62325515-η-γεροντοκορη-ΟΝΟΡΕ-ΝΤΕ-ΜΠΑΛΖΑΚ.pdf

HONORE DE BALZAC

Η ΓΕΡΟΝΤΟΚΟΡΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ζήσης Σαρίκας

ΣΎΓΧΡΟΝΗ ΚΛΑΣΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

ΕΞΑΝΤΑΣ

Π ΟΛΛΟ! ΑΝΘΡΩΠΟΙ πρέπει να έχουν συναντήσει σ' ορισμένες επαρχίες της Γαλλίας κάποιον ιππότη ντε

Βαλουά, επειδή υπήρχε ένας τέτοιος στη Νορμανδία, ένας άλλος στο Μπουρζ κι ένας τρίτος άκμαζε το 1816 στην πόλη Αλενσόν. Ίσως μάλιστα κι ο Νότος να 'χε το δικό του . Ωστόσο η απαρίθμηση των μελών αυτής της φυλής των ντε Βαλουά δεν έχει σημασία εδώ. Όλοι αυτοί οι ιππότες, ανάμεσα στους οποίους υπήρχαν σίγουρα κάποιοι που ήταν ντε Βαλουά τόσο όσο ήταν Βουρ6όνοξ ο Λουδ06ίκος ο 140ς, γνωρίζονταν μεταξύ τους τόσο λίγο που δε χρειαζόταν καθόλου να μιλήσεις στον ένα για την ύπαρξη του άλλου. Εξάλλου όλοι ανεξαιρέτως άφηναν ήσυχους τους Βουρδόνους στο θρόνο της Γαλλίας, επειδή είναι αρκετά σίγουρο ότι ο Ερρίκος ο 40ς έγινε 6ασιλιάς επειδή δεν υπήρχε αρσενικός κληρονόμος στον πρώτο κλάδο του οίκου των Ορλεάν , που λεγόταν ντε Βαλουά3• Οι ντε Βαλουά προέρχονται όλοι από τον Κάρολο ντε Βαλουά, δούκα της Ανγκυλέμ, γιο του Καρόλου του 90υ και της Μαρίας Τουσέ. Μετά απ' αυτό , το μοναδικό αρσενικό πρόσωπο που εμφανίζεται στην οικογένεια είναι, μέχρις αποδείξεως του εναντίου, ο α6άς ντε Ροτλέν. Κάτι άλλοι Βαλουά, οι Βαλουά-Σεν-Ρεμί, που κατάγονται από τον Ερρίκο το 20, τέλειωσαν κι αυτοί με την περίφημη ΛαμότΒαλουά, που είχε μπλεχτεί στην υπόθεση του περιδεραίου4•

Αν όμως είναι σωστές οι πληροφορίες που έχουμε, ο καθένας απ' αυτούς τους ιππότες ήταν, όπως και ο ιππότης που ζούσε στην Αλενσόν, ένας γέρος ευγενής, ψηλός, ξερακιανός και άφραγκος. Ο ιππότης που ζούσε στο Μπουρζ είχε φύγει απ' τη Γαλλίλα, ο ιππότης της Τουρέν

Digitized by 10uk1s, May 2010

16 HONORE DE BALZAC

είχε κρυφτεί κι εκείνος της Αλενσόν είχε πολεμήσει στη Βαντέ κι είχε γίνει λίγο σουάνος5. Αυτός ο τελευταίος πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της νιότης του στο Παρίσι, όπου τον αιφνιδίασε στα τριάντα του χρόνια η Επανάσταση, καθώς ήταν ριγμένος με τα μούτρα στις ερωτικές κατακτήσεις. Ο ιππότης ντε Βαλουά της Αλενσόν θεωρούνταν από την υψηλή αριστοκρατία της επαρχίας αληθινός Βαλουά, ξεχώριζε, όπως και οι ομώνυμοί του , από τους εξαίρετους τρόπους του και φαινόταν άνθρωπος πλασμένος για καλή παρέα. Γευμάτιζε κάθε μέρα στην πόλη και έπαιζε χαρτιά κάθε δράδυ . Περνούσε για άνθρωπος πολύ πνευματώδης, χάρη σ' ένα ελάττωμά του, που ήταν το να λέει ένα σωρό ανέκδοτα για τη δασιλεία του Λουδοδίκου του 150υ6 και για τις πρώτες στιγμές της Επανάστασης. Όταν άκουγε κανείς αυτές τις ιστοριούλες για πρώτη φορά, τις έδρισκε καλοφτιαγμένες. Ο ιππότης ντε Βαλουά είχε την αρετή να μην επαναλαμδάνει τα ευφυολογήματα που είχαν την προσωπική του σφραγίδα και να μη μιλάει ποτέ για τους έρωτές του · αλλά οι κομψές κινήσεις του και τα χαμόγελά του φανέρωναν πολύ συχνά μια χαριτωμένη αδιακρισία. Αυτός ο ανθρωπάκος χρησιμοποιούσε το προνόμιο που έχουν οι γέροι δολτεριστέξ ευγενείς να μην πατάνε καθόλου στην εκκλησία κι έπαιρνε εύκολα άφεση για την αθεία του λόγω της αφοσίωσής του στη δασιλική υπόθεση. Μια από τις πιο λεπτές συνήθειές του , που πιθανώς την είχε αντιγράψει από τον Μολέ8, ήταν να δάζει τον ταμπάκο του σ' ένα παλιό χρυσό κουτί στολισμένο με το πορτρέτο της πριγκίπισσας Γκορίτσα9, γοητευτικής Ουγγαρέζας, που ήταν διάσημη για την ομορφιά της στα τέλη της δασιλείας του Λουδοδίκου του 150υ. Προσκολλημένος κατά τη διάρκεια της νιότης του σ' αυτήν τη λαμπρή ξένη, μιλούσε γι' αυτήν πάντα με συγκίνηση κι είχε μονομαχήσει για χάρη της με τον κύριο ντε ΛοζάνlΟ• Ενώ ήταν πια πενήντα οκτώ χρονών περίπου , μαρτυρούσε μόνο τα πένηντα επιτρέποντας στον εαυτό του αυτή την αθώα απάτη· κι αυτό επειδή είχε ένα από τα πλεονεκτήματα των ξερακιανών και ξανθών ανθρώπων, δηλαδή


Η ΓΕΡΟΝΤΟΚΟΡΗ 17

εκείνη τη νεανική μέση που κρύσει τα γηρατειά τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες. Ναι, καλό είναι να το ξέρετε, όλη η ζωή ή όλη η χάρη που είναι η έκφραση της ζωής σρίσκεται στη μέση. Ένα άλλο πλεονέκτημα του ιππότη ήταν η τεράστια μύτη με την οποία τον είχε προικίσει η Φύση . Αυτή η μύτη χώριζε απότομα το ωχρό του πρόσωπο σε δύο μέρη , που έμοιαζαν να μη γνωρίζονται μεταξύ τους. Μόνο το ένα απ' τα δύο γινόταν κόκκινο όσο κρατούσε η διαδικασία της χώνεψης. Αξίζει να παρατηρηθεί αυτό το πράγμα σε μια εποχή όπου η φυσιολογία ασχολείται τόσο πολύ με την ανθρώπινη καρδιά. Αυτή η πυράκτωση γινόταν στο αριστερό μέρος. Παρόλο που τα μακριά και ισχνά πόδια, το αδύνατο σώμα και το χλομό δέρμα του κυρίου ντε Βαλουά δεν διακήρυτταν ότι η υγεία του ήταν καλή , έτρωγε σαν δράκος και ισχυριζόταν πως έπασχε από μια αρρώστια που λεγόταν στην επαρχία ζεστό συκώτι, για να δικαιολογήσει μάλλον την υπερσολική του όρεξη. Το κοκκίνισμά του όταν χώνευε έκανε εύλογους τους ισχυρισμούς του ' σε μια περιοχή όμως που τα γεύματα φτάνουν τα τριάντα ή σαράντα διαφορετικά πιάτα και διαρκούν τέσσερις ώρες, το στομάχι του ιππότη έμοιαζε με δώρο που είχε χαρίσει η Θεία Πρόνοια σ' αυτήν την καλή πόλη . Κατά τη γνώμη ορισμένων γιατρών, αυτή η θερμότητα στα αριστερά δείχνει την ύπαρξη μιας γενναιόδωρης καρδιάς]] .

Η ερωτική ζωή του ιππότη επισεσαίωνε αυτούς τους επιστημονικούς ισχυρισμούς, για τους οποίους ευτυχώς δεν φέρει καμιά ευθύνη ο ιστορικός. Παρά τα συμπτώματα αυτά, ο κύριος ντε Βαλουά είχε νευρώδη άρα ζωηρή ιδιοσυγκρασία. Αν το συκώτι του ήταν έμπυρο, για να χρησιμοποιήσουμε μια παλιά έκφραση , η καρδιά του δεν φλεγόταν λιγότερο. Αν το πρόσωπό του ήταν χαραγμένο από κάποιες ρυτίδες, αν τα μαλλιά του είχαν πάρει ασημί χρώμα, ένας έμπειρος παρατηρητής θα Όλεπε εδώ τα στίγματα του πάθους και τα αυλάκια της ηδονής. Πράγματι οι ακτινωτές ρυτίδες στην ίiκρη των ματιών και οι κοφτές χαρακιές στις γωνίες του στόματος δεν ήταν άλλες


18 HONORE DE B ALZAC

από εκείνες τις κομψές γραμμές που τόσο πολύ εκτιμούνταν στην αυλή των ΚυθήρωνJ2• Τα πάντα στο φιλάρεσκο ιππότη φανέρωναν τα ήθη του γυναικά (ladie's man)13 : πλενόταν τόσο προσεκτικά που τα μάγουλά του ήταν χαρά των ματιών , έμοιαζαν γυαλισμένα από ένα θαυμαστό νερό. Το μέρος του κρανίου που αρνούνταν να καλύψουν τα μαλλιά έλαμπε σαν φίλντισι. Τα φρύδια του όπως και τα μαλλιά του τον έκαναν σχεδόν νέο , έτσι ταχτικά που ήταν στρωμένα από τη χτένα. Το ήδη λευκό δέρμα του έμοιαζε να λευκαίνει κι άλλο από κάποιο μυστικό. Ενώ δεν φορούσε άρωμα, ο ιππότης ανάδινε μια νεανική οσμή που δρόσιζε τον περίγυρό του . Τα αριστοκρατικά χέρια του , φροντισμένα σαν τα χέρια γκομενίτσας, τραδούσαν το δλέμμα με τα ροζ προσεκτικά κομμένα νύχια τους. Τελικά θα ήταν κούκλος αν του 'λειπε η μεγαλοπρεπής, τεράστια μύτη του. Ωστόσο είμαστε υποχρεωμένοι να χαλάσουμε αυτό το πορτρέτο αναφέροντας μια μικροπρέπεια. Ο ιππότης έδαζε δαμδάκι στ' αφτιά του και φορούσε δυο διαμαντένια σκουλαρίκια, θαυμάσια φτιαγμένα, που παρίσταναν νέγρικα κεφάλια. Επέμενε όμως να δικαιολογεί αυτό το περίεργο εξάρτημα λέγοντας ότι από τότε που τρύπησε τα αφτιά του σταμάτησαν οι ημικρανίες του: γιατί είχε ημικρανίες . . . Δεν θεωρούμε τον ιππότη τέλειο άνθρωπο' δεν πρέπει όμως να συγχωρούμε εκείνες τις αξιολάτρευτες γελοιότητες που οφείλονται ίσως σε υπέροχα μυστικά και χαρακτηρίζουν τους γέρους εργένηδες, που η καρδιά τους στέλνει τόσο πολύ αίμα στο πρόσωπό τους; Εξάλλου ο ιππότης ντε Βαλουά αντιστάθμιζε τα νέγρικα κεφάλια του με τόσο πολλές άλλες χάρες, που η κοινωνία θα 'πρεπε να νιώθει αποζημιωμένη με το παραπάνω. Στ' αλήθεια μοχθούσε πολύ για να κρύδει τα χρόνια του και να αρέσει στις γνωριμίες του . Πρέπει να σημειώσουμε τη φοδερή φροντίδα που έδειχνε για τα ρούχα του , τη μόνη διάκριση που μπορούν να 'χουν σήμερα οι καθώς πρέπει άνθρωποι' η φορεσιά του ιππότη χαρακτηριζόταν πάντα από αριστοκρατική φινέτσα και λευκότητα. Όσο για τα πανωφόρια του , ήταν όλα χρησιμοποιημένα, αλλά



άστραφταν πάντα από καθαριότητα. Δεν είχαν ούτε λεκέδες ούτε ζάρες. Η διατήρησή τους προκαλούσε θαυμασμό σ' εκείνους που παρατηρούσαν τη fashionable'4

αδιαφορία του ιππότη στο σημείο αυτό. Δεν τα 'ξυνε με το γυαλί, όπως συνιστούσε ο εφευρέτης της μεθόδου αυτής, πρίγκιπας ντε Γκαλ. Ο κύριος ντε Βαλουά ακολουθούσε τις δασικές αρχές της αγγλικής μόδας με μια κενοδοξία που δεν μπορούσε να εκτιμηθεί κατά πολύ από τους ανθρώπους της Αλενσόν. Ο κόσμος δεν οφείλει τάχα να αναγνωρίζει εκείνους που μπαίνουν σε τόσους κόπους για χάρη του ; Δεν υπάρχει τάχα εδώ η εκπλήρωση της πιο δύσκολης εντολής του Ευαγγελίου, εκείνης που διατάζει να κάνεις το καλό όταν σου κάνουν κακό; Αυτή η φρεσκάδα, αυτή η φροντίδα ταίριαζε πολύ καλά με τα γαλάζια μάτια, με τα φιλντισένια δόντια και τα ξανθά μαλλιά του ιππότη. Μόνο που αυτός ο συνταξιούχος ' Αδωνις δεν είχε τίποτε αρρενωπό στο στιλ του κι έμοιαζε πως χρησιμοποιούσε το λούστρο του καλλωπισμού για να κρύψει τα ερείπια που είχαν προκληθεί από τη στρατιωτική υπηρεσία του στις ερωτοδουλειές. Για να τα πούμε όλα, η φωνή ερχόταν σε κραυγαλέα αντίθεση με την ξανθιά λεπτότητα του ιππότη. Αν δεν συμφωνούσατε με τη γνώμη ορισμένων παρατηρητών της ανθρώπινης καρδιάς και δεν πιστεύατε ότι ο ιππότης είχε τη φωνή της μύτης του , θα σας εξέπλητταν οι δυνατοί και ηχηροί τόνοι των φωνητικών οργάνων του. Η φωνή του δεν είχε οέδαια τη δύναμη των κολοσσιαίων δαρύτονων αλλά άρεσε με το μεστό μέτριο τόνο της, που έμοιαζε με τους στέρεους και γλυκούς, δυνατούς και δελούδινους ήχους του αγγλικού κόρνου. Ο ιππότης είχε περιφρονήσει το γελοίο κοστούμι που διατηρούσαν ακόμη κάποιοι οπαδοί της μοναρχίας κι είχε εκσυγχρονιστεί πλήρως: εμφανιζόταν πάντα ντυμένος μ' ένα καστανόχρωμο πανωφόρι με χρυσά κουμπιά, με μια στενή μεταξωτή περισκελίδα που είχε χρυσές κόπιτσες, μ' ένα άσπρο γιλέκο χωρίς κεντήματα, με μια γραδάτα χωρίς κολάρο, τελευταίο υπόλειμμα της παλιάς γαλλικής ενδυμασίας, που του επέτρεπε να δείχνει ένα λαιμό όμοιο με το


20 HONORE DE BALZAC

λαιμό αρχιεπισκόπου. Τα παπούτσια του από γυαλιστερό μαύρο δέρμα στολίζονταν στη μέση από χρυσές τετράγωνες πόρπες, άγνωστες εντελώς στη σημερινή γενιά. Ο ιππότης άφηνε να φαίνονται δύο αλυσίδες ρολογιού που κρέμονταν κάτω από τα τσεπάκια του , άλλο κατάλοιπο της μόδας του 180υ αιώνα το οποίο δεν κατάργησαν οι Απίστευτοι15 κατά τη διάρκεια του Διευθυντηρίου16. Αυτό το μεταδατικό κοστούμι που ένωνε δύο αιώνες το φορούσε ο ιππότης μ' εκείνη τη χάρη των μαρκησίων, της οποίας το μυστικό χάθηκε από τη γαλλική σκηνή τη μέρα που πέθανε ο Φλερύ17 , ο τελευταίος μαθητής του Μολέ18• Η ιδιωτική ζωή αυτού του γεροντοπαλίκαρου ήταν φαινομενικά προσιτή σ' όλους, στην πραγματικότητα όμως ήταν μυστηριώδης. Λίαν επιεικώς είχε ένα μέτριο σπίτι στην οδό Κουρ, στο δεύτερο πάτωμα μιας οικοδομής που ανήκε στην κυρία Λαρντό, την πιο περιζήτητη πλύντρια ρούχων ποιότητας. Αυτό έκανε κατανοητή την υπερδολική μέριμνά του για τα ρούχα του. Η κακή τύχη το 'φερε να πιστέψει μια μέρα η πόλη της Αλενσόν ότι ο ιππότης δεν φερόταν πάντα σαν ευγενής και ότι είχε παντρευτεί κρυφά στα γεροντάματά του μια κάποια Σεζαρίν, μητέρα ενός παιδιού που είχε το θράσος να 'ρθει χωρίς να το φωνάξουν.

- Έδωσε το χέρι του , όπως είπε επ' αυτού κάποιος κύριος ντι Μπουσκιέ, σ' εκείνη που του είχε δανείσει για τόσο πολύ καιρό το σίδερό της.

Αυτή η φριχτή συκοφαντία έδωσε πολλή θλίψη στα γερατειά του λεπταίσθητου ευγενή, που, όπως θα δείξει τούτη η ιστορία, δαρύνθηκαν και από τη ματαίωση μιας προσδοκίας για την οποία είχε αφιερώσει πολύ χρόνο κι είχε κάνει πολλές θυσίες. Η κυρία Λαρντό νοίκιαζε στον κύριο ιππότη ντε Βαλουά δυο δωμάτια στο δεύτερο όροφο του σπιτιού της για το μέτριο ποσό των εκατό φράγκων το χρόνο. Ο αξιοσέδαστος ευγενής, που γευμάτιζε στην πόλη κάθε μέρα, γύριζε στο σπίτι μόνο για ύπνο. Το μόνο του έξοδο ήταν συνεπώς το πρόγευμά του , που αποτελούνταν πάντα από ένα φλιτζάνι σοκολάτα, δούτυ-



ρο και φρούτα εποχής. 'Ανααε φωτιά μόνο στις ααρυχειμωνιές και μόνο το πρωί που ξυπνούσε. Από τις έντεκα ως τις τέσσερις το απόγευμα έκανε περιπάτους, πήγαινε να διααάσει εφημερίδες και έκανε επισκέψεις. Από τη στιγμή που εγκαταστάθηκε στην Αλενσόν ομολόγησε με αξιοπρέπεια τη φτώχεια του, λέγοντας ότι η περιουσία του ήταν μια ισόαια πρόσοδος εξακοσίων λιαρών, μοναδικό απομεινάρι του παλιού πλούτου του, που του 'δινε λίγολίγο ο παλιός χρηματιστής του, εκείνος που διαχειριζόταν ανέκαθεν την περιουσία του. Πράγματι ένας τραπεζίτης της πόλης του μετρούσε κάθε τρεις μήνες εκατόν πενήντα λίαρες που 'στελνε ο κύριος Μπορντέν ντε Παρί, ένας από τους τελευταίους Προκουράτορες στο Σατλέ. Όλοι ήξεραν αυτές τις λεπτομέρειες για το λόγο ότι ο ιππότης είχε ζητήσει απόλυτη εχεμύθεια από το πρώτο πρόσωπο στο οποίο είχε εμπιστευτεί το μυστικό του. Ο κύριος ντε Βαλουά θέρισε τους καρπούς της ατυχίας του: υπήρχε πάντα ένα σεραίτσιο ειδικά γι' αυτόν στα πιο διακεκριμένα σπίτια της Αλενσόν και τον καλούσαν σ' όλα τα σουαρέ. Τα ταλέντα του του παίκτη, του αφηγητή, του αξιαγάπητου και καλού για παρέα ανθρώπου έχαιραν τόσης εκτιμήσεως που φαινόταν ότι τίποτε δεν θα πήγαινε καλά αν απουσίαζε αυτός ο ειδήμων της πόλης. Οι κύριοι, οι κυρίες είχαν ανάγκη τη μικρή επιδοκιμαστικΎI γκριμάτσα του. Όταν άκουγε μια νέα γυναίκα το γέρο ιππότη να της λέει σ' ένα χορό: «Είστε ντυμένη υπέροχα!», ήταν πιο ευτυχισμένη γι' αυτόν τον έπαινο παρά για την απόγνωση της ανταγωνίστριάς της. Ο κύριος ντε Βαλουά ήταν ο μόνος που μπορούσε να πει ορισμένες φράσεις της παλιάς εποχής. Οι λέξεις καρδιά μου, στολίδι μου, γλυκούλα μου, 6ασίλισσά μου, όλα τα ερωτικά υποκοριστικά του 177019, αποκτούσαν μια ακαταμάχητη χάρη στο στόμα του' τέλος είχε το προνόμιο των υπερθετικών. Τα κομπλιμέντα του, τα οποία τα τσιγκουνευόταν άλλωστε, του εξασφάλιζαν την ευμένεια των γηραιών κυριών' κολάκευαν όλο τον κόσμο, ακόμη και τους ανθρώπους της Διοίκησης, τους οποίους δεν είχε ανάγκη. Η συμπεριφορά του


22 HONORE DE BALZAC

στο παιχνίδι είχε τέτοια λεπτότητα που δεν ήταν δυνατό να περάσει απαρατήρητη: δεν παραπονιόταν ποτέ, επαινούσε τους αντιπάλου ς όταν έχαναν' δεν επιχειρούσε σε καμιά περίπτωση να νουθετήσει τους partners20 του, δείχνοντας έτσι πώς παίζει κανείς καλά. Όταν ακούγονταν, κατά τη διάρκεια της μοιρασιάς των χαρτιών, οι γνωστές αηδιαστικές κουοέντες, ο ιππότης έογαζε την ταμπακιέρα του με μια κίνηση άξια ενός Μολέ, κοίταζε την πριγκίπισσα Γκορίτσα, άνοιγε με κομψότητα το καπάκι, έπιανε την πρέζα του, τη λίχνιζε, την έλιωνε σε σκόνη, τη στρογγύλευε' ύστερα, όταν τα χαρτιά είχαν πια μοιραστεί, αυτός είχε γαρνίρει τα σπήλαια της μύτης του κι είχε ξαναοάλει την πριγκίπισσα μέσα στο γιλέκο, πάντα στο αριστερό τσεπάκι! Μόνο ένας ευγενής του καλού αιώνα (σε αντίθεση με το μεγάλο αιώνα2Ι) θα μπορούσε να επινοήσει αυτήν τη συμοιοαστική λύση ανάμεσα σε μια περιφρονητική σιωπή και σε μια επιγραμματική φράση που δεν θα γινόταν κατανοητή. Το ότι φερόταν πάντα με τον ίδιο τρόπο σ' όλους τους ανθρώπους ήταν κάτι συναρπαστικό που έκανε πολλούς ανθρώπους να λένε γι' αυτόν: «Θαυμάζω ΤΟΥ ιππότη Ντε Βαλουά!» Η ομιλία του, οι τρόποι του, όλα του έμοιαζαν να 'ναι ξανθά σαν το πρόσωπό του. Φρόντιζε να μη σοκάρει ούτε άντρα ούτε γυναίκα. Συγχωρούσε τόσο τα σωματικά κουσούρια όσο και τα πνευματικά ελαττώματα κι άκουγε υπομονετικά, με τη οοήθεια της πριγκίπισσας Γκορίτσα, τους ανθρώπους να του λένε τις μικρές μιζέριες της επαρχιακής ζωής: το κακοορασμένο αογό του προγεύματος, τον καφέ που είχε χαλασμένη κρέμα, τις αστείες λεπτομέρειες σχετικά με την υγεία, τα απότομα ξυπνήματα, τα όνειρα, τις επισκέψεις. Ο ιππότης είχε ολέμμα χαύνο και την κλασική στάση του ανθρώπου που υποκρίνεται πως συμπονάει τους άλλους. Αυτά τον έκαναν λαμπρό ακροατή' πετούσε την κατάλληλη στιγμή με μεγάλη χάρη ένα α!, ένα μπα!, ένα Πώς το κάΥατε αυτό; Πέθανε χωρίς ποτέ να υποψιαστεί κανείς ότι όσο έπεφταν αυτές οι χιονοστιοάδες από σαχλαμάρες, αυτός θυμόταν τα πιο καυτά κεφάλαια του ρομάντζου του με



την πριγκίπισσα Γκορίτσα. Σκέφτηκε κανείς τις υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει στην κοινωνία ένα σΌησμένο αίσθημα, σκέφτηκε ποτέ κανείς πόσο κοινωνικός και χρήσιμος είναι ο έρωτας; Αυτό μπορεί να εξηγήσει το γιατί παρέμενε ο ιππότης το χαϊδεμένο παιδί της πόλης, παρά το ότι κέρδιζε πολύ συχνά: σπανιότατα άφηνε ένα σαλόνι χωρίς κέρδος περίπου έξι λίΌρες. Οι χασούρες του , τις οποίες άφηνε να γίνονται πολύ φανερές, ήταν λίγες. Όλοι όσοι τον γνώρισαν ομολογούν ότι δεν συνάντησαν ποτέ πουθενά, ακόμη και στο αιγυπτιακό μουσείο του Τορίνο, μια τόσο ευγενική μούμια. Σε καμιά χώρα του κόσμου δεν πήρε τόσο χαριτωμένη μορφή ο παρασιτισμός. Ο πιο συμπυκνωμένος εγωισμός ποτέ δεν φάνηκε περισσότερο ημιεπίσημος ή λιγότερο προσΌλητικός απ' ό,τι σ' αυτόν τον ευγενή. Ήταν ένας εγωισμός που άξιζε όσο μια αφοσιωμένη φιλία. Αν πήγαινε κάποιος να παρακαλέσει τον κύριο ντε Βαλουά να τον εξυπηρετήσει σε κάτι που τον προΌλημάτιζε, αυτός ο κάποιος δεν έφευγε ποτέ από το σπίτι του καλού ιππότη χωρίς να 'ναι ικανοποιημένος μ' αυτόν, χωρίς να 'ναι ιδίως πεπεισμένος ότι ο ιππότης δεν μπορούσε να κάνει τίποτα στη συγκεκριμένη περίπτωση ή ότι θα τα χαλούσε όλα αν ανακατευόταν κι αυτός.

Είναι γνωστό ότι η Αλήθεια, αυτή η σκληρή μαυλί.στρια, πιάνει τον ιστορικό απ' το λαιμό. Αν λοιπόν θέλει αυτός να εξηγήσει την προΌληματική ύπαρξη του ιππότη , πρέπει να πει ότι τελευταία, μετά τις θλιΌερές ένδοξες μέρες του Ιουλίου22, η Αλενσόν έμαθε ότι το ποσό που κέρδιζε στο παιχνίδι ο κύριος ντε Βαλουά έφτανε τα εκατόν πενήντα σκούδα την τριμηνία και ότι ο έξυπνος ιππότης είχε το θάρρος να στέλνει ο ίδιος στον εαυτό του την πρόσοδό του, έτσι ώστε να μη φαίνεται χωρίς πόρους σε μια περιοχή όπου οι άνθρωποι αγαπούν το θετικό. Πολλοί από τους φίλους του (όταν είχε πεθάνει, προσέξτε το αυτό! ) αμφισΌήτησαν με πείσμα το γεγονός αυτό, το χαρακτήρισαν παραμύθι, τονίζοντας πως ο ιππότης ντε Βαλουά ήταν ένας αξιοσέΌαστος και έντιμος ευγενής τον οποίο συκοφαντούσαν οι φιλελεύθεροι23. Ευτυχώ, για τους


24 HONORE DE BALZAC

φίνους παίκτες, αυτό το πράγμα συναντιέται στη γαλαρία των ανθρώπων που τους υποστηρίζουν. Οι θαυμαστές αυτοί, επειδή νιώθουν ντροπή να δικαιολογήσουν ένα κακό, το αρνούνται άφο6α· μην τους κατηγορείτε για ισχυρογνωμοσύνη, οι άνθρωποι αυτοί έχουν συναίσθηση της αξιοπρέπειάς τους: οι κυ6ερνήσεις δίνουν το καλό παράδειγμα εκείνης της αρετής που συνίσταται στο να θά6εις τη νύχτα τους νεκρούς σου χωρίς να ψάλλεις το Te Deum24 των ηττών σου. Αν ο ιππότης επέτρεψε στον εαυτό του αυτήν τη φινέτσα, η οποία άλλωστε του απέφερε την εκτίμηση του ιππότη ντε Γκραμόν25, ένα χαμόγελο του 6αρόνου ντε Φονέστ26, μια γροθιά του μαρκησίου ντε Μονκάντ27, δεν ήταν από την άλλη ο αξιαγάπητος συνδαιτυμόνας, ο πνευματώδης άνθρωπος, ο σταθερός παίκτης, ο συναρπαστικός αφηγητή ς τον οποίο απολάμ6ανε η Αλενσόν; Η πράξη αυτή άλλωστε, που υπάγεται στους νόμους της ελεύθερης 60ύλησης, σε τι έρχεται σε αντίθεση με τα κομψά ήθη ενός ευγενή; Όταν τόσοι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να εξυπηρετήσουν άλλους όσον αφορά τις ισό-6ιες προσόδους, τι πιο φυσικό από το να κάνεις μια για τον καλύτερο φίλο σου; Ο Λάιος28 όμως είναι νεκρός ... Μετά από δεκαπέντε χρόνια τέτοιας ζωής, ο ιππότης είχε μαζέψει δέκα χιλιάδες και κάτι φράγκα. Με την επάνοδο των Βουρ6όνων, ένας από τους παλιούς φίλους του, ο κύριος μαρκήσιος ντε Πομπρετόν, πρώην υπολοχαγός στους μαύρους μουσκετοφόρουξ9, του είχε επιστρέψει χίλιες διακόσιες πιστόλες που είχε δανειστεί απ' αυτόν όταν το 'σκασε από τη Γαλλία. Το γεγονός αυτό έκανε αίσθηση και αργότερα αντιπαρατέθηκε στα ευφυολογήματα που έγραφε η εφημερίδα Ο Συνταγματικός30 για τον τρόπο με τον οποίο ορισμένοι εμιγκρέδες ξοφλούσαν τα χρέη τους. Όταν μιλούσε κανείς μπροστά στον ιππότη γι' αυτήν την ευγενική πράξη του μαρκησίου ντε Πομπρετόν, ο φτωχός αυτός άνθρωπος κοκκίνιζε ακόμη και στο δεξί μάγουλο. Όλοι χάρηκαν με τον κύριο ντε Βαλουά, που πήγαινε να συμ60υλευτεί τους χρηματιστές σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο έπρεπε να χρησιμοποιήσει αυτό το



κομματάκι του πλούτου . Δείχνοντας εμπιστοσύνη στις τύχες της Παλινόρθωσης, τοποθέτησε τα χρήματά του στο Μεγάλο Βιδλίο3\ όταν οι πρόσοδοι στοίχιζαν 56 φράγκα και 25 λεπτά. Οι κύριοι ντε Λενονκούρ , ντε Ναδαρέν, ντε Βερνέιγ, ντε Φοντέν και Λα Μπιγιαρντιέρ32 που τον γνώριζαν, όπως είπε ο ίδιος, του εξασφάλισαν μια σύνταξη εκατό σκούδων από τη δασιλική κάσα και του έστειλαν το σταυρό του Αγίου Λουδοδίκου . Ποτέ δεν μπόρεσε κανείς να μάθει με ποιον τρόπο εξασφάλισε ο γέρος ιππότης αυτές τις δύο πανηγυρικές καθοσιώσεις του τίτλου του και της κοινωνικής θέσης του . Είναι σίγουρο όμως ότι το δίπλωμα του σταυρού του Αγίου Λουδοδίκου του απένειμε το δαθμό του εν αποστρατεία στρατηγού , λόγω της υπηρεσίας του στα καθολικά στρατεύματα της Δύσης. Εκτός λοιπόν από την ισόδια πρόσοδο, αυτό το πλάσμα της φαντασίας του για το οποίο κανένας δεν ανησυχούσε πια, ο ιππότης είχε πραγματικά χίλια φράγκα εισόδημα. Παρά το ότι ήταν πια σε καλύτερη κατάσταση , δεν άλλαξε τίποτε στη ζωή του ή στους τρόπους του· μόνο μια κόκκινη κορδέλα33 είχε προστεθεί , που αποτελούσε χαρά των ματιών, πάνω στο καστανόχρωμο πανωφόρι του και συμπλήρωνε, θα λέγαμε, τη φυσιογνωμία του ευγενή . Από το 1802 ο ιππότης σφράγιζε τις επιστολές του με μια πολύ παλιά χρυσή σφραγίδα, αρκετά κακογραμμένη , όπου όμως οι Καστεράν , οι ντ' Εγκρινιόν , οι Τρουαδίλ34 μπορούσαν να δουν ένα οικόσημο αντάξιο μεγάλου ευγενή . Χάρη σ' αυτό το αριστοκρατικό προνόμιο, ο νόθος των Βαλουά όφειλε και μπορούσε να ανεδεί σ' όλες τις δασιλικές άμαξες του κόσμου. Πολλοί άνθρωποι ζήλεψαν τη γλυκιά ζωή αυτού του γεροντοπαλίκαρου, τη γεμάτη από καλοπαιγμένες παρτίδες μπόστον, τρικ-τρακ ρεδερσίνας, ουίστ και πικέτου , από καλοχωνεμένα δείπνα, από πρέζες ταμπάκου ρουφηγμένες με χάρη, από ήσυχους περιπάτους. Όλη η Αλενσόν σχεδόν πίστευε ότι αυτή η ζωή ήταν απαλλαγμένη από φιλοδοξίες και δαριά συμφέροντα· κανένας άνθρωπος όμως δεν έχει μια ζωή τόσο απλή όσο την παρουσιάζουν εκείνοι που τον ζηλεύουν. Θα ανακαλύψε-


26 HONORE DE BALZAC

τε ακόμη και στα πιο ξεχασμένα χωριά ανθρώπινα μαλάκια, τροχόζωα φαινομενικά νεκρά, που έχουν πάθος με τα λεπιδόπτερα ή με την κογχυλιολογία και που μπαίνουν σε φοδερούς κόπους για να πιάσουν δεν ξέρω κι εγώ ποιες πεταλούδες ή την concha Veneris35• Ο ιππότης δεν είχε μόνο κοχύλια αλλά επιπλέον καλλιεργούσε, με την επιμονή ενός Σέξτου-Κουίντου36, μια φιλόδοξη επιθυμία: ήθελε να παντρευτεί μια πλούσια γεροντοκόρη , θέλοντας προφανώς να δρει ένα πάτημα για να αγγίξει τις πιο υψηλές σφαίρες της αυλής. Εδώ κρυδόταν το μυστικό της δασιλικής συμπεριφοράς του και της παραμονής του στην Αλένσόν.

Μια Τετάρτη , πολύ νωρίς το πρωί, προς τα μέσα της άνοιξης του έτους ' 16, όπως έλεγε ο ίδιος, τη στιγμή που έδαζε την πράσινη και στολισμένη με λουλούδια ρομπντε-σαμπρ του από ύφασμα δασμασκηνό, άκουσε, παρά το δαμδάκι που είχε στ' αφτιά του , το ελαφρό περπάτημα μιας νέας κοπέλας που ανέδαινε τη σκάλα. Σ' ένα λεπτό ακούστηκαν τρία διακριτικά χτυπήματα στην πόρτα' ευθύς αμέσως, και δίχως να περιμένει την απάντηση, ένα ωραίο πρόσωπο γλίστρησε σαν χέλι μέσα στο σπίτι του γεροντοπαλίκαρου .

- Α, εσύ είσαι Σουζάνα; είπε ο ιππότης ντε Βαλουά χωρίς να σταματήσει τη δουλειά του , που δεν ήταν άλλη από το να ακονίζει τη λάμα του ξυραφιού του πάνω σ' ένα κομμάτι δέρμα. Τι ήρθες να κάνεις εδώ, κατεργαρούλα;

- Ήρθα να σας πω κάτι που θα σας προκαλέσει ίσως και χαρά και λύπη.

- Πρόκειται για τη Σεζαρίν; - Σκοτίστηκα για τη Σεζαρίν σας! είπε αυτή με ύφος

απείθαρχο, σοδαρό και αμέριμνο μαζί. Αυτή η γοητευτική Σουζάνα, που η κωμική της περιπέ

τεια έμελλε να επηρεάσει τόσο πολύ την τύχη των κυριότερων προσώπων της ιστορίας αυτής, ήταν μια εργάτρια της κυρίας Λαρντό. Μια λέξη πάνω στην τοπογραφία του σπιτιού: Οι χώροι δουλειάς καταλάμδανουν όλο το ισόγειο. Η μικρή αυλή χρησίμευε για να απλώνονται σε σκοι-



νιά τα κεντητά μαντίλια, οι κολαρίνες, τα αμάνικα πουκάμισα, τα μανικέτια, τα πουκάμισα με τη δαντέλα στο στήθος, οι γραοάτες, οι δαντέλες, οι κεντητές φούστες. όλη η ενδυμασία τέλος των καλύτερων σπιτιών της πόλης. Ο ιππότης ισχυριζόταν ότι ήξερε, από τον αριθμό των αμάνικων πουκάμισων της γυναίκας του Γενικού Εισπράκτορα, τις λεπτομέρειες των μηχανορραφιών της γιατί έδινε μαζί πουκάμισα με δαντέλα στο στήθος, γραοάτες, αμάνικα πουκάμισα και κολαρίνες. Αν και μπορούσε να τα μαντέψει όλα απ' αυτό το είδος διπλής καταχώρησης των ραντε60ύ της πόλης, ο ιππότης δεν έκανε ποτέ αδιακρισία, δεν είπε ποτέ μια επιγραμματική φράση που θα μπορούσε να κλείσει ένα σπίτι (αν κι ήταν πολύ ικανός για επιγράμματα ! ). Θα πιστέψετε λοιπόν ότι ο κύριος ντε Βαλουά ήταν άνθρωπος ανώτερης διαγωγής, που τα ταλέντα του χάθηκαν, όπως και πολλών άλλων, μέσα στο στενό κύκλο που ζούσε. Μόνο που πρέπει να σημειωθεί ότι, επειδή κι αυτός ήταν άνθρωπος, έριχνε κάπου κάπου κοφτερές, γεμάτες σημασία ματιές στις γυναίκες, που τις έκαναν να τρέμουν από ταραχή ' μολαταύτα όλες τον αγαπούσαν, επειδή ήξεραν πόσο οαθιά ήταν η διακριτικότητά του , πόση συμπάθεια έτρεφε για τα μικρά παραστρατήματα. Η πρώτη εργάτρια, το δεξί χέρι της κυρίας Λαρντό, γεροντοκόρη σαράντα πέντε χρόνων, άσχημη να τη φοοάσαι, έμενε στη διπλανή πόρτα με τον ιππότη. Πάνω τους υπήρχε μόνο μια σοφίτα όπου στέγνωναν τα ρούχα το χειμώνα. Κάθε διαμέρισμα αποτελούνταν , όπως κι εκείνο του ιππότη , από δύο φωτεινά δωμάτια, που το ένα έ6λεπε στο δρόμο και το άλλο στην αυλή. Κάτω από το διαμέρισμα του ιππότη , έμενε ένας θεόκουφος γέρος, παράλυτος, ο παππούς της κυρίας Λαρντό , ένας παλιός κουρσάρος του λεγόταν Γκρε6άν κι είχε υπηρετήσει στις Ινδίες υπό τις διαταγές του ναυάρχου Σιμέζ37. Όσο για την κυρία Λαρντό, που κρατούσε το άλλο διαμέρισμα του πρώτου ορόφου, είχε τόσο μεγάλη αδυναμία για τους ανθρώπους κάποιας επιφάνειας που θα μπορούσε να θεωρηθεί τυφλή όσον αφορά τις υποθέσεις του ιππότη . Γι' αυ-


28 HONORE DE BALZAC

τήν ο κύριος ντε Βαλουά ήταν απόλυτος μονάρχης που τα 'κανε όλα καλά. Αν μια από τις εργάτριές της απολάμ6ανε ποτέ κάτι που θα της πρόσφερε ο ιππότης, θα 'λεγε: «Είναι τόσο αξιαγάπητος!» Έτσι, παρόλο που αυτό το σπίτι ήταν από γυαλί, όπως κι όλα τα επαρχιακά σπίτια, απέναντι στον κύριο ντε Βαλουά ήταν τόσο διακριτικό όσο ένα άντρο ληστών. Ο ιππότης, ο πιο έμπιστος φίλος των μηχανορραφιών του εργαστηρίου , δεν περνούσε ποτέ μπροστά από την πόρτα, που τις περισσότερες φορές ήταν ορθάνοιχτη , χωρίς να δώσει κάτι στις γατούλες του : σοκολάτα, καραμέλες, κορδέλες, δαντέλες, ένα χρυσό σταυρό, όλα εκείνα τα ψιλοπράγματα που ξετρελαίνουν τις τσαχπίνες. Οι κοπέλες αυτές λάτρευαν στην κυριολεξία τον καλό ιππότη . Οι γυναίκες έχουν το ένστικτο να μαντεύουν ποιοι άντρες τις αγαπούν επειδή απλώς φοράνε φούστα, ποιοι είναι ευτυχείς όταν 6ρίσκονται κοντά τους, χωρίς να τους περνάει ποτέ απ' το μυαλό να ζητήσουν το αντίτιμο της περιποιητικότητάς τους. Στο σημείο αυτό οι γυναίκες έχουν την όσφρηση του σκύλου , που μέσα σε μια παρέα τρέχει κατευθείαν σ' εκείνο τον άνθρωπο για τον οποίο τα ζώα είναι ιερά. Ο φτωχός ιππότης ντε Βαλουά διατηρούσε από την προηγούμενη ζωή του κάτι που χαρακτήριζε άλλοτε το μεγάλο κύριο, δηλαδή τη μόνιμη τάση να προστατεύει με α6ροφροσύνη τις γυναίκες. Πιστός πάντα στο καθεστώς του μικρού σπιτιού , του άρεσε να δίνει δώρα στις γυναίκες, τα μόνα πλάσματα που ξέρουν πώς να παίρνουν , επειδή πάντα μπορούν να δώσουν. Δεν είναι περίεργο το ότι σε μια εποχή όπου οι μαθητές αρχίζουν, αμέσως μόλις 6γουν από το κολέγιο, να διευρύνουν τα σύμ60λα και τους μύθους, κανείς δεν εξήγησε ακόμη τη συμπεριφορά των γυναικών του 180υ αιώνα. Το 150 αιώνα υπήρχαν οι αγώνες πάνω στ' άλογα. Στα 1550 οι ιππότες μονομαχούσαν για χάρη των γυναικών· στα 1750 έδειχναν τις ερωμένες τους στο Λονσάν38• σήμερα βάζουν τα άλογά τους να τρέχουν· σ' όλες τις εποχές οι ευγενείς προσπάθησαν να δημιουργήσουν έναν τρόπο ζωής ταιριαστό μόνο γι' αυτούς. Τα παπούτσια με τη γυριστή μύτη



προς τα πάνω του 140υ αιώνα ήταν τα κόκκινα τακούνια του 180υ , και η πολυτελής εμφάνιση των εταίρων ήταν στα 1750 μια ένδειξη παρόμοια μ' εκείνη των αισθημάτων της Περιπλανώμενης Ιπποσύνης39. Ο ιππότης όμως δεν μπορούσε πια να καταστραφεί για μια ερωμένη ! Αντί για καραμέλες τυλιγμένες σε χαρτονομίσματα, πρόσφερε ευγενικά μια σακούλα τραγανιστά γλυκά. Ας το πούμε προς δόξαν της Αλενσόν, αυτά τα γλυκά γίνονταν δεκτά με περισσσότερη χαρά από εκείνη που ένιωθε η Ντιτέ4Ο όταν της χάριζε ο κόμης ντ' Αρτουά41 μια χρυσοποίκιλτη τουαλέτα ή μια άμαξα. Όλες αυτές οι τσαχπίνες είχαν καταλά6ει το ξεπεσμένο μεγαλείο του ιππότη ντε Βαλουά και κρατούσαν μυστικές τις οικειότητες που είχαν μαζί του . Όταν τις ρωτούσαν σε μερικά σπίτια της πόλης για τον ιππότη ντε Βαλουά, μιλούσαν με σο6αρότητα γι' αυτόν, τον παρουσίαζαν πιο γέρο· τον μετέ6αλλαν σε αξιοσέ6αστο κύριο που η ζωή του μύριζε αγιότητα· στο σπίτι όμως σκαρφάλωναν στους ώμους του σαν παπαγάλοι. Του άρεζε να μαθαίνει τα μυστικά που ανακαλύπτουν οι πλύστρες στα διάφορα σπίτια. Έτσι αυτές ανέ6αιναν κάθε πρωί να του πουν τα κουτσομπολιά της Αλενσόν· τις αποκαλούσε εφημερίδες με ποδόγυρο, ζωντανές επιφυλλίδες του . Ποτέ δεν. είχε ο κύριος ντε Σαρντίν42 τόσο έξυπνους και φτηνούς κατασκόπους, που διατηρούσαν μάλιστα και την αξιοπρέπειά τους καθώς ανέφεραν τις πονηριές τους. Σημειώστε ότι κατά τη διάρκεια του προγεύματός του ο ιππότης διασκέδαζε με την ψυχή του .

Η Σουζάνα, μια από τις ευνοούμενές του , πνευματώδης, φιλόδοξη , είχε τη στόφα μιας Σοφίας Αρνού43 κι ήταν όμορφη σαν την πιο όμόρφη εταίρα που είχε καλέσει ποτέ ο Τισιάνο44 να ποζάρει πάνω σε μαύρο οελούδο για να ουηθήσει το πινέλο του να φτιάξει μια Αφροδίτη· η μορφή της όμως, παρόλο που ήταν φίνα στο μέτωπο και στα μάτια, ήταν κοινή στο κάτω μέρος. Επρόκειτο για τη νορμανδική , φρέσκια, λαμπερή , στρουμπουλή ομορφιά, για τη σάρκα του Ρούμπενς4S, την οποία θα 'πρεπε να παντρέψει με τους μυώνες του Ηρακλή του Φαρνέζε46 , κι όχι για


30 HONORE DE BALZAC

την Αφροδίτη των Μεδίκων47 , εκείνη τη χαριτωμένη γυναίκα του Απόλλωνα.

- Ε, λοιπόν, παιδί μου , πες μου τη μικρή ή μεγάλη περιπέτειά σου.

Α υτό που θα αναγνώριζε κανείς στον ιππότη από το Παρίσι ως το Πεκίνο ήταν η γλυκιά πατρική συμπεριφορά του απέναντι σ' αυτές τις τσαχπίνες του θύμιζαν τις κοπέλες της παλιάς εποχής, εκείνες τις λαμπρές οασίλισσες της Όπερας, που ήταν διάσημες σ' όλη την Ευρώπη παραπάνω από το ένα τρίτο του 180υ αιώνα. Είναι σίγουρο ότι ο ιππότης, που έζησε κάποτε μ' αυτό το γυναικείο έθνος, το ξεχασμένο όπως όλα τα μεγάλα πράγματα, όπως οι Ιησουίτες και οι Φλιμπουστιέροι , όπως οι Αοάδες και οι Δημοσιώνες48, κατέκτησε μια ακαταμάχητη καλοσύνη, μια γεμάτη χάρη ευχέρεια στη συμπεριφορά, μια αμεριμνησία απαλλαγμένη από εγωισμό, όλο το ινκόγνιτο του Δία στο σπίτι της Αλκμήνης, του αασιλιά που αφήνει να τον πιάνουν κορόιδο, που στέλνει στο διάαολο την υπεροχή των κεραυνών του και θέλει να καταβροχθίσει τον Όλυμπό του κάνοντας τρέλες, δίνοντας μικρά δείπνα, πέφτοντας σε ασωτείες με γυναίκες, μακριά από την Ήρα Οέααια. ο ιππότης, παρά την παλιά πράσινη ρόμπα του , παρά τη γύμνια του δωματίου του , όπου δεχόταν επισκέψεις κι όπου είχε στρωμένη στο πάτωμα αντί για χαλί μια άσχημη ταπετσαρία και γέρικες πολυθρόνες λιγδιασμένες απ' τη βρόμα, όπου οι τοίχοι ήταν καλυμμένοι μ' ένα φτηνό χαρτί πάνω στο οποίο έβλεπες ζωγραφισμένη μια κλαίουσα ιτιά που είχε πάνω της τα προφίλ του Λουδοοίκου του 160υ49 και των μελών της οικογένειάς του , μια τεφροδόχο στην οποία έβλεπες γραμμένη τη διαθήκη του Λουδοαίκου , όλα τέλος πάντων τα δακρύβρεκτα πράγματα που επινόησε η φιλοβασιλεία την εποχή της Τρομοκρατίας50. παρά τα ερείπιά του αυτά, ξυριζόταν μπροστά σ' έναν παλιό καθρέφτη στολισμένο με δαντέλες της κακιάς ώρας και μύριζε ολόκληρος 180 αιώνα! . . . Ξαναφαίνονταν όλες οι ελευθέριες χάρες τις νιότης του , έμοιαζε τόσο πλούσιος σαν να χρωστούσε τριακόσιες χιλιάδες λίβρες


Η ΓΕΡΟΝΤΟΚΟΡΗ 3 1

και σαν να χτυπούσε κιόλας την πόρτα ο δανειστής του . Ήταν τόσο μεγάλος όσο ο ΜπερτιέSΙ όταν έδινε κατά τη διάρκεια της άτακτης φυγής της Μόσχας διαταγές στα τάγματα ενός στρατού που δεν υπήρχε πια.

- Κύριε ιππότη , είπε αστεία η Σουζάνα, μου φαίνεται πως δεν έχω τίποτε να σας διηγηθώ. Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να δείτε.

Κι η Σουζάνα στράφηκε ολόκληρη στο πλάι σαν δικηγόρος που θέλει να δώσει Όάρος στα λόγια του . Ο ιππότης, που ήταν πολύ καλός συμπαίκτης, έριξε μια ματιά με το δεξί του μάτι στην τσαχπίνα, συνεχίζοντας να κρατά το ξυράφι λοξά στο λαιμό του , κι έκανε ότι κατάλαΌε.

- Καλά, καλά, γλυκούλα μου, θα μιλήσουμε γι' αυτό. Μου φαίνεται πως Όιάζεσαι όμως πολύ .

- Μα κύριε, ιππότη , πρέπει να περιμένω να με δείρει η μάνα μου, να με διώξει η κυρία Λαρντό; Αν δεν φύγω γρήγορα για το Παρίσι, ποτέ δεν θα μπορέσω να παντρευτώ εδώ, όπου οι άνδρες είναι τόσο γελοίοι.

- Τι τα θέλεις, παιδί μου, η κοινωνία αλλάζει, οι γυναίκες δεν θα πέσουν λιγότερο από τους ευγενείς θύματα της φοΌερής αταξίας που επέρχεται. Μετά τις πολιτικές αναταραχές έρχονται οι αναστατώσεις στα ήθη. Αλίμονο! Η γυναίκα δεν θα υπάρχει πια μετά (έΌγαλε το ΌαμΌάκι του για να καθαρίσει τ' αφτιά του) ' θα χάσει πολλά επειδή θα ριχτεί με τα μούτρα στο συναισθηματικό έρωτα' θα γίνει πολύ νευρική, δεν θα 'χει πια αυτήν τη μικρή ηδονή της εποχής μας που όλες την επιθυμούν δίχως να ντρέπονται, τη δέχονται δίχως τσιριμόνιες, χρησιμοποιώντας τις λιποθυμίες και τα μπουκαλάκια με τον αιθέρα (γυάλισε τα νέγρικα κεφάλια του) μόνο σαν μέσο για να πετύχουν τους σκοπούς τους η λιποθυμία θα γίνει αρρώστια που θα καταλήξει σε ροφήματα από πορτοκαλόφυλλα52 (έΌαλε τα γέλια). Τελικά ο γάμος θα γίνει κάτι πολύ ενοχλητικό (πήρε το τσιμπιδάκι του για να Όγάλει μερικές τρίχες) , παρόλο που ήταν τόσο χαρούμενος στην εποχή μου ! Να το ξέρεις, παιδί μου, η Όασιλεία του ΛουδοΌίκου του 140υ και του ΛουδοΌίκου του 150υ ήταν αποχαιρετισμοί στα


32 HONORE DE BALZAC

πιο ωραία ήθη του κόσμου. - Μα, κύριε ιππότη , είπε η τσαχπίνα, εδώ πρόκειται

για τα ήθη και την τιμή της μικρής σας Σουζάνας. Ελπίζω να μην την εγκαταλείψετε.

- Αν είναι δυνατόν ! φώναξε ο ιππότης τελειώνοντας το χτένισμά του, θα προτιμούσα να χάσω το όνομά μου !

- Α ! έκανε η Σουζάνα. - 'Ακουσέ με, διαΌολάκι, είπε ο ιππότης ξαπλώνοντας

σε μια Όαθιά πολυθρόνα που ονομαζόταν παλιότερα «δούκισσα» και που του την είχε χαρίσει η κυρία Λαρντό .

ΤράΌηξε κοντά του την υπέροχη Σουζάνα πιάνοντας με τα πόδια του τις γάμπες της. Η ωραία κοπέλα, αυτή που ήταν τόσο ψηλομύτα στο δρόμο, αυτή που είκοσι φορές είχε αρνηθεί την περιουσία που της είχαν προσφέρει κάποιοι άντρες της Αλενσόν τόσο για λόγους τιμής όσο και επειδή περιφρονούσε τη μικροπρέπειά τους, τον άφησε να το κάνει. Η Σουζάνα έτεινε τότε την υποτιθέμενη αμαρτία της τόσο τολμηρά προς τον ιππότη, ώστε αυτός ο γεροαμαρτωλός, που είχε διερευνήσει πολλά άλλα μυστικά που έκρυΌαν υπάρξεις πολύ πιο πονηρές, εκτίμησε την κατάσταση με μια μόνο ματιά . Ήξερε καλά ότι καμιά κοπέλα δεν παίζει με μια πραγματική ατίμωση ' αλλά απαξιούσε να αναποδογυρίσει τη σκαλωσιά αυτού του ωραίου ψέματος αγγίζοντάς το .

- Συκοφαντούμε τον εαυτό μας, της είπε ο ιππότης χαμογελώντας με αμίμητη φινέτσα, είμαστε σοφοί σαν την ωραία κοπέλα που έχουμε το όνομά της53. μπορούμε άφοοα να παντρευτούμε αλλά δεν θέλουμε να φυτοζωήσουμε εδώ, διψάμε να πάμε στο Παρίσι, όπου τα χαριτωμένα πλάσματα γίνονται πλούσια όταν τυχαίνει να 'ναι έξυπνα, κι εμείς δεν είμαστε καθόλου Ολάκες. Θέλουμε λοιπόν να πάμε να δούμε αν η πρωτεύουσα των ηδονών έχει για μας νεαρούς ιππότες ντε Βαλουά, μια άμαξα, διαμάντια, ένα θεωρείο στην Όπερα. Οι Ρώσοι, οι Άγγλοι, οι Αυστριακοί έφεραν εκατομμύρια τα οποία έχουμε δικαίωμα να χρησιμοποιήσουμε επειδή η μαμά μας μας έκανε όμορφες. Επιτέλους είμαστε πατριώτες, θέλουμε να οοηθήσουμε τη



Γαλλία να ξαναπάρει τα χρήματά της μέσα από τις τσέπες αυτών των κυρίων. Χε! Χε! αγαπητό μου διαοολάκι, όλα αυτά δεν είναι καθόλου άσχημα. Ο κόσμος όπου ζεις θα φωνάξει ίσως λίγο, αλλά η επιτυχία θα δικαιολογήσει τα πάντα. Αυτό που είναι πολύ κακό, παιδί μου, είναι το να 'σαι άφραγκος, Να ποια είναι η αρρώστια που μας οασανίζει και τους δυο. Επειδή έχουμε πολύ μυαλό, σκεφτήκαμε να χρησιμοποιήσουμε την ωραία τιμή μας για να παγιδέψουμε ένα γεροντοπαλίκαρο· αυτό το γεροντοπαλίκαρο όμως, καρδιά μου , γνωρίζει το άλφα και το ωμέγα των γυναικείων δόλων, πράγμα που σημαίνει ότι πιο εύκολα μπορείς να οάλεις έναν κόκκο αλάτι στην ουρά ενός σπουργίτη παρά να με κάνεις να πιστέψω ότι είμαι αναμειγμένος στο πρόολημά σου. Πήγαινε στο Παρίσι, μικρή μου, πήγαινε με έξοδα ενός κενόδοξου εργένη, δεν θα σ' εμποδίζω, θα σε οοηθήσω, γιατί το γεροντοπαλίκαρο είναι , Σουζάνα μου , το φυσικό θησαυροφυλάκιο μιας νέας κοπέλας. Μη μ' ανακατεύεις όμες εμένα. 'Ακουσε, οασίλισσά μου, εσύ που καταλαοαίνεις τόσο καλά τη ζωή, θα μου κάνεις πολύ κακό και θα μου φέρεις πολύ πόνο: Κακό , επειδή θα μ' εμποδίσεις να παντρευτώ σε μια πόλη όπου οι άνθρωποι διαφυλάττουν τα ήθη· πόνο, επειδή θα μπλέξεις άσχημα, πράγμα που δεν το θέλω, κουτοπόνηρη ! Το ξέρεις καλά, γλυκούλα μου, πως δεν έχω πια τίποτα, είμαι φτωχός όσο ένας ποντικός της εκκλησίας. Αχ! αν παντρευόμουν τη δεσποινίδα Κορμόν, αν ξαναγινόμουν πλούσιος, ασφαλώς θα σε προτιμούσα από τη Σεζαρίν. Πάντα μου φαινόσουν φίνα σαν το χρυσάφι της σφραγίδας, κι είσαι πλασμένη για να 'σαι ο έρωτας ενός μεγάλου κυρίου. Ξέρω πόσο μυαλό έχεις και το κόλπο που μου 'κανες δεν μ' εκπλήσσει καθόλου , το περίμενα. Για μια κοπέλα ένα τέτοιο ρίσκο είναι αξιοθαύμαστο . Πρέπει να 'χεις ιδέες για να ενεργείς έτσι, άγγελέ μου . Έχεις την εκτίμησή μου !

Και της έδωσε στο μάγουλο την επιοεοαίωση, όπως κάνουν οι επίσκοποι.

- Μα, κύριε ιππότη , σας διαοεοαιώνω ότι απατάσθε Digitized by 10uk1s, May 2010

34 HONORE DE BALZAC

και ότι . . . Κοκκίνισε χωρίς να τολμήσει να συνεχίσει, ενώ ο ιππότης με μια μόνο ματιά είχε μαντέψει, είχε καταλάοει όλο το σχέδιο της.

- Μάλιστα, σ' ακούω, θέλεις να σε πιστέψω! Ε, λοιπόν, σε πιστεύω. 'Ακου όμως τη συμοουλή μου και πήγαινε στον κύριο ντι Μπουσκιέ. Δεν πας στο σπίτι του τα ρούχα του εδώ και πέντε ή έξι μήνες; Δεν θέλω να μάθω τι τρέχει μεταξύ σας. Το ξέρω όμως, έχει πολλή φιλαυτί.α, είναι γεροντοπαλίκαρο, είναι πολύ πλούσιος, έχει πρόσοδο δυόμισι χιλιάδες λίορες και δεν ξοδεύει ούτε τις οχτακόσιες. Αν είσαι τόσο έξυπνη όσο νομίζω, θα δεις το Παρίσι με δικά του έξοδα. Πήγαινε, ελαφίνα μου, πήγαινε να τον τυλίξεις, και προπαντός να 'σαι λεπτή σαν κορδέλα μετάξι και μετά από κάθε κουοέντα να κάνεις ένα διπλογύρισμα κι έναν κόμπο' είναι άνθρωπος που φοοάται το σκάνδαλο κι αν σου 'δωσε το δικαίωμα να τον καθίσεις στο σκαμνί. . . τέλος, καταλαοαίνεις, απείλησέ τον ότι θ α απευθυνθείς στις κυρίες του συλλόγου των μητέρων. Εξάλλου είναι πολύ φιλόδοξος. Ε, είναι αλήθεια, ένας άντρας μπορεί να ανέοει ψηλά χάρη στη γυναίκα του. Μήπως δεν είσαι αρκετά όμορφη, αρκετά έξυπνη για να γίνεις η καλή τύχη του άνδρα σου ; Χε! διάοολε, μπορείς να συναγωνιστείς οποιαδήποτε κυρία της αυλής.

Η Σουζάνα, φωτισμένη από τα τελευταία λόγια του ιππότη , καιγόταν από επιθυμία να τρέξει στο σπίτι του ντι Μπουσκιέ. Για να μη φύγει πολύ απότομα, ρώτησε τον ιππότη για το Παρίσι οοηθώντας τον να ντυθεί. Ο ιππότης μάντεψε τον αντίκτυπο που είχαν οι συμοουλές του και διευκόλυνε τη Σουζάνα να φύγει παρακαλώντας την να πει στη Σεζαρίν να του ανεοάσει τη σοκολάτα που του 'φτιαχνε κάθε πρωί η κυρία Λαρντό. Η Σουζάνα το 'σκασε για να πάει στο θύμα της. Να και η οιογραφία του .

Γόνος παλιάς οικογένειας της Αλενσόν, ο ντι Μπουσκιέ ορισκόταν ανάμεσα στον αστό και τον ευπατρίδη της επαρχίας. Ο πατέρας του ήταν ανώτερος δικαστικός υπάλληλος. Επειδή ο ντι Μπουσκιέ έμεινε δίχως πόρους μετά το θάνατο του πατέρα, πήγε, σαν όλους τους κατα-



στραμμένους επαρχιώτες, να 6ρει την τύχη του στο Παρίσι. Τη στιγμή που ξέσπασε η Επανάσταση , ασχολούνταν με τις επιχειρήσεις. Παρά τους δημοκράτες, που είναι όλοι φο6ερά προσηλωμένοι στην επαναστατική εντιμότητα, οι δουλειές της εποχής εκείνης δεν ήταν καθαρές. Όλοι ήταν χωμένοι σ' αυτές, ο πολιτικός χαφιές. ο κερδοσκόπος επί των τιμών των δημόσιων χρεογράφων, ο προμηθευτής του στρατού , ο άνθρωπος που σύμφωνα με το πνεύμα του δημοτικού συμ60υλίου τής Κομμούνας προκαλούσε τη δήμευση των υλικών αγαθών των εμιγκρέδων προκειμένου να τα αγοράσει και να τα ξαναπουλήσει, ο υπουργός και ο στρατηγός. Από το 1793 ως το 1799, ο ντι Μπουσκιέ ήταν προμηθευτής τροφίμων στο γαλλικό στρατό . Είχε τότε ένα θαυμάσιο μέγαρο, ήταν απ' τους ταυρομάχους της οικονομίας, έκανε δουλειές από κοινού με τον Ου6ράρ54, κρατούσε ανοιχτό το σπίτι του και περνούσε τη σκανδαλώδη ζωή της εποχής, μια ζωή Κινκινάτου55 αλλά με σακιά σιτάρι μαζεμένα δίχως κόπο, με κλεμμένα σιτηρέσια, με μικρά σπίτια γεμάτα από ερωμένες όπου δίνονταν ωραίες γιορτές για χάρη των Διευθυντών της Δημοκρατίας. Ο πολίτης ντε Μπουσκιέ ήταν πολύ γνωστός του Μπαρά, φίλος του Μπερναντότ και πολύ φίλος του Φουσέ56, και πίστευε ότι θα γινόταν υπουργός αν έμπαινε ως τα μπούνια στο κόμμα που μηχοναρραφούσε κρυφά εις 6άρος του Βαναπάρτη ως τη μάχη του Μαρένγκο.51 Χρειάστηκε η επίθεση του Κελερμάν58 και ο θάνατος του Ντεζέ59 για να μη γίνει ο ντι Μπουσκιέ μεγάλος πολιτικός άνδρας. Ήταν από τους ανώτερους υπαλλήλους της κυ6έρνησης εκείνης που δεν μπόρεσε να εμφανιστεί, επειδή η τύχη του Ναπολέοντα το 1793 την έσπρωξε πάλι πίσω στα παρασκήνια (δείτε το Μια σκοτεινή

υπόθεση60) . Η αιφνιδιαστική νίκη στο Μαρένγκο ήταν η ήττα αυτού του κόμματος, που είχε τυπώσει κιόλας προκηρύξεις για την επιστροφή στο σύστημα της Μοντάν6 1 , στην περίπτωση που θα πέθαινε ο πρώτος Ύπατος.62 Επειδή πίστευε ότι ήταν αδύνατο να νικήσει ο Ναπολέων, ο ντι Μπουσκιέ έπαιξε όλη την περιουσία του στο χρημα-


36 HONORE DE BALZAC

τιστήριο και διατήρησε δύο ταχυδρόμους στο πεδίο της μάχης: ο πρώτος έφυγε ενώ ο Μελάς63 νικούσε· τη νύχτα όμως, μετά από τέσσερις ώρες δρόμο, ήρθε ο δεύτερος να ανακοινώσει την ήττα των Αυστριακών. Ο ντι Μπουσκιέ καταριόταν τον Κελερμάν και τον Ντεζέ και δεν χαρίστηκε ούτε στον πρώτο Ύπατο που του χρωστούσε εκατομμύρια. Αυτή η απότομη μετά6αση από την ελπίδα να κερδίσει εκατομμύρια στην πραγματική "Καταστροφή άφησε άναυδο τον προμηθευτή. Ήταν σαν 6λάκας για πολλές μέρες κι είχε κουράσει τόσο τον εαυτό του από τις καταχρήσεις που αυτός ο κεραυνός τον 6ρήκε ανήμπορο να αντιδράσει . Η εκκαθάριση των πιστώσεων που είχε κάνει στο κράτος του επέτρεπε να διατηρεί κάποιες ελπίδες παρά τα δώρα που μοίρασε εδώ κι εκεί, συνάντησε το μίσος του Ναπολέοντα ενάντια στους προμηθευτές που είχαν ποντάρει στην ήττα του . Ο κύριος ντε Φερμόν64, που τόσο πετυχημένα αποκαλούνταν Fermons la caisse (Η κάσα κλείνει) , άφησε τον ντι Μπουσκιέ δίχως πεντάρα. Η ανηθικότητα της ιδιωτικής ζωής, οι δεσμοί του προμηθευτή αυτού με τον Μπαρά και τον Μπερναντότ, δυσαρέστησαν τον πρώτο Ύπατο περισσότερο απ' όσο οι μανού6ρες στο Χρηματιστήριο. Τον έ6γαλε από τη λίστα των γενικών εισπρακτόρων, στην οποία είχε μπει προς το τέλος χάρη στη λίγη επιρροή που ασκούσε ακόμη, με τομέα αρμοδιότητας την Αλενσόν . Από τα πλούτη του ο ντι Μπουσκιέ διέσωσε χίλια διακόσια φράνκα ισό6ια πρόσοδο καταχωρημένη στο Μεγάλο Βιβλίο, μια καθαρά εκκεντρική τοποθέτηση που τον έσωσε από την εξαθλίωση. Μετά την εκκαθάριση των χρεών του , οι πιστωτές του του άφησαν μόνο χίλια φράγκα πρόσοδο. Πάντως όλοι πληρώθηκαν χάρη στα χρήματα που πήρε πίσω αυτός και στην πώληση του μεγάρου ντε Μποσεάν , που του ανήκε. Έτσι ο κερδοσκόπος, αφού πέρασε ξυστά από την πλήρη χρεοκοπία, διατήρησε το καλό του όνομα. Ο άνθρωπος αυτός ο καταστραμμένος από τον πρώτο Ύπατο, ο σημαδεμένος από την κολοσσιαία φήμη που του είχαν χαρίσει στο πρόσφατο παρελθόν οι σχέσεις του με τους αρχηγούς των κυ6ερ-



νήσεων, η μεγάλη ζωή που είχε κάνει, η εφήμερη οασιλεία του , ενδιέφερε πολύ την πόλη της Αλενσόν, όπου κυριαρχούσε μυστικά η φιλοΟασιλεία. Ο ντι Μπουσκιέ, που έπνεε τα μένεα κατά του Βονοπάρτη , που διηγούνταν τα οάσανα και τις κακίες του πρώτου Ύπατου , τις ακολασίες της Ιωσηφίνα'ξ5 και πρωτάκουστα ανέκδοτα από τα δέκα χρόνια της Επανάστασης, έγινε δεκτός με ανοιχτές αγκάλες. Αυτήν την εποχή ο ντι Μπουσκιέ, παρόλο που είχε πατήσει για τα καλά τα σαράντα, έλεγε πως ήταν μόνο τριάντα έξι χρονών . Είχε μέτριο ύψος, ήταν παχύς όπως όλοι οι προμηθευτές κι έδειχνε συνέχεια τις γάμπες του , που μαρτυρούσαν το λάγνο αντιπρόσωπο του λαού . Η φυσιογνωμία του είχε πολύ έντονα χαρακτηριστικά, με πατημένη μύτη και ρουθούνια στολισμένα με τρίχες είχε πυκνά φρύδια και μαύρα μάτια απ' τα οποία έογαινε ένα Όλέμμα φίνο σαν εκείνο του κυρίου Ταλεϋράνδου, αλλά λίγο σΌησμένο. Διατηρούσε το μουστάκι των δημοκρατικών κι άφηνε πολύ μακριά τα καστανά μαλλιά του. Τα χέρια του , που ήταν διακοσμημένα στα δάχτυλα με μικρά μπουκέτα από τρίχες και διασχίζονταν από γαλάζιες, φουσκωτές φλέΌες, μαρτυρούσαν τη δύναμη των μυώνων του . Με δυο λόγια, είχε το στήθος του Ηρακλή του Φαρνέζε και ώμους κατάλληλους για να σηκώνει χρέη. Τέτοιους ώμους δεν Όλέπει κανείς σήμερα παρά μόνο στου Τορτονί67 • Αυτή η περίσσια αντρίκια ρώμη χαρακτηριζόταν τον περασμένο αιώνα με μια θαυμάσια λέξη που δύσκολα την καταλαΌαίνουμε σήμερα: σύμφωνα με το ευγενικό στιλ της εποχής εκείνης, ο ντι Μπουσκιέ θα ήταν ένας αληθινός πληρωτής καθυστερούμενων χρεών. Αλλά όπως και στον ιππότη ντε Βαλουά έτσι και στον ντι Μπουσκιέ μπορούσε να δει κανείς συμπτώματα που έρχονταν σε αντίθεση με τη γενική εμφάνιση του προσώπου. Έτσι, ο παλιός προμηθευτής δεν είχε φωνή ανάλογη με τους μυς του , χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η φωνή του ήταν εκείνο το μικρό λεπτό ξεφύσημα που Όγαίνει καμιά φορά από το στόμα των δίποδων φωκιών' αντίθετα, ήταν μια φωνή δυνατή αλλά πνιγμένη , για την οποία δεν μπορούμε να δώσουμε


38 HONORE DE BALZAC

μια ιδέα παρά αν τη συγκρίνουμε με το θόρυοο που κάνει ένα πριόνι όταν κό6ει μαλακό και μουσκεμένο ξύλο. Τέλος, ήταν η φωνή ενός 6ραχνιασμένου κερδοσκόπου.

Ο ντι Μπουσκιέ διατήρησε για πολύ καιρό το κοστούμι που ήταν της μόδας τότε που 6ρισκόταν στις δόξες του : τις μπότες με το ρε6έρ, τις άσπρες μεταξωτές κάλτσες, τη 6ραχεία περισκελίδα από μάλλινο κανελί κοτλέ, το γιλέκο α λα Ρο6εσπιέρ68 και το μπλε πανωφόρι . Παρά την εκτίμηση που έτρεφαν γι' αυτόν οι ισχυροί 6ασιλόφρονες της επαρχίας, εκτίμηση την οποία όφειλε στο μίσος του πρώτου Ύπατου, ο κύριος ντι Μπουσκιέ δεν ήταν δεκτός εκεί όπου πήγαινε ο ιππότης ντε Βαλουά, δηλαδή στις επτά ή οχτώ οικογένειες που αποτελούσαν τη συνοικία Σεν-Ζερμέν�9 της Αλενσόν. Στην αρχή είχε προσπαθήσει να παντρευτεί τη δεσποινίδα Αρμάνδη , αδελφή ενός από τους μεγαλύτερους αριστοκράτες της πόλης. Ο ντι Μπουσκιέ λογάριαζε να το χρησιμοποιήσει αυτό για τα μελλοντικά σχέδιά του , επειδή ονειρευόταν πάντα να πάρει πανηγυρικά τη ρε6άνς. Ωστόσο αντιμετώπισε άρνηση. Παρηγορήθηκε μ' όσα του πρόσφεραν περίπου δέκα πλούσιες οικογένειες, που είχαν επινοήσει κάποτε τη δαντέλα της Αλενσόν, που είχαν στην κατοχή τους 60σκότοπους ή γελάδια, που έκαναν το χονδρεμπόριο των υφασμάτων . Εδώ η τύχη μπορούσε να του δώσει ένα γενναίο μερτικό. Πράγματι, το γεροντοπαλίκαρο είχε συγκεντρώσει τις ελπίδες του στην πιθανότητα ενός πετυχημένου γάμου , που άλλωστε φαίνονταν πως του υπόσχονταν οι ποικίλες ικανότητές του , γιατί δεν του 'λειπε μια καπατσοσύνη στα οικονομικά θέματα, απ' την οποία επωφελούνταν πολλά πρόσωπα. Όμοιος με τον καταστραμμένο παίκτη που καθοδηγεί τους νεόφυτους παίκτες, μιλούσε για την κερδοσκοπία, για τα μέσα, τις πιθανότητες επιτυχίας και την κατάλληλη συμπεριφορά. Περνούσε για καλός διαχειριστής και πολλές φορές συζητήθηκε η πρόταση να γίνει δήμαρχος της Αλενσόν. Η ανάμνηση όμως των σκευωριών του στις δημοκρατικές κυ6ερνήσεις τον έ6λαψε και γι' αυτό δεν έγινε ποτέ δεκτός στη Νομαρχία. Όλες οι κυ6ερ-



νήσεις που διαδέχτηκαν η μια την άλλη , ακόμη κι εκείνη των Εκατό Ημερών7Ο, αρνήθηκαν να τον ονομάσουν δήμαρχο της Αλενσόν, θέση την οποία εποφθαλμιούσε και, αν την έπαιρνε, θα κατάφερνε να παντρευτεί μια γεροντοκόρη που είχε 6άλει στο μάτι. Η απέχθειά του για την αυτοκρατορική κυ6έρνηση τον είχε ρίξει αρχικά στο κόμμα των 6ασιλοφρόνων, όπου παρέμεινε παρά τις προσ60λές που δεχόταν . Με την επάνοδο των Βουρ6όνων71 όμως, όταν αποκλείστηκε για άλλη μια φορά από τη Νομαρχία, ένιωσε 6αθύ αλλά και κρυφό μίσος για τους Βουρ6όνους, επειδή κατά 6άθος παρέμενε καρτερικά πιστός στις ιδέες του . Έγινε αρχηγός του κόμματος των φιλελευθέρων της Αλενσόν , ο αόρατος διευθυντής των Εκλογών, και προκάλεσε φ06ερή ζημιά στην Παλινόρθωση χάρη στις επιδέξιες και κρυφές μανού6ρες του και χάρη στη δoλ�ότητα των ενεργειών του. Ο ντι Μπουσκιέ έμοιαζε μ' όλους εκείνους που στηρίζονται πια αποκλειστικά στο μυαλό τους για να ζήσουν, μια που δεν έχουν υλική δύναμη . Πάνω από το μίσος που ένιωθε υπήρχε ένας ήσυχος χείμαρρος, φαινομενικά μικρός αλλά και ανεξάντλητος. Το μίσος του ήταν όμοιο μ' εκείνο του νέγρου , ένα μίσος τόσο γαλήνιο , τόσο υπομονετικό που ξεγελάει τον αντίπαλο . Η εκδικητικότητά του, που επωαζόταν δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια, δεν ικανοποιούνταν από καμιά νίκη , ούτε καν από το θρίαμ60 του Ιουλίου του 183072.

Ο ιππότης ντε Βαλουά δεν είχε στείλει δίχως λόγο τη Σουζάνα στο σπίτι του ντι Μπουσκιέ. Ο φιλελεύθερος και ο 6ασιλόφρονας είχαν μυριστεί ο ένας τον άλλο παρά τη σοφή κρυψίνοια με την οποία έκρυ6αν την κοινή τους ελπίδα απ' όλη την πόλη . Αυτά τα δυο γεροντοπαλίκαρα ήταν ανταγωνιστές. Και οι δυο σχεδιάζαν να παντρευτούν αυτήν τη δεποινίδα Κορμόν για την οποία μόλις πιο πριν είχε μιλήσει ο κύριος ντε Βαλουά στη Σουζάνα. Και οι δύο, τυλιγμένοι με την ιδέα τους, θωρακισμένοι από αδιαφορία, περίμεναν τη στιγμή όπου η τύχη θα 'ριχνε στα χέρια τους αυτήν τη γεροντοκόρη. Έτσι, ακόμη κι αν δεν χωρίζονταν αυτοί οι δυο εργένηδες απ' όλη την από-


40 HONORE DE BALZAC

σταση που έ6αζαν ανάμεσά τους τα συστήματα που τόσο ζωντανά εξέφραζαν, ο ανταγωνισμός τους θα τους έκανε και πάλι εχθρούς. Οι εΠΟ'χές χρωματίζουν τους ανθρώπους που τις διασχίζουν. Τα δύο αυτά πρόσωπα απέδειχναν την αλήθεια του αξιώματος αυτού με την αντίθεση των ιστορικών χρωμάτων που ήταν αποτυπωμένα στις φυσιογνωμίες τους, στα λόγια τους, στις ιδέες τους και στα κοστούμια τους. Ο ένας, απότομος, ενεργητικός, με τρόπους επιδεκτικούς και νευρικούς, με γλώσσα κοφτή και ακατέργαστη, μαύρος στον τόνο, στα μαλλιά, στο 6λέμμα, φ06ερός φαινομενικά αλλά στην πραγματικότητα ανίσχυρος σαν εξέγερση: γνήσιος εκπρόσωπος της Επανάστασης. Ο άλλος, γλυκός και πολιτισμένος, κομψός, φροντισμένος, πετύχαινε το στόχο του χρησιμοποιώντας τα αργοκίνητα αλλά αλάνθαστα μέσα της διπλωματίας. Πιστός στο καλό γούστο, ήταν μια εικόνα της παλιάς φιλοφροσύνης. Οι δυο αυτοί εχθροί συναντιόνταν σχεδόν κάθε 6ράδυ στον ίδιο χώρο. Ο πόλεμος ήταν κάτι ευγενικό και λεπτό για τον ιππότη, αλλά ο ντι Μπουσκιέ άφηνε τα πολλά ψιλολογήματα, κρατώντας όμως τα κοινωνικά

προσχήματα γιατί δεν ήθελε να 6ρεθεί εκτός νυμφώνος. Οι δύο καταλαΌαίνονταν μια χαρά. Παρά την παρατηρητικότητα που έχουν οι άνθρωποι της επαρχίας όσον αφορά τα μικρά συμφέροντα μέσα στα οποία ζουν, κανένας δεν υποψιαζόταν τον ανταγωνισμό των δύο αυτών ανδρών. Ο κύριος ιππότης ντε Βαλουά ήταν σε καλύτερη μοίρα, επειδή δεν είχε ζητήσει ποτέ το χέρι της δεσποινίδας Κορμόν' ενώ ο ντι Μπουσκιέ, που είχε μπει στη μάχη αμέσως μετά την αποτυχία του στο πιο αριστοκρατικό σπίτι της περιοχής, είχε ακούσε ένα όχι. Ο ιππότης όμως πρέπει να υπέθετε ότι ο αντίπαλός του διατηρούσε ακόμη μεγάλες ελπίδες για να τον χτυπήσει πισώπλατα με μια λάμα τόσο σκληρή και μυτερή σαν τη Σουζάνα. Ο ιππότης είχε ρίξει το σκαντάγιο στα νερά του ντι Μπουσκιέ' κι όπως θα δούμε, δεν είχε κάνει λάθος σε καμιά από τις εικασίες του.

Η Σουζάνα έφυγε αλαφροπατώντας από την οδό Κουρ, Digitized by 10uk1s, May 2010


πέρασε από τις οδούς Πορτ ντε Σεέζ και Μπερκάιγ κι έφτασε στην οδό Σιν, όπου πριν από πέντε χρόνια ο ντι Μπουσκιέ είχε αγοράσει ένα μικρό επαρχιακό σπίτι, χτισμένο με γκρίζες πέτρες που έμοιαζαν με κομμάτια νορμανδικού γρανίτη ή σχιστόλιθου της Βρετάνης. Ο παλιός προμηθευτής είχε άνεση εκεί μεγαλύτερη από οποιονδήποτε άλλον στην πόλη, επειδή είχε διατηρήσει κάποια έπιπλα από τον καιρό της δόξας του' τα ήθη της επαρχίας όμως είχαν λιγοστέψει σιγά σιγά τις ακτίνες του ξεπεσμένου Σαρδανάπαλου . 73 Τα υπολείμματα της παλιάς πολυτέλειάς του ήταν μέσα σ' αυτό το σπίτι σαν πολύφωτο μέσα σε αχυρώνα. Η αρμονία, δεσμός κάθε ανθρώπινου ή θε"ίκού έργου, έλειπε τόσο από τα μεγάλα όσο και από τα μικρά πράγματα. Πάνω σε μια όμορφη σιφονιέρα 6ρισκόταν ένα καπακωτό δοχείο όμοιο μ' εκείνα που συναντάει κανείς μόνο όταν πλησιάζει στη Βρετάνη . Αν ήταν απλωμένο κάποιο ωραίο χαλί στο πάτωμα, οι κουρτίνες έδειχναν τους ρόδακες ενός χυδαίου χρωματιστού υφάσματος κάμποτ. Το τζάκι από κακο6αμμένες πέτρες αποτελούσε παραφωνία απέναντι σ' ένα όμορφο εκκρεμές, που έχανε την αξία του από τα άθλια κηροπήγια που είχε κοντά του. Η σκάλα, από την οποία όλοι ανέ6αιναν δίχως να σκουπίσουν τα πόδια τους, ήταν ά6αφη. Τέλος, οι πόρτες οι κακο6αμμένες από έναν μπογιατζή της περιοχής αγρίευαν το μάτι με τους κραυγαλέους τόνους τους. Όπως κι η εποχή που εκπροσωπούσε ο ντι Μπουσκιέ, το σπίτι αυτό ήταν ένα φο6ερό συνονθύλευμα από 6ρομερά και εξαίσια πράγματα. Επειδή θεωρούνταν άνθρωπος με κάποια οικονομική άνεση , ο ντι Μπουσκιέ έκανε την παρασιτική ζωή του ιππότη ' κι εκείνος που δεν ξοδεύει το εισόδημά του είναι πάντα πλούσιος. Είχε για υπηρετικό προσωπικό ένα μωρόπιστο , ένα παιδί του χωριού, αρκετά χαζό, που είχε διαμορφωθεί σιγά σιγά έτσι ώστε να εκπληρώνει ικανοποιητικά τις απαιτήσεις του ντι Μπουσκιέ. Αυτός του είχε μάθει, όπως θα 'κανε μ' έναν ουρακοτάγκο, να καθαρίζει τα δωμάτια, να σκουπίζει τα έπιπλα, να γυαλίζει τις .μπότες, να 60υρτσίζει τα ρούχα, να


42 HONORE DE BALZAC

πηγαίνει να τον περιμαζεύει το 6ράδυ, μ' ένα φανάρι όταν ήταν σκοτεινιασμένος ο ουρανός, με τσόκαρα όταν έ6ρεχε. Όπως κι άλλα πλάσματα, το παιδί αυτό δεν είχε μυαλό παρά μόνο για ένα 6ίτσιο, ήταν λαίμαργο. Συχνά, όταν ο ντι Μπουσκιέ επρόκειτο να παρα6ρεθεί σε κάποιο επίσημο δείπνο, τον πρόσταζε να 6γάλει την τετράγωνη μπλε 6αμ6ακερή ζακέτα του με τις τσέπες που χοροπηδούσαν στο πλάι κι ήταν φουσκωμένες από ένα μαντίλι, ένα σουγιά, ένα φρούτο ή ένα τσουρέκι, τον έ6αζε να φορέσει κανονική στολή ορντινάτσας και τον έπαιρνε μαζί του για να σερ6ίρει. Ο Ρενέ πρηζόνταν τότε απ' το φαί μαζί με τους άλλους υπηρέτες. Αυτός ο καταναγκασμός, τον οποίο είχε μετατρέψει ο ντι Μπουσκιέ σε ανταμοι6ή, ήταν αντάξιος της απόλυτης διακριτικότητας του Βρετόνου υπηρέτη του .

- Πώς από δω, δεσποινίς, είπε ο Ρενέ στη Σουζάν 6λέποντάς την να μπαίνει' δεν είναι η μέρα σας, δεν έχουμε καθόλου ρούχα για την κυρία Λαρντό .

- Χαζέ, είπε η Σουζάνα γελώντας. Η ωραία κοπέλα ανέ6ηκε, αφήνοντάς τον Ρενέ να τε

λειώσει μια γα6άθα με παπάρα από γάλα και γαλέτα φαγόπυρου . Ο ντι Μπουσκιέ, που ήταν ακόμη στο κρε-6άτι, αναμασούσε πάλι τα σχέδιά του, επειδή δεν μπορούσε πια παρά να είναι φιλόδοξος, όπως όλοι οι άνθρωποι που έχουν στίψει πολύ το πορτοκάλι της ηδονής. Η φιλοδοξία και το παιχνίδι είναι ανεξάντλητα. Επίσης, σ' έναν άνθρωπο καλο6αλμένο, τα πάθη που προέρχονται από τον εγκέφαλο μένουν ακόμη κι όταν χαθούν τα πάθη που προέρχονται απ' την καρδιά.

- Να με κι εγώ, είπε η Σουζάνα και κάθισε στο κρε6άτι κάνοντας τις κουρτίνες του να τρίζουν με μια κίνηση δεσποτική κι απότομη .

- Τι τρέχει , ομορφούλα μου ; είπε το γεροντοπαλίκαρο κι ανακάθισε.

- Κύριε, είπε σο6αρά η Σουζάνα, μπορεί να εκπλήσσεστε που με 6λέπετε να μπαίνω έτσι μέσα εδώ, αλλά 6ρίσκομαι σε μια κατάσταση που με υποχρεώνει να μην ανη-



συχώ για το τι θα πουν οι άλλοι. - Τι είναι αυτά πάλι! έκανε ο ντι Μπουσκιέ σταυρώνον

τας τα μπράτσα του. - Μα δεν με καταλαοαίνετε; είπε η Σουζάνα. Ξέρω, συ

νέχισε κάνοντας ένα χαριτωμένο μικρό μορφασμό, πόσο γελοίο είναι να πηγαίνει μια φτωχή κοπέλα να ενοχλεί έναν άντρα για κάτι που εσείς θεωρείτε μίζερο. Αν με γνωρίζετε όμως καλά, κύριε, αν ξέρετε τι μπορώ να κάνω για τον άντρα που θα αφιερωνόταν σε μένα τόσο όσο θα αφιερωνόμουν εγώ σε σας, δεν θα μετανιώνατε ποτέ, κύριε, αν με παντρευόσασταν. Για παράδειγμα σ' αυτήν εδώ την πόλη δεν μπορώ να σας οοηθήσω σε πολλά πράγματα. Αν πάμε όμως στο Παρίσι, θα δείτε πού μπορώ να ανεοάσω έναν άντρα με μυαλό και ικανότητες σαν εσάς, σε μια στιγμή που η κυοέρνηση ξαναφτιάχνεται εκ οάθρων και αφεντικά είναι οι ξένοι. Τέλος, αυτό που συζητάμε οι δυο μας είναι συμφορά; Δεν είναι μια ευτυχία για την οποία θα πληρώσετε πολύ ακριοά μια μέρα; Για ποιόν θα ενδιαφερθείτε, για ποιόν θα δουλέψετε;

- Για μένα διάοολε! φώναξε οάναυσα ο ντι Μπουσκιέ. - Γέρικο τέρας, δεν θα γίνετε ποτέ πατέρας! είπε η Σου-

ζάνα δίνοντας στη φράση της τον τόνο προφητικής κατάρας.

- Έλα, άσε τις ολακείες, Σουζάνα, ξανάπε ο ντι Μπουσκιέ, νομίζω πως ονειρεύομαι ακόμη .

- Μα τι απόδειξη χρειάζεστε πια ; φώναξε η Σουζάνα και σηκώθηκε όρθια.

Ο :ντι Μπουσκιέ στριφογύρισε το οαμοακερό σκούφο πάνω στο κεφάλι του με δύναμη και αμηχανία δείχνοντας τι αναορασμός επικρατούσε στις ιδέες του .

- Το πίστεψε , είπε μέσα της η Σουζάνα, και κολακεύτηκε κιόλας, Θεέ μου , πόσο εύκολο είναι να παγιδέψεις τους άντρες!

- Σουζάνα, τι διΙΧολο θέλεις να κάνω; είναι τόσο αφύσικο . . . Εγώ που νόμιζα . . . Το γεγονός είναι ότι . . . αλλά όχι, αυτό δεν γίνεται . . .

- Πώς, δεν μπορείτε να μ ε παντρευτείτε; Digitized by 10uk1s, May 2010

44 HONORE ΟΕ BALZAC

- Α! γι' αυτό όχι! Είμαι δεσμευμένος. - Με την δεποινίδα Αρμάνδη ή με την δεσποινίδα Κορ-

μόν που σας έχουν απορρίψει και οι δυο; Ακούστε, κύριε ντι Μπουσκιέ, η τιμή μου δεν έχει ανάγκη από χωροφύλακες για να σας σύρω στο Δημαρχείο. Δεν θα μου λείψουν καθόλου οι σύζυγοι και δεν θέλω καθόλου έναν άντρα που δεν ξέρει να εκτιμήσει τι αξίζω. Μια μέρα θα μετανιώσετε για τον τρόπο με τον οποίο φέρεστε, επειδή τίποτε στον κόσμο, ούτε χρυσάφι ούτε χρήμα, δεν θα με κάνει να σας δώσω αυτό το πολύτιμο πράγμα που αρνηθήκατε να το πάρετε σήμερα.

- Μα, Σουζάνα, είσαι σίγουρη; ... - Αχ! κύριε! έκανε η τσαχπίνα με πολύ ενάρετο τρόπο,

για ποια με περνάτε; Δεν σας θυμίζω καθόλου τις υποσχέσεις που μου δώσατε και που ατίμωσαν μια φτωχιά κοπέλα που το μόνο ελάττωμά της είναι να 'χει τόση φιλοδοξία όση και αγάπη.

Ο ντι Μπουσκιέ είχε παραδοθεί σε χίλια διαφορετικά συναισθήματα, στη χαρά, στη δυσπιστία, στον υπολογισμό. Είχε αποφασίσει πριν από πολύ καιρό να παντρευτεί τη δεσποινίδα Κορμόν γιατί η Χάρτα74, την οποία σκεφτόταν συνεχώς, έδειχνε στη φιλοδοξία του τον υπέροχο πολιτικό δρόμο του οουλευτικού αξιώματος. Ο γάμος του με τη γεροντοκόρη έπρεπε να τον ανεοάσει τόσο ψηλά στην πόλη, που θα αποκτούσε μεγάλη επιρροή. Αλλά η θύελλα που σήκωσε η ζαοολιάρα Σουζάνα τον έριξε σε μεγάλη αμηχανία. Αν δεν είχε αυτήν την κρυφή ελπίδα, θα παντρευόταν τη Σουζάνα δίχως δεύτερη σκέψη. Θα έμπαινε επικεφαλής του κόμματος των φιλελευθέρων της Αλενσόν. Μετά από έναν τέτοιο γάμο, θα αρνιόταν την καλή κοινωνία για να ξαναπέσει στην αστική τάξη των εμπόρων, των πλούσιων κατασκευαστών, των κτηματιών, που ασφαλώς θα τον περιέφεραν θριαμ6ευτικά ως υποψήφιό τους. Ο ντι Μπόυσκιέ είχε ήδη στο νου του την περίπτωση της Αριστεράς. Δεν έκρυ6ε καθόλου αυτές τις μύχιες σκέψεις του· πέρασε το χέρι πάνω απ' το μέτωπό του αφήνοντας να φανεί η γύμνια του κρανίου του επειδή



έριξε τον σκούφο. Η Σουζάνα έμεινε εμδρόντητη , όπως όλοι οι άνθρωποι που ξεπερνούν τις προσδοκίες τους και δρίσκουν τα πράγματα καλύτερα απ' ό ,τι περίμεναν. Για να κρύψει την κατάπληξή της, πήρε τη μελαγχολική πόζα του αποπλανημένου κοριτσιού μπροστά στο διαφθορέα του · από μέσα της όμως γελούσε σαν τσαχπίνα που δρίσκεται κοντά στην νίκη.

- Αγαπητό μου παιδί , δεν τρώω ΕΓΩ τέτοια παραμύθια!

Αυτή ήταν η σύντομη φράση με την οποία έδωσε τέλος στους συλλογισμούς του ο παλιός προμηθευτής. Ο ντι Μπουσκιέ είχε την τιμή να ανήκει σ' εκείνη τη σχολή των κυνικών φιλοσόφων που δεν θέλουν να παγιδεύονται από τις γυναίκες, που τις κατατάσσουν όλες στην ίδια ύποπτη

κατηγορία. Αυτά τα δυνατά μυαλά, που είναι κατά κανόνα αδύναμοι άντρες, έχουν μια κατήχηση όσον αφορά τη συμπεριφορά απέναντι στις γυναίκες. Γι' αυτούς όλες οι γυναίκες, από τη δασίλισσα της Γαλλίας ως τη μοδίστρα, είναι ελευθέριες, αχρείες, δολοφόνισσες, και μάλιστα λίγο κατεργάρες, ολοφάνερα ψεύτρες κι ανίκανες να σκέφτονται τίποτε άλλο εκτός από μπαγκατέλες. Γι' αυτούς οι γυναίκες είναι κακότροπες. Ινδές χορεύτριες που πρέπει να τις αφήνεις να χορεύουν, να τραγουδούν και να γελούν· δεν δλέπουν σ' αυτές τίποτε άγιο, τίποτε μεγάλο . Γι' αυτούς σημασία δεν έχει η ποίηση των αισθήσεων αλλά ο χονδροειδής αισθησιασμός. Μοιάζουν με λαίμαργους που παίρνουν την κουζίνα για τραπεζαρία. Σύμφωνα μ' αυτήν τη νομολογία, αν δεν τυραννάει συνεχώς ο άντρας τη γυναίκα, η γυναίκα τον ρίχνει στην κατάσταση του σκλάδου . Απ' αυτήν την άποψη ο ντι Μπουσκιέ ήταν ακόμη το αντίθετο του ιππότη ντε Βαλουά! Τελειώνοντας τη φράση του, πέταξε το σκούφο του στα πόδια του κρεδατιού του , όπως έκανε ο πάπας Γρηγόριος με τη λαμπάδα που αναποδογύρισε καθώς εκτόξευε έναν αφορισμό, κι η Σουζάνα είδε έτσι πως το γεροντοπαλίκαρο φορούσε και περούκα.

- Θυμηθείτε, κύριε ντε Μπουσκιέ, απάντησε με μεγαλοπρέπεια η Σουζάνα, ότι αφού ήρθα να σας δρω εκπλή-


46 HONORE DE BALZAC

ρωσα το καθήκον μου' θυμηθείτε ότι έπρεπε να σας προσφέρω το χέρι μου και να ζητήσω το δικό σας θυμηθείτε όμως επίσης πως η συμπεριφορά μου είχε την αξιοπρέπεια της γυναίκας που σέ6εται τον εαυτό της: δεν έ6αλα τα κλάματα σαν καμιά χαζή , δεν επέμεινα, δεν σας αναστάτωσα καθόλου . Τώρα ξέρετε την κατάστασή μου . Ξέρετε ότι δεν μπορώ να μείνω στην Αλενσόν: η μάνα μου θα με δείρει' η κυρία Λαρντό είναι τόσο ψείρα στις ηθικές αρχές όσο και με το σιδέρωμα' θα με διώξει. Φτωχιά εργάτρια είμαι, τι πρέπει να κάνω, να πάω στο άσυλο , να ζητιανέψω το ψωμί μου ; Όχι ! καλύτερα να πέσω στον Μπριγιάντ ή στον Σαρτ. Δεν είναι όμως πιο απλό να πάω στο Παρίσι; Η μάνα μου θα μπορέσει να 6ρει κάποια πρόφαση για να με στείλει εκεί: κάποιον θείο που θα με ζητήσει, μια ετοιμοθάνατη θεία, μια κυρία που θα με θέλει πολύ . Το μόνο που χρειάζεται είναι να 'χω τα ανάλογα χρήματα για το ταξίδι και τα υπόλοιπα . . .

Αυτό το νέο είχε για τον ντι Μπουσκιέ χίλιες φορές περισσότερη σημασία απ' ό ,τι για τον ιππότη ντε Βαλουά. Μόνο αυτός και ο ιππότης ενέχονταν όμως σ' αυτό το μυστικό , που δεν θα αποκαλυφθεί παρά με το ξετύλιγμα τούτης της ιστορίας. Για την ώρα, αρκεί να πούμε ότι το ψέμα της Σουζάνας έφερε τέτοια σύγχυση στις ιδέες του γεροντοπαλίκαρου που τον κατέστησε ανίκανο να κάνει μια σο6αρή σκέψη . Χωρίς αυτό το μπέρδεμα και χωρίς τη χαρά που ένιωθε μέσα του , επειδή η φιλαυτία είναι ένας απατεώντας που σε πιάνει πάντα κορόιδο, θα σκεφτόταν ότι ένα τίμιο κορίτσι σαν τη Σουζάνα, που η καρδιά της ήταν ακόμη αμόλυντη , θα προτιμούσε εκατό φορές να πεθάνει παρά να αρχίσει μια τέτοια συζήτηση και να του ζητήσει χρήματα. Θα αναγνώριζε στο 6λέμα της τσαχπίνας την ωμή ποταπότητα του παίκτη που θα 'ταν ικανός να σκοτώσει για να μπορέσει να παίξει.

- Θα πήγαινες λοιπόν στο Παρίσι; της είπε. Η Σουζάνα, επειδή περίμενε αυτήν τη φράση , σκίρτησε

από χαρά που έκανε τα γκρίζα μάτια της να λάμψουν, αλλά ο ευτυχής ντι Μπουσκιέ δεν πρόσεξε τίποτε.



- Μα ναι, κύριε! Ο ντι Μπουσκιέ άρχισε να κλαίγεται γ'ια ένα σωρό πε

ρίεργα πράγματα: μόλις είχε πληρώσει την τελευταία δόση για το σπίτι του , είχε να πληρώσει τον μπογιατζή , το χτίστη , το μαραγκό' η Σουζάνα όμως τον άφησε να λέει και περίμενε το νούμερο. Ο ντι Μπουσκιέ πρόσφερε εκατό σκούδα. Η Σουζάνα σηκώθηκε και πήγε προς την πόρτα μοιάζοντας όμως με τον ηθοποιό που κάνει πως φεύγει από τη σκηνή ενώ περιμένει να τον ξανακαλέσει το κοινό.

- Έλα τώρα, πού πας; είπε ο ντι Μπουσκιέ ανήσυχος. Να η ωραία ζωή του άντρα, είπε μέσα του . Να με πάρει ο διάολος αν θυμάμαι να 'χω τσαλακώσει άλλο πράγμα εκτός από το γιακά της! . . . Και, πάφ! χρησιμοποιεί ένα αστείο που έγινε για να υπογράψει μια επιταγή με το δικό σου όνομα.

- Τότε, κύριε, είπε η Σουζάνα κλαίγοντας, πάω στην κυρία Γκρανσόν, την ταμία του συλλόγου των μητέρων, που απ' όσο ξέρω έσωσε παρά τρίχα μια φτωχιά κοπέλα που ήταν ίδια περίπτωση.

- Στην κυρία Γκρανσόν! - Ναι, είπε η Σουζάνα, τη συγγενή της δεσποινίδας

Κορμόν, της προεδρίνας του συλλόγου των μητέρων . Με την άδειά σας, οι κυρίες της πόλης έφτιαξαν ένα θεσμό που θα εμποδίσει τα φτωχά πλάσματα να καταστρέφουν τα παιδιά τους, όπως έκανε εδώ και τρία χρόνια στη Μορτάν η ωραία Φαυστίνη ντ' Αρζεντάν πεθαίνοντας κι αυτή μαζί.

- Πάρε, Σουζάνα, είπε ο ντι Μπουσκιέ δίνοντάς της ένα κλειδί, άνοιξε μόνη σου το συρτάρι του γραφείου , πάρε το ανοιγμένο σακούλι που έχει ακόμη εξακόσια φράγκα, αυτά είναι όλα όσα έχω.

Ο γεροπρομηθευτής έδειχνε με το θιγμένο ύφος του πόσο απρόθυμος ήταν να ενδώσει.

Γεροσπαγκοραμμένε! είπε μέσα της η Σουζάνα, θα πω σ' όλους για την περούκα σου.

Σύγκρινε τον τι Μπουσκιέ με το γλυκό ιππότη ντε Βαλουά, που δεν είχε δώσει τίποτε αλλά είχε δείξει κατανόη-


48 HONORE DE BALZAC

ση και της είχε δώσει συμΌουλές, τον ντε Βαλουά που είχε μες στην καρδιά του τις τσαχπίνες.

- Αν με κοροϊδεύεις, Σουζάνα, φώναξε Όλέποντάς την να αγγίζει το συρτάρι, θα . . .

- Μα, κύριε, είπε αυτή διακόπτοντάς τον με Όασιλική προκλητικότητα, δεν θα μου τα δίνατε λοιπόν; αν σας τα ζητούσα;

Μόλις ξαναγύρισε στα πλαίσια της ευγένειας, ο προμηθευτής ξαναθυμήθηκε την παλιά καλή ζωή του και άφησε ένα γρύλισμα συγκατάθεσης. Η Σουζάνα πήρε το σακούλι και έφυγε αφήνοντάς τον να τη φιλήσει στο μέτωπο. Ο ντι Μπουσκιέ είπε μέσα του : «Το δικαίωμά μου αυτό στοιχίζει ακριΌά. Πάντως είναι καλύτερο από το να συρθώ μαζί με κάποιον δικηγόρο στο Κακουργιοδικείο σαν διαφθορέας μιας κοπέλας κατηγορούμενης για παιδοκτονία».

Η Σουζάνα έκρυψε το σακούλι σ' ένα δισάκι από λυγαριά που είχε κρεμασμένο απ' το χέρι της και Όλαστήμησε την τσιγκουνιά του ντι Μπουσκιέ, επειδή ήθελε χίλια φράγκα. Μια κοπέλα μπορεί να φτάσει πολύ μακριά αν μπει σε πειρασμό από μια επιθυμία και αν αρχίσει να περπατάει σ' ένα δρόμο με απάτες. Καθώς περπατούσε η ωραία σιδερώτρια στην οδό ντι Μπερκάιγ, σκέφτηκε ότι ο σύλλογος των μητέρων, στον οποίο προέδρευε η δεσποινίς Καρμόν, θα συμπλήρωνε ίσως το ποσό το οποίο υπολόγιζε πως θα κάλυπτε τα έξοδά της και το οποίο ήταν σημαντικό για μια εργατριούλα της Αλενσόν. Επιπλέον μισούσε τον ντι Μπουσκιέ. Το γεροντοπαλίκαρο είχε δείξει πως φοΌόταν το φανέρωμα του υποτιθέμενου εγκλήματός του στην κυρία Γκρανσόν. Η Σουζάνα λοιπόν, παρόλο που κινδύνευε να μην πάρει ούτε πεντάρα από το σύλλογο των μητέρων, ήθελε, πριν φύγει από την Αλενσόν , να μπλέξει τον παλιό προμηθευτή στις σφιχτές λιάνες ενός επαρχιώτικου κουτσομπολιού . Υπάρχει πάντα σε κάθε τσαχπίνα εργάτρια λίγο από το κακόηθες πνεύμα της μαϊμούς. Η Σουζάνα μπήκε λοιπόν στο σπίτι της κυρίας Γκρανσόν φτιάχνοντας πρώτα ένα απαρηγόρητο πρόσωπο.

Η κυρία Γκρανσόν , χήρα αντισυνταγματάρχη του πυ-Digitized by 10uk1s, May 2010


ρο60λικού που σκοτώθηκε στην Ιένα75 , είχε μοναδική περιουσία μια πενιχρή σύνταξη εννιακοσίων φράγκων και ένα δικό της εισόδημα εκατό σκούδων, συν ένα γιο που η μόρφωση και η συντήρησή του είχαν καταδροχθίσει τις οικονομίες της. Ζούσε στην οδό ντι Μπερκάιγ, σ' ένα από εκείνα τα θλιδερά ισόγεια τα οποία αγκαλιάζει με μια μό�o ματιά ο ταξιδιώτης που περνάει από τον κεντρικό δρόμο των μικρών πόλεων. Το σπίτί είχε μια παλιόπορτα που στηριζόταν σε τρία πυραμιδοειδή σκαλιά' ένα διάδρομο που οδηγούσε σε μια εσωτερική αυλή και τέλειωνε σε μια ξύλινη σκεπαστή σκάλα. Από τη μια πλευρά του διαδρόμου ύπήρχε μια τραπεζαρία και η κουζίνα' από την άλλη , ένα σαλόνι για κάθε χρήση και το υπνοδωμάτιο της χήρας. Ο Αθανάσιος Γκρανσόν , νέος είκοσι τριών χρονών, καθόταν σε μια σοφίτα πάνω από το πρώτο πάτωμα και πρόσφερε στο σπιτικό της φτωχής μάνας του τα εξακόσια φράγκα που έπαιρνε ως υπάλληλος στο Ληξιαρχείο, θέση μικρή που την είχε πάρει χάρη στην επιρροή της συγγενούς δεσποινίδας Κορμόν. Μετά απ' αυτά τα στοιχεία, ο καθένας μπορεί να δει την κυρία Γκρανσόν στο κρύο σαλόνι της με τις κίτρινες κουρτίνες, με την πολυθρόνα από κίτρινο δελούδο της Ουτρέχτης, να σιάζει μετά από μια επίσκεψη τα μικρά πατάκια που έ6αζε μπροστά στις καρέκλες για να μη λερωθεί το κόκκινο γυαλιστερό πάτωμα' ύστερα να ξανακάθεται στην πολυθρόνα της τη στολισμένη με μαξιλαράκια και να ξαναπιάνει το εργόχειρό της στο τραπέζι κάτω από το πορτρέτο του αντισυνταγματάρχη του πυρο60λικού ανάμεσα στα δυο παράθυρα. Από 'κείνο το μέρος διαπερνούσε με τα μάτια της την οδό ντι Μπερκάιγ 6λέποντας τα πάντα. Ήταν καλή γυναίκα, ντυμένη με αστική απλότητα, σε αρμονία με τη χλομή και θαρρείς λεπτυμένη σαν έλασμα από τη θλίψη μορφή της. Η μόνιμη παρουσία της μέτριας φτώχειας της φαινόταν σε κάθε λεπτομέρεια αυτού του νοικοκυριού , απ' όπου αναδύονταν άλλωστε τα χρηστά και αυστηρά ήθη της επαρχίας. Τη στιγμή αυτή ο γιος και η μάνα κάθονταν στην τραπεζαρία όπου προγευμάτιζαν μ' ένα φλι-



τζάνι καφέ, οούτυρο και ραπανάκια. Για να γίνει κατανοητή η χαρά που θα προκαλούσε η επίσκεψη της Σουζάνας στην κυρία Γκρανσόν, πρέπει να εξηγήσουμε τα μυστικά συμφέροντα της μάνας και του γιού.

Ο Αθανάσιος Γκρανσόν ήταν αδύνατος και χλομός, μέτριου αναστήματος, με σκαμμένο πρόσωπο όπου έκαιγαν σαν αναμμένα κάροουνα τα μαύρα μάτια του που σπινθηροοολούσαν από εξυπνάδα. Οι κάπως ακανόνιστες γραμμές του προσώπου του, οι καμπυλώσεις του στόματος, το ορθωμένο έντονα προς τα πάνω σαγόνι του, η κανονική κοψιά του μαρμάρινου μετώπου του , μια μελαγχολική έκφραση που είχε προκληθεί από τη συναίσθηση της μιζέριας του , σε αντίθεση με τη δύναμη που ήξερε πως είχε, έδειχναν άνθρωπο ταλαντούχο αλλά φυλακισμένο. Κοντολογίς, παντού αλλού εκτός από την Αλενσόν το πρόσωπό του θα του εξασφάλιζε τη συνδρομή των ανώτερων αντρών ή των γυναικών που αναγνωρίζουν την ιδιοφυία μέσα στο ινκόγνιτό της. Αν δεν ήταν η ιδιοφυία, ήταν η μορφή που παίρνει αυτή' αν δεν ήταν η δύναμη μιας μεγάλης καρδιάς, ήταν η λάμψη που αποτυπώνει στο ολέμα η δύναμη αυτή . Αν και θα μπορούσε να εκφράσει την πιο μεγάλη ευαισθησία, το καοούκι της δειλίας του κατέστρεφε ακόμη και τις χάρες της νιότης έτσι και οι πάγοι της μιζέριας του έοαζαν φραγμό στην τόλμη του . Η ζωή της επαρχίας, χωρίς διέξοδο, χωρίς επιδεοαίωση, χωρίς ενθάρρυνση , χάραζε έναν κύκλο μέσα στον οποίο πέθαινε αυτή η σκέψη που ήταν ακόμη στα σπάργανά της. Εξάλλου ο Αθανάσιος είχε εκείνη την άγρια περηφάνια που μεγαλώνει από τη φτώχεια στην περίπτωση των εξεχόντων ανθρώπων, φτώχεια που τους ατσαλώνει στην πάλη τους με τους ανθρώπους και τα πράγματα, αλλά και εμποδίζει από την αρχή την άνοδό τους. Η ιδιοφυία ενεργεί με δύο τρόπους : ή παίρνει αυτό που της ανήκει μόλις το δει, όπως έκαναν ο Ναπολέων και ο Μολιέροξ6, ή περιμένει να 'ρθουν να τη ορουν όταν καταφέρει να αναδειχτεί κάπως. Ο νεαρός Γκρανσόν ανήκε στην τάξη των ταλαντούχων ανθρώπων που το αγνοούν αυτό και αποθαρρύνονται



εύκολα. Η ψυχή του ήταν θεωρητική , ζούσε περισσότερο με τη σκέψη παρά με τη δράση. Ίσως να φαινόταν ατελής σ' εκείνους που δεν μπορούν να φανταστούν την ιδιοφυία χωρίς τα γεμάτα πάθος σπινθηροΌολήματα του Γάλλου· ήταν όμως δυνατός μέσα στον κόσμο των διανοιών και θα 'φτανε αναγκαστικά, χάρη σε μια αλληλοδιαδοχή συναισθημάτων άγνωστων στους συνηθισμένους ανθρώπους, σ' εκείνες τις ξαφνικές μεγάλες αποφάσεις που τα ολοκληρώνουν και κάνουν τους ηλίθιους να λένε: «Είναι τρελός» . Η περιφρόνηση που δείχνει ο κόσμος για τη φτώχεια σκότωνε τον Αθανάσιο: η εκνευριστική θέρμη μιας μοναξιάς που δεν δροσιζόταν από πουθενά χαλάρωνε το τόξο που ήταν πάντα τεντωμένο, και η ψυχή κουραζόταν απ' αυτό το φοΌερό παιχνίδι που δεν κατέληγε πουθενά. Ο Αθανάσιος ήταν άνθρωπος με τέτοια δύναμη που μπορούσε να Όρίσκεται ανάμεσα στα λαμπρότερα παραδείγματα της Γαλλίας. Αλλά αυτός ο αετός, ο κλεισμένος μέσα σ' ένα κλουΌί δίχως τροφή , πήγαινε να πεθάνει από την πείνα αφού είχε δει με φλογερό μάτι τις πεδιάδες του ουρανού και τις 'Αλπεις πάνω από τις οποίες πλανάρει η ιδιοφυία. Παρόλο που κανένας δεν πρόσεχε τις μελέτες που έκανε στη ΌιΌλιοθήκη της πόλης, έθαΌε μέσα στην ψυχή του τις σκέψεις του για δόξα, επειδ1Ί μπορούσε να τον Όλάψουν· αλλά έκρυΌε ακόμη πιο Όαθιά το μυστικό της ψυχής του, ένα πάθος που του έσκαοε τα μάγουλα και του κιτρίνιζε το μέτωπο. Αγαπούσε τη μακρινή συγγενή του , ('(υτήν τη δεσποινίδα Κορμόν την οποία διεκδικούσαν ο ιππότης ντε Βαλουά και ο ντι Μπουσκιέ, οι άγνωστοι ανταγωνιστές του . Ο έρωτας αυτός είχε γεννηθεί από υπολογισμό. Η δεσποινίς Κορμόν θεωρούνταν από τα πλουσιότερα πρόσωπα της πόλης το φτωχό παιδί είχε λοιπόν οδηγηθεί να την αγαπήσει από την επιθυμία της υλικής ευτυχίας, από την ευχή που χίλιες φορές έκανε να χρυσώ� σει τα γηρατειά της μάνας του , από τη λαχτάρα της ευημερίας που χρειάζεται στους ανθρώπους που ζουν με τη σκέψη· αλλά αυτό το πολύ αθώο σημείο εκκίνησης ατίμαζε στα μάτια του το πάθος του. Επιπλέον φοοόταν τα γέ-


52 HONORE DE BALZAC

λια που θα έκαναν οι άνθρωποι με τον έρωτα ενός νέου είκοσι τριών χρονών με μια κοπέλα σαράντα. Μολαταύτα το πάθος του ήταν αληθινό· γιατί ό,τι παρόμοιο μπορεί να φανεί αδύνατο παντού αλλού, γίνεται πραγματικότητα στην επαρχία. Πράγματι, επειδή στην επαρχία η συμπεριφορά δεν σηκώνει τίποτε τυχαίο, καμιά κίνηση, κανένα μυστήριο, οι γάμοι γίνονται αναγκαίοι. Καμιά οικογένεια δεν δέχεται ένα νέο με χαλαρά ήθη. Όσο φυσιολογικός κι αν μπορεί να φανεί σε μια πρωτεύουσα ο δεσμός ενός νέου σαν τον Αθανάσιο με μια όμορφη κοπέλα σαν τη Σουζάνα, στην επαρχία τρομάζει και διαλύει εκ των προτέρων το γάμο ενός φτωχού νέου, ενώ η περιουσία ενός πλούσιου μπορεί να εκτοπίσει ακόμη και τον πιο ενοχλητικό προηγούμενο εραστή . Ανάμεσα στην ηθική σήψη ορισμένων δεσμών και σ' έναν ειλικρινή έρωτα, ένας άνθρωπος με καρδιά αλλά χωρίς περιουσία δεν μπορεί να διστάσει: προτιμάει τις συμφορές της αρετής από τις συμφορές της κακίας. Στην επαρχία όμως σπανίζουν οι γυναίκες τις οποίες μπορεί να ερωτευτεί ένας νέος: μια πλούσια ωραία κοπέλα δεν μπορεί να την αποκτήσει σ' ένα μέρος όπου όλα είναι υπολογισμός μια φτωχιά ωραία κοπέλα απαγορεύεται να την αγαπήσει· όπως λένε οι χωριάτες, αυτό θα 'ταν σαν να παντρεύεις την πείνα με τη δίψα. Τελικά μια καλογερίστικη ζωή είναι επικίνδυνη στη νεαρή ηλικία. Οι σκέψεις αυτές εξηγούν γιατί στηρίζεται τόσο πολύ στο γάμο η ζωή στην επαρχία. Γι' αυτό το λόγο οι θερμές και γεμάτες ζωντάνια ιδιοφυίες, που είναι αναγκασμένες να στηριχτούν στην ανεξαρτησία που χαρίζει η φτώχεια, πρέπει να εγκαταλείψουν αυτές τις ψυχρές περιοχές όπου η σκέψη διώκεται από μια 6άναυση αδιαφορία, όπου ούτε μια γυναίκα δεν μπορεί ή δεν θέλει να γίνει αδελφή του ελέους για έναν άντρα που ασχολείται με την επιστήμη ή με την τέχνη . Ποιος θα καταλά6αινε το πάθος του Αθανάσιου για τη δεσποινίδα Κορμόν; Ούτε οι πλούσιοι, αυτοί οι σουλτάνοι της κοινωνίας που 6ρίσκουν μέσα σ' αυτήν χαρέμια, ούτε οι αστοί που ακολουθούν το μεγάλο δρόμο τον πατημένο από τις προκαταλήψεις, ούτε οι γυ-


Η ΓΕΡΟΝΤΟΚΟΡΗ S3

ναίκες που , επειδή δεν θέλουν να καταλά60υν τίποτε από τα πάθη των καλλιτεχνών, τους επι6άλλουν τα αντίποινα των αρετών τους, καθώς φαντάζονται πως τα δύο φύλα κυ6ερνιούνται από τους ίδιους νόμους. Εδώ πρέπει ίσως να σκεφτούμε τους νέους που υποφέρουν για τις πρώτες επιθυμίες τους που καταπνίγονται ακρι6ώς τη στιγμή που όλες οι δυνάμεις τους 6ρίσκονται σε ετοιμότητα, τους καλλιτέχνες τους άρρωστους από την ιδιοφυια τους την πνιγμένη από το σφιχταγκάλιασμα της φτώχειας, τα ταλέντα τα οποία στην αρχή αντιμετώπιζαν διωγμούς, δεν είχαν στηρίγματα, συχνά ούτε φίλους, αλλά στο τέλος θριάμ6ευσαν πάνω στη διπλή αγωνία του πονεμένου σώματος και της καταπληγωμένης ψυχής τους. Αυτοί οι άνθρωποι γνωρίζουν καλά τις σου6λερές επιθέσεις του καρκίνου που κατάτρωγε τον Αθανάσιο' έχουν ανακινήσει τις σκληρές εκείνες μεγάλες αποφάσεις που παίρνονται για σκοπούς τόσο μεγαλειώδεις που δεν είναι δυνατό να 6ρεθούν τα κατάλληλα μέσα' έχουν υποστεί εκείνες τις ανήκουστες απο60λές όπου ο γόνος της ιδιοφυιας πέφτει σε μια γυμνή αμμουδιά. Αυτοί ακρι6ώς ξέρουν ότι η μεγαλοσύνη των επιθυμιών είναι ανάλογη με την έκταση της φαντασίας. Όσο ψηλότερα ρίχνονται, τόσο χαμηλότερα πέφτουν' και πόσοι δεσμοί δεν σπάνε από τέτοιες πτώσεις! Η κοφτερή τους ματιά ανακάλυψε, όπως κι ο Αθανάσιος, το λαμπρό μέλλον που τους περίμενε, μέλλον από το οποίο τους χώριζε, όπως πίστευαν, μόνο μια γάζα' αυτήν τη γάζα που δεν έστεκε εμπόδιο στα μάτια τους, η κοινωνία τη μετέτρεπε σε χάλκινο τοίχο. Ωθούμενοι από έναν προορισμό , από το αίσθημα για την τέχνη , προσπάθησαν πολλές φορές να χρησιμοποιήσουν τα αισθήματα που παράγει ακατάπαυστα η κοινωνία. Πώς! Υπολογίζει και κανονίζει η επαρχία το γάμο με σκοπό να εδραιώσει την ευημερία κι απαγορεύεται να χρησιμοποιήσει ο φτωχός καλλιτέχνης ή ο άνθρωπος της επιστήμης το γάμο για δυο σκοπούς, δηλαδή για να σώσει τη σκέψη του και για να εξασφαλίσει την ύπαρξή του ; Ταρακουνημένος από τις ιδέες αυτές ο Αθανάσιος Γκρανσόν πίστευε ότι ο γάμος του με


54 HONORE DE BALZAC

τη δεσποινίδα Κορμόν θα 'ταν ένα τρόπος για να δώσει μια κατεύθυνση στη ζωή του · θα μπορούσε να τραοήξει προς τη δόξα, να κάνει ευτυχισμένη τη μητέρα του , κι ήταν σίγουρος πως θα αγαπούσε πιστά τη δεσποινίδα Κορμόν. Σιγά σιγά η ίδια του η θέληση δημιούργησε, δίχως να το καταλάοει, ένα αληθινό πάθος: οάλθηκε να μελετάει τη γεροντοκόρη και με τον καιρό, λόγω της δύναμης που έχει η συνήθεια, κατέληξε να μη ολέπει παρά μόνο τις ομορφιές της και να ξεχνάει τα ελαττώματά της. Σ' ένα νέο είκοσι τριών χρόνων οι αισθήσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στον έρωτά του ! Η φλόγα τους δημιουργεί ένα είδος πρίσματος ανάμεσα στα μάτια του και στη γυναίκα. Σχετικά μ' αυτό το θέμα, το σφιχταγκάλιασμα της Μαρσελίν από τον Σερουμπέν επί της σκηνής είναι μια ιδιοφυής σύλληψη του Μπομαρσέ77. Αν σκεφτεί όμως κανείς ότι , μέσα στη οαθιά μοναξιά στην οποία είχε ρίξει η φτώχεια τον Αθανάσιο , η δεσποινίδα Κορμόν ήταν η μόνη μορφή που προκαλούσε τον ενδιαφέρον του , που προσέλκυε πάντα το ολέμμα του , που φωτιζόταν από άπλετο φως, δεν θα ορει φυσιολογικό αυτό το πάθος; Αυτό το τόσο οαθιά κρυμμένο αίσθημα δεν μπορούσε παρά να μεγαλώνει μέρα με τη μέρα. Οι επιθυμίες, το οάσανο, η ελπίδα, οι σκέψεις φούσκωναν σιωπηλά και ήρεμα τη λίμνη της ψυχής του Αθανάσιου , όπου κάθε ώρα πρόσθετε τη δική της σταγόνα. Όσο περισσότερο άνοιγε ο εσωτερικός κύκλος που διέγραφε η φαντασία με τη οοήθεια των αισθήσεων, τόσο περισσότερο επιολητική γινόταν η δεσποινίς Κορμόν, τόσο περισσότερο αυξανόταν η δειλία του Αθανάσιου. Η μητέρα τα 'χε μαντέψει όλα. Σαν γυναίκα της επαρχίας που ήταν, θεωρούσε απλοϊκά πως η δεσποινίς Κορμόν θα 'ταν πολύ τυχερή να πάρει για άντρα της έναν ταλαντούχο νέο είκοσι τριών χρονών, που θα τιμούσε την οικογένειά της και την περιοχή. Τα εμπόδια όμως που έοαζαν σ' αυτόν το γάμο η ελάχιστη περιουσία του Αθανάσιου και η ηλικία της δεσποινίδας Κορμόν , της φαινόταν αξεπέραστα: σκεφτόταν πως μόνο η υπομονή θα τα νικούσε. Όπως ο ντι Μπο.υσκιέ, όπως ο ιππότης ντε Βα-



λουά, είχε την πολιτική της: παρακολουθούσε από κοντά τις εξελίξεις, περίμενε την κατάλληλη στιγμή μ' εκείνη τη λεπτότητα που δίνουν το συμφέρον και η μητρότητα. Η κυρία Γκρανσόν δεν περιφρονούσε καθόλου τον ιππότη ντε Βαλουά' είχε υποθέσει όμως ότι ο ντι Μπουσκιέ, παρόλο που είχε απορριφθεί, διατηρούσε τις ελπίδες του . Η κυρία Γκρανσόν, επιδέξια και κρυφή εχθρός του γέρου προμηθευτή, του έκανε φοοερό κακό προκειμένου να οοηθήσει το γιο της, στον οποίο άλλωστε δεν είχε πει ακόμη τίποτε για τις κρυφές ενέργειές της. Τώρα ποιος δεν θα καταλάοει τη σημασία που θα αποκτούσε η εκμυστήρευση του ψέματος τη Σουζάνας στην κυρία Γκρανσόν; Τι όπλο στα χέρια της φιλάνθρωπης κυρίας, ταμία του συλλόγου των μητέρων! Πώς θα διέδιδε αθόρυοα το νέο ενώ θα 'κανε έρανο για την αγνή Σουζάνα!

Τη στιγμή αυτή ο Αθανάσιος ακουμπούσε γεμάτος σκέψεις τους αγκώνες του στο τραπέζι κι έπαιζε με το κουτάλι μέσα στην αδειανή γαοάθα του. Κοίταζε αφηρημένα αυτή τη φτωχή σάλα με τα κόκκινα τετράγωνα, με τις ψάθινες καρέκλες, με τον ξύλινο οαμμένο μπουφέ, με τις ροζ άσπρες κουρτίνες που έμοιαζαν με σκακιέρα, με τους τοίχους τους καλυμμένους από χάρτινη ταπετσαρία, σάλα που επικοινωνούσε με την κουζίνα με μια τζαμωτή πόρτα. Έτσι που ήταν ακουμπισμένος στο τζάκι απέναντι στη μητέρα του κι επειδή το τζάκι-υρισκόταν σχεδόν μπροστά στην πόρτα, η Σουζάνα μπορούσε να δει αμέσως αυτό το χλομό αλλά φωτισμένο από το φως του δρόμου πρόσωπο, που πλαισιωνόταν από όμορφα μαλλιά, αυτά τα μάτια που έλαμπαν από την απόγνωση και έκαιγαν από τις πρωινές σκέψεις. Η εργατριούλα, που ξέρει τι σημαίνει φτώχεια και οάσανα της καρδιάς, ένιωσε εκείνον τον ηλεκτρικό σπινθήρα που είναι άγνωστο από πού έρχεται, που δεν εξηγείται καθόλου, που απορρίπτεται από ορισμένες δυνατές διάνοιες, μολονότι πολλές γυναίκες και άντρες έχουν αισθανθεί το συμπαθητικό του χτύπημα. Είναι μαζί ένα φως που φωτίζει τα σκοτάδια του μέλλοντος, μια προαίσΑηση των απολαύσεων ενός αμοιοαίου


56 HONORE DE BALZAC

έρωτα, η σιγουριά της αλληλοκατανόησης. Μοιάζει με επιδέξιο και δυνατό άγγιγμα που γίνεται από το χέρι μαέστρου πάνω στο κλα6ιέ των αισθήσεων. Το 6λέμα γοητεύεται από μια ακαταμάχητη έλξη, η καρδιά είναι γεμάτη συγκίνηση, οι μελωδίες της ευτυχίας αντηχούν στην ψυχή και στ' αφτιά, μια φωνή φωνάζει: «Αυτός είναι». Μετά η σκέψη ρίχνει συχνά κρύο νερό πάνω σ' αυτήν την χοχλακιστή συγκίνηση, κι αυτό είναι όλο. Μέσα σε μια στιγμή, τόσο γρήγορη όσο ο κεραυνός, η Σουζάνα δέχτηκε μια ομ06ροντία από σκέψεις στην καρδιά. Μια λάμψη αληθινού έρωτα έκαψε τα αγριόχορτα που είχαν θεριέψει από το φύσημα της ελευθεριότητας και της παραλυσίας. Κατάλα6ε πόση αγιότητα, πόσο μεγαλείο έχανε που κατάστρεψε έτσι άδικα τον εαυτό της. Αυτό που την προηγούμενη μέρα θα της φαινόταν χωρατό, έγινε ένταλμα σύλληψης που της κολλούσαν στα μούτρα. Πισωπάτησε μπροστά στην επιτυχία της. Οι ανύπαρκτες όμως πιθανότητες, η φτώχεια του Αθανάσιου, η αόριστη ελπίδα να πλουτίσει και να γυρίσει μια μέρα από το Παρίσι με γεμάτα τα χέρια και να του πει: «Σ' αγαπούσα!», η αίσθηση του μοιραίου, αν θέλετε, στέγνωσε αυτήν την ευεργετική 6ροχή. Η φιλόδοξη εργατριούλα ζήτησε με δειλό ύφος μια στιγμή καιρό από την κυρία Γκρανσόν για να συζητήσουν. Εκείνη την οδήγησε στο υπνοδωμάτιό της. Όταν 6γήκε η Σουζάνα, κοίταξε για δεύτερη φορά τον Αθανάσιο, τον ξανα6ρήκε στην ίδια στάση και 6άστηξε τα δάκρυά της. Όσο για την κυρία Γκρανσόν ακτιν060λούσε από χαρά! Είχε επιτέλους στα χέρια της ένα φ06ερό όπλο εναντίον του ντι Μπουσκιέ, θα μπορούσε να του καταφέρει θανάσιμο πλήγμα. Επίσης είχε υποσχεθεί στη φτωχιά αποπλανημένη κοπέλα τη συνδρομή όλων των φιλάνθρωπων κυριών, όλων των μελών του συλλόγου των μητέρων' προέ6λεπε μια ντουζίνα επισκέψεις που θα της έτρωγαν όλη τη μέρα και θα της επέτρεπαν να σηκώσει πάνω απ' το κεφάλι του γεροντοπαλίκαρου μια τρομακτική καταιγίδα. Ο ιππότης ντε Βαλουά, παρόλο που προέ6λεπε την τροπή που θα έπαιρναν τα πράγματα, δεν θα μπορούσε να διανοηθεί ότι



το σκάνδαλο που θα ξεσπούσε θα ήταν τόσο μεγάλο. - Αγαπητό μου παιδί , είπε η κυρία Γκρανσόν στο γιο

της, ξέρεις ότι θα πάμε να γευματίσουμε στης δεσποινίδας Κορμόν, φρόντισε λίγο την εμφάνισή σου. Έχεις άδικο να παραμελείς την τουαλέτα σου , μοιάζεις με κλέφτη. Βάλε το ωραίο σου πουκάμισο με τη δαντέλα στο στήθος, το πράσινο πανωφόρι σου από μάλλινο . Άλλωστε η δεσποινίς Καρμόν φεύγει για το Πρεμποντέ και θα 'χει στο σπίτι της πολύ κόσμο. Όταν είναι να παντρευτεί ένας νέος, οφείλει να χρησιμοποιεί όλα αυτά τα μέσα για να αρέσει. Θεέ μου, αν ήθελαν να πουν οι κοπέλες την αλήθεια, θα 'μενες κατάπληκτος, παιδί μου , με το τι τους προκαλεί παράφορο έρωτα. Πολλές φορές αρκεί. να περάσει ένας άντρας καοάλα στ' άλογο επικεφαλής μιας αράδας πυροοολητών ή να εμφανιστεί σ' ένα χορό με ρούχα κάπως στενά. Συχνά μια έκφραση του προσώπου , μια μελαγχολική στάση σε κάνουν να σκέφτεσαι μια ολόκληρη ζωή · η καθεμιά μας φτιάχνει ένα μυθιστόρημα σύμφωνα με τον ήρωα· συχνά δεν είναι παρά ζώο, αλλά ο γάμος γίνεται. Εξέτασε προσεκτικά τον ιππότη ντε Βαλουά, μελέτησέ τον, πάρε τους τρόπους του· δες με τι άνεση παρουσιάζεται , δεν έχει αφύσικο ύφος σαν εσένα. Μίλα λίγο, για να μη λένε ότι δεν ξέρεις τίποτα, εσύ που ξέρεις τα εοραϊκά απ' έξω!

Ο Αθανάσιος άκουσε τη μητέρα του με έκπληκτο αλλά υποταγμένο ύφος, και μετά σηκώθηκε, πήρε το κασκέτο του και τράοηξε για το δημαρχείο λέγοντας μέσα του : « Μάντεψε άραγε η μητέρα μου το μυστικό μου ;» Πέρασε ως συνήθως από την οδό ντε Βαλ-Νομπλ, όπου έμενε η δεσποινίς Κορμόν. Αυτό ήταν μια μικρή χαρά που πρόσφερε στον εαυτό του κάθε μέρα λέγοντας μόνος του χίλια δυο φανταστικά πράγματα: « Σίγουρα δεν υποψιάζεται ότι τούτη τη στιγμή περνάει μπροστά από το σπίτι της ένας νέος που θα την αγαπούσε πολύ, που θα ήταν πιστός, που δεν θα της έδινε ποτέ λύπη · που θα την άφηνε να διαχειρίζεται μόνη της την περιουσία της , χωρίς να ανακατεύεται καθόλου. Θεέ μου ! Τι κακή μοίρα! Δυο πρόόωπα στην κατάσταση που είμαστε εμείς, στην ίδια πόλη , δύο 6ήματα


58 HONORE DE BALZAC

απόσταση , και τίποτε δεν μπορεί να μας φέρει κοντά. Αν της μιλούσα σήμερα το απόγευμα;»

Εν τω μεταξύ η Σουζάνα επέστρεψε στο σπίτι της μητέρας της με το νου της στο φτωχό Αθανάσιο' κι όπως θα μπορούσαν να ευχηθούν πολλές γυναίκες που λατρεύουν τους άντρες τους πάνω από τις ανθρώπινες δυνάμεις, η Σουζάνα ένιωθε ικανή να κάνει το όμορφο σώμα της σκαλοπάτι για να ανέ6ει αυτός γρήγορα ως το στέμμα του.

Τώρα είναι απαραίτητο να μπούμε στο σπίτι αυτή της γεροντοκόρης προς την οποία τόσα συμφέροντα συνέκλιναν, ένα σπίτι όπου θα συναντιόνταν το ίδιο 6ράδυ όλοι οι ηθοποιοί της σκηνής εκτός από τη Σουζάνα. Αυτό το μεγάλο και ωραίο πρόσωπο, το αρκετά τολμηρό για να κάψει τα πλοία του , όπως ο Μέγας Αλέξανδρος, στην αρχή της ζωής του και για να αρχίσει τον αγώνα μ' ένα ψεύτικο σφάλμα, έφυγε από τη σκηνή αφού έδωσε μια 6ίαιη , συμφεροντολογική τροπή στα πράγματα. Εξάλλου οι ευχές της θα εκπληρώνονταν. Μετά από λίγες μέρες εγκατέλειψε την πόλη όπου γεννήθηκε, εφοδιασμένη με χρήματα και ωραία ρούχα, ανάμεσα στα οποία υπήρχαν ένα υπέροχο φόρεμα από πράσινο κρεπ κι ένα πολύ όμορφο πράσινο καπέλο με ροζ φόδρα που της είχε δώσει ο κύριος ντε Βαλουά. Αυτό το δώρο της άρεσε περισσότερο απ' όλα, ακόμη και από τα χρήματα των κυριών του συλλόγου . Αν πήγαινε ο ιππότης στο Παρίσι την εποχή όπου εκείνη έλαμπε, ασφαλώς θα τα εγκατέλειπε όλα για χάρη του. Όμοια με την αθώα Σουζάνα της Βί6λου , που δεν μπόρεσαν να τη δουν καλά οι γέροι, εγκαταστάθηκε γεμάτη χαρά και ελπίδες στο Παρίσι, ενώ την ίδια στιγμή όλη η Αλενσόν θρηνούσε τη δυστυχία της, για την οποία έδειξαν ζωηρή συμπάθεια οι κυρίες του συλλόγου των μητέρων και του φιλανθρωπικού συλλόγου . Αν μπορεί να δώσει η Σουζάνα μια εικόνα αυτών των όμορφων Νορμανδέζων, που σύμφωνα με τους υπολογισμούς ενός σοφού γιατρού είναι το ένα τρίτο της συνολικής κατανάλωσης που κάνει σ' αυτό το είδος γυναικών το τερατώδες Παρίσι, πρέπει να σημειωθεί ότι παρέμεινε στην πιο υψηλή και αξιοπρε-



πή 6αθμίδα των παλλακίδων. Σε μια εποχή που , όπως έλεγε ο κύριος ντε Βαλουά, η γυναίκα δεν υπήρχε πια, αυτή έγινε απλώς η κυρία ντι Βαλ-Νομπλ' σ' άλλους καιρούς θα ήταν ανταγωνίστρια της ΡοδόπηςΊ8 , της ΙμπέριαςΊ9, της Νινόν80• Ένας από τους πιο εξέχοντες συγγραφείς της Παλινόρθωσης την πήρε υπό την προστασία του ' θα την παντρευτεί άραγε; Είναι δημοσιογράφος και συνεπώς 6ρίσκεται πάνω από την κοινή γνώμη, αφού την αλλάζει κάθε έξι χρόνια81 •


Σ ΤΗ Γαλλία, σ' όλες σχεδόν τις δευτερεύουσες νομαρχίες, υπάρχει ένα σαλόνι όπου μαζεύονται τα σημαν

τικά και ευπόληπτα πρόσωπα που δεν είναι όμως ακόμη η αφρόκρεμα της κοινωνίας. Ο κύριος και η κυρία του σπιτιού ανήκουν 6έ6αια στις κορυφές της πόλης και γίνονται δεκτοί οπουδήποτε τους αρέσει να πάνε' δεν δίνεται γιορτή ή διπλωματικό γεύμα στην πόλη χωρίς να 'ναι κι αυτοί καλεσμένοι' αλλά οι άνθρωποι που έχουν πύργους, οι πατρίκιοι που κατέχουν ωραία κτήματα, η μεγάλη κομπανία του νομού, δεν πηγαίνουν στο σπίτι τους και περιορίζονται σε πολύ τυπικές, αμοι6αίες επισκέψεις, δείπνα και σουαρέ. Αυτό το μεικτό σαλόνι, όπου συναντάει κανείς τους μικροαριστοκράτες που έχουν κάποιο πόστο, τον κλήρο, τις δικαστικές αρχές, ασκεί μεγάλη επιρροή. Το λογικό και το πνεύμα της περιοχής 6ρίσκονται σ' αυτήν τη στέρεα, όχι φανταχτερή μικροκοινωνία όπου ο. καθένας ξέρει τι εισοδήματα έχει ο άλλος, όπου όλοι ισχυρίζονται πως αδιαφορούν εντελώς για την πολυτέλεια και την εμφάνιση, που θεωρούνται παιδιακίσια πράγματα σε σύγκριση μ' ένα οσσκστόπι δέκα ή δώδεκα πλέθρων, του οποίου η απόκτηση σχεδιαζόταν για χρόνια και προκάλεσε άπειρους διπλωματικούς συνδυασμούς. Αμετακίνητη όσον αφορά τις καλές ή κακές προκαταλήψεις της, η λέσχη αυτή ακολουθεί τον ίδιο δρόμο δίχως να κοιτάει μπροστά ή πίσω. Δεν δέχεται τίποτε από το Παρίσι δίχως να το εξετάσει πρώτα προσεκτικά, αρνείται τα κασμίρια όσο και τις εγγραφές στο Μεγάλο Βι6λίο, κοροϊδεύει τις καινοτομίες, δεν δια6άζει τίποτε και θέλει να αγνοεί τα πάντα: επιστήμη, λογοτεχνία, 6ιομηχανικές εφευρέσεις. Επισπεύδει την αλλαγή ενός νομάρχη που δεν της ταιριά-


64 HONORE DE BALZAC

ζει, κι αν αυτός αντιστέκεται, τον απομονώνει έτσι όπως κάνουν οι μέλισσες που σκεπάζουν με κερί ένα σαλίγκαρο που μπαίνει στην κυψέλη τους. Τέλος, εδώ οι φλυαρίες γίνονται συχνά επίσημα έγγραφα. Επίσης, επειδή παίζονται συνήθως διάφορα παιχνίδια, οι νέες κοπέλες εμφανίζονται που και που' έρχονται να δρουν μια έγκριση της διαγωγής τους, μια καθαγίαση της σπουδαιότητάς τους. Αυτή η υπεροχή που αποδίδεται σ' ένα σπίτι θίγει συχνά τη φιλαυτία ορισμένων γηγενών, οι οποίοι παρηγοριούνται υπολογίζοντας τα έξοδά του και επωφελούμενοι απ' αυτά. Όταν δεν υπάρχει αρκετά σημαντική περιουσία για να κρατηθεί ένα σπίτι ανοιχτό συνέχεια, οι κορυφές της πόλης διαλέγουν ως τόπο συνάθροισης, όπως έκαναν και οι άνθρωποι της Αλενσόν , το σπίτι ενός άδλαδου προσώπου που έχει στέρεη ζωή , χαρακτήρα ή θέση , που αφήνει τη μικροκοινωνία να κάνει ό ,τι θέλει και δεν σκιάζει ποτέ τις ματαιοδοξίες ή τα συμφέροντα του καθένα. Έτσι, η υψηλή κοινωνία της Αλενσόν συγκεντρωνόταν εδώ και πολύ καιρό στο σπίτι της γεροντοκόρης, που η περιουσία της είχε μπει εν αγνοία της στο στόχαστρο της κυρίας Γκρανσόν , μακρινής εξαδέλφης της, και των δύο γεροντοπαλίκαρων, που οι κρυφές ελπίδες τους φανερώθηκαν πριν από λίγο. Αυτή η δεσποινίς ζούσε με το θείο της από το σόι της μητέρας της, έναν πρώην Μεγάλο Βικάριο της Επισκοπής του Σεέζ, που ήταν άλλοτε κηδεμόνας της και επρόκειτο να τον κληρονομήσει. Η οικογένεια την οποία αντιπροσώπευε τώρα η δεσποινίς Ρόζα-Μαρία-Βικτώρια Κορμόν, υπολογιζόταν άλλοτε ανάμεσα στις πιο σημαντικές της επαρχίας.

Α ν και δεν ήταν οικογένεια ευγενών, συναναστρεφόταν την αριστοκρατία, με την οποία είχε συμμαχήσει πολλές φορές παλιότερα είχε δώσει επιμελητές στους δούκες της Αλενσόν, πολλούς δικαστές στη Δ ικαιοσύνη και αρκετούς επισκόπους στον Κλήρο. Ο κύριος ντε Σποντ, παππούς της δεσποινίδας Κορμόν από το σόι της μητέρας της, είχε εκλεγεί από τους Ευγενείς στις Γενικές Συνελεύσεις82 και ο κύριος Κορμόν, ο πατέρας της, από την Τρίτη Τάξη' κα-



νένας τους όμως δεν δέχτηκε αυτήν την αποστολή. Εδώ και εκατό χρόνια οι κοπέλες παντρεύονταν ευγενείς της επαρχίας Κj. έτσι η οικογένεια αυτή είχε απλώσει τόσες παραφυάδες μέσα στο δουκάτο που αγκάλιαζε όλα τα γενεαλογικά δέντρα του. Καμιά αστική οικογένεια δεν έμοιαζε περισσότερο απ' αυτήν με τους ευγενείς.

Το σπίτι όπου έμενε η δεσποινίς Κορμόν είχε χτιστεί τον καιρό της 6ασιλείας του Ερρίκου του 40υ83 από τον Πιερ Κορμόν, επιμελητή του τελευταίου δούκα της Αλενσόν, κι ανήκε πάντα στην ίδια οικογένεια. Ανάμεσα σ' όλα τα φανερά αγαθά της γεροντοκόρης, αυτό το σπίτι ερέθιζε ιδιαίτερα την όρεξη των δύο γέρων εραστών . Ωστόσο , αυτό το σπίτι, αντί να δίνει έσοδα, δημιουργούσε έξοδα· είναι όμως τόσο σπάνιο να 6ρεις σε μια επαρχιακή πόλη σπίτι στο κέντρο, δίχως κακούς γείτονες, όμορφο εξωτερικά και 60λικό μέσα, που όλη η Αλενσόν ένιωθε αυτόν τον πόθο. Αυτό το παλιό μέγαρο 6ρισκόταν ακρι6ώς στη μέση της οδού ντι Βαλ-Νομπλ, που ονομαζόταν πια με κάπως χυδαίο τρόπο Βαλ-Νομπλ, εξαιτίας της πτυχής που δημιουργεί στο έδαφος ο μικρός ποταμός Μπριγιάντ που διασχίζει την Αλενσόν. Το σπίτι είναι αξιοπρόσεκτο λόγω της ρωμαλέας άρχιτεκτονικής που επικρατούσε την εποχή της Μαρίας των Μεδίκων84• Αν και είναι χτισμένο από γρανίτη , υλικό που δουλεύεται δύσκολα, οι γωνίες του, τα πλαίσια των παραθύρων και των πορτών είναι διακοσμημένα από κομμάτια λαξεμένα όπως τα διαμάντια. Αποτελείται από το ισόγειο και έναν όροφο· η πολύ ψηλή στέγη του έχει μυτερά παράθυρα με σκαλισμένα τύμπανα και συνταιριασμένα με αρκετά κομψό τρόπο με τη μολύ6δινη υδρορρόη τη στολισμένη με καγκελάκια. Ανάμεσα σε κάθε δύο παράθυρα προεξέχει ένα στόμιο που παριστάνει ένα φανταστικό στόμα ζώου δίχως σώμα, που ξερνάει τα νερά πάνω σε μεγάλες πέτρες με πέντε τρύπες. Τα δύο αετώματα καταλήγουν σε μολυ6ένια μπουκέτα, σύμβολο της αστικής τάξης, γιατί μόνο οι ευγενείς είχαν παλιά το δικαίωμα να 'χουν ανεμοδείκτες. Από την πλευρά της αυλής, δεξιά, υπάρχουν αποθήκες και


66 HONORE DE BALZAC

αχυρώνες. Αριστερά, η κουζίνα, η ξυλαποθήκη και το πλυσταριό. Ένα από τα φύλλα της μεγάλης πόρτας απ' όπου έμπαιναν οι άμαξες έμενε ανοιχτό και ήταν εφοδιασμένο σε μια μικρή χαμηλή πορτούλα που ε ίχε αναφωτίδα και κουδουνάκι. Έτσι οι περαστικοί μπορούσαν να δουν στη μέση της μεγάλης αυλής έναν ανθώνα που το χώμα του συγκρατιόταν από ένα μικρό φράχτη από λιγούστρο. Κάποιες τριανταφυλλιές που άνθιζαν όλο το χρόνο, γαριφαλιές, σκα6ιόζες, λείρια και γενιστές της Ισπανίας αποτελούσαν το σύνολο, γύρω από το οποίο υπήρχαν την άνοιξη κασάκια με δάφνες, γκρεναντίνες και μυρτιές. Ένας ξένος , που θα 'μενε έκπληκτος μπροστά στη σχολαστική καθαριότητα αυτής της αυλής και των εξαρτημάτων της, θα μπορούσε να μαντέψει ότι εδώ ζούσε μια γεροντοκόρη . Το μάτι που επιστατούσε εκεί, έπρεπε να είναι μάτι χωρίς άλλη δουλειά, ερευνητικό, λεπτολόγο όχι τόσο από χαρακτήρα όσο από ανάγκη για δράση. Μόνο μια γερασμένη δεσποινίς, που είχε μόνη δουλειά να γεμίζει την άδεια μέρα της, μπορούσε να ξεριζώνει το χορτάρι ανάμεσα στις πλάκες της αυλής, να καθαρίζει τι κορυφές των τοίχων, να απαιτεί ασταμάτητο σκούπισμα, να μην αφήνει ποτέ ανοιχτές τις δερμάτινες κουρτίνες της αποθήκης. Μόνο αυτή ήταν ικανή να εισαγάγει λόγω απραξίας ένα είδος ολλανδικής καθαριότητας σε μια μικρή επαρχία που 6ρισκόταν ανάμεσα στο Περς, τη Βρετάνη και τη Νορμανδία και διακήρυσσε με έπαρση την παχυλή αδιαφορία της για το comfort85. Ποτέ ούτε ο ιππότης ντε Βαλουά ούτε ο ντι Μπουσκιέ δεν ανέ6αιναν τα σκαλοπάτια της διπλής σκάλας αυτού του ανακτόρου χωρίς να πουν μέσα τους ο ένας ότι ταίριαζε σ' έναν πατρίκιο της Γαλλίας, ο άλλος ότι ο δήμαρχος της πόλης έπρεπε να μένει εκεί. Μια τζαμόπορτα ήταν πάνω απ' αυτή τη σκάλα και έδινε σ' έναν προθάλαμο που φωτιζόταν από μια δεύτερη παρόμοια πόρτα, που έ6γαινε σε μια άλλη σκάλα από την πλευρά του κήπου . Αυτό το είδος της γαλαρίας με τα κόκκινα τετράγωνα στο πάτωμα και την ξύλινη επένδυση στος ύψος του στήθους ήταν το νοσοκομείο των άρρωστων οικογενεια-



κών προσωπογραφιών: μερικοί είχαν ένα χαλασμένο μάτι, άλλοι υπέφεραν από έναν ώμο τσακισμένο· αυτός εδώ κρατούσε το καπέλο του μ' ένα χέρι που δεν υπήρχε πια, εκείνος ήταν ακρωτηριασμένος στο ένα πόδι . Εδώ μέσα έ6αζαν τα πανωφόρια, τα τσόκαρα, τα διπλά γυριστά παπούτσια, τις ομπρέλες, τα καπέλα και τα γούνινα παλτά. Αυτός ήταν ο αρσανάς όπου κάθε προσκεκλημένος άφηνε τις αποσκευές του όταν ερχόταν και τις έπαιρνε όταν έφευγε. Επίσης, κατά μήκος και των δύο τοίχων υπήρχε ένας μακρύς πάγκος για να κάθονται οι υπηρέτες που έφταναν εξοπλισμένοι με φανάρια και μια μεγάλη θερμάστρα για να καταπολεμιέται ο 60ριάς που τρύπωνε κι από την αυλή και από τον κήπο. Το σπίτι ήταν λοιπόν χωρισμένο σε δύο ίσα μέρη. Από τη μια πλευρά, στην αυλή , 6ρισκόταν το φρεάτιο της σκάλας, μια μεγάλη τραπεζαρία που έδινε στον κήπο, μετά ένα χολ που επικοινωνούσε με την κουζίνα· από την άλλη , ένα σαλόνι με τέσσερα παράθυρα, μετά από το οποίο υπήρχαν δυο μικρά δωμάτια. Το ένα έ6λεπε στον κήπο και ήταν μπουντουάρ, το άλλο στην αυλή και χρησίμευε σαν γραφείο. Το πρώτο πάτωμα περιείχε το χώρο ενός πλήρους νοικοκυριού και ένα διαμέρισμα όπου έμενε ο γέρος α6άς ντε Σποντ. Οι σοφίτες θα 'πρεπε να είχαν πολλά δωμάτια, που εδώ και πολύ καιρό κατοικούνταν από αρουραίους και ποντίκια των οποίων τα μεγάλα νυχτερινά κατορθώματα διηγούνταν η δεσποινίς Κορμόν στον ιππότη ντε Βαλουά, γεμάτη απορία για το πόσο ανώφελα ήταν τα μέσα που χρησιμοποιούσε εναντίον τους. Ο κήπος, περίπου μισό πλέθρο, 6ρεχόταν στη μια πλευρά του Μπριγιάντ, που ονομάζεται έτσι λόγω των κομματιών της μαρμαρυγίας που λάμπουν στην κοίτη του παντού εκτός από το Βαλ-Νομπλ, όπου τα λιγοστά νερά του είναι πηγμένα από μπογιές και λύματα που ρίχνουν οι οιομηχανίες της πόλης. Η όχθη απέναντι από τον κήπο της δεποινίδας Κορμόν είναι φορτωμένη , όπως και σ' όλες τις επαρχιακές πόλεις που έχουν ποτάμι , από σπίτια όπου ασκούνται επαγγέλματα που έχουν ανάγκη το νερό· ευτυχώς όμως δεν είχε απέναντί της παρά ήσυχους ανθρώ-


68 ΗΟΝΟRέ DE BALZAC

πους, αστούς, ένα φούρναρη , ένα βαφέα, εβενουργούς. Ο κήπος αυτός, γεμάτος από συνηθισμένα λουλούδια, τελειώνει φυσικά με μια μικρή ταράτσα που σχηματίζει κρηπίδωμα, κάτω από το οποίο βρίσκονται μερικά σκαλοπατια που κατεβαίνουν στον Μπριγιάντ. Στο κιγκλίδωμα φανταστείτε μεγάλα βάζα από μπλε και άσπρη φαγιάντσα γεμάτα με γαριφαλές δεξιά και αριστερά, κατά μήκος των δύο τοίχων δείτε δυο φιλύρες επιμελώς κουρεμένες τετράγωνα' έτσι θα 'χετε μια ιδέα του τοπίου του μεστού από σεμνή καλοσύνη , από ήρεμη πραότητα, από εικόνες μέτριες και αστικές που δίνει η αντίθετη όχθη και τα απλοϊκά σπίτια της, τα λιγοστά νερά του Μπριγιάντ, ο κήπος, οι δύο συστάδες του οι κολλημένες στους γειτονικούς τοίχους και το αξιότιμο οίκημα των Κορμόν. Τι ειρήνη ! Τι γαλήνη ! Τίποτε πομπώδες, αλλά και τίποτε μεταβατικό: εδώ όλα μοιάζουν αιώνια. Το ισόγειο ήταν λοιπόν χώρος υποδοχής. Εδώ όλα ανάδιναν τη γριά, την αναλλοίωτη επαρχία. Το μεγάλο τετράγωνο σαλόνι με τις τέσσερις πόρτες και τα τέσσερα παράθυρα είχε μια μέτρια ξυλεπένδυση βαμμένη γκρι. Ένας μακρόστενος καθρέφτης βρισκόταν πάνω από το τζάμι και το διάθυρο είχε ζωγραφισμένη μονόχρωμα την Ημέρα να οδηγείται από τις Ώρες. Αυτό το είδος ζωγραφικής κυριαρχούσε σ' όλη την μπορντούρα πάνω από τις πόρτες. Ο καλλιτέχνης είχε ανακαλύψει εκείνες τις αιώνιες Εποχές, οι οποίες σε πολλά σπίτια του κέντρου της Γαλλίας σας κάνουν να σιχαίνεστε τους αηδιαστικούς Έρωτες που συνεχώς θερίζουν, πατινάρουν, σπέρνουν ή ραίνονται με λουλούδια. Κάθε παράθυρο ήταν στολισμένο με κουρτίνες από πράσινο δαμασκηνό που κρατιόνταν από κορδόνια με μεγάλες φούντες στο σχήμα μεγάλου αβγού. Τα έπιπλα ήταν από βερνικωμένο και βαμμένο ξύλο, ξεχώριζαν από τις καμπυλωτές φόρμες τους που τόσο ήταν στη μόδα τον περασμένο αιώνα, και παρίσταναν στα οβάλ διακοσμητικά μέρη τους τους μύθους του Λαφοντέν86• ορισμένες καρέκλες ή πολυθρόνες όμως ήταν επισκευασμένες. Το ταοάνι ήταν χωρισμένο στα δύο από ένα χοντρό δοκάρι που είχε στη μέση



κρεμασμένο ένα παλιό κρυστάλλινο πολύφωτο , σκεπασμένο από πράσινο κάλυμμα. Πάνω στο τζάκι 6ρίσκονταν δυο μπλε 6άζα Σε6ρών, παλιά μικρά φωτιστικά στα διάθυρα και ένα εκκρεμές ρολόι που παρίστανε ένα θέμα από την τελευταία σκηνή του Λ ιποτάκτη87 αποδεικνύοντας έτσι πόσο πολύ ήταν του συρμού το έργο του Σεντέν. Το εκκρεμές από επιχρυσωμένο μπρούντζο αποτελούνταν από έντεκα πρόσωπα, που ήταν το καθένα τέσσερα δάχτυλα ψηλό: στο 6άθος ο λιποτάκτης έ6γαινε από τη φυλακή ανάμεσα στους στρατιώτες του · μπροστά η λιπόθυμη νέα γυναίκα του έδειχνε τις χάρες της. Η καπνοδόχος, τα φτιαράκια και οι τσιμπίδες είχαν στιλ ανάλογο μ' εκείνο του εκκρεμούς. τα φατνώματα της ξυλεπένδυσης είχαν για στολίδι τα πιο πρόσφατα πορτρέτα της οικογένειας, έναν ή δύο Ριγκό88 και τρία παστέλ του Λατούρ89. Τέσσερα τραπέζια για χαρτιά, ένα τρικ-τρακ, ένα τραπέζι πικέτου γέμιζαν αυτό το πελώριο δωμάτιο, το μόνο άλλωστε που ήταν σανιδωμένο . Το γραφείο, γυαλισμένο ολόκληρο με κόκκινη , μαύρη και χρυσαφιά λάκα, θα 'πρεπε να 'χει μερικά χρόνια αργότερα τρελή τιμή, πράγμα που δεν υποψιαζόταν καθόλου η δεσποινίς Κορμόν· αλλά ακόμη κι αν της έδιναν χίλια σκούδα για κάθε κομμάτι λακαριστού ξύλου δεν θα το 'δινε ποτέ, γιατί το σύστημά της ήταν να μην ξεφορτώνεται τίποτε. Η επαρχία πιστεύει πάντα στους θησαυρούς που έχουν κρύψει οι πρόγονοι. Το άχρηστο μπουντουάρ ήταν καλυμμένο μ' εκείνο το γέρικο τσίτι το οποίο κυνηγούν σήμερα όλοι οι λάτρεις του στιλ Πομπαντούρ . Η σαλοτραπεζαρία, στρωμένη με μαύρες και άσπρες πλάκες, δίχως καλό τα6άνι αλλά με 6αμμένα δοκάρια, ήταν στολισμένη μ' εκείνους τους φο6ερούς μπουφέδες με το μαρμάρινο σκέπασμα που είναι απαραίτητοι για τις μάχες που δίνουν τα στομάχια στην επαρχία. Οι τοίχοι, γεμάτοι τοιχογραφίες, παρίσταναν γιρλάντες από λουλούδια. Οι καρέκλες ήταν από 6ερνικωμένη ψάθα και οι πόρτες από φυσικό ξύλο καρυδιάς. Όλα αυτά συμπλήρωναν με θαυμαστό τρόπο τον πατριαρχικό αέρα που αναδινόταν τόσο μέσα όσο κι έξω απ'


70 HONORE DE BALZAC

αυτό το σπίτι. Το πνεύμα της επαρχίας τα είχε διατηρήσει όλα· τίποτε μέσα εδώ δεν ήταν καινούριο ή παλιό, νέο ή υπέργηρο. Μια ψυχρή ακρίΌεια αισθητή παντού.

Οι επισκέπτες της Βρετάνης και της Νορμανδίας, του Μεν και του Ανζού, πρέπει να 'χουν δει όλοι, στις πρωτεύουσες των επαρχιών αυτών, ένα σπίτι όμοιο λίγο-πολύ με το μέγαρο των Κορμόγο γιατί είναι, στο είδος του , ένα αρχέτυπο των αστικών σπιτιών μεγάλου μέρους της Γαλλίας, και γι' αυτό το λόγο αξίζει να αναφερθεί σ' αυτό το έργο που εξηγεί ήθη και προΌάλλει ιδέες. Ποιος δεν καταλαΌαίνει τώρα .πόσο ήσυχη και ρουτινιάρικη ήταν η ζωή σ' αυτό το γέρικο οίκημα; Υπήρχε εδώ μια ΌιΌλιοθήκη , που Όρισκόταν όμως λίγο πιο κάτω από τη στάθμη του Μπριγιάντ, με ΌιΌλία ευκολοπρόσιτα, δεμένα μ' όμορφα στεφάνια, κι η σκόνη αντί να τα Όλάπτει μεγάλωνε την αξία τους. Τα έργα διατηρούνταν εδώ μέσα με τη φροντίδα που δείχνουν οι άνθρωποι σ' αυτές τις επαρχίες που δεν έχουν αμπέλια για τα φυσικά, εκλεκτά και αξιοσύστατα για το παλιό τους άρωμα προϊόντα που παράγονται στα πιεστήρια της Βουργουνδίας, της Τουρέν, της Γασκόνης και του Νότου . Το κόστος μεταφοράς είναι πάρα πολύ σημαντικό για να φέρει κακά κρασιά!

Η Όάση της κοινωνίας της δεσποινίδας Κορμόν αποτελούνταν από περίπου εκατόν πενήντα πρόσωπα: ορισμένα πήγαιναν στην εξοχή , άλλα ήταν άρρωστα κι άλλα ταξίδευαν μέσα στο νομό για τις υποθέσεις τους υπήρχαν όμως ορισμένοι πιστοί που πήγαιναν κάθε μέρα εκτός από τα επίσημα σουαρέ, όπως και κάποιοι άνθρωποι που αναγκάζονταν λόγω δουλειάς ή συνήθειας να μείνουν στην πόλη. Όλα αυτά τα πρόσωπα ήταν κάποιας ηλικίας λίγα ανάμεσά τους είχαν ταξιδέψει, όλα σχεδόν είχαν μείνει στην επαρχία και μερικά είχαν συμμετάσχει στην εξέγερση των Βασιλοφρόνων. Οι άνθρωποι είχαν αρχίσει να μιλούν άφοΌα γι' αυτόν τον πόλεμο από τότε που ήρθαν οι ανταμοιΌές στους ηρωικούς υπερασπιστές της ορθής υπόθεσης. Ο κύριος ντε Βαλουά, ένας από κινητήριους μοχλούς της τελευταίας εξέγερσης, όπου χάθηκε ο



μαρκήσιος ντε Μοντοράν επειδή τον πρόδωσε η ερωμένη του , όπου έλαμψε ο περίφημος Μαρς-α-τερ που ασχολιόταν τότε ήσυχα με το ζωεμπόριο στη Μαγιέν, μιλούσε εδώ και έξι μήνες για ορισμένα κόλπα που είχαν γίνει σε 6άρος ενός γέρου δημοκράτη ονόματι Ιλό, αρχηγού ενός λόχου επισταθμευμένου στην Αλενσόν από το 1798 ως το 1800, που είχε αφήσει αναμνήσεις στην περιοχή (δείτε τους Σουάνουςο) . Οι γυναίκες δεν πρόσεχαν πολύ την εμφάνισή τους, εκτός από την Τετάρτη, μέρα που η δεσποινίς Κορμόν παρέθετε γεύμα και που οι προσκεκλημένοι της περασμένης Τετάρτης έρχονταν να κάνουν μια επίσκεψη για τη χώνεψη. Οι Παρασκευές ήταν γιορτή: ή ομήγυρη ήταν πολυάριθμη, οι καλεσμένοι και οι επισκέπτες ήταν ντυμένοι ίη fiocchi91 • μερικές γυναίκες έφερναν μαζί τους τα εργόχειρά τους, πλεκτά, κεντήματα' ορισμένες νέες δούλευαν, δίχως να ντρέπονται, τις δαντέλες τους του στιλ Αλενσόν, χάρη στις οποίες έ6γαζαν το χαρτζιλίκι τους. Ορισμένοι σύζυγοι έφερναν τις γυναίκες τους από υπολογισμό, επειδή υπήρχαν λίγοι νέοι άντρες καμιά κου6έντα δεν λεγόταν στο αφτί δίχως να τρα6άει την προσοχή " δεν υπήρχε λοιπόν κανένας κίνδυνος να ακούσει ένα νέο πρόσωπο ή μια νέα κοπέλα μια ερωτική λέξη . Κάθε 6ράδυ, την έκτη ώρα, ο μακρύς προθάλαμος έ6αζε τα ρούχα του ' κάθε γνωστός έφερνε το μπαστούνι του, το παλτό του ή το φανάρι του . Όλα αυτά τα πρόσωπα γνωρίζονταν μεταξύ τους τόσο καλά, οι συνήθειες ήταν τόσο οικεία πατριαρχικές που , αν κατά τύχη ήταν έξω στον κήπο ο γέρος α6άς ντε Σποντ και στο δωμάτιό της η δεσποινίς Κορμόν, δεν τους ειδοποιούσε ούτε η Ζοζέτ η καμιαριέρα ούτε ο Ζακλέν ο υπηρέτης ούτε η μαγείρισσα. Ο πρώτος που ερχόταν περίμενε το δεύτερο' μετά, όταν οι γνωστοί ήταν αρκετοί στον αριθμό για να συμπληρώσουν ένα πικέτο, ένα ουίστ ή ένα μπόστον, άρχιζαν δίχως να περιμένουν τον α6ά ντε Σποντ ή τη δεσποινίδα. Αν ήταν σκοτάδι και χτυπούσε το κουδούνι, έτρεχε η Ζοζέτ ή ο Ζακλέν και έφεγγε. Βλέποντας το σαλόνι φωτισμένο ο α6άς έσπευδε σιγά σιγά κατά 'κει, Κάθε 6ράδυ , το τρικ-


72 HONORE DE BALZAC

τρακ, το τραπέζι του πικέτου , τα τρία τραπέζια του μπόστον κι εκείνο του ουίστ ήταν κομπλέ, μ' άλλα λόγια υπήρχαν κατά μέσο όρο είκοσι πέντε ή τριάντα άτομα, μαζί μ' εκείνα που συζητούσαν' συχνά όμως ήταν πάνω από σαράντα. Ο Ζακλέν έοαζε τότε φως και στο γραφείο και στο μπουντουάρ. Ανάμεσα στην όγδοη και την ένατη ώρα άρχιζαν να καταφθάνουν οι υπηρέτες στον προθάλαμο για να αναζητήσουν τους αφέντες τους κι έτσι, ελλείψει επαναστάσεων, δεν υπήρχε πια κανείς στο σαλόνι τη δέκατη ώρα. Την ώρα αυτή , οι γνωστοί έφευγαν σε ομάδες στο δρόμο, συζητώντας για τα χτυπήματα ή κάνοντας κάποιες παρατηρήσεις σχετικά με τα οοσκοτόπια που τους ενδιέφεραν, σχετικά με τις μοιρασιές των κληρονομιών, σχετικά με τις διαφωνίες μεταξύ των κληρονόμων, σχετικά με τις αξιώσεις της αριστοκρατικής κοινωνίας. Ήταν, όπως και στο Παρίσι, η έξοδος από ένα θέαμα. Ορισμένοι άνθρωποι, που μιλούν πολύ για ποίηση και δεν καταλαδαίνουν τίποτε, κακολογούν τα ήθη της επαρχίας ακουμπήστε όμως το μέτωπό σας στο αριστερό χέρι, πατήστε με το ένα πόδι στην πυροστιά, δάλτε τον αγκώνα σας πάνω στο γόνατό σας μετά, μόλις μυηθείτε στο πράο και ενιαίο σύνολο που αποτελούν αυτό το τοπίο, αυτό το σπίτι και το εσωτερικό του, η παρέα και τα συμφέροντά της τα μεγεθυμένα από τη μικρότητα του πνεύματος, σαν το χρυσάφι το χτυπημένο ανάμεσα στα φύλλα της περγαμηνής, αναρωτηθείτε τι είναι η ανθρώπινη ζωή. Προσπαθήστε να διαλέξετε ανάμεσα σ' εκείνον που σκάλισε τις πάπιες στους αιγυπτιακούς οδελίσκους κι εκείνον που έπαιζε μπόστον είκοσι χρόνια με τον ντι Μπουσκιέ, τον κύριο ντε Βαλουά, τη δεσποινίδα Κορμόν, τον πρόεδρο του δικαστηρίου , τον προκουράτορα του οασιλιά, τον αδά ντε Σποντ, την κυρία Γκρανσόν e ωΗί quanti�2. Αν η ακριδής και καθημερινή επιστροφή των ίδιων δημάτων πάνω στο ίδιο μονοπάτι δεν είναι η ευτυχία, της μοιάζει πάντως τόσο πολύ ώστε οι άνθρωποι που έχουν οδηγηθεί από τις θύελλες μιας τα� ραγμένης ζωής να σκεφτούν τα καλά της γαλήνης, θα έλεγαν πως εκεί δρισκόταν η ευτυχία. Για να εκτιμήσουμε τη



σημασία του σαλονιού της δεσποινίδας Κορμόν, είναι αρκετό να πούμε ότι ο ντι Μπουσκιέ, στατιστικολόγος φτιαγμένος από την κοινωνία, είχε υπολογίσει ότι τα πρόσωπα που το στοίχειωναν αντιπροσώπευαν εκατόν τριάντα μία ψήφους στο εκλογικό σώμα93 και συγκέντρωναν ένα εκατομμύριο οχτακόσιες χιλιάδες λίαρες προσόδου από τις γαίες που είχαν στην επαρχία. Η πόλη της Αλενσόν δεν εκπροσωπούνταν πάντως απόλυτα απ' αυτό το σαλόνι. Η υψηλή αριστοκρατική κοινωνία είχε το δικό της και μετά υπήρχε και το σαλόνι του γενικού εισπράκτορα, που έμοιαζε με διοικητικό πανδοχείο παραχωρημένο από την κυαέρνηση, όπου όλος ο κόσμος χόρευε, έκανε ίντριγκες, γύριζε από 'δω κι από 'κει, ερωτευόταν και δειπνούσε. Αυτά τα δύο σαλόνια επικοινωνούσαν με τον οίκο Κορμόν χάρη σε μερικά πρόσωπα που πήγαιναν σ' όλα και vice versa. Αλλά το σαλόνι Κορμόν έκρινε με αυστηρότητα αυτά που συνέααιναν στα δύο άλλα στρατόπεδα: τα μέλη του κριτίκαραν τη χλιδή των γευμάτων, έτρωγαν τα παγωτά των χορών, συζητούσαν τη διαγωγή των γυναικών, τις τουαλέτες, τις καινούριες επινοήσεις.

Η δεσποινίς Κορμόν, είδος εταιρικής επωνυμίας κάτω από την οποία υπήρχε μια σημαντική κλίκα, έγινε λοιπόν στόχος δύο τόσο υπερφιλόδοξων ανθρώπων σαν τον ιππότη ντε Βαλουά και τον ντι Μπουσκιέ. Και για τους δύο εδώ αρισκόταν το αουλευτιλίκι' και συνεπώς, το αξίωμα του πατρίκιου για τον ευγενή, το αξίωμα του γενικού εισπράκτορα για τον προμηθευτή. Ένα σαλόνι με επιρροή δημιουργείται τόσο δύσκολα στην επαρχία όσο και στο Παρίσι, κι αυτό εδώ ήταν ήδη στημένο. Αν παντρευόσουν τη δεσποινίδα Κορμόν, γινόσουν αασιλιάς της Αλενσόν. Ο Αθανάσιος, ο μόνος από τους τρεις μνηστήρες της γεροντοκόρης που δεν έκανε πια λογαριασμούς, αγαπούσε το πρόσωπο τόσο όσο και την περιουσία. Για να χρησιμοποιήσουμε τη σημερινή ορολογία δεν υπήρχε ένα ξεχωριστό δράμα στην κατάσταση των τεσσάρων αυτών προσώπων; Δεν υπήρχε κάτι παράξενο σ' αυτούς τους τρεις ανταγωνισμούς που περικύκλωναν σιωπηλά μια γεροντοκό-


74 HONORE DE BALZAC

ρη που δεν τους υποψιαζόταν παρά την τρομακτική και νόμιμη επιθυμία της να παντρευτεί ; Παρόλο όμως που όλες αυτές οι περιστάσεις κάνουν αφύσικη την αγαμία αυτής της κοπέλας, δεν είναι δύσκολο να εξηγήσουμε πώς και γιατί ήταν ακόμη ανύπαντρη , παρά την περιουσία της και τους τρεις εραστές της. Πρώτα πρώτα, σύμφωνα με τη νομολογία του σπιτιού της, η δεσποινίς Κορμόν είχε ανέκαθεν την επιθυμία να παντρευτεί ευγενή, αλλά από το 1789 ως το 179g94 οι συνθήκες δεν ευνοούσαν καθόλου τις αξιώσεις της. Παρά το ότι ήθελε να γίνει μεγάλη κυρία, ένιωθε τρομερό φό60 για το επαναστατικό δικαστήριο. Τα δύο αυτά εξίσου ισχυρά συναισθήματα την έκαναν ακίνητη χάρη σ' ένα νόμο που ισχύει τόσο στην αισθητική όσο και στη στατική . Αυτή η κατάσταση α6ε6αιότητας αρέσει άλλωστε στις κοπέλες για όσο καιρό πιστεύουν πως είναι νέες και σε θέση να διαλέξουν έναν άντρα. Η Γαλλία γνωρίζει ότι το πολιτικό σύστημα που ακολούθησε ο Ναπολέων είχε αποτέλεσμα πολλές χήρες. Κάτω απ' αυτό το καθεστώς, οι γυναίκες κληρονόμοι είχαν δυσανάλογα μεγαλύτερο αριθμό από τους ανύπαντρου ς άντρες. Όταν η Υπατεία επανέφερε την τάξη στο εσωτερικό της χώρας, οι δυσκολίες στο εξωτερικό κατέστησαν το γάμο της δεσποινίδας Κορμόν τόσο δυσκολοκατόρθωτο όσο και στο παρελθόν. Αν, από τη μια μεριά, αρνιόταν η ΡόζαΜαρία-Βικτωρία να παντρευτεί ένα γέρο, από την άλλη ο φό60ς της γελοιοποίησης και οι περιστάσεις της απαγόρευαν να παντρευτεί έναν πολύ νέο: οι οικογένειες πάντρευαν από πολύ νωρίς τα παιδιά τους για να τα σώσουν από τις επιδρομές της στρατολογίας. Τέλος, επειδή είχε κι αυτή την ξεροκεφαλιά που έχει κάθε κτηματίας, δεν θα παντρευόταν 6έ6αια στρατιώτη · τον άντρα της τον ήθελε για πάρτη της, όχι για να τον δώσει στον αυτοκράτορα. Από το 1804 ως το 1815, της ήταν αδύνατο να παλέψει με τις νέες που φιλονικούσαν για τους υποψήφιους τους αραιωμένους από ΤQ κανόνι. Εκτός από την αδυναμία της για τους ευγενείς, η δεσποινίς Κορμόν είχε την πολύ συγχωρητέα μανία να θέλει να την αγαπήσουν γι' αυτήν. Δεν



θα μπορούσατε να πιστέψετε πού την είχε οδηγήσει αυτή η επιθυμία. Είχε χρησιμοποιήσει το πνεύμα της για να στήσει χίλιες παγίδες στους θαυμαστές της προκειμένου να δοκιμάσει τα αισθήματά τους. Οι φάκες της ήταν τόσο καλές που οι δύστυχοι πιάνονταν όλοι και υπέκυπταν από τις μπαρόκ δοκιμασίες στις οποίες τους υπέ6αλλε χωρίς να το ξέρουν. Η δεσποινίς Κορμόν δεν τους μελετούσε, τους κατασκόπευε. Μια αστόχαστη λέξη, ένα χωρατό που συχνά δεν το ;'αταλά6αινε καλά, αρκούσε για να την κάνει να απορρίΨΗ αυτούς τους μνηστήρες ως ανάξιους: τούτος εδώ δεν είχε ούτε καρδιά ούτε λεπτότητα, τούτος εκεί έλεγε ψέματα και δεν ήταν χριστιανός ο ένας ήθελε να κόψει σύρριζα τα δέντρα της και να κόψει νόμισμα κάτω από τον γαμήλιο πέπλο, ο άλλος δεν είχε χαρακτήρα κατάλληλο για να την κάνει ευτυχισμένη · εδώ μάντευε κάποια κληρονομική αρθρίτιδα· εκεί την τρομοκρατούσαν ανήθικα προηγούμενα. Όπως κι η Εκκλησία, ζητούσε έναν όμορφο ιερέα για τους 6ωμούς της ύστερα, ήθελε να παντρευτεί για την αναληθή ασχήμια της και τα υποτιθέμενα ελαττώματά της, όπως οι άλλες γυναίκες θέλουν να παντρευτούν για τα χαρίσματα που δεν έχουν και για υποθετικές ομορφιές. Η φιλοδοξία της δεσποινίδας Κορμόν πήγαζε από τα πιο ντελικάτα αισθήματα της γυναίκας λογάριαζε να ανταμείψει τον εραστή της φανερώνοντάς του χίλιες αρετές μετά το γάμο, όπως άλλες γυναίκες αποκαλύπτουν τις χίλιες ατέλειες που επιμελώς έκρυ6αν . Αλλά δεν την καταλά6αιναν: η ευγενική κοπέλα δεν συναντούσε παρά χυδαίες ψυχές στις οποίες 6ασίλευε ο υπολογισμός των θετικών συμφερόντων κι οι οποίες δεν κατανοούσαν καθόλου τους ωραίους υπολογισμούς του συναισθήματος. Όσο πιο πολύ προχωρούσε προς εκείνη τη μοιραία εποχή που τόσο πετυχημένα ονομάστηκε δεύτερη

νεότητα, τόσο πιο πολύ μεγάλωνε η δυσπιστία της. Πάσχιζε να παρουσιάζεται με το πιο δυσοίωνο ύφος κι έπαιζε τόσο καλά το ρόλο της, ώστε οι τελευταίοι αγκιστρωμένοι δίσταζαν να ενώσουν τη μοίρα τους με τη μοίρα ενός προσώπου που η ενάρετη τυφλόμυγά του απαιτούσε έναν


76 HONORE DE BALZAC

κόπο δικαιολογημένο για πολύ λίγους από εκείνους που επιζητούσαν μια έτοιμη αρετή . Ο συνεχής φό60ς μήπως την παντρευτούν μόνο για την περιουσία της την έκανε ανήσυχη , υπέρμετρα φιλύποπτη ' έτρεχε πίσω από τους πλούσιους άντρες, αλλά αυτοί μπορούσαν να συνάψουν μεγάλους γάμους φο6όταν τους φτωχούς επειδή αρνιόταν να πιστέψει στην ανιδιοτέλειά τους, την οποία θεωρούσε εξαιρετικά σημαντική για ένα τέτοιο ζήτημα. Έτσι οι διαγραφές της και οι περιστάσεις ξεκαθάριζαν παράξενα τους άντρες που διαλέγονταν μ' αυτόν τον τρόπο, σαν φακές μέσα στο δίσκο. Μετά από κάθε γάμο που χαλούσε, η φτωχή δεσποινίς περιφρονούσε όλο και πιο πολύ τους άνδρες για να τους δει τελικά έτσι όπως δεν ήταν. Ο χαρακτήρας της απέκτησε φυσικά μια ενδόμυχη μισανθρωπία που έδωσε κάποια πικρία στην ομιλία της και κάποια αυστηρότητα στο 6λέμμα της. Η αγαμία της έκανε όλο και πιο αυστηρά τα ήθη της, επειδή προσπαθούσε να τελειοποιηθεί, μια που δεν είχε να κάνει τίποτε άλλο . Ευγενική εκδίκηση ' Σμίλεψε για το Θεό το ακατέργαστο διαμάντι που δεν δέχτηκε ο άντρας. Σιγά σιγά η κοινή γνώμη στράφηκε εναντίον της, επειδή το κοινό συμφωνεί με την απόφαση που παίρνει ένα ελεύθερο πρόσωπο για τον εαυτό του με το να μην παντρεύεται, με το να διώχνει τους υποψήφιους ή με το να τους απορρίπτει . Ο καθένας κρίνει ότι η άρνηση αυτή οφείλεται σε κρυφούς λόγους, που πάντα ερμηνεύονται άσχημα. Ο ένας έλεγε ότι ήταν κακοφτιαγμένη ' ο άλλος της απέδιδε κρυφά ελαττώματα. Η φτωχή κοπέλα ήταν όμως αγνή σαν άγγελος, άγια σαν παιδί και γεμάτη καλή θέληση, επειδή η φύση την είχε προορισμένη για όλες τις ηδονές, για όλη την ευτυχία, για όλη την κούραση της μητρότητας.

Η δεσποινίς Κορμόν δεν έ6ρισκε όμως καθόλου στον εαυτό της ένα έρεισμα που θα εξυπηρετούσε τις επιθυμίες της. Δεν είχε άλλη ομορφιά εκτός από εκείνη που τόσο άστοχα ονομάζεται ομορφιά του διαΌόλου και συνίσταται σε μια έντονη νεανική δροσιά που , θεολογικά μιλώντας, δεν θα μπορούσε να την έχει ο διά60λος, εκτός κι αν πρέ-



πει να εξηγήσουμε αυτήν την έκφραση από τη συνεχή επιθυμία που έχει να δροσίζεται. Οι πατούσες της κληρονόμου ήταν χοντρές και πλατιές η γάμπα της, την οποία άφηνε συχνά να φανεί από τον τρόπο με τον οποίο, χωρίς να εννοούμε κάτι κακό, σήκωνε το φόρεμά της όταν είχε 6ρέξει και έ6γαινε από το σπίτι της ή από τον Άγιο Λεονάρδο, δεν μπορούσε να θεωρηθεί γάμπα γυναίκας. Ήταν μια γάμπα νευρώδης, με πεταχτό και στέρεο μικρό ποντίκι, σαν ποντίκι ναύτη . Μια φαρδιά μέση, ένα πάχος παραμάνας, μπράτσα δυνατά και στρουμπουλά, χέρια κόκκινα' όλα πάνω της ταίριαζαν με τις φουσκωτές φόρμες, με την παχυλή ασπράδα των νορμανδέζικων καλλονών. Μάτια με χρώμα ασπροδιόριστο και ελαφρώς γουρλωτά σ' ένα πρόσωπο που η στρογγυλή του κοψιά δεν είχε καμιά αριστοκρατικότητα, ύφος προοατίσιας έκπληξης και απλο'ίκότητας που ταίριαζε άλλωστε σε μια γεροντοκόρη: αν δεν ήταν αθώα η Ρόζ-α, θα 'μοιαζε σίγουρα για αθώα. Η γαμψή μύτη της ερχόταν σε αντίθεση με το στενό μέτωπό της, επειδή σπάνια αυτή η μορφή μύτης δεν συνεπάγεται ένα ωραίο μέτωπο. Παρά τα χοντρά κόκκινα χείλια της, ένδειξη μεγάλης καλοσύνης, το μέτωπο αυτό έδειχνε πως υπήρχαν μέσα πολύ λίγες ιδέες για να μπορεί να καθοδηγείται η καρδιά από το μυαλό. Η γεροντοκόρη έπρεπε να 'κανε το καλό δίχως φινέτσα. Κατηγορούμε αυστηρά την Αρετή για τα ελαττώματά της, ενώ είμαστε πολύ πρόθυμοι να συγχωρήσουμε στη μορφή της Ρόζας Κορμόν εκείνη την ομορφιά που απορρέει από τα χαρίσματα της Κακίας. Μαλλιά καστανά και εξαιρετικά μακριά έδιναν, από τη δύναμη και την αφθονία , τα δυο κυριότερα χαρακτηριστικά του προσώπου της. Τον καιρό που πίστευε ότι περνούσε η μπογιά της, η Ρόζα συνήθιζε να στρέφει το πρόσωπό της κατά τα τρία τέταρτα, ώστε να δείχνει ένα πολύ ωραίο αφτί, που ξεχώριζε όμορφα πάνω στο γαλαζόασπρο του λαιμού και των κροτάφων της, το τονισμένο από τα πελώρια μαλλιά της. Αν την έ6λεπες έτσι, με φόρεμα χορού , θα μπορούσε να σου φανεί όμορφη . Οι πεταχτές καμπύλες της, η μέση της, η ρωμαλέα


78 HONORE DE BALZAC

υγεία της αποσπούσαν από τους υπαλλήλους της αυτοκρατορίας αυτή την αναφώνηση: «Τι ωραίος κόμματος!» Με τα χρόνια, όμως, το πάχος που είχε συσσωρευτεί από μια ζωή ήρεμη και μετρημένη , είχε κατανεμηθεί σιγά σιγά τόσο άσχημα σ' αυτό το σώμα, που είχε καταστρέψει τις αρχικές αναλογίες του . Τη στιγμή αυτή κανένας κορσές δεν μπορούσε να ξανα6ρεί γοφούς στη' φτωχιά κοπέλα, που έμοιαζε με κομμάτι δίχως γωνίες. Η νεανική αρμονία του μπούστου της δεν υπήρχε πια και το υπερ60λικό του μέγεθος σ' έκανε να φο6άσαι ότι, αν έσκυ6ε, θα την έριχναν κάτω αυτοί οι φο6εροί όγκοι' η φύση όμως την είχε προικίσει μ' ένα φυσικό αντί6αρο, που καθιστούσε άχρηστο το προληπτικό μέτρο του φουσκωτού μαξιλαριού πίσω από τη μέση . Σ' αυτήν όλα ήταν πολύ αληθινά. Το σαγόνι τριπλασιάστηκε και γι' αυτό μείωσε το μήκος του λαιμού και δυσκόλεψε την κίνηση του κεφαλιού. Η Ρόζα δεν είχε ρυτίδες, είχε δίπλες και οι χωρατατζήδες ισχυρίζονταν ότι για να μην παθαίνει συγκάματα έ6αζε πούδρα στις αρθώσεις σαν αυτήν που ρίχνουν στα μωρά. Αυτό το παχουλό πρόσωπο πρόσφερε σ' ένα νέο άντρα κυριευμένο από επιθυμίες σαν το Αθανάσιο θέλγητρα που τον γοήτευαν. Οι νεανικές φαντασίες, οι γεμάτες πλεονεξία και θάρρος, αρέσκονται να ξαπλώνουν πάνω σ' αυτές τις ωραίες εκτάσεις. Αυτή ήταν η παχουλή πέρδικα που ερεθίζει το μαχαίρι του καλοφαγά. Πολλοί κομψοί αλλά και χρεωμένοι Παριζιάνοι θα συναινούσαν πολύ εύκολα στο να κάνουν ευτυχισμένη τη δεσποινίδα Κορμόν. Η φτωχή κοπέλα ήταν όμως ήδη πάνω από σαράντα χρονών! Τη στιγμή εκείνη, αφού πάλεψε μάταια για πολύ καιρό να 6άλει στη ζωή της τα ενδιαφέροντα που αποτελούν τη γυναίκα, αφού αναγκάστηκε να μείνει λοιπόν κορίτσι, ενίσχυε την αρετή της εφαρμόζοντας τις αυστηρότερες θρησκευτικές πρακτικές. Είχε καταφύγει στη θρησκεία, αυτήν τη μεγάλη παρηγορήτρια των καλοφυλαγμένων παρθενιών ! Ένας εξομολογητής οδηγούσε με αρκετά ηλίθιο τρόπο εδώ και τρία χρόνια τη δεσποινίδα Κορμόν στην οδό των σωματικών κολασμών και της συνέστηνε τη χρή-



ση του μαστιγίου, που, αν πιστέψουμε τη σύγχρονη ιατρική , προκαλεί αντίθετο αποτέλεσμα από 'κείνο που περίμενε ο φτωχός ιερέας, του οποίου οι ιατρικές γνώσεις δεν ήταν πολύ εκτεταμένες. Αυτές οι παράλογες πρακτικές άρχιζαν να δίνουν ένα μοναστηρίσιο χρώμα στο πρόσωπο της Ρόζας Κορμόν, που συχνά την έπιανε η απόγνωση καθώς έολεπε το λευκό της χρώμα να παίρνει κίτρινους τόνους που ανάγγελλαν την ωριμότητα. Το ελαφρό χνούδι που στόλιζε τις γωνιές του πανωχειλιού της τολμούσε να μεγαλώνει και σχημάτιζε μια στήλη καπνού . Οι κρόταφοι έπαιρναν τόνους γυαλιστερούς! Τέλος, το καμπούριασμα άρχιζε. Ήταν πασίγνωστο σ' όλη την Αλενσόν ότι η δεσποινίς Κορμόν είχε πρόΟλημα με την κυκλοφορία του αίματος το 'λεγε εμπιστευτικά και φορτικά στον ιππότη ντε Βαλουά, απαριθμούσε τα ποδόλουτρα που είχε κάνει και έκανε μαζί του συνδυασμούς δροσιστικών παρασκευασμάτων . Ο φίνος σύντροφος έογαζε τότε την ταμπακιέρα του και εν είδει συμπεράσματος ατένιζε την πριγκίπισσα Γκορίτσα.

- Το αληθινό αναλγητικό, αγαπητή μου δεσποινίς, έλεγε αυτός, θα ήταν ένας ωραίος και καλός σύζυγος.

- Ποιον να εμπιστευτείς όμως; απαντούσε εκείνη . Ο ιππότης τίναζε τότε του κόκκους του ταμπάκου που

είχαν μπει στις πτυχές του μεταξωτού του πουκάμισου ή στο γιλέκο του. Για όλον τον κόσμο η κίνηση αυτή θα ήταν πολύ φυσική' δημιουργούσε όμως πάντα ανησυχίες στη φτωχιά κοπέλα. Η οία αυτού του δίχως αντικείμενο πάθους ήταν τόσο μεγάλη που η Ρόζα δεν τολμούσε πια να κοιτάξει έναν άντρα κατά πρόσωπο, τόσο πολύ φοοόταν να αφήσει να φανεί στο 6λέμμα της το συναίσθημα που την άδραχνε. Χάρη σ' ένα καπρίτσιο που δεν ήταν ίσως παρά η συνέχεια των παλιών μεθόδων της, παρόλο που αισθανόταν να έλκεται από άντρες που μπορούσαν ακόμη να της ταιριάζουν, φοοόταν τόσο πολύ μην την κατηγορήσουν για τρελή , καθώς θα 'δινε την εντύπωση ότι τους φλέρταρε, που τους μεταχειριζόταν με πολύ λίγη χάρη . Τα περισσότερα από τα πρόσωπα της κοινωνίας της, που


80 HONORE DE BALZAC

ήταν ανίκανα να εκτιμήσουν τα κίνητρά της τα τόσο ευγενή πάντα, εξηγούσαν τον τρόπο συμπεριφοράς της απέναντι στους συν-εργένηδές της σαν αντεκδίκηση μιας απόρριψης τετελεσμένης ή επικείμενης. Όταν μπήκε το 1815, η Ρόζαν έφτανε σ' αυτήν τη μοιραία ηλικία την οποία δεν ομολογούσε, στα σαράντα δύο χρόνια. Η επιθυμία της απέκτησε τότε μια ένταση που γειτόνευε με τη μονομανία, επειδή κατάλαΌε ότι πήγαινε να χαθεί κάθε πιθανότητα να αποκτήσει παιδιά' κι αυτό που επιθυμούσε πάνω απ' όλα, μέσα στην ουράνια άγνοιά της, ήταν τα παιδιά. Σ' ολόκληρη την Αλενσόν δεν υπήρχε ούτε ένας που να απέδιδε σ' αυτήν την ενάρετη κοπέλα έστω και την ελάχιστη επιθυμία για σεξουαλική απελευθέρωση: αγαπούσε μονοκόμματα χωρίς να φαντάζεται τίποτε για τον έρωτα. Ήταν μια καθολική Αγνή , ανίκανη να επινοήσει έστω κι ένα από τα δόλια τεχνάσματα της Aγνής�5 του Μολιέρου . Εδώ και μερικούς μήνες έλπιζε στην τύχη . Η διάλυση των αυτοκρατορικών στρατευμάτων και η επανασύσταση της Όασιλικής στρατιάς προκαλούσαν κάποια κίνηση στη μοίρα πολλών ανδρών που επέστρεφαν, άλλοι με μειωμένο μισθό, άλλοι με ή χωρίς σύνταξη , στην πατρίδα τους, έχοντας όλοι την επιθυμία να διορθώσουν την κακή τους μοίρα και να 'χουν ένα τέλος που για τη δεσποινίδα Κορμόν θα μπορούσε να 'ναι μια πολύ γλυκιά αρχή . Ανάμεσα σ' αυτούς που θα ξαναγύριζαν στη γύρω περιοχή , ήταν δύσκολο να μη Όρεθεί κάποιος τιμημένος γενναίος στρατιωτικός, γερός ιδίως, κατάλληλης ηλικίας, που ο χαρακτήρας του θα χρησίμευε ως διαΌατήριο στις Όοναπαρτικές ιδέες. Ίσως μάλιστα Όρισκόταν κάποιος που θα γινόταν Όασιλόφρονας για να ξανακερδίσει μια χαμένη θέση . Τους πρώτους μήνες του χρόνου αυτοί! η σκέψη διατηρούσε ακόμη την αυστηρότητα της στάσης της δεσποινίδας Κορμόν . Οι στρατιωτικοί όμως που ήρθαν να εγκατασταθούν στην πόλη ήταν όλοι πολύ γέροι ή πολύ νέοι , πολύ Όοναπαρτιστές ή πολύ κακοί υπήκοοι, με τρόπο ζωής ασυμΌίΌαστο με τα ήθη, την κοινωνιοκή σειρά και την περιουσία της δεσποινίδας Κορμόν, που κάθε μέρα απελπι-



ζόταν περισσότερο. Οι ανώτεροι αξιωματικοί είχαν όλοι εκμεταλλευτεί τα πλεονεκτήματα που είχαν όταν ο Ναπολέων είχε την εξουσία για να παντρευτούν και τώρα γίνονταν 6ασιλόφρονες κοιτάζοντας το συμφέρον των οικογενειών τους. Η δεσποινίς Κορμόν άδικα παρακαλούσε το Θεό να της κάνει τη χάρη να της στείλει ένα σύζυγο για να μπορέσει να ευτυχήσει χριστιανικά, αλλά .ήταν σίγουρα γραφτό να πεθάνει παρθένα και μάρτυρας, επειδή δεν παρουσιαζόταν κανένας άντρας με εμφάνιση συζύγου . Οι συζητήσεις που γίνονταν στο σπίτι της κάθε 6ράδυ θύμιζαν την αστυνομία του Ληξιαρχείου : κανένας ξένος δεν έφτανε στην Αλενσόν χωρίς να μάθει η δεσποινίς Κορμόν για τα ήθη του , την περιουσία του και την κοινωνική του θέση . Η Αλενσόν όμως δεν είναι μια πόλη που έλκει τον ξένο, δεν 6ρίσκεται πάνω στο δρόμο καμιάς πρωτεύουσας, δεν επιφυλάσσει τίποτε απροσδόκητο. Οι ναυτικοί που πάνε από τη Βρέστη, στο Παρίσι δεν σταματάνε καθόλου . Η φτωχιά κοπέλα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι της έμεναν μόνο οι αυτόχθονες. Έτσι το μάτι της έπαιρνε κάπου κάπου μια άγρια έκφραση , απέναντι στην οποία ο μοχθηρός ιππότης αντιδρούσε με μια φίνα ματιά, 6γάζοντας την ταμπακιέρα του και ατενίζοντας την πριγκίπισσα Γκορίτσα. Ο κύριος ντε Βαλουά ήξερε ότι σύμφωνα με τη γυναικεία νομολογία μια πρώτη πιστή αγάπη δίνει εγγύηση για το μέλλον . Η δεσποινίς Κορμόν όμως δεν ήταν ομολογουμένως πολύ έξυπνη: δεν καταλά6αινε τίποτε από το κόλπο με την ταμπακιέρα. Δ ιπλασίαζε την επαγρύπνησή της για να νικήσει το πονηρό πνεύμα. Η άκαμπτή της αφοσίωση στο Θεό και οι αυστηρότατες ηθικές αρχές κρατούσαν τα φ06ερά 6άσανά της κρυμμένα μέσα στα μυστήρια της ιδιωτικής ζωής. Κάθε 6ράδυ , όταν έμενε μόνη της, συλλογιζόταν τη χαμένη νιότη της, τη μαραμένη φρεσκάδα της, τις υποσχέσεις της απατημένης φύσης. Και καθώς θυσίαζε στη ρίζα του σταυρού τα πάθη της, ποιήματα καταδικασμένα να μείνουν στο συρτάρι, υποσχόταν ότι, αν κατά τύχη παρουσιαζόταν ένας καλός άντρας, δεν θα τον υπέ6αλλε σε καμιά δοκιμασία αλλά θα τον δεχόταν έτσι



όπως ήταν. Ζυγίζοντας τις καλές διαθέσεις της, ορισμένα 6ράδια πιο σκληρά από τα άλλα έφτανε στο σημείο να παντρευτεί νοερά έναν υπολοχαγό , έναν καπνιστή , με σκοπό να τον κάνει τον καλύτερο άνθρωπο της γης με τις φροντίδες, την κατανόηση και την ηπιότητά της. Έφτανε στο σημείο να τον πάρει φορτωμένο χρέη. Χρειαζόταν όμως η σιγαλιά της νύχτας γι' αυτούς τους φανταστικούς γάμους, όπου η Ρόζα απολάμ6ανε να παίζει τον έξοχο ρόλο του φύλακα άγγελου . Την επαύριο, αν η Ζοζέτ έ6ρισκε άνω κάτω το κρε6άτι της αφέντρας της, η δεσποινίς είχε ξανα6ρεί την αξιοπρέπειά της την επαύριο, μετά το πρόγευμα, ήθελε έναν άντρα σαράντα χρονών, ένα σωστό ιδιοκτήτη , κοτσονάτο, ένα σχεδόν νέο άντρα.

Ο α6άς ντε Σποντ ήταν ανίκανος να 60ηθήσει σε κάτι την ανιψιά του όσον αφορά τις γαμήλιες μανού6ρες της. Αυτός ο ανθρωπάκος, ηλικίας ε6δομήντα χρονών περίπου , απέδιδε τις συμφορές της Γαλλικής Επανάστασης σε κάποιο σχέδιο της θείας Πρόνοιας, που ήθελε να χτυπήσει μια διαλυμένη Εκκλησία. Ο α6άς ντε Σποντ είχε λοιπόν ριχτεί στο προ πολλού παρατημένο εκείνο μονοπάτι στο οποίο περπατούσαν άλλοτε οι αναχωρητές για να πάνε στον ουρανό: έκανε μια ζωή ασκητική , δίχως θόρυ60, δίχως εξωτερική λάμψη. Έκρυ6ε από τον κόσμο τα φιλανθρωπικά του έργα, τις συνεχείς προσευχές του και του κολασμούς του . Πίστευε ότι όλοι οι ιερείς έπρεπε να ενεργούν μ' αυτόν τον τρόπο, όσο κρατούσε η θύελλα, κι έδινε το παράδειγμα. Παρόλο που έδειχνε στον κόσμο ένα πρόσωπο ήρεμο και γελαστό , ήταν εντελώς αποκομμένος από τα κοσμικά ενδιαφέροντα: σκεφτόταν αποκλειστικά τους δύστυχους, τις ανάγκες της Εκκλησίας και την προσωπική του σωτηρία. Είχε αφήσει τη διαχείριση των αγαθών του στην ανιψιά του , η οποία συγκέντρωνε τα εισοδήματά του και του τα 'δινε. Ο ίδιος της πλήρωνε ένα μέτριο ποσό για το φαι και το σπίτι κι έτσι ξόδευε τα περισσότερα για κρυφές ελεημοσύνες και για δωρεές στην Εκκλησία. Όλη η στοργή του α6ά είχε συγκεντρωθεί στην ανιψιά του , που τον έ6λεπε σαν πατέρα' ήταν όμως ένας πατέρας αφηρη-



μένος, που δεν καταλάοαινε καθόλου τα σκιρτήματα της Σάρκας και ευχαριστούσε το Θεό που κρατούσε ανύπαντρο το αγαπητό του κορίτσι· γιατί από τα νιάτα του είχε υιοθετήσει το σύστημα του Ιωάννη του Χρυσόστομου, που έγραψε ότι « η παρθενία είναι τόσο ανώτερη από το γάμο,

όσο ο άγγελος ανώτερος από τον άνθρωπο» . Συνηθισμένη να σέοεται το θείο της, η δεσποινίς Κορμόν δεν τολμούσε να τον μυήσει στις επιθυμίες που της ενέπνεε μια αλλαγή της κατάστασής της. Ο ανθρωπάκος, εξοικειωμένος από την πλευρά του με το καθεστώς του σπιτιού, δεν θα χαιρόταν και πολύ αν έμπαινε ένας αφέντης στο σπίτι. Απασχολημένος με τις δυστυχίες που ανακούφιζε, χαμένος στις αούσσους της προσευχής, ο αοάς ντε Σποντ αφαιρούνταν συχνά σε τέτοιο οαθμό που οι άνθρωποι της κoι� νωνίας του νόμιζαν ότι είχε διαλείψεις. Ελάχιστα ομιλητικός, είχε μια στιγμή προσηνή και καλόΟολη . Ήταν ένας άνθρωπος ψηλός, ξερακιανός, με τρόπους οαριούς, επίσημους, που το πρόσωπό του εξέφραζε ήπια αισθήματα και μεγάλη εσωτερική γαλήνη . Με την παρουσία του έδινε έναν τόνο αγιότητας σ' αυτό το σπίτι. Αγαπούσε πολύ το οολτεριστή ιππότη ντε Βαλουά. Τα δύο αυτά μεγαλειώδη απομεινάρια της Αριστοκρατίας και του Κλήρου αναγνωρίζονταν μεταξύ τους από τα γενικά τους χαρακτηριστικά, όσο κι αν ήταν διαφορετικά τα ήθη τους. Εξάλλου ο ιππότης ήταν τόσο μειλίχιος με τον αδά όσο πατρικός ήταν με τις εργατριούλες του .

Ορισμένα πρόσωπα θα μπορούσαν να πιστέψουν ότι η δεσποινίς Κο{>μόν δΟ1<ίμαζε όλα τα μέσα για να πετύχει το σκοπό της ότι, εκτός από τα άλλα θεμιτά τεχνάσματα που επιτρέπονται στις γυναίκες, φρόντιζε τα ρούχα της, έδαζε ντεκολτέ, αποκάλυπτε μ' ένα είδος αρνηΤΙΚ11ς κοκεταρίας δυο υπέροχα κανόνια. Καθόλου όμως! Ήταν ηρωική και ακίνητη μέσα στα ρούχα της σαν στρατιώτης μέσα στη στολή του . Τα φορέματά της, τα καπέλα της, όλος ο ρουχισμός της προερχόταν από τους έμπορους μόδας της Αλενσόν , δυο καμπούρες αδελφές που δεν στερούνταν γούστου. Παρά τις συμδουλές των δύο αυτών καλλιτεχνών, η


84 HONORE DE BALZAC

δεσποινίς Κορμόν απέρριπτε τις απάτες της κομψότητας. Ήθελε να 'ναι πλούσια σ' όλα της, και στη σάρκα και στα φτερά της ίσως όμως να ταίριαζαν καλά με τη φυσιογνωμία της οι Όαριές γραμμές των φορεμάτων της. Ας κοροϊδεύει όποιος θέλει τη φτωχιά κοπέλα! Εσείς θα τη Όρίσκατε έξοχη, γεναιόδωρες ψυχές που δεν ασχολείστε ποτέ με τη μορφή που παίρνει το συναίσθημα και το θαυμάζετε όπου κι αν Όρίσκεται! Εδώ κάποιες ελαφρόμυαλες γυναίκες θα προσπαθήσουν ίσως να αμφισΌητήσουν την αληθοφάνεια της αφήγησης αυτής, θα πουν ότι δεν υπάρχει στη Γαλλία κοπέλα τόσο χαζή που να αγνοεί την τέχνη του αγκιστρώματος ενός άντρα, ότι η δεσποινίς Κορμόν είναι μια απ' αυτές τις τερατώδεις εξαιρέσεις που ο κοινός νους μας απαγορεύει να τις θεωρούμε παραδειγματικές ότι ακόμη και η πιο ενάρετη και η πιο χαζή κοπέλα μπορεί να Όρει ένα δόλωμα για την πετονιά της προκειμένου να πιάσει ένα γοΌιό. Οι κριτικές αυτές καταρρίπτονται όμως αν σκεφτούμε ότι η υπέροχη Καθολική, Αποστολική και Ρωμα'ίκή Εκκλησία είναι ακόμη ακμαία στη Βρετάνη και στο παλιό δουκάτο της Αλενσόν. Η πίστη, η ευσέΌεια δεν σηκώνει αυτά τα ψιλολογήματα. Η δεσποινίς Κορμό\' Όάδιζε στο δρόμο της σωτηρίας προτιμώντας τη δυστυχία της εξαιρετικά παρατεταμένης παρθενίας της από τη δυστυχία ενός ψέματος, από την αμαρτία ενός δόλιου τεχνάσματος. Για ένα κορίτσι οπλισμένο με μαστίγιο, η αρετή δεν σηκώνει συμΌιΌασμούς έτσι ή ο έρωτας ή ο υπολογισμός πρέπει να την κυριέψει ολόκληρη. Επίσης, πρέπει να 'χουμε το θάρρος να κάνουμε μια σκληρή παρατήρηση σε μια εποχή όπου η θρησκεία θεωρείται πια απλώς μέσο από τους μεν, απλώς ποίηση από τους δε. Η αφοσίωση στο Θεό προκαλεί μια ηθική οφθαλμία. Μέσω μιας θείας χάρης αφαιρεί από τις ψυχές που Όρίσκονται στο δρόμο για την αιωνιότητα τη θέαση πολλών γήινων μικρών πραγμάτων. Με μια λέξη, οι θρήσκοι είναι ηλίθιοι σε πολλά σημεία. Αυτή η ηλιθιότητα αποδεικνύει άλλωστε με τί δύναμη μεταθέτουν το πνεύμα τους προς τις ουράνιες σφαίρες, παρόλο που ο Όολτεριστής κύριος ντε Βαλουά



ισχυριζόταν ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποφασίσουμε αν τα ηλίθια πρόσωπα γίνονται κατ' ανάγκην θρήσκα, ή αν η ευσέοεια έχει ως αποτέλεσμα να κάνει ηλίθιες τις έξυπνες κοπέλες. Σκεφτείτε το καλά, η πιο καθαρή καθολική αρετή , με την ευάρεστη αποδοχή κάθε δοκιμασίας, με την ευσεοή υπακοή στις εντολές τους Θεού , με την πίστη της στην αποτύπωση του θείου δακτύλου πάνω σε κάθε πηλό της ζωής, είναι το μυστηριώδες φως που θα γλιστρήσει στις τελευταίες πτυχές της ιστορίας αυτής κάνοντάς τες εντελώς ανάγλυφες και εξαίροντάς τες ασφαλώς για 'κείνους που έχουν ακόμη την Πίστη . Ύστερα, αν υπάρχει ολακεία, γιατί να μην ασχοληθούμε με τις δυστυχίες της ολακείας όπως ασχολούμαστε με τις δυστυχίες της εξυπνάδας; Η πρώτη είναι ένα κοινωνικό στοιχείο απείρως πιο συνηθισμένο από τη δεύτερη . Επομένως, η δεσποινίς Κορμόν έπασχε για τα μάτια του κόσμου απο τη θε'ίκή άγνοια των παρθένων. Δεν ήταν παρατηρητική , και η συμπεριφορά της απέναντι στους μνηστήρες το αποδείκνυε. Την ίδια στιγμή , μάλιστα, μια νέα κοπέλα δεκάξι χρονών, που δεν θα 'χε ανοίξει ακόμη ούτε ένα μυθιστόρημα, θα είχε διαοάσει εκατό ερωτικά κεφάλαια μέσα στα μάτια του Αθανάσιου ' ενώ η δεσποινίς Κορμόν δεν έολεπε τίποτε μέσα τους, δεν αναγνώριζε μέσα στα τρεμουλιάσματα της ομιλίας του τη δύναμη ενός αισθήματος που δεν τολμούσε να εμφανιστεί. Ντροπαλή η ίδια, δεν μάντευε την ντροπή του άλλου . Ικανή να επινοήσει λεπτότητες αισθηματικού μεγαλείου , λεπτότητες που την κατέστρεψαν στην αρχή , δεν τις αναγνώριζε στον Αθανάσιο . Αυτό τ ο ηθικό φαινόμενο δεν θα φανεί αφύσικο στους ανθρώπους που ξέρουν ότι οι ιδιότητες της καρδιάς είναι τόσο ανεξάρτητες από τις ιδιότητες του πνεύματος όσο τα γνωρίσματα της ιδιοφυίας από τις ευγένειες της ψυχής. Οι ολοκληρωμένοι άνθρωποι είναι τόσο σπάνιοι που ο Σωκράτης, ένα από τα ομορφότερα μαργαριτάρια της Ανθρωπότητας, συμφωνούσε μ' ένα φρενολόγο της εποχής του ότι είχε γεννηθεί για να κάνει πολύ μεγάλες Ολακείες. Ένα μεγάλος ότρατηγός μπορεί να σώσει την πατρίδα του



στη Ζυρίχη% και να κάνει κομπίνες με τους προμηθευτές. Ένας τραπεζίτης αμφί60λης εντιμότητας μπορεί να γίνει ξαφνικά υπουργός. Ένας μεγάλος μουσικός μπορεί να συνθέσει υπέροχες μελωδίες και να κάνει μια πλαστογραφία. Μια γυναίκα με πλούσια αισθήματα μπορεί να είναι μεγάλο ζώον. Τέλος, μια θρήσκα γυναίκα μπορεί να έχει υπέροχη ψυχή και να μην αναγνωρίζει τους ήχους που εκμπέμπει μια ωραία ψυχή δίπλα της. Οι ιδιοτροπίες που δημιουργούνται από τα σωματικά κουσούρια συναντιούνται επίσης και στην ηθική τάξη. Αυτό το ωραίο πλάσμα, που λυπόταν να κάνει τις μαρμελάδες της μόνο γι' αυτήν και για το γέρο θείο της, είχε γίνει σχεδόν γελοία. Εκείνοι που ένιωθαν συμπάθεια γι' αυτήν εξαιτίας των χαρισμάτων της, κι ορισμένοι εξαιτίας των ελαττωμάτων της, κορόιδευαν τους αποτυχημένους γάμους της. Σε πολλές συζητήσεις γινόταν κου6έντα για το τι θα απογίνονταν τόσα ωραία αγαθά, οι οικονομίες της δεσποινίδας Κορμόν και η κληρονομιά του θείου της. Εδώ και πολύ καιρό την υποψιάζονταν ότι ήταν κατά 6άθος, παρά τα φαινόμενα, μια πρωτότυπη κοπέλα. Στην επαρχία δεν επιτρέπεται να 'σαι πρωτότυπος: αυτό σημαίνει ότι έχεις ιδέες ακατανόητες για τους άλλους, κι εδώ θέλουν τόσο την ισότητα στο πνεύμα όσο και την ισότητα στα ήθη. Ο γάμος της δεσποινίδας Κορμόν είχε γίνει από το 1804 κάτι τόσο πρ06ληματικό που το « παντρεύομαι σαν τη δεσποινίδα Κορμόν» ήταν στην Αλενσόν μια παροιμιώδης φράση που ισοδυναμούσε με την πιο σκωπτική άρνηση . Το πνεύμα της κοροϊδίας έπρεπε να γίνει μια από τις επιτακτικότερες ανάγκες της Γαλλίας για να 6ρεθούν κάποια άτομα στην Αλενσόν που θα κορόιδευαν αυτό το εξαίρετο πρόσωπο. Όχι μόνο δεχόταν όλη την πόλη αλλά ήταν και φιλάνθρωπη , ευσε6ής και ανίκανη να πει κακό λόγο' ταίριαζε όμως επίσης και με το γενικό πνεύμα και τα ήθη των κατοίκων, που την αγαπούσαν σαν το αγνότερο σύμ60λο της ζωής τους γιατί ήταν κολλημένη στις συνήθειες της επαρχίας, δεν είχε 6γει ποτέ απ' αυτήν , είχε προκαταλή-1\' f l C σχετικά μ' αυτήν, υ ιοθετούσε τα συμφέροντά της, τη



λάτρευε . Παρά τις δεκαοχτώ χιλιάδες λί6ρες της από γαιοπροσόδους, περιουσία αξιόλογη για την επαρχία, έμενε κοντά στα λιγότερο πλούσια σπίτια. Όταν πήγαινε στο κτήμα της στο Πρεμποντέ, χρησιμοποιούσε μια παλιά καριόλα από ξύλο ιτιάς, την οποία τρα60ύσε από δυο άσπρα λουριά μια χοντρή ασθμαίνουσα φοράδα και η οποία έκλεινε με το ζόρι από δυο ξεθωριασμένα από τη χρήση δερμάτινα κουρτινάκια. Αυτήν την πασίγνωστη στην πόλη καριόλα την φρόντιζε ο Ζακλέν σαν να 'ταν το πιο ωραίο κουπέ του Παρισιού: η δεσποινίς την αγαπούσε πολύ, τη χρησιμοποιούσε εδώ και δώδεκα χρόνια, και το 'δειχνε αυτό το πράγμα με τη θριαμ6ευτική χαρά του ευτυχισμένου φιλάργυρου . Οι περισσότεροι κάτοικοι χρωστούσαν χάρη στη δεσποινίδα Κορμόν, που δεν τους ταπείνωνε με τη χλιδή που θα μπορούσε να επιδείξει' είναι μάλιστα εύλογο να πιστέψουμε ότι , αν έφερνε από το Παρίσι μια μεγάλη καλές, όλοι θα μιλούσαν περισσότερο γι' αυτήν παρά για τους αποτυχημένου ς γάμους της. Εξάλλου , ακόμη και η ωραιότερη καλές θα την πήγαινε στο Πρεμποντέ όπως η παλιά της καριόλα. Αλλά η Επαρχία, που 6λέπει πάντα το αποτέλεσμα, δεν ασχολείται και πολύ με την ομορφιά των μέσων. Αρκεί να είναι αποτελεσματικά.

Για να ολοκληρώσουμε τη ζωγραφιά των εσωτερικών ηθών του σπιτιού αυτού , είναι απαραίτητο να συγκεντρώσουμε γύρω από τη δεσποινίδα Κορμόν και τον α6ά ντε Σποντ, τον Ζακλέν , τη Ζοζέτ και τη Μαριέτα τη μαγείρισσα, που ασχολούνταν με την καλοπέραση του θείου και της ανιψιάς. Ο Ζακλέν, σαραντάρης, κοντόχοντρος, κοκκινοπρόσωπος με μαύρα μαλλιά και φυσιογνωμία Βρετόνου ναύτη , ήταν στην υπηρεσία του σπιτιού από είκοσι δύο χρόνια. Σέρ6ιρε στο τραπέζι, περιποιούνταν τη φοράδα, φρόντιζε τον κήπο, γυάλιζε τα παπούτσια του α6ά, έκανε θελήματα και ψώνια, έκο6ε ξύλα, οδηγούσε την καριόλα, πήγαινε να 6ρει 6ρώμη, άχυρο και σανό στο Πρεμποντέ' έμενε στον προθάλαμο το 6ράδυ, όπου κοιμόταν σαν μυωξός. Λένε πως αγαπούσε τη Ζοζέτ, κοπέλα


88 HONORE DE BALZAC

τριάντα έξι χρονών, που αν παντρευόταν θα έπαιρνε πόδι από το σπίτι της δεσποινίδας Κορμόν . Έτσι οι δύο αυτοί φτωχοί άνθρωποι μάζευαν τα μηνιάτικά τους και αγαπιόντουσαν σιωπηλά, περιμένοντας και επιθυμώντας το γάμο της Δεσποινίδας, όπως περιμένουν τον Μεσσία οι ΕΟραίοι. Η Ζοζέτ , γεννημένη κάπου ανάμεσα στην Αλενσόν και στη Μορτάν, ήταν κοντή και παχουλή κι η φάτσα της, που έμοιαζε με λασπωμένο οερίκοκο, δεν στερούνταν ούτε φυσιογνωμίας ούτε πνεύματος θα 'λεγες πως αυτή καθοδηγούσε την κυρία της. Η Ζοζέτ και ο Ζακλέν, σίγουροι πως τα πράγματα πήγαιναν προς το τέλος τους, έκρυοαν μια ικανοποίηση που σ' έκανε να υποθέσεις ότι οι δύο αυτοί εραστές προεξοφλούσαν το μέλλον. Η Μαριέτα, η μαγείρισσα, ήξερε να φτιάξει όλα εκείνα τα πιάτα που τιμούσε η περιοχή.

Θα 'πρεπε ίσως να αναφέρουμε τη σημασία της χοντρής νορμανδέζικης, ρούσας, γέρικης φοράδας που πήγαινε τη δεσποινίδα Κορμόν στο κτήμα της στο Πρεμποντέ, επειδή οι πέντε κάτοικοι αυτού του σπιτιού έδειχναν μανιακή στοργή γι' αυτό το ζώο. Ονομαζόταν Πηνελόπη και υπηρετούσε εδώ και δεκαοχτώ χρόνια' ήταν τόσο πολύ φροντισμένη , τόσο καλοταϊσμένη που ο Ζακλέν και η Δεσποινίς έλπιζαν να τη χρησιμοποιήσουν πάνω από δέκα χρόνια ακόμη . Το ζώο αυτό ήταν συνεχώς αντικείμενο συζήτησης και ασχολίας: θαρρείς πως, επειδή η φτωχή δεσποινίς Κορμόν δεν είχε παιδί για να του αφιερωθεί, διοχέτευε όλο το απωθημένο μητρικό της φίλτρο σ' αυτό το καλότυχο ζώο. Η Πηνελόπη είχε εμποδίζει τη Δεσποινίδα να έχει καναρί.νια, γάτες, σκύλους, πλασματική οικογένεια που κατασκευάζουν όλα σχεδόν τα μοναχικά πλάσματα μέσα στην κοινωνία.

Οι τέσσειρις αυτοί πιστοί θεράποντες, επειδή η εξυπνάδα της Πηνελόπης είχε φτάσει την εξυπνάδα αυτών των καλών υπηρετών, που είχαν κατέοει στο επίπεδο της οουοής και υποταγμένης κανονικότητας του ζώου , πήγαιναν κι έρχονταν κάθε μέρα κάνοντας τις ίδιες δουλειές με τον αλάθητο τρόπο μιας μηχανής. Όπως όμως έλεγαν στη



δική τους γλώσσα, είχαν φάει πρώτα το άσπρο ψωμί τους. Η δεσποινίς Κορμόν, όπως κι όλα τα πρόσωπα που κινούνται νευρικά λόγω μιας έμμονης ιδέας, γινόταν δύσκολη, ενοχλητική , λιγότερο από χαρακτήρα όσο από την ανάγκη να ξοδέψει την ενεργητικότητά της. Επειδή δεν μπορούσε να ασχοληθεί μ' ένα σύζυγο, με παιδιά και με τις φροντίδες που απαιτούν, ριχνόταν σε ασημαντότητες. Μιλούσε ώρες ολόκληρες για μηδαμινά πράγματα, για μια ντουζίνα πετσέτες που τις έ6ρισκε αριθμημένες με το γράμμα Χ αλλά τοποθετημένες πριν από το Ο .

- Πού έχει λοιπόν το νου της η Ζοζέτ! φώναζε. Η Ζοζέτ δεν νοιάζεται πια για τίποτε;

Η Δεσποινίς ρωτούσε οχτώ μέρες αν η Πηνελόπη είχε τη 6ρώμη της τη δεύτερη ώρα, επειδή μια φορά ο Ζακλέν είχε καθυστερήσει να της την πάει. Η μικρή της φαντασία δούλευε πάνω σε μπαγκατέλες. Ένα στρώμα σκόνης ξεχασμένο από το ξεσκονιστήρι, φέτες ψωμί κακοψημένες από τη Μαριέτα, η καθυστέρηση του Ζακλέν να κλείσει τα παράθυρα εκείνα που χτυπούσε ο ήλιος του οποίου οι ακτίνες κατάτρωγαν τα χρώματα των επίπλων, όλα αυτά τα μεγάλα μικροπράγματα γεννούσαν φο6ερούς κα6γάδες που μάνιαζαν τη Δεσποινίδα. Όλα άλλαζαν λοιπόν, φώναζε αυτή , δεν αναγνώριζε πια τους παλιούς της υπηρέτες είχαν χαλάσει, ήταν πολύ καλή μαζί τους. Μια μέρα η Ζοζέτ της έδωσε τη Μέρα του χριστιανού αντί για το Δεκαπενθήμερο του Πάσχα. Όλη η πόλη έμαθε το 6ράδυ αυτήν τη συμφορά. Η Δεσποινίς αναγκάστηκε να ξαναγυρίσει από την εκκλησία του Αγίου Λεονάρδου σπίτι της, και η ξαφνική αναχώρησή της από εκεί, όπου ανακάτωσε όλες τις καρέκλες, έκανε του ανθρώπους να 6άλουν με το νου τους τέρατα και σημεία. Αναγκάστηκε λοιπόν να πει στους φίλους της την αιτία αυτού του συμ6άντος . .

- Ζοζέτ, είπε μαλακά, να μην ξαναγίνει άλλη φορά κάτι τέτοιο!

Η δεσποινίς Κορμόν απολάμ6ανε, δίχως να το συνειδητοποιεί, αυτούς τους μικρούς κα6γάδες που χρησίμευαν σαν στόμιο για να χύνεται η δηκτική της διάθεση. Το


90 HONORE DE BALZAC

Πνεύμα έχει τις απαιτήσεις του' έχει, όπως και το σώμα, τη γυμναστική του. Αυτές οι διακυμάνσεις της διάθεσης γίνονταν δεκτές από τη Ζοζέτ και τον Ζακλέν σαν τις διαταραχές της ατμόσφαιρας από τον αγρότη. Οι τρεις αυτοί καλοί άνθρωποι έλεγαν: «Έχει καλό καιρό!» ή «δρέχει!» χωρίς να κατηγορούν τον ουρανό. Μερικές φορές, όταν σηκώνονταν το πρωί, αναρωτιόνταν στην κουζίνα με τι διάθεση θα ξυπνούσε η Δεσποινίς, σαν τον αγρότη που συμδουλεύεται τα μικρά σύννεφα της χαραυγής. Τέλος, η δεσποινίς Κορμόν κατέληξε αναγκαστικά να ατενίζει τον εαυτό της μέσα στις ασημαντότητες της ζωής της. Αυτή και ο Θεός, ο εξομολογητής της και η μπουγάδα της, οι μαρμελάδες που έπρεπε να κάνει και οι λειτουργίες που έπρεπε να φροντίσει, είχαν απορροφήσει την αδύναμη διάνοιά της. Γι' αυτήν τα μικροσκοπικά στοιχεία της ζωής μεγάλωναν χάρη σε μια ιδιαίτερη οπτική που χαρακτηρίζει τους εκ φύσεως ή κατά τύχη εγωιστές. Η τόσο τέλεια υγεία της έδινε τρομακτική αξία και στην πιο μικρή ενόχληση που παρουσιαζόταν στο πεπτικό σύστημα. Ζούσε άλλωστε κάτω από την εξουσία της ιατρικής των προγόνων μας, κι έπαιρνε κάθε χρόνο τέσσερα προληπτικά φάρμακα που την ανανέωναν, φάρμακα τόσο δυνατά που θα έκαναν ακόμη και την Πηνελόπη να σκάσει. Αν η Ζοζέτ έδρισκε, καθώς τη δοηθούσε να ντυθεί, ένα μικρό σπυρί στις στιλπνές ακόμη ωμοπλάτες της Δεσποινίδας, αυτό προκαλούσε φοδερές έρευνες σχετικά με τα διάφορα φαγητά που καταναλώθηκαν την εδδομάδα. Τι θρίαμδος όταν η Ζοζέτ θύμιζε στην κυρία της ένα πολύ αψύ κουνέλι που σίγουρα θα 'χε δημιουργήσει αυτό το καταραμένο σπυρί! Με τι χαρά έλεγαν και οι δυο: «Σίγουρα είναι το κουνέλι»!

- Η Μαριέτα του 'δαλε πολλά μπαχαρικά, έλεγε η Δεσποινίς, πάντα της λέω να το κάνει γλυκό για το θείο μου και για μένα, αλλά η Μαριέτα δεν θυμάται πια παρά ...

- Παρά το κουνέλι, έλεγε η Ζοζέτ. - Είναι αλήθεια, απαντούσε η Δεσποινίς, δεν θυμάται

πια παρά το κουνέλι, καλά το 'πες αυτό. Digitized by 10uk1s, May 2010


Τέσσερις φορές το χρόνο, στην αρχή κάθε εποχής η δεσποινίς Κορμόν πήγαινε να περάσει λίγες μέρες στο κτήμα της στο Πρεμποντέ. Τώρα 6ρισκόμασταν στα μέσα του Μάη, εποχή όπου η δεσποινίς Κορμόν ήθελε να δει αν οι μηλιές της ήταν καλά χιονισμένες, λέξη της περιοχής που εκφράζει το θέαμα που παρουσιάζεται κάτω απ' αυτά τα δέντρα μόλις πέσουν τα λουλούδια τους. Όταν ο κυκλικός σωρός των πεσμένων πετάλων μοιάζει με στρώμα χιονιού, ο ιδιοκτήτης μπορεί να ελπίζει σε μια πλούσια συγκομιδή μηλίτη. Ενώ η δεσποινίς Κορμόν υπολόγιζε λοιπόν μ' αυτόν τον τρόπο τα 6αρέλια της, φρόντιζε και τις επιδιορθώσεις που είχαν καταστεί αναγκαίες από το χειμώνα' επέ6λεπε στην τακτοποίηση του κήπου και του οπωρώνα της, απ' όπου έπαιρνε πολλές προμήθειες. Κάθε εποχή είχε τις δικές της ασχολίες. Η Δεσποινίς έδινε πριν από την αναχώρησή της ένα αποχαιρετιστήριο γεύμα στους πιστούς της, παρόλο που θα τους ξανά6ρισκε τρεις 6δομάδες αργότερα. Η αναχώρηση της δεσποινίδας Κορμόν ήταν πάντα μια είδηση που έκανε θόρυ60 στην Αλενσόν. Οι γνωστοί της που δεν την είχαν δει την τελευταία φορά πήγαιναν να τη δουν' η αίθουσα υποδοχής γέμιζε ασφυκτικά' όλοι της εύχονταν καλό ταξίδι, λες και έφευγε για την Καλκούτα. Την άλλη μέρα το πρωί οι έμποροι στέκονταν στα κατώφλια τους. Μικροί και μεγάλοι κοιτούσαν την καριόλα να περνάει και νόμιζαν ότι μάθαιναν ένα νέο με το να λένε ο ένας στον άλλο: «Η δεσποινίς Κορμόν πάει λοιπόν στο Πρεμποντέ!». Από 'δω, ο ένας έλεγε: «Έχει κάνει την μπάζα της τούτη εδώ - Ε! φίλε μου, απαντούσε ο γείτονας, είναι καλή γυναίκα' αν ο πλούτος έπεφτε σε τέτοια χέρια, η χώρα δεν θα Όλεπε ούτε ένα ζητιάνο .. . » Από 'κει, ένας άλλος: «Έλα, δεν θα εκπλαγώ αν έχουν ανθίσει οι ψηλοί αμπελώνες μας, να η δεσποινίς Κορμόν που φεύγει για το Πρεμποντέ. Γιατί άραγε δεν έχει κουκουλωθεί ακόμα; - Θα την παντρευόμουν πρόθυμα, απαντούσε ένας χωρατατζής: Ο γάμος έχει γίνει κατά το ήμισυ, ο ένας έχει συμφωνήσει κιόλας ο άλλος όμως δεν θέλει. Αχ! ο φούρνος καίει για τον κύριο ντι Μπου-


92 HONORE DE BALZAC

σκιέ! - Τον κύριο ντι Μπουσκιέ! . . . Τον έχει απορρίψει» . Το οράδυ , σ' όλες τις συγκεντρώσεις, όλοι έλεγαν σοοαρά: « Η δεσποινίς Κορμόν έφυγε» . Ή: «Αφήσατε λοιπόν τη δεσποινίδα Κορμόν να φύγει;»

Η Τετάρτη που είχε διαλέξει η Σουζάνα για το σκάνδαλό της ήταν κατά τύχη αυτή η Τετάρτη του αποχαιρετισμού, μέρα που η δεσποινίς Κορμόν έκανε τη Ζοζέτ να τα χάνει με τα πακέτα που έπρεπε να κουΟαλήσει. Έτσι, λοιπόν, κατά τη διάρκεια του πρωινού είχαν ειπωθεί και συμοεί πράγματα στην πόλη που δημιουργούσαν πολύ ζωηρό ενδιαφέρον γι' αυτήν την αποχαιρετιστήρια συγκέντρωση . Η κυρία Γκρανσόν είχε χτυπήσει το κουδούνι σε δέκα σπίτια, όσο η γεροντοκόρη σκεφτόταν για τα αναγκαία του ταξιδιού και ο μοχθηρός ιππότης ντε Βαλουά έπαιζε πικέτο στης δεσποινίδας Αρμάνδης ντ' Εγκρινιόν, αδελφής του γέρου μαρκησίου ντ' Εγκρινιόν και οασίλισσας του αριστοκρατικού σαλονιού. Αν για κανέναν δεν ήταν αδιάφορο να δει τι φάτσα θα είχε το οράδυ ο διαφθορέας, ήταν σημαντικό για τον ιππότη και για την κυρία Γκρανσόν να δουν πώς θα 'παιρνε το νέο η δεσποινις Κορμόν με τη διπλή της ιδιότητα της παρθένας και της προέδρου του συλλόγου των μητέρων. Όσο για τον αθώο ντι Μπουσκιέ περπατούσε στο Κουρ αρχίζοντας να σκέφτεται ότι η Σουζάνα τον είχε ξεγελάσει· η υποψία αυτή επιοεοαίωνε τις αρχές του όσον αφορά τις γυναίκες.

Σ' αυτά τα γκαλά, το τραπέζι ήταν ήδη στρωμένο στης Δεσποινίδας γύρω στις τρεις και μισή . Εκείνη την εποχή ο fashionable�7 κόσμος της Αλενσόν έτρωγε σε εξαιρετικές περιπτώσεις την τέταρτη ώρα. Τον καιρό της Αυτοκρατορίας έτρωγαν ακόμη τη δεύτερη ώρ<;χ μετά το μεσημέρι, όπως παλιά· έτρωγαν όμως και το οράδυ ! Μια από τις μεγαλύτερες ηδονές που απολάμοανε; δίχως να εννοούμε κάτι κακό, η δεσποινίς Κορμόν, στηριζόταν ασφαλώς στον εγωισμό και ήταν η ανείπωτη ικ.ανοποίηση που ένιωθε όταν έολεπε τον εαυτό της ντυμένο σαν κυρία που πάει να πρ,'ϋπαντήσει τους καλεσμένους της. Όταν έμπαινε έτσι «υπό τα όπλα» , μέσα στα σκοτάδια της καρδιάς



της γλιστρούσε μια αχτίδα ελπίδας: μια φωνή της έλεγε ότι η φύση δεν την είχε προικίσει εις μάτην τόσο πλουσιοπάροχα και ότι επρόκειτο να παρουσιαστεί ένας παράτολμος άνδρας. Η επιθυμία της φρεσκαριζόταν όπως είχε φρεσκάρει αυτή το σώμα της κοιτούσε τη διπλή της στόφα μ' ένα είδος μέθης, κι ύστερα αυτή η ικανοποίηση συνεχιζόταν καθώς κατέσαινε για να ρίξει τη φοσερή της ματιά στο σαλόνι , στο γραφείο και στο μπουντουάρ. Βάδιζε με την απλοϊκή ευχαρίστηση του πλούσιου που κάθε στιγμή σκέφτεται πως είναι πλούσιος και πως ποτέ δεν θα του λείψει τίποτα. Κοιτούσε τα αιώνια έπιπλά της, τις αντίκες της, τα λακαριστά ξύλα της έλεγε μέσα της ότι τόσο όμορφα πράγματα ήθελαν έναν αφέντη . Αφού θαύμαζε πρώτα την τραπεζαρία, την καλυμμένη από το μακρόστενο τραπέζι πάνω στο οποίο ήταν απλωμένο ένα ολόασπρο τραπεζομάντιλο στολισμένο από είκοσι σερσίτσια τοποθετημένα σε ίσες αποστάσεις αφού έκανε πρώτα επιθεώρηση στην ίλη των μποτιλιών που είχε διαλέξει η ίδια και που είχαν ευυπόληπτες ετικέτες αφού επαλήθευε πρώτα με σχολαστικότητα τα ονόματα που ήταν γραμμένα σε χαρτάκια από το τρεμουλιαστό χέρι του ασά, μοναδική δουλειά που έκανε μέσα στο σπίτι και που προκαλούσε σοσαρές συζητήσεις για τη θέση κάθε συνδαιτυμόνα' τότε μόνο πήγαινε η Δεσποινίς μ' όλα τα στολίδια της να συναντήσει το θείο της, που εκείνη τη στιγμή την πιο όμορφη της μέρας έκανε Όόλτα στην ταράτσα, κατά μήκος του Μπριγιάντ , ακούγοντας το κελάηδημα των πουλιών που ήταν φωλιασμένα στη συστάδα δίχως να φοσούνται κυνηγούς ή παιδιά.

Στη διάρκεια αυτών των ωρών αναμονής δεν πλησίαζε ποτέ τον ασά ντε Σποντ δίχώς να του κάνει κάποιες χαζές ερωτήσεις, προκειμένου να παρασύρει τον αγαθό γέρο σε μια συζήτηση που θα μπορούσε να τον διασκεδάσει. Η ιδιαιτερότητα αυτή θα μας σοηθήσει να ολοκληρώσουμε την εικόνα αυτής της εξαίρετης κοπέλας.

Η δεσποινίς Κορμόν θεωρούσε πως ένα από τα καθήκοντά της ήταν να μιλάει: όχι ότι ήταν φλύαρη ' ευτυχώς


94 HONORE DE BALZAC

είχε πολύ λίγες ιδέες και ήξερε πολύ λίγες κατάλληλες φράσεις νόμιζε όμως ότι έτσι εκπλήρωνε ένα από τα κοινωνικά καθήκοντα που επιοάλλει η Εκκλησία, το καθήκον να είμαστε καλοί με τους πλησίον μας. Αυτή η υποχρέωση της στοίχιζε τόσο πολύ που είχε ζητήσει τη συμοουλή του καθοδηγή της, του αοά Κουτυριέ, πάνω σ' αυτό το σημείο των « Καλών Τρόπων για παιδιά�x" . Παρά την ταπεινή παρατήρηση της εξομολογούμενης, που ομολογούσε στον αβά πόσο σκληρή ήταν η εσωτερική δουλειά που έκανε το μυαλό της για να ορει κάτι να πει, ο γέρος αυτός ιερέας, τόσο ανυποχώρητος στο ζήτημα της πειθαρχίας, της είχε διαβάσει μια ολόκληρη περικοπή από τον Άγιο Φραγκίσκο ντε Σαλ�� σχετικά με τα καθήκοντα της κοσμικής γυναίκας, για τη σεμνή χαρά των ευσεΙ)(ίJν χριστιανών γυναικών που έπρεπε να κρατούν τη σ06αρότητά τους για τους εαυτούς τους και να παρουσιάζονται αξιαγάπητες στο σπίτι τους, έτσι ώστε να μη φέρνουν σε δύσκολή θέση τον πλησίον τους. Κάτω από το 6άρος των καθηκόντων της λοιπόν και επειδή ήθελε πάση θυσία να υπακούσει στον καθοδηγητή της που της είχε πει να μιλάει με ευγένεια , ίδρωνε μέσα στον κορσέ της όταν έ6λεπε τη συζήτηση να εξασθενεί" τόσο πολύ υπέφερε όταν προσπαθούσε να 6γάλει ιδέες για να αναζωπυρ<.Οσει τις σ6ησμένες συζητήσεις. Πετούσε τότε περιέργες προτάσεις, σαν τούτη εδώ: κανένας δεν μπορεί να 6ρίσκεται. σε δύο

μέρη ταυτοχρόνα, εκτός κι αν είναι. πουλάκι, χάρη στην οποία προκάλεσε μια μέρα, όχι δίχως επιτυχία, μια συζήτηση σχετικά με την πανταχού παρουσία των αποστόλων, από την οποία δεν κατάλαοε τίποτα. Αυτές οι παρεμ6άσεις της έδωσαν επάξια μέσα στην κοινωνία της την επωνυμία της καλής δεσποινίδας Κορμόν. Στο στόμα των έξυπνων η λέξη αυτή ήθελε να πει ότι ήταν αδαής σαν κυπρίνος και λίγο χαζούλα' πολλά όμως πρόσωπα της δικής της κατηγορίας έπαιρναν το επίθετο με την κυριολεκτική σημασία του και απαντούσαν: « Ω , ναι! η δεσποινίς Κορμόν είναι εξαίρεΤη» . Μερικές φορές έκανε τόσο άτοπες ερωτήσεις, πάντα για να είναι ευχάριστη στους καλεσμένους



της και για να εκπληρώνει τα καθήκοντά της απέναντι στον κόσμο, που ο κόσμος ξεσπούσε στα γέλια. Ρωτούσε, παραδείγματος χάρη , τι έκανε η κυ6έρνηση τους φόρους που μάζευε τόσο πολύ καιρό · γιατί η Βί6λος, μια που ήταν του Μωυσή, δεν είχε τυπωθεί την εποχή του Ιησού Χριστού. Είχε το νιονιό εκείνου του country gentleman \ (ΗΙ ο οποίος, ακούγοντας πάντα να μιλάνε για την posterity (τις μέλλουσες γενεές) στη Βουλή των Κοινοτήτων, σηκώθηκε για να 6γάλει τον παρακάτω speech lll ' που έμεινε ξακουστός: « Κύριοι , ακούω πάντα να μιλάνε εδώ για την Posterity, και θα 'θελα επιτέλους να μάθω τι έκανε αυτή η δύναμη για την Αγγλία». Στις περιπτώσεις αυτές, ο ηρωικός ιππότης ντε Βαλουά έτρεχε να συνδράμει τη γεροντοκόρη μ' όλες τις δυνάμεις της πνευματικής διπλωματίας του , καθώς έ6λεπε τα χαμόγελα που αντάλλασσαν διάφοροι ανελέητοι ημιμαθείς. Ο γέρος ευγενής, που αρεσκόταν να κάνει πλούσιες τις γυναίκες, απέδιδε παραδόξως εξυπνάδα στην δεσποινίδα Κορμόν υποστηρίζοντάς την· κάλυπτε τόσο καλά την οπισθοχόψησή της που μερικές φορές είχες την εντύπωση ότι η γεροντοκόρη δεν είχε πει ούτε μια 6λακεία. Μ ια μέρα ομολόγησε σο6αρά ότι δεν ήξερε ποια διαφορά έχουν τα 6όδια και οι ταύροι . Ο συναρπαστικός ιππότης σταμάτησε το ξέσπασμα του γέλιου απαντώντας ότι τα 6όδια δεν μπορούν να είναι παρά θείοι των ταυρίδων (όνομα της δαμάλας στην τοπική διάλεκτο) . Μ ια άλλη φορά, ακούγοντας να μιλάνε πολύ για θρεφτάρια και για τις δυσκολίες που παρουσίαζε αυτό το εμπόριο, συζήτηση που επανερχόταν συχνά σε μια περιοχή όπου 6ρίσκεται το υπέροχο ιπποφορ6είο του Πεν, κατάλα6ε ότι τα άλογα προέρχονταν από πηδήματα και ρώτησε γιατί δεν γίνονταν δύο πηδήματα το χρόνο; Ο ιππότης τρά6ηξε τα γέλια Επάνω του . Είναι πολύ πιθανό, είΠΕ. Οι παρευρισκόμενοι τον άκουγαν. Το λάθος, συνέχισε, οφείλεται στους φυσιολόγους που δεν έχουν κατορθώσει ακόμη να κάνουν τις φοράδες να κυοφορούν λιγότερο από έντεκα μήνες. Η φτωχιά κοπέλα δεν ήξερε πια τι ήταν το πήδημα, όπως δεν ήξερε να ξεχωρίσει ένα 6όδι από


96 HONORE DE BALZAC

έναν ταύρο. Ο ιππότης ντε Βαλουά υπηρετούσε μιαν αχάριστη, γιατί ποτέ δεν κατάλα6ε η δεσποινίς Κορμόν έστω μία από τις ιπποτικές υπηρεσίες του. Καθώς έ6λεπε τη συζήτηση αναζωπυρωμένη, δεν έ6ρισκε πια ότι ήταν τόσο ηλίθια όσο νόμιζε. Τελικά μια μέρα στρογγυλοκάθισε πάνω στην άγνοιά της, όπως στρογγυλο<tάθισε ο δούκας ντε Μπρανκά, ο ήρωας του ΑφηρημένουlO2, μέσα στο χαντάκι όπου είχε πέσει και 60λεύτηκε εκεί μέσα τόσο καλά που όταν ήρθαν να τον 6γάλουν έξω ρώτησε τι τον ήθελαν. Από 'κείνη την αρκετά πρόσφατη εποχή, η δεσποινίς Κορμόν έχασε το φό60 της και απέκτησε μια σιγουριά που έδινε στις παρεμ6άσεις της κάτι από την επισημότητα με την οποία κάνουν οι 'Αγγλοι τις πατριωτικές ηλιθιότητές τους, επισημότητα που μοιάζει με την έπαρση της 6λακείας. Καθώς πλησίαζε το θείο της με μεγαλοπρεπή 6ήματα, γύριζε στο μυαλό της μια ερώτηση για να τον 6γάλει απ' αυτήν τη σιωπή που πάντα τη στενοχωρούσε, επειδή νόμιζε ότι εκείνος δεν είχε τι να κάνει. - Θείε μου, του είπε σκύ60ντας στο μπράτσο του και κολλώντας χαριτωμένα στο πλευρό του (αυτό ήταν ένα ακόμη πλάσμα της φαντασίας της, σκεφτόταν: «Αν είχα σύζυγο, έτσι θα 'μουν!»)' θείε μου, αν όλα όσα συμ6αίνουν εδώ κάτω είναι θέλημα Θεού, δεν υπάρχει μια αιτία για όλα τα πράγματα;

- Ασφαλώς, είπε σο6αρά ο α6άς ντε Σποντ ο οποίος, επειδή λάτρευε την ανιψιά του, την άφηνε πάντα να τον αποσπά από τους στοχασμούς του με αγγελική υπομονή.

- Τότε, αν μείνω κορίτσι, μια υπόθεση, το θέλει ο Θεός; - Ναι, παιδί μου, είπε ο α6άς. - Όμως, μια που τίποτε δεν μ' εμποδίζει να παντρευτώ

αύριο, η θέλησή του μπορεί να καταστραφεί από τη δική μου;

- Αυτό θα 'ταν σωστό αν γνωρίζαμε την αληθινή θέληση του Θεού, απάντησε ο παλιός ηγούμενος της Σορ6όνης. Βλέπεις όμως κόρη μου ότι 6άζεις ένα αν;

Η φτωχιά κοπέλα, που είχε ελπίσει να παρασύρει το θείο της σε μια συζήτηση περί γάμου μ' ένα ad amnipoten-



tem επιχείρημα, έμεινε εμ6ρόντητη ' τα άτομα όμως που έχουν αμ6λύ πνεύμα ακολουθούν την τρομερή λογική των παιδιών, που συνίσταται στο να πηγαίνουν από απάντηση σε ερώτηση, λογική συχνά ενοχλητική .

- Μα, θείε μου, ο Θεός δεν έκανε τις γυναίκες για να μένουν κορίτσια' γιατί είτε πρέπει να 'ναι όλες κορίτσια είτε όλες γυναίκες. Υπάρχει λοιπόν αδικία στην κατανομή των ρόλων.

- Κόρη μου , είπε ο καλός α6άς, δίνεις άδικο στην Εκκλησία που λέει ότι η αγαμία είναι η καλύτερη οδός για να πας στο Θεό.

- Α ν όμως είχε δίκιο η Εκκλησία κι αν όλοι οι άνθρωποι ήταν καλοί καθολικοί, το ανθρώπινο γένος θα τελείωνε, δεν είναι έτσι, θείε μου ;

- Έχεις πολύ μυαλό, Ρόζα, δεν χρειάζεται τόσο για να 'σαι ευτυχισμένη .

Μια τέτοια λέξη προκαλούσε ένα χαμόγελο ικανοποίησης στα χείλη της φτωχιάς κοπέλας, επι6ε6αιώνοντας την καλή γνιομη που είχε αρχίσει να σχηματίζει για τον εαυτό της . Ιδού λοιπόν πώς γίνονται συνένοχοι των ελαττωμάτων μας οι άνθρωποι , οι φίλοι και οι εχθροί μας! Τη στιγμή εκείνη η συζήτηση διακόπηκε από τις διαδοχικές αφίξεις των συνδαιτυμόνων. Τέτοιες εορταστικές μέρες, η τοπική αυτή σκηνή προκαλούσε μικρές οικειότητες ανάμεσα στους ανθρώπους του σπιτιού και τους καλεσμένους. Η Μαριέτα έλεγε στον Πρόεδρο του Δ ικαστηρίου , μεγάλο φαγά, καθώς τον έ6λεπε να περνάει: «Α! κύριε ντι Ρονσερέ, έκανα κουνουπίδι ο γκρατέν ειδικά για σας, γιατί η Δεσποινίς ξέρει πόσο σας αρέσει και μου είπε: - Μην το ξεχάσεις, Μαριέτα, έχουμε τον κύριο Πρόεδρο» .

- Αυτή η καλή δεσποινίς Κορμόν ! απαντούσε ο κριτής της περιοχής. Μαριέτα, το 6άλατε σε ζωμό και όχι σκέτο; Είναι πιο γευστικό!

Ο Πρόεδρος δεν δίσταζε καθόλου να μπει στην αίθουσα της 60υλής όπου η Μαριέτα εξέδιδε τις αποφάσεις της ρίχνοντας τη ματιά του γαστρονόμου και δίνοντας τη γνώμη του μετρ.


98 HONORE DE BALZAC

- Χαίρετε, κυρία, έλεγε η Ζοζέτ στην κυρία Γκρανσόν που κολάκευε την υπηρέτρια, η Δεσποινίς σκέφτηκε και για σας, θα 'χετε το ψάρι σας.

Όσο για τον ιππότη ντε Βαλουά, αυτός έλεγε στη Μαριέτα με τον ελαφρό τόνο μεγάλου κυρίου που κάνει οικειότητες: «Ε, εσύ αγαπητέ αρχιμάγειρε, που θα σου δώσω το σταυρό της Λεγεώνος της Τιμής, l03 υπάρχει κανένα καλό κομμάτι που ν' αξίζει να το περιμένω;»

- Μάλιστα, μάλιστα, κύριε ντε Βαλουά, ένα κουνέλι από το Πρεμποντέ, ζύγιζε δεκατέσσερις λίΟρες.

- Καλό κορίτσι! έλεγε ο ιππότης επιοραοεύοντας τη Ζοζέτ. Αχά! ζυγίζει δεκατέσσερις λίορες!

Ο ντι Μπουσκιέ δεν ήταν καλεσμένος. Η δεσποινίς Κορμόν, πιστή στο σύστημα που ξέρετε, φερόταν άσχημα σ' αυτόν τον πενηντάρη , για τον οποίο ένιωθε ανεξήγητα αισθήματα χωμένα στις πιο οαθιές πτυχές της καρδιάς της αν και τον είχε απορρίψει, μερικές φορές μετάνιωνε, είχε ένα προαίσθημα ότι θα τον παντρευόταν και μαζί έναν τρόμο που την εμπόδιζε να εύχεται αυτόν το γάμο. Η ψυχή της, αναστατωμένη από τις ιδέες αυτές, ασχολούνταν με τον ντι Μπουσκιέ. Χωρίς να το ομολογεί, ήταν επηρεασμένη από τις ηράκλειες αναλογίες του δη μοκράτη . Παρόλο που η κυρία Γκρανσόν και ο ιππότης ντε Βαλουά δεν μπορούσαν να εξηγήσουν τις αντιφάσεις της δεσποινίδας Κορμόν, είχαν παρατηρήσει τις αφελείς ματιές που γλιστρούσαν κλεφτά, ματιές που η σημασία τους ήταν αρκετά σαφής για να προσπαθήσουν και οι δύο να γκρεμίσουν τις ήδη ψαλιδισμένες ελπίδες του παλιού προμηθευτή , που ασφαλώς τις διατηρούσε στο ακέραιο. Δεν είχαν έρθει ακόμη δύο άλλοι συνδαιτημι'Jνες, που δικαιολογούνταν εκ των προτέρων λι'Jγω των λειτουργημάτων τους: ο ένας ήταν ο κύριος ντι Κουντρέ, ο υποθηκοφύλακας ο άλλος, ο κύριος Σενέλ, παλιι'Jς επιμελητής του οίκου ντ' Εγκρινιόν, ο συμΌολαιογράφος της υψηλής αριστοκρατίας , που είχε μεγάλη περιουσία και απολάμΌανε μιας εκτιμήσεως άξιας των ικανοτήτων του . Όταν έφτασαν αυτοί οι δύο καθυστερημένοι . () Ζακλέν τους είπε 6λέπον-


Η ΓΕΡΟΝΤΟΚΟΡΑ 99

τάς τους να πηγαίνουν στο σαλόνι: «Είναι όλοι στον κήπο».

Δίχως αμφιοολία τα στομάχια ήταν ανυπόμονα, γιατί, με την εμφάνιση του υποθηκοφύλακα, ενός από τους πιο αγαπητούς ανθρώπους της πόλης, που τα μόνα του ελαττώματα ήταν ότι είχε παντρευτεί για την περιουσία της μια ανυπόφορη γριά και ότι έλεγε φοοερά καλαμπούρια με τα οποία γελούσε πρώτος αυτός, μεγάλωσε η ελαφριά οχλαγωγία με την οποία γίνονται δεκτοί όποιοι έρχονται τελευταίοι σε μια τέτοια περίσταση. Η παρέα, περιμένοντας την επίσημη ανακοίνωση του σεροιρίσματος, οολτάριζε στην ταράτσα, κατά μήκος του Μπριγιάντ, κοιτάζοντας τα ποταμίσια χόρτα, το μωσαϊκό της κοίτης, τις τόσες όμορφες λεπτομέρειες των σπιτιών που κάθονταν ανακούρκουδα στην άλλη όχθη, τις γέρικες γαλαρίες των δέντρων, τα παράθυρα με τα χαλασμένα περοάζια, τα λοξά αντερείσματα κάποιου δωματίου που εξείχε προς το μέρος του ποταμού, τους κηπάκους όπου στέγνωναν παλιά ρούχα, το εργαστήριο του ξυλουργού, όλες τελοσπάντων τις μιζέριες της μικρής πόλης, στις οποίες έδιναν μια αληθινή χάρη, μια χάρη άξια των τοπιογράφων, τα γύρω νερά, μια κλαίουσα ιτιά, λουλούδια, μια τριανταφυλλιά. Ο ιππότης μελετούσε όλες τις φάτσες, γιατί είχε μάθει ότι το πυρπολικό του είχε κολλήσει καλά στα καλύτερα σαλόνια της πόλης κανένας όμως δεν μιλούσε ακόμη μεγαλόφωνα γι' αυτό το μεγάλο νέο, της Σουζάνας και του ντι Μπουσκιέ. Οι επαρχιώτες έχουν αναπτυγμένη στον ανώτερο οαθμό την τέχνη να διαδίδουν σιγά σιγά τα κουτσομπολιά: δεν είχε φτάσει ακόμη η στιγμή για να συζητηθεί αυτή η περίεργη περιπέτεια, αλλά έπρεπε να 'ναι όλοι υπ' ατμόν. Έτσι, έλεγαν ο ένας στο αφτί του άλλου: «Τα μάθατε; - Ναι. - Ο ντι Μπουσκιέ; - Και η όμορφη Σουζάνα. - Η δεσποινίς Κορμόν δεν ξέρει τίποτε; - Όχι.Α!» Αυτό ήταν το piano του κουτσομπουλιού' το vinforzando104 του επρόκειτο να ξεσπάσει όταν θα γεύονταν το πρώτο πιάτο. Ο ιππότης ντε Βαλουά ξεχώρισε πρώτα την κύρια Γκρανσόν, με το πράσινο καπέλο της το στολισμένο


100 HONORE DE BALZAC

με μπουκέτα πριμαοέρες, που το πρόσωπό της σπινθηρο-60λούσε. Μήπως λαχταρούσε να αρχίσει το κονσέρτο; Παρόλο που ένα τέτοιο νέο ήταν κάτι σαν ανεκμετάλλευτη φλέ6α χρυσού μέσα στη μονότονη ζωή των προσώπων αυτών, ο παρατηρητικός και καχύποπτος ιππότης πίστεψε πως αναγνώριζε σ' αυτήν την καλή γυναίκα την έκφραση ενός μεγαλύτερου συναισθήματος: τη χαρά που προκαλεί ο θρίαμ60ς ενός προσωπικού συμφέροντος! . . . Αμέσως έστρεψε το κεφάλι του για να διερευνήσει τον Αθανάσιο και τον τσάκωσε 6υθισμένο στη γεμάτη σημασία σιωπή μιας 6αθιάς περισυλλογής. Την ίδια στιγμή , μια ματιά του νέου άντρα στον μπούστο της δεσποινίδας Κορμόν, που έμοιαζε αρκετά μ' εκείνες τις μεγάλες χύτρες από τις οποίες σιτίζονται οι στρατιώτες, άναψε στην καρδιά του ιππότη ένα ξαφνικό φως. Η λάμψη αυτή του επέτρεψε να δει όλο το παρελθόν.

Α! διάτανε, είπε μέσα του , τι χουνέρι κόντεψα να πάθω!

Ο κύριος ντε Βαλουά πλησίασε τη δεσποινίδα Κορμόν για να της προσφέρει το μπράτσο του προκειμένου να την οδηγήσει στην τραπεζαρία. Η γεροντοκόρη έτρεφε για τον ιππότη μια εκτίμηση γεμάτη σε6ασμό' γιατί το όνομά του και η θέση του ανάμεσα στους αριστοκρατικού ς αστερισμούς του νομού τον έκαναν ασφαλώς το λαμπρότερο στολίδι του σαλονιού της . Από δώδεκα χρόνια τώρα η δεσποινίς Κορμόν επιθυμούσε από τα μύχια της καρδιά της να γίνει κυρία ντε Βαλουά. Το όνομα αυτό έμοιαζε με κλαδί στο οποίο κολλούσαν σαν σμήνος μέλισσες οι ιδέες της όσον αφορά την ευγένεια, την κοινωνική 6αθμίδα και τα εξωτερικά χαρίσματα ενός υποψηφίου. Παρόλο όμως που ο ιππότης ντε Βαλουά ήταν ο άνδρας ο διαλεγμένος από την καρδιά, από το πνεύμα, από τη φιλοδοξία, το παλιό αυτό ερείπιο το σινιαρισμένο σαν τον ' Αγιο Γιάννη επικεφαλής μιας λιτανείας, φό6ιζε τη δεσποινίδα Κορμόν: αν η Δεσποινίς έ6λεπε εδώ έναν ευγενή , η κοπέλα δεν αναγνώριζε τον άνδρα. Η αδιαφορία του ιππότη απέναντι στο γάμο και ιδίως η υποτιθέμενη αγνότητα των ηθών



του μέσα σ' ένα σπίτι γεμάτο από πεταχτούλες εργάτριες, έκαναν φοαερό κακό στον ιππότη ντε Βαλουά, αντίθετα από τις προαλέψεις του. Ο ευγενής αυτός, που τόσο καλά είχε δεί το θέμα της ισόαιας προσόδου, εδώ την είχε πατήσει. Οι ασυνείδητες σκέψεις της δεσποινίδας Κορμόν σχετικά με τον υπεραολικά φρόνιμο ιππότη θα μπορούσαν να μεταφραστούν με την εξής φράση: «Τι κρίμα να μην είναι λίγο ελευθέριος!» Οι παρατηρητές της ανθρώπινης καρδιάς έχουν προσέξει την κλίση των θρήσκων για τα κακά υποκείμενα, μένοντας κατάπληκτοι γι' αυτό το γούστο το οποίο θεωρούν αντίθετο στη χριστιανική αρετή. Υπάρχει καλύτερη μοίρα για την ενάρετη γυναίκα από το να καθαρίσει, όπως κάνει το κάραουνο, τα αρόμικα και τραγμένα νερά της κακίας; Πώς είναι όμως δυνατό να μην έχει παρατηρηθεί ότι αυτά τα ευγενικά πλάσματα, που καταλήγουν να μην παραααίνουν ποτέ την αφοσίωση στη συζυγική πίστη λόγω της αυστηρότητας των αρχών τους, πρέπει φυσιολογικά να επιθυμούν έναν άντρα με μεγάλη πρακτική εμπειρία! Τα κακά υποκείμενα είναι μεγάλοι άνδρες στον έρωτα. Έτσι, η φτωχή κοπέλα θρηνούσε επειδή είχε αρει το αγγείο που είχε διαλέξει σπασμένο σε δύο κομμάτια. Μόνο ο Θεός μπορούσε να κολλήσει τον ιππότη ντε Βαλουά με τον τι Μπουσκιέ. Για να κατανοηθεί καλά η σημασία των λίγων λέξεων που θα ανταλλάξουν ο ιππότης και η δεσποινίς Κορμόν, είναι απαραίτητο να εκθέσουμε δύο σοααρές υποθέσεις που προκαλούσαν σάλο στην πόλη και είχαν διχάσει τις γνώμες. Ο ντι Μπουσκιέ άλλωστε ήταν μυστηριωδώς αναμειγμένος σ' αυτές. Η μια αφορούσε τον εφημέριο της Αλενσόν, που είχε δώσει παλιότερα το συνταγματικό όρκοιU5 και τώρα νικούσε τις αντιπάθειες των καθολικών ξετυλίγοντας τις πιο μεγάλες αρετές. Ήταν ένας μικρός ΣεαερύςΙΟ6 που έχαιρε τέτοιας εκτίμησης που θα τον έκλαιγε όλη η πόλη αν τυχόν πέθαινε. Η δεσποινίς Κορμόν και ο ααάς ντε Σποντ ανήκαν σ' εκείνη την υπέροχη για την ορθοδοξία της Μικρή Εκκλησία που υπήρξε για την αυλή της Ρώμης ό,τι θα γίνονταν οι ultrasΙ07 για τον Λουδοαίκο τον 180. Ο ααάς



ιδίως δεν αναγνώριζε την Εκκλησία που είχε συμιλιωθεί απροκάλυπτα με τους συνταγματικούς. Ο εφημέριος αυτός δεν γινόταν δεκτός από τον οίκο Κορμόν, του οποίου οι συμπάθειες στρέφονταν στην ιερέα της ενορίας του Αγίου Λεονάρδου , της αριστοκρατική ς συνοικίας της Αλενσόν . Ο ντι Μπουσκιέ, αυτός ο λυσσασμένος φιλελεύθερος που κρυΌόταν κάτω από το μανδύα του Όασιλόφρονα, ήξερε πόσο είναι απαραίτητα τα σημεία σύνδεσης για τους δυσαρεστημένους που αποτελούν το φόντο όλων των εναντιώσεων και είχε ήδη συγκεντρώσει τις συμπάθειες της μεσαίας τάξης γύρω απ' αυτόν τον εφημέριο. Να τώρα κι η δεύτερη υπόθεση . Χάρη στη μυστική εμψύχωση και παρακίνηση του χονδροειδούς αυτού δ ιπλωμάτη είχε εκκολαφθεί στην Αλενσόν η ιδέα να φτιαχτεί ένα θέατρο. Οι σιίτεςΙΟδ του ντι Μπουσκιέ δεν γνώριζαν τον Μωάμεθ τους, αλλά ήταν ακόμη πιο ενθουσιώδεις, αφού πίστευαν πως υπεράσπιζαν τη δ ική τους άποψη . Ο Αθανάσιος ήταν ένας από τους θερμότερους υποστηρικτές της κατασκευής μας αίθουσας θεαμάτων και εδώ και λίγες μέρες συνηγορούσε στα γραφεία του Δημαρχείου υπέρ μια υπόθεσης την οποία είχαν υ ιοθετήσει όλοι οι νέοι . Ο ευγενής πρόσφερε στη γεροντοκόρη το μπράτσο του για να Όαδίσουν μαζί' εκείνη το δέχτηκε όχι δίχως να τον ευχαριστήσει με μια ματιά συγκινημένη από τούτη την προσοχή , στην οποία ο ιππότης απάντησε δείχνοντας τον Αθανάσιο με πολύ λεπτό τρόπο.

- Δεσποινίς, εσείς που δίνετε τόση σημασία στις κοινωνικές συμΌάσεις κι έχετε κάποιους δεσμούς μ' αυτόν το νέο . . .

- Πολύ λίγους, είπε αυτή διακόπτοντάς τον. - Δεν θα 'πρεπε, συνέχισε ο ιππότης, να χρησιμοποιή-

σετε την επιρροή που έχετε στη μητέρα του και σ' αυτόν για να τον εμποδίσετε να καταστραφεί ; Δεν είναι πολύ θρήσκος, υποστηρίζει τον ορκωτό ιερέα. Αυτό όμως δεν είναι τίποτε. Υπάρχει και κάτι άλλο πολύ σοΌαρό, ρίχνεται στα τυφλά σ' ένα δρόμο αντιπολιτευτικό χωρίς να ξέρει ποια επίδραση θα 'χει στο μέλλον του η σημερινή του



διαγωγή ! Μηχανορραφεί για την κατασκευή του θεάτρου' σ' αυτήν την υπόθεση είναι το κορόιδο που χρησιμοποιεί αυτός ο μεταμφιεσμένος δημοκράτης, ο ντι Μπουσκιέ . . .

- Θεέ μου ! απάντησε αυτή , κύριε ντε Βαλουά, η μητέρα του μου είπε πως είναι έξυπνος, κι αυτός δεν ξέρει να πει λέξη' φυτρώνει συνεχώς μπροστά σας σαν φάντης μπαστούνι . . .

- Που δεν σκέφτεται τίποτα! φώναξε ο υποθηκοφύλακας. Τον έχω τσακώσει στο φτερό τούτον εδώ! Υποαάλλω τα σέαη μου στον ιππότη ντε Βαλουά, πρόσθεσε χαιρετώντας τον ευγενή με την έμφαση που απέδωσε ο Ανρί ΜανιέΙΟ9 στον Ζοζέφ Πρυντόμ, τον αξιοθαύμαστο τύπο της τάξης στην οποία ανήκει ο υποθηκοφύλακας.

Ο κύριος ντε Βαλουά ανταπέδωσε με τον ξερό και προστατευτικό χαιρετισμό του ευγενούς που κρατάει τις αποστάσεις ύστερα ρυμούλκησε τη δεσποινίδα Κορμόν κοντά σε κάτι γλάστρες με λουλούδια λίγο πιο πέρα, για να δείξει σ' εκείνον που τον είχε διακόψει ότι δεν ήθελε να τον κατασκοπεύουν.

- Πώς θέλετε, είπε ο ιππότης με σιγανή φωνή σκύαοντας στο αφτί της δεσποινίδας Κορμόν, να 'χουν ιδέες οι νέοι που ανδρώνονται μέσα σ' αυτά τα απαίσια αυτοκρατορικά λύκεια Ι 10; Τις μεγάλες ιδέες και τους ωραίους έρωτες τους δημιουργούν τα καλά ήθη και οι ευγενικές συνήθειες. Αν το δεις, δεν είναι δύσκολο να μαντέψεις ότι αυτό το φτωχό παιδί θα γίνει εντελιός ηλίθιο και θα πεθάνει με θλιαερό τρόπο. Βλέπετε πόσο χλομός, πόσο αρρωστιάρης είναι ;

- Η μητέρα του ισχυρίζεται πως εργάζεται υπερβολικά, απάντησε αθώα ή γεροντοκόρη . Περνάει νύχτες ολόκληρες, με τι όμως; Να διαβάζει βιβλία, να γράφει.

- Μα αυτό τον εξαντλεί, είπε ο ιππότης προσπαθώντας να ξαναφέρει τη σκέψη της γεροντοκόρης στο πεδίο όπου έλπιζε ότι θα την έκανε να τρομοκρατηθεί με τον Αθανάσιο. Τα ήθη αυτών των αυτοκρατορικών λυκείων ήταν αληθινά φοβερά.

- Ω ! , ναι, είπε η άδολη δεσποινίς Κορμόν. Μήπως δεν Digitized by 10uk1s, May 2010


τους έοαζαν να περπατούν με τύμπανα στα κεφάλια; Οι δάσκαλοί τους δεν πίστευαν στη θρησκεία περισσότερο απ' όσο οι ειδωλολάτρες. Κι έντυναν αυτά τα φτωχά παιδιά με στολές, όπως ακρι6ώς στο στρατό . Τι ιδέες !

- Ιδού ποια είναι τα αποτελέσματα, είπε ο ιππότης δείχνοντας τον Αθανάσιο. Στον καιρό μου ένας νέος δεν θα ντρεπόταν ποτέ να κοιτάξει μια ωραία γυναίκα κι αυτός χαμηλώνει τα μάτια όταν σας 6λέπει! Ο νέος αυτός με φο6ίζει επειδή με ενδιαφέρει. Πείτε του να μη μηχανορραφεί με τους 60ναπαριστές όπως κάνει γι' αυτό το θέατρο. Όταν δεν θα το απαιτούν πια στασιαστικά (λέξη που για μένα είναι συνώνυμη του συνταγματικά) αυτοί οι ασήμαντοι νέοι , η εξουσία θα το κατασκευάσει . Επίσης, πείτε στη μητέρα του να 'χει το νου της γι' αυτόν.

- Ω ! θα τον εμποδίσει να 6λέπει αυτούς τους ανθρώπους με το μειωμένο μισθό και την κακή κοινωνία, είμαι σίγουρη . Θέλω να της μιλήσω γι' αυτόν, είπε η δεσποινίς Κορμόν, επειδή θα μπορούσε να χάσει τη θέση του στο Δημαρχείο. Και τότε πώς θα ζούσαν αυτός και η μητέρα του ; . . . Αυτό προκαλεί φρίκη .

Όπως έλεγε κι ο κύριος Ταλεϋράνδος για τη γυναίκα του , έτσι κι ο ιππότης είπε μέσα του κοιτάζοντας τη δεσποινίδα Κορμόν: « Πού θα ορω πιο χαζή ; Άξιε ευγενή ! Η αρετή που σ' απαλλάσσει από την εξυπνάδα δεν είναι ελάττωμα; Τι αξιολάτρευτη γυναίκα όμως για έναν άνδρα της ηλικίας μου ! Τι αρχές ! Τι άγνοια ! »

Καταλαοαίνετε πως ο μονόλογος αυτός απευθύνθηκε στη δεσποινίδα Γκορίτσα και συνοδεύτηκε από μια πρέζα ταμπάκου .

Η κυρία Γκρανσόν είχε μαντέψει ότι ο ιππότης μιλούσε για τον Αθανάσιο. Ανυπομονώντας να μάθει το αποτέλεσμα της συζήτησης αυτής, ακολούθησε τη δεσποινίδα Κορμόν, ΠΟ,υ πήγαινε προς το νέο κρατώντας μια αξιοπρεπή απόσταση έξι βημάτων πίσω της. Τη στιγμή εκείνη όμως ο Ζακλέν ήρθε να αναγγείλει πως είχε σερβιριστεί το φαγητό. Η γεροντοκόρη κάλεσε με ένα ολέμμα τον ιππότη . Ο περιποιητικός υποθηκοφύλακας, που άρχιζε να



ολέπει στους τρόπους του ευγενή το φράγμα που σήκωναν εκείνη την εποχή οι ευγενείς της επαρχίας ανάμεσα στους εαυτούς τους και την αστική τάξη , έτρεξε περιχαρής να προλάοει τον ιππότη · ορισκόταν κοντά στη δεσποινίδα Κορμόν, έκαμψε το μπράτσο του για να της το προσφέρει , κι εκείνη ήταν πια αναγκασμένη να το δεχτεί. Ο ιππότης στράφηκε, για λόγους σκοπιμότητας, στην κυρία Γκρανσόν.

- Η δεσποινίς Κορμόν , της είπε βαδίζοντας αργά πίσω απ' όλους τους συνδαιτυμόνες, έχει, αγαπητή μου κυρία, το πιο ζωηρό ενδιαφέρον για τον αγαπητό σας Αθανάσιο, αλλά το ενδιαφέρον αυτό εξατμίζεται από σφάλμα του γιου σας: είναι άθρησκος και φιλελεύθερος, παθιάζεται για το θέατρο, συναναστρέφεται τους οοναπαρτιστές, ενδιαφέρεται για τον ορκωτό εφημέριο. Η διαγωγή αυτή μπορεί να τον κάνει να χάσει τη θέση του στο Δημαρχείο. Ξέρετε με τι φροντίδα απορρίπτει τα ξένα στοιχεία η κυοέρνηση! Πού θα ορει δουλειά ο αγαπημένος σας Αθανάσιος, αν απολυθεί μια φορά; Ας μην μπει στο μάτι της Διοίκησης.

- Πόσο πολύ με υποχρεώνετε, κύριε ιππότη , είπε η φτωχή μάνα τρομαγμένη . Έχετε δίκιο, ο γιος μου είναι το κορόιδο μας κακής κλίκας και θα του ανοίξω τα μάτια γι' αυτό.

Με μια μόνο ματιά ο ιππότης είχε εισχωρήσει πριν από αρκετό καιρό στη φύση και το χαρακτήρα του Αθανάσιου . Είχε αναγνωρίσει σ' αυτόν το ελάχιστα εύπλαστο στοιχείο των δημοκρατικών πεποιθήσεων, για τις οποίες θυσιάζει τα πάντα ένας νέος αυτής της ηλικίας, συνεπαρμένος απ' αυτήν την τόσο κακά προσδιορισμένη, τόσο λίγο κατανοημένη, λέξη της ελευθερίας, που είναι.όμως λάοαρο εξέγερσης για τους παράτολμους και ακατάδεχτους ανθρώπους. Και γι' αυτούς εξέγερση σημGίνει εκδίκηση . Ο Αθανάσιος θα 'μενε προσκολλημένος στην πίστη του , γιατί ο ι γνώμες του είχαν υφανθεί μαζί μ ε τις καλλιτεχνικές οδύνες του , μαζί με τις πικρές παρατηρήσεις του για το ζήτημα της Κοινωνικής Κατάστασης. Αγνούσε ότι στην


106 HONORE .DE BALZAC

ηλικία των τριάντα έξι χρόνων, εποχή όπου ο άνθρωπος έχει κρίνει πια τους άλλους ανθρώπους, τις σχέσεις και τα κοινωνικά συμφέροντα, θα άλλαζαν και σ' αυτόν, όπως σ' όλους τους αληθινά ανώτερους ανθρώπους, οι γνώμες για χάρη των οποίων θυσίασε αρχικά το μέλλον του . Το να μείνεις π ιστός στην Αριστερή Πλευρά της Αλενσόν σήμαινε ότι κέρδιζες την αποστροφή της δεσποινίδας Κορμόν. Εδώ ο ιππότης έαλεπε σωστά. Αυτή η κοινωνία, η τόσο ειρηνική φαινομενικά, ήταν κατά αάθος τόσο ταραγμένη όσο μπορούν να είναι οι διπλωματικοί κύκλοι όπου η πανουργία, η καπατσοσύνη , τα πάθη , τα συμφέροντα συγκεντρώνονται γύρω από τα σοααρότερα ζητήματα κάθε χώρας. Οι συνδαιτυμόνες έφτασαν επιτέλους σ' αυτό το τραπέζι το φορτωμένο από τα πρώτα πιάτα κι άρχισαν να τρώνε όπως τρώνε στην επαρχία, χωρίς να ντρέπονται που είχαν όρεξη , κι όχι όπως στο Παρίσι, όπου θαρρείς πως τα σαγόνια κινούνται από νόμους λιτότητας που έχουν σκοπό να διαψεύσουν τους νόμους της ανατομίας. Στο Παρίσι οι άνθρωποι τρώνε με την άκρη των δοντιών, εξαφανίζουν ταχυδακτυλουργικά την απόλαυσή τους ενώ στην επαρχία τα πράγματα γίνονται φυσικά, και η ύπαρξη συγκεντρώνεται ίσως κάπως υπεραολικά σ' αυτό το μεγάλο και οικουμενικό μέσο ζωής στο οποίο έχει καταδικάσει ο θεός τα πλάσματά του . Στο τέλος του πρώτου πιάτου έκανε η δεσποινίς Κορμόν την πιο περίφημη παρέμαασή της . Γι' αυτό το πράγμα μιλούσαν δυο χρόνια μετά και μιλούν ακόμη και σήμερα στους μικροαστικούς κύκλους της Αλενσόν όταν γίνεται λόγος για το γάμο της . Η συζήτηση, που είχε γίνει πολύ φλύαρη και ζωντανή , περιστρεφόταν γύρω από τα θέμα του θεάτρου και από εκείνο του ορκωτού εφημέριου . Μέσα στην πρώτη ζέση στην οποία αρισκόταν η φιλοαασιλεία στα 1816, εκείνοι που ονομάστηκαν αργότερα Ιησουίτες της περιοχής, ήθελαν να διώξουν τον ααά Φραγκίσκο από την ενορία του . Ο ντι Μπουσκιέ, τον οποίο υποψιαζόταν ο κύριος ντε Βαλουά ως υποστηρικτή αυτού του ιερέα, ως πρωταίτιο αυτών των μηχανορραφιών, και στον οποίο τα φόρτωνε όλα



με τη συνηθισμένη του επιδεξιότητα, καθόταν στο εδώλιο του κατηγορουμένου δίχως δικηγόρο για να τον υπερασπίσει. Ο Αθανάσιος, ο μόνος αρκετά ειλικρινής συνδαιτυμόνας για να υπερασπίσει τον ντι Μπουσκιέ, δεν ήταν έτοιμος να εκστομίσει τις ιδέες του μπροστά στους ισχυρούς της Αλενσόν, τους οποίους έΌρισκε άλλωστε ηλίθιους. Δεν υπάρχουν πια παρά νεαροί επαρχιώτες που κρατούν μια στάση γεμάτη σεΌασμό μπροστά στους ανθρώπους μιας κάποιας ηλικίας και δεν τολμούν ούτε να τους αμφισΌητήσουν ούτε να τους επικρίνουν ανοιχτά. Η συζήτηση , εξασθενημένη από την επίδραση κάποιων ωραιότατων παπιών μαγειρεμένων με ελιές, ξεφούσκωσε απότομα. Η δεσποινίς Κορμόν, αποφασισμένη να πολεμήσει ενάντια στις ίδιες της τις πάπιες, θέλησε να υπερασπιστεί τον ντι Μπουσκιέ, τον οποίο παρουσίαζαν σαν ολέθριο κατασκευαστή μηχανορραφιών, ικανό να κινήσει Όουνά.

- Εγώ, είπε, νόμιζα ότι ο κύριος ντε Μπουσκιέ ασχολούνταν μόνο με παιδιαρίσματα.

Στις συνθήκες εκείνες η λέξη αυτή είχε πρωτοφανή επιτυχία. Η δεσποινίς Κορμόν θριάμΌευσε πανηγυρικά: έριξε την πριγκίπισσα Γκορίτσα με τη μούρη στο χώμα. Ο ιππότης, που δεν περίμενε τέτοιο πράγμα από τη Δουλτσινέα 1 1 1 του, μαγεύτηκε τόσο πολύ που δεν έΌρισκε αμέσως μια εγκωμιαστική λέξη ' χειροκρότησε δίχως θόρυΌο, όπως χειροκροτούν στο θέατρο των Ιταλών στο Παρίσι, με τις άκρες των δακτύλων.

- Είναι φοΌερά πνευματώδης, είπε στην κυρία Γκρανσόν. Πάντα έλεγα πως μια μέρα θα αποκάλυπτε τα πυροΌόλα της.

- Στις στενές της σχέσεις είναι όμως γοητευτική, απάντησε η χήρα.

- Στις στενές σχέσεις, κυρία, όλες οι γυναίκες έχουν πνεύμα, είπε ο ιππότης.

Όταν κόπασε αυτό το ομηρικό γέλιο, η δεσποινίς Κορμόν ζήτησε να μάθει το λόγο της επιτυχίας της. Τότε άρχισε το forte του κουτσομπολιού . Ο ντι Μπουσκιέ μετα-



φράστηκε στα χαρακτηριστικά ενός εργένη πατέρα Ζιγκόνll2, ενός τέρατος που εδώ και δεκαπέντε χρόνια κρατούσε μόνος του το Ορφανοτροφείο· επιτέλους αποκαλυπτόταν η ανηθικότητα των ηθών του ! ήταν ανάλογη των παριζιάνικων σατουρναλίων του, κ .λπ . , κ .λπ. Υπό την διεύθυνση του ιππότη ντε Βαλουά, τον πιο επιδέξιου μαέστρου στα ζητήματα αυτά, η ουδερτούρα του κουτσομπολιού υπήρξε υπέροχη .

- Δεν ξέρω, είπε με ύφος γεμάτο αγαθότητα, τι θα μπορούσε να εμποδίσει έναν ντι Μπουσκιέ να παντρευτεί μια δεσποινίδα Σουζάνα. Δεν ξέρω ποια· πώς την είπατε; Σουζέτ! Αν και ζω στο σπίτι της κυρίας Λαρντό , γνωρίζω αυτές τις μικρές κοπέλες μόνο εξ όψεως. Αν αυτή η Σουζόν είναι μια μεγαλόσωμη όμορφη κοπέλα, προκλητική , με γκρίζα μάτια, φίνα κορμοστασιά, μικρά πόδια, που λίγο την πρόσεξα αλλά μου φάνηκε πολύ ξετσίπωτη , είναι κατά πολύ ανώτερη στους τρόπους από τον ντι Μπουσκιέ. Εξάλλου , η Σουζάνα έχει την ευγένεια της ομορφιάς από την άποψη αυτή , ο γάμος αυτός θα ήταν άνισος για την κοπέλα: Γνωρίζετε ότι, όταν ο αυτοκράτορας Ιωσήφ συνάντησε στη Λυσιέν την \'τι Μπαρίl l 3 , της πρόσφερε το μπράτσο του για να περπατήσουν μαζί· η φτωχιά κοπέλα, έκπληκτη από την τόσο μεγάλη τιμή , δίσταζε να το πάρει. « Η ομορφιά θα είναι πάντα δασίλισσα», της είπε ο αυτοκράτορας . Παρατηρήστε ότι ήταν Γερμανός από την Αυστρία, πρόσθεσε ο ιππότης . Π ιστέψτε με , όμως, η Γερμανία, που περνάει εδώ για πολύ άξεστη , είναι μια χώρα ευγενούς ιπποσύνης και καλών τρόπων, ιδίως προς το μέρος της Πολωνίας και της Ουγγαρίας, όπου δρίσκεις . . .

Εδώ σταμάτησε ο ιππότης φοδούμενος μην αρχίσει να μιλάει για την προσωπική του τύχη · ξανάπιασε απλώς τηνταμπακιέρα του και εμπιστεύτηκε το ύπόλοιπο του ανεκδότου στην πριγκίπισσα, που του χαμογελούσε εδώ και τριάντα έξι χρόνια.

- Αυτή η λέξη ήταν πολύ λεπτή για τον Λουδοδίκο το 150 , είπε ο ντι Ρονσερέ.

- Νομίζω όμως πως πρόκειται για τον αυτοκράτορα Ιω-Digitized by 10uk1s, May 2010


σήφ, πετάχτηκε η δεσποινίς Κορμόν με ύφος ελαφρά έξυ-πνο.

- Δεσποινίς, είπε ο ιππότης ολέποντας τον πρόεδρο, το συμοολαιογράφο και τον υποθηκοφύλακα να ανταλλάσσουν μοχθηρές ματιές η κυρία ντι Μπαρί ήταν η Σουζάνα του Λουδοοίκου του 150υ. Το περιστατικό αυτό είναι αρκετά γνωστό σε κακά υποκείμενα σαν εμάς, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως πρέπει να το γνωρίζουν και οι νέοι . Η άγνοιά σας αποδεικνύει πως είστε διαμάντι δίχως καμιά κηλίδα: οι ιστορικές παραλυσίες δεν σας αγγίζουν καθόλου .

Ο αοάς ντε Σποντ κοίταξε με ευγνωμοσύνη τον ιππότη ντε Βαλουά και έκλινε το κεφάλι θέλοντας να δείξει την επαινετική επιδοκιμασία του .

- Η Δεσποινίς δεν ξέρει Ιστορία; είπε ο υποθηκοφύλακας.

- Αν ανακατεύετε τον Λουδοοίκο το 150 και τη Σουζάνα, πώς θέλετε να ξέρω την ιστορία σας; απάντησε αγγελικά η δεσποινίς Κορμόν, χαρούμενη που έολεπε τα πιάτα με τις πάπιες αδειανά και τη συζήτηση τόσο ζωντανή που με την τελευταία φράση της όλοι οι συνδαιτυμόνες της ξέσπασαν σε χάχανα.

- Φτωχή μικρή ! είπε ο αοάς ντε Σποντ. Όταν έρχεται μια συμφορά, η Φιλευσπλαχνία, που είναι θεϊκή αγάπη εξίσου τυφλή με την ειδωλολατρική αγάπη, δεν πρέπει πια να ολέπει την αιτία. Ανιψιά μου, είστε πρόεδρος του συλλόγου των μητέρων, πρέπει να συνδράμετε αυτήν τη φτωχή κοπέλα που δύσκολα θα μπορέσει να παντρευτεί .

- Φτωχό παιδί ! είπε η δεσποινίς Κορμόν. - Πιστεύετε ότι μπορεί να την παντρευτεί ο ντι Μπου-

σκιέ; ρώτησε ο πρόεδρος του Δικαστηρίου . - Αν ήταν έντιμος άνθρωπος, θα 'πρεπε να το κάνει,

είπε η κυρία Γκρανσόν' ο σκύλος μου όμως έχει πιο τίμια ήθη . . .

- Ο Αζόρ είναι πάντως μεγάλος προμηθευτής, είπε με λεπτό στιλ ο υποθηκοφύλακας προσπαθώντας να περάσει από το καλαμπούρι στην καλή κουΟέντα.



Στο επιδόρπιο γινόταν ακόμη λόγος για τον ντι Μπουσκιέ, που είχε δώσει αφορμή σε χίλιες α6ρότητες, που γίνονταν απειλητικές από το κρασί. Παρασυρμένοι όλοι από τον υποθηκοφύλακα απαντούσαν στο ένα καλαμπούρι με άλλο. Έτσι ο ντι Μπουσκιέ ήταν ένας πατέρας αυστηρός, - ένας πατέρας άξεστος, - ένας πατέρας ξεφωνημένος, - ένας πατέρας πράσινος, - ένας πατέρας στρογγυλός, - ένα πατέρας μπήχτης, - ένα πατέρας οφειλόμενος, - ένας πατέρας μπρά60ς. - Δεν ήταν ούτε πατέρας, ούτε δήμαρχος ούτε σε6ασμιότατος έπαιζε επί ίσοις όροις ή καθόλου' δεν ήταν ακόμη ούτε άπειρος πατέρας.

- Δεν είναι ούτε πατέρας τροφός, είπε ο α6άς ντε Σποντ με μια σο6αρότητα που έκοψε τα γέλια.

- Ούτε πατέρας ευγεΥής, πρόσθεσε ο ιππότης ντε Βαλουά. Η Εκκλησία και η Αριστοκρατορία είχαν κατέ6ει στην αρένα του καλαμπουριού διατηρώντας όλη την αξιοπρέπειά τους.

- Σουτ! έκανε ο υποθηκοφύλακας, ακούω να τρίζουν οι μπότες του ντι Μπουσκιέ, που σήμερα έχουν ρε6έρ μεγαλύτερο από κάθε άλλη φορά.

Σχέδον πάντα συμ6αίνει να αγνοεί ένας άνθρωπος το θόρυ60 που γίνεται για λογαριασμό του: μια πόλη ολόκληρη ασχολείται μαζί του, τον συκοφαντεί ή τον διατυμπανίζει. Αν δεν έχει φίλους, δεν θα πάρει μυρωδιά τίποτε. Έτσι κι ο αθώος ντι Μπουσκιέ, ο ν;τ:ι Μπουσκιέ που ευχόταν να ήταν ένοχος και να μην τον είχε εξαπατήσει η Σουζάνα, ήταν τρομερός σε άγνοια: κανένας δεν του είχε μιλήσει για τις αποκαλύψεις της Σουζάνας, κι όλος ο κόσμος έ6ρισκε άλλωστε ανάρμοστο να υπο6άλλει ερωτήσεις σχετικά με μια υπόθεση όπου ο ενδιαφερόμενος κατέχει καμιά φορά μυστικά που τον υποχρεώνουν να τηρεί σιγή. Ο ντι Μπουσκιέ φάνηκε λοιπόν πολύ ερεθιστικός και ελαφρά επηρμένος, όταν η παρέα σηκώθηκε από την τραπεζαρία για να πάρει τον καφέ στο σαλόνι, όπου είχαν μαζευτεί κάποια πρόσωπα που είχαν έρθει για το 6ράδυ. Η δεσποινίς Καρμόν, λόγω της ντροπής που ένιωθε, δεν


Η ΓΕΡΟΝΤΟΚΟΡΗ 1 1 1

τόλμησε ν α κοιτάξει τον τρομερό διαφθορέα' εφόρμησε στον Αθανάσιο στον οποίο έδινε ηθικές συμοουλές αναφέροντας τις πιο περίεργες κοινοτοπίες της οασιλόφρονης πολιτικής και της θρησκευτικής ηθικής. Επειδή ο φτωχός ποιητής δεν είχε, σαν τον ιππότη ντε Βαλουά, μια ταμπακιέρα στολισμένη με πριγκίπισσες για να αντιμετωπίζει αυτά τα κύματα των ηλιθιοτήτων, άκουγε με ολακώδες ύφος αυτήν που λάτρευε, κοιτάζοντας το τερατώδες μπούστο της, που είχε εκείνη την απόλυτη ακινησία που χαρακτηρίζει τις μεγάλες μάζες. Οι επιθυμίες του του έφερναν μια μέθη που μετέτρεπε την καθαρή φωνούλα της γεροντοκόρης σε γλυκό μουρμούρισμα και τις ρηχές ιδέες της σε μοτίοα γεμάτα πνεύμα.

Ο έρωτας είναι ένας κιοδηλοποιός που μετατρέπει συνεχώς τις χοντρές δεκάρες σε χρυσά λουδοοίκια και συχνά τα χρυσά λουδοοίκια σε χοντρές δεκάρες.

- Ε, λοιπόν, Αθανάσιε, μου το υπόσχεστε; Αυτή η τελική φράση χτύπησε το αφτί του ευτυχισμένου

νέου όπως οι θόρυοοι που σε ξυπνούν απότομα. - Τι, Δεσποινίς; απάντησε. Η δεσποινίς Κορμόν σηκώθηκε απότομα κοιτώντας τον

ντι Μπουσκιέ, που έμοιαζε εκείνη τη στιγμή μ' εκείνο τον χοντρό Θεό του μύθουl 14 που έοαζε η Δημοκρατία πάνω στα σκούδα της πλησίασε την κυρία Γκρανσόν και της είπε στ' αφτί: «Φτωχή μου φίλη, ο γιος σας είναι ηλίθιος! Το λύκειο τον κατέστρεψε», ενθυμούμενη την επιμονή με την οποία είχε μιλήσει ο ιππότης ντε Βαλουά για την κακή αγωγή που έδιναν στα λύκεια.

Τι κεραυνός! Χωρίς να το θέλει, ο Αθανάσιος έριξε το δαυλό του πάνω στις κλιματσίδες που υπήρχαν μέσα στην καρδιά της γεροντοκόρης αν την άκουγε, θα μπορούσε να την κάνει να καταλάοει το πάθος του ' γιατί, μέσα στην ταραχή που ορισκόταν η δεσποινίς Κορμόν, μια μόνο λέξη ήταν αρκετή' αλλά αυτή η ηλίθια απληστία που χαρακτηρίζει το νεανικό και αληθινό έρωτα τον είχε κάψει, όπως σκοτώνεται καμιά φορά από άγνοια ένα παιδί που σφύζει από ζωή .


1 12 HONORE DE BALZAC

- Τι είπες λοιπόν στη δεσποινίδα Κορμόν; ρώτησε η κυρία Γκρανσόν το γιο της.

- Τίποτα. - Τίποτα, θα της το εξηγήσω αυτό! είπε αυτή μέσα της

αναοάλλοντας για αύριο τις σοοαρές υποθέσεις, επειδή πίστευε ότι ο ντι Μπουσκιέ δεν υπήρχε πια για τη γεροντοκόρη.

Πολύ γρήγορα τα τέσσερα τραπέζια γέμισαν από τους δεκάξι παίκτες τους . Τέσσερα πρόσωπα ενδιαφέρθηκαν για πικέτο , το πιο ακριοό παιχνίδι στο οποίο χανόταν πολύ χρήμα. Ο κύριος Σενέλ, ο προκουράτορας του οασιλιά και δύο κυρίες πήγαν να παίξουν τρικ-τρακ στο γραφείο με τη λακαριστή ξυλεπένδυση . Τα πολύφωτα άναψαν ' ύστερα ο ανθός της συντροφιάς της δεσποινίδας Κορμόν έκατσε μπροστά στο τζάκι , στις πολυθρόνες, γύρω απ' τα τραπέζια. Κάθε καινούριο ζευγάρι που κατέφθανε υπέοαλε στη δεσποινίδα Κορμόν την ίδια ερώτηση: «Θα πάτε λοιπόν αύριο στο Πρεμποντέ;»

- Μα πρέπει να πάω οπωσδήποτε, απαντούσε αυτή . Η κυρία του σπιτιού φαινόταν σήμερα πολύ απασχολημένη. Πρώτη η κυρία Γκρανσόν κατάλαοε την ελάχιστα φυσιολογική κατάσταση στην οποία ορισκόταν η γεροντοκόρη : η δεσποινίς Κορμόν σκεφτόταν .

- Τι σκέφτεστε, εξαδέλφη ; της είπε τελικά ορίσκοντάς την καθισμένη στο μπουντουάρ.

- Σκέφτομαι, απάντησε εκείνη , αυτήν τη φτωχή κοπέλα. Μια που είμαι πρόεδρος του συλλόγου των μητέρων θα πάω να σας φέρω δέκα σκούδα!

- Δέκα σκούδα! φώναξε η κυρία Γκρανσόν . Μα ποτέ δεν δώσατε τόσα πολλά.

- Μα, καλή μου , είναι τόσο φυσικό να 'χεις παιδιά! Η ανήθικη αυτή φράση που έογαινε απ' την καρδιά

άφησε άναυδη την ταμία του συλλόγου των μητέρων. Προσφανώς ο ντι Μπουσκιέ είχε ανεοεί στην εκτίμηση της δεσποινίδας Κορμόν .

- Στ' αλήθεια, είπε η κυρία Γκρανσόν, ο ντι Μπουσκιέ δεν είναι μόνο τέρας, είναι και αχρείος. Όταν έχεις ολά-



ψει κάποιον, δεν πρέπει να τον αποζημιώσεις; Δεν είναι μάλλον δική του δουλειά παρά δική μας να συνδράμει αυτήν τη μικρή , που πριν απ' όλα μου φαίνεται παρά πολύ κακό υποκείμενο, μια που υπήρχαν στην Αλενσόν καλύτεροι απ' αυτόν τον κυνικό ντι Μπουσκιέ ! Πρέπει να 'σαι για τα καλά ελευθέρια για να απευθυνθείς σ' αυτόν.

- Κυνικό ! Ο γιος σας σας μαθαίνει, αγαπητή μου , λατινικές λέξεις που είναι ακατανόητες. Ασφαλώς, δεν θέλω να δικαιολογήσω τον κύριο ντι Μπουσκίέ· εξηγήστε μου όμως γιατί είναι ελευθέρια μια γυναίκα όταν προτιμάει έναν άνδρα αντί ενός άλλου .

- Αγαπητή εξαδέλφη , αν παντρευόσασταν το γιο μου τον Αθανάσιο , αυτό θα ήταν κάτι πολύ φυσικό· είναι νέος και ωραίος, έχει το μέλλον μπροστά του , θα γίνει η δόξα της Αλενσόν· μόνο που όλος ο κόσμος θα σκεφτόταν ότι πήρατε έναν τόσο νέο άντρα για να είστε πολύ ευτυχισμένη · οι κακές γλ(οσσες θα έλεγαν ότι κάνετε προμήθειες ευτυχίας άJστε να μη σας λείψουν ποτέ· υπάρχουν ζηλιάρες γυναίκες που θα σας κατηγορούσαν για παραλυσία. Τι θα σήμαινε όμως αυτό; Εσάς θα σας αγαπούσε κάποιος πολύ και αληθινά. Αν σας φαίνεται ηλίθιος ο Αθανάσιος, αγαπητή μου , είναι επειδή έχει πολλές ιδέες τα άκρα συναντιούνται. Ζει όπως μια νέα κοπέλα δεκαπέντε χρονών· δεν χώθηκε στις ορομιές του Παρισιού, αυτός! . . . Ε! λοιπόν , αλλάξτε τους όρους, όπως θα 'λεγε ο καημένος ο άνδρας μου : το ίδιο είναι με τον ντι Μπουσκιέ και τη Σουζάνα. Εσάς θα σας συκοφαντούσαν· αλλά στην υπόθεση του ντι Μπουσκιέ, τα πάντα είναι αλήθεια. Καταλα6αίνετε ;

- Όχι παραπάνω απ' ό ,τ ι αν μου μιλούσατε ελληνικά, είπε η δεσποινίς Κορμόν ανοίγοντας ορθάνοιχτα τα μάτια της και κινητοποι(οντας όλες τις δυνάμεις του μυαλού της.

- Ε, λοιπόν, εξαδέλφη , γιατί πρέπει να λέμε τα σύκα σύκα, η Σουζάνα δεν μπορεί να αγαπάει τον ντι Μπουσκιέ. Κι αν η καρδιά δεν μεσολα6εί σε τέτοια θέματα . . .

- Μα, εξαδέλφη, με τ ι αγαπάει τότε κανείς, αν όχι με την καρδιά;

Εδώ η κυρία Γκρανσόν είπε μέσα της αυτό που είχε σκε-Digitized by 10uk1s, May 2010

1 14 HONORE DE BALZAC

φτεί ο ιππότης ντε Βαλουά: «Αυτή η φτωχή εξαδέλφη είναι υπερυολικά αθώα, αυτό ξεπερνάει τα όρια του επιτρεπτού» . Αγαπητό μου παιδί, της είπε σε υψηλό τόνο, μου φαίνεται πως τα παιδιά δεν συλλαμυάνονται μόνο με το πνεύμα.

- Μα ναι, αγαπητή μου , γιατί η Παναγία . . . - Μα, καλή μου , ο ντι Μπουσκιέ δεν είναι το Άγιο

Πνεύμα! - Είναι αλήθεια, απάντησε η γεροντοκόρη, είναι άν

δρας! Ένας άνδρας που η στάση του αποτρέπει αρκετά τους φίλους του να τον αναγκάσουν να παντρευτεί.

- Μπορείτε, εξαδέλφη, να το πετύχετε αυτό . . . - Ναι! πώς; είπε η γεροντοκόρη με τον ενθουσιασμό της

χριστιανικής φιλευσπλαχνίας. - Να μην τον δέχεστε πια στο σπίτι σας, ώσπου να πά

ρει μια γυναίκα' οι καλοί τρόποι και η θρησκεία επιυάλλουν να δείξετε στην περίπτωση αυτή μια αποδοκιμασία παραδειγματική .

- Όταν γυρίσω από το Πρεμποντέ, θα ξαναμιλήσουμε γι' αυτό, αγαπητή μου Γκρανσόν. Θα συμυουλευτώ τον θείο μου και τον αυά Κουτυριέ, είπε η δεσποινίς Κορμόν και επέστρεψε στο σαλόνι , που ήταν εκείνη τη στιγμή πιο ζωντανό από κάθε άλλη φορά.

Τα φώτα, οι ομάδες των καλοντυμένων γυναικών, ο επίσημος τόνος, ο μεγαλοπρεπής αέρας αυτής της συντροφιάς έκαναν τόσο τη δεσποινίδα Κορμόν όσο και την κοινωνία της περήφανες γι' αυτό το αριστοκρατικό στιλ. Για πολλούς ανθρώπους, στις καλύτερες παρέες του Παρισιού δεν υλέπεις περισσότερα πράγματα. Τη στιγμή εκείνη ο ντι Μπουσκιέ, που έπαιζε ουίστ με τον κύριο ντε Βαλουά και δυο γηραιές κυρίες, την κυρία ντι Κουντρέ και την κυρία ντι Ρονσερέ, αποτελούσε το αντικείμενο μιας υουυής περιέργειας. Με το πρόσχημα να τον δουν πώς έπαιζε, πλησίαζαν κάποιες νέες κυρίες που τον παρατηρούσαν τόσο έντονα, αν και κλεφτά, που το γεροντοπαλίκαρο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με την εμφάνισή του.



Μήπως γλίστρησε στα πλάγια η περούκα μου ; είπε μέσα του νιώθοντας μια από 'κείνες τις φοαερές ανησυχίες στις οποίες εκτίθενται τα γεροντοπαλίκαρα.

Επωφελήθηκε από ένα κακό χτύπημα που τέλειωνε ένα έΟδομο ράμπερ, για να σηκωθεί απ' το τραπέζι.

- Δεν μπορώ να αγγίξω χαρτί δίχως να χάσω, είπε, είμαι σίγουρα πολύ άτυχος.

- Είστε όμως τυχερός αλλού, είπε ο ιππότης ρίχνοντάς του μια φίνα ματιά.

Η λέξη αυτή έκανε φυσικά το γύρο του σαλονιού κι όλοι θαύμασαν το εκλεκτό στιλ του ιππότη , του πρίγκιπα Ταλεϋράνδου της περιοχής.

- Μόνο ο κύριος ντε Βαλουά μπορεί να αρει τέτοια πράγματα, είπε η ανιψιά του εφημέριου του Αγίου Λεονάρδου.

Ο ντι Μπουσκιέ πήγε να κοιταχτεί στο μικρό στενόμακρο καθρέφτη , πάνω από το Λιποτάκτη, και δεν αρήκε τίποτε αφύσικο. Μετά από αναρίθμητες επαναλήψεις του ίδιου κειμένου μ' όλους τους πιθανούς συνδυασμούς , έγινε τελετουργικά, γύρω στην όγδοη ώρα, η αναχώρηση κατά μήκος της αποαάθρας του μεγάλου προθαλάμου, χωρίς να λείψουν κάποιες διαχύσεις της δεσποινίδας Κορμόν προς τις ευνοούμενές της , τις οποίες ασπαζόταν στο κατώφλι. Οι συντροφιές έφυγαν, άλλες προς την οδό ντε Μπρετάν και το Σατό κι άλλες προς τη γειτονιά που αλέπει τη Σαρτ . 'Αρχισαν τότε οι κουοέντες που εδώ και είκοσι χρόνια αντηχούσαν τούτη την ώρα σ' αυτόν το δρόμο . Ήταν πάντα: «Η δεσποινίς Κορμόν ήταν καλή αυτό το αράδυ. - Η δεσποινίς Κορμόν; " . τη αρήκα μοναδική. Πώς κατααλήθηκε αυτός ο φτωχός ααάς. Είδατε πώς κοιμάται; Δεν ξέρει πια πού είναι τα χαρτιά του , έχει διαλείψεις. - Θα λυπηθούμε όταν τον χάσουμε. - Είναι ωραίο το αράδυ, θα 'χουμε ωραία μέρα αύριο! - Ωραία μέρα για να στρώσουν τα λουλούδια τους οι μηλιές! - Μας χτυπήσατε γερά! Όταν είσαστε μαζί με τον κύριο ντε Βαλουά, δεν νοιάζεστε ποτέ για τους άλλους. - Πόσα κέρδισε λοιπόν; Αυτό το οράδυ κέρδισε τρία ή τέσσερα φράγκα. Δεν χάνει



ποτέ . - Μα την πίστη μου , το ξέρετε πως ο χρόνος έχει τριακόσιες εξηνταπέντε μέρες κι ότι έτσι βγάζει με το παιχνίδι του ένα αγρόκτημα! - Αχ! τι χτυπήματα φάγαμε σήμερα! - Είστε πολύ τυχεροί , κύριε και κυρία, να που φτάσατε σπίτι σας εμείς όμως έχουμε ακόμη το μισό της πόλης να κάνουμε. - Δεν σας λυπάμαι, θα μπορούσατε να 'χετε μια άμαξα και να μην πηγαίνετε με τα πόδια. - Αχ! κύριε, έχουμε μια κόρη της παντρειάς που μας παίρνει τη μια ρόδα και η συντήρηση του γιου μας στο Παρίσι μας παίρνει και την άλλη . - Θέλετε πάντα να τον κάνετε δικαστικό; - Τι θέλετε να γίνουν οι νέοι ; . . . Κι ύστερα, δεν είναι ντροπή να υπηρετείς το σασιλιά.» Μερικές φορές συνεχιζόταν στο δρόμο μια συζήτηση για τους μηλίτες ή τα λινάρια, πάντα με τους ίδιους όρους, πάντα τις ίδιες εποχές. Αν έμενε σ' αυτόν το δρόμο κάποιος παρατηρητής της ανθρώπινης καρδιάς κι άκουγε αυτές τις συζητήσεις θα μπορούσε πάντα να μαθαίνει σε ποια εποχή βρισκόταν. Πάντως, τώρα που μιλάμε η συζήτηση ήταν αποκλειστικά κωμική , γιατί ο ντι Μπουσκιέ, που περπατούσε μόνος μπροστά απ' τις ομάδες των άλλων, σιγοτραγουδούσε, δίχως να φαντάζεται το συνδυασμό, την περίφημη μελωδία: ΓυΥαίκα ευαίσθητη, ακούς το κελάηδισμα τωΥ που

λιώΥ, Κ.λπ. ι 15 Για τους μεν, ο ντι Μπουσκιέ ήταν πολύ δυνατός άνθρωπος, ένας άνθρωπος που δεν τον είχαν κρίνει σωστά. Από τότε που διατηρήθηκε στο πόστο του χάρη σ' ένα καινούριο δασιλικό διάταγμα, ο πρόεδρος ντι Ρονσερί είχε αρχίσει να τον συμπαθεί. Για τους δε, ο προμηθευτής ήταν επικίνδυνος άνθρωπος, με κακά ήθη , ικανός για όλα. Στην επαρχία, όπως και στο Παρίσι , οι σημαίνοντες άνθρωποι μοιάζουν μ' εκείνο το άγαλμα του ωραίου αλληγορικού παραμυθιού του Άντισονl", για το οποίο μονομαχούν δύο ιππότες φτάνοντας από διαφορετικές μεριές στο σταυροδρόμι όπου υψώνεται : ο ένας το λέει άσπρο, ο άλλος το λέει μαύρο ' ύστερα, όταν σρίσκονται κι οι δυο καταγής, το σλέπουν άσπρο στα δεξιά και μαύρο στα αριστερά. Τέλος έρχεται να τους σοηθήσει ένας τρίτος ιππότης και το βρίσκει κόκκινο.



Καθώς γύριζε ο ιππότης ντε Βαλουά στο σπίτι του , έλεγε μέσα του : « Είναι καιρός να διαδώσω το νέο του γάμου μου με τη δεσποινίδα Κορμόν. Το νέο θα βγει από το σαλόνι των ντ' Εγκρινιόν, θα πάει κατευθείαν στο Σεέζ, στην Επισκοπή , θα ξαναγυρίσει μέσω των Μεγάλων Βικαρίων στον εφημέριο του Αγίου Λεονάρδου , ο οποίος δεν θα παραλείψει να το πει στον αβά Κουτυριέ· έτσι η δεσποινίς Κορμόν θα δεχτεί αυτή την μπάλα στα ύφαλά της. Ο γέρος μαρκήσιος ντ' Εγκρινιόν θα προσκαλέσει σε γεύμα τον α6ά ντε Σποντ, για να σταματήσει ένα κουτσομπολιό που θα έ6λαπτε πολύ τη δεσποινίδα Κορμόν, αν μιλού·σα σε 6άρος της, εφόσον με απέρριπτε. Θα τυλίξω μια χαρά τον αβά· μετά η δεσποινίς Κορμόν δεν θα αντισταθεί σε μια επίσκεψη της δεσποινίδας ντ' Εγκρινιόν, που θα της δείξει το μεγαλείο και το μέλλον της συμμαχίας αυτής. Η κληρονομιά του α6ά αξίζει πραπάνω από εκατό χιλιάδες σκούδα, οι οικονομίες της κοπέλας πρέπει να 'ναι παραπάνω από διακόσιες χιλιάδες λίβρες, έχει το μέγαρό της, το Πρεμποντέ και δεκαπέντε χιλιάδες λίβρες πρόσοδο. Μια λέξη στο φίλο μου τον κόμη ντε Φοντέν και γ ίνομαι δήμαρχος της Αλενσόν, 60υλευτής ύστερα, αφού κάτσω καλά στα έδρανα της Δεξιάς, θα φτάσουμε στην Πατρικεία, φωνάζοντας « Κλείσιμο !» ή « Να μπει τάξη ! »

Όταν γύρισε στο σπίτι της, η κυρία Γκρανσόν είχε μια ζωηρή κουβέντα με το γιο της, που δεν ήθελε να καταλά-6ει τη σχέση που υπήρχε ανάμεσα στις ιδέες του και στους έρωτές του . Ήταν ο πρώτος καβγάς που τάραξε την αρμονία του φτωχού σπιτικού .

Την επαύριο, την ένατη ώρα, η δεσποινίς Κορμόν στριμώχτηκε μέσα στην καριόλα της μαζί με τη Ζοζέτ , που έ6γαινε σαν πυραμίδα μέσα από τον ωκεανό των πακέτων της , κι άρχισε να ανεβαίνει την οδό Σαιν-Μπλεζ για να πάει στο Πρεμποντέ , όπου θα την αιφνιδίαζε ένα συμβάν που θα επέσπευδε το γάμο της . Το συμ6άν αυτό δεν μπορούσε να το μαντέψει ούτε η κυρία Γκρανσόν ούτε ο ντι Μπουσκιέ ούτε ο κύριος ντε Βαλουά ούτε η δεσποινίς Κορμόν. Το τυχαίο είναι ο μεγαλύτερος καλλιτέχνης.


Τ ΗΝ επαύριο της άφιξής της στο Πρεμποντέ, η δεσποινίς Κορμόν ήταν απασχολημένη με το να ακούει

αθωότατα γύρω στην όγδοη ώρα το πρωί, ενώ προγευμάτιζε , τις διάφορες αναφορές του φύλακά της και του κηπουρού της, όταν ξαφνικά μπήκε μέσα φουριόζος ο Ζακλέν.

- Δεσποινίς, της είπε αναμαλλιασμένος, ο κύριος θείος σας σας στέλνει ένα νεαρό αγγελιαφόρο, το γιο της κυρίας Γκροσμόρ, μ' ένα γράμμα. Το παιδί έφυγε από την Αλενσόν πριν από τα χαράματα κι έχει φτάσει ήδη. Έτρεξε σχεδόν τόσο όσο και η Πηνελόπη ! Να του δώσουμε ένα ποτήρι κρασί;

- Τι να συνέαη Ζοζέτ, λες ο θείος μου . . . - Δεν θα 'γραφε τότε, είπε η καμαριέρα μαντεύοντας

τους φόαους της κυρίας της . - Γρήγορα! Γρήγορα! φώναξε η δεσποινίς Κορμόν μό

λις διάαασε τις πρώτες γραμμές, να σελώσει ο Ζακλέν την Πηνελόπη . Κάνε γρήγορα, κόρη μου , πρέπει να τα ξαναμαζέψουμε όλα σε μισή ώρα, είπε στη Ζοζέτ. Επιστρέφουμε στην πόλη . . .

- Ζακλέν! φώναξε η Ζοζέτ εντυπωσιασμένη από το συναίσθημα που εξέφραζε το πρόσωπο της δεσποινίδας Κορμόν.

Ο Ζακλέν, αφού έμαθε τα σχετικά από τη Ζοζέτ, κατέφθασε λέγοντας: « Μα, Δεσποινίς, η Πηνελόπη τρώει τη αρώμη της» .

- Ε ! Τι είναι αυτά που μου λές! Θέλω να φύγω στη στιγμή .

- Μα, Δεσποινίς, πρόκειται να αρέξει! - Ε, τότε, θα γίνουμε μούσκεμα.



- Πήρε φωτιά το σπίτι, είπε μουρμουρίζοντας η Ζοζέτ πειραγμένη από τη σιωπή που κρατούσε η κυρία της καθώς τέλειωνε το γράμμα, το διάοαζε και το ξαναδιάΟαζε.

- Τελειώστε τουλάχιστον τον καφέ σας, σας έχει ανέοει το αίμα στο κεφάλι. Κοιτάξτε πόσο κόκκινη είστε.

- Είμαι κόκκινη , Ζοζέτ! είπε αυτή πηγαίνοντας να κοιταχθεί σ' έναν καθρέφτη που ο κασίτερός του ήταν χαλασμένος και έδειχνε τα χαρακτηριστικά της ανάποδα. Θεέ μου! σκέφτηκε η δεσποινίς Κορμόν, τι θα γίνει αν πάω άσχημη ! Έλα, Ζοζέτ, έλα, κορίτσι μου , οοήθησέ με να ντυθώ. Θέλω να 'μαι έτοιμη πριν σελώσει ο Ζακλέν την Πηνελόπη . Αν δεν μπορείς να ξαναοάλεις τα πακέτα μου στο αμάξι, προτιμώ να τα παρατήσω εδώ παρά να χάσω έστω κι ένα λεπτό.

Αν έχετε καταλάοει καλά την υπεροολική μονομανία στην οποία είχε οδηγηθεί η δεσποινίς Κορμόν από την επιθυμία της να παντρευτεί, θα συμμεριστείτε τη συγκίνησή της. Ο άξιος θείος ανήγγειλε στην ανιψιά του ότι ο κύριος ντε Τρουαοίλ, παλιός στρατιωτικός στην υπηρεσία της Ρωσίας, εγγονός ενός από τους καλύτερους φίλους του , επιθυμούσε να αποσυρθεί στην Αλενσόν και ζητούσε τη φιλοξενία του , επικαλούμενος τη φιλία που συνέδεε τον αοά με τον παππού του , τον υποκόμη ντε Τρουαοίλ, ίλαρχο τον καιρό του Λουδοοίκου του 150υ . Ο τρομοκρατημένος παλιός γενικός οικάριος εκπλιπαρούσε την ανιψιά του να επιστρέψει για να τον οοηθήσει να υποδεχτούν τον ξένο τους και να του αποδώσουν τις τιμές του σπιτιού , γιατί, αν καθυστερούσε λίγο η επιστολή , υπήρχε περίπτωση να του πέσει απρόσμενα στην αγκαλιά ο κύριος ντε Τρουαοίλ το ίδιο 6ράδυ . Μετά απ' αυτό τογράμμα, ποιος μπορούσε να νοιαστεί για τις φροντίδες που απαιτούσε το Πρεμποντέ; Τη στιγμή αυτή ο φύλακας και ο κηπουρός, μάρτυρες του τρόμου της κυρίας τους, στέκονταν αμίλητοι περιμένοντας τις διαταγές της. Όταν τη σταμάτησαν καθώς πηγαινοερχόταν για να πάρουν τις κατάλληλες οδηγίες, για πρώτη φορά στη ζωή της η δεσποινίς Κορμόν , η δεσποτική γεροντοκόρη που επιτηρούσε τα πάντα μόνη



στο Πρεμποντέ, τους πέταξε ένα κάντε όπως θέλετε! που τους αποσΟόλωσε · γιατί η κυρία τους έφτανε τη διαχειριστική μέριμνα στο σημείο να μετράει τους καρπούς της και να τους κατατάσσει κατά είδη , ώστε να κανονίζει την κατανάλωση ανάλογα με τον αριθμό κάθε είδους φρούτου .

- Νομίζω πως ονειρεύομαι, είπε η Ζοζέτ ολέποντας την κυρία της να πετάει στις σκάλες σαν ελέφαντας προικισμένος απ' το Θεό με φτερά.

Σε λίγο, παρά την κατακλυσμιαία οροχή που έριχνε, η δεσποινίς έφυγε από το Πρεμποντέ αφήνοντας εντελώς λάσκα τα σκοινιά στους ανθρώπους της . Ο Ζακλέν δεν τόλμησε να πάρει την πρωτοοC'υλία και να επιταχύνει το μικρό συνηθισμένο τροτ της γαλήνιας Πηνελόπης, που , όμοια με τη συνονόματή της όμορφη οασίλισσα, έκανε τόσα οήματα μπρος όσα έκανε και πίσω. Βλέποντας αυτή τη συμπεριφορά, η δεσποινίς διέταξε με επιτακτική φωνή τον Ζακλέν να κάνει την καημένη κατάπληκτη φοράδα να καλπάσει, με μαστιγιές αν χρειαζόταν· τόσο πολύ φοοόταν μήπως δεν έορισκε χρόνο να τακτοποιήσει το σπίτι για να υποδεχτεί τον κύριο ντε ΤρουαΟίλ. Υπολόγιζε ότι ο εγγονός ενός φίλου του θείου της δεν μπορούσε να 'ταν πάνω από σαράντα χρόνων· ένας στρατιωτικός έπρεπε να 'ναι εργένης επομένως, υπήρχε η ελπίδα, αν οοηθούσε οέοαια και ο θείος της, να μην έογαινε από το σπίτι ο κύριος ντε Τρουαοίλ στην κατάσταση στην οποία θα έμπαινε. Παρόλο που η Πηνελόπη κάλπαζε, η δεσποινίς Κορμόν , που είχε το νου της στις τουαλέτες της και ονειρευόταν μια πρώτη νύχτα γάμου, είπε πολλές φορές στον Ζακλέν ότι δεν πήγαινε γρήγορα. Λικνιζόταν μέσα στην καριόλα, χωρίς να απαντάει στις ερωτήσεις της Ζοζέτ, και μιλούσε μόνη της σαν πρόσωπο που γυρνάει στο μυαλό του μεγάλα σχέδια. Τέλος η καριόλα έφτασε στο μεγάλο δρόμο της Αλενσόν που ονομάζεται οδός Σαιν-Μπλεζ μπαίνοντας από την πλευρά του Μορτάν· κοντά στο μέγαρο ντε Μορ όμως παίρνει το όνομα οδός ντε λα Προτ ντε Σεέζ και γίνεται οδός Μπερκάιγ καταλήγοντας στην οδό



ντε Μπρετάν . Αν έκανε μεγάλο θόρυ60 στην Αλενσόν η αναχώρηση της δεσποινίδας Κορμόν, ο καθένας μπορεί να φανταστεί τον πάταγο που θα 'πρεπε να έκανε η επιστροφή της την επομένη της εγκατάστασής της στο Πρεμποντέ και με μια κατακλυσμιαία 6ροχή που της μαστίγωνε το πρόσωπο, χωρίς να φαίνεται όμως πως την ένοιαζε . Όλοι παρατήρησαν τον τρελό καλπασμό της Πηνελόπης, το γεμάτο κρυψίνοια πρόσωπο του Ζακλέν, την πρωινή ώρα, τα πακέτα άνω κάτω , τη ζωηρή συζήτηση τέλος της Ζοζέτ και της δεσποινίδας Κορμόν, την ανυπομονησία τους ιδίως. Τα αγαθά του σπιτιού του Τρουα6ίλ 6ρίσκονταν ανάμενα στην Αλενσόν και στο Μορτάν, η Ζοζέτ γνώριζε τα διάφορα παρακλάδια της οικογένειας ντε Τρουα6ίλ. Μια λέξη που είπε η Δεσποινίς όταν έψ:ασαν στο λιθόστρωτο της Αλενσόν είχε 6άλει και τη Ζοζέτ στην περιπέτεια· άρχισε μια συζήτηση μεταξύ τους και τελικά έφτασαν και οι δυο στο συμπέρασμα ότι ο ντε Τρουα6ίλ έπρεπε να ήταν ένας ευγενής ανάμεσα σαράντα και σαράντα δύο χρόνων, εργένης , ούτε πλούσιος ούτε φτωχός. Η Δεσποινίς έ6λεπε τον εαυτό της υποκόμισσα ντε Τρουα6ίλ.

- Κι ο θείος μου που δεν μου λέει τίποτε, που δεν ξέρει τίποτε, που δεν μαθαίνει τίποτε; Ω ! Τι θείος είναι αυτός! Θα ξεχνούσε τη μύτη του αν δεν ήταν κολλημένη στο πρόσωπό του !

Δεν έχετε παρατηρήσει ότι σε παρόμοιες περιστάσεις οι γεροντοκόρες γίνονται σαν τον Ριχάρδο τον 30 1 1 7 , πνευματώδεις, άγριες, 6ιαστικές, δηκτικές και ότι δεν σέ60νται πια τίποτε, σαν τους μεθυσμένους κληρικούς; Στο λεπτό η πόλη της Αλενσόν έμαθε. από την άκρη της οδού ΣαινΜπλεζ ως την πόρτα του Σεέζ, αυτήν τη 6ιαστική επιστροφή κάτω από αντίξοες συνθήκες και αναταράχτηκε ως τα έγκατά της, δημόσια και ιδιωτικά. Οι μαγείρισσες, οι έμποροι , οι δια6άτες έλεγαν αυτό το νέο από πόρτα σε πόρτα· ύστερα ανέ6αινε και πιο πάνω. Πολύ γρήγορα οι λέξεις: « Η δεσποινίς Κορμόν επέστρεψε !» έσκαγαν σαν Οόμ6ες σ' όλα τα νοικοκυριά. Τη στιγμή εκείνη ο Ζακλέν



πηδούσε από τον πάγκο του από γυαλισμένο ξύλο στον οποίο καθόταν με μια κίνηση που ήταν άγνωστη στους εβενουργούς άνοιξε μόνος του τη μεγάλη πράσινη πόρτα, τη στρογγυλή στο επάνω μέρος, την κατάκλειστη σαν να είχε πένθος το σπίτι, γιατί κατά την απουσία της δεσποίνίδας Κορμόν δεν γίνονταν συγκεντρώσεις. Στις περιπτώσεις αυτές οι πιστοί δεξι(ονονταν ο καθένας με τη σειρά του τον αβά ντε Σποντ. Ο κύριος ντε Βαλουά ξεπλήρωσε την οφειλή του καλώντας τον να γευματίσει στου μαρκησίου ντ' Εγκρινιόν. Ο Ζακλέν κάλεσε μ' ένα σφύριγμα την Πηνελόπη την οποία είχε αφήσει στη μέση του δρόμου' το ζώο, συνηθισμένο σ' αυτήν την άσκηση, γύρισε μόνο του , πέρασε την πόρτα, έστριψε μέσα στην αυλή με τρόπο ώστε να μην πειράξει το παρτέρι των λουλουδιών. Ο Ζακλέν την ξανάπιασε απ' το χαλινάρι και οδήγησε την άμαξα μπρος στο κεφαλόσκαλο.

- Μαριέτα! φ(οναξε η δεσποινίς Κορμόν. Η Μαριέτα όμως έκλεινε εκείνη τη στιγμή τη μεγάλη

πόρτα. - Δεσποινί.ς ; - Αυτός ο κύριος δεν ήρθε; - Όχι , Δεσποινίς. - Κι ο θείος μου ; - Είναι στην εκκλησία, Δεσποινίς. Ο Ζακλέν και η Ζοζέτ βρίσκονταν εκείνη τη στιγμή στο

πρώτο σκαλοπάτι του κεφαλόσκαλου και άπλωναν τα χέρια τους για να μανουβράρουν την κυρία τους που εκείνη τη στιγμή είχε ανασηκωθεί μέσα στην καριόλα και κρατιόταν από τα κουρτινάκια. Τέλος η Δεσποινίς ρίχτηκε στα χέρια τους, επειδή εδώ και δυο χρόνια δεν ήθελε πια να διακινδυνεύει χρηάιμοποιώντας το σιδερένιο αναοολέα που ήταν στερεωμένος στο αμαξάκι μ' ένα φοοερό μηχανισμό με μεγάλα μπουλόνια. Όταν ορέθηκε η δεσποινίς Κορμόν τελικά πάνω στο κεφαλόσκαλο, κοίταξε την αυλή της με ικανοποιημέ.νο ύφος.

- Εμπρός, εμπρός, Μαριέ.τα, αφήστε τη μεγάλη πόρτα κι ελάτε εδώ.



- Βρομάει μπαρούτι, είπε ο Ζακλέν στη Μαριέτα όταν η μαγείρισσα πέρασε κοντά απ' την καριόλα. - Λοιπόν, παιδί μου , τι προμήθειες έχεις; είπε η δεσποινίς Κορμόν αφού κάθισε στον πάγκο του προθαλάμου σαν άνθρωπος ξεθεωμένος απ' την κούραση .

- Μα, καμία, είπε η Μαριέτα ακουμπώντας τις γροθιές στους γοφούς της . Η Δεσποινίς ξέρει καλά ότι , όταν απουσιάζει, ο κύριος αοάς γευματίζει πάντα στην πόλη· χτες πήγα να τον αναζητήσω στης δεσποινίδας Αρμάνδης.

- Πού είναι λοιπόν; - Ο κύριος αοάς είναι στην εκκλησία, δεν θα επιστρέ-

ψει πριν από την τρίτη ώρα. - Ο θείος μου δεν σκέφτεται τίποτε. Έπρεπε να σου πει

νας πας στην αγορά! Πήγαινε, Μαριέτα· χωρίς να πετάς τα λεφτά, πάρε απ' όλα, πάρε ό ,τι καλό, ωραίο, ντελικάτο Ορεις. Πήγαινε στους εμπόρους να δεις αν έφεραν πατέ. Θέλω καραοίδες από τα νερά του Μπριγιάντ. Τι ώρα είναι;

- Παρά τέταρτο εννιά. - Θεέ μου , Μαριέτα, μη χάνεις τον καιρό σου με φλυα-

ρίες, το πρόσωπο που περιμένει ο θείος μου μπορεί να φτάσει από τη μια στιγμή στην άλλη · αν χρειαστεί να του προσφέρουμε πρόγευμα, θα τα κάνουμε τελείως μούσκεμα.

Η Μαριέτα στράφηκε προς την καταϊδρωμένη Πηνελόπη και κοίταξε τον Ζακλέν μ' ένα ύφος που ήθελε να πει: «Αυτή τη φορά η Δεσποινίς θα τσακώσει σύζυγο».

- Οι δυο μας τώρα, Ζοζέτ, είπε η γεροντοκόρη, πρέπει να δούμε πού θα κοιμίσουμε τον κύριο ντε ΤρουαΟίλ.

Με τι ευτυχία ειπώθηκε αυτή η φράση ! Έχουμε Υα κοι

μίσουμε ΤΟΥ κύριο Υτε ΤρουαΌίλ: πόσες ιδέες υπήρχαν μέσα σ' αυτές τις λέξεις! Η γεροντοκόρη ήταν κατακλυσμένη από ελπίδες.

- Θέλετε να τον κοιμίσουμε στο πράσινο δωμάτιο ; - Σ' εκείνο του μονσενιέρ του επισκόπου; Όχι, είναι

πολύ κοντά στο δικό μου , είπε η δεσποινίς Κορμόν. Ε ίναι καλό για τον μονσενιέρl l R , που είναι άγιος άνθρωπος.



- Δώστε του το δωμάτιο του θείου σας. - Είναι τόσο γυμνό , που θα 'ταν άπρεπο. - Κυρία, Δεσποινίς! 6άλτε ένα κρε6άτι στο μπουν-

τουάρ σας, έχει τζάκι εκεί. Ο Μορό θα 6ρει στο μαγαζί του ένα κρε6άτι περίπου όμοιο με την ταπετσαρία.

- Έχεις δίκιο, Ζοζέτ. Ε, λοιπόν, τρέχα στου Μορό' συζήτα μαζί του τι πρέπει να κάνουμε, σ' το αναθέτω αυτό. Αν το κρε6άτι (το κρε6άτι του κύριου ντε Τρουα6ίλ! ) μπορεί να ανε6εί το απόγευμα δίχως να το καταλά6ει ο κύριος ντε Τρουα6ίλ, στην περίπτωση που θα ερχόταν όσο θα 'ναι εδώ ο Μορό, το θέλω πολύ . Αν ο Μορό δεν θέλει να δεσμευτεί, θα 6άλω τον κύριο ντε Τρουα6ίλ στο πράσινο δωμάτιο, αν και θα 'ναι πολύ κοντά μου.

Η Ζοζέτ έφυγε, η κυρία της όμως την ξαναφώναξε. - Πες τα όλα στον Ζακλέν, φώναξε με φωνή δυνατή και

τρομοκρατημένη , ας έρθει κι αυτός μαζί σου στου Μορό! Την τουαλέτα μου λοιπόν! Σκέψου να μ' αιφνιδίαζε έτσι ο κύριος ντε Τρονα6ίλ, χωρίς να 'ναι εδώ ο θείος μου για να τον υποδεχτεί! Αχ! θείε μου, θείε μου ! Έλα, Ζοζέτ, να με 60ηθήσεις να ντυθώ.

- Μα η Πηνελόπη! είπε απερίσκεπτα η Ζοζέτ. Τα μάτια της δεσποινίδας Κορμόν σπινθηρο6όλησαν

για πρώτη φορά στη ζωή της: «Πάντα η Πηνελόπη ! Η Πηνελόπη εδώ, η Πηνελόπη εκεί! Η Πηνελόπη είναι λοιπόν η κυρία του σπιτιού ;»

- Μα είναι μούσκεμα και δεν έχει φάει τη 6ρώμη της! - Ας σκάσει! φώναξε η δεσποινίας Κορμόν. Εγώ όμως

θα παντρευτώ, σκέφτηκε μέσα της. Ακούγοντας αυτή τη λέξη , που της φάνηκε κάτι όμοιο

με ανθρωποκτονία, η Ζοζέτ έμεινε για μια στιγμή αποσ60λωμένη ' ύστερα κουτρου6άλησε απ' το κεφαλόσκαλο μ' ένα νεύμα της κυρίας της.

- Η Δεσποινίς έχει το διά60λο μέσα της, Ζακλέν! ήταν η πρώτη κου6έντα της Ζοζέτ.

Όλα λοιπόν ταίριαζαν εκείνη τη μέρα για να γίνει το μεγάλο απροσδόκητο γεγονός που θα αποφάσιζε για τη ζωή της δεσποινίδας Κορμόν. Η πόλη ήταν ήδη άνω κάτω



εξαιτίας των πέντε επι6αρυντικών στοιχείων που συνόδευαν την ξαφνική επιστροφή της δεσποινίδας Κορμόν, δηλαδή : της κατακλυσμιαίας 6ροχής, του καλπασμού της λαχανιασμένης, ιδρωμένης και καταπληγωμένης Πηνελόπης, της πρωινής ώρας, των ανακατεμένων πακέτων και του σημαδιακού ύφους της ανήσυχης γεροντοκόρης. Όταν έκανε η Μαριέτα την εισ60λή της στην αγορά για να τα σηκώσει όλα, όταν πήγε ο Ζακλέν στο μαγαζί του μεγαλύτερου ταπετσιέρη της Αλενσόν, οδός ντε λα Πορτ ντε Σεέζ, δυο 6ήματα από την εκκλησία, για να 6ρει ένα κρε-6άτι, δόθηκε αφορμή για τις πιο φο6ερές εικασίες. Συζητούσαν αυτό το περίεργο ζήτημα στην Κουρ, στην Προμνάντ' ασχολούνταν όλος ο κόσμος, ακόμη και η δεσποινίς Αρμάνδη στην οποία 6ρισκόταν ο ιππότης ντε Βαλουά. Μέσα σε δυο μέρες η πόλη της Αλενσόν είχε αναστατωθεί από γεγονότα τόσο σημαντικά, που μερικές γυναικούλες έλεγαν: « 'Ηρθε η συντέλεια του κόσμου ! » Η τελευταία αυτή είδηση συνοψίστηκε σ' όλα τα σπίτια με τούτη τη φράση: « Τι συμ6αίνει λοιπ6ν στους Κορμόν ;» Ο α6άς ντε Σποντ, που ρωτήθηκε πολύ επίμονα όταν 6γήκε από τον 'Αγιο Λεονάρδο για να κάνει περίπατο στην Κουρ μαζί με τον α6ά Κουτυριέ, απάντησε αγαθά ότι περίμενε τον υποκόμη ντε Τρουα6ίλ, ευγενή στην υπηρεσία της Ρωσίας την εποχή της φυγής, ο οποίος ερχόταν να κατοικήσει στην Αλενσόν . Από τη δεύτερη ως την πέμπτη ώρα ένα είδος χειλικού τηλέγραφου μπήκε σε λειτουργία μέσα στην πόλη και πληροφόρησε όλους τους κατοίκους ότι η δεσποινίς Κορμόν είχε 6ρει επιτέλους ένα σύζυγο διά αλληλογραφίας και ότι επρόκειτο να παντρευτεί τον υποκόμη ντε Τρουα6ίλ. Εδώ έλεγαν: ο Μορ6 φτιάχνει τώρα το κρε6άτι. Εκεί: το κρε6άτι είχε έξι πόδια. Το κρε-6άτι είχε τέσσερα πόδια στης κυρίας Γκρανσόν, οδός ντι Μπερκάιγ. Ήταν ένα απλό ντι6άνι στου ντι Ρονσερέ, όπου γευμάτιζε ο ντι Μπουσκιέ. Οι μικροαστοί ισχυρίζονταν πως στοί.χιζε χίλια εκατό φράγκα. Γενικά έλεγαν ότι ο λυγαρισμός γινόταν δίχως τον ξενοδόχο. Λίγο πιο κάτω, οι κυπρίνοι είχαν ακρι6ύνει ! Η Μαριέτα είχε ριχτεί



στην αγορά και τη διαγούμισε. Ψηλά στην οδό ΣαινΜπλεζ, η Πηνελόπη θα 'πρεπε να είχlO σκάσει. Ο θάνατος αυτός θεωρούνταν αμφίβολος στο σπίτι του γενικού εισπράκτορα. Μολοταύτα, ήταν εντελώς σίγουρο για τη Νομαρχία ότι το ζώο είχε ξεψυχήσει καθώς περνούσε την πόρτα του μεγάρου Κορμόν, με τόση ορμή έπεσε η δεσποινίς Κορμόν πάνω στο θύμα της . Ο σελοποιός που έμενε στη γωνιά της οδού ντε Σεέζ φάνηκε αρκετά τολμηρός και πήγε να ρωτήσει αν συνέβη κάτι στην άμαξα της δεσποινίδας Κορμόν, προκειμένου να μάθει αν είχε ψοφήσει η Πηνελόπη. Από την πάνω άκρη της οδού ντι Μπεργκάιγ ως την κάτω άκρη της οδού Σαιν-Μπλεζ, όλοι έμαθαν ότι , χάρη στις φροντίδες του Ζακλέν , η Πηνελόπη, αυτό το βουΟό θύμα της αφροσύνης της κυρίας της, ζούσε ακόμη. πάντως έμοιαζε να υποφέρει πολύ. Σ' όλη την οδό ν.ε Μπρετάν, ο υποκόμης ντε Τρουαβίλ ήταν ένας απένταρος δευτερότοκος, επειδή η περιουσία του Περς ανήκε στο μαρκήσιο ντε Τρουαβίλ, πατρίκιο της Γαλλίας, που είχε δύο παιδιά. Ο γάμος αυτός ήταν μεγάλη τύχη για το φτωχό Έμιγκρέ , ο υποκόμης ήταν υπόθεση της δεσποινίδας Κορμόν' η αριστοκρατία της οδού ντε Μπρετάν επιδοκίμαζε τον γάμο με το επιχείρημα ότι η γεροντοκόρη δεν μπορούσε να αξιοποιήσει καλύτερα την περιουσία της . Για την αστική τάξη, όμως, ο υποκόμης ντε Τρουαβίλ ήταν ένας Ρώσος στρατηγός που είχε πολεμήσει εναντίον της Γαλλίας, που επέστρεφε με μια μεγάλη περιουσία την οποία είχε κερδίσει στην αυλή της Αγίας Π ετρούπολης ήταν ένας ξένος, ένας από τους συμμάχους που μισούσαν οι Φιλελεύθεροι. Ο αοάς ντε Σποντ είχε μεσολαβήσει ύπουλα για να γίνει αυτός ο γάμος. Όλα τα πρόσωπα που είχαν το δικαίωμα να μπαίνουν στο σπίτι της δεσποινίδας Κορμόν όπως έμπαιναν στο δικό τους, υποσχέθηκαν στον εαυτό τους να πάνε να τη δουν το Οράδυ. Κατά τη διάρκεια αυτής της αναστάτωσης όλης της πόλης, που έκανε τους πάντες να ξεχάσουν σχεδόν τη Σουζάνα, η δεσποινίας Κορμόν ήταν εξίσου ταραγμένη' ένιωθε εντελώς πρωτόφαντα συναισθήματα. Καθώς κοίταξε το σαλόνι



της, το μπουντουάρ της, το γραφείο, την τραπεζαρία, κυριεύτηκε από έντονη ανησυχία. Ένας είδος δαίμονα της έδειχνε γελώντας σαρκαστικά αυτήν τη γέρικη πολυτέλεια' τα ωραία πράγματα που θαύμαζε από μικρή γίνονταν ύποπτα, κατηγορούνταν για γηρατειά. Είχε τελικά εκείνον το φό60 που καταλαμ6άνει σχεδόν όλους τους συγγραφείς, τη στιγμή που δια6άζουν ένα έργο το οποίο πιστεύουν ότι είναι τέλειο σε κάποιον απαιτητικό ή ασυγκίνητο κριτικά' οι πρωτότυπες καταστάσεις μοιάζουν πολυχρησιμοποιημένες οι πιο καλά, οι πιο σχολαστικά στημένες φράσεις μοιάζουν ύποπτες ή χωλές οι εικόνες μορφάζουν ή αναιρούν η μια την άλλη, το λάθος είναι ολοφάνερο παντού . Έτσι και η καημένη η κοπέλα έτρεμε μήπως έ6λεπε στα χείλη του κυρίου ντε Τουα6ίλ ένα περιφρονητικό χαμόγελο για το σαλόνι της φο6όταν μήπως τον έ6λεπε να ρίχνει ένα ψυχρό 6λέμμα σ' αυτήν την αρχαία tραπεζαρία' κοντολογίς ανησυχούσε μήπως το κάδρο γερνούσε τη ζωγραφιά. Αν οι αρχαιότητες αυτές έριχναν μια εικόνα γηρατειών και στο δικό της πρόσωπο; Το ερώτημα αυτό της έφερνε ανατριχίλα. Τη στιγμή αυτή ήταν πρόθυμη να δώσει το ένα τέταρτο των οικονομιών της για να μπορέσει να ανακαινίσει το σπίτι της σ' ένα δευτερόλεπτο χτυπώντας το μ' ένα μαγικό ραδδί. Υπάρχει επηρμένος στρατηγός που να μην έτρεμε την παραμονή μιας μάχης; Η καημένη η κοπέλα 6ρισκόταν ανάμεσα σ' ένα Αούστερλιτς και σ' ένα Βατερλό l 19 .

Κυρία υποκόμισσα ντε Τρουα6ίλ, έλεγε μέσα της, τι ωραίο όνομα! Οι περιουσίες μας θα έμπαιναν τουλάχιστον σ' ένα καλό σπίτι.

Βρισκόταν στα νύχια μιας υπερδιέγερσης που έκανε να σκιρτούν οι πιο λεπτές νευρικές διακλαδώσεις της και οι θηλές τους, που ήταν θαμμένες εδώ και πάρα πολύ καιρό μέσα στο πάχος. Όλο της το αίμα, μαστιγωμένο από την ελπίδα, 6ρισκόταν σε κίνηση. Ένιωθε πως είχε τη δύναμη να συζητήσει, αν χρειαζόταν , με τον κύριο ντε Τρουα6ίλ. Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για την ενεργητικότητα με την οποία κινούνταν η Ζοζέτ, ο Ζακλέν, η Μαριέτα, ο


Η ΓΕΡΟΝΤΟΚΟΡΗ 1 3 1

Μορό και οι αοηθοί του . Ήταν αιασύνη μυρμηγκιών απασχολημένων με τα ααγά τους. Όλα όσα διατηρούνταν τόσο καθαρά χάρη στην καθημερινή φροντίδα, σιδερώθηκαν, αουρτσίστηκαν, πλύθηκαν, γυαλίστηκαν . Οι πορσελάνες την ημερών της δόξας είδαν πάλι το φως. Τα δα μασκωτά σεραίτσια τα αριθμημένα με το Α, το Β , το Γ και το Δ αγήκαν από τα έγκατα όπου κείτονταν κάτω από μια τριπλή φρουρά καλυμμάτων εξοπλισμένων με σειρές από φοαερές καρφίτσες. Τα πιο ανεκτίμητα ράφια της αιαλιοθήκης εξετάστηκαν εξονυχιστικά. Τέλος η Δεσποινίς θυσίασε τρεις μποτίλιες με το περίφημο λικέρ της κυρίας Αμπού 12Ο, της πιο λαμπρής υπερπόντιας ποτοποιού και της πιο αγαπητής στους λάτρεις του είδους. Χάρη στην αφοσίωση των υπασπιστών της, η Δεσποινίς μπορούσε να παρουσιαστεί στο πεδίο της μάχης. Τα διάφορα όπλα, τα έπιπλα, ο εξοπλισμός της κουζίνας, τα κανόνια του γραφείου , τα τρόφιμα, .τα εφόδια, τα αποθέματα ήταν έτοιμα σ' όλη τη γραμμή του μετώπου . Ο Ζακλέν, η Μαριέτα και η Ζοζέτ πήραν διαταγή να αάλουν την επίσημη στολή τους. Ο κήπος χτενίστηκε με την τσουγκράνα. Η γεροντοκόρη λυπήθηκε που δεν μπορούσε να αναγκάσει τα αηδόνια τα φωλιασμένα στα δέντρα να της χαρίσουν τους πιο ωραίους λαρυγγισμούς τους. Τέλος, γύρω στην τέταρτη ώρα, τη στιγμή που ο ααάς ντε Σποντ επέστρεφε στο σπίτι, τη στιγμή που η Δεσποινίς μάταια πίστευε ότι είχε αάλει το πιο κοκέτικο φόρεμα, ότι είχε ετοιμάσει το πιο θεσπέσιο γεύμα, ακούστηκε το κλικ-κλακ μιας ταχυδρομικής άμαξας στο Βαλ Νομπλ.

Αυτός είναι! είπε μέσα της νιώθοντας αιτσιές στην καρδιά.

Πράγματι , μετά από τόσα κουτσομπολιά, μια ταχυδρομική άμαξα, μέσα στην οποία αρισκόταν ένα κύριος μόνος του, έκανε τόσο μεγάλη εντύπωση καθώς κατέααινε από την οδό Σεν-Μπλεζ και την οδό ντι Κουρ, που μερικά χαμίνια και γέροι την είχαν ακολουθήσει και τώρα ήταν μαζεμένοι μπροστά στην πόρτα του μεγάρου Κορμόν για να τη δουν να μπαίνει. Ο Ζακλέν , που μυριζόταν στον αέρα



και το δικό του γάμο, είχε ακούσει το κλικ-κλακ στην οδό Σεν-Μπλεζ κι είχε ανοίξει τα δύο φύλλα της μεγάλης πόρτας. Ο αμαξάς, που ήταν γνωστός του , έδειξε την τέχνη του στρίοοντας επιδέξια και σταματώντας μπροστά στο κεφαλόσκαλο . Καταλαοαίνετε οέοαια πως ο Ζακλέν τον αντάμειψε δεόντως προσφέροντάς του άφθονο πιοτό. Ο αοάς υποδέχτηκε το φιλοξενούμενό του, ενώ η άμαξα απογυμνώθηκε με μια γρηγοράδα ανάλογη μ' εκείνη που θα 'δειχαν κλέφτες που δεν τους παίρνει η ώρα. Μπήκε στο αμαξοστάσιο , η μεγάλη πόρτα έκλεισε και μέσα σε λίγα λεπτά δεν υπήρχε πια κανένα ίχνος από την άφιξη του κυρίου ντε ΤρουαΟίλ. Ποτέ δυο χημικές ουσίες δεν ενώθηκαν με την ταχύτητα με την οποία απορρόφησε ο οίκος Κορμόν τον κύριο ντε ΤρουαΟίλ. Η Δεσποινίς, που η καρδιά της χτυπούσε σαν την καρδιά της σαύρας που πιάνει ένας οοσκός, έμεινε ηρωικά στην πολυθρόνα της κοντά στο τζάκι. Η Ζοζέτ άνοιξε την πόρτα και ο υποκόμης ντε Τρουαοίλ παρουσιάστηκε μπροστά στη γεροντοκόρη ακολουθούμενος από τον αοά ντε Σποντ.

- Ανιψιά μου , ιδού ο κύριος υποκόμης ντε Τρουαοίλ, εγγονός ενός από τους συμμαθητές μου στο κολλέγιο.

- Κύριε ντε Τρουαοίλ, ιδού η ανιψιά μου, η δεσποινίς Κορμόν.

Α! ο καλός θείος, τι ωραία που τα λέει ! σκέφτηκε η Ρόζα-Μαρία-Βικτωρία.

Για να τον ζωγραφίσουμε με δυο λέξεις, ο υποκόμης ντε Τρουαοίλ ήταν ένας ευγενής ντι Μπουσκιέ. Ανάμεσά τους υπήρχε όλη η διαφορά που χωρίζει το λαϊκό γένος από το ευγενές. Αν υπήρχε περίπτωση να ορίσκονταν εκεί και οι δύο, ακόμη και ο πιο λυσσασμένος φιλελεύθερος δεν θα μπορούσε να αρνηθεί την υπεροχή της αριστοκρατίας. Η δύναμη του υποκόμη είχε όλη τη διάκριση που χαρίζει η κομψότητα· οι γραμμές του διατηρούσαν μια μεγαλοπρεπή αξιοπρέπεια· είχε γαλάζια μάτια και μαύρα μαλλιά, χρώμα σταρένιο, και δεν έπρεπε να 'ταν μεγαλύτερος από σαράντα έξι χρόνων . Θα λέγατε πως ήταν ένας ωραίος Ισπανός που είχε διατηρηθεί μέσα στους πάγους της Ρω-



σίας. Οι τρόποι, το οάδισμα, η πόζα, όλα έδειχναν ένα διπλωμάτη που είχε δει την Ευρώπη . Τα ρούχα ήταν εκείνα που ταιριάζουν σε ταξιδιώτη. Ο κύριος ντε Τρουαοίλ έμοιαζε όμως κουρασμένος γι' αυτό ο αοάς τον παρακάλεσε να περάσει στο δωμάτιο που είχε ετοιμαστεί γι' αυτόν κι έμεινε κατάπληκτος όταν η ανιψιά του άνοιξε την πόρτα του μπουντουάρ, που είχε μεταμορφωθεί σε υπνοδωμάτιο. Η δεσποινίς Κορμόν και ο θείος της άφησαν τότε τον ευγενή ξένο να ασχοληθεί με τα πράγματά του με τη οοήθεια του Ζακλέν, που κουοάλησε μέσα όλα τα απαραίτητα πακέτα. Ο αοάς ντε Σποντ και η ανιψιά του πήγαν να περπατήσουν κατά μήκος του Μπριγιάντ ώσπου να τελειώσει την τουαλέτα του ο κύριος ντε ΤρουαΟίλ. Παρόλο που ο αοάς ντε Σποντ ήταν εντελώς τυχαία περισσότερο αφηρημένος από το κανονικό, η δεσποινίς Κορμόν δεν ήταν λιγότερο απασχολημένη. Και οι δύο οάδιζαν σιωπηλοί. Η γεροντοκόρη δεν είχε συναντήσει ποτέ άντρα τόσο γοητευτικό σαν τον ολύμπιο υποκόμη . Δεν μπορούσε να πει α λα γερμανικά « Ιδού το ιδεώδες μου Ι »� αλλά ένιωθε συγκινημένη από την κορφή ως τα νύχια κι έλεγε μέσα της: «Να ποιος είναι για μένα! » . Αμέσως μετά πετάχτηκε για μια στιγμή στη Μαριέτα για να μάθει αν το γεύμα μπορούσε να καθυστερήσει λίγο χωρίς να χάσει τίποτε από την ομορφιά του και, σαν ξαναγύρισε , είπε:

- Θείε μου, αυτός ο κύριος ντε Τρουαοίλ είναι πολύ αγαπητός.

- Μα, κόρη μου, δεν είπε ακόμη τίποτε, έκανε γελώντας ο αΟάς.

- Μα αυτό φαίνεται στη στάση του , στη φυσιογνωμία του . Είναι άραγε εργένης;

- Δεν έχω ιδέα, απάντησε ο αοάς που εκείνη την ώρα σκεφτόταν μια συζήτηση που είχε κάνει με τον αοά Κουτυριέ σχετικά με τη Θεία Χάρη . Ο κύριος ντε Τρουαοίλ μου έγραψε πως επιθυμούσε να αποκτήσει ένα σπίτι εδώ.

- Αν ήταν παντρεμένος δεν θα ερχόταν μόνος, πρόσθεσε ο αοάς με αμέριμνο ύφος, επειδή δεν του περνούσε από το μυαλό πως η ανιψιά του μπορούσε να θέλει να παν-



τρευτεί. - Είναι πλούσιος; - Είναι δευτερότοκος ενός δευτερότοκου κλάδου ,

απάντησε ο θείος. Ο παππούς του ήταν ίλαρχος αλλά ο πατέρας αυτού του νέου έκανε έναν αποτυχημένο γάμο.

- Αυτού του νέου! επανέλα6ε η γεροντοκόρη . Μου φαίνεται όμως, θείε μου , πως είναι σίγουρα σαράντα πέντε χρονών, είπε γιατί ένιωθε μια υπερ60λική επιθυμία να ταιριάσει τις ηλικίες τους.

- Ναι, είπε ο α6άς. Αλλά για ένα φτωχό ιερέα ε6δομήντα χρονών, Ρόζα, ένας σαρανταπεντάρης φαίνεται νέος.

Τη στιγμή αυτή όλη η Αλενσόν ήξερε ότι ο κύριος υποκόμης ντε Τρουα6ίλ είχε φτάσει στο σπίτι της δεσποινίδας Κορμόν. Ο ξένος συνάντησε σε λίγο αυτούς που τον φιλοξενούσαν και κάθισε μαζί τους θαυμάζοντας τον Μπριγιάντ, τον κήπο και το σπίτι.

- Κύριε α6ά, είπε, όλη η φιλοδοξία μου θα ήταν να 6ρω μια κατοικία παρόμοια μ' αυτήν εδώ. Η γεροντοκόρη είδε μια κρυφή εξομολόγηση σ' αυτή τη φράση και χαμήλωσε τα μάτια.

- Θα πρέπει να σας αρέσει πολύ εδώ, δεσποινίς είπε ο υποκόμης.

- Πώς να μη μου αρέσει! Ανήκει στην οικογένειά μας από το 1574' εκείνη τη χρονιά ένας από τους προγόνους μας, επιμελητής στο δούκα της Αλενσόν, απέκτησε αυτό το οικόπεδο και το 'χτισε, είπε η δεσποινίς Κορμόν . Έχει ξύλινα υποστηλώματα.

Ο Ζακλέν ανήγγειλε ότι το γεύμα ήταν έτοιμο και ο κύριος ντε Τρουα6ίλ πρόσφερε το μπράτσο του στην ευτυχισμένη ΚOJΊ1έλα, που προσπάθησε να μη στηριχτεί πάνω του πολύ , γιατί φο6όταν ακόμη μήπως δείξει ότι προχωράει πάρα πολύ !

- Όλα είναι πολύ αρμονικά εδώ, είπε ο υποκόμης και έκατσε στο τραπέζι.

- Τα δέντρα μας είναι γεμάτα πουλιά που μας χαρίζουν δωρεάν μουσική ' κανένας δεν το ενοχλεί και κάθε 6ράδυ κελαηδάει το αηδόνι , είπε η δεσποινίς Κορμόν .



- Μιλώ για το εσωτερικό του σπιτιού , διευκρίνισε ο υποκόμης που δεν είχε κάνει τον κόπο να μελετήσει τη δεσποινίδα Κορμόν και να καταλά6ει τη μηδαμινότητα του πνεύματός της.

- Ναι, όλα έχουν τις σωστές αναλογίες, οι τονισμοί των χρωμάτων, τα έπιπλα, η φυσιογνωμία του σπιτιού.

- Μας στοιχίζει όμως ακρι6ά, οι φόροι είναι τεράστιοι, απάντησε η εξαίρετη κοπέλα εντυπωσιασμένη από τη λέξη σωστές αναλογίες.

- Α! Οι φόροι είναι μεγάλοι εδώ; ρώτησε ο υποκόμης που , απορροφημένος στις σκέψεις του , δεν έπιασε καθόλου αυτήν την ασυναρτησία.

- Δεν έχω ιδέα, είπε ο α6άς. Η ανιψιά μου έχει αν αλά-6ει τη διαχείριση των περιουσιών μας.

- Οι φόροι είναι ασήμαντα πράγματα για τους πλούσιους, ξανάπε η δεσποινίς Κορμόν που καθόλου δεν ήθελε να φανεί φιλάργυρη . Όσο για τα έπιπλα, θα τα αφήσω όπως είναι, δεν θα αλλάξω τίποτα. Εκτός κι αν παντρευτώ, οπότε θα πρέπει να συμφωνούν όλα εδώ μέσα με τα γούστα του αφέντη .

- Έχετε μεγάλες αρχές, δεσποινίς, είπε χαμογελώντας ο υποκόμης, θα κάνετε έναν ευτυχισμένο . . .

Ποτέ κανένας δεν μου 'πε τόσο ωραία λέξη , σκέφτηκε η γεροντοκόρη .

Ο υποκόμης έδωσε συγχαρητήρια στη δεσποινίδα Κορμόν για το σερ6ίρισμα, το φαγητό και την εμφάνιση του σπιτιού , ομολογώντας ότι νόμιζε καθυστερημένη την επαρχία και ότι τώρα την έ6ρισκε πολύ confortableI 2 I •

Τι λέξη είναι πάλι αυτή, Θεέ μου ; σκέφτηκε αυτή . Πού είναι τώρα ο ιππότης ντε Βαλουά για να απαντήσει; Confortable; Υπάρχουν πολλές λέξεις γι αυτό ; Εμπρός, θάρρος, είπε μέσα της, ίσως είναι μια ρώσικη λέξη , δεν είμαι υποχρεωμένη να απαντήσω. Μα, απάντησε αυτή νιώθοντας τη γλώσσα της λυμένη όπως νιώθουν όλα σχεδόν τα ανθρώπινα πλάσματα όταν 6ρίσκονται σε μια κρίσιμη περίσταση, κύριε, έχουμε εδώ την πιο λαμπρή παρέα. Η πόλη συναντιέται ακρι6ώς στο σπίτι μου. Θα μπορέσετε να



το κρίνετε αυτό γρήγορα, επειδή ορισμένοι από τους πιστούς μας θα έχουν πληροφορηθεί σίγουρα την επιστροφή μου και θα έρθουν να με δουν. Έχουμε τον ιππότη ντε Βαλουά. έναν κύριο της παλαιάς αυλής, άνθρωπο με απεριόριστο πνεύμα και γούστο' ύστερα τον κύριο μαρκήσιο ντ' Εγκρινιόν και την αδελφή του δεσποινίδα Αρμάνδη (δάγκωσε τη γλώσσα της και πρόσθεσε) : μια αξιοθαύμαστη κοπέλα στο είδος της. Θέλησε να μείνει ανύπανδρη για να αφήσει όλη την περιουσία της στον αδελφό της και στον ανιψιό της.

- Α, έκανε ο υποκόμης, μάλιστα, τους ντ' Εγκρινιόν τους θυμάμαι.

- Η Αλενσόν είναι πολύ χαρούμενη, ξανάπε η γεροντοκόρη μια που είχε κάνει την αρχή . Διασκεδάζουμε πολύ, ο γενικός εισπράκτορας δίνει χορούς, ο Νομάρχης είναι αξιαγάπητος άνθρωπος, ο κύριος επίσκοπος μας τιμά ενίοτε με την επίσκεψή του . . .

- Τότε λοιπόν, απάντησε χαμογελώντας ο υποκόμης, έκανα καλά που ξαναγύρισα για να πεθάνω εδώ σαν το λαγό στη φωλιά του .

- Κι εγώ επίσης, είπε η γεροντοκόρη , είμαι σαν το λαγό, πεθαίνω εκεί που κολλάω.

Ο υποκόμης πήρε το απόφθεγμα αυτό για αστείο και χαμογέλασε .

Αχ! είπε μέσα της η γεροντοκόρη, όλα θα πάνε καλά, με καταλα6αίνει τούτος εδώ!

Η συζήτηση κρατήθηκε σε γενικότητες. Χάρη σε μια από 'κείνες τις μυστηριώδεις, άγνωστες, απροσδιόριστες δυνάμεις, η δεσποινίς Κορμόν ξανά6ρισκε μέσα στο κεφάλι της, κάτω από την πίεση της λαχτάρας της να γίνει αγαπητή, όλες τις κομψές φράσεις του ιππότη ντε Βαλουά. Λες και ήταν σε μονομαχία όπου ο ίδιος ο διά60λος κανόνιζε πού θα πάει η σφαίρα του πιστολιού . Ποτέ αντίπαλος δεν είχε σημαδευτεί καλύτερα. Ο υποκόμης ήταν υπερ60λικά αριστοκράτης για να μιλάει για το πόσο εξαίρετο ήταν το γεύμα' η σιωπή του όμως ήταν εγκώμιο. Πίνοντας τα υπέροχα κρασιά που του σερ6ίριζε αφειδώς



ο Ζακλέν, έδειχνε πως αναγνώριζε τους φίλους του και πως τους ξανάορισκε με ζωηρή ευχαρίστηση , επειδή ο αληθινός γνώστης των καλών πραγμάτων δεν χειροκροτεί, απολαμΟάνει. Ρωτούσε περίεργα να μάθει τις τιμές των οικοπέδων, των χωραφιών, των σπιτιών' έοαλε τη δεσποινίδα Κορμόν να του περιγράψει λεπτομερειακά την περιοχή όπου ενώνονται ο Σαρτ και ο Μπριγιάντ. Παραξενεύτηκε με το ότι η πόλη ορισκόταν τόσο μακριά από το ποτάμι, η τοπογραφία της περιοχής τον απασχολούσε πολύ . Ο σιωπηλός αοάς άφησε στην ανιψιά του το μονοπώλιο της κουΟέντας. Η Δεσποινίς είχε πιστέψει στ' αλήθεια ότι είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον του κυρίου ντε Τρουαοίλ, ο οποίος της χαμογελούσε με χάρη, ενώ δεχόταν κατά τη διάρκεια του γεύματος αυτού περιποιήσεις που θα δεν δέχονταν σε δεκαπέντε μέρες ακόμη και οι πιο επιθυμητοί υποψήφιοι γαμπροί . Ποτέ συνδαιτυ μόνας δεν είχε δεχτεί τόσες φροντίδες, δεν είχε αντιμετωπιστεί με τόση προσοχή . Θα λέγατε πως ήταν ένας πολυαγαπημένος που επέστρεφε μετά από καιρό στο ευτυχισμένο σπιτικό του . Η Δεσποινίς πρόολεπε πότε θα χρειαζόταν ψωμί ο υποκόμης, τον σκέπαζε με τη ματιά της θα τον είχε κάνει να σκάσει αν ήταν λαίμαργος δεν ήταν όμως αυτό εξαίρετο δείγμα όλων όσων θα 'κανε αν τον ερωτευόταν; Η Δεσποινίς δεν έκανε τη ολακεία να υποτιμήσει τον εαυτό της, σήκωσε γενναία όλα τα πανιά της, ύψωσε όλες τις σημαίες της, παρουσιάστηκε σαν οασίλισσα της Αλενσόν και επαίνεσε τις μαρμελάδες της. Ζητούσε κοπλιμέντα καθώς μιλούσε για τον εαυτό της σαν να είχαν πεθάνει όλοι οι ντελάληδές της. Κατάλαοε ότι άρεσε στον υποκόμη, γιατί η επιθυμία της την είχε μεταμορφώσει τόσο πολύ , που είχε γίνει σχεδόν γυναίκα. Καθώς έπαιρναν το επιδόρπιο, άκουσε, όχι δίχως εσωτερική αγαλλίαση , τα πήγαινε έλα μέσα στον προθάλαμο και τους θορύοους στο σαλόνι που έδειχναν ότι είχε καταφτάσει η συνηθισμένη της παρέα. Παρουσίασε αυτήν τη οιασύνη στο θείο της και στον κύριο ντε Τρουαοίλ σαν απόδειξη της αγάπης που απολάμοανε, ενώ δεν ήταν παρά το αποτέλεσμα της οξείας πε-



ριέργειας που είχε κυριέψει όλη την πόλη . Ανυπομονώντας να εμφανιστεί μέσα σ' όλη της τη δόξα, η δεσποινίς Κορμόν είπε στον Ζακλέν ότι θα έπαιρναν τον καφέ και το λικέρ στο σαλόνι . Έτσι ο υπηρέτης εξέθεσε σε λίγο , μπροστά στην ελίτ της κοινωνίας της Αλενσόν, τη μεγαλοπρέπεια ενός λικέρ Σαξονίας, που έογαινε από το ερμάρι του μόνο δυο φορές το χρόνο. Το γεγονός αυτό παρατηρήθηκε απ' όλη την παρέα, που άρχισε να το συζητάει με χαμηλό τόνο.

- Να πάρει ο διάολος! έκανε ο ντι Μπουσκιέ, δεν είναι παρά το λικέρ της κυρίας Αμπού που σεροίρουν μόνο στις τέσσερις μεγάλες γιορτές!

- Πρόκειται σίγουρα για γάμο που έχει κανονιστεί εδώ και ένα χρόνο διά αλληλογραφίας, είπε ο κύριος πρόεδρος ντι Ρονσερέ . Ο διευθυντής του ταχυδρομείου παίρνει εδώ κι ένα χρόνο επιστολές με γραμματόσημα από την Οδησσό της Ρωσίας.

Η κυρία Γκρανσόν έφριξε. Ο κύριος ιππότης ντε Βαλουά, παρόλο που είχε φάει όσο τέσσερις, ήταν χλομός ακόμη και στο αριστερό μέρος του προσώπου του και είπε αφήνοντας να αποκαλυφθεί το μυστικό του: « Δεν ορίσκετε ότι κάνει κρύο σήμερα, έχω παγώσει».

- Είναι επειδή είναι κοντά η Ρωσία, έκανε ο ντι Μπουσκιέ.

Ο ιππότης τον κοίταξε με ύφος που ήθελε να πει: «Καλά το 'πες» .

Η δεσποινίς Κορμόν εμφανίστηκε τόσο ακτινοοόλα, τόσο θριαμοευτική που όλοι τη ορήκαν όμορφη . Η αφύσικη αυτή λάμψη δεν οφειλόταν μόνο στο συναίσθημα· όλη η μάζα του αίματός της τρικύμιζε μέσα της από το πρωί, και τα νεύρα της ήταν τεντωμένα από το προαίσθημα μιας μεγάλης κρίσης: χρειαζόταν όλα αυτά τα πράγματα για να μπορέσει να μοιάζει τόσο λίγο με τον εαυτό της . Με τί ευτυχία έκανε τις επίσημες συστάσεις ανάμεσα στον υποκόμη και στον ιππότη , ανάμεσα σ' όλη την Αλενσόν και στον κύριο ντε Τρουαοίλ! Χάρη σε κάτι τυχαίο , που εύκολα μπορεί να εξηγηθεί, ο υποκόμης και ο ιππότης, αυτές οι



δυο αριστοκρατικές φύσεις, συναντήθηκαν στη στιγμή · αναγνώρισαν ο ένας τον άλλο και κοιταζόντουσαν σαν άνθρωποι που ανήκαν στην ίδια σφαίρα. Βάλθηκαν να συζητούν, όρθιοι μπροστά στο τζάκι, ενώ γύρω τους σχηματίστηκε ένας κύκλος που άκουγε με θρησκευτική σιγή τη συνομιλία τους, παρόλο που γινόνταν sotto voce. Για να καταλάδετε καλά το αποτέλεσμα της σιωπής αυτής, πρέπει να φανταστείτε τη δεσποινίδα Κορμόν να ετοιμάζει τον καφέ του υποτιθέμενου μνηστήρα της με την πλάτη γυρισμένη στο τζάκι.

ΚΥΡΙΟΣ ΝΤΕ ΒΑΑΟΥ Α

Κύριε υποκόμη , ακούγεται πως θα 'ρθετε να εγκατασταθείτε εδώ.

ΚΥΡΙΟΣ ΝΤΕ ΤΡΑΟΥ ΑΒΙΑ

Μάλιστα, κύριε, ήρθα να δρω σπίτι . . . (η δεσποινίς Κορμόν πλησιάζει με το φλιτζάνι στο χέρι) . Και μου χρειάζεται μεγάλο . . . (η δεσποινίς Κορμόν προσφέρει το φλιτζάνι) για να στεγάσω την οικογένειά μου . (Τα μάτια της γεροντοκόρης πεταρίζουν ανήσυχα) .

ΚΥΡΙΟΣ ΝΤΕ ΒΑΑΟΥ Α

Είστε παντρεμένος ;

ΚΥΡΙΟΣ ΝΤΕ ΤΡΟΥ ΑΒΙΑ

Εδώ και δεκάξι χρόνια, με την κόρη της πριγκίπισσας Σερμπελόφ.

Η δεσποινίς Κορμόν έπεσε κεραυνόπληκτη . Ο ντι Μπουσκιέ, που την είδε να τρεκλίζει, όρμηξε, την άρπαξε στα μπράτσα του , και του άνοιξαν την πόρτα για να μπορέσει να περάσει ανενόχλητα μ' αυτό το τεράστιο φορτίο.



Ο ορμητικός δημοκράτης, συμβουλεμένος από τη Ζοζέτ, βρήκε τις δυνάμεις να κου6αλήσει τη γεροντοκόρη στο δωμάτιο, όπου την απόθεσε στο κρεβάτι. Η Ζοζέτ, οπλισμένη με ένα λεπίδι, έσχισε τον πελώριο σφιγμένο κορσΙ Ο ντι Μπουσκιέ έριξε βάναυσα σταγόνες νερό στο πρόσωπο της δεσποινίδας Κορμόν και στα στήθη της που απλώνονταν σαν πλημμύρα του Λίγηρα. Η άρρωστη άνοιξε τα μάτια, είδε τον ντι Μπουσκιέ, και η ντροπή την έκανε να βγάλει μια κραυγή καθώς αναγνώριζε τον άντρα. Ο ντι Μπουσκιέ τραβήχτηκε πίσω αφήνοντας να μπουν έξι γυναίκες με πρώτη την κυρία Γκρανσόν που ακτινοβολούσε από χαρά. Τι έκανε ο ιππότης ντε Βαλουά; Πιστός στο σύστημά του , κάλυψε την υποχώρηση της δεσποινίδας.

- Αυτή η καημένη η δεσποινίς Κορμόν, είπε στον κύριο ντε Τρουαβίλ κοιτώντας επιτιμητικά την ομήγυρη και κόβοντάς της κάθε διάθεση να γελάσει με το αριστοκρατικό ύφος της, ταλαιπωρείται φοβερά από το αίμα της δεν θέλησε να κάνει αφαίμαξη πριν φύγει για το Πρεμποντέ (το κτήμα της) , και ιδού τώρα τα αποτελέσματα των κινήσεων του αίματος την άνοιξη .

- Ήρθε με τη βροχή σήμερα το πρωί, είπε ο αβάς ντε Σποντ' μπορεί να άρπαξε κάποιο κρύωμα που να προκάλεσε αυτή τη μικρή μεταβολή . Δεν πρέπει όμως να 'ναι τίποτα.

- Μου 'λεγε πως πάνω από τρεις μήνες δεν είχε κάνει αφαίμαξη και πως περίμενε ότι αυτό θα είχε συνέπειες, συνέχισε ο ιππότης .

- Α! είσαι λοιπόν παντρεμένος; είπε ο Ζακλέν κοιτώντας τον κύριο ντε Τρουαβίλ που έπινε τον καφέ του με μικρές ρουφηξιές.

Ο πιστός υπηρέτης υιοθέτησε την απογοήτευση της κυρίας του ' μάντεψε τι θα του 'λεγε κι έτσι σήκωσε τα λικέρ της κυρίας Αμπού , που είχαν προσφερθεί στον εργένη κι όχι στο σύζυγο μιας Ρωσίδας. Όλες αυτές ο ι μικρές λεπτομέρειες παρατηρήθηκαν και προκάλεσαν το γέλιο. Ο αβάς ντε Σποντ γνώριζε το κίνητρο του ταξιδιού του κυρίου ντε Τρουα6ίλ' λόγω της αφηρημάδας του όμως δεν



είχε πει τίποτε, μια που δεν φανταζόταν πως η ανιψιά του θα μπορούσε να 'χει το παραμικρό ενδιαφέρον για τον κύριο ντε ΤρουαΟίλ. Όσο για τον υποκόμη , επειδή ήταν απασχολημένος με το αντικείμενο του ταξιδιού του κι επειδή , όπως και πολλοί σύζυγοι, δεν οιαζόταν και πολύ να μιλήσει για τη γυναίκα του, δεν είχε την ευκαιρία να πει πως ήταν παντρεμένος εξάλλου πίστευε πως η δεσποινίς Κορμόν το ήξερε. Ο ντι Μπουσκιέ επανεμφανίστηκε και δέχτηκε πλήθος ερωτήσεις. Η μία από τις έξι κυρίες κατέοηκε αναγγέλλοντας πως η δεσποινίς Κορμόν πήγαινε πολύ καλύτερα και πως είχε έρθει ο γιατρός της έπρεπε όμως να μείνει στο κρε6άτι και θα 'κανε οπωσδήποτε αφαίμαξη . Το σαλόνι γέμισε αμέσως. Η απουσία της δεσποινίδας Κορμόν επέτρεψε στις κυρίες να σχολιάσουν , να εξωραίσουν, να διανθίσουν, να φεστονάρουν, να χρωματίσουν, να καλλωπίσουν την κωμικοτραγική σκηνή που μόλις είχε συμ6εί και που θα απασχολούσε την άλλη μέρα όλη την Αλενσόν .

- Αυτός ο καλός κύριος ντι Μπουσκιέ, πώς σας κουοαλούσε! Τι πυγμή ! είπε η Ζοζέτ στην κυρία της . Στ' αλήθεια χλόμιασε με το κακό που σας ορήκε, σας αγαπάει πάντα.

Με τη φράση αυτή έκλεισε τούτη η επιστήμη και φο6ερή μέρα.

Την επαύριο το πρωί ακόμη και οι πιο μικρές λεπτομέρειες της κωμωδίας αυτής έτρεχαν σ' όλα τα σπίτια της Αλενσόν, και ας το πούμε, προς μεγάλη ντροπή της πόλης αυτής, προκαλούσαν το γενικό γέλιο. Την άλλη μέρα, η δεσποινίς Κορμόν, που είχε ωφεληθεί πολύ από την αφαίμαξη , θα φαινόταν υπέροχη ακόμη και στους πιο απτόητους είρωνες, αν τους δινόταν η ευκαιρία να παρατηρήσουν την ευγενική αξιοπρέπεια, την υπέροχη χριστιανική παραίτηση που την εμψύχωνε όταν πρόσφερε το μπράτσο της στον άθελο απατεώνα για να πάνε να προγευματίσουν μαζί. Σκληροί φαρσέρ που την κοροϊδεύετε, τι θα λέγατε αν τη 6λέπατε να λέει στον υποκόμη : «Η κυρί.α ντε Τρουα6ίλ δύσκολα θα 6ρει εδώ ένα διαμέρισμα που να τη 60λεύει ' κάντε μου τη χάρη , κύριε, να δεχτείτε



να σας προσφέρω το σπίτι μου ώσπου να ετοιμάσετε το δικό σας».

- Μα, δεσποινίς, έχω δύο κόρες και δύο γιους, θα σας είμαστε μεγάλο 6άρος.

- Μη μου το αρνηθείτε, είπε αυτή με ύφος γεμάτο συντρι6ή.

- Θα σας το πρόσφερα στην απάντηση που.σας έγραψα, είπε ο α6άς, αλλά δεν την πήρατε.

- Πώς! Θείε μου ξέρατε ότι ... Η καημένη η κοπέλα σταμάτησε. Η Ζοζέτ έ6γαλε έναν

αναστεναγμό. Ούτε ο υποκόμης ντε Τρουα6ίλ ούτε ο θείος κατάλα6αν τίποτε. Μετά το πρόγευμα, ο α6άς ντε Σποντ οδήγησε τον υποκόμη, όπως είχαν συμφωνήσει την προηγουμένη, στην Αλενσόν για να του δείξει τα σπίτια που μπορούσε να αποκτήσει ή τα οικόπεδα όπου μπορούσε να χτίσει.

Η δεσποινίς Κορμόν έμεινε μόνη στο σπίτι κι είπε με αξιοθρήνητο ύφος στη Ζοζέτ: «Παιδί μου, αυτήν την ώρα είμαι περίγελος όλης της πόλης».

- Ε, τότε παντρευτείτε, Δεσποινίς! - Μα, κορίτσι μου, δεν είμαι καθόλου έτοιμη να διαλέ-

ξω. - Πουφ! Αν ήμουν στη θέση σας θα διάλεγα τον κύριο

ντι Μπουσκιέ. - Ζοζέτ, ο κύριος ντε Βαλουά λέει πως είναι τόσο δημο

κράτης! - Δεν ξέρουν τι λένε οι κύριοί σας: ισχυρίζονται ότι θα

έκλε6ε τη Δημοκρατία, άρα δεν την αγαπάει καθόλου, είπε η Ζοζέτ φεύγοντας.

Η κοπέλα αυτή έχει καταπληκτικό μυαλό, σκέφτηκε η δεσποινίς Κορμόν, που έμεινε μόνη με τα μπλεξίματά της.

Καταλά6αινε πως ένας εσπευσμένος γάμος ήταν το μόνο μέσο για να επι6άλει τη σιωπή στην πόλη. Η τελευταία αυτή αποτυχία, τόσο ντροπιαστική ομολογουμένως, ήταν τέτοια που μπορούσε να την κάνει να πάρει μια ακραία απόφαση, επειδή τα άτομα που στερούνται μυαλού 6γαίνουν με πολλή δυσκολία από τα καλά ή κακά μονοπάτια



στα οποία .μπαίνουν. Και τα δύο γεροντοπαλίκαρα είχαν καταλάΌει την κατάσταση στην οποία Όρισκόταν η γεροντοκόρη. Και οι δυο είχαν υποσχεθεί στους εαυτούς τους να πάνε το πρωί να μάθουν τα νέα της και, σαν άντρες που ήταν, να υποστηρίξουν την άποψή τους με το σπαθί τους.

Ο κύριος ντε Βαλουά έκρινε πως η περίσταση απαιτούσε σχολαστική φροντίδα, έκανε μπάνιο, ξυρίστηκε ολόκληρος. Για πρώτη και τελευταία φορά τον είδε η Σεζαρίν να Όάζει με απίστευτη επιδεξιότητα μια υποψία ρουζ. Ο ντι Μπουσκιέ, αυτός ο χονδροειδής δημοκράτης, παρακινούμενος από μια ωμή θέληση , δεν έδωσε την παραμικρή προσοχή στην τουαλέτα του κι έφτασε πρώτος. Τα μικρά αυτά πράγματα αποφασίζουν για την τύχη των ανθρώπων αλλά και των αυτοκρατοριών. Η επέλαση του Κελερμάν στο Μαρένγκο, η άφιξη του Μπλίχερl22 στο Βατερλό , η περιφρόνηση του ΛουδοΌίκου του 140υ για τον πρίγκιπα Ευγένιοl23 , ο εφημέριος του Ντενένl24• όλες αυτές τις μεγάλες αιτίες επιτυχίας ή καταστροφής η ιστορία τις καταγράφει. Το ίδιο όμως συμΌαίνει και με τα μικρογεγονότατης ζωής. Δείτε, παραδείγματος χάρη, τι συνέΌη : Η δούκισσα ντε Λανζέ (δες την Ιστορία των δεκατριών) έγινε καλόγρια επειδή δεν είχε δυο λεπτά υπομονή, ο δικαστής Ποπινό (δες την Απαγόρευση) ανέΌαλε για την άλλη μέρα την ανάκριση του μαρκησίου ντ' Εσπάρ, ο Σαρλ ΓκραντέΙ25 έρχεται από το Μπορντό αντί να ξανάρθει από τη Ναντ, κι αυτά τα γεγονότα χαρακτηρίζονται τυχαία, μοιραία. Μια υποψία ρουζ σκότωσε τις ελπίδες του ιππότη ντε Βαλουά. Μόνο μ' αυτόν τον τρόπο μπορούσε να πεθάνει τούτος ο ευγενής: είχε ζήσει από τις Χάριτες, έπρεπε λοιπόν να πεθάνει από το χέρι τους. Ενώ ο ιππότης έριχνε μια τελευταία ματιά στην τουαλέτα του , ο χοντρός ντι Μπουσκιέ έμπαινε στο σαλόνι της απελπισμένης κόρης. Η είσοδος αυτή συνδυάστηκε με μια σκέψη ευνο'ίκή για το δημοκράτη, παρόλο που ο ιππότης είχε αρχικά όλα τα ατού στα χέρια του.

Το θέλει ο Θεός, είπε μέσα της η γεροντοκόρη Όλέποντας τον ντι Μπουσκιέ .



- Δ εσποινίς, δεν πρέπει να θεωρήσετε κακή τη οιασύνη μου ' δεν θέλησα να εμπιστευτώ αυτόν το χοντρ06λάκα τον Ρενέ για να μάθω νέα σας, γι' αυτό ήρθα ο ίδιος.

- Καθόλου, απάντησε αυτή με συγκινημένη φωνή . Σας ευχαριστώ, κύριε ντι Μπουσκιέ, έκανε μετά από μια μικρή παύση και με φωνή πολύ τονισμένη , για τον κόπο που κάνατε για χάρη μου χτες . . .

Θυμόταν ότι είχε 6ρεθεί στα μπράτσα του ντι Μπουσκιέ , και το τυχαίο αυτό γεγονός της φαινόταν σαν διαταγή από τον ουρανό. Πρώτη φορά την είχε δει άντρας με τον κορσέ της ανοιγμένο, τα κορδόνια της λυμένα, τους θησαυρούς της πεταγμένους 6ίαια έξω από την κοσμηματοθήκη τους.

- Σας κου6αλούσα με τόση μεγάλη χαρά που σας 6ρήκα ελαφριά.

Εδώ η δεσποινίς Κορμόν κοίταξε τον ντι Μπουσκιέ όπως δεν είχε κοιτάξει ακόμη κανέναν άντρα στον κόσμο. Ενθαρρυμένος ο τροφοδότης έριξε στη γεροντοκόρη μια διαπεραστική ματιά που την άγγιξε στην καρδιά.

- Είναι κρίμα, πρόσθεσε, που αυτό δεν μου έδωσε το δικαίωμα να σας κρατήσω για πάντα κοντά μου. (Αυτή άκουγε με ύφος εκστατικό) . Ξαπλωμένη εκεί στο κρε6άτι ήσαστε σαγηνευτική ' σ' όλη μου τη ζωή δεν έχω δει πιο όμορφη γυναίκα, κι είδα πολλές! Οι παχιές γυναίκες έχουν το καλό ότι είναι υπέροχες να τις 6λέπεις δεν έχουν παρά να δείξουν τον εαυτό τους, θριαμ6εύουν!

- Θέλετε να με κορο'ίδέψετε, έκανε η γεροντοκόρη , κι αυτό δεν είναι καλό όταν όλη η πόλη ερμηνεύει άσχημα αυτό που μου συνέ6η χτες.

- Όσο είναι αλήθεια ότι με λένε ντι Μπουσκιέ, δεσποινίς, άλλο τόσο είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν άλλαξα αισθήματα απέναντί σας και ότι η πρώτη σας άρνηση δεν με αποθάρρυνε.

Η γεροντ()κόρη είχε τα μάτια χαμηλωμένα. Πέρασε μια στιγμή σιωπής σκληρή για τον ντι Μπουσκιέ. Μα η δεσπονίς Κορμόν πήρε την απόφασή της, ανασήκωσε τα 6λέφαρα, δάκρυα έτρεξαν από τα μάτια της και κοίταξε τον ντι



Μπουσκιέ με τρυφερότητα. - Αν είναι έτσι, κύριε, είπε με φωνή που έτρεμε, υπο

σχεθείτε μου μόνο ότι θα ζείτε πάντα σαν χριστιανός, ότι δεν θα εναντιωθείτε ποτέ στις θρησκευτικές μου συνήθειες, ότι θα με αφήνετε να διαλέγω τους καθοδηγητές μου , και εγώ θα σας δώσω το χέρι μου, και το έτεινε προς το μέρος του.

Ο ντι Μπουσκιέ έπιασε αυτό το παχύ χέρι , που κρατούσε πολλά σκούδα, και το φίλησε με θρησκευτικό σεδασμό.

- Όμως, είπε αυτή αφήνοντάς τον να της φιλήσει το χέρι, ζητώ ένα πράγμα ακόμη .

- Τελείωσε' ακόμη κι αν είναι αδύνατο θα γίνει (θυμηθείτε τον Μποζόν)126 .

- Αλίμονο! είπε η γεροντοκόρη , αν μ' αγαπάτε πρέπει να χρεωθείτε ένα αμάρτημα που ξέρω πως είναι μεγάλο, επειδή το ψέμα είναι ένα από τα επτά κεφαλαιώδη αμαρτήματα' θα το πείτε όμως στον εξομολογητή , δεν είναι έτσι; Θα κάνουμε και οι δύο μετάνοια . . . (κοιταζόντουσαν με τρυφερότητα) . Ίσως ανήκει άλλωστε στα ψέματα που η Εκκλησία ονομάζει δικαιολογημένα . . .

Λες να 'ναι σαν τη Σουζάνα; είπε μέσα του ο ντι Μπου-σκιέ! Τι ευτυχία!

- Ε, λοιπόν, δεσποινίς ; ρώτησε μεγαλόφωνα. - Πρέπει, ξανάπε αυτή , να αναλάδετε . . . - Τι; - Να πείτε ότι είχαμε συμφωνήσει αυτόν το γάμο πριν

από έξι μήνες . . . - Χαριτωμένη γυναίκα, έκανε ο προμηθευτής με τον

τόνο ανθρώπου που αυτοθυσιάζεται, κάνει κανείς τα πάντα για ένα πλάσμα το οποίο λατρεύει δέκα ολόκληρα χρόνια.

- Δ έχεστε τους όρους μου λοιπόν; τον ρώτησε. - Ναι, τους δέχομαι. - Κύριε ντι Μπουσκιέ, σας έκρινα άσχημα. Του ξανάπλωσε το κόκκινο παχύ χέρι της κι εκείνος το

ξαναφίλησε. Digitized by 10uk1s, May 2010


Τη στιγμή εκείνη άνοιξε η πόρτα και οι δυο μνηστευμένοι είδαν πως έμπαινε ο χαριτωμένος αλλά καθυστερημένος ιππότης ντε Βαλουά.

- Α! είπε αυτός μπαίνοντας, να που σηκωθήκατε, ωραία Οασίλισσα.

Αυτή χαμογέλασε στον ιππότη νιώθοντας ένα τσίμπημα στην καρδιά. Ο κύριος ντε Βαλουά, αξιοθαύμαστα νέος και γοητευτικός, είχε το ύφος του Λοζάν που έμπαινε στο Παλάτι να ορει τη Δεσποινίδα127.

- Ε, αγαπητέ ντι Μπουσκιέ, είπε αυτός με σκωπτικό τόνο, τόσο σίγουρος ήταν για την επιτυχία του , ο κύριος ντε Τρουαοίλ και ο αοάς ντε Σποντ εξετάζουν το σπίτι σας σαν να 'ναι εργολάΟοι .

- Μα την πίστη μου, είπε ο ντι Μπουσκιέ, αν ο υποκόμης ντε Τρουαοίλ το θέλει , είναι δικό του για σαράντα χιλάδες φράνκα. Μου είναι άχρηστο πια! Αν μου το επιτρέπει η δεσποινίς . . . Πρέπει να μαθευτεί αυτό. Δεσποινίς, μπορώ να το πω;

- Ναι! - Ε, λοιπόν, είστε ο πρώτος, αγαπητέ μου ιππότη στον

οποίο το λέω . . . (η δεσποινίς Κορμόν χαμήλωσε τα μάτια της) . Η δεσποινίς, είπε ο παλιός προμηθευτής, μου έδειξε την εύνοια, μου έκανε την τιμή να με δεχτεί για άντρα της . Το κράτησα μυστικό λίγους μήνες. Παντρευόμαστε σε λίγες μέρες, το συμΌόλαιο έχει συνταχθεί , θα το υπογράψουμε αύριο . Καταλαοαίνετε ότι το σπίτι μου της οδού ντι Σιν μου είναι πια άρχηστο. Είχα αρχίσει να αναζητώ αγοραστή , κι ο αοάς ντε Σποντ, που το ήξερε, οδήγησε φυσικά στο σπίτι μου τον κύριο ντε ΤρουαΟίλ . . .

Το χοντρό αυτό ψέμα είχε τέτοια όψη αλήθειας που ο ιππότης έμεινε αποσΟολωμένος. Το αγαπητέ μου ιππότη

έμοιαζε με τη ρεοάνς που πήρε στην Πούλταοα ο Μέγας Πέτρος από τον Κάρολο το 120 12X για όλες τις προηγούμενες ήττες του. Ο ντι Μπουσκιέ έπαιρνε τώρα γλυκιά εκδίκηση για τις χίλιες κεντιές που είχε δεχτεί σιωπηλά' μα μέσα στο θρίαμοό του έκανε μια κίνηση που θα 'κανε ένας νέος, πέρασε το χέρι του πάνω απ' την περούκα του και . . .



την έΟγαλε. - Σα§ συγχαίρω και τους δύο, είπε ο ιππότη$ με ευχάρι

στο ύφος, κι εύχομαι να τελειώσετε όπως τα παραμύθια: Κι έζησαν ευτυχισμένοι κάνοντας ΠΟΛΛΑ ΠΑ/Δ ΙΑ! Και μάσησε μια πρέζα ταμπάκο. Μα, κύριε, ξεχνάτε ότι . . . έχετε περούκα, πρόσθεσε με δηκτική φωνή .

Ο ντι Μπουσκιέ κοκκίνισε, η περούκα του είχε ανασηκωθεί πάνω στο κεφάλι του . Η δεσποινίς Κορμόν σήκωσε τα μάτια, είδε τη γύμνια του κρανίου και χαμήλωσε τα μάτια από ντροπή . Ο ντι Μπουσκιέ έριξε στον ιππότη το πιο φαρμακερό ολέμα που έριξε ποτέ ερπετό στο θύμα του .

Κανάγιες αριστοκράτες που με περιφρονείτε, θά σας συντρίψω μια μέρα! σκέφτηκε.

Ο ιππότης ντε Βαλουά νόμισε πως είχαν αναπτερωθεί οι ελπίδες του. Η δεσποινίς Κορμόν όμως δεν ήταν κοπέλα για να καταλάοει τη σύνδεση που έκανε ο ιππότης ανάμεσα στην περούκα και στην επιθυμία του· εξάλλου πίστευε πως το χέρι της δεν της ανήκει πια. Ο κύριος ντε Βαλουά κατάλαοε πολύ γρήγορα πως όλα είχαν χαθεί. Τέλος, η αθώα κοπέλα, ολέποντας τους δυο άντρες να στέκουν οουοοί , θέλησε να τους κάνει να ασχοληθούν με κάτι.

- Παίξτε λοιπόν οι δυο σας ένα πικέτο, είπε χωρίς καμιά κακία .

Ο ντι Μπουσκιέ χαμογέλασε και πήγε, ως μελλοντικός κύριος του σπιτιού , να φέρει το τραπέζι του πικέτου . Ο ιππότης ντε Βαλουά, είτε επειδή είχε χάσει τα αογά και τα καλάθια, είτε επειδή ήθελε να μείνει εκεί για να εξακριοώσει τα αίτια της συντριοής του και να τα θεραπεύσει, αφέθηκε να τον πάνε σαν το πρόοατο στο χασάπη. Eίχ� δεχτεί την πιο οαριά κεραμίδα που μπορούσε να φάει άνθρωπος, κι ακόμη κι ένας ευγενής είχε το δικαίωμα να:ναι τουλάχιστον απρόσεκτος. Σε λίγο επέστρεψαν ο άξιος αοάς ντε Σποντ και ο υποκόμης ντε ΤρουαΟίλ. Η δεσποινίς Κορμόν σηκώθηΚΕ αμέσως, έτρεξε στον προθάλαμο τράοηξε το θείο της κατά μέρος και του είπε την απόφασή



της στο αφτί . Μαθαίνοντας ότι το σπίτι της οδού ντι Σιν Οόλευε τον κύριο ντε Τρουα6ίλ, παρακάλεσε το μέλλοντα σύζυγό της να τη 60ηθήσει και να πει ότι ο θείος της ήξερε πως ήταν για πούλημα. Δεν τόλμησε να εμπιστευτεί το ψέμα αυτό στο θείο της, επειδή φοΟόταν μήπως τον πιάσει πάλι καμιά αφηρημάδα. Το ψέμα είχε καλύτερα αποτελέσματα από μια ενάρετη πράξη . Το ίδιο 6ράδυ όλη η Αλενσόν είχε μάθει το μεγάλο νέο . Εδώ και τέσσερις μέρες η πόλη 6ρισκόταν σε μια αναστάτωση όμοια μ' εκείνη των ολέθριων ημερών του 1814 και του 1815 129. Άλλοι γελούσαν, άλλοι ενέκριναν το γάμο, άλλοι τον κατηγορούσαν, άλλοι τον δέχονταν . Η μεσαία τάξη της Αλενσόν ήταν χαρούμενη , το έ6λεπε αυτό σαν κατάκτηση . Την άλλη φορά ο ιππότης ντε Βαλουά είπε στο σπίτι των φίλων του μια σκληρή κου6έντα.

- Οι Κορμόν τελειώνουν όπως άρχισαν : από τον επιμελητή ως τον προμηθευτή η απόσταση είναι πολύ μικρή !

Η είδηση της επιλογής που έκανε η δεσποινίς Κορμόν άγγιξε στην καρδιά τον καημένο τον Αθανάσιο. Δεν άφησε όμως να φανεί τίποτε απ' τη φρικτή αναστάτωση που περνούσε. Όταν έμαθε το γάμο, ήταν στο σπίτι του προέδρου ντι Ρονσερέ, όπου η μητρα του είχε πάει για να παίξει μπόστον. Η κυρία Γκρανσόν είδε το γιο της μέσα σ' έναν καθρέφτη , τον 6ρήκε χλομό' ήταν όμως χλομός από το πρωί επειδή είχε ακούσει να μιλούν μπερδεμένα γι' αυτόν το γάμο. Η δεσποινίς Κορμόν ήταν ένα χαρτί με το οποίο ο Αθανάσιος έπαιζε τη ζωή του , και το κρύο προαίσθημα της καταστροφής τον τύλιγε ήδη. Όταν η ψυχή και η φαντασία έχουν μεγαλώσει τη δυστυχία, όταν την έχουν κάνει φορτίο πολύ 6αρύ για τους ώμους και για το μέτωπο' όταν αρχίζει να σ6ήνει μια ελπίδα που καλλιεργήθηκε πολύ καιρό και διαγράφεται οριστικά η πραγματοποίησή της, που κατευνάζει το φλογερό γύπα που κατατρώει την καρδιά, τότε ο άνθρωπος σπάει. Ο Αθανάσιος ήταν καρπός της αυτοκρατορικής εκπαίδευσης. Η μοιρολατρία, αυτή η θρησκεία του Αυτοκράτορα, κατέ-6ηκε από το θρόνο ως τις τελευταίες σειρές της στρατιάς,



ως τα θρανία του κολεγίου. Ο Αθανάσιος στήλωσε τα μάτια του στο παιχνίδι της κυρίας ντι Ρονσερέ με μια νάρκη που μπορούσε μια χαρά να περάσει για αδιαφορία. Έτσι η κυρία Γκρανσόν πίστεψε ότι είχε σφάλει όσον αφορά τα αισθήματά του γιου της. Η φαινομενική ανεμελιά του Αθανάσιου εξηγούσε την άρνησή του να θυσιάσει γι' αυτόν το γάμο τις φιλελεύθερες ιδέες του , λέξη που δημιουργήθηκε για τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο130 και προερχόταν νομίζω από την κυρία ντε Σταλ131 μέσω του Μπενζαμέν Κονστάν132• Από 'κείνο το μοιραίο σράδυ και μετά, ο άτυχος νέος πήγαινε σόλτα στο πιο γραφικό μέρος του Σαρτ, σε μια όχθη όπου κάθονταν οι σχεδιαστές που ασχολούνταν με την Αλενσόν για να 'χουν καλύτερη θέα. Έχει εκεί μύλους. Το ποτάμι συναγωνίζεται σε ομορφιά τα λισάδια. Οι όχθες του Σαρτ είναι γαρνιρισμένες με κομψά και καλοσαλμένα δέντρα . Αν το τοπίο είναι επίπεδο , δεν του λείπουν οι σεμνές χάρες της Γαλλίας, όπου τα μάτια δεν κουράζονται ποτέ από ένα ανατολίτικο φως ούτε θλίσονται από τη συνεχή παρουσία της ομίχλης. Ο τόπος αυτός ήταν μοναδικός. Στην επαρχία κανένας δεν προσέχει μια ωραία θέα, είτε επειδή είναι αδιάφορος είτε επειδή δεν έχει ποίηση μέσα στην ψυχή του. Αν υπάρχει ένα ωραίο τοπίο, ένα μέρος για Όόλτα, μια υπέροχη εξοχή , είναι ένα μέρος όπου δεν πάει κανένας. Ο Αθανάσιος αγαπούσε αυτή τη μοναξιά που έπαιρνε ζωή απ' το νερό, όπου τα λισαδάκια πρασινίζουν κάτω από τα πρώτα χαμόγελα του ανοιξιάτικου ήλιου. Εκείνοι που τον έσλεπαν να κάθεται κάτω από μια λεύκα και παρατηρούσαν το σαθυστόχαστο σλέμα του, έλεγαν μερικές φορές στην κυρία Γκρανσόν: « Κάτι έχει ο γιος σας».

- Ξέρω τι κάνει! απαντούσε η μητέρα με ικανοποιημένο ύφος, αφήνοντας να εννοηθεί πως ο Αθανάσιος σχεδίαζε κάτι μεγάλο.

Ο Αθανάσιος δεν ανακατεύτηκε πια με την πολιτική , δεν είχε πια γνώμη ' μερικές φορές όμως παρουσιαζόταν χαρούμενος, ειρωνικά χαρούμενος, σαν εκείνους που περιφρονούν μόνοι τους έναν ολόκληρο κόσμο. Αυτός ο



νέος, που ορισκόταν μακριά απ' όλες τις ιδέες, απ' όλες τις χαρές της επαρχίας, ενδιέφερε πολύ λίγους ανθρώπους, δεν προκαλούσε καν την περιέργεια. Αν μιλούσαν γι' αυτόν στη μητέρα του, το 'καναν για 'κείνην. Δεν υπήρχε μια ψυχή που να ορισκόταν κοντά στη δική του· καμιά γυναίκα, κανένας φίλος δεν ερχόταν να του σκουπίσει τα δάκρυα, κι έτσι αυτός τα 'ριχνε στον Σαρτ. Αν περνούσε από 'κει η υπέροχη Σουζάνα, πόσα πράγματα δεν θα γίνονταν , επειδή τα δυο αυτά πλάσματα θα αγαπιόντουσαν ! Κι όμως πέρασε. Η φιλοδοξία της Σουζάνας είχε αφορμή την ιστορία μιας αρκετά παράξενης περιπέτειας που γύρω στα 1799 είχε αρχίσε στο πανδοχείο του Μορ. Η ιστορία αυτή είχε συναρπάσει το νεανικό της μυαλό. Μια κοπέλα από το Παρίσι, όμορφη σαν άγγελος, συνελήφθη από την αστυνομία επειδή έκανε το μαρκήσιο ντε Μοντοράν, έναν από τους αρχηγούς που είχαν στείλει οι Βουροόνοι για να διοικήσει τους Σουάνους, να την αγαπήσει· τον είχε συναντήσει ακριοώς στο πανδοχείο του Μορ όταν επέστρεψε από την αποστολή του στη Μορτάν: τον γοήτευσε και μετά τον παράτησε. Αυτό το φανταστικό πρόσωπο, αυτή η δύναμη της ομορφιάς πάνω στον άντρα που διαπιστώθηκε στην υπόθεση της Μαρίας ντε Βερνέιγ και του μαρκησίου ντε Μοντοράν, θάμπωσε τη Σουζάνα· μόλις μεγάλωσε λίγο, άρχισε να νιώθει την επιθυμία να παίξει με τους άντρες. Έτσι, μερικούς μήνες μετά τη φυγή της δεν αρνήθηκε να διασχίσει την πόλη στην οποία γεννήθηκε για να πάει στη Βρετάνη συντροφιά μ' έναν καλλιτέχνη . Ήθελε να δει το Φουζέρ, όπου είχε ξετυλιχτεί η περιπέτεια του μαρκησίου ντε Μοντοράν, και να διασχίσει το θέατρο αυτού του γραφικού πολέμου που οι ελάχιστα γνωστές τραγωδίες του την είχαν νανουρίσει όταν ήταν μικρή. Ύστερα ήθελε πολύ να διασχίσει την Αλενσόν μέσα σ' ένα τόσο λαμπρό σκηνικό και τόσο μεταμορφωμένη που κανένας δεν θα την αναγνώριζε. Λογάριαζε επίσης να ογάλει τη μητέρα της από τη δυστυχία και να στείλει στο φτωχό Αθανάσιο το ποσό που στην εποχή μας είναι ό ,τι ήταν το Μεσαίωνα το πολεμικό άλογο και η



αρματωσιά που έδωσε η Ρε6έκα στον Ι6ανόη l3.1. Πέρασε ένας μήνας, γεμάτος με τις πιο περίεργες εικα

σίες σχετικά με το γάμο της δεσποινίδας Κορμόν. Υπήρχε ένα κόμμα ' Απιστων που αρνούνταν το γάμο κι ένα κόμμα Πιστευόντων που τον θεωρούσαν αληθινό. Μετά από δεκαπέντε μέρες το κόμμα των ' Απιστων γνώρισε μια τρομερή ήττα: το σπίτι του ντι Μπουσκιέ πουλήθηκε για σαράντα τρεις χιλιάδες φράγκα στον κύριο ντε Τρουα6ίλ, που ήθελε ένα πολύ απλό σπίτι στην Αλενσόν ' γιατί θα 'πρεπε να πάει αργότερα στο Παρίσι , όταν θα πέθαινε η πριγκίπισσα Σερμπελόψ θα περίμενε ήσυχα αυτήν την κληρονομιά φροντίζοντας εν τω μεταξύ τα κτήματά του. Αυτό φαινόταν θετικό. Οι 'Απιστοι δεν αφέθηκαν όμως να ντροπιαστούν. Υποστήριξαν ότι ο ντι Μπουσκιέ, παντρεμένος ή όχι , έκλεινε μια εξαίρετη δουλειά, αφού είχε αγοράσει το σπίτι του μόνο με είκοσι εφτά χιλιάδες φράγκα. Οι Πιστεύοντες κλονίστηκαν απ' αυτήν την κατηγορηματική δια6εΌαίωση των Άπιστων. Ο Σεσνέλ, ο συμ60λαιογράφος της δεσποινίδας Κορμόν, δεν είχε ακούσει ακόμη κουΌέντα για το συμΌόλαιο, έλεγαν επίσης οι 'Απιστοι . Οι Πιστεύοντες, σταθεροί στην πίστη τους, σημείωναν την εικοστή μέρα μια σημαντική νίκη κατά των Απίστων. Ο κύριος Λεπρεσουάρ, συμ60λαιογράφος των Φιλελευθέρων, πήγε στο σπίτι της δεσποινίδας Κορμόν, όπου υπογράφτηκε το συμΌόλαιο. Αυτή ήταν η πρώτη από τις θυσίες που θα έκανε η δεσποινίς Κορμόν για τρν άντρα της. Ο ντι Μπουσκιέ έτρεφε Όαθύτατο μίσος για τον Σεσνέλ' του απέδιδε την πρώτη άρνηση που δέχτηκε από τη δεσποινίδα Αρμάνδη , η οποία άρνηση είχε προκαλέσει, κατ' αυτόν, και την άρνηση της δεσπονίδας Κορμόν. Ο γηραιός αθλητής ένιωθε υπέροχα δίπλα στην ευγενή κοπέλα, που πίστευε ότι είχε κρίνει άσχημα την ωραία ψυχή του προμηθευτή και ήθελε να εξαγοράσει το σφάλμα της : θυσίασε το συμΌολαιογράφο της στον έρωτα! Μολαταύτα, του δια6ί6ασε το συμΌόλαιο και ο Σεσνέλ, που ήταν άνθρωπος άξιος του Πλουτάρχου , υπεράσπισε γραπτώς τα συμφέροντα της δεσποινίδας Κορμόν. Το περιστατικό αυ-



τό αρκούσε για να τραοήξει σε μάκρος το γάμο . Η δεσποινίς Κορμόν έλαοε πολλά ανώνυμα γράμματα. Προς μεγάλη της έκπληξη , έμαθε ότι η Σουζάνα ήταν τόσο παρθένα όσο μπορούσε να 'ναι και η ίδια και ότι ο διαφθορέας με την περούκα δεν ήταν δυνατό να έχει ανάμειξη σε παρόμοιες περιπέτειες. Η δεσποινίς Κορμόν αψήφησε να κατατοπίσει το σύλλογο των μητέρων. Η Σουζάνα, που είχε μάθει μάλλον το μέλλοντα γάμο του ντι Μπουσκιέ, ομολόγησε το δόλο της, έστειλε χίλια φράγκα στο σύλλογο και δυσφήμησε ανοιχτά το γηραιό προμηθευτή . Η δεσποινίς Κορμόν συγκάλεσε σε έκτακτη σύσκεψη το σύλλογο των μητέρων, όπου πάρθηκε η απόφαση ότι ο σύλλογος δεν θα συνέδραμε πια τις ληξιπρόθεσμες δυστυχίες. Παρά τις ενέργειες αυτές, που γέννησαν στην πόλη καινούρια κουτσομπολιά που διαδίδονταν με μεγάλη όρεξη , τοιχοκολλήθηκαν οι σχετικές διατάξεις στις εκκλησίες και στο Δημαρχείο . Ο Αθανάσιος ήταν εκείνος που θα ετοίμαζε τα πρακτικά. Για λόγους δημόσιας αιδούς και γενικής ασφάλειας η μνηστευμένη πήγε στο Πρεμποντέ όπου ο ντι Μπουσκιέ, φορτωμένος με φρικτά και πολυτελή μπουκέτα, έφευγε το πρωί και γύριζε για φαγητό το Οράδυ. Τέλος, μια οροχερή και θλιοερή μέρα του Ιούνη , το μεσημέρι, έγινε, έλεγαν οι Άπιστοι , ο γάμος της δεσποινίδας Κορμόν με τον κύριο ντι Μπουσκιέ στην ενορία της Αλενσόν, μπροστά σ' όλη την πόλη . Οι σύζυγοι πήγαν από το σπίτι τους στο Δημαρχείο, από το Δημαρχείο στην εκκλησία μέσα σε μια άμαξα τύπου καλές, θαυμαστή για την Αλενσόν, την οποία είχε φέρει μυστικά ο ντι Μπουσκιέ από το Παρίσι. Η απώλεια της παλιάς καριόλας ήταν για τα μάτια ολωνών αληθινή συμφορά. Ο σελοποιός της Πορτ ντε Σεέζ έμπηξε τις φωνές επειδή έχανε τα πενήντα φράγκα που του απέφεραν οι επιδιορθώσεις. Η Αλενσόν ζούσε με φρίκη τη χλιδή που εισαγόταν στην πόλη από τον οίκο Κορμόν. Όλοι φοοόνταν την άνοδο των τιμών των εμπορευμάτων και των ενοικίων και την εισοολή των παριζιάνικων επίπλων και αντικειμένων. Υπήρχαν πρόσωπα αρκετά περίεργα, που έδιναν λίγες δεκάρες στον Ζα-



κλέν για να τους αφήσει να δουν από κοντά την καλές που έθιγε την οικονομία του τόπου. Τα δύο άλογα που είχαν αγοραστεί από τη Νορμανδία φόΌιζαν εξίσου.

- Αν αγοράσουμε έτσι κι εμείς τα άλογά μας, είπε η παρέα που σύχναζε στου ντι Ρονσερέ, δεν θα τα πουλούμε πια σ' εκείνους που θα 'ρχονται να τα ζητούν.

Παρόλο που ήταν ηλίθιος, ο συλλογισμός αυτός φάνηκε Όαθύς, επειδή εμπόδιζε την περιοχή να προσελκύσει το ξένο χρήμα. Για την επαρχία ο πλούτος των εθνώνl34 δεν συνίσταται τόσο στην ενεργό κυκλοφορία του χρήματος όσο σε μια στείρα συσσώρευση. Τέλος, η θανάσιμη προφητεία της γεροντοκόρης εκπληρώθηκε. Η Πηνελόπη υπέκυψε στην πλευρίτιδα που είχε αρπάξει τέσσερις μέρες πριν από το γάμο, τίποτε δεν μπόρεσε να τη σώσει. Η κυρία Γκρανσόν, η Μαριέτα, η κυρία ντι Κουντρέ, η κυρία ντι Ρονσερέ, όλη η πόλη παρατήρησε ότι η κυρία ντι Μπουσκιέ είχε μπει στην εκκλησία με το αριστερό πόδι! Οιωνός ακόμη πιο φοΌερός μια που η λέξη Αριστερά είχε ήδη πολιτική χροιά. Ο ιερέας που επρόκειτο να διαΌάσει την ευχή άνοιξε τυχαία το ΌιΌλίο του στο μέρος του De profundisl35. Έτσι ο γάμος αυτός συνοδεύτηκε από τόσο μοιραία, τόσο θυελλώδη, τόσο κεραυνοΌόλα περιστατικά, που όλοι τον έΌλεπαν με μισό μάτι. Τα πάντα πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο. Δεν έγινε γαμήλια γιορτή, επειδή οι νιόπαντροι έφυγαν για το Πρεμποντέ. Οι παριζιάνικες συνήθειες επρόκειτο λοιπόν να θριαμΌεύσουν πάνω στις επαρχιώτικες συνήθειες, έλεγαν όλοι. Το ίδιο Όράδυ η Αλενσόν σχολίασε εκτενώς αυτές τις Όλακείες πολλά άτομα, που περίμεναν μια γαμήλια τελετή όμ.οια μ' εκείνη του Γκαμάτσοl36, θύμωσαν πάρα πολύ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κοινωνία της επαρχίας πιστεύει πως κάθε νιόπαντρος της οφείλει μια τέτοια γιορτή. Η γαμήλια γιορτή του Ζακλέν και της Μαριέταςl37 έγινε με μεγάλη χαρά: μόνο αυτά τα δύο πρόσωπα διέψευδαν τις δυσοίωνες προφητείες.

Ο ντι Μπουσκιέ θέλησε να χρησιμοποιήσει το κέρδος που είχε Όγάλει από το σπίτι του για την ανακαίνιση και



τον εκσυγχρονισμό του μεγάρου Κορμόν. Είχε αποφασίσει να περάσει δύο σεζόν στο Πρεμποντέ, παίρνοντας μαζί και το θείο του ντε Σποντ. Το νέο αυτό σκόρπισε τη φρίκη στην πόλη , όπου όλοι προαισθάνθηκαν ότι ο ντι Μπουσκιέ θα παράσερνε μαζί του όλη την περιοχή στον ολέθριο δρόμο του confort. Ο φό60ς αυτός μεγάλωσε όταν οι άνθρωποι της πόλης είδαν ένα πρωί τον ντι Μπουσκιέ να 'ρχεται στο Βαλ-Νομπλ από το Πρεμποντέ για να επιθεωρήσει τις δουλειές του μέσα σ' ένα αμάξι τίλμπιουρι που το 'σερνε ένα καινούριο άλογο κι έχοντας δίπλα του τον Ρενέ ντυμένο με λι6ρέα. Η πρώτη πράξη που έκανε όταν ανέλα6ε τη διαχείριση ήταν να τοποθετήσει όλες τις οικονομίες της γυναίκας του σε προσόδους στο Μεγάλο Β ι6λίο, που στοίχιζαν η καθεμιά 67 φράγκα και 50 λεπτά. Στο διάστημα ενός χρόνου , κατά τον οποίο έπαιζε συνεχώς στο χρηματιστήριο, κατάφερε να κάνει μια προσωπική περιουσία ίση σχεδόν μ' εκείνη της γυναίκας του . Όμως οι φρικτοί αυτοί οιωνοί , οι ταραχοποιοιές αυτές καινοτομίες επρόκειτο να ξεπεραστούν κατά πολύ από ένα γεγονός που είχε σχέσει με το γάμο και τον έκανε να φανεί ακόμη πιο ολέθριος. Το ίδιο εκείνο 6ράδυ του ιερού μυστηρίου ο Αθανάσιος και η μητέρα του κάθονταν μετά το δείπνο τους μπροστά σε μια μικρή φωτιά από φρύγανα που είχε ανάψει η υπηρέτρια για να πάρουν το επιδόρπιο στο σαλόνι .

- Ε , καλά, θα πάμε αυτό το 6ράδυ στου προέδρου ντι Ρονσερέ δίχως τη δεσποινίδα Κορμόν, είπε η κυρία Γκρανσόν . Θεέ μου ! Δεν θα συνηθίσω ποτέ να τη φωνάζω κυρία ντι Μπουσκιέ, το όνομα αυτό μου καίει τα χείλη .

Ο Αθανάσιος κοίταξε τη μητέρα του με ύφος μελαγχολικό και 6ε6ιασμένο, δεν μπορούσε πια να χαμογελάσει, σαν να 'θελε να χαιρετήσει αυτό το απλοϊκό μυαλό που περιποιόταν την πληγή του δίχως να τη γιατρεύει .

- Μαμά, είπε ξαναπαίρνοντας τη φωνή που είχε όταν ήταν μικρός τόσο γλυκιά ήταν η φωνή του , όπως ξανάπαιρνε κι αυτή τη λέξη που είχε ξεχάσει εδώ και κάμποσα χρόνια· αγαπημένη μου μαμά, ας μη 6γούμε ακόμη , είναι



τόσο καλά εδώ μπροστά στη φωτιά! Η μητέρα άκουσε δίχως να καταλάΌει αυτήν την τελευ

ταία παράκληση ενός.θανάσιμου πόνου . - Ας μείνουμε, παιδί μου, είπε. Προτιμώ να μιλάω μαζί

σου , να ακούω τα σχέδιά σου , παρά να παίξω ένα μπόστον όπου μπορεί να χάσω τα χρήματά μου .

- Είσαι όμορφη αυτό το Όράδυ, μου αρέσει να σε κοιτάω. Εξάλλου οι ιδέες που με απασχολούν τώρα εναρμονίζονται μ' αυτό το φτωχό σαλονάκι όπου τόσο πολύ υποφέρουμε.

- Όπου υποφέρουμε ακόμη , φτωχέ μου Αθανάσιε, ώσπου να πραγματοποιηθούν τα σχέδιά σου . Εγώ είμαι φτιαγμένη για τη μιζέρια. Εσύ όμως, θησαυρέ μου, να περνάει η όμορφη νιότη σου δίχως χαρά! Μόνο δουλειά στη ζωή σου ! Η σκέψη αυτή είναι αρρώστια για μια μητέρα' με ταράζει το Όράδυ , με ξυπνάει το πρωί. Θεέ μου ! Θεέ μου ! Τι σου έκανα; Για ποιο κρίμα με τιμωρείς;

Παράτησε την πολυθρόνα της, πήρε μια μικρή καρέκλα κι έκατσε κοντά στον Αθανάσιο έτσι ώστε να ακουμπάει το κεφάλι της στο στήθος του παιδιού της. Υπάρχει πάντα η χάρη της αγάπης σε μια αληθινή μητρότητα. Ο Αθανάσιος φίλησε τη μητέρα του στα μάτια, στα γκρίζα μαλλιά, στο μέτωπο, με την ιερή θέληση να ακουμπήσει την ψυχή του παντού όπου ακουμπούσαν τα χείλη του .

- Δεν θα τα καταφέρω ποτέ, είπε προσπαθώντας να ξεγελάσει τη μητέρα του σχετικά με την ολέθρια απόφαση που γύριζε μέσα στο μυαλό του .

- Αχ! Σαν πολύ δεν αποθαρρύνεσαι ; Όπως το λες κι εσύ, η σκέψη μπορεί να κάνει τα πάντα. Με δέκα μελανοδοχεία, δέκα δεσμίδες χαρτί και μια δυνατή θέληση ο Λούθηροςl.IR αναστάτωσε την Ευρώπη ! Ε, λοιπόν, θα το αποδείξεις και συ αυτό , μόνο που θα κάνεις το καλό με τα ίδια μέσα που χρησιμοποίησε εκείνος για να κάνει το κακό. Εσύ ο ίδιος δεν το είπες; Εγώ, σ' ακούω, το Όλέπεις σε καταλαΌαίνω περισσότερο απ' όσο φαντάζεσαι, γιατί σ' έχω ακόμη μέσα στην κοιλιά μου , κι η παραμικρή σκέψη σου αντηχεί εκεί μέσα όπως αντηχούσαν άλλοτε ακόμη



και οι πιο ανεπαίσθητες κινήσεις σου . - Δεν θα πετύχω εδώ, το ολέπεις, μαμά' και δεν θέλω

να ολέπεις τους θυμούς μου , τους αγώνες μου, τις αγωνίες μου . Ω! μητέρα, άφησέ με να φύγω από την Αλενσόν' θέλω να πάω να υποφέρω μακριά από σένα.

- Θέλω να 'μαι πάντα στο πλάι σου , είπε με περηφάνια η μητέρα. Να υποφέρεις χωρίς τη μητέρα σου, τη φτωχή σου μητέρα που θα γινόταν και υπηρέτριά σου αν χρειαζόταν, που θα κρυΟόταν για να μη σε ολάψει αν το ζητούσες τη μητέρα σου που δεν θα σε κατηγορούσε τότε καθόλου για αλαζονεία. Όχι, όχι, Αθανάσιε, δεν θα χωριστούμε ποτέ.

Ο Αθανάσιος αγκάλιασε τη μητέρα του με το πάθος του ετοιμοθάνατου που αγκαλιάζει τη ζωή .

- Το θέλω όμως, επανέλαοε αυτός. Χωρίς αυτό, θα με χάσεις . . . Αυτός ο διπλός πόνος, ο δικός σου και ο δικός μου, θα με σκοτώσει. Καλύτερα είναι να ζήσω, δεν είναι έτσι;

Η κυρία Γκρανσόν κοίταξε το γιο της με άγριο ύφος. - Να λοιπόν τι κλωσάς με το μυαλό σου ! Καλά μου το

'λεγαν. Φεύγεις λοιπόν ε ; - Ναι. - Δεν θα φύγεις χωρίς να μου το πεις, χωρίς να με

προειδοποιήσεις. Σου χρειάζονται ρούχα, χρήματα. Έχω μερικά λουδοοίκια ραμμένα στη φόδρα του μεσοφοριού μου , πρέπει να σου τα δώσω.

Ο Αθανάσιος έκλαιγε. - Αυτό ήθελα να σου πω, πρόσθεσε αυτός. Τώρα έλα να

σε συντροφέψω ως το σπίτι του προέδρου. Η μητέρα και ο γιος Ογήκαν . Ο Αθανάσιος άφησε τη μη

τέρα του μπροστά στην πόρτα του σπιτιού όπου θα περνούσε τη οραδιά της. Κοίταξε για πολλή ώρα το φως που ξέφευγε από τις χαραμάδες των παραθύρων' κύλησε εκεί και ένιωσε την πιο φρενήρη χαρά όταν άκουσε μετά από ένα τέταρτο τη μητέρα του να λέει : « Είναι μια μεγάλη ανε

ξάρτητη καρδιά!» . Καημένη μητέρα! Την εξαπάτησα, είπε και τράοηξε κα-



τά τον ποταμό Σαρτ. Έφτασε μπρος στην ωραία λεύκα όπου τόσο πολύ είχε

συλλογιστεί τις προηγούμενες σαράντα μέρες καθισμένος σε δυο χοντρές πέτρες που είχε κουοαλήσει ο ίδιος. Κοίταξε αυτήν την όμορφη φΌση που φωτιζόταν τώρα από το φεγγάρι' ονειρεύτηκε για λίγες ώρες το ένδοξο μέλλον του' πέρασε από πόλεις ξεσηκωμένες από το όνομά του ' άκουσε τις επευφημίες του πλήθους ανάπνευσε το θυμίαμα των γιορτών, χάρηκε όλη τη ζωή που είχε ονειρευτεί, ρίχτηκε αστραποοόλος σε αστραποΟόλους θριάμοους , είδε να στήνεται το άγαλμά του , επικαλέστηκε όλες τις ψευδαισθήσεις του για να τις αποχαιρετήσει μ' ένα τελευταίο ολύμπιο συμπόσιο. Η μαγεία αυτή κράτησε λίγο και μετά χάθηκε για πάντα. Όλο αυτό το διάστημα αγκάλιαζε το όμορφό του δέντρο σαν να ήταν φίλος του' ύστερα σήκωσε από κάτω τις δυο πέτρες, τις έοαλε στις τσέπες της ρεντιγκότας του και την κούμπωσε. Επίτηδες είχε ογει δίχως να φοράει καπέλο. Χωρίς να χάσει καιρό πλησίασε στο οαθύ μέρος που είχε δ ιαλέξει πριν από πολύ καιρό και γλίστρησε μέσα στο νερό προσέχοντας να μην κάνει καθόλου θόρυΟο. Όταν επέστρεψε η κυρία Γκρανσόν στο σπίτι της γύρω στις εννιάμισι, η υπηρέτριά της δεν της μίλησε για τον Αθανάσιο αλλά της έδωσε ένα γράμμα. Η κυρία Γκρανσόν το άνοιξε και διάοασε αυτές τις λίγες λέξεις: « Καλή μου μητέρα, φεύγω, δεν θέλω άλλο!»

- Καλά τα κατάφερε! φώναξε. Και τα ρούχα του, τα χρήματα! Θα μου γράψει, θα πάω να τον ξαναΟρώ. Αυτά τα καημένα τα παιδιά νομίζουν πάντα ότι είναι καλύτερα από τον πατέρα και τη μητέρα. Και ξάπλωσε να κοιμηθεί ήσυχη .

Την άλλη μέρα τ ο πρωί ο Σαρτ είχε μια φουσκονεριά που είχαν προολέψει οι ψαράδες. Αυτές οι δίνες των ταραγμένων νερών παρέσερναν τα χέλια από τα ρυάκια τους. Ένας ψαράς λοιπόν είχε απλώσει τα δίχτυα του στο μέρος όπου είχε πέσει ο φτωχός Αθανάσιος πιστεύοντας ότι δεν θα τον ξαναορούν ποτέ. Γύρω στις έξι η ώρα το πρωί, ο ψαράς τράοηξε έξω το νεανικό αυτό σώμα. Οι δύο



ή τρεις φίλες που είχε η καημένη η χήρα πήραν χίλιες προφυλάξεις ώστε να την προετοιμάσουν να αντικρίσει το θλι6ερό λείψανο. Όπως μπορεί να φανταστεί ο καθένας, το νέο της αυτοκτονίας αυτής είχε μεγάλη απήχηση στην Αλενσόν. Την προηγούμενη μέρα ο ταλαντούχος νέος δεν είχε ούτε έναν προστάτη ' την επαύριο του θανάτου του χίλιες φωνές φώναξαν: « 'Ημουν έτοιμος να τον 60ηθήσω !» Είναι τόσο βολικό να κάνεις το φιλάνθρωπο κατόπιν εορτής . Η αυτοκτονία αυτή εξηγήθηκε από τον ιππότη ντε Βαλουά. Ο ευγενής διηγήθηκε, με πνεύμα εκδικητικότητας, τον αφελή , τον ειλικρινή , τον ωραίο έρωτα του Αθανάσιου για τη δεσποινίδα Κορμόν. Η κυρία Γκρανσόν, φωτισμένη από τον ιππότη, θυμήθηκε χίλιά δυο μικρά περιστατικά και επι6ε6αίωσε την αφήγηση του κυρίου ντε Βαλουά. Η ιστορία έγινε συγκινητική , κάποιες γυναίκες έκλαψαν. Η κυρία Γκρανσόν είχε έναν πόνο βαθύ , συμπυκνωμένο, 60υΌό, που λίγοι τον κατάλα6αν. Στις μητέρες που πενθούν υπάρχουν δύο είδη πόνου . Συχνά ο κόσμος ξέρει τι ήταν ο άνθρωπος που χάθηκε' όλοι εκτιμούν και θαυμάζουν το γιο, επειδή ήταν νέος ή ωραίος, επειδή 6ρισκόταν σ' έναν καλό δρόμο και κατευθυνόταν προς την επιτυχία, ή επειδή ήταν ήδη ένδοξος, και λυπούνται 6αθιά για το χαμό του ' ο κόσμος συμμετέχει στο πένθος και το ελαφρύνει μεγαλύνοντάς το . Υπάρχει όμως και ο πόνος των μητέρων που μόνο αυτές ξέρουν τι ήταν το παιδί τους, που μόνο αυτές είδαν τα χαμόγελά του, διέκριναν τους θησαυρούς αυτής της πρόωρα κομμένης ζωής ο πόνος αυτός κρύ6ει το χρώμα του , που σ6ήνει εκείνο των άλλων πενθών' αλλά είναι αδύνατο να περιγραφεί, και ευτυχώς πολύ λίγες γυναίκες ξέρουν ποια χορδή της καρδιάς κόβεται για πάντα. Πριν επιστρέψει στην πόλη η κυρία ντι Μπουσκιέ, η κυρία προέδρου ντι Ρονσερέ, μια από τις καλύτερες φίλες της, έσπευσε να ρίξει το πτώμα αυτό πάνω στα τριαντάφυλλα της χαράς της , πληροφορώντας την τι έρωτα είχε αρνηθεί' έριξε πολύ μαλακά χίλιες σταγόνες αψέντι πάνω στο μέλι του πρώτου μήνα του γάμου της . �Oταν γύρισε στην Αλενσόν η κυρία ντι Μπουσκιέ, συνάν-



τη σε τυχαία την κυρία Γκρανσόν στη γωνία του ΒαλΝομπλ! Το σλέμα της μητέρας, που πέθαινε από θλίψη, άγγιξε τη γεροντοκόρη στην καρδιά. Ήταν χίλιες κατάρες μαζί σε μια, χίλιες φλόγες μέσα σε μια ακτίνα. Η κυρία ντι Μπουσκιέ τρομοκρατήθηκε, το σλέμα αυτό πρόσλεπε, ευχόταν τη δική της δυστυχία. Το ίδιο σράδυ της καταστροφής η κυρία Γκρανσόν, ένα από τα πρόσωπα που αντιτίθενταν περισσότερο στον εφημέριο της πόλης και υποστήριζαν τον ιερέα της ενορίας του Αγίου Λεονάρδου, έσραζε καθώς σκεφτόταν την ακαμψία των καθολικών δογμάτων που επαγγελλόταν το ίδιο της το κόμμα. Αφού σασάνωσε η ίδια το γιο της, ανακαλώντας στη μνήμη της τη μητέρα του Σωτήρα, τράσηξε για το σπίτι του ορκωτού ιερέα με την ψυχή αναστατωμένη από φοσερή αγωνία. Βρήκε το σεμνό ιερέα απασχολημένο να στοισάζει τα μαλλιά και τα λινά που έδινε για γνέσιμο σ' όλες τις γυναίκες, σ' όλες τις φτωχές κοπέλες της πόλης, ώστε να μη λείψει ποτέ η δουλειά από τις εργάτριες. Η φιλανθρωπία αυτή έσωζε πολλά νοικοκυριά που ήταν ανίκανα να ζητιανέψουν. Ο εφημέριος παράτησε τα λινά του και σιάστηκε να οδηγήσει την κυρία Γκρανσόν στο δωμάτιό του, όπου η απελπισμένη μητέρα αναγνώρισε, σλέποντας το δείπνο του εφημερίου, τη λιτότητα του δικού της σπιτικού.

- Κύριε ασά, είπε, ήρθα να σας παρακαλέσω θερμά ... Ξέσπασε σε λυγμούς πριν προλάσει να τελειώσει.

- Ξέρω τι σας φέρνει εδώ, απάντησε ο άγιος άνθρωπος εμπιστεύομαι εσάς όμως, κυρία, και τη συγγενή σας, την κυρία ντι Μπουσκιέ, για να εξευμενίσετε τον επίσκοπο στο Σεέζ. Ναι, θα προσευχηθώ για το δυστυχισμένο παιδί σας ναι, θα διαδάσω τη δέηση' αλλά ας αποφύγουμε κάθε σκάνδαλο κι ας μη δώσουμε αφορμή στους κακοήθεις της πόλης να μαζευτούν στην εκκλησία ... Μόνο εγώ, δίχως ψαλτάδες, τη νύχτα ...

- Ναι, ναι, όπως θέλετε, αρκεί να μπει σε ιερό χώμα! είπε η καημένη η μάνα παίρνοντας το χέρι του ιερέα και φιλώντας το.

Γύρω στα μεσάνυχτα, λοιπόν, ένα φέρετρο κουσαλήθη-



κε κρυφά στην ενορία από τέσσερις νέους, τους πιο αγαπημένους συντρόφους του Αθανάσιου. Παρευρίσκονταν λίγες φίλες της κυρίας Γκρανσόν, γυναίκες μαυροφορεμένες τέλος οι επτά ή οχτώ νέοι που είχαν ακούσει κάποιες εξομολογήσεις του αδικοχαμένου αυτού ταλέντου. Τέσσερις πυρσοί φώτιζαν το φέρετρο που ήταν σκεπασμένο μ' ένα κρέπι. Ο εφημέριος, μαζί μ' ένα διακριτικό παιδί της εκκλησιαστικής χορωδίας, έψαλαν την επιμνημόσυνη δέηση. Ύστερα ο αυτόχειρ θάφτηκε αθόρυοα σε μια γωνιά του νεκροταφείου, όπου μόνο ένας σταυρός από γυαλιστερό ξύλο, δίχως επιγραφή, θα 'δειχνε τη θέση του στη μητέρα του. Ο Αθανάσιος έζησε και πέθανε μέσα στα σκότη. Καμιά φωνή δεν κατηγόρησε τον ιερέα, ο επίσκοπος κράτησε το στόμα του κλειστό. Η ευσέοεια της μητέρας εξαγόρασε την ασέοεια του γιου.

Μερικούς μήνες μετά, ένα απόγευμα, η φτωχή γυναίκα, αναίσθητη από τον πολύ πόνο, ένιωσε την επιθυμία να πάει στο μέρος όπου είχε πέσει ο γιος της, νιώθοντας εκείνη την ανεξήγητη δίψα όλων των δυστυχισμένων να ουθίσουν ξανά τα χείλη τους στο πικρό ποτήρι. Μήπως της έλεγε το ένστικτό της ότι κάποιες σκέψεις υπήρχαν ακόμη κάτω από 'κείνη τη λεύκα; Μήπως επιθυμούσε να δει αυτό που είχε δει ο γιος της για τελευταία φορά; Υπάρχουν μητέρες που θα πέθαιναν μ' αυτό το θέαμα κι άλλες που παραδίνονται σε μια άγια λατρεία. Οι υπομονετικοί ανατόμοι της ανθρώπινης φύσης δεν μπορούν να λένε και να ξαναλένε τις αλήθειες εκείνες που συντρίοουν όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα, τους νόμους και τα φιλοσοφικά συστήματα. Ας το ομολογήσουμε όμως: είναι παράλογο να θέλουμε να ανάγουμε τα συναισθήματα σε κάποιους τύπους καθώς δημιουργούνται σε κάθε άνθρωπο, συνδυάζονται με τα δικά του στοιχεία, παίρνουν τη δική του φυσιογνωμία.

Η κυρία Γκρανσόν είδε από μακριά μια γυναίκα που φώναζε πάνω στο μοιραίο μέρος: "Εδώ είναι λοιπόν!»

Ένα μόνο πρόσωπο έκλαιγε εκεί, όπως έκλαιγε κι η μητέρα. Το πλάσμα αυτό ήταν η Σουζάνα. Είχε μάθει την



καταστροφή όταν έφτασε το πρωί στο πανδοχείο του Μορ. Αν ζούσε ακόμη ο φτωχός Αθανάσιος, θα μπορούσε να κάνει ό,τι ονειρεύονται να κάνουν τα ευγενή πρόσωπα που δεν έχουν χρήματα, ό,τι δεν σκέφτονται ποτέ οι πλούσιοι· θα του 'στελνε χίλια φράνκα και θα 'γραφε πάνω στο φάκελο: Χρήματα που όφειλε σΤΟΥ πατέρα σας

έΥας παλιός του σύΥτροφος. Το αγγελικό αυτό τέχνασμα το είχε επινοήσει η Σουζάνα κατά τη διάρκεια του ταξιδιού της.

Η εταίρα αντιλήφθηκε την κυρία Γκρανσόν κι απομακρύνθηκε 6ιαστικά, αφού πρώτα της είπε: "ΤΟΥ αγαπού

σα!»

Η Σουζάνα, πιστή στη φύση της, δεν εγκατέλειψε την Αλενσόν χωρίς να αλλάξει σε λουλούδια από νούφαρο139 τα λουλούδια της πορτοκαλιάς που στεφάνωναν την παντρεμένη. Αυτή πρώτη διακήρυξε ότι η κυρία ντι Μπουσκιέ θα 'μενε για πάντα δεσποινίς Κορμόν. Με μια λέξη πήρε εκδίκηση για τον Αθανάσιο και για τον αγαπητό ιππότη ντε Βαλουά.

Η Αλενσόν έγινε μάρτυρας και μιας άλλης αυτοκτονίας , πολύ διαφορετικής αλλά εξίσου λυπητερής . Ο Αθανάσιος ξεχάστηκε γρήγορα από την κοινωνία, που θέλει και οφείλει να λησμονεί γρήγορα τους νεκρούς της. Αλλά ο φτωχός ιππότης ντε Βαλουά πέθαινε εν ζωή, αυτοκτονούσε κάθε πρωί δεκατέσσερα ολόκληρα χρόνια. Τρεις μήνες μετά το γάμο του ντι Μπουσκιέ η κοινωνία παρατήρησε, όχι δίχως έκπληξη , ότι τα άσπρα ρούχα του ιππότη γίνονταν ξανθοκόκκινα και τα μαλλιά του απεριποίητα. Αχτένιστος, ο ιππότης ντε Βαλουά δεν υπήρχε πια! Κάτι φιλντισένια δόντια αποστατούσαν χωρίς να μπορούν να ανακαλύψουν οι παρατηρητές της ανθρώπινης καρδιάς σε ποιο σώμα ανήκαν, αν ήταν ντόπια ή ξένα, φυτικά ή ζωικά, αν τα ξερρίζωνε η ηλικία από τον ιππότη ή αν είχαν ξεχαστεί στο συρτάρι της τουαλέτας του . Η γρα6άτα ήταν λυτή και τσαλακωμένη , αδιάφορη για την κομψότη.τα ! Τα κεφάλια των νέγρων μαύριζαν και διαλύονταν. Οι ρυτίδες του προσ(σπου 6άθαιναν και σκού-



ραιναν ενώ τό δέρμα ζάρωνε. Τα απεριποίητα νύχια στολίζονταν μερικές φορές με μια ούγια από μαύρο Όελούδο. Το γιλέκο ήταν λερωμένο από ξεχασμένες μύξες που απλώνονταν σαν τα φύλλα του φθινόπωρου . Το ΌαμΌάκι των αφτιών άλλαζε πια αρκετά σπάνια. Η θλίψη θρονιάστηκε στο μέτωπο κι άπλωσε το κίτρινο χρώμα της στο Όάθος των ρυτίδων. Τέλος, τα χαλάσματα που τόσο σοφά κρύΌονταν ξαναΌγήκαν στο φως και γέμισαν ρωγμές αυτό το ωραίο οικοδόμημα δείχνοντας πόση δύναμη έχει η ψυχή πάνω στο σώμα' επειδή ο ξανθός άνδρας, ο ιππότης, ο ζεν πρεμιέ πεθαίνει όταν χάνεται η ελπίδα. Μέχρι τότε η μύτη του ιππότη είχε μεγαλοπρεπές στιλ' ποτέ δεν έπεφτε απ' αυτήν υγρή μαύρη παστίλια ή σταγόνα ηλέκτρου ' αλλά η μύτη του ιππότη λερωμένη από τον ταμπάκο που περιέΌαλλε τα ρουθούνια, ατιμασμένη από τις μύξες που επωφελούνταν από το λούκι που Όρισκόταν στη μέση του άνω χείλους η μύτη αυτή που δεν νοιαζόταν πια να δείχνει αξιαγάπητη , αποκάλυπτε τις φοΌερές φροντίδες που αφιέρωνε άλλοτε ο ιππότης στον εαυτό του και έκανε κατανοητή την έκταση , το μέγεθος, τη μονιμότητα των σχεδίων του όσον αφορά τη δεσποινίδα Κορμόν . Συντρίφθηκε από ένα καλαμπούρι του ντι Κουντρέ. Ήταν η πρώτη εκδίκηση εναντίον του μειλήχιου ιππότη ' αλλά το καλαμπούρι αυτό ήταν δολοφονικό , ξεπερνούσε κατά εκατό πήχεις όλα τα καλαμπούρια του υποθηκοφύλακα. Ο κύριος ντι Κουντρέ, Όλέποντας αυτήν τη ρινική επανάσταση , ονόμασε τον ιππότη Νερεστάνl4". Τέλος φτιάχτηκαν ανέκδοτα για τα δόντια του ' μετά τα καλά λόγια έγιναν σπάνια. Ο ιππότης πάντως διατήρησε την όρεξή του , μόνο το στομάχι του σώθηκε απ' αυτό το ναυάγιο όλων των ελπίδων του . Αν και ετοίμαζε με Όαρεμάρα τις πρέζες του , έτρωγε πάντα σαν λύκος. Εύκολα θα μαντέψετε τι καταστροφή έφερε αυτό το γεγονός στις ιδέες του , αν μάθετε ότι ο κύριος ντε Βαλουά έΌλεπε τώρα πολύ λιγότερο την πριγκίπισσα Γκορίτσα. Μια μέρα πήγε στο σπίτι της δεσποινίδας Αρμάνδης με μια κάλτσα Όαλμένη ανάποδα. Αυτή η χρεοκοπία των χαρίτων ήταν φριχτή , σας το Όε-



6αιώνω, και εξέπληξε όλη την Αλενσόν. Αυτός ο σχεδόν νέος άνδρας που γινόταν γέρος, αυτός ο άνθρωπος που ενώ ήταν πενηντάρης φαινόταν για ε6δομηντάρης λόγω της καθίζησης της ψυχής του, κατατρόμαξε την κοινωνία. Ύστερα φανέρωσε το μυστικό του , είπε ότι περίμενε, ότι παραμόνευε τη δεσποινίδα Κορμόν. Σαν υπομονετικός κυνηγός είχε σημαδέψει τη λεία του δέκα ολόκληρα χρόνια και στο τέλος είχε αστοχήσει. Τελικά η ανίκανη Δημοκρατία είχε θριαμ6εύσει επί της γηρασμένης Αριστοκρατίας εν πλήρει Παλινορθώσει. Η μορφή θριάμΌευε πάνω στο περιεχόμενο , το πνεύμα είχε νικηθεί από την ύλη , η διπλωματία από την εξέγερση . Τελευταία συμφορά! Μια πληγωμένη εργατριούλα αποκάλυψε το μυστικό των πρωινών του ιππότη , ο κόσμος πίστεψε ότι ήταν ελευθέριος. Οι Φιλελεύθεροι του φόρτωσαν τα ορφανά του ντι Μπουσκιέ, και η συνοικία Σεν-Ζερμέν της Αλενσόν τα δέχτηκε με πολλή έπαρση ' γέλασε και είπε: "Τι άλλο θα

μπορούσε να κάνει ο καλός αυτός ιππότης;» Λυπήθηκε τον ιππότη, τον έοαλε στους κόλπους της, ξαναζωντάνεψε το χαμόγελό του κι ένα φο6ερό μίσος μαζεύτηκε πάνω απ' το κεφάλι του ντι Μπουσκιέ. Έντεκα πρόσωπα παράτησαν το σαλόνι Κορμόν και πήγαν στους ντ' Εγκρινιόν.

Ο γάμος αυτός είχε ως κύριο αποτέλεσμα να χωρίσει σαφώς τα κόμματα μέσα στην Αλενσόν. Ο οίκος ντ' Εγκρινίόν αντιπροσώπευε την υψηλή αριστοκρατία, αφού μ' αυτόν συνδέθηκαν και οι Τρουα6ίλ. Ο οίκος Κορμόν αντιπροσώπευε, κάτω από την επιτήδεια επιρροή του ντι Μπουσκιέ, εκείνη τη μοιραία γνώμη που , δίχως να 'ναι αληθινά φιλελεύθερη ούτε κατηγορηματικά φιλο6ασιλική , γέννησε τους Δ ιακόσιους Είκοσι ΈναΙ4Ι τη μέρα που έγινε ο αγώνας ανάμεσα στη πιο σε6αστή, στην πιο μεγάλη , τη μόνη αληθινή εξουσία, τη Βασιλεία, και στην πιο ψεύτικη , στη πιο μετα6αλλόμενη , στην πιο καταπιεστική εξουσία, τη λεγόμενη ΚΟΙΥοΌουλευτική εξουσία που ασκούσαν οι εκλεγμένες συνελεύσεις. Το σαλόνι ντι Ρονσερέ, που είχε συμμαχήσει μυστικά με το σαλόνι Κορμόν, έγινε αναιδώς φιλελεύθερο.



Όταν επέστρεψε ο αβάς ντε Σποντ απο το J ιρεμποντέ, υπέστη συνεχείς δοκιμασίες. Τις έκρυβε όμως βαθιά μέσα στην ψυχή του για να μην καταλά6ει τον αργό θάνατό του η ανιψιά του . 'Ανοιξε όμως την καρδιά του στη δεσποινίδα Αρμάνδη , στην οποία ομολόγησε ότι, μια που έκανε την τρέλα, θα προτιμούσε τον ιππότη ντε Βαλουά από τον κύριο ΥΤΙ Μπουσκιέ. Ποτέ δεν θα 'δειχνε ο αγαπητός ιππότης �o κακό γούστο να εναντιώνεται σ' έναν καημένο γεράκο που λίγες μέρες ζωής του 'μεναν ακόμη . Ο ντι Μπουσκιέ είχε καταστρέψει τα πάντα μέσα στο σπίτι. Ο α6άς είπε σκουπίζοντας τα λίγα δάκρυα που είχαν τρέξει από τα σ6ησμένα μάτια του : « Δεσποινίς, δεν υπάρχει πια η συστάδα όπου έκανα 6όλτα πενήντα ολόκληρα χρόνια! Οι αγαπημένες μου φιλύρες ξεριζώθηκαν! Τη στιγμή που θα πεθαίνω, η Δημοκρατία θα εξακολουθεί να εμφανίζεται μπροστά μου με τη μορφή μιας φρικτής αναστάτωσης στο σπίτι !»

- Πρέπει να συγχωρέσετε την ανιψιά σας, είπε ο ιππότης ντε Βαλουά. Οι δημοκρατικές ιδέες είναι το πρώτο σφάλμα της νιότης που αναζητάει την ελευθερία, αλλά 6ρίσκει τον πιο φο6ερό δεσποτισμό, το δεσποτισμό του ανίκανο\! όχλου . Η καημένη η ανιψιά σας δεν τιμωρείται επειδή έκανε κάτι κακό.

- Τι θα απογίνω σ' ένα σπίτι όπου χορεύουν γυμνές γυναίκες ζωγραφισμένες στους τοίχους; Πού να ξανα6ρώ τις φιλύρες κάτω από τις οποίες διά6αζα τη σύνοψή μου !

Όπως ο Καντl42, που δεν μπορούσε να δώσει ειρμό στις σκέψεις του όταν έκοψαν τον έλατο που συνήθιζε να κοιτάει ενώ ήταν 6υθισμένος στους στοχασμούς του , έτσι και ο καλός α6άς δεν μπορούσε να 6ρει την ίδια ορμή στις προσευχές του όταν 6άδιζε σε αλέες δίχως σκιά. Ο ντι Μπουσκιέ είχε φτιάξει έναν αγγλικό κήπο!

Ήταν καλύτερα πριν , έλεγε μέσα της η κυρία νη Μπουσκιέ, αλλά ο α6άς Κουτυριέ την είχε συμ60υλέψει να κάνει πολλά γιά να 'ναι αρεστή στο σύζυγό της.

Η ανακαίνιση αυτή αφαίρεσε από το παλιό σπίτι όλο το λούστρο του, όλη τη σεμνότητά του , όλο τον πατριαρχικό



αέρα του . Όπως ο ιππότης ντε Βαλουά, που η αμέλειά του μπορούσε να περάσει για παραίτηση, έτσι και η αστική μεγαλοπρέπεια του σαλονιού των Κορμόν δεν υπήρχε πια όταν έγινε άσπρο και χρυσό και επιπλώθηκε με σοφάδες από μαόνι , καλυμμένους με μπλε μεταξωτό ύφασμα. Η σαλοτραπεζαρία, διακοσμημένη μοντέρνα, πρόσφερε λιγότερο ζεστά πιάτα και ο κόσμος δεν έτρωγε πια εκεί τόσο καλά όσο άλλοτε. Ο κύριος ντι Κουντρέ ισχυριζόταν πως ένιωθε τα καλαμπούρια να σταματούν στο λαιμό του όταν έ6λεπε τις φιγούρες που ήταν ζωγραφισμένες στους τοίχους και τον κοιτούσαν εξεταστικά. Στο εξωτερικό μέρος του σπιτιού η επαρχία ανέπνεε ακόμη · στο εσωτερικό του όμως αποκάλυπτε τον προμηθευτή του Διευθυντηρίου . Ήταν το κακό γούστο του «πράκτορα της αλλαγής» : γύψινες κολόνες, γυάλινες πόρτες, ελληνικά προφίλ143, στεγνές κορνίζες, όλα τα στιλ ανακατεμένα, μια μεγαλοπρέπεια χωρίς μέτρο . Η πόλη της Αλενσόν σχολίασε καμιά δεκαπενταριά μέρες αυτήν την ανήκουστη πολυτέλεια· ύστερα από μερικούς μήνες όμως περηφανευόταν γι' αυτήν, και πολλοί πλούσιοι κατασκευαστές ανανέωσαν τα έπιπλά τους κι έφτιαξαν ωραία σαλόνια. Τα μοντέρνα έπιπλα άρχισαν να επιδεικνύονται στην πόλη . Έ6λεπες ακόμη και κρεμαστές λάμπες! Ο α6άς ντε Σποντ είχε εξιχνιάσει μια από τις μυστικές συμφορές που θα έφερνε αυτός ο γάμος στην εσωτερική ζωή της πολυαγαπημένης του ανιψιάς. Το χαρακτηριστικό της ευγενικής απλότητας που κυ6ερνούσε την κοινή ύπαρξή τους χάθηκε από το πρώτο χειμώνα κιόλας, όταν αποφάσισε ο ντι Μπουσκιέ να δίνει δύο χορούς το μήνα. Να ακούς τα 6ιολιά και τη 6έ6ηλη μουσική των κόσμικών γιορτών μέσα σ' αυτό το άγιο σπίτι! Ο α6άς προσευχόταν στα γόνατα όσο διαρκούσε το ξεφάντωμα αυτό' Μετά αλλοιώθηκε σιγά σιγά το πολιτικό σύστημα αυτού του σο6αρού σαλονιού . Ο μεγάλος 6ικάριος μάντεψε τι ήταν ο ντι Μπουσκιέ: εξοργίστηκε με τον αυταρχικό τόνο του· είδε κάποια δάκρυα στα μάτια της ανιψιάς του όταν έχασε τη διακυ6έρνηση της περιουσίας της και ο σύζυγός της της άφησε μόνο



την ευθύνη των ρούχων, του τραπεζιού και όλων εκείνων των πραγμάτων που είναι ο κλήρος των γυναικών. Η Ρόζα δεν μπορούσε πια να δίνει διαταγές. Στη θέληση του κυρίου υπάκουαν ο Ζακλέν, που είχε γίνει αποκλειστικά αμαξάς, ο Ρενέ, ο «γκρούμ» , κι ένας μάγειρος που είχε έρθει από το Παρίσι, επειδή η Μαριέτα είχε υποοιοαστεί σε απλό κορίτσι της κουζίνας. Η κυρία ντι Μπουσκιέ καθοδηγούσε πια μόνο τη Ζοζέτ. Όλοι ξέρουμε πόσο πολύ στοιχίζει να απαρνιέσαι τις γλυκιές συνήθειες της εξουσίας. Αν ο θρίαμοος της θέλησης είναι μια από τις μεθυστικές ηδονές της ζωής των μεγάλων ανθρώπων, το ίδιο περίπου ισχύει για όλα τα ανθρώπινα πλάσματα. Πρέπει να 'σαι υπουργός και να 'χεις πέσει σε δυσμένεια για να ξέρεις από πρώτο χέρι τον πικρό πόνο που ένιωσε η κυρία ντι Μπουσκιέ όταν έπεσε στην απόλυτη ειλωτεία. Ανέοαινε συχνά με το αμάξι ενάντια στη θέλησή της, έολεπε ανθρώπους που δεν της ταίριαζαν' δεν είχε πια τη διαχείριση του αγαπημένου της χρήματος, αυτή που ήταν κάποτε ελεύθερη να ξοδεύει όσο ήθελε και που τώρα δεν ξόδευε τίποτε. Κάθε όριο που επιοάλλεται δεν σου δημιουργεί την επιθυμία να πας ακόμη πιο πέρα; Τα πιο έντονα οάσαν α δεν προέρχονται από την πεισματωμένη ελεύθερη οούληση ; Η αρχή δεν ήταν τίποτα. Κάθε καινούρια παραχώρηση που γινόταν στην εξουσία του συζύγου επιοαλλόταν από την αγάπη που ένιωθε η φτωχή κοπέλα για τον άντρα της. Στην αρχή ο ντι Μπουσκιέ φέρθηκε εξαιρετικά στη γυναίκα του ' ήταν υπέροχος, της έδινε λογικές εξηγήσεις για κάθε νέα καταπάτηση . Το δωμάτιο αυτό, που τόσο πολύ καιρό ήταν έρημο, άκουγε τώρα κάθε οράδυ τη φωνή των δύο συζύγων που κάθονταν μπροστά στο τζάκι. Έτσι, τα δυο πρώτα χρόνια του γάμου της η κυρία ντι Μπουσκιέ φαινόταν πολύ ικανοποιημένη. Είχε εκείνο το σκόπιμο , κουτοπόνηρο ύφος που διακρίνει τις νέες γυναίκες μετά α=τό ένα γάμο από έρωτα. Το αίμα δεν την ενοχλούσε πια. Η στάση αυτή αποστόμωσε τους είρωνες, διέψευσε τους θορύοους που ακούγονταν για τον ντι Μπουσκιέ και παραπλάνησε τους παρατηρητές της αν-



θρώπινης καρδιάς. Η Ρόζα-Μαρία-Βικτωρία φοΌόταν τόσο πολύ μήπως δυσαρεστήσει το σύζυγό της, μήπως τον προσοάλει, μήπως τον στενοχωρήσει, μήπως χάσει τη συντροφιά της, που θυσίασε τα πάντα για χάρη του, ακόμη και το . θείο της . Οι μικρές χαζές χαρές της κυρίας ντι Μπουσκιέ ξεγελούσαν το φτωχό αοά ντε Σποντ, ο οποίος άντεχε καλύτερα τα προσωπικά του μαρτύρια όταν σκεφτόταν ότι η ανιψιά του ήταν ευτυχισμένη . Η Αλενσόν σκεφτόταν στην αρχή όπως ο αΟάς. γ πήρχε όμως ένας άνθρωπος που ήταν πολύ δύσκολο να γελαστεί! Ο ιππότης ντε Βαλουά, που είχε καταφύγει στο ιερό όρος της υψηλής αριστοκρατίας και περνούσε τον καιρό του στο σπίτι των ντ' Εγκρινιόν ' άκουγε τις κακογλωσσιές και τα κουτσομπολιά; σκεφτόταν μέρα νύχτα να μην πεθάνει δίχως να πάρει πρώτα εκδίκηση . Είχε νικήσει τον άνθρωπο με τα καλαμπούρια, τώρα ήθελε να χτυπήσει τον ντι Μπουσκιέ στην καρδιά. Ο καημένος ο αοάς κατάλαοε την ποταπότητα του πρώτου και τελευταίου έρωτα της ανιψιάς του , φρένιαζε καθώς έολεπε την υποκριτική φύση και τις δίχως μπέσα μανούορες του ανιψιού του . Παρόλο που ο ντι Μπουσκιέ κρατιόταν επειδή σκεφτόταν την κληρονομιά του θείου του, και δεν ήθελε να του προκαλεί καμιά λύπη , του 'δωσε ένα τελευταίο χτύπημα που τον έστειλε στον τάφο. Αν θέλετε να εξηγήσετε τη λέξη μισαλλοδοξία με τη λέξη σταθερότητα των αρχών, αν δεν θέλετε να καταδικάσετε την καθολική ψυχή του παλιού Μεγάλου Βικαρίου για το στωικισμό εκείνο που ο Γουόλτερ Σκοτ σας κάνει να θαυμάζετε στην πουριτανική ψυχή του πατέρα της Τζίνι Ντινςl44, αν θέλετε να αναγνωρίσετε στη Ρωμα'ίκή Εκκλησία το potius mori quam foedariI45 που θαυμάζετε στη δημοκρατική γνώμη , θα καταλάοετε τον πόνο που ένιωσε ο μεγάλος αοάς ντε Σποντ όταν είδε στο σαλόνι του ανιψιού του τον αποστάτη , παραοάτη , αποστάτη καθ' υποτροπήν, αιρετικό ιερέα, τον εχθρό της Εκκλησίας, τον ιερέα που υποστήριξε την αναγκαιότητα του συνταγματικού όρκου . Ο ντι Μπουσκιέ, που μυστική του φιλοδοξία ήταν να κυοερνήσει τον τόπο, θέλησε, για να αποδείξει



για πρώτη φορά τη δύναμή του , να συμφιλιώσει τον ιερέα του Αγίου Λεονάρδου με τον εφημέριο της ενορίας, και πέτυχε τον σκοπό του . Η γυναίκα του πίστεψε ότι αυτό ήταν θεάρεστο, φιλειρηνικό έργο, ενώ ο αναπαλλοτρίωτος α6άς έ6λεπε μόνο την προδοσία. Ο κύριος ντε Σποντ έμεινε μόνος με την πίστη του . Ο επίσκοπος ήρθε στο σπίτι του ντι Μπουσκιέ και φάνηκε ευχαριστημένος από την κατάπαυση των εχθροπραξιών. Οι αρετές του α6ά Φραγκίσκου είχαν νικήσει τα πάντα εκτός από το ρωμαιοκαθολικό, που μπορούσε να αναφωνήσει μαζί με τον Κορνέιγl46:

Θεέ μου, τι αρετές με κάνεις να μισώ! 147 Ο α6άς πέθανε όταν εξέπνευσε η ορθοδοξία στην επι

σκοπή . Στα 1819, η κληρονομιά του α6ά ντε Σποντ ανέ6ασε τα

εισοδήματα της κυρίας ντι Μπουσκιέ κατά είκοσι πέντε χιλιάδες λί6ρες, δίχως να υπολογίσουμε ούτε το Πρεμποντέ ούτε το σπίτι του Βαλ-Νομπλ. Εκείνο τον καιρό περίπου επέστρεψε ο ντι Μπουσκιέ στη γυναίκα του τις οικονομίες που του είχε εμπιστευτεί ' ύστερα την εξώθησε να τις χρησιμοποιήσει για να αγοράσει κτήματα κοντά στο Πρεμποντέ. Έτσι έκανε αυτήν την περιοχή μια από τις σημαντικότερες του νομού, επειδή και τα κτήματα του αοά ντε Σποντ γειτόνευαν μ' εκείνα του Πρεμποντέ. Κανένας δεν ήξερε την προσωπική περιουσία του ντι Μπουσκιέ, είχε τοποθετήσει τα χρήματά του στους Κέλερ l4Η στο Παρίσι, όπου ταξίδευε τέσσερις φορές το χρόνο. Εκείνη την εποχή πάντως θεωρούνταν ο πλουσιότερος άνθρωπος του Νομού του Ορν. Ο ικανός αυτός άνθρωπος, ο αιώνιος υποψήφιος των Φιλελευθέρων, έχανε πάντα για εφτά η οχτώ ψήφους σ' όλες τις εκλογικές μάχες που έγιναν κατά την Παλινόρθωση και περιφρονούσε επιδεικτικά τους Φιλελευθέρους, θέλοντας να εκλεγεί ως υπουργικός 6ασιλόφρων, χωρίς νά μπορέσει ποτέ να νικήσει τις αντιπάθειες της διοίκησης, παρά τη 60ήθεια της Ένωσηςl49 και της δικαστικής εξουσίας. Αυτός ο γεμάτος μίσος δημοκράτης, ο λυσσασμένος από φιλοδοξία, σκέφτηκε να αγωνιστεί στο



πλάι της φιλοοασιλείας και της αριστοκρατίας τη στιγμή που θριάμΟευαν. Ο ντι Μπουσκιέ στηρίχτηκε στην ιεροσύνη εξαπατώντας την με τη φαινομενική ευσέοειά του : συνόδευε τη γυναίκα του στη λειτουργία, έδινε χρήματα στις μονές και στα ιδρύματα της πόλης, υποστήριζε τη θρησκευτική ένωση του Σακρέ-Κερ, έπαιρνε το μέρος του κλήρου κάθε φορά που ο τελευταίος εναντιωνόταν στην Πόλη, στο Νομό ή στο Κράτος. Υποστηριζόμενος μυστικά από τους Φιλελευθέρους, προστατευόμενος από την Εκκλησία, συναναστρεφόταν συνεχώς την αριστοκρατία του νομού με σκοπό να την καταστρέψει , και τα κατάφερε. Επειδή πρόσεχε τα λάθη που έκαναν οι κορυφές των ευγενών και η κυοέρνηση και επειδή τον οοηθούσε πάντα η αστική τάξη , πραγματοποίησε όλες εκείνες τις οελτιώσεις που είχαν σκεφτεί και διευθύνει αρχικά οι Ευγενείς, η Πατρικεία και το Υπουργείο , για να τις παρεμποδίσουν στη συνέχεια λόγω της ζήλειας που υπάρχει μεγαξύ των εξουσιών στη Γαλλία . Η συνταγματική πλευρά τον παρέσυρε στην υπόθεση του εφημερίου , στην κατασκευή του θεάτρου , σ' όλα τα ζητήματα «εξωραϊσμού» που είχε μυριστεί ο ντι Μπουσκιέ. Ο ίδιος τα προώθησε στη συνέχεια υποκινώντας το φιλελεύθερο κόμμα να τα προτείνει' έτσι αναμείχθηκε ενεργά στην πιο μεγάλη διαμάχη , χωρίς να λογαριάζει το καλό του τόπου . Ο ντι Μπουσκιέ εκοιομηχάνισε το νομό. Επιτάχυνε την πορεία της περιοχής προς την ευημερία, γεμάτος μίσος για τις οικογένειες που κατοικούσαν στην οδό ντε Μπρετάν. Ετοίμαζε έτσι την εκδίκησή του ενάντια στους ανθρώπους που είχαν πύργους και ιδίως ενάντια στους ντ' Εγκρινιόν, στην κοιλιά των οποίων μπόρεσε μια μέρα να μπήξει ένα δηλητηριασμένο στιλέτο. Έδωσε κεφάλαι� για να εκσυγχρονιστούν οι μανιφακτούρες της Αλενσόν' ξαναζωντάνεψε το εμπόριο των υφασμάτων, η πόλη είχε τώρα κλωστήριο . Ο ντι Μπουσκιέ συνδέθηκε λοιπόν μ' όλα τα συμφέροντα και μπήκε στην καρδιά της μάζας κάνοντας ό ,τι δεν έκανε η Βασιλεία, χωρίς να ρισκάρει ούτε πεντάρα. Χάρη στην τεράστια περιουσία του μπορούσε να προωθήσει πράγματα



που συχνά τα παρατούν άθελά τους σε τυχερούς κληρονόμους οι τολμηροί άνθρωποι που τυχαίνει να σρίσκονται σε δύσκολη θέση . Παρουσιάστηκε ως τραπεζίτης . Αυτός ο μικρός Λαφίτl5Ο ήταν πίσω απ' όλες τις νέες εφευρέσεις, πάντα εκ του ασφαλούς φυσικά' έκανε πολύ καλά τις δουλειές του κάνοντας το γενικό καλό' ήταν ο κινητήρας των ασφαλειών, ο προστάτης των νέων επιχειρήσεων δημόσιων οχημάτων ' υποδείκνυε τι αναφορές έπρεπε να γίνουν στη διοίκηση για να απαιτηθούν οι αναγκαίοι δρόμοι και γέφυρες. Η κυσέρνηση έσλεπε τώρα ένα σφετεριστή της εξουσίας της . Οι διαμάχες γίνονταν αδέξια επειδή το καλό της περιοχής απαιτούσε να υποχωρεί η Νομαρχία . Ο ντι Μπουσκιέ ερέθιζε τους ευγενείς της επαρχίας στρέφοντάς τους ενάντια στους ευγενείς της αυλής και στην Πατρικεία. Τέλος προετοίμασε τη φρικτή προσχώρηση ενός μεγάλου τμήματος της συνταγματικής Φιλοσασιλείας στον αγώνα που έκανε ο κuριος Σατομπριάν και η Εφημερίδα των ΣυζητήσεωνlSI ενάντια στο θρόνο. Αυτό ήταν μια αχάριστη εναντίωση , που στηριζόταν σε χαμερπή συμφέροντα και ήταν μια από τις αιτίες του θριάμσου της αστικής τάξης και του Τύπου στα 183 1 . Έτσι ο ντι Μπουσκιέ, όπως και οι άνθρωποι που αντιπροσώπευε , είχε την ευτυχία να δε ι να περνάει ο συρμός της Βασιλείας από την επαρχία χωρίς να τον συνοδεύει καμιά συμπάθεια από τους ψυχραμένους επαρχιώτες, που είχαν περιέλθει σ' αυτήν την κατάσταση από χίλιες μπερδεμένες αιτίες. Ο γηραιός δημοκράτης , που είχε αναλάσει τόσα λειτουργήματα και που είχε παίξει κωμωδία δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια για να ικανοποιήσει τη vendettal52 του , αναποδογύρισε ο ίδιος την άσπρη σημαίαl53 του Δημαρχείου κάτω από τις επευφημίες του λαού. Κανένας Γάλλος δεν έριξε στον καινούριο θρόνοlS4 που στήθηκε τον Αύγουστο του 1830 ματιά πιο μεθυσμένη από ηδονική εκδικητικότητα από τον ντι Μπουσκιέ. Γι' αυτόν ο ερχομός του δευτερότοκου κλάδου l55 ήταν ο θρίαμσος της Επανάστασης. Γι' αυτόν , ο θρίαμσος της τρίχρωμης σημαίας ήταν η εξέγερση της Μοντάν, η οποία θα γκρέμιζε αυτή τη



φορά τους ευγενείς με μεθόδους πιο σίγουρες από εκείνες της λαιμητόμου , επειδή η δράση της θα ήταν λιγότερο Οίαιη . Η Πατρικεία που δεν μεταοιοάζεται πια κληρονομικά, η Εθνοφυλακή που οάζει στο ίδιο τσουοάλι τον μπακάλη της γειτονιάς και το μαρκήσιο , η κατάργηση του αναπαλλοτρίωτου της περιουσίας των ευγενών την οποία υποστηρίζει ένας αστός δικηγόρος, η Καθολική Εκκλησία που χάνει τα πρωτεία τηςIS", όλες οι νομοθετικές επινοήσεις του Αυγούστου του 1830 ήταν για τον ντι Μπουσκιέ η πιο σοφή εφαρμογή των αρχών του 1793157. Από το 1830 ο άνθρωπος αυτός είναι γενικός εισπράκτορας. Για να φτάσει στο αξίωμα αυτό στηρίχτηκε στη σχέση του με το δούκα ντ' Ορλεάν, πατέρα του οασιλιά Λουδοοίκου-Φιλίππου , και με τον κύριο ντε Φολμόν, τον παλιό επιμελητή της χήρας δούκισσας ντ' OρλεάνI5�. Παίρνει ογδόντα χιλιάδες λίορες πρόσοδο. Για τους ανθρώπους της περιοχής του ο ντι Μπουσκιέ είναι ένας καλός, αξιοσέοαστος, σταθερός στις αρχές του, ακέραιος, περιποιητικός άνθρωπος. Η Αλενσόν οφείλει σ' αυτόν τη σύνδεσή της με το οιομηχανικό κίνημα, που την κάνει τον πρώτο κρίκο με τον οποίο θα ενωθεί ίσως μια μέρα η Βρετάνη μ' αυτό που λέγεται σύγχρονος πολιτισμός. Η Αλενσόν, που στα 1816 δεν είχε παρά μόνο δύο αμάξια, είδε σε δέκα χρόνια να τρέχουν στους δρόμους της καλές, κουπέ, λαντό , καμπριολέ και τίλμπιουρυ, δίχως καμιά έκπληξη . Οι αστοί και οι ιδιοκτήτες, που είχαν τρομάξει στην αρχή από την αύξηση των τιμών των πραγμάτων, παραδέχτηκαν αργότερα ότι η αύξηση αυτή είχε ένα οικονομικό αντιστάθμισμα στα εισοδήματά τους. Η προφητική λέξη του προέδρου ντι Ρονσερέ: «Ο ΥΤΙ Μπουσκιέ είναι πολύ δυνατός

άνθρωπος!» υιοθετήθηκε απ' όλη την περιοχή . Δυστυχώς όμως για τη γυναίκα του η λέξη αυτή έχει μια φρικτή ανάποδη πλευρά. Ο σύζυγος δεν μοιάζει σε τίποτε με το δημόσιο και πολιτικό άνδρα. Αυτός ο μεγάλος πολίτης, ο τόσο φιλελεύθερος προς τα έξω, ο τόσο χρηστός, αυτός ο άνθρωπος που τόσο πολύ αγαπάει τον τόπο του, είναι δεσπότης στο σπίτι και δεν αγαπάει ούτε τόσο δα τη γυναίκα



του. Αυτός ο τόσο πονηρός, υποκριτής, δόλιος άνθρωπος, αυτός ο ΚρόμγουελΙ59 του Βαλ-Νομπλ, συμπεριφέρεται μέσα στο σπίτι του όπως συμπεριφερόταν προς την αριστοκρατία, την οποία χάιδευε ώσπου να τη στραγγαλίσει. Όπως κι ο φίλος του ο Μπερναντότ, έκρυΌε το σιδερένιο χέρι του μ' ένα Όελούδινο γάντι. Η γυναίκα του δεν του 'δωσε παιδιά. Η κουΌέντα της Σουζάνας, οι υπαινιγμοί του ιππότη ντε Βαλουά επιΌεΌαιώθηκαν. Αλλά η φιλελεύθερη αστική τάξη, η Όασιλόφρων συνταγματική αστική τάξη, οι ευπατρίδες χωρικοί, οι δικαστικοί και το κόμμα του κλήρου, όπως έλεγε ο ΣύνταΥματικός, έριξαν το φταίξιμο στην κυρία ντι Μπουσκιέ. Ο κύριος ντι Μπουσκιέ την είχε παντρευτεί τόσο μεγάλη! έλεγαν. Εξάλλου, ήταν τυχερή, μια που θα ήταν πολύ επικίνδυνο να αποκτήσει παιδιά στην ηλικία της! Όταν η κυρία ντι Μπουσκιέ εξομολογούνταν κλαίγοντας τις περιοδικές απελπισίες της στην κυρία ντι Κουντρέ ή στην κυρία ντι Ρονσερέ, οι κυρίες αυτές της έλεγαν: «Μα είστε τρελή, αγαπητή μου, δεν ξέρετε τι ζητάτε, ένα παιδί θα ήταν ο θάνατός σας!». Ύστερα πολλοί άνθρωποι σαν τον κύριο ντι Κουντρέ, που συνέδεαν τις ελπίδες τους με το θρίαμΌο του ντι Μπουσκιέ, έΌαζαν τις γυναίκες τους να πλέκουν το εγκώμιό του. Η γεροντοκόρη ένιωθε ένα μαχαίρι στην καρδιά όταν άκουγε τέτοιες σκληρές φράσεις:

- Είστε πολύ τυχερή, αγαπητή μου, που παντρευτήκατε έναν άντρα ικανό' θα αποφύγετε τις συμφορές των γυναικών που είναι παντρεμένες μ' ανθρώπους δίχως ενεργητικότητα, ανίκανους να διευθύνουν την περιουσία τους, τα παιδιά τους.

- Ο σύζυγός σας σας έχει κάνει Όασίλισσα του τόπου, ωραία μου. Ποτέ δεν θα σας φέρει σε δύσκολη θέση! Αυτός κανονίζει τα πάντα μέσα στην Αλενσόν ..

- Μα θα 'θελα, έλεγε η καημένη η γυναίκα, να δείχνει λιγότερο ζήλο για το κοινό και να ...

- Είστε πολύ δύσκολη, αγαπητή μου κυρία ντι Μπουσκιέ, όλες οι γυναίκες σας ζηλεύουν για τον άνδρα σας.

Επειδή ο κόσμος την έκρινε άσχημα κι επειδή είχε αρ-Digitized by 10uk1s, May 2010


χίσει να της δίνει άδικο, κατέφυγε κι αυτή στον εαυτό της 6ρίσκοντας μέσα της ευρύ πεδίο για να ξεδιπλώσει τις αρετές της. Ζούσε μέσα στα δάκρυα δίχως να πάψει να δείχνει στον κόσμο ένα ήσυχο πρόσωπο. Για μια ευσε6ή ψυχή σαν τη δική της , ήταν έγκλημα μια σκέψη που πάντα της ράμφιζε την καρδιά: «Αγαπούσα τον ιππότη ντε Βαλουά και τώρα είμαι γυναίκα του ντι Μπουσκιέ!» Ω έρωτας του Αθανάσιου εμφανιζόταν επίσης με τη μορφή τύψης και την καταδίωκε στα όνειρά της . Ω θάνατος του θείου της , που τον τσάκισε η λύπη, έκανε τις μέρες της ακόμη πιο οδυνηρές, επειδή σκεφτόταν πάντα τα 6άσανα που πρέπει να τρά6ηξε ο θείος της όταν έ6λεπε την αλλαγή των πολιτικών και θρησκευτικών δογμάτων του οίκου Κορμόν. Συχνά η δυστυχία πέφτει με τη γρηγοράδα του κεραυνού , όπως στην περίπτωση της κυρίας Γκρανσόν' αλλά στην περίπτωση της γεροντοκόρης απλώνεται μια σταγόνα λάδι που δεν αφήνει το ύφασμα αν δεν το ποτίσει πρώτα σιγά σιγά.

Ω ιππότης ντε Βαλουά ήταν ο κακοήθης αίτιος της ατυχίας της κυρίας ντι Μπουσκιέ. Σκόπευε πάντα να τη 6γάλει από την πλάνη της, γιατί ο ιππότης , ο τόσο ειδήμων στον έρωτα, είχε καταλά6ει τον ντι Μπουσκιέ παντρεμένο, όπως τον είχε καταλά6ει και εργένη . Μα ήταν δύσκολο να αιφνιδιαστεί ο πανούργος δημοκράτης: το σαλόνι του ήταν φυσικά κλειστό για τον ιππότη ντε Βαλουά, όπως και για όλους εκείνους που απαρνήθηκαν τον οίκο Κορμόν μέσα στις πρώτες μέρες του γάμου του. Ύστερα είχε πια περισσότερο κύρος, διαχειριζόταν μια τεράστια περιουσία, 6ασίλευε μέσα στην Αλενσόν, φρόντιζε τη γυναίκα του όπως θα φρόντιζε ο Ριχάρδος ο 30ςl6() να δει να σκάει το άλογο που θα τον 60ηθούσε να κερδίσει τη μάχη . Η κυρία ντι Μπουσκιέ, για να αρέσει στον άνδρα της, είχε κόψει τις σχέσεις της με τον οίκο ντ' Εγκρινιόν, όπου δεν πήγαινε πια' όταν όμως την άφηνε μόνη της ο σύζυγός της κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του στο Παρίσι , έκανε μια επίσκεψη στη δεσποινίδα Αρμάνδη . Έτσι λοιπόν, δυο χρόνια μετά το γάμο της, ακρι6ώς τη μέρα της κηδείας του



αιΊά ντε Σποντ, η δεσποινίς Αρμάνδη συνάντησε την κυρία ντι Μπουσκιέ στην έξοδο της εκκλησίας του Αγίου Λεονάρδου , όπου είχαν ακούσει τη δέηση υπέρ αναπαύσεως του νεκρού . Η μεγαλόψυχη κοπέλα θεώρησε πως στην περίσταση αυτή όφειλε να παρηγορήσει την κληρονόμο που έκλαιγε πικρά. Βάδισαν μαζί, μιλώντας για τον αγαπητό εκλιπόντα, από τον Άγιο Λεονάρδο ως το Κουρ' και από το Κουρ έφτασαν στο απαγορευμένο μέγαρο, μέσα στο οποίο παρέσυρε την κυρία ντι Μπουσκιέ η δεσποινίς Αρμάνδη με τη γοητεία της ομιλίας της . Η φτωχή απελπισμένη γυναίκα χαιρόταν ίσως να συζητά για το θείο της μ' ένα πρόσωπο που τόσο το αγαπούσε εκείνος. Έπειτα ήθελε να δεχτεί τις ευχές του γέρου μαρκησίου , τον οποίο είχε να δει σχεδόν τρία χρόνια. Η ώρα ήταν περίπου μιάμιση , και ιΊρήκε εκεί τον ιππότη ντε Βαλουά που είχε έρθει για το γεύμα. Εκείνος τη χαιρέτησε αμέσως και πήρε τα χέρια της στα δικά του .

- Ε, λοιπόν, ενάρετη και αξιαγάπητη κυρία, της είπε με φωνή συγκινημένη , χάσαμε τον άγιο φίλο μας συμμεριζόμαστε το πένθος σας ναι, η απώλειά σας είναι αισθητή εδώ μέσα τόσο όσο στο σπίτι σας . . . κι ακόμη περισσότερο, πρόσθεσε υπαινισσόμενος τον ντι Μπουσκιέ.

Μετά από έναν μικρό επικήδειο λόγο, όπου ο καθένας έιΊαλε τη δική του φράση , ο ιππότης πήρε ευγενικά το μπράτσο της κυρίας ντι Μπουσκιέ , το ακούμπησε στο δικό του πιέζοντάς το με πολλή συμπάθεια και την οδήγησε μπροστά σ' ένα παράθυρο.

- Είστε τουλάχιστον ευτυχισμένη ; της είπε με πατρική φωνή .

- Ναι, είπε αυτή χαμηλώνοντας τα μάτια. Ακούγοντας αυτό το ναι, η κυρία ντε ΤρουαιΊίλ , η κόρη

της πριγκίπισσας Σερμπελόφ και η γηραιά μαρκησία ντε Καστεράν ήρθαν να ενωθούν με τον ιππότη , συνοδευόμενες από τη δεσποινίδα Αρμάνδη . Όλοι πήγαν να περπατήσουν στον κήπο περιμένοντας το γεύμα, χωρίς να αντιληφθεί η ζαιΊλακωμένη από τον πόνο κυρία ντι Μπουσκιέ ότι οι κυρίες και ο ιππότης έστηναν μια μικρή συνωμοσία



περιέργειας γύρω της . Στα μάτια όλων αυτών των προσώπων ήταν γραμμένη η φράση: « Την κρατάμε τώρα, θα μάθουμε άραγε το κλειδί του αινίγματος;»

- Για.να ολοκληρωθεί η ευτυχία σας, είπε η δεσποινίς Αρμάνδη , χρειάζονται και παιδιά, ένα όμορφο αγόρι σαν τον ανιψιό μου . . .

Ένα δάκρυ κύλησε από τα μάτια της κυρίας ντι Μπουσκιέ.

- 'Ακουσα να λένε πως είσαστε η μόνη υπεύθυνη σ' αυτήν την υπόθεση , ότι φο6άστε να μείνετε έγκυος; είπε ο ιππότης .

- Εγώ, είπε εκείνη απλοϊκά, θα αγόραζα ένα παιδί με εκατό χρόνια στην κόλαση .

Έτσι άρχισε μια συζήτηση , την οποία διηύθυναν με εξαιρετική επιδεξιότητα η κυρία υποκόμισσα ντε Τρουα-6ίλ και η γηραιά μαρκησία ντε Καστεράν . Οι δυο τους κατάφεραν να τυλίξουν τόσο καλά την ταλαίπωρη γεροντοκόρη που φανέρωσε, δίχως να διστάσει , τα μυστικά του σπιτιού της. Η δεσποινίς Αρμάνδη είχε πάρει τα μπράτσο του ιππότη απομακρύνοντάς τον, προκειμένου να αφήσει τις τρεις γυναίκες να συζητούν για το γάμο. Η κυρία ντι Μπουσκιέ αποκάλυψε τότε τις χίλιες διαψεύσεις του γάμου της και μια που είχε μείνει χαζούλα, διασκέδασε τις ακροάτριές της με τις απολαυστικές της αφέλειες. Τις επόμενες μέρες όλη η πόλη γέλασε με τον ψεύτικο γάμο και τις μανού6ρες του ντι Μπουσκιέ. Αντίθετα η κυρία ντι Μπουσκιέ κέρδισε την εκτίμηση και τη συμπάθεια όλων των γυναικών. Για όσο καιρό επιζητούσε το γάμο η δεσποινίς Κορμόν, χωρίς να καταφέρει να παντρευτεί, όλοι την κορόιδευαν' όταν όμως έμαθαν τη λεπτότατη θέση στην οποία την έβαζε η αυστηρότητα των θρησκευτικών αρχών της, όλοι τη θαύμασαν. Αυτή η καημένη κυρία ντι

Μπουσκιέ αντικατέστησε αυτήν την καλή δεσποινίδα

Κορμόν. Έτσι ο ιππότης κατάφερε για ένα διάστημα να κάνει τον ντι Μπουσκιέ απεχθή και γελοίο, το γελοίο όμως ξεθύμανε πολύ γρήγορα κι όταν είπαν όλοι το μακρύ τους και το κοντό τους, η κακογλωσσιά σταμάτησε. Ύ-



στερα, πολλοί πίστευαν πως ο οουοός δημοκράτης είχε το δικαίωμα πια να πάρει «σύνταξψ> , μια που ήταν πενήντα επτά χρόνων. Το περιστατικό αυτό μεγάλωσε το μίσος που ένιωθε ο ντι Μπουσκιέ για τον οίκο ντ' Εγκρινιόν σε τέτοιο οαθμό που τον έκανε ανελέητο τη μέρα της εκδίκησης. Η κυριά ντι Μπουσκιέ πήρε τη διαταγή να μην ξαναπατήσει ποτέ το πόδι της σ' αυτό το σπίτι. Για να εφαρμόσει αντίποινα στη δουλειά που του 'κανε ο ιππότης ντε Βαλουά , ο ντι Μπουσκιέ έοαλε στην εφημερίδα Ο ταχυ

δρόμος του Ορν, που ο ίδιος είχε δημιουργήσει, την ακόλουθη ανακοίνωση : «Θα πάρει μια επιταγή χιλίων φράγκων εκείνος που θα μπορέσει να αποδείξει την ύπαρξη ενός κυρίου ντε Πομπρεντόν161 , πριν , κατά τη διάρκεια, ή μετά τη φυγή στο εξωτερικό» .

Η κυρία ντι Μπουσκιέ είδε πάντως και οφέλη από τον αρνητικό κατ' ουσία γάμο της: δεν ήταν καλύτερο να ενδιαφέρεται για το σημαντικότερο άνδρα της πόλης από το να ζει μόνη ; Ο ντι Μπουσκιέ εξακολουθούσε να 'ναι προτιμότερος από τις γάτες, τα σκυλιά, τα καναρίνια που συντροφεύουν τους ανύπαντρους ανθρώπους είχε για τη γυναίκα του ένα αίσθημα πιο πραγματικό και λιγότερο ιδιοτελές από των υπηρετών, των εξομολογητών και των κληρονόμων. Αργότερα είδε τον άνδρα της σαν όργανο της ουράνιας οργής, επειδή διαπίστωσε πως κρύοονταν αναρίθμητα αμαρτήματα στην έντονη επιθυμία της να παντρευτεί' πίστεψε πως τιμωρούνταν για τη συμφορά που έπαθε η κυρία Γκρανσόν και για τον πρόωρο θάνατο του θείου της. Επειδή υπάκουε σ' εκείνη τη θρησκεία που διατάζει να φιλάς τις οέργες που χρησιμοποιείς για το σωματικό κολασμό σου , επαινούσε τον άνδρα της, τον επιδοκίμαζε δημόσια' αλλά στο εξομολογητήριο, ή το οράδυ στις προσευχές της, έκλαιγε συχνά ζητώντας συγγνώμη από τον Θεό για τις αποστασίες του συζύγου της, που σκεφτόταν το αντίθετο απ' ό ,τι έκανε, που ευχόταν το θάνατο της αριστοκρατίας και της Εκκλησίας, των δύο θρησκειών του οίκου Κορμόν. Ένιωθε πως όλα τα αι-



σθήματά της είχαν θυσιαστεί και σκυλευτεί , αλλά παράλληλα ένιωθε την υποχρέωση να κάνει ευτυχισμένο τον άντρα της, να μην τον ζημιώνει καθόλου , και μια απροσδιόριστη στοργή που είχε ίσως γεννηθεί από τη συνήθεια. Έτσι 1 j ζωή της ήταν ένας συνεχής παραλογισμός. Είχε παντρει- (εί έναν άντρα του οποίου τη συμπεριφορά και τις ιδέε : μισούσε' έπρεπε όμως να ασχολείται μαζί του με υπο; ,ρεωτική τρυφερότητα. Συχνά πετούσε στα ύψη όταν ο ντ' Μπουσκιέ έτρωγε τις μαρμελάδες της, όταν έδρισκε καλ{ το φαγητό ' πρόσεχε ώστε να ικανοποιούνται ακόμη και ι " πιο μικρές επιθυμίες του αμέσως. Αν ξεχνούσε την εφημρίδα του πάνω σ' ένα τραπέζι, η κυρία έλεγε, αντί να Τι ν πετάξει: «Ρενέ, άφησέ την εκεί, κάτι θα τη θέλει ο κύριl ς» . Όταν έφευγε ταξίδι ο ντι Μπουσκιέ, ανησυχούσε γι , το παλτό του , για τα εσώρουχά του' έπαιρνε τις πιο σχολ, στικές προφυλάξεις για την υλική του ευτυχία. Όταν 11 ήγαινε στο Πρεμποντέ, συμδουλευόταν το δαρόμετρο από την παραμονή για να μάθει αν θα 'ταν καλός ο καιρός. Προσπαθούσε να δει τις επιθυμίες μέσα στα μάτια του , σαν το σκύλο που, αν και κοιμάται, ακούει και δλέπει τι ' αφέντη του . Όταν νικιόταν ο χοντρός ντι Μπου,Jκιέ , τ' αυτήν την τακτοποιημένη αγάπη και την έπιανε από τ , μέση , τη φιλούσε στο μέτωπο και της έλεγε: «Είσαι χαλτΊ '1)ναίκα !» , δάκρυα χαράς ανέδαιναν στα μάτια του ταλαί )ρου πλάσματος. Ο ντι Μπουσκιέ σκεφτόταν πιθανώ _ιως χρωστούσε κάποια αποζημίωση στο σεδασμό που tvV έδειχνε η Ρόζα-Μαρία-Βικτωρία, επειδή καμιά καθολική αρετή δεν επέδαλλε μια τόσο πλήρη σιγή σαν εκείνη της κυρίας ντι Μπουσκιέ. Συχνά η άγια γυναίκα έμενε αναυδη όταν άκουγε τι έλεγαν στο σπίτι της γεμάτοι μίσος άνθρωποι που κρύδονταν πίσω από τις φιλοδασιλικές συνταγματικές ιδέες. Φρικιούσε καθώς προέδλεπε τη συντριδή της Εκκλησίας ' διακινδύνευε καμιά φορά να πει μια ηλίθια λέξη, να κάνει μια παρατήρηση που ο ντι Μπουσκιέ την έκοδε στα δυο μ' ένα δλέμμα. Οι αντιφάσεις της τόσο ταλαιπωρημένης αυτής ύπαρξης κατέληξαν να αποδλακώσουν την κυρία ντι Μπουσκιέ, που έδρισκε πια



ότι ήταν απλούστερο και αξιοπρεπέστερο να συγκεντρώσει τη διάνοιά τη., αντί να τη 6γάζει προς τα έξω. Έ

τσι έκανε πια καθαρά μια ζωή όμοια μ' εκείνη των ζώωνέδειχνε δουλική υποταγή και νόμιζε πως ήταν αξιέπαινη πράξη το να δέχεται την κατάντια στην οποία την είχε ρίξει ο άντρας της. Η εκπλήρωση των θελήσεων του συζύγου δεν της προ?<άλεσε ποτέ το παραμικρό μουρμούρισμα. Αυτή η δειλή πρ06ατίνα.τρα60ύσε πια στο δρόμο που της είχε χαράξει ο 60σκός δεν εγκατέλειψε ποτέ την αγκαλιά της Εκκλησίας και παραδόθηκε στις πιο αυστηρές θρησκευτικές πρακτικές χωρίς να σκέφτεται ούτε το Σατανά, ούτε τα εγκόσμια, ούτε τα έργα της. Κατάφερε έτσι να συνενώσει μέσα της τις πιο καθαρές χριστιανικές αρετές, κι ο ντι Μπουσκιέ έγινε 6έ6αια ένας από τους ευτυχέστερους ανθρώπους της Γαλλίας και της Να6άρας.

- Θα 'ναι ηλίθια ως την τελευταία πνοή της, είπε ο 6άναυσος υποθηκοφύλακας, που γευμάτιζε στο σπίτι της δυο φορές τη 6δομάδα.

Η ιστορία αυτή θα 'μενε ατελής αν δεν αναφέραμε τη σύμπτωση τον θανάτου του ιππότη ντε Βαλουά με το θάνατο της μητέρας της Σουζάνας. Ο ιππότης πέθανε μαζί με τη μοναρχία, τον Αύγουστο του 1830. Πήγε να ενωθεί με την ακολουθέία του 6ασιλιά Καρόλου του 1Ο0υ στο Νονανκούρ, και τον συντρόφεψε με σε6ασμό ως το Χερ-60ύργο μαζί μ' όλους τους Τρουα6ίλ, τους Καστεράν, τους Βερνέιγ, Κ .λπ . Ο γέρος ευγενής είχε πάρει μαζί του πενήντα χιλιάδες φράγκα, ποσό στο οποίο ανέρχονταν οι οικονομίες του και η τιμή της προσόδου του' τα πρόσφερε σ' έναν από τους πιστούς φίλους των κυρίων του για να τα δια6ι6άσει στο 6ασιλιά, επιρρίπτοντας τα στο θάνατο που τον πλησίαζε, λέγοντας ότι το ποσό αυτό προερχόταν από τις καλοσύνες της Αυτού Μεγαλειότητας, ότι το χρήμα του τελευταίου των Βαλουά ανήκε στο Στέμμα. Δεν ξέρουμε αν η θέρμη του ενθουσιασμού του νίκησε την αποστροφή του Βουρ6όνου που έφευγε από το ωραίο του 6ασίλειο της Γαλλίας δίχως πεντάρα και που πρέπει να συγκινήθηκε από την αφοσίωση του ιππότη ' είναι σίγου-



ρο όμως ότι η Σεζαρίν, γενική κληρονόμος του κυρίου ντε Βαλουά, iτήρε μόνο εξακόσιες λίορες πρόσοδο. Ο ιππότης επέστρεψε στην Αλενσόν εξαντλημένος από την οδύνη και την κούραση και πέθανε όταν ο Κάρολος ο 1Ο0ς πατούσε την ξένη γη .

Η κυρία ντι Βαλ-Νομπλ και ο προστάτης της, που φοΟόταν τότε την εκδίκηση του Φιλελεύθερου Κόμματος, ήταν τυχεροί που ορήκαν μια πρόφαση για να πάνε ινκόγνιτο στο χωριό όπου πέθανε η μητέρα της Σουζάνας. Στον πλειστηριασμό που έγινε μετά το θάνατο του ιππότη ντε Βαλουά, η Σουζάνα, που επιθυμούσε να αποκτήσει ένα ενθύμιο από τον πρώτο καλό φίλο της, έκανε την ταμπακιέρα να ανεοεί στην υπεροολική τιμή των χιλίων φράγκων. Το πορτρέτο της πριγκίπισσας Γκορίτσα άξιζε μόνο του αυτό το ποσό. Δυο χρόνια μετά, ένας κομψός νέος, που έκανε συλλογή από ωραίες ταμπακιέρεες του περασμένου αιώνα, πήρε από τη Σουζάνα την ταμπακιέρα του ιππότη με τις πιο θαυμάσιες συστάσεις. Το εμπιστευτικό στολίδι των πιο ωραίων ερώτων του κόσμου και η χαρά των γηρατειών ενός ανθρώπου εκτίθεται τώρα σ' ένα είδος ιδιωτικού μουσείου. Αν ήξεραν οι νεκροί τι γίνεται μετά απ' αυτούς, το κεφάλι του ιππότη θα πρέπει να κοκκινίζει αυτή τη στιγμή στην αριστερή μεριά.

Αν μπορέσει η ιστορία αυτή να εμπνεύσει στους κατόχους κάποιων λατρεμένων λειψάνων έναν ιερό φόοο και να τους κάνει να καταφύγουν σ' έναν κωδίκελλο για να προσδιορίσουν άμεσα τη μοίρα των πολύτιμων αυτών ενθυμημάτων μιας ευτυχίας που δεν υπάρχει πια κληροδοτώντας τα σε αδελφικά χέρια, θα 'χει προσφέρει τεράστιες υπηρεσίες στο ιπποτικό και περιπαθές τμήμα του κοινού . Κλείνει όμως μέσα της κι ένα πολύ πιο υψηλό ηθικό δίδαγμα! . . . Δεν αποδεικνύει την αναγκαιότητα για μια νέα εκπαίδευση ; Δεν ζητά, από την τόσο φωτισμένη μέριμνα των υπουργών Παιδείας, τη δημιουργία εδρών ανθρωπολογίας, επιστήμης στην οποία μας ξεπερνάει η Γερμανία; Οι σύχρονοι μύθοι έχουν κατανοηθεί λιγότερο από τους αρχαίου ς μύθους, παρόλο που μας έχουν κατασπαράξει


180 HONORt DE BALZAC

οι μύθοι . Οι μύθοι μιας πιέζουν απ' όλες τις μεριές, χρησιμεύουν σ' όλα. Αν είναι, όπως λέει η Ανθρωπιστική Σχολή , οι πυρσοί της ιστορίας, θα σώσουν τις αυτοκρατορίες από κάθε επανάσταση, αν διαδώσουν οι καθηγητές της Ιστορίας τις εξηγήσεις τους ακόμη και στις λαϊκές μάζες! Αν ήταν μορφωμένη η δεσποινίς Κορμόν, αν υπήρχε στο Νομό του Ορν ένας καθηγητής ανθρωπολογίας, αν είχε δια6άσει τέλος τον Αριόστο 162, θα την έ6ρισκαν ποτέ αυτές οι φο6ερές δυστυχίες της συζυγικής ζωής; Θα 'χε προσπαθήσει ίσως να 6ρει γιατί μας δείχνει ο Ιταλός ποιητής την Αγγελική να προτιμάει τον Μέντορα, που ήταν ένας ξανθός ιππότης ντε Βαλουά, από τον Ορλάνδο, που η φοράδα του είχε πεθάνει και το μόνο που ήξερε ήταν να οργίζεται. Ο Μέντορας ήταν η μυθική μορφή των αυλικών της γυναικείας 6ασιλικής αυλής και ο Ορλάνδοςο μύθος των άτακτων, ορμητικών ανίκανων επαναστάσεων που κατατρέφουν τα πάντα δίχως να δημιουργούν τίποτε . Δημοσιεύουμε εδώ, απεκδυόμενοι κάθε ευθύνη, αυτήν τη γνώμη ενός μαθητή του κυρίου Μπαλάνςl63 .

Καμιά πληροφορία δεν έχουμε για τα μικρά διαμαντένια νέγρικα κεφάλια. Μπορείτε πάντως να δείτε σήμερα την κυρία ντι Βαλ-Νομπλ στην Όπερα. Χάρη στην πρώτη μόρφωση που της έδωσε ο ιππότης ντε Βαλουά, έχει σχεδόν τον αέρα μιας κυρίας «καθωσπρέπει» , παρόλο που δεν είναι παρά μια κυρία « καθώς χρειάζεται» I64.

Η κυρία ντι Μπουσκιέ ζει ακόμη, δηλαδή υποφέρει πάντα; Όταν έγινε εξήντα χρονών, ηλικία στην οποία οι γυναίκες εξομολογούντια διάφορα πράγματα, είπε εμπιστευτικά στην κυρία ντι Κουντρέ, που ο σύζυγός της είχε ξαναπάρει τη θέση του τον Αύγουστο του 1830, ότι δεν μπορούσε να υποφέρει την ιδέα ότι θα πέθαινε παρθένα.

Παρίσι, Οκτώ6ριος 1836


62325515-η-γεροντοκορη-ΟΝΟΡΕ-ΝΤΕ-ΜΠΑΛΖΑΚ.pdf

Documents

Transcript of 62325515-η-γεροντοκορη-ΟΝΟΡΕ-ΝΤΕ-ΜΠΑΛΖΑΚ.pdf