ampeli θρεψη και λίπανση.

Επιμέλεια και συγγραφή κειμένου: Ιακωβίδης Μηνάς Τζόκας Γιάννης

Γιαννοπούλου Μαρίνα

«Θρέψη και λίπανση της αμπέλου κατά την εφαρμογή βιολογικής καλλιέργειας»

ΕΙΣΑΓΩΓΗΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η γεωγραφική θέση του Νησιού, η διαφορετική μορφολογία των εδαφών σε συνδυασμό με τους λοιπούς φυσικούς παράγοντες, όπως το κλίμα, μικροκλίμα, ποιότητα εδάφους, χλωρίδα πανίδα, αλλά και με τους λοιπούς ανθρωπογεωγραφικούς παράγοντες συντελούν στην ανάπτυξη μικτής γεωργικής δραστηριότητας, με διαφορετικούς επικρατούντες κλάδους κατά Νομό ή ακόμη και κατά περιοχή, μέσα στα στενά διοικητικά όρια ενός Νομού. Έτσι, στο Ν. Ηρακλείου, ο κλάδος της Αμπελουργίας (Vitis sp. F. Vitaceae) έχει εντατικό χαρακτήρα και μεγάλη οικονομική σημασία, παρά τα σημερινά προβλήματα, ενώ στους λοιπούς Νομούς έχει εκτατικό χαρακτήρα. Οι σπάνιες εδαφοκλιματικές συνθήκες αυτού του Νομού θεωρούνται μεταξύ των άριστων του κόσμου για την ανάπτυξη του κλάδου.

Στο Ν. Χανίων, η Αμπελουργία επίσης αποτελεί μια παραδοσιακή καλλιέργεια και ο Νομός θεωρείται ως ο δεύτερος αμπελουργικός Νομός της Κρήτης, μετά το Ν. Ηρακλείου. Στο Ν. Λασιθίου, ο αμπελουργικός κλάδος αντιπροσωπεύει μόνο το 4% του γεωργικού εισοδήματος του Νομού, ενώ βασικοί οικονομικοί κλάδοι είναι η ελαιοκομία, τα κηπευτικά και η κτηνοτροφία, κατά σειρά οικονομικής σημασίας. Στο Ν. Ρεθύμνου, οι σπουδαιότερες καλλιέργειες και εκτροφές κατά σειρά οικονομικής σημασίας είναι η ελαιοκομία, η αιγοπροβατοτροφία, η αμπελουργία και τα κηπευτικά. Στον πίνακα που ακολουθεί παραθέτονται στοιχεία αναφορικά με την καλλιέργεια της αμπέλου ανά νομό κατά τα έτη 1988, 1989, 1990, 1991 και 1992. Πίνακας 1: Καλλιέργεια της αμπέλου ανά νομό στην Κρήτη κατά τα έτη 1988-1992

1988 1989 1990 1991 1992 Νομοί Στρ. ton Στρ ton Στρ ton Στρ ton Στρ ton Ηρακλείου 225.000 72.000 225.000 78.500 212.000 32.000 168.650 35.000 140.800 31.200

Λασιθίου 14.300 3.800 14.160 3.700 13.600 3.500 13.600 3.500 10.875 3.785

Ρεθύμνης 14.620 2.250 14.550 2.700 14.550 2.700 13.200 750 13.200 70 Χανίων 3.360 290 3.030 390 2.700 145 2.380 105 1.530 –

Σύνολο Κρήτης 257.280 78.340 256.740 85.290 242.850 38.345 197.830 39.355 166.405 35.055

Πίνακας 2 : Απογραφή των αμπελουργικών εκτάσεων κατά την περίοδο 1998/1999 στη νήσο Κρήτη.

Α/Α

ΝΟΜΟΙ

Αμπελουργική περίοδος: 1998/99

Έκταση (στρ.)

Σταφιδοποιήσιμοι

οίνοι άγριων

υποκειμένων

Επιτραπέζιοι οίνοι

(περιλαμβάνονται και οι οίνοι

με γεωγραφική ένδειξη)

ΣΥΝΟΛΟ

1 ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 1357 4538 5895

2 ΛΑΣΙΘΙΟΥ 689 264 953

3 ΡΕΘΥΜΝΗΣ 0 1550 1550

4 ΧΑΝΙΩΝ 0 1700 1700

ΓΕΝ. ΣΥΝΟΛΟ 2046 8052 10098

Πηγή: Υπουργείο γεωργίας- Γεν. διεύθ. Φυτ. Παραγωγής (σ.σ. Συμπεριλαμβάνονται και οι ποικιλίες Διπλής Χρήσης που κατά συνήθεια οινοποιούνται.) Πίνακας 3 : Εκτάσεις καλλιεργειών βιολογικής παραγωγής και καλλιεργειών σε στάδιο μετατροπής κατά το έτος 2001 ανά νομό και οργανισμό ελέγχου πιστοποίησης. ΝΟΜΟΣ / ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ

Δ.Η.Ω.(στρ.) Σ.Ο.Γ.Ε.(στρ.) ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ(στρ.) ΣΥΝΟΛΟ

ΧΑΝΙΑ 3342,33 152,00 0,00 3494,33 ΡΕΘΥΜΝΟ 2534,76 2748,50 0,00 5283,26 ΗΡΑΚΛΕΙΟ 9184,33 6760,00 0,00 15944,33 ΛΑΣΙΘΙ 2030,42 1100,00 0,00 3130,42 Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων Πίνακας 4 : Αριθμός βιοκαλλιεργειών νομού Ρεθύμνου κατά το έτος 1999 ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΑΒΟΚΑΝΤΟ 30ΑΜΠΕΛΙ 3,5ΑΜΠΕΛΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΟ 78,5ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 10ΔΙΑΦΟΡΑ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΑ 3,5ΔΙΑΦΟΡΑ ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ 4ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΙΤΗΡΑ 15ΕΛΙΑ 1482,5ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ 12,2ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ. 44,5ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 2284,5ΜΑΝΤΑΡΙΝΙ 2,5ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ 18ΣΥΚΟ 1ΧΕΡΣΟ/ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΗ 35,8ΣΥΝΟΛΟ 4025,5(σ.σ. Ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών είναι 90.) Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων- Γραμμ. Βιολ. Γεωργίας.

Πίνακας 5 : Αριθμός βιοκαλλιεργειών νομού Ηρακλείου κατά το έτος 1999 ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΑΚΤΙΝΙΔΙΟ 4ΑΜΠΕΛΙ 211,5ΑΜΠΕΛΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΟ 464ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 116,5ΔΙΑΦΟΡΑ ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ 10ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΕΤΗΣΙΕΣ 10ΕΛΙΑ 5167,27ΚΑΡΠΟΥΖΙ 8ΚΑΡΥΔΙ 1,5ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ 7ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ. 89,05ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 3479,7ΛΕΜΟΝΙ 2ΜΠΑΝΑΝΑ 2,7ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ 42ΦΑΣΟΛΙ 0,3(σ.σ. Ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών είναι 330.) Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων- Γραμμ. Βιολ. Γεωργίας. Πίνακας 6 : Αριθμός βιοκαλλιεργειών νομού Λασιθίου κατά το έτος 1999 ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΑΜΠΕΛΙ 2,4ΑΜΠΕΛΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΟ 141,8ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 6ΕΛΙΑ 1434,5ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ 2ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ. 1ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 499ΜΟΥΣΜΟΥΛΟ 2ΡΟΔΑΚΙΝΟ 13ΧΕΡΣΟ/ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΗ 1(σ.σ. Ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών είναι 59.)

Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων- Γραμμ. Βιολ. Γεωργίας.

Πίνακας 7 : Αριθμός βιοκαλλιεργειών νομού Χανίων κατά το έτος 1999

ΕΙΔΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΡ. ΣΤΡΕΜΜΑΤΩΝ ΑΒΟΚΑΝΤΟ 23ΑΚΤΙΝΙΔΙΟ 1ΑΜΠΕΛΙ ΟΙΝΟΠΟΙΗΣΙΜΟ 42ΑΜΥΓΔΑΛΟ 0,5ΓΚΡΕΪΠ-ΦΡΟΥΤ 4ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ 39,9ΔΙΑΦΟΡΑ ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ 3,5ΕΛΙΑ 1752,75ΚΑΣΤΑΝΟ 38ΚΗΠΕΥΤΙΚΑ ΥΠΑΙΘΡΙΑ. 14ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ 79ΛΕΜΟΝΙ 2,5ΜΑΝΤΑΡΙΝΙ 31,5ΜΗΛΟ 7ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ 43,5ΧΕΡΣΟ/ΑΓΡΑΝΑΠΑΥΣΗ 38(σ.σ. Ο αριθμός των βιοκαλλιεργητών είναι 43.) Πηγή: Υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης και τροφίμων- Γραμμ. Βιολ. Γεωργίας. ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - Κατανομή Εκτάσεων ανά καλλιέργεια και ανά στάδιο

κατά το έτος 2004

Α/Α ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΕΚΤΑΣΗ (στρ/στάδιο) ΣΥΝΟΛΟ

(στρ.)

ΠΟΣΟΣΤΟ

% Β.Π. Μ.Σ. Κ.Ε

1 Αροτραίες 26.709 8.715 31.565 66.989 31%

2 Αμπέλι 12.998 3.905 4.100 21.003 10%

3 Ελιά 63.042 15.403 28.833 107.278 49%

4 Εσπεριδοειδή 6.321 934 669 7.924 4%

5 Κηπευτικά 3.280 424 655 4.359 2%

6 Οπωροφόρα 5.314 1.114 2.013 8.441 4%

ΑΘΡΟΙΣΜΑ 117.665 30.495 67.836 215.997 100%

ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ

Κατανομή Εκτάσεων ανά καλλιέργεια και ανά στάδιο κατά το έτος 2003

Α/Α ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΕΚΤΑΣΗ

(στρ / ΣΤΑΔΙΟ)

ΣΥΝΟΛΟ

(στρ.)

ΠΟΣΟΣΤΟ

% Β.Π. Μ.Σ. Κ.Ε 1 Αροτραίες 22.331 8.422 11.567 42.320 25% 2 Αμπέλι 11.268 3.727 3.256 18.251 11% 3 Ελιά 53.858 17.384 13.609 84.851 51% 4 Εσπεριδοειδή 6.859 1.385 547 8.791 5% 5 Κηπευτικά 3.332 723 556 4.611 3% 6 Οπωροφόρα 4.545 2.506 850 7.901 5% ΑΘΡΟΙΣΜΑ 102.193 34.147 30.386 166.725 100,00%

ΦΥΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - Εκτάσεις ανά περιφέρεια-Στατιστικά βιολογικής γεωργίας κατά το έτος 2004

Α/Α ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΕΚΤΑΣΗ

(στρ/ΣΤΑΔΙΟ)

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ

(στρ)

ΕΠΙ ΤΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ %

Β.Π. Μ.Σ. Κ.Ε 1 ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ &

ΘΡΑΚΗΣ 1.707 311 3.577 5.596 3%

2 ΑΤΤΙΚΗΣ 6.109 1.059 1.662 8.831 4% 3 ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 13.217 2.343 5.730 21.290 10% 4 ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 15.419 2.624 5.690 23.733 11% 5 ΔΥΤΙΚΗΣ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 2.104 949 3.080 6.133 3%

6 ΗΠΕΙΡΟΥ 3.262 176 549 3.987 2% 7 ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ 6.229 2.093 15.118 23.440 11% 8 ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ 3.275 599 305 4.180 2% 9 ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ

6 574 4 245 7 878 18 697 9%

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ 10 ΚΡΗΤΗΣ 15.643 5.436 5.117 26.196 12% 11 ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 1.064 394 253 1.711 1% 12 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ 31.134 6.670 14.241 52.045 23% 13 ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 11.929 3.595 4.636 20.159 9%

ΓΕΝΙΚΟ

ΑΘΡΟΙΣΜΑ 117.665 30.495 67.836 215.997 100%

ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΣΤΡΕΜΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΕΛΙΑΣ ΑΜΠΕΛΙΟΥ ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΈΤΟΣ ΕΛΙΑ (στρέμ.) ΑΜΠΕΛΙ (στρέμ.) ΕΣΠΕΡΙΔΟΕΙΔΗ (στρέμ.) 1999 115.462 19.464 14.692 1998 94.752 15.660 12.990 1997 58.500 11.217 7.950 1996 32.614 5.700 2.537 1995 14.700 2.997 1.150 1994 5.600 950 900

ΟΛΙΚΕΣ ΣΤΡΕΜΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΤΟΣ ΣΤΡΕΜΜΑΤΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ 1999 214.512 1998 154.019 1997 99.995 1996 52.964 1995 24.009 1994 11.882

Στοιχεία: Υπουργείο Γεωργίας Γραφείο Βιολογικών Προϊόντων

Καλλιέργεια Σουλτανίνας Καλλιέργεια Σουλτανίνας Ποικιλία τριπλής χρήσης με κύρια κατεύθυνση την παράγωγή ξηρής σταφίδας και δευτερευόντως την παραγωγή (5%) επιτραπέζιων σταφυλιών. Ευκαιριακά οινοποιούνται μικροποσότητες. Η ποικιλία καλλιεργείται σε όλον το νομό, εκτός από τις επαρχίες Βιάννου και Πυργιωτίσσης. Στις επαρχίες Καινουργίου, Πεδιάδος και Μονοφατσίου (στον κάμπο της Μεσσαράς) παρουσιάζεται σε μικρή πυκνότητα και εναλλάσσεται στην επαρχία Πεδιάδος με την ελιά, που είναι και κυρίαρχη καλλιέργεια, ενώ στην επαρχία Μονοφατσίου εναλλάσσεται με κηπευτικά, ελιά και φυτά μεγάλης καλλιέργειας. Στις επαρχίες Μαλεβυζίου, Τεμένους και λοιπό τμήμα της επαρχίας Μονοφατσίου, η Σουλτανίνα εναλλάσσεται και πάλι με την ελιά και αποτελεί την κύρια πηγή εισοδήματος.

Λόγοι που βοήθησαν τη ραγδαία εξέλιξη της καλλιέργειας Σουλτανίνας.

Οι ικανοποιητικές τιμές των παραγόμενων προϊόντων πριν και λίγο μετά το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι άριστες εδαφοκλιματολογικές συνθήκες που ευνοούσαν την καλλιέργεια και την ποιότητα προϊόντος. Η δυνατότητα ενσωμάτωσης πολλών ημερομισθίων ανά στρέμμα. Η στήριξη των τιμών από την πολιτεία τη δεκαετία του 1960, με την καθιέρωση, το 1955, της τιμής ασφαλείας για τη σταφίδα.

Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται στοιχεία αναφορικά με την

καλλιέργεια σουλτανίνας στις διάφορες επαρχίες του Νομού Ηρακλείου σύμφωνα με το Κτηματολόγιο του 1980. ΕΠΑΡΧΙΑ

ΣΥΝΟΛΟ ΕΚΤΑΣΕΩΝ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΚΜΕΤ.

ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΜΠΕΛΟΤΕΜΑΧΙΩΝ

ΣΟΥΛΤΑΝΙΝΑ

Βιάννου 460 στρ. 844 1.087 28 στρ. Καινουργίου 20.874 στρ. 6.585 13.531 16.764 στρ. Μαλεβυζίου 62.588 στρ. 14.093 37.402 55.182 στρ. Μονοφατσίου 80.459 στρ. 15.623 39.372 62.990 στρ. Πεδιάδος 67.560 στρ. 22.290 57.103 38.510 στρ. Πυργιωτίσσης 2.015 στρ. 1.858 2.883 739 στρ. Τεμένους 65.196 στρ. 9.313 25.026 51.543 στρ. Σύνολο 292.151 στρ. 70.606 174.404 225.756 στρ. ( Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας ) Εκλογή ΥποκειμένουΕκλογή Υποκειμένου::

Στις φυλλοξηρειώσες περιοχές, η εκλογή του κατάλληλου υποκειμένου αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας του αμπελώνα. Το υποκείμενο πρέπει να

παρουσιάζει καλή προσαρμοστικότητα στο οικολογικό περιβάλλον, απαραίτητη προϋπόθεση για να εκδηλώσει τις ιδιότητες του και συγχρόνως, η συμβίωσή του με την υπό καλλιέργεια ποικιλία πρέπει να είναι αρμονική, ώστε κάθε επίδραση του στην καλλιεργητική συμπεριφορά της ποικιλίας να είναι επωφελής.

Πίνακας 2: Συχνά χρησιμοποιούμενα υποκείμενα και ιδιότητες αυτών.

Ωρίμανση Υποκείμενα

Αντοχή Ξηρασία

ΑντοχήCaCo3 Πρώιμη Ώψιμη

Αυξημένη καρποφορία

41Β 110R 140R 1103 Paulsen

Ferkal

Στην Κρήτη όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα υποκείμενα είναι το 41Β, το 110R, το 140R, το 1103 Paulsen καθώς και το υποκείμενο που φέρει το εμπορικό όνομα Φερκάλ (Ferkal). Πιο συγκεκριμένα: Το 41Β είναι ανθεκτικό στο ασβέστιο, πολύ παραγωγικό και με πρώιμη

ωρίμανση. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε αργιλώδη και υγρά εδάφη όπου ευνοείται η « φυσιολογική χλώρωση», ιδίως μετά από βροχερή άνοιξη. Στις συνθήκες της Κρήτης χρειάζεται να ποτίζεται. Το 110R έχει μεγάλη ικανότητα για καρποφορία με όψιμη ωρίμανση και πολύ

καλή ανθεκτικότητα στην ξηρασία. Ανάπτυξη σ΄ όλα τα εδάφη. Καλό για πλαγιές ή επιφανειακά εδάφη. Μικρή έως μέτρια πρόσληψη Mg και Κ. Το 140R έχει μεγάλη ικανότητα για καρποφορία με όψιμη ωρίμανση και

εξαιρετικά ανθεκτικό στη ξηρασία. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείται σε βαθιά, γόνιμα και αρκετό νερό εδάφη, λόγω υπερβολικής ξηρότητας. Μικρή πρόληψη Κ και μεγάλη αντοχή στο ενεργό ανθρακικό ασβέστιο. Το 1103 Paulsen έχει τις ίδιες καλές ιδιότητες με το 140R και το υπερβαίνει, αφού

είναι επίσης υποκείμενο για κατεξοχήν φτωχά, ξερά εδάφη και με ενεργό ασβέστιο που φτάνει το 35%. Το Φερκάλ (Ferkal) θεωρείται ως ένα υποκείμενο ιδιαίτερα ανθεκτικό στη

φυλλοξήρα και σε προσβολές από νηματώδεις. Σε συνθήκες ξηρασίας δίνει αποτελέσματα αντοχής στο ασβέστιο υπέρτερα του 41Β. Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις της καλλιέργειας της αμπέλου:Εδαφοκλιματικές απαιτήσεις της καλλιέργειας της αμπέλου: ΑΑ.. Έδαφος:Έδαφος:

Η επίδραση του εδάφους στην ποσότητα και ποιότητα της σταφυλικής παραγωγής είναι μεγάλη. Οι φυσικές και χημικές ιδιότητες του εδάφους, η γονιμότητά του και η υγρασιακή του κατάσταση, παίζουν σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια της αμπέλου. Τα ααμμμμοοχχααλλιικκώώδδηη εελλααφφρράάςς σσύύσστταασσηηςς και μέτριας γονιμότητας εδάφη, προσφέρονται για ποιοτική αμπελουργία. Στα εδάφη αυτά εξασφαλίζεται καλή στράγγιση, γίνεται καλός εφοδιασμός τους με επαρκή ποσότητα νερού για την κάλυψη των υδατικών αναγκών των φυτών, ζεσταίνονται καλύτερα εξασφαλίζοντας έτσι γρήγορη ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και πρωίμηση της ωρίμανσης. Τα μμέέσσηηςς σσύύσστταασσηηςς εδάφη, στα οποία κυριαρχεί ο πηλός και η άμμος ενώ η περιεκτικότητα σε άργιλο βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα, προσφέρονται για ποιοτική αμπελουργία. Το ααννθθρραακκιικκόό αασσββέέσσττιιοο ττοουυ εεδδάάφφοουυςς βελτιώνει την περιεκτικότητα του χυμού των σταφυλιών σε σάκχαρα και σε ουσίες. Τα εδάφη ββααρρέέααςς σσύύσστταασσηηςς δεν προσφέρονται για ποιοτική αμπελουργία, καθώς ενώ είναι πιο γόνιμα, υποβαθμίζουν σημαντικά την ποιότητα των σταφυλιών λόγω του ότι με την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των ριζών, ευνοούν τη βλαστική ανάπτυξη σε βάρος της καλής ωρίμανσης. Το ppHH του εδάφους που θεωρείται κατάλληλο για την καλλιέργεια της αμπέλου κυμαίνεται από 66,,55––77,,55.. ΒΒ.. ΚλίμαΚλίμα:: Οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν σε κάθε αμπελουργική περιοχή επηρεάζουν σημαντικά την παραγωγή των αμπελουργικών προϊόντων. Η θερμοκρασία, ο άνεμος, οι βροχοπτώσεις και οι άλλες συνιστώσες του κλίματος κάθε περιοχής ασκούν την επίδρασή τους στην καλλιέργεια της αμπέλου. Θερμοκρασία: Οι ανοιξιάτικες θερμοκρασίες είναι σημαντικές λόγω των κινδύνων παγετού ενώ οι καλοκαιρινές είναι αυτές που καθορίζουν την καλή ή όχι ωρίμανση των καρπών. Άνεμος: Μπορεί να οδηγήσει σε καταπόνηση του αμπελιού (λόγω υπερβολικής διαπνοής και μειωμένης φωτοσύνθεσης). Αποτελεί πρόβλημα κυρίως στους νησιωτικούς αμπελώνες. Υγρασία: Στη χώρα μας οι βροχές συγκεντρώνονται κυρίως στη χειμερινή περίοδο. Το αμπέλι όμως έχει τις μεγαλύτερες ανάγκες σε νερό – 150–250 χιλιοστά – κατά τη βλαστική του περίοδο και γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό να αναπληρώνουμε την έλλειψη βρόχινου νερού με άρδευση, όταν χρειάζεται. Περιγραφή ριζικού συστήματος της αμπέλουΠεριγραφή ριζικού συστήματος της αμπέλου..

Το ριζικό σύστημα της αμπέλου διακρίνεται στην κύρια ρίζα και στις δευτερεύουσες διακλαδώσεις της, δηλαδή τα ριζικά μπράτσα. Από τις δευτερεύουσες χονδρές ρίζες βγαίνουν άλλες λεπτότερες, τα τριχίδια, τα οποία είναι μοιρασμένα σ’ όλο το χώμα του αμπελιού κι έχουν τη μεγαλύτερη σημασία στη διατροφή του. Επίσης κατά την καλοκαιρινή περίοδο πλέκουν το χώμα σα μαλλί ανεβαίνοντας όσο πάει ψηλότερα μέχρι την επιφάνεια του εδάφους, για αυτό δεν πρέπει να τις καταστρέφουμε, πράγμα που μπορεί να γίνει με τα καλοκαιρινά οργώματα. Όλες μαζί οι ρίζες που βρίσκονται σε ένα ορισμένο βάθος 20 – 60 cm αποτελούν το ριζόστρωμα.

Ενεργό ριζικό σύστημα 20-60 cm. Κλάδεμα:Κλάδεμα: Χειμερινό κλάδεμα: Το χειμερινό κλάδεμα άρχιζε από τον Ιανουάριο ή τον Φεβρουάριο με νέο φεγγάρι ή όχι ( «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη κοιτάζεις» ). Στο κυπελοειδές σχήμα το κλάδεύμα συνίσταται στη διατήρηση σε κάθε βραχίονα δύο κεφαλών, οι οποίες περιλαμβάνουν δύο καρποφόρους οφθαλμούς η κάθε μία. Στα γραμμοειδή σχήματα διατηρούνται τρείς έως έξι κεφαλές ανάλογα με το σύστημα μόρφωσης. Χλωρά κλαδεύματα: Τα χλωρά κλαδεύματα έχουν σκοπό τη διόρθωση των λαθών του χειμερινού κλαδεύματος, την εξισορρόπηση μεταξύ βλάστησης και παραγωγής, την εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών άνθησης και γονιμοποίησης, την απόκτηση υγιών κληματίδων και εύρωστων πρεμνών με τελικό αποτέλεσμα την καλύτερη ποιότητα των παραγόμενων σταφυλιών. Τα κυριότερα χλωρά κλαδεύματα που γίνονται είναι το βλαστολόγημα και το κορυφολόγημα.

Τα αποτελέσματα που αναμένονται γενικά από το κλάδευμα και είναι απαραίτητο να εξασφαλιστούν είναι τα εξής:

Έλεγχος του αριθμού των παραγωγικών οφθαλμών Έλεγχος της κατανομής των μελλοντικών βλαστών Προπαρασκευή επάνω στο πρεμνό της ανανέωσης για το επόμενο κλάδευμα. Προσαρμογή του φορτίου στη ζωηρότητα. Αφαίρεση των λαίμαργων βλαστών.

Θρέψη – ΛίπανσηΘρέψη – Λίπανση:: Βασική Αρχή της Βιολογικής Γεωργίας: ΟΟ γγεεωωρργγόόςς ττρρέέφφεειι ττοο έέδδααφφοοςς κκααιι όόχχιι ττοο φφυυττόό.. Η ανάπτυξη του φυτού είναι συνάρτηση γενετικών και οικολογικών παραγόντων. Οι γενετικοί παράγοντες είναι δεδομένοι για ένα συγκεκριμένο φυτό και συνεπώς η αύξηση του φυτού επηρεάζεται από τους παράγοντες του περιβάλλοντός του (θερμοκρασία, υγρασία, γονιμότητα εδάφους, κλπ.). Η λίπανση βελτιώνει τη γονιμότητα του εδάφους. Ως γονιμότητα ορίζεται η ικανότητα του εδάφους να παρέχει στο φυτό τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία σε επαρκείς ποσότητες και με σχετικά γρήγορο ρυθμό, ώστε να ικανοποιούνται οι ανάγκες του φυτού κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου.

Οι νόμοι και οι αρχές που διέπουν τη λίπανση είναι οι εξής:

1. Νόμος του ελαχίστου (ή νόμος του Liebig). Η απόδοση μιας καλλιέργειας εξαρτάται από το στοιχείο που βρίσκεται στην ελάχιστη ποσότητα σε σχέση με τις ανάγκες του φυτού.

2. Νόμος της μη αναλόγου απόδοσης. Η αύξηση της απόδοσης μιας καλλιέργειας μειώνεται σταδιακά καθώς αυξάνονται οι χορηγούμενες ποσότητες λιπασμάτων. Δηλαδή υπάρχει ένα μέγιστο όριο, πέρα από το οποίο όσο λίπασμα και αν προστεθεί στο έδαφος δεν αυξάνεται η απόδοση.

3. Αρχή της λίπανσης αποκατάστασης. Σύμφωνα με αυτή, θα πρέπει κάθε χρόνο να χορηγούνται, με τη λίπανση, οι ποσότητες των θρεπτικών στοιχείων που αφαιρούνται με τη συγκομιδή.

4. Αρχή της ανταπόδοσης ή λίπανσης συντήρησης. Σύμφωνα με αυτή, θα πρέπει να προστίθενται στο έδαφος ποσότητες θρεπτικών στοιχείων που είναι ίσες με τις ποσότητες που απομακρύνονται με τη συγκομιδή και με τις απώλειες θρεπτικών στοιχείων (έκπλυση, απορροή κλπ.).

O ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά Κάθε απαραίτητο θρεπτικό στοιχείο παίζει στη ζωή των φυτών ορισμένο φυσιολογικό ρόλο. Έτσι, τα στοιχεία C, H, O, N, P και S αποτελούν συστατικά των οργανικών ενώσεων των φυτών, τα μικροστοιχεία έχουν κυρίως καταλυτικό ρόλο είτε συμμετέχοντας στη δομή των ενζύμων, είτε ενεργοποιώντας αυτά και τέλος τα Ca, Mg, K, υπό μορφή κατιόντων, δρουν ως παράγοντες σταθεροποίησης της

ειδικής δομής ή του καθορισμού της φυσικοχημικής κατάστασης του πρωτοπλάστη και των οργανιδίων του ή των κυτταρικών τοιχωμάτων (κυρίως το Ca2 και κατά δεύτερο το Μg2 ) ή του χυμοτοπίου (κυρίως το Κ και κατά δεύτερο τα Ca2 και Μg2 )

Στον πίνακα 2 αναφέρονται τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία των φυτών, οι μορφές με τις οποίες απορροφούνται, οι συγκεντρώσεις τους, καθώς και μια σύντομη περιγραφή του ρόλου κάθε στοιχείου στα φυτά.

Τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία, οι μορφές με τις οποίες απορροφούνται από τα φυτά, η περιεκτικότητα και ο ρόλος τους στα φυτά.

ΑΖΩΤΟ

Απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία

Μορφές με τις οποίες απορροφούνται

Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά (%, ppm ξηρού βάρους)

Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά

Άζωτο

(Ν)

Νιτρικό-Ν (ΝΟ3− ),

Αμμωνιακό-Ν (ΝΗ4+ ),

Ουρία,

Αμινοξέα

1-4% Είναι συστατικό του μορίου των αμινοξέων, πρωτεϊνών, πορφυρινών (κυτόχρωμα, χλωροφύλλη α και β), βιταμινών (θειαμίνη, ριβοφλαβίνη, βιταμίνη ΡΡ, βιταμίνη Β6, παντοθενικό οξύ, φολικό οξύ, βιοτίνη), νουκλοτίδια, νουκλεϊνικών οξέων και αλκαλοειδών. Συντελεί στην αύξηση και παραγωγικότητα των φυτών. Σε περίσσεια επιβραδύνει την ωρίμανση, γιατί παρεμποδίζει την αφυδάτωση των φυτών. Μετακινείται εύκολα μέσα στα φυτά.

ΦΩΣΦΟΡΟΣ





Φωσφόρος (Ρ)

Η2ΡΟ4− ,

ΗΡΟ42−

0.1-0.8% Είναι συστατικό των νουκλεϊνικών οξέων, φωσφολιπιδίων, φωσφορυλιωμένων υδατανθράκων, των περισσοτέρων ενώσεων ¨υψηλής ενέργειας¨ [π.χ. αδενοσινο(μονο, δι, τρι)φωσφορικών οξέων (ΑΜP, ADP, ATP), φωσφοενολοπυροσταφυλικού οξέος κλπ.], πολλών ενζύμων και της φυτίνης. Παίζει σπουδαίο ρόλο στην αποταμίευση και μεταφορά της μεταβολικής ενέργειας, στη σύνθεση των υδατανθράκων, των λιπών και των πρωτεϊνών (μεταβίβαση κληρονομικών χαρακτηριστικών). Ευνοεί την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και το σχηματισμό των σπόρων επιταχύνει

την ανάπτυξη των φυτών και προάγει την ωρίμανση και την ποιότητα των καρπών. Μετακινείται εύκολα μέσα στα φυτά.

ΚΑΛΙΟ





Κάλιο

(Κ)

Κ+ 0,5-6% Δε συμμετέχει στα μόρια των οργανικών ενώσεων, αλλά βρίσκεται υπό μορφή ιόντων στους φυτικούς ιστούς και ιδιαίτερα μέσα στο κύτταρο. Παίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία των στοματίων, στη ρύθμιση της ωσμωτικής πίεσης του κυττάρου, επεμβαίνει καταλυτικά σ όλες σχεδόν τις βιοχημικές αντιδράσεις ενεργοποιώντας τα ένζυμα και εξουδε-τερώνει τα οργανικά οξέα, έτσι ώστε να σταθεροποιείται το ΡΗ μεταξύ 7 και 8 (άριστο ΡΗ για τις περισσότερες ενζυμικές αντιδράσεις) στο κυτταρόπλασμα και στους χλωροπλάστες. Επίσης, προωθεί την ανάπτυξη της ρίζας, βελτιώνει την ποιότητα του παραγόμενου καρπού και αυξάνει την αντοχή των φυτών στις ασθένειες και την ξηρασία. Μετακινείται εύκολα μέσα στα φυτά.

ΜΑΓΝΗΣΙΟ





Μαγνήσιο (Mg)

Mg2+ 0,1-0,8% Αποτελεί συστατικό των χλωροφυλλών και των ριβοσωμάτων. Παίζει σπουδαίο ρόλο στην πρωτεϊνοσύνθεση και στο σχηματισμό του πυρηνικού RΝΑ. Ενεργοποιεί διάφορα ένζυμα που δρούν στις διάφορες πλούσιες σε ενέργεια φωσφορικές ενώσεις κατά τη διάρκεια του σχηματισμού των υδαταν-θράκων και το μετέπειτα μεταβολισμό τους μέσα στα φυτά. Ρυθμίζει τη συγκέντρωση της καρβοξυλάσης της διφωσφορικής ριβουλόζης στο στρώμα των χλωροπλαστών. Μετακινείται εύκολα μέσα στο φυτό.

ΑΣΒΕΣΤΙΟ





Ασβέστιο

(Ca)

Ca2+ 0,2-3,5% Συμμετέχει στην κατασκευή των κυτταρικών τοιχωμάτων και είναι απαραίτητο για τη διαίρεση και επιμήκυνση των κυττάρων. Αποτελεί βασικό παράγοντα στη ρύθμιση του ηλεκτρικού δυναμικού των κυτταρικών μεμβρανών και στην από φυγή μεγάλων διακυμάνσεών του, όταν αυξομειώνονται οι συγκεντρώσεις των κατιόντων στο εξωτερικό μέσο. Παίζει σπουδαίο ρόλο στον έλεγχο της περατότητας των κυτταρικών μεμβρανών και στη ρύθμιση της πρόσληψης του καλίου, νατρίου και μαγνησίου. Σχηματίζει αδιάλυτα άλατα με τα οξέα (οξαλικό, κιτρικό, τρυγικό), που είναι ενδιάμεσα προϊόντα του μεταβολισμού και τοξικά για το κυτταρόπλασμα όταν υπερβούν κάποια όρια συγκέντρωσης, προφυλάσσοντας το κύτταρο από την τοξική επίδρασή τους. Συμμετέχει στις διεργασίες της απορρόφησης των ιόντων από τα κύτταρα, δραστηριοποιώντας τα ένζυμα που υπεισέρχονται στη διακίνηση των ιόντων από τις κυτταρικές μεμβράνες. Δε μετακινείται εύκολα μέσα στο φυτό.

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΜΟΛΥΒΔΑΙΝΙΟ

Απαραίτητα θρεπτικά

Μορφές με τις οποίες

Συγκεντρώσεις στα υγιή φυτά Ρόλος των θρεπτικών στοιχείων στα φυτά

στοιχεία απορροφούνται (%, ppm ξηρού βάρους)

Mολυβδαίνιο (Μο)

MoO42− 0,1-50 ppm Αποτελεί βασικό συστατικό των ενζύμων: νιτρική

ρεδουκτάση, νιτρογενάση και οξειδάση/δεϋδρογονάση της ξανθίνης. Παίζει σπουδαίο ρόλο στην αναγωγή των νιτρικών (ΝΟ3− ⊕

ΝΗ4+ ) και στη δέσμευση του ατμοσφαιρικού αζώτου από τα συμβιούντα με τα ψυχανθή βακτήρια. Μετακινείται εύκολα μέσα στο φυτό.

ΒΟΡΙΟ





Βόριο

(Β)

BO33− , B4O7

2− , H3BO3

5-75 ppm Είναι απαραίτητο στοιχείο για τη σύνθεση του RNA, των πρωτεϊνών, της ριβόζης και των ριβονουκλεϊνικών οξέων, την αύξηση του φυτού και τη διαίρεση του κυττάρου, καθώς και την ανθοφορία και καρποφορία. Μετακινείται δύσκολα μέσα στο φυτό.

ΣΙΔΗΡΟΣ





Σίδηρος

(Fe)

Fe2+ , Fe3+ 25-300 ppm Αποτελεί συστατικό της φερρεδοξίνης, των κυτοχρωμάτων και μερικών ενζύμων, (καταλάση, υπεροξειδάση). Είναι απαραί-τητο στοιχείο για τη σύνθεση της χλωροφύλλης, αν και δεν αποτελεί συστατικό του μορίου της. Ενεργοποιεί διάφορα ένζυμα και δρα ως μεταφορέας ηλεκτρονίων στις οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις των φυτών. Μετακινείται δύσκολα μέσα στο φυτό.

ΜΑΓΓΑΝΙΟ





Μαγγάνιο (Mn)

Mn2+ 15-800 ppm Συμμετέχει, ως μεταφορέας ηλεκτρονίων, στην απελευθέρωση του οξυγόνου στο φωτοσύστημα ΙΙ (φωτόλυση νερού). Ενεργοποιεί ένζυμα του κύκλου του Krebs και του μεταβολισμού του φωσφόρου και των υδατανθράκων. Μετακινείται δύσκολα μέσα στο φυτό.

ΨΕΥΔΑΡΓΥΡΟΣ





Ψευδάργυρος (Zn)

Zn2+ 15-100 ppm Συμμετέχει σε πολλές ενζυμικές αντιδρά-σεις, ως συνένζυμο ή ως ενεργοποιητής, που σχετίζονται με το μεταβολισμό των υδατανθράκων και τη σύνθεση των πρωτεϊνών, των αυξινών και του RNA. Μετακινείται δύσκολα μέσα στο φυτό.

Από τα παλαιά χρόνια ο άνθρωπος προσπάθησε να αυξήσει τις αποδόσεις των καλλιεργειών με τη χρήση των λιπασμάτων. Στην αρχή χρησιμοποίησε τη ζωική κοπριά και αργότερα, μετά τη διατύπωση της θεωρίας περί ανόργανης θρέψης των φυτών από τον Justus Von Liebig, οι επιστήμονες προσανατολίσθηκαν στην παραγωγή και χρήση ανόργανων λιπασμάτων. Έτσι, το 1842 ο άγγλος J. Lawes ανέπτυξε μια μέθοδο παρασκευής φωσφορικών λιπασμάτων. Αρχικά χρησιμοποίησε τα οστά των ζώων, τα οποία κατεργάζονταν με θειικό οξύ, αλλά αργότερα άρχισε να χρησιμοποιεί τα φωσφορικά ορυκτά. Η μέθοδος αυτή απετέλεσε την απαρχή της βιομηχανικής παραγωγής των ανόργανων (χημικών) λιπασμάτων και συνέβαλε στη βαθμιαία εξάπλωση της εφαρμογής των στις γεωργικές καλλιέργειες. Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, τα λιπάσματα εφαρμόζονταν παγκοσμίως σε περιορισμένη κλίμακα, στη συνέχεια όμως άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρύτατα σ΄όλες τις καλλιέργειες για την αύξηση των αποδόσεων και τη βελτίωση της ποιότητας των γεωργικών προϊόντων.

Στη χώρα μας, τα πρώτα λιπάσματα άρχισαν να εφαρμόζονται πριν από το 1909. Όμως, το έτος αυτό αποτελεί την απαρχή της προσπάθειας συστηματικής διάδοσης και χρήσης των λιπασμάτων στη γεωργία, καθώς άρχισε να λειτουργεί το εργοστάσιο παραγωγής λιπασμάτων στη Δραπετσώνα. Η χρήση των λιπασμάτων, με την παράλληλη χρησιμοποίηση ποικιλιών σιτηρών που ήταν ανθεκτικές στο πλάγιασμα και επομένως μπορούσαν να δεχθούν μεγάλες ποσότητες αζωτούχων λιπασμάτων, οδήγησε τη χώρα μας στην επίτευξη της πολυπόθητης σιτάρκειας (κάλυψη των αναγκών της χώρας σε σιτάρι από την εγχώρια παραγωγή) στα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1950. Βέβαια οι ποικιλίες που καλλιεργούνται σήμερα απαιτούν, εκτός από μεγάλες ποσότητες λιπασμάτων και μεγάλες ποσότητες νερού και φυτοφαρμάκων. Σημειώνεται ωστόσο, ότι η λίπανση των καλλιεργειών πρέπει να είναι ισόρροπη, γιατί σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να αποβεί επιβλαβής τόσο για τις ίδιες τις καλλιέργειες, όσο και για το φυσικό περιβάλλον.

ΟΡΓΑΝΙΚΑ ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ Στα οργανικά λιπάσματα συμπεριλαμβάνονται τα υπολείμματα της φυτικής και ζωικής παραγωγής, καθώς και τα παραπροϊόντα της βιομηχανικής επεξεργασίας των διαφόρων φυτικών και ζωικών μερών. Tα οργανικά λιπάσματα προστιθέμενα στο έδαφος, το εμπλουτίζουν σε οργανική ουσία, η οποία επιδρά θετικά: 1. Στις φυσικές ιδιότητες του εδάφους, δηλαδή:

• Βελτιώνει τη δομή του εδάφους. • Αυξάνει το πορώδες του εδάφους. • Βελτιώνει την υδατοϊκανότητα και τις συνθήκες αερισμού του εδάφους. • Μειώνει τη διαβρωσιμότητα του εδάφους. • Αυξάνει τη θερμοκρασία του εδάφους, λόγω του μαύρου χρώματος που του

προσδίδει (αυξημένη απορρόφηση ηλιακής ακτινοβολίας). 2. Στις χημικές ιδιότητες του εδάφους, καθώς:

• Αασκεί ρυθμιστική δράση προστατεύοντς το έδαφος από τις μεγάλες διακυμάνσεις του pH.

• Αυξάνει την εναλλακτική ικανότητα του εδάφους • Δεσμεύει, μέσω των οργανισμών της, το ατμοσφαιρικό άζωτο και το

αποδίδει στα φυτά κατάτην αποδόμησή της • Παρέχει θρεπτικά στοιχεία στο έδαφος, τα οποία είναι απαραίτητα για την

ανάπτυξη των φυτών. 3. Στις βιολογικές ιδιότητες του εδάφους, γιατί:

• Περιέχει μεγάλο αριθμό μικροοργανισμών. • Δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για τη δράση και ανάπτυξη των

οργανισμών του εδάφους. • Οι οργανισμοί αυτοί βοηθούν στη βιολογική καταπολέμιση των παθογόνων

που προσβάλλουν το ριζικό σύστημα των φυτών, δρώντας ανταγωνιστικά προς τους παθογόνους μικροοργανισμούς.

Από τις παραπάνω θετικές επιδράσεις της οργανικής ουσίας αποδεικνύεται η σπουδαιότητα της οργανικής λίπανσης. Βέβαια, με βάση την εντατικοποιημένη γεωργία και τη χρήση ποικιλιών υψηλών αποδόσεων θα ήταν μάλλον ανεδαφικό να πιστεύουμε στη βελτίωση της γονιμότητας και της παραγωγικότητας των

γεωργικών εδαφών μόνο με τη χρήση οργανικών λιπασμάτων. Φυσικά, αυτά συμβάλλουν σημαντικά στην άρση της μείωσης της παραγωγικότητας των εδαφών, αλλά αυτό που απαιτείται είναι η συνδυασμένη χρήση ανόργανων λιπασμάτων μαζί με οργανικά λιπάσματα. Στην Ευρώπη τα οργανικά λιπάσματα παίζουν σημαντικό ρόλο στο θρεπτικό ισοζύγιο των εδαφών και των καλλιεργειών. Στην Ελλάδα όμως ο ρόλος τους είναι πολύ μικρότερος, λόγω περιορισμένου ζωικού κεφαλαίου και φυτικών υπολειμμάτων. Η λιπαντική αξία των οργανικών λιπασμάτων εξαρτάται από την ολική περιεκτικότητά τους σε θρεπτικά στοιχεία (ιδιαίτερα Ν, Ρ και Κ) και από το βαθμό διαθεσιμότητάς τους στα φυτά. Γενικά, τα οργανικά λιπάσματα περιέχουν μικρές ποσότητες θρεπτικών στοιχείων, τα οποία δεν είναι συνήθως άμεσα διαθέσιμα για τα φυτά σε αντίθεση με τα ανόργανα λιπάσματα. Τα θρεπτικά στοιχεία στα οργανικά λιπάσματα βρίσκονται κυρίως υπό οργανική μορφή και με τη δράση των μικροοργανισμών ελευθερώνονται σιγά-σιγά σε μορφές αφομοιώσιμες από τα φυτά (ανοργανοποίηση). Τα σπουδαιότερα οργανικά λιπάσματα είναι η ζωική κοπριά, η χλωρή λίπανση, οι κομπόστες, η ιλύς βιολογικού καθαρισμού, καθώς και τα χουμικά και βακτηριακά λιπάσματα.

Zωική κοπριά

Η ζωική κοπριά είναι το πιο γνωστό οργανικό λίπασμα. Χρησιμοποιήθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων ως πηγή θρεπτικών στοιχείων και ως μέσο βελτίωσης της γονιμότητας, της δομής και της παραγωγικότητας των γεωργικών εδαφών. Ακόμη και στη σύγχρονη εντατικοποιημένη γεωργία αποτελεί ένα πολύτιμο μέσο διατήρησης της γονιμότητας των εδαφών, αν και η εκτεταμένη χρήση των ανόργανων λιπασμάτων τις τελευταίες δεκαετίες περιόρισε σημαντικά τη χρήση της κοπριάς. Σήμερα όμως βρίσκεται πάλι στο προσκήνιο, γιατί το ενδιαφέρον για την οργανική γεωργία και την οργανική λίπανση μεγαλώνει, το κόστος των ανόργανων λιπασμάτων αυξάνεται και η σημασία της επίδρασης της οργανικής ουσίας στη γονιμότητα του εδάφους γίνεται όλο και πιο γνωστή. Η ζωική κοπριά αποτελείται από τα στερεά και τα υγρά απεκκρίματα (ούρα) των διαφόρων αγροτικών ζώων, καθώς και από τη στρωμνή που χρησιμοποιείται στον στάβλο. Τα στερεά απεκκρίματα περιέχουν τα συστατικά των τροφών που δεν υπέστησαν την επίδραση της πεπτικής λειτουργίας (άπεπτα υλικά) και στα οποία τα θρεπτικά στοιχεία βρίσκονται, κυρίως, σε οργανική μορφή και συνεπώς δεν είναι άμεσα διαθέσιμα για τα φυτά. Αντίθετα, τα υγρά απεκκρίματα αποτελούνται από τα συστατικά των τροφών που υπέστησαν την επίδραση της πεπτικής λειτουργίας, χρησιμοποιήθηκαν από τον οργανισμό και στη συνέχεια απεκκρίθηκαν. Όλα τα θρεπτικά στοιχεία στα ούρα βρίσκονται σε διαλυμένη μορφή και είναι άμεσα διαθέσιμα ή καθίστανται εύκολα διαθέσιμα για τα φυτά. Για παράδειγμα το άζωτο στα ούρα βρίσκεται κυρίως σε μορφή ουρίας, καθώς και σε άλλες ενώσεις του, όπως ξανθίνη, κρεατίνη, ουρικό και ιππουρικό οξύ, ενώ στα στερεά απεκκρίματα περιέχεται στις πρωτεϊνες των υπολειμμάτων που δεν έχουν αποικοδομηθεί και στις πρωτεϊνες που έχουν συντεθεί στα κύτταρα των μικροοργανισμών. Η σύσταση της κοπριάς επηρεάζεται από το είδος και την ηλικία του ζώου, το σκοπό εκτροφής του, το είδος του σιτηρεσίου και το είδος της στρωμνής που χρησιμοποιείται στο στάβλο.

Το είδος και η ηλικία του ζώου. Η κοπριά που παράγεται από τα διάφορα είδη ζώων παρουσιάζει μεγάλες διακυμάνσεις ως προς την περιεκτικότητά της σε θρεπτικά στοιχεία (πίνακας 15). Έτσι, η περιεκτικότητα της κοπριάς των βοοειδών και χοίρων σε θρεπτικά στοιχεία είναι χαμηλότερη από αυτήν των πουλερικών και προβάτων. Τα νεαρά ζώα που βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης απαιτούν μεγάλες ποσότητες αζώτου, φωσφόρου και ασβεστίου για να σχηματίσουν τους ιστούς τους, με αποτέλεσμα να αποβάλλεται με την κοπριά ένα μικρό μέρος από τα στοιχεία αυτά. Αντίθετα, η κοπριά των μεγάλων στην ηλικία ζώων είναι πλούσια στα στοιχεία αυτά.

Πίνακας 15. Σύνθεση κοπριάς διαφορετικής προέλευσης (Κατσάνος, 1996)

Είδος ζώου Υγρασία (%) Άζωτο (%) Φωσφόρος (%) Κάλιο(%)</

Πουλερικά 54 1,56 0,40 0,35

Πρόβατο 65 1,40 0,21 1,00

Αγελάδα γαλακτ/γής

79 0,55 0,10 0,50

Αγελάδα πάχυνσης 80 0,70 0,20 0,45

Άλογο 60 0,70 0,10 0,60

Χοίρος 75 0,50 0,14 0,38

Ο σκοπός εκτροφής των ζώων. Η περιεκτικότητα της κοπριάς των αγελάδων γαλακτοπαραγωγής και των παχυνόμενων ζώων σε άζωτο, φωσφόρο, ασβέστιο και κάλιο είναι μικρότερη από αυτή των άλλων βοοειδών, γιατί ένα μέρος των παραπάνω στοιχείων χρησιμοποιείται από τα ζώα αυτά για την παραγωγή του γάλακτος και την πάχυνσή τους αντίστοιχα.

Το είδος του σιτηρεσίου. Το είδος του σιτηρεσίου επηρεάζει σημαντικά τη σύσταση της κοπριάς. Έτσι, όταν τα ζώα διατρέφονται με τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες, δίνουν κοπριά με χαμηλή συγκέντρωση θρεπτικών στοιχείων, ενώ όταν διατρέφονται με συμπυκνωμένες τροφές (φυράματα) δίνουν κοπριά με υψηλή συγκέντρωση θρεπτικών στοιχείων.

Το είδος της στρωμνής. Η στρωμνή που χρησιμοποιείται, κυρίως, για την εξασφάλιση καθαρότητας και άνεσης στα ζώα, συμβάλλει στη διαμόρφωση της σύστασης της κοπριάς, απορροφώντας και συγκρατώντας τα ούρα, τα οποία περιέχουν, όπως αναφέρθηκε ήδη, το περισσότερο από το αποβαλλόμενο άζωτο και κάλιο. Επίσης, η στρωμνή αυξάνει τον όγκο της κοπριάς, ευνοεί τη ζύμωσή της και την εμπλουτίζει με μεγάλες ποσότητες ανθρακούχου υλικού, καθώς και με σημαντικές ποσότητες αζώτου, φωσφόρου και καλίου. Στον πίνακα 16 δίνονται ενδεικτικά οι περιεκτικότητες διαφόρων ειδών στρωμνής σε θρεπτικά στοιχεία.

Πίνακας 16. Περιεκτικότητα σε θρεπτικά στοιχεία διαφόρων ειδών στρωμνής (Τσιτσίας, 1992)

Είδος στρωμνής % Περιεκτικότητα σε ξηρή ουσία

Ν P2O5 K2O

Άχυρο σταριού 0,53 0,10 1,10

Άχυρο φασολιών 1,84 1,20 1,30

Καλάμια 0,27 0,45 1,55

Φτέρη νωπή 2,16 0,32 2,10

Φτέρη ξηρή 1,44 0,20 0,11

Τύρφη 0,83 0,10 0,17

Πριονίδια 0,20 0,10 0,20

Η νωπή κοπριά κατά τη διάρκεια της αποθήκευσης υπόκειται σε βακτηριακή ζύμωση, με αποτέλεσμα να μεταβάλλεται η σύστασή της και να παράγεται τελικά ένα προϊόν καστανού χρώματος, που μοιάζει με χούμο. Στη ζύμωση της κοπριάς συμμετέχουν αερόβια βακτήρια στην εξωτερική επιφάνεια του σωρού και αναερόβια στο εσωτερικό του σωρού. Η θερμοκρασία, η υγρασία και ο καλός αερισμός ευνοούν τη ζύμωση. Η άριστη θερμοκρασία ζύμωσης της κοπριάς είναι 55 οC, η οποία επιτυγχάνεται σε αερόβιες συνθήκες. Όταν όμως επικρατούν αναερόβιες συνθήκες όπως στο εσωτερικό του σωρού, σπάνια η θερμοκρασία υπερβαίνει τους 36 οC. Κατά τη διάρκεια της ζύμωσης, οι οργανικές ενώσεις της κοπριάς αποσυντίθενται από τα βακτήρια σε απλούστερες ενώσεις. Έτσι, οι πρωτεΐνες αποσυντίθενται βαθμιαία κάτω από αερόβιες και αναερόβιες συνθήκες σε αμμωνία, αμινοξέα, αμίδια κλπ. Το άζωτο των πρωτεϊνών ποτέ δεν παρέχεται όλο σε διαθέσιμη μορφή, γιατί κατά τη διάρκεια της ζύμωσης, ορισμένη ποσότητα αφομοιώνεται από τα ίδια τα βακτήρια και μετατρέπεται σε πρωτεΐνες του σώματός τους. Η ουρία υδρολύεται εύκολα σε ανθρακικό αμμώνιο, το οποίο διασπάται προς αμμωνία και διοξείδιο του άνθρακα. Ο ρυθμός διάσπασής της αυξάνεται με τη θερμοκρασία, με αποτέλεσμα σημαντικές ποσότητες αμμωνίας να διαφεύγουν στην ατμόσφαιρα. Οι υδατάνθρακες αποσυντίθενται κάτω από αερόβιες συνθήκες σε διοξείδιο του άνθρακα και νερό, ενώ όταν επικρατούν αναερόβιες συνθήκες σχηματίζουν ως τελικά προϊόντα διοξείδιο του άνθρακα και μεθάνιο και ως ενδιάμεσα προϊόντα διάφορα οργανικά οξέα, όπως το οξικό και το βουτυρικό, τα οποία ενώνονται με την αμμωνία που παράγεται κατά την αποικοδόμηση των αζωτούχων ενώσεων και μειώνουν έτσι το ΡΗ της κοπριάς. Με τον τρόπο αυτό οι απώλειες της αμμωνίας περιορίζονται. Τέλος, οι οργανικές ενώσεις του φωσφόρου

μετατρέπονται σε απλές ανόργανες φωσφορικές ενώσεις, με ελάχιστες απώλειες και το κάλιο που υπάρχει κυρίως στα ούρα σε μορφή διαλυτών αλάτων, δεν επηρεάζεται από τη δράση των βακτηρίων της κοπριάς, αλλά εκπλύνεται, όταν η κοπριά δεν προφυλάσσεται, με τα νερά των βροχών. Για τη μείωση των απωλειών των θρεπτικών στοιχείων, το καλύτερο πρακτικό μέτρο είναι η συμπίεση της κοπριάς. Με αυτήν επιτυγχάνεται η επικράτηση της αναερόβιας ζύμωσης και ο περιοf1ισμός της έκπλυσης των υδατοδιαλυτών ενώσεων της κοπριάς από τις βροχές. Όσον αφορά το βαθμό ζύμωσης και το χρόνο ενσωμάτωσης της κοπριάς στο έδαφος υπάρχουν δύο διαφορετικές απόψεις. Η μία υποστηρίζει ότι η κοπριά πρέπει να ζυμώνεται (χωνεύεται) καλά και ύστερα να ενσωματώνεται στο έδαφος, γιατί στη νωπή κοπριά μπορεί να υπάρχουν μικροοργανισμοί επικίνδυνοι για την υγεία του ανθρώπου. Η άλλη άποψη υποστηρίζει ότι η κοπριά δεν πρέπει να χωνεύεται πριν την ενσωμάτωσή της στο έδαφος, για να αποφεύγονται οι απώλειες σε οργανικά υλικά, που θεωρούνται οι πρώτες ύλες για το σχηματισμό του χούμου στο έδαφος. Σύμφωνα με την τελευταία άποψη, η οποία πάει να επικρατήσει, η κοπριά πρέπει να μεταφέρεται, εάν όχι καθημερινά, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα στον αγρό και να ενσωματώνεται, εάν είναι δυνατό, αμέσως στο έδαφος, ώστε να αρχίζουν και να τελειώνουν οι διεργασίες αποσύνθεσης των οργανικών υλικών μέσα στο έδαφος και να περιορίζονται έτσι σημαντικά οι απώλειες που οφείλονται στη ζύμωσή της. Η κοπριά πέρα του αζώτου, φωσφόρου και καλίου, εφοδιάζει το έδαφος με οργανική ουσία και με ορισμένα ιχνοστοιχεία (πίνακας 17). Πίνακας 17. Περιεκτικότητα της κοπριάς σε ιχνοστοιχεία (Τσιτσίας, 1992)

Ιχνοστοιχείο Περιεκτικότητα (ppm) Iχνοστοιχείο Περιεκτικότητα (ppm)

Βόριο 10-60 Ψευδάργυρος 15-90

Μολυβδαίνιο 0,5-5 Μαγγάνιο 5-90

Χαλκός 5-15 Σίδηρος 40-460 Επίσης, βελτιώνει τα φυσικά χαρακτηριστικά του εδάφους, όπως το φαινόμενο ειδικό βάρος, το πορώδες, την υδατοϊκανότητα, τη διαβρωσιμότητα και τη στράγγιση, και δρα θετικά στη μικροχλωρίδα του εδάφους. Η λίπανση του αγρού μόνο με κοπριά τις περισσότερες φορές δεν καλύπτει τις απαιτήσεις των καλλιεργειών σε θρεπτικά στοιχεία, γι αυτό θα πρέπει να συνοδεύεται και με ανόργανη λίπανση.

Χλωρή λίπανση

Χλωρή λίπανση είναι η ενσωμάτωση στο έδαφος με όργωμα χλωρών φυτών που καλλιεργούνται γι αυτό το σκοπό. Για καλύτερα αποτελέσματα κατά τη χλωρή λίπανση χρησιμοποιούνται συνήθως αζωτοδεσμευτικά φυτά ή βαθύρριζα φυτά, γιατί αντλούν θρεπτικά στοιχεία από το υπέδαφος ή φυτά που προσλαμβάνουν δυσαφομοίωτες μορφές καλίου και φωσφόρου ή τέλος φυτά που δίνουν πολύ οργανική ουσία. Κατά τον Κουκουλάκη (1997) κατάλληλα είδη φυτών για χλωρή λίπανση είναι τα εξής:

Ι. Γεωργικώς εκμεταλεύσιμα φυτά

α. Μη ψυχανθή

1. Αγρωστώδη (όλα τα είδη των λειμωνίων φυτών)

2. Σταυρανθή (ελαιοκάμβη, ελαιολάχανο)

3. Διάφορα (ηλιόσπορος, phacellia)

β. Ψυχανθή

1. Βραχύρριζα χορτοδοτικά (διάφορα είδη τριφυλλιού περσικού, αλεξανδρινού κλπ.).

2. Βραχύρριζα καρποδοτικά (σόγια, μπιζέλια, φακή, κύαμος).

3. Βαθύρριζα (κόκκινο τριφύλλι, μηδική, λούπινα)

ΙΙ. Φυτικά είδη που δεν καλλιεργούνται

1. Σποροζιζάνια (σινάπια, αλεπονουρά, χαμομήλι).

2. Ριζοζιζάνια (αγριάδα, τσουκνίδα).

Για την επιλογή του πιο κατάλληλου φυτού κατά τη χλωρή λίπανση, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, εκτός των άλλων, και ο τύπος του εδάφους. Έτσι, κατά τον Τσιτσία (1992) τα συνιστώμενα φυτικά είδη σε διάφορους τύπους εδαφών είναι τα εξής:

1. Ελαφρά μη ασβεστούχα εδάφη: λούπινα, γιατί είναι βαθύρριζα, αζωτοδεσμευτικά, προσλαμβάνουν δυσαφομοίωτες μορφές καλίου και φωσφόρου και είναι φθηνά.

2. Ελαφρά ασβεστούχα εδάφη: ψυχανθή, τριφύλλι και μηδική 3. Ασβεστούχα εδάφη χωρίς πολύ άργιλο και χούμο: συγκαλλιέργεια

βίκου και βρώμης. 4. Βαριά ασβεστούχα και αργιλώδη εδάφη: κουκιά και τριφύλλι νόθο. 5. Ασβεστολιθικά εδάφη: σινάπι.

Η ενσωμάτωση των φυτών κατά τη χλωρή λίπανση γίνεται, όταν φυσικά υπάρχει επαρκής εδαφική υγρασία, είτε με θερισμό και όργωμα, είτε με κυλίνδρισμα και στη συνέχεια όργωμα. Οι σπουδαιότεροι σκοποί της χλωρής λίπανσης είναι οι εξής:

1. Εφοδιασμός του εδάφους με οργανική ουσία. 2. Εμπλουτισμός του εδάφους με θρεπτικά στοιχεία, τα οποία

βρίσκονται αποθηκευμένα στη φυτομάζα και αποδίδονται σταδιακά με την αποσύνθεσή της.

3. Προστασία του εδάφους από τη διάβρωση. 4. Συμβολή στην πραγματοποίηση μιας ¨υγιούς αμειψισποράς¨, που

στοχεύει στη μείωση της προσβολής από τις ασθένειες και στην καταπολέμηση των ζιζανίων.

5. Χαλάρωση των βαθύτερων στρώσεων του εδάφους.

Η μη ορθολογική εφαρμογή της χλωρής λίπανσης μπορεί να έχει τις εξής επιπτώσεις:

1. Απώλεια χούμου του εδάφους, λόγω της υπερβολικής κατεργασίας του.

2. Αυξημένη κατανάλωση νερού όταν τα φυτά δεν είναι κατάλληλα για τις συγκεκριμένες εδαφοκλιματικές συνθήκες και δεν ανήκουν στην ίδια οικογένεια των φυτών που προηγήθηκαν.

3. Μείωση της απόδοσης της επόμενης καλλιέργειας, λόγω μη έγκαιρης ενσωμάτωσης της φυτομάζας.

Χουμικά λιπάσματα

Τα χουμικά λιπάσματα είναι οργανικά λιπάσματα που περιέχουν χουμικά ή φουλβικά οξέα ή μίγμα των οξέων αυτών σε περιεκτικότητες που κυμαίνονται από 1 έως 80%. Αυτά διατίθενται στο εμπόριο και σε μίγματα με ιχνοστοιχεία, οργανική ουσία αμινοξέα, φολικό οξύ, φυτορμόνες, πρωτεΐνες, βιταμίνες, ένζυμα και μικροοργανισμούς. Τα χουμικά λιπάσματα βελτιώνουν τις φυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους, αυξάνουν τη διαθεσιμότητα των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους για τα φυτά και ασκούν άμεση επίδραση στη θρέψη των φυτών λόγω πρόσληψης των χουμικών οξέων από αυτά. Στον πίνακα 23 αναφέρονται ορισμένα χουμικά λιπάσματα που κυκλοφορούν στην Ελληνική αγορά.

Πίνακας 23. Ορισμένα χουμικά λιπάσματα που κυκλοφορούν στην Ελληνική αγορά.

Εμπορική ονομασία λιπάσματος

Σύνθεση λιπάσματος

Agrohum Ολική οργανική ουσία 62%, φουλβικά οξέα 9%, χουμικά οξέα 1%

ΒΙΟΛ-ΛΙ (υγρό) Χουμικά οξέα 1,46, φουλβικα οξέα 9,85%

Black jack SC Χουμικά οξέα 15%

CTA Humus Χουμικά οξέα 10%, φουλβικά οξέα 5%

geoHUMENERGON Χουμικά οξέα 12%, φυσική οργανική ουσία

geoHUMIXAN Χουμικά οξέα 20%, ενζυματικοί παράγοντες

geoHUMOSPEED Χουμικά οξέα 80%, βοηθητικά συστατικά

geoHUMUS Χουμικά οξέα 80%, βοηθητικά συστατικά

geoHUMUS (Ενεργοποιητής) Οργανική ουσία 58%, χουμικά οξέα 12%, φουλβικά οξέα 3%, μικροοργανισμοί,βιταμίνες, φυτορμόνες, οργανικό Ν 4%

GEPAVIT Χουμικά-φουλβικά οξέα 32,5%

HUMISTAR Χουμικά-φουλβικά οξέα 15%

HUMITAN Χουμικό οξύ 61-71%+Φουλβικό οξύ 12%

HUMUS Χουμικά οξέα 70%

LEONARDITE-D Χουμικό οξύ 25,42%+μάκρο- και ιχνοστοιχεία (Ρ2Ο5=11,8%+Ca=9,8%+S=2,95%+Zn=5,9%+ Mn=0,5%+Fe=0,59%+B=0,19%)

MOL Χουμικά οξέα 15%, οργανική ουσία 50%

UPTAKE(TM) 12% Χουμικό οξύ 12%

UPTAKE(TM) 27% Χουμικό οξύ 27%

Βακτηριακά λιπάσματα

Τα βακτηριακά λιπάσματα είναι οργανικά λιπάσματα εμπλουτισμένα με διάφορους επωφελείς για τα φυτά μικροοργανισμούς του εδάφους. Χρησιμοποιούνται για την

ενίσχυση της βιολογικής δραστηριότητας του εδάφους και της ανάπτυξης των καλλιεργειών. Προστίθενται στο έδαφος μαζί με το σπόρο ή με το υλικό φύτευσης. Κυκλοφορούν στο εμπόριο με την εμπορική τους ονομασία (π.χ. Ε-2001, VITA CROP, κλπ.) τόσο σε στερεά, όσο και σε υγρή μορφή.

ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥ ΣΕ ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Το αμπέλι έχει μεγάλες απαιτήσεις σε άζωτο και κάλιο, μικρότερες σε φωσφόρο και μαγνήσιο και ακόμα μικρότερες σε θείο. Σε πολύ μικρότερες ποσότητες (μερικά γραμμάρια στο στρέμμα) χρειάζεται και τα ιχνοστοιχεία σίδηρο, ψευδάργυρο, μαγγάνιο, βόριο και χαλκό, ενώ σε ίχνη προσλαμβάνει και το μολυβδαίνιο. Σύμφωνα με τον Πιστόλη και Κουσούλα (1995), από ένα στρέμμα αμπελιού και παραγωγής 1500 Kg σταφυλιών αφαιρούνται από το έδαφος:

Ν Ρ2Ο5 Κ2Ο CaO MgO 9-

15(Kg/στρ.) 2-5(Kg/στρ.) 13-18(Kg/στρ.)

10-15(Kg/στρ.)

1-2 (Kg/στρ.)

Fe B Mn Cu Zn100-200 (g/στρ.)

10-15 (g/στρ.)

10-25 (g/στρ.) 6-12 (g/στρ.) 10-20

(g/στρ.)

ΜΠΟΡΕΙ Η ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΛΙΠΑΝΣΗ ΝΑ ΘΡΕΨΕΙ ΤΟ ΑΜΠΕΛΙ;

Στον τομέα αυτό θα μπορούσε κάλλιστα να τεθεί το ερώτημα σχετικά με το κατά πόσο η οργανική λίπανση μπορεί να εξασφαλίσει την ομαλή τροφοδοσία του αμπελιού σε θρεπτικά στοιχεία και κύρια αν μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων. Για το συγκεκριμένο θέμα είναι απαραίτητο να επισημανθεί ότι οι απαιτήσεις του αμπελιού σε σχέση με άλλες καλλιέργειες είναι σημαντικά μικρότερες ωστόσο θα πρέπει απαραίτητα να ικανοποιούνται διαφορετικά η ποιότητα των παραγόμενων προϊόντων θα είναι υποβαθμισμένη. Στην ικανοποίηση λοιπόν αυτών των αναγκών στοχεύει ο εμπλουτισμός του εδάφους με οργανική ουσία, κάτι που μπορεί να γίνει με την προσθήκη κοπριάς, με χλωρή λίπανση και ενσωμάτωση, με τα στέμφυλα, με τις κληματίδες, με διάφορα κομπόστ. κλπ. Γενικά ως στόχος του βιοκαλλιεργητή αμπελουργού θα πρέπει να είναι η απόκτηση μέτριας ζωηρότητας πρέμνων, μέσω της διατήρησης της γονιμότητας του εδάφους σε μέτρια επίπεδα, μέτριας παραγωγικότητας και κυρίως ομαλής και σωστής θρέψης, με αποτέλεσμα την μείωση του κόστους παραγωγής, μεσοπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα την αύξηση της ανταγωνιστικότητας του προϊόντος.

ΑΖΩΤΟΑΖΩΤΟ:: ΜΜιιαα θθρρέέψψηη ττωωνν φφυυττώώνν ππλλοούύσσιιαα σσεε άάζζωωττοο έέχχεειι ττιιςς αακκόόλλοουυθθεεςς συνέπειεςσυνέπειες:

Καθυστέρηση της έκπτυσης αναλογικά με την αύξηση της διαμέτρου των κληματίδων προκαλούμενη από τα υψηλά επίπεδα αζώτου. Αύξηση του αριθμού των οφθαλμών που εκπτύσσονται Μεγαλύτερους ρυθμούς βλάστησης (ταχύτητα βλάστησης), μεγαλύτερη ζωηρότητα που συνήθως μεταφράζεται με μια πτώση της ποιότητας Μεγαλύτερα φύλλα, σκούρου πράσινου χρώματος και μεγαλύτερου πάχους. Αύξηση της παραγωγής (κύρια λόγω αύξησης της ζωηρότητας των πρεμνών) μέχρι ενός σημείου. Σταμάτημα της βλάστησης πολύ αργά, ή στην χειρότερη περίπτωση συνέχιση της βλάστησης μέχρι τον τρυγητό ή και αργότερα (τα θερινά κλαδέματα, συμμετέχουν με το μεγαλύτερο ποσοστό, στο κόστος παραγωγής, φθάνουν μέχρι και το 26%, ενώ τα κορυφολογήματα συμμετέχουν με το 47% στο ποσοστό αυτό).

Δημιουργία ενός στρώματος φυλλικής επιφάνειας μεγάλου πάχους που οδηγεί σε ένα μικροκλίμα αρνητικό για την παραγωγή ποιοτικών και υγιών προϊόντων (έχουμε αύξηση των προσβολών από βοτρύτη και συγχρόνως αύξηση του αζώτου στον μούστο).

Μείωση των ζαχάρων και των πολυφαινολών και αύξηση της οξύτητας. Καθυστέρηση της ωρίμανσης Αύξηση της περιεκτικότητας των κρασιών σε αργινίνη και ουρία Εμφάνιση συμπτωμάτων χλώρωσης καλίου, στα εδάφη εκείνα, όπου η τροφοδότηση των πρεμνών με κάλιο είναι ανεπαρκής.

Ευπάθεια στον περονόσπορο και τον βοτρύτη. Καθυστέρηση της πτώσης των φύλλων.

Συμπερασματικά λοιπόν, και προκειμένου να χαρακτηριστούν όλα τα παραπάνω, θα μιλάγαμε για μια αύξηση της ζωηρότητας των φυτών, μια επιμήκυνση της περιόδου νεότητας και μια κυριάρχηση των ορμονικών ουσιών που είναι ευνοϊκές για την βλάστηση, αλλά όχι για την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων (αυξίνες, γιβεριλλίνες, κυτοκινίνες). Έτσι, στην περίπτωση γόνιμων εδαφών, η αζωτούχα λίπανση είναι πολυτέλεια, ενώ στην περίπτωση πολύ ελαφρών και άγονων εδαφών, η αζωτούχος λίπανση θα μπορούσε ίσως να αντικατασταθεί, με τον εμπλουτισμό των εδαφών σε οργανική ουσία και την τροφοδοσία των φυτών, μέσω της ανοργανοποίησης του αζώτου της οργανικής ουσίας. Βέβαια, ο αμπελουργός σε καμιά περίπτωση σε ό,τι αφορά το άζωτο, γιατί ακόμη και στην περίπτωση των γόνιμων εδαφών τα αποθέματα δεν είναι ανεξάντλητα. Αντιθέτως μάλιστα, θα πρέπει με συχνούς ελέγχους της βλαστικής κατάστασης και κυρίως του ρυθμού ανάπτυξης να ελέγχει την τροφοδοσία του αμπελιού του σε άζωτο και να φροντίσει να οδηγήσει τον αμπελώνα του σε μια ισόρροπη ανάπτυξη. Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει, μέσω της διατήρησης του εδάφους σε μια γονιμότητα, η οποία και μπορεί να εξασφαλιστεί με την οργανική λίπανση, με κόστος που μπορεί να είναι το ίδιο, μικρότερο ή μεγαλύτερο από το αντίστοιχο της συμβατικής γεωργίας, ανάλογα με την πηγή της οργανικής λίπανσης που θα χρησιμοποιηθεί.

ΦΩΣΦΟΡΟΣΦΩΣΦΟΡΟΣ:: Η χρησιμοποίηση φωσφορικών λιπασμάτων περιορίζεται στην περίπτωση των νεαρών αμπελώνων, έτσι ώστε να βοηθηθεί η ανάπτυξη του ριζικού συστήματος ή στις περιπτώσεις που η ανάλυση εδάφους δείχνει χαμηλά επίπεδα

φωσφόρου. Η επίδραση του φωσφόρου στα αμπέλια είναι γενικά πολύ δύσκολο να γίνει εμφανής, λόγω των μικρών απαιτήσεων των αμπελιών σε φώσφορο και της σπανιότητας των εδαφών με παντελή έλλειψη φωσφόρου. Μόνο στην περίπτωση αμμωδών εδαφών μικρού βάθους και φτωχά, παρατηρήθηκε αντίδραση των φυτών και συγκεκριμένα αύξηση του ριζικού συστήματος με την προσθήκη φωσφορικών λιπασμάτων.

ΚΑΛΙΟΚΑΛΙΟ:: Το κάλιο πέρα από την συμμετοχή του στην ανάπτυξη των φυτών και στην οικονομία του νερού για τις οινοποιήσιμες ποικιλίες και κυρίως για τις ποικιλίες αυξημένης οξύτητας, παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο. Η περιεκτικότητα των σταφυλιών σε κάλιο, τόσο του γλεύκους όσο και κυρίως των φλοιών, είναι ένας σημαντικός παράγοντας, γιατί συντελεί σε μείωση της οξύτητας των οίνων. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να καταφεύγουμε στις πλούσιες ανεξέλεγκτες καλιούχες λιπάνσεις, αφού υπάρχει ο κίνδυνος ανταγωνισμού με το μαγνήσιο και αύξησης του pH, οπότε και θα οδηγηθούμε στην παραγωγή κρασιών επιπέδων στην γεύση που στερούνται οξύτητας, κανονικού χρωματισμού και διατηρησιμότητας. Την αναγκαιότητα ή μη των καλιούχων λιπάνσεων, θα την δείξει η ανάλυση φυτικών ιστών, με βάση την οποία ο αμπελουργός θα πρέπει να προχωρήσει. Αναφορικά με τα υπόλοιπα θρεπτικά στοιχεία, ο αμπελουργός πρέπει να επεμβαίνει όταν διαπιστώνονται ελλείψεις. Πάντως, τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά των οίνων ευνοούνται από την ύπαρξη εδαφών πλούσιων σε ανθρακικό ασβέστιο.

Το γεγονός ότι η ανόργανη λίπανση στοίχιζε σχετικά φτηνά, ήταν πιο εύκολα διαθέσιμη και με πιο θεαματικά αποτελέσματα (αύξηση κύρια της απόδοσης), η οργανική λίπανση των αμπελώνων καταργήθηκε. Έτσι, η συχνή χρήση των ζιζανιοκτόνων καθώς και η μηχανική κατεργασία σε συνδυασμό με την μη ανανέωση της οργανικής ουσίας του εδάφους συνετέλεσε στην δραστική μείωση της οργανικής ουσίας των αμπελώνων σε ποσοστά που κυμαίνονται στο 1% με τις ακόλουθες επιπτώσεις.

Μείωση του χούμου των εδαφών Μείωση της CEC (ικανότητα εναλλαγής κατιόντων) των εδαφών Υποβάθμιση της δομής των εδαφών Μείωση της ικανότητα, συγκράτηση νερού και θρεπτικών στοιχείων

Η οργανική ουσία εφοδιάζει επίσης το έδαφος με θρεπτικά στοιχεία, μακροστοιχεία και ιχνοστοιχεία, ενώ μπορεί ακόμη να αποτελέσει την μοναδική πηγή αζώτου των αμπελιών, στο πλαίσιο βέβαια της μέτριας βλαστικής ανάπτυξης που απαιτεί η παραγωγή ποιοτικών σταφυλιών και οίνων στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας. Ακόμη, βοηθά στην αποφυγή τοξικότητας των μετάλλων, όπως το θειάφι και ο χαλκός σε όξινα εδάφη που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των κρυπτογαμικών ασθενειών του αμπελιού, αλλά και της τοξικότητας του μαγγανίου. Το έδαφος είναι δυνατόν να εμπλουτιστεί με οργανική ουσία με την προσθήκη: κοπριάς, χλωρής λίπανσης και ενσωμάτωσης στέμφυλων, κληματίδων, διαφόρων κομπόστ κλπ. Ωστόσο, η λιπαντική τακτική στο αμπέλι για τα βασικά στοιχεία που μπορεί να εφαρμοστεί στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας είναι η εξής:

Άζωτο: 0-3 Kg το στρέμμα ανάλογα με την κατάσταση του αμπελώνα

Κάλιο: 1,5-2 φορές τις ποσότητες που αφαιρούνται από το έδαφος κάθε χρόνο για τα αμμώδη εδάφη και 2-3 φορές για τα αργιλώδη, πάντα σε συνδυασμό με την CEC των εδαφών (δηλαδή 8-20 κιλά) Φώσφορος: Συνήθως μόνο όταν δεν έχει προηγηθεί προσθήκη φωσφόρου πριν την εγκατάσταση του αμπελώνων και τα επίπεδα στο έδαφος είναι πολύ χαμηλά.

Στα πλαίσια της βιολογικής γεωργίας ο αμπελουργός έχει σύμφωνα με τον κανονισμό ΕΟΚ 2092/91 την δυνατότητα να βελτιώσει την γονιμότητα των αμπελώνων στηριζόμενος στην χλωρή λίπανση με την καλλιέργεια ψυχανθών ή άλλων βαθύρριζων φυτών, με την ενσωμάτωση αποσυντιθεμένων ή μη ουσιών (κοπριές κλπ) από εκμεταλλεύσεις μη εντατικές, με την δημιουργία και την ενσωμάτωση διαφόρων κομπόστ. Επίσης, έχει την δυνατότητα να χρησιμοποιήσει κάποια άλλα προϊόντα, όπως το θειικό μαγνήσιο, φωσφορικά ορυκτά κλπ. μετά από ανάγκη που αναγνωρίζει ο οργανισμός με τα προσφερόμενα μέσα και αφού η ανάλυση εδάφους και φυτικών ιστών δικαιολογήσει την ανάγκη καταφυγής σε αυτά τα προϊόντα. Το βασικό λοιπόν στοιχείο της βιολογικής γεωργίας, είναι η βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους, που θα οδηγήσει την καλλιέργεια σε ισορροπημένη ανάπτυξη ώστε να παράγει βιολογικά προϊόντα. Η κοπριά αποτελούσε εδώ και αιώνες την μοναδική πηγή θρεπτικών ουσιών για το αμπέλι, αφού σε γενικές γραμμές ένας τόνος κοπριά ανά στρέμμα (75% υγρασία), εφοδίαζε με 4-5 κιλά αζώτου, 2-3 κιλά P2O5 6-12 κιλά CaO και 2 κιλά MgO. Βέβαια, τότε η κοπριά στοίχιζε φτηνά αφού κάθε νοικοκυριό είχε τα δικά του ζώα ή μπορούσε να βρει εύκολα και φθηνά τις απαιτούμενες ποσότητες κοπριάς. Η κοπριά όμως δεν είναι πλέον φθηνή λιπαντική ύλη, ούτε εύκολα διαθέσιμη και επομένως δεν αποτελεί και την καλύτερη λύση για τον αμπελουργό.

Μια άλλη δυνατότητα για τους αμπελουργούς είναι η χρησιμοποίηση ως εδαφοβελτιωτικού των στέμφυλων (εφόσον διαθέτουν και οινοποιήσημες ποικιλίες). Μια φθηνή λύση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παρασκευή κομπόστ ή για την απευθείας χρήση στους αμπελώνες. Επίσης, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και οι κληματίδες του κλαδέματος, αλλά με προσοχή, γιατί σε περιοχές που υπάρχουν ασθένειες του ξύλου - βακτηριώσεις, ιώσεις - μπορούμε να οδηγηθούμε στην μετάδοση τους και σε υγιή πρεμνά.

Η λύση που προτείνεται σαν η πιο εύχρηστη αυτή την στιγμή, είναι η σπορά των ψυχανθών (και γιατί όχι και η διατήρηση της φυσικής χλωρίδας) και η κοπή και η ενσωμάτωση τους όταν φτάσουν τα 20 εκ. Με αυτόν τον τρόπο εμπλουτίζεται το έδαφος σε οργανική ουσία (από 2 τόνους το στρέμμα χλωρή ουσία μπορούμε να πάρουμε 300-600 κιλά χούμο, αν δεχτούμε σαν συντελεστή χουμοποίησης το 0,1-0,15, ενώ η κοπριά έχει αντίστοιχα 0,4-0,6). Εδώ όμως θα πρέπει να προσέξουμε ορισμένα σημεία ώστε να μην οδηγηθούμε σε αποτυχία. Η χλωρή λίπανση με ψυχανθή εφοδιάζει με άζωτο την καλλιέργεια και βελτιώνει την οργανική ουσία του εδάφους. Συγχρόνως όμως και για ένα διάστημα μερικών μηνών δρα ανταγωνιστικά προς την κύρια καλλιέργεια, το αμπέλι, ως προς την εξασφάλιση του νερού και των θρεπτικών στοιχείων. Όμως, είναι δυνατόν να παρουσιαστεί πρόβλημα ακόμη και όταν για παράδειγμα τους χειμερινούς μήνες τα επίπεδα των βροχοπτώσεων είναι χαμηλά και δεν υπάρχει η δυνατότητα άρδευσης των αμπελώνων. Τα ψυχανθή έχοντας εξαντλήσει τα διαθέσιμα αποθέματα νερού μπορεί να δημιουργήσουν έλλειψη νερού στο αμπέλι και να περιορίσουν την ανάπτυξή του. Ένα άλλο σημείο

που θέλει μελέτη, είναι κατά πόσο το άζωτο θα αποδοθεί στην καλλιέργεια τον χρόνο που πρέπει ή δεν θα αποδοθεί στην καλλιέργεια μετά τον περιορισμό όπου μια έλλειψη αζώτου θα είναι θετικό συμβάν για τον αμπελώνα. Δεν είναι λοιπόν μόνο το θέμα εάν μπορούν να ικανοποιηθούν οι ανάγκες σε άζωτο αλλά και πότε. Στην συγκεκριμένη λοιπόν περίπτωση, από άποψη δομής και ενεργοποίησης του εδάφους ο ρόλος της οργανικής ουσίας ως βελτιωτή του, είναι σαφώς πιο σημαντικός.

Κάλυψη των λιπαντικών αναγκών μιας καλλιέργειας αμπέλου με βάση την Κάλυψη των λιπαντικών αναγκών μιας καλλιέργειας αμπέλου με βάση τηνπαραγωγή ανά στρέμμα.παραγωγή ανά στρέμμα. Για ένα ύψος παραγωγής 2t οι εκροές σε βασικά – για τη θρέψη – στοιχεία έχουν ως εξής: Πίνακας 1Πίνακας 1:: ΠΠοοσσόόττηηττεεςς θθρρεεππττιικκώώνν πποουυ ααφφααιιρροούύννττααιι ααππόό ττοο χχωωρράάφφιι μμααςς γγιιαα έένναα ύύψψοοςς ππααρρααγγωωγγήήςς 22000000 kkgg//σσττρρ..

ΣΤΟΙΧΕΙΟ

ΠΟΣΟΤΗΤΑ (Kg/στρ.)

NN 99..88 PP22OO55 44..88 KK22OO 1144..44 MMggOO 33..77

ΕΙΔΟΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ NN YY11== 55..44 ++22..22XX PP22OO55 YY22 == 33..88 ++ 00..55XX KK22OO YY33 == 88..00 ++ 33..22XX MMggOO YY44 == 22..55 ++ 00..66XX

ΣΣ..σσ.. Ο παραπάνω πίνακας προκύπτει από τις εξισώσεις όπως αυτές φαίνονται στον παραπάνω πίνακα ΌΌπποουυ YY1,1,YY2,2, YY33 κκααιι YY4 4 οοιι πποοσσόόττηηττεεςς ττωωνν σσττοοιιχχεείίωωνν ((KKgg//σσττρρ..)) ΌΌπποουυ ΧΧ,, ηη ππααρρααγγόόμμεεννηη πποοσσόόττηητταα ((ttoonn //σσττρρ..)) Οι παραπάνω ποσότητες θρεπτικών στοιχείων “επιστρέφουν” στο χωράφι μας μέσω της βασικής λίπανσης. Στην περίπτωση της βιολογικής γεωργίας απαιτείται ένας προσεκτικός λιπαντικός σχεδιασμός σε εύρος χρόνου, ο οποίος να επανεφοδιάζει το έδαφος σε θρεπτικά και ταυτόχρονα να αποτρέπει την εμφάνιση τροφοπενιών ή τοξικότητας λόγω της έλλειψης ή περίσσειας θρεπτικών.

Κάλυψη των θρεπτικών αναγκών με συνδυασμό διαφορετικών λιπαντικών τεχνικών μπορεί κάλλιστα να επιτευχθεί όπως αυτό φαίνεται παρακάτω. 11 ος ος ΧΡΟΝΟΣ:ΧΡΟΝΟΣ:

Συνδυασμός κοπριάς προβάτου, άχυρα καλαμποκιού και μιας μικρής ποσότητας εμπορικού σκευάσματος.

Με την ενσωμάτωση 1000 kg/στρ. κοπριά προβάτου, 500 kg/στρ. κοπριά από άχυρα καλαμποκιού και προσθήκη 5,6 kg/στρ. PATENTKALI -προϊόν εμπορίου του οποίου η χρήση επιτρέπεται στη βιολογική γεωργία- καλύπτονται οι ποσότητες των θρεπτικών που απορροφήθηκαν από την καλλιέργεια και αφαιρέθηκαν από το χωράφι. Οι ποσότητες σε θρεπτικά στοιχεία που προσφέρουν η συγκεκριμένη ζωική και φυτική κοπριά καθώς και το εμπορικό σκεύασμα στο έδαφος της καλλιέργειας μας, φαίνονται στο πίνακα που ακολουθεί :

Πίνακας 2Πίνακας 2:: ΠΠααρροουυσσίίαασσηη ττωωνν ααπποοδδόόσσεεωωνν σσεε θθρρεεππττιικκάά –– NN,,PP22ΟΟ55,,KK22ΟΟ κκααιι MMggΟΟ –– ππρροοεερρχχόόμμεενναα ααππόό κκοοππρριιάά ππρροοββάάττοουυ,, άάχχυυρραα κκααλλααμμπποοκκιιοούύ κκααθθώώςς κκααιι ττοουυ εεμμπποορριικκοούύ σσκκεευυάάσσμμααττοοςς PPAATTEENNTTKKAALLII

Λίπασμα Kg/στρ.

λιπάσματος Άζωτο Kg/στρ.

Φωσφόρος Kg/στρ.

Κάλιο Kg/στρ.

ΜαγνήσιοKg/στρ.

ΚΚοοππρριιάά ππρροοββάάττοουυ

11000000

88

22,,33

66,,77

11,,88

ΆΆχχυυρραα κκααλλααμμπποοκκιιοούύ

550000

22,,44

22,,55

66

--

PPAATTEENNTTKKAALLII 55,,66 -- -- 11,,77 00,,5566 ΣΣΥΥΝΝΟΟΛΛΟΟ 1100,,44 44,,88 1144,,44 22,,3366 Για τη σωστή εφαρμογή της κοπριάς, θα πρέπει να είναι τέλεια χωνεμένη, να Για τη σωστή εφαρμογή της κοπριάς, θα πρέπει να είναι τέλεια χωνεμένη, ναδιασκορπίζεται το φθινόπωρο κάθε δυο χρόνια και να ενσωματώνεται στο έδαφος. διασκορπίζεται το φθινόπωρο κάθε δυο χρόνια και να ενσωματώνεται στο έδαφος.

22ος ος ΧΡΟΝΟΣ: ΧΡΟΝΟΣ:

Συνδυασμός βίκου και εμπορικού σκευάσματος. Ο βίκος ανήκει στα φυτικά είδη που είναι κατάλληλα για χλωρή λίπανση. Με σπορά βίκου 500kg/στρ. και κοπή του στο στάδιο της άνθησης έχουμε τα παρακάτω αποτελέσματα:

Πίνακας 3Πίνακας 3:: ΠΠααρροουυσσίίαασσηη ττωωνν ααπποοδδόόσσεεωωνν σσεε θθρρεεππττιικκάά ––NN,,PP22ΟΟ55,,KK22ΟΟ κκααιι MMggΟΟ–– ππρροοεερρχχόόμμεενναα ααππόό εεφφααρρμμοογγήή χχλλωωρρήήςς λλίίππααννσσηηςς ββίίκκοουυ..

ΣΤΟΙΧΕΙΟ


NN 1100,,11 PP22OO55 00,,6655 KK22OO 1100,,55 MMggOO 11,,3355

Οι ελλείψεις που παρατηρούνται μπορούν να καλυφθούν με την εφαρμογή ενός εμπορικού σκευάσματος του οποίου η χρήση επιτρέπεται στη βιολογική γεωργία. Η σπορά των φυτών της χλωρής λίπανσης γίνεται μετά τις πρώτες βροχές, όταν το χωράφι είναι στο ρώγο του. Η ενσωμάτωση γίνεται πριν σταματήσουν τελείως οι βροχοπτώσεις. 33ος ος ΧΡΟΝΟΣ: ΧΡΟΝΟΣ: Συνδυασμός κοπριάς αλόγου και εμπορικού σκευάσματος. Με την ενσωμάτωση 1500 kg/στρ. κοπριά αλόγου έχουμε τα παρακάτω αποτελέσματα: Πίνακας 4Πίνακας 4:: ΠΠααρροουυσσίίαασσηη ττωωνν ααπποοδδόόσσεεωωνν σσεε θθρρεεππττιικκάά ––NN,,PP22ΟΟ55,,KK22ΟΟ κκααιι MMggΟΟ–– ππρροοεερρχχόόμμεενναα ααππόό ττηηνν εεφφααρρμμοογγήή κκοοππρριιάάςς ααλλόόγγοουυ κκααιι εεμμπποορριικκοούύ σσκκεευυάάσσμμααττοοςς..

ΣΤΟΙΧΕΙΟ


NN 99 PP22OO55 44,,22 KK22OO 77,,9955 MMggOO 22,,11

Οι ελλείψεις που παρατηρούνται μπορούν να καλυφθούν με την εφαρμογή ενός εμπορικού σκευάσματος του οποίου η χρήση επιτρέπεται στη βιολογική γεωργία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, 1989–1994. «Η αμπελουργία στην Κρήτη – Προβλήματα και προοπτικές.»

2. ΔΗΩ. « Βιολογική Καλλιέργεια του Αμπελιού.» 3. Κ.,Ι., Κούσουλας. «Αμπελουργία.» 4. Ι.,Ρούμπος. «Σύγχρονη Αμπελουργία.»

5. Περιφέρεια Κρήτης. Δείκτες

6. Εφημερίδα Νέα Κρήτη. Άρθρο 31 Οκτωβρίου 2003.

7. Η βιολογική θρέψη της αμπέλου. Γεωτεχνικό επιμελητήριο Ελλάδος

Και στο διαδίκτυο:

1. www.minagric.gr 2. www.agrotypos.gr 3. www.agrocert.gr 4. www.agrosilva_corporation 5. www.dionet.gr 6. www.statistics.gr

http://www.minagric.gr/

http://www.agrotypos.gr/

http://www.agrocert.gr/

http://www.agrosilva_corporation/

http://www.dionet.gr/

http://www.statistics.gr/

ampeli θρεψη και λίπανση.

Documents

Transcript of ampeli θρεψη και λίπανση.