανονίσθη και τούτο, εγκρι-θέντος του υπό των μηχανικών του Δήμου καταρτισθέντος σχεδίου, αφ’ ενός μεν δια της διακοσμήσεως εκ μέρους του Δήμου και της λιμενικής Επιτροπείας Πειραιώς του όλου κυκλικού κρηπιδώματος μετά της πλατείας διά κοντών μετά σημάτων και θυρεών και διά της κατασκευής μεγαλοπρεπούς εξέδρας διά τους επισήμους κεκλημένους επί της ΒΔ πλευ-ράς του λιμένος, και αφετέρου διά της αξιεπαίνου συμπρά-ξεως των επιχειρηματιών συμπολιτών μας κ.κ. Διονυσιάδου, και Δασκαλοπούλου, αναλαβόντων δι’ εγγράφου προς τον κ. Δήμαρχον αναφοράς των την κατασκευήν επ’ αμφοτέρων των πλευρών του λιμένος από του κρηπιδώματος μέχρι της θαλάσσης καθισμάτων αμφιθεατρικώς τοποθετουμένων αντί εισόδου εκ δύο δραχμών. Και τα καθίσματα ταύτα θα ώσιν αναπαυτικώτατα και μετά περισσής φιλοκαλίας διακεκοσμη-μένα. Φαντασθήτε λοιπόν τον λιμένα διακεκοσμημένον, και αν δύνασθε μη ομολογήτε ότι η επιτυχία εν μέρει της εορτής του Πειραιώς δύναται να θεωρηθή εξησφαλισμένη.

Την αξιέπαινον επιχειρηματικότητα και ζηλευτήν προθυ-μίαν των ειρημένων κ.κ. Διονυσιάδου και Δασκαλοπούλου έχομεν την πεποίθησιν ότι θα σπεύσωσι να μιμηθώσι και άλ-λοι συμπληρούντες τας λοιπάς ελλείψεις, τας υποδειχθείσας διά προηγουμένων άρθρων μας και εξευρίσκοντες άλλους τρόπους επικερδούς εκμεταλλεύσεως της σπανίας ταύτης εορτής. Η διακόσμησις λοιπόν του λιμένος Ζέας θεωρείται γεγονός εξησφαλισμένον, δεν απολείπει δε ή η εφαρμογή του σχεδίου και τινές άλλαι λεπτομέρειαι να κανονισθώσιν. Η επιτροπή εργάζεται δραστηρίως και δια την διακόσμησιν του κυρίου λιμένος και εν γένει δια την πόλιν. Εν προσεχεί της Σφαίρας φύλλω θα αναφέρωμεν εκτενώς και περί τούτων.”


230

Στις 6 Μαρτίου 1896, άλλο δημοσίευμα της εφημερίδας “Σκρίπ”39 αναφέρθηκε στη διακόσμηση του λιμένα Πειραιώς λεπτομερώς και στις εργασίες που πραγματοποιήθηκαν:

“Από της χθες η επί της διακοσμήσεως επιτροπή του Πει-ραιώς ήρχισε την τοποθέτησιν των παραλιακών ιστών, αφ’ ων θ’ αναρτηθώσιν αι σημαίαι και οι μικροί πολύχρωμοι φανοί.

Οι ιστοί ούτοι θα στηθώσιν εις διπλήν σειράν από του Τε-λωνείου μέχρι του σταθμού του Σ.Π.Α. Ήρξατο επίσης η κα-τασκευή των καθισμάτων τριγύρω της Ζέας δια τα διάφορα ναυτικά και κολυμβητικά αγωνίσματα. Εντός δύο εβδομάδων θα περατωθή η τοποθέτησίς των αμφιθεατρικώς και ο λιμήν της Ζέας θα γείνη γραφικώτατος.”

Η κάθαρσις των οδών και πλατειών ακόμη δεν ήρχισεν, απορούμεν δε πότε περιμένουν να γείνη. Καθ’ εκάστην αφι-κνούνται δια θαλαμηγών και ατμοπλοίων της γραμμής ξένοι και αποτροπιάζονται προ της θέας της παραλιακής οδού και ιδία της πλατείας του Τελωνείου.”

Άλλο μεγάλο έργο υποδομής ήταν η κατασκευή ποδηλατοδρομίου στο Νέο Φάληρο.

“Ως γνωστόν η εταιρεία του σιδηροδρόμου Πειραιώς - Αθη-νών ηγόρασε παρά των αδελφών Μελετοπούλων γήπεδον εκ 30.000 πήχεων, κείμενον μεταξύ του Νέου Φαλήρου και του νεκροταφείου των διαμαρτυρομένων παρά το μνημείον Κα-ραϊσκάκη, ίνα δωρήση τούτο εις την επιτροπήν των Ολυμπι-ακών Αγώνων, ήτις θα ιδρύση εκεί το ποδηλατοδρόμιον.”40

231


ΕΡΓΑ


1. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Τι Πρέπει να Γίνει», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 18/10/1985, φ. 46, σ. 1-2

2. Ανωνύμου: «Ο Δήμος και οι Αγώνες», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 6/1/1896, φ. 124, σ. 1

3. Ανωνύμου: «Τα Νεώτερα των Αγώνων», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 8/1/1896, φ. 126, σ. 1

4. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - η Μεγάλη Αψίς εις την Οδό Σταδίου - Καλώς Ορίσατε», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 18/2/1896, φ. 166, σ. 2

5. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - η Διακόσμησις της Πόλεως - οι Πανελλήνιοι Αγώνες», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 17/1/1896, φ. 135, σ. 1

6. Ανωνύμου: «Ο Προ του Βαρβακείου Χώρος», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 24/2/1896, φ. 172, σ. 2

7. Ανωνύμου: «Ο Φωτισμός της Πόλεως Κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 12/1/1896, φ. 717, σ. 1

8. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 18/1/1896, φ. 320, σ. 2

9. Ανωνύμου: «Δια τους Ολυμπιακούς Αγώνας - Διακόσμησις Αθηνών», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 24/1/1896, φ. 326, σ. 2

10. Ανωνύμου: «Ευπρέπεια προ Πάσης Διακοσμήσεως», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 23/2/1896, φ. 754, σ. 1

11. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Η Φωταγώγησις της Πόλε-ως», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 20/3/1896, φ. 780, σ. 2

12. ο.α. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες - οι Δρόμοι», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 18/2/1896, φ. 166 σ. 2

13. α.π. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - η Μεγάλη Αψίς εις την οδό Σταδίου - Καλώς Ορίσατε», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 18/2/1896, φ. 166, σ. 2

14. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - οι Θυρεοί - κομψότατοι ετοιμάζονται - πως θα τοποθετηθούν», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 18/2/1896, φ. 166, σ. 2


232

15. α.π. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Αντί Διακοσμήσεως Ασχήμια», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 27/2/1896, φ. 758, σ. 1

16. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - η Διακόσμησις», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 26/2/1896, φ. 174, σ. 2

17. Ανωνύμου: «Η Διακόσμηση της Πόλεως», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗ-ΣΙΣ», Αθήνα 27/2/1896, φ. 750, σ. 1

18. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, Εργασίαι και Σχέδια - Η Διακόσμησις», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 22/2/1896, φ. 176 σ. 2

19. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, Εργασίαι και Σχέδια - Τι Απεφασίσθη δια τους Σιδηροδρομικούς Σταθμούς», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 22/2/1896, φ. 170 σ. 2

20. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, Αμαξήλαται - Οδών Πινακί-δες», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 1/3/1896, φ. 761, σ. 1

21. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Αι Πινακίδες», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 5/3/1896, φ. 182, σ. 2

22. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Η Διακόσμησις», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 5/3/1896, φ. 182, σ. 2

23. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, Σκέψεις και Γνώμαι», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 6/3/1896, φ. 183, σ. 1

24. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Δοκιμαί και Εργασίαι», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 24/2/1896, φ. 172, σ. 2

25. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες, το Στάδιον», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 24/12/1895, φ. 113, σ. 1

26. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 13/2/1896, φ. 161, σ. 2

27. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ» 29/2/1896, φ. 2.113, σ. 1

28. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Το Αποδυτήριον», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 1/3/1896, φ. 178, σ. 2

29. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Η Διακόσμησις», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 2/3/1896, φ. 179, σ. 2

30. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες», εφ. «ΝΕΟΣ ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΗΣ», Αθήνα 14/2/1896, φ. 6, σ. 1

31. Ανωνύμου: «Ειδήσεις Περί Ολυμπιακών Αγώνων - Η Αστυνο-μία του Σταδίου», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 12/3/1896, φ. 782, σ. 2

233


32. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Η Αστυνομία του Σταδίου», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 21/3/1896, φ. 791, σ. 1

33. Ανωνύμου: «Η Απαρχή των Ολυμπιακών Αγώνων», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 12/3/1896, φ. 782, σ. 2

34. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Ο Ανδριάντας του Αβέρωφ», εφ. «ΣΚΡΙΠ», Αθήνα 27/2/1896, φ. 175, σ. 2

35. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Ο Ανδριάς του Αβέρωφ», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 14/3/1896, φ. 784, σ. 2


37. Ανωνύμου: «Σήμερα - το Στάδιον η Νέα Δωρεά του Αβέρωφ», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 4/5/1896, φ. 63, σ. 3

38. Σπόρτσμαν: «Ολυμπιακοί Αγώνες - Λιμήν Ζέας», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Πειραιάς 19/2/1896, 4.161, σ. 2


40. Ανωνύμου: «Ποδηλατοδρόμιον εν Νέω Φάληρω», εφ. «ΣΦΑΙΡΑ», Πειραιάς 11/11/1895, φ. 4.080, σ. 2.


234

Παναθηναϊκός αμφορέας, 520 π.Χ. Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο.

235


ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι αγώνες τελείωσαν. Τα φώτα έσβησαν. Ο κόσμος έφυγε. Ση-μαίες, δάφνες, στολισμοί, κίνηση, θόρυβος, όλα άλλαξαν. Όμως

το μεγάλο έμβλημα, το Στάδιο, έμεινε επιβλητικό να θυμίζει το σπου-δαιότερο αποτέλεσμα, την αναβίωση της Ολυμπιακής Ιδέας. Το Στάδιο έμελλε να αποτελέσει στο εξής ένα ιερό στην ψυχή των Ελλήνων. Ο ελληνισμός αναστήθηκε. Ως πολιτισμική βάση της δύσης αναγνωρι-ζόταν η Ελλάδα! Οι Έλληνες κράτησαν το όνειρο της επανάληψης των Αγώνων.

“Είθε όμως τρικυμίαι οίοι οι αγώνες να ενέσκηπτον συχνότερον. Είθε!”

Η φωνή του αρθρογράφου της εφημερίδας “Φιλιππούπολις” με αυτά τα λόγια εξέφρασε την επιθυμία του ελληνικού έθνους. Διάφο-ρα δημοσιεύματα ακολούθησαν, διατυπώνοντας την ευχή να έχει η Ελλάδα το τιμητικό προνόμιο, ως η χώρα που έμπνευστηκε τον ολυ-μπιακό αθλητισμό, να φιλοξενεί μόνιμα τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο πρίγκηπας της Ουαλίας, σύμφωνα με δημοσίευμα στις 5 Απριλίου 1896, είχε προτείνει κι αυτός να γίνονται μόνιμα οι Ολυμπιακοί Αγώ-νες στην Ελλάδα. Η εφημερίδα αισιοδοξούσε ότι η πρόταση θα είχε θετικό αποτέλεσμα, γιατί δεν επρόκειτο για ζήτημα υλικής ωφέλειας αλλά ανύψωσής τους σε διεθνείς αγώνες:

“Δια της εδραίας και μονίμου αυτών ανασυστάσεως επί εδάφους στενώς και αδιασπάστως συνδεδεμένου με τας γνη-σιωτέρας και αγνοτέρας παραδόσεις της αρχικής αυτών κα-ταγωγής.”

Την άποψη αυτή του πρίγκηπα της Ουαλίας, σύμφωνα με την εφη-μερίδα “Εστία”1 υποστήριξαν επιστρέφοντας στην πατρίδα τους και οι Άγγλοι αθλητές που είχαν λάβει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες καθώς και ο ανταποκριτής που είχε παραστεί εκ μέρους της εφημε-


236

ρίδας του που είχε την έδρα της στο Λονδίνο. Σε άλλο δημοσίευμα, της 11ης Απριλίου 1896, μέσα από την εφημερίδα “Φιλιππούπολις”2 μαθαίνουμε ότι οι ξένοι αθλητές ευχαρίστησαν τον Φιλήμονα για την φιλοξενία που τους πρόσφερε και συμφώνησαν στο να προτιμηθεί η Αθήνα ως διαρκής τόπος τέλεσης των Αγώνων. Επίσης, διαβεβαίωναν ότι επιστρέφοντας στην πατρίδα τους, θα υποστήριζαν με κάθε τρόπο την άποψή τους, πιστεύοντας ότι δεν θα συναντούσαν σοβαρές αντι-δράσεις.

Σε άλλη μνεία για την Ελλάδα, η ίδια εφημερίδα αναφέρθηκε στον επισκέπτη Αμερικανό ναύαρχο, ο οποίος εισηγήθηκε με έκθεση που έστειλε στην αμερικανική κυβέρνηση, την ανάληψη πρωτοβουλίας με στόχο να πείσει τα αθλητικά σωματεία των ΗΠΑ να αναγνωρίσουν ως μόνιμο τόπο τέλεσης διεθνών αγώνων την Αθήνα. Σε δημοσίευμά της η εφημερίδα “Εστία”3, πληροφορούσε ότι οι Αμερικανοί αγωνιστές, με όλους τους ομοεθνείς τους που έμεναν στην Ελλάδα, συμπεριλαμβα-νομένου του πρέσβη των ΗΠΑ Alexander, θα έκαναν διάβημα στον διάδοχο εκφράζοντας την επιθυμία τους ότι:

“Κατ’ ουδένα τρόπον πρέπει να επιτραπή ο εκπατρισμός της γνησίας Ελληνικής εορτής των Ολυμπίων εκ του ιερού της Ελλάδος εδάφους.”

Το συμπέρασμα του δημοσιεύματος ήταν ότι:

“Οι Γάλλοι δύνανται να είνε βέβαιοι, ότι όχι μόνον οι Γερ-μανοί, αλλ’ ούτε και οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί θα προσελ-θώσιν εις Παρισίους, ίνα τελέσωσι τους μέλλοντας Ολυμπι-ακούς αγώνας.”

Στις 18 Απριλίου η εφημερίδα “Ατλαντίς”4 ανέφερε ότι συνεχίζει τις δημοσιεύσεις της και μετά την ολοκλήρωση των Αγώνων:

“Εάν δύναταί τις να κρίνει εκ του ενθουσιασμού και του ζω-ηρού ενδιαφέροντος μεθ’ ων οι εν ταις Ηνωμέναις Πολιτεί-αις Έλληνες και οι φίλαθλοι Αμερικανοί, ηκολούθησαν τους διεξαχθέντας εν Αθήναις αγώνας, εάν εκ των τηλεγραφημά-των άτινα κατά την διάρκειαν αυτών ελήφθησαν δυνάμεθα

237


να κρίνωμεν, αναμφιβόλως, η αναβίωσις των Ολυμπιακών αγώνων με όλα τα σφάλματα, με όλας τας ελλείψεις και τα παρατράγουδα, με όλην την απουσίαν διακεκριμένων ξένων αθλητών, εστέφθησαν, παρά πάσαν προσδοκίαν υπό λαμπράς επιτυχίας. Εάν ωσαύτως αληθεύη ότι οι προσεχείς αγώνες τελεσθήσονται μετά παρέλευσιν δύο ετών εν Αθήναις εκ νέου, ότε και το Στάδιον συμπληρωθήσεται και οι αθληταί ημών επαρκώς εκπαιδευθήσονται και προπαρασκευασθήσονται κατά τους νεωτέρους κανόνας της γυμναστικής, αγογγύστως αποδεχόμεθα την εν πολλοίς ήτταν ημών, βέβαιοι εκ των προτέρων όντες ότι η Ελλάς ήτις ανέδειξε το πάλαι αθλητάς καταπλήξαντες τον κόσμον, θέλει διεκδικήσει την προγονι-κήν ημών υπεροχήν αναδεικνύουσα άνδρας εφαμίλλους εάν όχι ανωτέρους των Αμερικανών. Εάν ενσαρκωθή εν ημίν η πεποίθησις ότι δυνάμεθα και οφείλομεν να νικήσωμεν, εάν δεν επιτρέψωμεν την επανάληψιν των ασυγγνώστων σφαλ-μάτων και την ανάμειξιν ανδρών αδαών της γυμναστικής εις αγώνας αποκλειστικώς αθλητικούς, και εάν από σήμερον αρ-ξώμεθα ανενδότως του έργου της προπαρασκευής, βεβαίως οι στέφανοι της ελαίας εκ του ιερού της Ολυμπίας άλσους ους θριαμβευτικώς αποκομίζουσι σήμερον οι αριστεύσαντες ξένοι θα είνε κατά πολύ ολιγώτεροι το 1898.”

Η δεύτερη Ολυμπιάδα θα γινόταν μετά από τέσσερα χρόνια. Η σκέ-ψη της ΔΟΕ ήταν να φιλοξενείται η Ολυμπιάδα κάθε φορά σε διαφο-ρετική πρωτεύουσα. Οι Έλληνες, που είχαν ζήσει την πρώτη Ολυμπι-άδα, δεν μπορούσαν να δεχθούν, ότι όλα θα τελείωναν στην έναρξη και όλη η υποδομή που είχε ετοιμασθεί θα αποτελούσε μόνο μαρτυρία ενός παρελθόντος.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες έγινε πρόταση να συνεχισθούν οι Αγώνες στην Αθήνα σε άλλο επίπεδο, με άλλη ονομασία, αλλά στην ίδια έκταση με τους διεξαχθέντες. Με αυτό τον τρόπο στην Αθήνα θα γίνονταν ανά διετία, ως ένα είδος πανελληνίων αγώνων με ονομασία “Τα Αθήναια”. Σ’ αυτούς τους αγώνες θα προσκαλούνταν και ξένοι. Άλλη άποψη ήταν να μην ονομάζονται “Αθήναια” αλλά “Ολυμπιακοί Αγώνες” με διάρκεια ένα μήνα και συγκεκριμένα τον Απρίλιο.


238

Η εφημερίδα “Νεον Ηράκλειον”5 για τους μελλοντικούς αγώνες υποστήριξε ότι:

“Η αληθής πατρίς των αρχαίων αγώνων ήτο η Ελλάς και αυτή θα παραμείνη και ως η μόνη εστία των νέων. Τα Αθή-ναια όμως, τα οποία μετά πολλής επιτηδειότητος, αλλ’ ουχί μετ’ ίσης ειλικρίνειας επροτάθησαν ως αντάλλαγμα πενιχρόν των διεθνών Ολυμπιακών αγώνων, όχι μόνον την Ελλάδα αφαιρούσι την υπό πάντων εις αυτήν δικαιωματικώς απονε-μομένην τιμήν, αλλά και θα επιφέρωσι την πλήρη αποτυχί-αν της μεγάλης ιδέας, εις ην ημείς πρώτοι εδώκαμεν σάρκα και ζωήν. Τα Αθήναια θα αποδειχθώσι τίποτε περισσότερον ή τοπικοί αγώνες των ελληνικών σωματείων, ουδένα ξένον ενδιαφέροντες, και υπό το ήκιστα δελεαστικόν τούτο όνομα δεν επιθυμούμεν κατ’ ουδένα τρόπον να θυσιάσωμεν αφρό-νως εις τας συμβουλάς αλλοτρίων ανθρώπων, τα αγαθά τα οποία ήδη συνεκόμισεν η Ελλάς εκ των παρόντων αγώνων και θα συγκομίση πολύ αγλαότερα εκ των μελλόντων. Το σπουδαιότερον όμως είνε ότι ο εκ της Ελλάδος εκπατρισμός των Ολυμπιακών Αγώνων θα επιφέρη αναποφεύκτως τον μα-ρασμόν αυτών.”

Το σημαντικότερο γεγονός της αναβίωσης των Ολυμπιακών αγώ-νων το 1896, ήταν η γεφύρωση της αρχαίας Ελλάδας με τη νεότερη. Η γλώσσα των αρχαίων Ολυμπιονικών αποτέλεσε τον σημαντικότε-ρο παράγοντα διατήρησης του ελληνισμού. Σε παγκόσμια κλίμακα, όλοι αντιλήφθηκαν ότι οι Έλληνες υπήρχαν πάντα. Συνέπεια αυτής της άποψης ήταν να δημιουργηθεί η βάση για τη συναδέλφωση των λαών. Η νέα Ελλάδα αποκτούσε μια καινούρια υπόσταση. Η επιτυ-χία των Ολυμπιακών Αγώνων εξασφάλιζε την ανατροπή του κλίμα-τος που παρουσίαζε την Ελλάδα υποβαθμισμένη και φτωχή, μέσα από τις εντυπώσεις που μετέφεραν οι ανήσυχοι περιηγητές-επισκέπτες. Οι Έλληνες συνειδητοποίησαν ότι μιλούσαν τη γλώσσα εκείνων που δημιούργησαν το θαύμα του αρχαίου κόσμου. Συνειδητοποίησαν την πνευματική κληρονομιά τους και ισότιμα στοιχήθηκαν ανάμεσα στους άλλους Ευρωπαίους. Κι εκείνοι μπόρεσαν να διακρίνουν τη συνέχεια

239


των αρχαίων στα πρόσωπα των νεοελλήνων και να δημιουργηθεί έτσι η βάση της αποδοχής, της συναδέλφωσης. Σ’ έναν τέτοιον αγώνα, όλοι ήταν νικητές.

Ο Γ. Αβέρωφ συνέβαλε στην ενδυνάμωση του προσώπου του Έλ-ληνα και στην αναγωγή του στα πρότυπα που προϋπήρχαν και τον τροφοδότησαν. Αυτή η εθνική αποκατάσταση ήταν και η μεγαλύτερη προσφορά του μεγάλου ευεργέτη. Ήταν ο άνθρωπος που αποτέλεσε την ψυχή των Ολυμπιακών Αγώνων.

Η Ελλάδα έχει ανάγκη από ευεργέτες σε όλα τα επίπεδα και η μνήμη των Ελλήνων δεν είναι ασθενής στις προσφορές για το έθνος. Πάντα θα υπάρχει μέσα στο χρόνο η πένα του ιστορικού, που θα ανα-φέρει τα γεγονότα και θα αποδώσει ευχαριστίες στους πρωτεργάτες των ιστορικών αποφάσεων. Βέβαια υπήρξε και η συνεισφορά του δι-αδόχου, του Βικέλα, του Φιλήμονος, που ήταν οι πρωτεργάτες των αγώνων. Όμως, ο Αβέρωφ θυσίασε την προσωπική του περιουσία για τον σκοπό αυτό.

Ο συνεορτασμός, το πανηγυρικό κλίμα των αγώνων, δημιούργησε τις επικοινωνιακές βάσεις μεταξύ των λαών. Τα κοινά συναισθήματα του ευγενούς και του ωραίου έγιναν άρρηκτα δεσμά αδελφοσύνης: η ιδέα του Ολυμπισμού, της ειρήνης, του πολιτισμού, του αγώνα, η ανύ-ψωση στο ωραίο, η ταυτότητα του ανθρώπου χωρίς σύνορα. Άλλω-στε, ακολουθώντας την άποψη του Πασκάλ, για να κατορθωθεί κάτι καλό, πρέπει να προηγηθεί μια μικρή περίοδος “παλαβομάρας”. Και οι Έλληνες, στο πνεύμα της Αναγέννησης της Ολυμπιάδας τρελάθηκαν, ανέφερε στις 7 Μαΐου 1896 σε δημοσίευμά της η εφημερίδα “Επιθε-ώρησις”6.

“Έχομεν το θάρρος να ισχυρισθώμεν, εις το πείσμα των συντηρητικωτάτων τούτων στοιχείων, ότι ο Πασχάλ είχε δί-καιον. Η ολίγη τρέλλα της σήμερον παρασκευάζει πράγματι την πρόοδον της αύριον. Οι τρέχοντες νεανίαι της Κηφισσίας, οι σφαιροβολούντες εις τους δρόμους, οι γελώντες εν τοις λε-ωφορείοις οι φέροντες μετά χάριτος τα ρόδα εις την κομβιο-δόχην των, και οι αστείοι ρεπόρτερ των εφημερίδων, εις το-σούτον ζωντανοί παράγοντες κοινωνικής και εκπολιτιστικής προόδου και δράσεως. Όστις έχει διάθεσιν να διασκεδάζη


240

γιγνώσκει και την τέχνην του σοβαρεύεσθαι, ο δε γέλως και η ευθυμία συνετέλεσαν πάντοτε ευστοχότερον εις διόρθωσιν των κακώς κειμένων, παρ’ όσον η επίμονος αδημονία και η ανοίκειος των οφρύων συστολή. Όταν ο ελληνικός λαός συνειθίση να συνέρχεται εις πανηγύρεις και να ευθυμή και να διασκεδάζη γαλήνιος και ήρεμος όπως ο Γαλλικός, οπό-ταν εις τους δρόμους αντηχήσουν οι ζωηροί ήχοι ορχηστικών οργάνων και η μέθη της εύθυμου διαθέσεως έμπνευση σύσ-σωμον την κοινωνίαν και παύση η περί το πολιτειολογείν εν-δελεχής μέριμνα και φροντίς, τότε μόνον η σύγχρονος Ελλάς θα εισέλθη εις το πραγματικόν της ηθικής αυτής προόδου, στάδιον. Είναι αληθές ότι τότε θα υποληφθή υπό των σπου-δαίων ανθρώπων η κοινωνία ημών ως τρελλή, αλλ’ η τρέλλα αύτη θα είνε εκείνη του Πασχάλ, και ευχόμεθα ταχέως να γενικευθή καίπερ μεθ’ υπερηφανείας ισχυριζόμεθα, ότι κατέ-λαβεν ήδη αύτη ημάς εν δόσει ικανώς επαρκεί.”

Στις 11 Μαΐου 1896, αναγγέλθηκε η απόφαση τέλεσης των Ολυ-μπιακών Αγώνων, σύμφωνα με νομοσχέδιο, το οποίο ετοίμασε ο Διά-δοχος και έδωσε στον Φιλήμονα. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα γίνονταν με ειδικό νόμο του κράτους, ανεξάρτητα από τους Διεθνείς Ολυμπια-κούς Αγώνες που θα ετελούντο ανά τετραετία σε πρωτεύουσες άλλων εθνών:

“Ο κ. Φιλήμων θα εγχειρίση το εν λόγω νομοσχέδιον προς τον κ. πρωθυπουργόν, όστις θα ευρεθή σύμφωνος καθ’ όλα. Εν αυτώ ορίζονται λεπτομερώς και οι πόροι των αγώνων. Προς άπαντας τους δήμους του Κράτους επιβάλλεται ετή-σια εισφορά ανάλογος προς τας εισπράξεις αυτών, ήτις όμως χρησιμεύση εις την υπό των δήμων ανεύρεσιν, ενίσχυσιν και παρασκευήν διαφόρων αθλητών και γυμναστών, προς τούτοις και εις την βοήθειαν των γυμναστικών εν τω Κράτει σωματεί-ων.

Μολονότι δε το ζήτημα της απομαρμαρώσεως του Σταδί-ου είνε κατ’ αρχήν λελυμένον, χάρις εις την φιλόπατριν με-γαλοδωρίαν του Αβέρωφ, μία των παρ’ ημίν προνομιούχων

241


τραπεζών υπέβαλεν υπόμνημα προς τον Διάδοχον, δια του οποίου δηλοί, ότι αναλαμβάνει την έκδοσιν του Ολυμπιακού λαχείου, το οποίον η ιδία θα διαθέση εις το εξωτερικόν, προ-καταβάλλουσα αμέσως χρήμα εκ τριών περίπου εκατομμυρί-ων, όσα χρειασθούν.

Την πρότασιν ταύτην συνυπέβαλε μετά του νομοσχεδίου εις τον κ. Πρωθυπουργόν ο Διάδοχος όπως μελετήση αυτήν, την παραδοχήν δ’ ή μη της προτάσεως θα την λύση η Επιτρο-πή η οποία θα διαδεχθή την υφισταμένην κατόπιν της ψηφί-σεως του νέου νόμου. Εννοείται δ’ ότι εις την νέαν επιτροπήν θα συμπεριληφθούν και οι ενεργότερον δράσαντες κατά τους λήξαντες αγώνας, θ’ αρχίση δ’ αύτη τας εργασίας της μόλις ψηφισθή ο νέος νόμος υπό της Βουλής. Εκ των πρωτίστων δε μελημάτων της Επιτροπής θα είνε η ανέγερσις Ολυμπια-κού μεγάρου δια τα γραφεία αυτής το οποίον θα είνε έτοιμον κατά το έτος 1898. Η επιτροπή τμηματικώς εργαζομένη, θα παρασκευάζη Έλληνας αθλητάς, συνεννοουμένη δε και μετά του Δήμου θα εργασθή όπως επιτευχθή η κατάλληλος δια-σκευή και ο καλλωπισμός της πόλεως κατά τους αγώνας. Η νέα Επιτροπή των Αγώνων θα συνίσταται εκ δέκα μελών εν όλω. Τακτικός πρόεδρος της Επιτροπής θα είνε ο Διάδοχος, αντιπρόεδρος ο πρίγκηψ Γεώργιος, δεύτερος δ’ αντιπρόεδρος ο πρίγκηψ Νικόλαος. Εν εκ των μελών της Επιτροπής θα εκτελή χρέη γενικού γραμματέως, εν ειδικού γραμματέως και εν ταμίου.”7

Σχετικά με το παραπάνω δημοσίευμα, η εφημερίδα “Εστία”8 στις 14 Μαΐου 1896 διευκρίνιζε:

“Και επειδή άλλη συνάδελφος παραλαμβάνουσα τας χθε-

σινάς μας ειδήσεις προσθέτει ότι περί Ολυμπιακού λαχείου πρότασιν υπέβαλε μία των προνομιούχων τραπεζών, δηλού-μεν ότι τούτο έγινε ανακριβές. Την περί Ολυμπιακού λαχείου πρότασιν υπέβαλεν η Τράπεζα Αθηνών, το δε προς τον Διάδο-χον υπόμνημα συνέταξεν ο διακεκριμένος και ρέκτης αυτής διευθυντής κ. Α. Καλλέργης.”


242

Ο Α. Βλάχος μετά τους αγώνες, παρατήρησε:

“Η μεγάλη των αγώνων επιτυχία είνε έτι πρόσφατος, οι στέφανοι νωποί, και των χειροκροτημάτων έναυλος ο πάτα-γος. Αλλά πάσα εορτή έχει και την επαύριον αυτής. Γνωστόν δε είνε πόσον διαρκούσιν οι μεσημβρινοί, και μάλιστα οι ελ-ληνικοί ενθουσιασμοί. Όταν εξανεμωθή και η τελευταία των χθεσινών πανηγύρεων ηχώ, και περισυλλεχθώσιν οι θυρεοί και αι σημαίαι και τα έγκαρπα από των πλατειών και τριό-δων, και από της εκλιπούσης εορτάσιμου τύρβης ανανήψω-μεν εις ηρεμωτέρας σκέψεις, τις οίδεν;”9

Η επιτυχία των Ολυμπιακών αγώνων έδωσε αυτοπεποίθηση στους Έλληνες, οι οποίοι αισθάνθηκαν ισότιμοι έναντι των άλλων προοδευ-μένων λαών. Οι Ολυμπιακοί αγώνες του 1896 αποτέλεσαν το έναυσμα μιας νέας εποχής αγώνων ειρήνης, πολιτισμού, ζωής χωρίς σύνορα, με στόχο την πρόοδο και την ποιότητα ζωής.

Η Ελλάδα του 1896 δημιούργησε τις προδιαγραφές για να είναι η χώρα -γυμναστήριο σώματος και πνεύματος, η χώρα της ισορροπίας και των ιδανικών που δίδαξαν οι αξεπέραστοι Έλληνες φιλόσοφοι.

Είθε!

243



244

ΕΠΙΛΟΓΟΣ


1. Ανωνύμου: «Δελτίον», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 4/4/1896, φ. 34, σ. 1.

2. Ανωνύμου: «Ελλάς, Αθήναι 6 Απριλίου 1896», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 11/4/1896, φ. 2.129, σ. 3.

3. ο.α Ανωνύμου: «Δελτίον», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 4/4/1896, φ. 34, σ. 1.

4. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, Τελευταία Ειδήσεις», εφ. «ΑΤΛΑΝΤΙΣ», Νέα Υόρκη 18/4/1896, φ. 112, σ. 3.

5. Ανωνύμου: «Ολυμπιακοί Αγώνες - οι Προσεχείς Αγώνες», εφ. «ΗΡΑΚΛΕΙΟΝ», Ηράκλειο 11/4/1896, φ. 138, σ. 2.

6. Ανωνύμου: «Αγώνες», εφ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ», Αθήνα 7/5/1896, φ. 825, σ. 1.

7. Ανωνύμου: «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες κατά Τετραετία», εφ. «ΦΙΛΙΠΠΟΥΠΟΛΙΣ», 11/5/1896, φ. 2.140, σ. 1.

8. Ανωνύμου: «Οι Προσεχείς Αγώνες - Η Γενική Εντύπωσις - Το Σχετικόν Νομοσχέδιον - Πρότασις Τραπέζης Ελλάδος», εφ. «ΕΣΤΙΑ», Αθήνα 14/5/1896, φ. 73, σ. 3.

9. Άπαντα Α. Βλάχου.

245


ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

1. εφ. : εφημερίδα2. φ. : φύλλο3. σ. : σελίδα4. τ. : τόμος5. τχ. : τεύχος6. περ. : περιοδικό7. α.π. : αμέσως παραπάνω8. ο.α. : όπου αναφέρω9. εκδ. : έκδοσης

Το δίπλωμα των Ολυμπιακών Αγώνων.


246

ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΓΡΑΨΑ

Η Ελισάβετ Γράψα γεννήθηκε στη Λευκάδα.

Είναι Διδάκτωρ Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Σορ-βόννης. Παράλληλα έχει σπουδάσει μουσική και θεα-τρολογία.

Μιλά Γαλλικά, Ιταλικά, Αγγλικά.

Εργάστηκε στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκ-παίδευση και στη συνέχεια στις εταιρείες Medicamerc

και Moel Conferences στις οποίες είναι συνιδρυτικό και διευθυντικό στέ-λεχος.

Έχει πλούσιο συγγραφικό έργο σε θέματα Ιστορίας, Τέχνης, Ποίησης και Πολιτισμού.

Είναι πρόεδρος του Κέντρου Νησιωτικού και Μεσογειακού Πολιτισμού "Μεσόνησος".

Ιδρυτικό μέλος του Ελληνικού Affiliate του Αμερικανικού Διεθνούς Κοι-νωφελούς Ιδρύματος για την καταπολέμηση του καρκίνου του μαστού SUSAN G. KOMEN BREAST CANCER FOUNDATION.

Διετέλεσε Μέλος του Δ.Σ. της Παγκρήτειας Ένωσης Γυναικών και Γενική Γραμματέας του Συλλόγου Λευκαδίων Αττικής "Η Αγία Μαύρα".

Ασχολήθηκε με τον Συνδικαλισμό, την Κοινωνία και την Πολιτική (ΕΒΕΑ, Δήμος Αθηναίων, ΚΑΕ Τεχνόπολις, Μουσικά Σύνολα).

Εκλεγμένο μέλος του Εθνικού Συμβουλίου του ΠΑΣΟΚ 2005 και 2007 και ασχολήθηκε πολιτικά με την Περιφέρεια Αττικής.

247


ISBN 978-618-80071-0-9

H Ellada Panta Mporei A8hna 1896

Documents

Transcript of H Ellada Panta Mporei A8hna 1896