ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19ος & 20ος ΑΙΩ.) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

ΕΝΝΟΙΕΣ - ΚΛΕΙΔΙΑ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ :

1. Γράφει το ποίημα από το οποίο προήλθε ο εθνικός ύμνος της Ελλάδας. Πρόκειται

για τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, που ανήκει στην πρώιμη ποιητική φάση του

Σολωμού (1823) και αποτελείται από 158 τετράστιχες στροφές. Οι 2 πρώτες

στροφές του μελοποιούνται το 1865 από τον επίσης Επτανήσιο μουσικό Νικόλαο

Μάντζαρο, αποτελώντας από τότε τον ελληνικό εθνικό ύμνο.

2. Αντλεί τη θεματική του κυρίως από τον αγώνα των Ελλήνων και

3. Θέτει πρώτος τους γλωσσικούς και αισθητικούς όρους για την ανάπτυξη της

νεότερης ελληνικής ποίησης και γίνεται έτσι ο γενάρχης της.

«Στοχασμοί»:

1. Οι τεχνικές σημειώσεις που κρατά ο Σολωμός για τα ποιήματά του, υποδείξεις

στον εαυτό του.

2. Οι στοχασμοί αυτοί, όπως και τα πεζά σχεδιάσματα των ποιημάτων του, είναι

γραμμένα στην ιταλική γλώσσα, ενώ στα αυτόγραφα τετράδια, όπου τους

καταγράφει περιλαμβάνονται στίχοι ελληνικοί.

3. Ανήκουν στην ωριμότερη συγγραφική περίοδο της ζωής του και συνδέονται

με την προσπάθεια του για την υπέρβαση εμποδίων της ποιητικής έκφρασης.

Ελευθερία και φύση :

Το πιο σύνθετο αντιθετικό ζεύγος της σολωμικής ποίησης.

Η ελευθερία είναι συνδεδεμένη με τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των

Ελλήνων και προσλαμβάνει διάφορες μορφές:

1. είναι ιδεολογικοπολιτική,

2. πνευματική (απελευθέρωση της ανθρώπινης ψυχής από φυσικά και

σωματικά εμπόδια),

1

3. κατάκτηση της ανθρώπινης βούλησης που θριαμβεύει πάνω στη

κυριαρχημένη από ανεξέλεγκτες δυνάμεις φύση.

Θρησκεία και θάνατος : Αντιθετικό ζεύγος της σολωμικής ποίησης.

Η χριστιανική ποίηση, σύμφωνα με το Σολωμό, υπερβαίνει το θάνατο,

καθώς τον ορίζει ως λυτρωτική είσοδο σε έναν κόσμο καλύτερο και

άφθαρτο.

Λυρικά επεισόδια / λυρικές ενότητες : Τον όρο αυτό αποδίδει ο Λ. Πολίτης στα

αποσπασματικά ποιητικά συνθέματα του Σολωμού, για τα οποία υποστηρίζει ότι ο

Σολωμός δεν θέλησε ή δεν ενδιαφέρθηκε να εντάξει σε ένα σύνολο.

Αποσπασματικότητα: Η αποσπασματική μορφή στην οποία βρίσκονται τα

περισσότερα ποιήματα του Σολωμού αποτελούν πρόβλημα για τους μελετητές και

τους σχολιαστές του έργου του, που προτείνουν ερμηνείες βιογραφικές-ψυχολογικές,

ανυπέρβλητων εξωτερικών δυσκολιών, τεχνοτροπίας και ποιητικής.

« Αυτόγραφα έργα »: Η μνημειώδης δίτομη έκδοση του Λ. Πολίτη (1964) στην οποία

δίνονται σε φωτοτυπική μορφή (α’ τόμος) και τυπογραφική μεταγραφή (β’ τόμος) τα

αυτόγραφα τετράδια του Σολωμού, όπου περιλαμβάνονται συνθέματα ανολοκλήρωτα

και ανέκδοτα.

« Τρόπος μεικτός γνήσιος »: Πρόκειται για την (απραγματοποίητη) πρόθεση του

Σολωμού να συνδυάσει τους δύο διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπους, τον

«κλασικό» της νεανικής νεοκλασικιστικής συγγραφικής περιόδου και τον

«ρομαντικό» της ύστερης τεχνοτροπικής περιόδου.

2

2.1. Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ ΚΑΙ Η ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΤΥΧΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ

ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ

2.1.1. Ο ΒΙΟΣ

1. 1798: γεννιέται στη Ζάκυνθο, εξώγαμο τέκνο του 61 ετών πλούσιου Ζακύνθιου

κόντε Νικολάου Σολωμού και της 15χρονης υπηρέτριάς του Αγγελικής Νίκλη,

με την οποία διατηρούσε δεσμό από το 1796.

2. Μορφώνεται αρχικά από ιδιωτικούς δασκάλους και από ένα ελληνικό δημόσιο

σχολείο.

3. 1808 : μεταβαίνει στην Ιταλία με τον Don Santo Rossi στο Λύκειο της Βενετίας,

της Κρεμόνας. Νομική Σχολή Παβίας. Βάσεις της παιδείας του η

αρχαιοελληνική και λατινική γλώσσα και λογοτεχνία.

4. Συναναστρέφεται με γνωστούς Ιταλούς ποιητές του νεοκλασικισμού και του

ανερχόμενου ρομαντισμού.

5. 1818 : Επιστροφή στην Ελλάδα και στη Ζάκυνθο όπου μένει μια δεκαετία.

6. 1823 : Συγγράφει σε ηλικία 25 ετών τον Ύμνο εις την Ελευθερία, του οποίου οι

δύο πρώτες στροφές, μελοποιημένες από το Νικόλαο Μάντζαρο, θα

αποτελέσουν από το 1865 τον ελληνικό Εθνικό Ύμνο.

7. 1828: Εγκατάσταση στην Κέρκυρα μετά από αλλεπάλληλες δικαστικές διαμάχες

με τα αδέλφια του.

8. Δίκη με ετεροθαλή αδελφό, δικαίωση, ωστόσο αποξενώνεται από τη μητέρα του

και ως ποιητής αποτραβιέται απογοητευμένος από τη δημοσιότητα.

9. Δεν παντρεύεται ποτέ, ιδιότροπος άνθρωπος σχεδόν μονήρης και με ανίκητο

πάθος για το αλκοόλ.

10.1840 : Απόκτηση του τίτλου του κόντε, ενετικός τίτλος ευγενείας.

11.1851 : Αρχή προβλημάτων υγείας.

12.1857 : Πεθαίνει στην Κέρκυρα στις 9/21 Φεβρουαρίου, σε ηλικία 59 ετών.

13.Ζει το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του ως υπήκοος του αγγλικού

προτεκτοράτου.

3

2.1.2. Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΙΚΟΥ ΕΡΓΟΥ ΚΑΙ Η ΕΚΔΟΤΙΚΗ

ΤΥΧΗ ΤΟΥ

1. Κατά την διάρκεια της ζωής του ο Σολωμός δημοσιεύει ένα μικρό και όχι

ιδιαίτερα σημαντικό μέρος του συγγραφικού του έργου. Η ποιητική φήμη του

μεταξύ των συγχρόνων του οφείλεται κυρίως στο νεανικό «Ύμνο εις την

Ελευθερίαν», τον οποίο γράφει σε ηλικία 25 ετών.

2. Τα περισσότερα και καλύτερα ποιήματά του, ιδίως τα συνθέματα της

ωριμότητάς του, μένουν όχι μόνο ανέκδοτα αλλά και ανολοκλήρωτα,

ακατάστατα και ανορθόγραφα γραμμένα, σε διάφορα στάδια επεξεργασίας,

στα αυτόγραφα τετράδια ή και σκόρπια φύλλα του.

3. Σε ορισμένα σημεία η ακαταστασία είναι τέτοια, ώστε ακόμα και οι ειδικοί

αναγνώστες, οι φιλόλογοι, να διαφωνούν μέχρι σήμερα αν ορισμένοι στίχοι

ανήκουν σ’ ένα ποίημα ή σε άλλο.

4. Στα αυτόγραφα τετράδια χρησιμοποιεί τόσο την ελληνική όσο και την ιταλική

γλώσσα. Τα πεζά σχεδιάσματα των ποιημάτων και οι λεγόμενοι «στοχασμοί»

του, οι υποδείξεις και οι προτροπές προς τον εαυτό, είναι γραμμένα στα

ιταλικά ενώ οι στίχοι των ποιημάτων του στα ελληνικά.

Εκδόσεις:

1. του ιδίου : στη νεανική περίοδο δημοσιεύει ένα μικρό και όχι ιδιαίτερα σημαντικό

μέρος του συγγραφικού του έργου, με εξαίρεση και αποκορύφωση τον «Ύμνο εις

την Ελευθερίαν». Τα ποιητικά συνθέματα της ώριμης περιόδου μένουν

αποσπασματικά και ανέκδοτα, ενώ καταγράφει τους «στοχασμούς» του σε

αυτοσχέδια τετράδια.

2. από μελετητές:

1. Ιάκωβος Πολυλάς: προσπαθεί να εκδώσει όσα από τα ποιήματα του

βρίσκονταν στα «αυτοσχέδια τετράδια» ή σε σκόρπια φύλλα, με τον τίτλο «Τα

Ευρισκόμενα» (1859). Ο Πολυλάς καταφέρνει να αποκαταστήσει και ως ένα

σημείο να ανασυνθέσει το ελληνικό κείμενο των σολωμικών ποιημάτων μέσα

από τις διάφορες επεξεργασμένες μορφές τους. Όλες οι νεώτερες εκδόσεις

στηρίζονται στη μορφή που έδωσε ο Πολυλάς στα σολωμικά κείμενα.

4

2. Λίνος Πολίτης: ο σημαντικότερος μελετητής του Σολωμού στον 20ο αι.

εκδίδει την τρίτομη χρηστική έκδοση των Απάντων (1948 κ.ε.), η οποία

προσφέρει στον αναγνώστη το σύνολο του σολωμικού έργου σε μια προσιτή

και φιλολογική άρτια έκδοση και τη μνημειώδη δίτομη διπλωματική έκδοση

των Αυτόγραφων έργων (1964), που παρουσιάζει πιστά σε φωτοτυπική μορφή

(α’ τόμος) και σε τυπογραφική μεταγραφή (β’τόμος) τα σολωμικά τετράδια, η

οποία δίνει τη δυνατότητα στον ειδικό μελετητή να εντρυφήσει στο ποιητικό

εργαστήρι του Σολωμού, δίνοντας ταυτόχρονα νέα ώθηση στη σολωμική

έρευνα και θέτοντας τις βάσεις για την επίλυση του υπάρχοντος έως σήμερα

εκδοτικού προβλήματος,

3. Στυλιανός Αλεξίου: η πρόσφατη έκδοση των Ποιημάτων και Πεζών (1994)

αναθεωρεί δραστικά σε αρκετά σημεία τις εκδόσεις Πολυλά και Πολίτη, καθώς

θέτει ως στόχο την ενιαία παρουσίαση των ολοκληρωμένων έργων και των

πληρέστερων αποσπασμάτων του Σολωμού.

Το θέμα είναι πως ο σημερινός μη ειδικός αναγνώστης, δε μπορεί να διαβάσει

τα έργα όπως θα ήθελε να διαβαστούν ο Σολωμός. Ο μόνος τρόπος είναι

περιπλανηθεί μόνος του στα Αυτόγραφα έργα. Δεν πρέπει να ξεχνάει ότι η

ερμηνευτική προσέγγιση των ανολοκλήρωτων ποιημάτων, εξαρτάται από την

εκάστοτε προτεινόμενη εκδοτική μορφή τους.

5

2.2. ΤΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΟΥ ΣΟΛΩΜΟΥ

Η σολωμική ποιητική δημιουργία διακρίνεται :

1. στη ΖΑΚΥΝΘΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (1818-1828) , Τα ποιήματα που ανήκουν στη φάση

αυτή χαρακτηρίζονται από μια τάση αυτοσχεδιασμού, που μειώνεται με την

πάροδο του χρόνου. Στην περίοδο αυτή ο Σολωμός γίνεται κεντρικό πρόσωπο

μιας νεανικής ποιητικής συντροφιάς, Σε αυτή την πρώιμη, νεανική περίοδο

γράφτηκαν:

1. Παραμονή στην Ιταλία: Νεοκλασικιστικά ιταλικά σονέτα με θρησκευτικά

θέματα.

2. Επιστροφή στη Ζάκυνθο (1818-1822):

1. Ιταλικά θρησκευτικά και σατιρικά ποιήματα (με κεντρικό πρόσωπο

έναν τοπικό γιατρό) και σονέτα.

2. Η συλλογή Rime improvvisate («Αυτοσχέδιες Ομοιοκαταληξίες»), που

αποτελείται από 33 σονέτα, εκδόθηκε το 1822 στην Κέρκυρα, και είναι

η μοναδική που εξέδωσε ο ποιητής.

3. Ελληνικά λυρικά ποιήματα, απλά και αφελή τόσο στη θεματική (η άδολη

αγάπη για γυναίκες εξιδανικευμένες, θάνατος, κλπ), όσο και στην τεχνοτροπία

και στην τεχνοτροπία τους (ποιήματα στροφικά, μικρής έκτασης στίχοι με

περίτεχνες ρίμες, τραγουδιστικός ρυθμός). Καλύτερα και γνωστότερα Η

αγνώριστη, Η Ξανθούλα.

4. Πατριωτικά ποιήματα αφιερωμένα στον Αγώνα: Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν

(1823), Εις τον θάνατον του λόρδου Μπάυρον (γρ. 1824 – δημ. 1825), Η

καταστροφή των Ψαρών (1825), Η φαρμακωμένη (1826).

5. Ο Λάμπρος (1823 – 1834): συνθετικό επικο-δραματικό ποίημα.

6. Η γυναίκα της Ζάκυνθος (1826): ποίημα σε πεζό / πρόζα.

6

2. στην ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟ (1828-1857) , την ώριμη φάση της ποιητικής

συγγραφής. Κύρια χαρακτηριστικά της είναι:

1. Η προσπάθεια υπέρβασης εμποδίων της ποιητικής έκφρασης,

2. Η μελέτη της (γερμανικής κυρίως) φιλοσοφίας,

3. Η στροφή προς την ελληνική ποιητική παράδοση και κυρίως προς την κρητική

λογοτεχνία, και το δεκαπεντασύλλαβο στίχο. Στη φάση αυτή ανήκουν τα έργα :

1. Ο Κρητικός (1833 – 1834): επικολυρικό ποίημα, στροφή προς την

ελληνική λογοτεχνική παράδοση.

2. Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (1834 – 1847): το κορυφαίο ποιητικό

σύνθεμα του Σολωμού.

3. Ο Πόρφυρας (1847 – 1849), επίσης ανολοκλήρωτο, ορμώμενο από ένα σύγχρονο ατυχές γεγονός,

4. Ιταλικά ποιήματα και πεζά σχεδιάσματα (1847 – 1857).

7

2.2.1. Η ΝΕΑΝΙΚΗ ΘΗΤΕΙΑ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

1. Τα πρώτα ποιήματα του Σολωμού, κυρίως σονέτα, γράφονται στην ιταλική

γλώσσα κατά τη διάρκεια των σπουδών του στην Ιταλία.

2. Γλώσσα: ιταλικά

3. Θέματα:

1. Τα θρησκευτικά θέματά τους οφείλονται κυρίως στο γεγονός ότι στην

ιταλική ποίηση του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα

επικρατούσε η θρησκευτική θεματολογία.

2. Την περίοδο 1818-1822, όταν επιστρέφει στη Ζάκυνθο, συνθέτει στην

ιταλική γλώσσα θρησκευτικά και σατιρικά ποιήματα – τα τελευταία

είχαν συνήθως στόχο το Ζακυνθινό γιατρό Διονύσιο Ροΐδη.

4. Το 1822 εκδίδει στην Κέρκυρα τη μοναδική συλλογή που εξέδωσε ο ίδιος, τη

Rime improvvisate («Αυτοσχέδιες Ομοιοκαταληξίες»), που αποτελείται από

33 σονέτα

2.2.2. ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

1. O γνήσιος πατριωτισμός και η ρομαντική του αντίληψη για την αξία της

λαϊκής γλώσσας, ωθούν το Σολωμό να γράψει στα ελληνικά.

2. 1818-1823 – περίπου 20 ελληνικά λυρικά ποιήματα

3. Γλώσσα: ελληνική δημοτική

4. Χαρακτήρας : Κρίνονται απλά και αφελή τόσο στη θεματική όσο και στην

τεχνοτροπία τους

5. Θεματική : η άδολη αγάπη για φανταστικές ή εξιδανικευμένες γυναίκες και ο

θάνατος πλασματικών ηρώων ή πραγματικών προσώπων.

6. Τεχνοτροπία: ποιήματα στροφικά, μικρής έκτασης στίχοι με περίτεχνες ρίμες,

τραγουδιστικός ρυθμός

7. Καλύτερα και γνωστότερα Η αγνώριστη, Η Ξανθούλα.

8

2.2.3. Η ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ. ΟΙ ΥΜΝΟΙ.

1. Θεματολογία : Ο,τιδήποτε αφορά τον αγώνα του 1821.

2. Το Μάιο του 1823 έγραψε τις 158 τετράστιχες στροφές του Ύμνου εις την

Ελευθερίαν

3. Ο Ύμνος, το σημαντικότερο ποίημα της νεανικής περιόδου του Σολωμού,

γνώρισε γρήγορα μεγάλη απήχηση, δημοσιεύτηκε και μεταφράστηκε

επανειλημμένα.

4. Σκοπός : Μέσα από το έργο του προτρέπει το λαό για ομόνοια

5. Ο Ύμνος σημειώνει τη μετάβαση από τα αφελή θέματα της πρώτης νεότητας στην

ποίηση των εθνικών ιδεών.

6. Γλώσσα : μικτή, βάση της η δημοτική, η οποία όμως εμπλουτίζεται με λόγια ίχνη,

χωρίς να λείπουν και κάποιοι ιταλισμοί.

7. Ύφος : συνθέτει στοιχεία του επικού και του λυρικού είδους.

8. Τα επόμενα χρόνια ακολούθησαν κι άλλα πατριωτικού κυρίως περιεχομένου

ποιήματα:

1. Η λυρική ωδή Εις το θάνατο του Λορδ Μπάυρον,

2. Το εξαιρετικό επίγραμμα Η καταστροφή των Ψαρών και

3. Το ελεγείο Η Φαρμακωμένη, για μία πνευματική φίλη του ποιητή που

αυτοκτόνησε.

9. Ωστόσο ο ποιητής δεν σταματά να γράφει και ελληνικά σατιρικά ποιήματα, πάλι

με θέμα κυρίως το Διονύσιο Ροΐδη.

9

2.2.4. Ο ΛΑΜΠΡΟΣ . ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ

1. Το πρώτο συνθετικό ποίημα που επιχείρησε να ολοκληρώσει ο Σολωμός.

2. Θεματολογία : Ερωτική ιστορία με τραγικό τέλος, ενώ μικρή είναι η σχέση

του με τον εθνικό αγώνα.

3. Γλώσσα : ελληνική - Δημοτική.

4. Θεματική επίδραση : τα αποσπάσματα μαρτυρούν τη θεματική επίδραση της

ποίησης του Άγγλου ρομαντικού ποιητή Byron:

ο επαναστάτης ήρωας, όπως ο Λάμπρος, που συγκρούεται με τον θεϊκό και

τον ανθρώπινο νόμο.

5. Κύρια θεματικά στοιχεία: αιμομιξία, βίαιος ή πρόωρος θάνατος, αυτοκτονία,

υπερφυσικά στοιχεία, τυπικά ρομαντικά θέματα της εποχής, που φανερώνουν

την πρόθεση του Σολωμού να συγχρονιστεί την τότε ευρωπαϊκή ποίηση.

6. Βυρωνισμός: η ιδιαίτερα ισχυρή επίδραση του Byron στην ελληνική ποίηση

του 19ου αι.

7. Χαρακτήρας : Επικός – Δραματικός. Συνδυάζει το επικό με το δραματικό

στοιχείο.

8. Επικό-δραματικό ποίημα. Στα δραματικά ποιήματα μιλούν κατευθείαν στον

αναγνώστη τα πρόσωπα της ιστορίας ενώ στα επικά η ιστορία των προσώπων

γίνεται αντικείμενο της αφήγηση (σελ. 101).

9. Η επίδραση του ρομαντισμού διαφαίνεται για πρώτη φορά στη σύνθεση του

Λάμπρου.

10.Η πρώτη γραφή του ποιήματος χρονολογείται ήδη το 1823, το κύριο μέρος

του γράφτηκε στα χρόνια 1824-1826, ενώ η ατελέσφορη προσπάθεια για την

ολοκλήρωσή του διήρκεσε ως το 1834.

11.Επίδραση της ποίησης του Άγγλου ρομαντικού ποιητή Byron.

10

2.2.5. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΗΣ ΖΑΚΥΘΟΣ

1. Ξεκινά τη σύνθεση το 1826, ενώ δημοσιεύεται το 1927

2. Θεματολογία: Εξιδανίκευση της γυναικείας μορφής.

3. Γλώσσα : Δημοτική με πολλά με ιδιωματικά ζακυνθινά στοιχεία.

4. Ειδολογικός προσδιορισμός:

Παλαιότερη φιλολογική έρευνα: πεζό κείμενο

1. Beaton, σελ . 61: «εφιαλτική σάτιρα σε πεζό»

2. Τσαντσάνογλου : «ιδιόρρυθμη πρόζα με στοιχεία ποιητικού λόγου»

Νεώτεροι μελετητές : ποιητικό έργο, ποίημα σε πρόζα ή ποίημα σε πεζό.

Τον ειδολογικό αυτό προσδιορισμό επιτρέπουν τόσο μορφολογικά

στοιχεία, όσο και εεσωτερικά γνωρίσματα του ποιητικού ύφους.

5. Αφηγητής είναι ο ιερομόναχος Διονύσιος.

6. Τρία διαδοχικά στάδια επεξεργασίας (1826-1833).

A. και πιο ολοκληρωμένο στάδιο επεξεργασίας (1826-1829):

Στόχος η σάτιρα κάποιας συγκεκριμένης, ανώνυμης ζακυνθινής με

επιλήψιμη κοινωνικά και εθνικά συμπεριφορά.

Β. (1829-1833)και Γ. (1833) στάδιο επεξεργασίας

Ο στόχος διευρύνεται

Το έργο παρουσιάζεται ως αγώνας του καλού με το κακό καθώς

1. παίρνει τη μορφή ενός εφιαλτικού οράματος ή προφητείας, καθώς σε

όψιμη φάση παρουσιάζεται ως υποκινητής όσων συμβαίνουν ο

Διάβολος

2. και με αναφορές στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων,

στην πτώση του Μεσολογγίου.

7. Ο στόχος λοιπόν τροποποιείται σε κάθε στάδιο επεξεργασίας, ώσπου το ποίημα

αποκτά ένα μεταφυσικό υπόβαθρο.

11

2.2.6. ΤΑ ΣΥΝΘΕΜΑΤΑ ΤΗΣ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑΣ

1. Μετά την εγκατάστασή του στην Κέρκυρα παρατηρείται μια μεταστροφή

στην ποίηση του Σολωμού.

2. Εγκαταλείπει τη συμβατική θρησκευτική και πατριωτική επιχειρηματολογία

και την ερωτική συνθηματολογία

3. Από τα μέσα της δεκαετία του 1820 παρατηρείται μια γενικότερη μεταστροφή

στην ποιητική του αντίληψη.

4. Ενώ τα νεανικά του ποιήματα χαρακτηρίζονται από τον αυτοσχεδιασμό και

την ευκολία της γραφής, από τώρα και μέχρι το τέλος της ζωής του τον

βασανίζει η προσπάθεια της υπέρβασης των εμποδίων της ποιητικής

έκφρασης.

5. Η ατμόσφαιρα δημιουργικής απομόνωσης της Κέρκυρας ενισχύει τη ροπή

προς τη μελέτη της φιλοσοφίας, κυρίως της γερμανικής.

Ο Κρητικός (1833-4) – έξι στάδια

1. Απόσπασμα ενός ανολοκλήρωτου επικολυρικού συνθέματος, σηματοδοτεί την

αρχή της ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.

2. Η φιλολογική έρευνα διακρίνει έξι διαδοχικά στάδια επεξεργασίας

3. Ποιητική ωριμότητα : Εκφραστική στροφή προς την ελληνική ποιητική

παράδοση, ιδίως προς την κρητική λογοτεχνία της ακμής, και ρυθμική

καλλιέργεια του δεκαπεντασύλλαβου στίχου.

4. Θεματολογία : δραματική υπόθεση. Ένας δοκιμαζόμενος άνθρωπος στη δίνη

οριακών αντιθέσεων.

5. Υπόθεση : ένας Κρητικός ναυαγός, παλιός αγωνιστής, προσπαθεί να σώσει την

αγαπημένη του μέσα σε ένα φουρτουνιασμένο πέλαγος. Ενώ παλεύει με τα

κύματα βλέπει ένα όραμα: η θάλασσα γαληνεύει και εμφανίζεται μία αιθέρια

γυναικεία μορφή, η «φεγγαροντυμένη». Αυτή η «θεά» συνδράμει και παρηγορεί

τον ήρωα στην ψυχική και φυσική δοκιμασία του. Πριν εξαφανιστεί σκορπά έναν

απερίγραπτα όμορφο ήχο που συνεπαίρνει τον Κρητικό. Όταν επιστρέφει στην

12

πραγματικότητα και καταφέρνει να βγάλει την αγαπημένη του στο ακρογιάλι

διαπιστώνει πως είναι νεκρή.

6. Ο Κρητικός είναι το πιο ολοκληρωμένο από τα αποσπασματικά ποιήματα

7. Η αξία του ποιήματος έγκειται στην απαράμιλλη λυρικότητα και στην υποβολή

που ασκούν τα υψηλά, αν και κρυπτικά, νοήματα του.

8. Η «φεγγαροντυμένη» μπορεί να είναι η προσωποποίηση της Ελλάδας, της

ελευθερίας, της πατρίδας ή της Κρήτης, της φύσης ή της ζωής, της θρησκείας ή

της θείας χάριτος, της ποιητικής χάριτος, της συνείδησης του ήρωα, της θείας

αγάπης ή, ακόμα, αυτοπρόσωπη εμφάνιση της Αναδυομένης Αφροδίτης ή της

Ουράνιας Αφροδίτης ή της Παναγίας.

9. Γλώσσα : Δημοτική.

10.Σκοπός : Η αβεβαιότητα της υπάρχουσας κατάστασης.

11.Χαρακτήρας : Ώριμο έργο, που φανερώνει την στροφή του Σολωμού προς την

ελληνική και κρητική παράδοση και, έχει έντονο το στοιχείο της λυρικότητας.

Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι (1826-57) – 3 στάδια.

1. Το κορυφαίο ποιητικό του σύνθεμα που τον απασχολεί το μεγαλύτερο διάστημα

της ζωής του, από 1826 έως το θάνατο του, και κυρίως την περίοδο 1826-1847.

2. Η φιλολογική έρευνα διακρίνει τρία στάδια γραφής, από τα οποία παράγονται τα

τρία σχεδιάσματα του.

3. Θεματολογία : Έχει θέμα τη 2η πολιορκία του Μεσολογγίου από τους Τούρκους

το 1825 και την ηρωική έξοδο των πολιορκημένων τον Απρίλιο του 1826.

Αναδεικνύει το ηθικό μεγαλείο των Ελλήνων αγωνιστών που θυσιάζονται

συνειδητά, ως έσχατη πράξη αντίστασης. Υπερβαίνοντας ένα-ένα τα φυσικά και

ψυχικά εμπόδια κατακτούν την πνευματική τους ελευθερία.

4. Η συνανάγνωση των τριών σχεδιασμάτων μαρτυρεί τον αγώνα του Σολωμού να

υποτάξει τη γλώσσα και τα στιχουργικά σχήματα, ιδίως τον 15σύλλαβο στίχο, στο

σκοπό της τέχνης του.

5. Mackridge : «οργανικό ποίημα», με την έννοια ότι το μεγάλο χρονικό διάστημα

που χρειάστηκε για να αναπτυχθεί ακολούθησε την εξέλιξη των ιδεών και της

τεχνικής του ίδιου του ποιητή.

6. Γλώσσα : Δημοτική.

13

7. Σκοπός : Να αναδειχθεί το ηρωικό μεγαλείο των Ελλήνων.

Ο Πόρφυρας (1847-9)

1. Το 3ο ανολοκλήρωτο σύνθεμα της ποιητικής ωριμότητας του Σολωμού.

2. Θεματολογία : Αφορμή ένα πραγματικό περιστατικό, ένας καρχαρίας

(«πόρφυρας» στα κερκυραϊκά) κατασπαράσσει έναν Άγγλο στρατιώτη στο λιμάνι

της Κέρκυρας.

3. Σκοπός : Η επεξεργασία της ιδέας του θανάτου ως μυστικής, αποκαλυπτικής

στιγμής. Τη στιγμή που ο εκστασιασμένος από τη φύση ήρωας φτάνει στο τέλος,

ανακαλύπτει ή αποκαλύπτει τον εαυτό του.

4. Εκδοτικά το ποίημα παρουσιάζει πολλά προβλήματα: οι μορφές που

παραδίδουν οι εκδόσεις Πολυλά και Αλεξίου έχουν σημαντικές διαφορές στην

έκταση και στο περιεχόμενο.

5. Γλώσσα : Δημοτική.

Την τελευταία δεκαετία της ζωής του (1847-1857) ο Σολωμός επέστρεψε

στη σύνθεση ιταλικών ποιητικών κειμένων.

Από την τελευταία δεκαετία σώζονται επίσης πεζά σχεδιάσματα, γραμμένα

στα ιταλικά, όπου ο ποιητής αναπτύσσει την υπόθεση ποιημάτων που

σκόπευε να γράψει.

14

2.3. ΘΕΜΑΤΙΚΗ, ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ ΤΗΣ

ΣΟΛΩΜΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

2.3.1. ΘΕΜΑΤΙΚΗ

1. Νεανικά χρόνια (Ζακυνθινή περίοδος): ισχύει το βασικό θεματικό τρίπτυχο της

Επτανησιακής Σχολής: πατρίδα, χριστιανική θρησκεία, εξιδανικευμένη γυναικεία

μορφή.

2. Ώριμα χρόνια (Κερκυραϊκή περίοδος): τα ίδια θεματικά κέντρα γίνονται

αντικείμενο επεξεργασίας και εμπλουτίζονται μέσα από τις συστηματικές

φιλοσοφικές του αναζητήσεις, με αποτέλεσμα να ανάγονται στα θέματα εκείνα

που απασχόλησαν τους μεγάλους ποιητές όλων των εποχών: ο έρωτας, ο θάνατος,

η ελευθερία, η πίστη στο θεό, η σχέση του ανθρώπου με τη φύση.

3. Mackridge: Κωδικοποίησε τα κύρια θέματα της σολωμική ποίησης σε 2 ζεύγη

αντιθέσεων, γύρω από τα οποία συγκεντρώνονται και οι επιμέρους θεματικές:

A. ελευθερία # φύση: : η ελευθερία συνδέεται με τους αγώνες των Ελλήνων

με στόχο την κατάκτηση της ανθρώπινης βούλησης. Θριαμβεύει πάνω στη

φύση που δε γνωρίζει ηθικούς κανόνες. Η έννοια της ελευθερίας

εξελίσσεται στο έργο του Σολωμού.

B. θρησκεία # θάνατος: η χριστιανική πίστη υπερβαίνει το θάνατο. Σε πολλά

ποιήματα ο θάνατος είναι το αποκλειστικό θέμα και όλα τα συνθέματα

τελειώνουν με βίαιο θάνατο των βασικών ηρώων.

15

Αναλυτικότερα οι έννοιες:

1. Η ελευθερία : Συνδέεται σταθερά με τους αγώνες των Ελλήνων κατά των

Οθωμανών. Γενικά θεωρείται κατάκτηση της ανθρώπινης βούλησης. Θριαμβεύει

πάνω στη φύση που δε γνωρίζει ηθικούς κανόνες. Αλλά ως έννοια μέσα στο

σολωμικό έργο βρίσκεται συνεχώς σε εξέλιξη:

1. Στον Ύμνο έχει σημασία ιδεολογικοπολιτική, αφού πρόκειται για την

απελευθέρωση των υπόδουλων που αγωνίζονται για να αποκτήσουν μια

ανεξάρτητη πατρίδα.

2. Στους Ελεύθερους πολιορκημένους, αν και το πλαίσιο είναι πατριωτικό,

αποκτά μια σημασία πνευματική, γιατί συνίσταται στην απελευθέρωση της

ανθρώπινης ψυχής και στην υπερνίκηση φυσικών και ψυχικών εμποδίων,

όπως η πείνα, η φυσική ομορφιά και οι εχθροί.

3. Στον Λάμπρο εξετάζεται το θέμα της κατάχρησης της ελευθερίας από

κάποιον που δεν έχει καταφέρει να υποτάξει τα φυσικά, ζωώδη ένστικτα

του στην ελεύθερη βούληση, ώστε να πράττει το ηθικό

4. Στον Πόρφυρα η ελευθερία επέρχεται με την κατάκτηση της αυτογνωσίας,

ειδικά σε μια στιγμή οριακή.

2. Η φύση: Αποτελεί το αντίπαλο δέος στην ελευθερία, στην οποία προβάλλει

σθεναρά εμπόδια.

1. Κυριαρχείται από ανεξέλεγκτες δυνάμεις και στο χαρακτήρα του

ανθρώπου πρεσβεύεται με τα ζωώδη του ένστικτα, ώστε δεν υπάγεται σε

ηθικούς κανόνες, π.χ. Ο Λάμπρος

2. Έχει 2 όψεις, μια που εκφράζει το καλό, την γαλήνια ομορφιά, και μια που

εκφράζει το κακό, με το άλογο στοιχείο της, π.χ. Ο Πόρφυρας, όπου ο

ήρωας εκστασιάζεται από τη φύση ενώ ταυτόχρονα σπαράσσεται από ένα

άλογο στοιχείο της, τον καρχαρία.

3. Η θρησκεία: Συνδέεται κυρίως με την χριστιανική πίστη και αντίληψη.

1. Στα νεανικά ποιήματα το θρησκευτικό θέμα επικεντρώνεται σε αναφορές

στην Ορθόδοξη Εκκλησία και σε μέρη της τελετουργίας της, ενώ

16

2. στα πιο ώριμα συνθέματα εντοπίζεται στην εμπειρία των ανθρώπων που

δοκιμάζονται. Στους Ελεύθερους Πολιορκημένους το θρησκευτικό

στοιχείο βαθαίνει και γίνεται εμπειρία.

4. Ο θάνατος: Αποτελεί το αντίπαλο δέος στην θρησκευτική πίστη.

1. Στα νεανικά του ποιήματα, μέσα από τη χριστιανική αντίληψη ο θάνατος

εκλαμβάνεται ως η λυτρωτική είσοδος σε έναν κόσμο καλύτερο και

άφθαρτο.

2. Στα ώριμα χρόνια, ο θάνατος λειτουργεί ως προάγγελος της Δευτέρας

Παρουσίας, της ανάστασης όλων των νεκρών (Η Φαρμακωμένη, Ο

Κρητικός). Στους Ελεύθερους Πολιορκημένους, οι ήρωες παίρνουν

θάρρος από το Θεό και οδηγούνται συνειδητά στο θάνατο.

3. Πολλά από τα σολωμικά ποιήματα περιλαμβάνουν ή αφορμώνται από το

θάνατο ενός (φανταστικού ή υπαρκτού) προσώπου, ενώ στα πιο ώριμα

έργα αναφέρεται ο βίαιος θάνατος των βασικών ηρώων.

5. Ο έρωτας: αλληλενεργεί συχνά με το θέμα του θανάτου -όπως συμβαίνει και

στην ελληνική λαϊκή παράδοση- προκειμένου να κορυφωθεί η δραματική ένταση

και για να αναδειχθεί το ηθικό μήνυμα, π.χ. στο Λάμπρο, ο ανήθικος σαρκικός

έρωτας επιφέρει τελικά το θάνατο, στον Κρητικό, ο θάνατος της αγαπημένης

συνδέεται μυστικά με τον έρωτα του θείου στοιχείου:

1. Στα περισσότερα ποιήματα είναι έρωτας αγνός, σύμφωνα και με τα ήθη

της τότε ελληνικής κοινωνίας.

2. Μόνη εξαίρεση αποτελεί ο έρωτας του Λάμπρου και της Μαρίας, που

είναι σαρκικός και σχεδόν καταραμένος.

6. Η γυναίκα: Στα περισσότερα ποιήματα του Σολωμού η γυναίκα παρουσιάζεται

ως μια μορφή εξιδανικευμένη και σχεδόν θεϊκή, κατά το πρότυπο του

ρομαντισμού.

Mackridge : στη σολωμική ποίηση η ελευθερία, η θρησκεία και η αγνότητα

είναι οι σύμμαχοι του ανθρώπου ενάντια στις δυνάμεις της φύσης.οι περισσότεροι

ήρωες του εμπλέκονται σ’ αυτόν τον αγώνα και, με το δικό του τρόπο ο καθένας,

βγαίνουν νικηφόροι.

17

Προκλήσεις της ζωής: Τα συνθέματα της σολωμικής ωριμότητας

περιστρέφονται γύρω από τις ποικίλες όψεις της δοκιμασίας του ανθρώπου να

φέρει σε αίσιο πέρας την πάλη του με τα μεγάλα εμπόδια και προκλήσεις της

ζωής: τον πόλεμο, το ηθικό χρέος, τον έρωτα, την ποίηση.

2.3.2. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ

Ο τρόπος σύνθεσης των σολωμικών ποιημάτων

1. Στα νεανικά ποιήματα:

1. διακρίνεται η ευκολία του αυτοσχεδιασμού και της γραφής.

2. Τα ποιήματα αυτά είναι κατά βάση λυρικά και έχουν ένα κεντρικό θέμα.

3. Άλλωστε, την ευκολία σύνθεσης μαρτυρεί ο χρόνος ολοκλήρωσης των

ποιημάτων, π.χ. ο Ύμνος ολοκληρώθηκε μέσα σε 1 μήνα.

2. Η ευκολία κατά την ωριμότητα υποχωρεί, καθώς ο ποιητής επιχειρεί:

1. τη σύνθεση μεγαλεπήβολων ποιητικών έργων,

2. τη συναίρεση διάφορων εκφραστικών τρόπων,

3. μια σύνδεση των μερών που να μην είναι παρατακτική, αλλά οργανική,

δηλαδή υπάρχουν διάφορα μέλη του σώματος που διέπονται από μια

κεντρική αρχή.

4. π.χ. η σύνθεση των Ελεύθερων Πολιορκημένων διαρκεί 20 χρόνια.

3. Ωριμη δημιουργική του περίοδο: Μέσα από τους στοχασμούς του ποιητή

μπορούμε να δούμε τον τρόπο, με τον οποίο επιχειρούσε τη σύνθεση ποιημάτων:

1. σε ιταλικό πεζό κείμενο κατέγραφε την κεντρική ιδέα και τα βασικά στοιχεία

της υπόθεσης του ποιήματος,

2. σχημάτιζε διάφορους θεματικούς πυρήνες (προερχόμενους και από παλιότερα

ποιήματα), τους οποίους μετέτρεπε σε ελληνικούς στίχους,

3. συνέχιζε να καταγράφει τις σκέψεις του στα ιταλικά, και

4. υπέβαλε τους στίχους του σε διάφορα στάδια επεξεργασίας, ώστε κάποτε οι

αναθεωρήσεις είναι τόσο ριζικές, που γίνεται δύσκολο να εντοπιστεί η πλοκή

και να γίνει συναρμολόγηση των ποιημάτων, π.χ. αποσπούσε από παλαιότερα

ποιήματα ορισμένες θεματικές μονάδες, έκτασης ενός ή δύο στίχων, αλλά,

μερικές φορές, ακόμη και ολόκληρες θεματικές ενότητες, τις επεξεργαζόταν

18

και στη συνέχεια τις ενέτασσε σε άλλα, νεότερα ποιήματα, ή λειτουργούσαν

και ως απαρχή νέων ποιημάτων.

2.3.3. ΤΕΧΝΟΤΡΟΠΙΑ

Η παράλληλη απήχηση, και σε ορισμένες περιπτώσεις ποιητών, η σύζευξη του

νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού αποτελεί διαμορφωτικό παράγοντα της

τεχνοτροπίας της ποίησης της Επτανησιακής Σχολής του 19ου αι. και ιδίως της

ποίησης του Σολωμού:

1. Νεοκλασικιστική επίδραση Ζακυνθινή περίοδος:

1. Η νεοκλασικιστική επίδραση γενικά παραπέμπει στην ιταλική λογοτεχνία και

εντοπίζεται στα μέχρι το 1833 νεανικά του ποιήματα, αυτά που ανήκουν στη

ζακυνθινή περίοδο δημιουργίας

2. Τα ποιήματα που ανήκουν στη φάση αυτή είναι ως επί το πλείστον σύντομα

και λυρικά, και εκφράζουν άμεσα μια προσωπική συγκίνηση του ποιητή.

2. Ρομαντική επίδραση Κερκυραϊκή περίοδος:

1. Η ρομαντική επίδραση πρωτοεμφανίζεται με το Λάμπρο. Στη συνέχεια

συνδέεται με τη μελέτη της γερμανικής λογοτεχνίας και φιλοσοφίας και

διαμορφώνει τα μετά το 1833 σολωμικά ποιητικά συνθέματα της

ωριμότητας.

2. Με τα συνθέματα αυτά ο Σολωμός επιχειρεί να αξιοποιήσει την παράδοση

της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας του Hegel σε συνδυασμό με της απόψεις του

Schiller για την εφαρμογή του εγελιανού ιδεαλισμού στη λογοτεχνική

έκφραση.

3. Τα ποιήματα της κερκυραϊκής περιόδου είναι μεγαλύτερης έκτασης και

ανήκουν στο αφηγηματικό είδος, δηλ. ποιήματα στα οποία εκτυλίσσεται μια

ιστορία σε χρονική συνέχεια, και πιο συγκεκριμένα:

4. είτε δραματικά ποιήματα: τα ίδια τα πρόσωπα της ιστορίας απευθύνονται

στον αναγνώστη,

19

5. είτε ή/και επικά ποιήματα: η ιστορία των προσώπων γίνεται αντικείμενο

της αφήγησης.

Ο «ΜΙΚΤΟΣ ΓΝΗΣΙΟΣ» ΤΡΟΠΟΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Η διάκριση της ποίησής του σε μια α’ νεοκλασικιστική περίοδο και σε μια

β’ ρομαντική, είναι σχηματική για δύο αλληλοεξαρτώμενους λόγους:

1. Η νεανική του ποίηση αφομοίωσε αρκετά στοιχεία του προρομαντισμού,

όπως και τα ιταλικά πρότυπα της.

2. Αυτός ακριβώς ο νεανικός νεοκλασικισμός του Σολωμού λειτούργησε

εποικοδομητικά, για τη σύμμειξη κλασικιστικών και ρομαντικών

τεχνοτροπικών στοιχείων, που επιχείρησε στα ώριμα χρόνια του.

Παράλληλη απήχηση των δύο αισθητικών ρευμάτων, του νεοκλασικισμού και

του ρομαντισμού:

1. Οι περισσότεροι Επτανήσιοι ποιητές επιχείρησαν τη σύζευξη του

νεοκλασικισμού και του ρομαντισμού. Αυτή τη σύζευξη ο Σολωμός την

επιχείρησε κυρίως στην ώριμη ποιητική του περίοδο. Αυτό διαφαίνεται από ένα

Στοχασμό του πάνω στο Β΄ Σχεδίασμα των Ελεύθερων Πολιορκημένων. Εκεί

ο ποιητής εκφράζει τη φιλοδοξία του να δημιουργήσει ένα νέο, άγνωστο έως

τότε, ποιητικό «τρόπο», που να ενώνει τους δύο ποιητικούς ‘τρόπους της

εποχής του: τον «κλασικό» και το «ρομαντικό», σε έναν τρόπο «μεικτό

γνήσιο».

2. Αυτή καθ’ αυτή η έννοια του «μικτού τρόπου» αποτελεί μια από τις

κεντρικότερες αισθητικές προσεγγίσεις του αισθητικού ρομαντισμού.

3. Η σύγχρονη σολωμική κριτική συμφωνεί, ωστόσο, ότι τα συνθετικά, και

ανολοκλήρωτα, σολωμικά ποιήματα, από το Λάμπρο έως τον Πόρφυρα, δεν

έχουν κανένα κλασικιστικό στοιχείο και είναι αμιγώς ρομαντικά:

20

1. όχι όμως ως προς την θεματική και την ποιητική τους. Ο Σολωμός δε

θεωρεί, όπως οι σύγχρονοι του ρομαντικοί ποιητές, την ποίηση τρόπο

έκφρασης ενός ασυγκράτητου προσωπικού πάθους. Τα ώριμα συνθέματα

του δεν είναι ποίηση εξομολογητικού χαρακτήρα

2. καθώς αναφέρονται σε άλλα (πραγματικά ή φανταστικά) πρόσωπα και

αντικειμενικές περιστάσεις, που αφορούν κυρίως τον εθνικό αγώνα των

ομοεθνών του ποιητή, στους οποίους ο ποιητής προσπαθεί να προσφέρει

παραδείγματα μιας ανώτερης, πνευματικής και ηθικής στάσης ζωής.

3. Αυτή η υπερατομική στόχευση της σολωμικής ποίησης, όπου προβάλλεται

κυρίως ο αγώνας για την Ελευθερία είναι ίσως η βασικότερη διαφορά της

από την ποίηση άλλων κορυφαίων ρομαντικών ποιητών, όπως ο Shelley, o

Keats και Wordworth, που επικεντρώθηκαν στην έκφραση των έντονων

προσωπικών συναισθημάτων του ατόμου.

SOS Στην ανάλυση ενός έργου σε ό,τι αφορά την τεχνοτροπία, πρέπει να

αναφερθεί εάν έχει αφηγηματικό χαρακτήρα, εάν εμπεριέχει δραματικά στοιχεία

(ομιλίες, διάλογοι).

Από την άποψη του ποιητικού είδους τα κύρια σολωμικά ποιήματα

κατατάσσονται ως εξής:

1. Ο Λάμπρος: αφηγηματικό ποίημα με δραματικά στοιχεία, στα σημεία που

μιλούν τα ίδια τα πρόσωπα.

2. Ο Κρητικός:

1. δραματικός μονόλογος, η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη

2. με λυρικά στοιχεία, αφού στο ποίημα εκφράζεται ο συναισθηματικός κόσμος

του ήρωα.

3. Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι:

1. ποίημα με αφηγηματικό πλαίσιο, την εξελισσόμενη ιστορία της πολιορκίας

του Μεσολογγίου, αλλά αναπτύσσεται κυρίως

2. με δραματικά στοιχεία, αρκετοί δραματικοί μονόλογοι προσώπων της

ιστορίας

21

3. και λυρικά στοιχεία, καθώς η χρήση της γλώσσας χαρακτηρίζεται από λυρική

πυκνότητα και τα περισσότερα στιγμιότυπα του ποιήματος έχουν λυρικό

χαρακτήρα.

Η ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

4. Αποσπασματικότητα : το γεγονός ότι τα συνθετικά και σημαντικότερα ποιήματα

μάς παραδόθηκαν ανολοκλήρωτα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό.

Οι λόγοι για τους οποίους έμειναν ορισμένα ποιήματα του Σολωμού

ανολοκλήρωτα και πώς το αντιμετώπισαν οι σύγχρονοι του και οι

μεταγενέστεροι μελετητές:

1. Το ζήτημα της αποσπασματικότητας υπήρξε καθοριστικό για την ερμηνεία και

την αισθητική αποτίμηση της σολωμικής ποίησης.

2. Τα συνθετικά και σημαντικότερα ποιήματα, Ο Λάμπρος, Ο Κρητικός, Οι

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, παραδόθηκαν ανολοκλήρωτα, γεγονός που σε

συνδυασμό με την ασάφεια των νοημάτων της σολωμικής ποίησης, συνέβαλε

στην υποτίμηση της συνολικής αξίας του έργου από τους σύγχρονους του

μελετητές και λογοτέχνες.

3. Επιφυλάξεις για την αποσπασματική μορφή των ποιημάτων του Σολωμού είχε

εκφράσει και ο Παλαμάς, ενώ την αξία τους άρχισαν να αντιλαμβάνονται πιο

οξυδερκείς κριτικοί και ποιητές του 20ου αιώνα, ιδίως μετά την έκδοση των

Αυτόγραφων έργων (1964) από τον Πολίτη.

4. Για τους νεώτερους αναγνώστες η αποσπασματικότητα έπαψε να αποτελεί

«πρόβλημα», από τη στιγμή που αναγνωρίστηκε η αισθητική ακεραιότητα και την

ποιητική αυτάρκεια των διαφόρων αποσπασμάτων.

5. Καίρια υπήρξε η άποψη του Πολίτη που χαρακτηρίζοντας τα αποσπάσματα

«λυρικές ενότητες» ή «λυρικά επεισόδια», καθιέρωσε την άποψη ότι ο Σολωμός

22

εστίασε στην καθαρή λυρική έκφραση και αδιαφόρησε για τη μη λυρική

συνδετική ουσία, τη σύνδεση δηλ. των λυρικών κομματιών σε ένα ενιαίο

αφηγηματικό ή «επικολυρικό» σύνολο.

6. Η άποψη του Πολίτη δίνει μια απάντηση στο ερώτημα για την αιτία που οδήγησε

το Σολωμό στο να μην ολοκληρώνει τα ώριμα ποιήματα του. Θεωρίες για την

επιλογή αυτή του Σολωμού διατύπωσαν κι άλλοι σολωμιστές, και μπορούν να

συγκεντρωθούν σε 3 κατηγορίες:

1. Ερμηνείες βιολογικού ή ψυχολογικού χαρακτήρα : στην κατηγορία αυτή

συγκαταλέγονται ερμηνείες που εντοπίζουν απλοϊκές ερμηνείες, όπως, για

παράδειγμα, την αδυναμία του για το αλκοόλ, ή την τελειομανία του, την

τεμπελιά του κ.α.

2. Ερμηνείες που εστιάζουν σε κάποια προσωπική και ανυπέρβλητη

εξωτερική δυσκολία : αρκετοί υποστήριξαν ως αίτιο της

αποσπασματικότητας την ελλιπή γνώση της ελληνικής γλώσσας, ή την

αδυναμία του ποιητή να συμβιβάσει το φιλοσοφικό του στοχασμό με την

ποιητική έκφραση,

3. Ερμηνείες που εστιάζουν στην τεχνοτροπία ή σε εγγενή ζητήματα της

ώριμης ποιητικής του Σολωμού: Οι θεωρίες που συγκαταλέγονται σε

αυτή την κατηγορία είναι πιο ενδιαφέρουσες, καθώς λειτουργούν και ως

τρόπος ερμηνείας της σολωμικής ποιητικής:

1. Ο Βελουδής:

1. θεωρεί ότι η αποσπασματικότητα οφείλεται σε επίδραση της

σύγχρονης ρομαντικής ποιητικής θεωρίας και της διαλεκτικής

αισθητικής του Hegel

2. σύμφωνα με τις οποίες το «απόσπασμα» ή το «ημιτελές έργο» είναι

κύρια έκφραση της ρομαντικής αισθητικής, η οποία αντιλαμβάνεται

την καλλιτεχνική δραστηριότητα ως μια δημιουργική διαδικασία,

ένα δημιουργικό γίγνεσθαι.

3. Οπότε το ρομαντικό Σολωμό τον ενδιαφέρει η διαδικασία της

σύνθεσης κι όχι το συνθετικό αποτέλεσμα. Άρα ηθελημένη η

αποσπασματικότητα, μια μαρτυρία της καλλιτεχνικής βούλησης του

23

4. Πρόκειται για μάλλον υπερβολική άποψη, καθώς όλοι Ευρωπαίοι

ρομαντικοί ποιητές, σε αντίθεση με το Σολωμό, δημοσίευσαν τα

«αποσπασματικά» τους ποιήματα.

2. Ο Mackridge:

1. Διατυπώνει την άποψη ότι ο Σολωμός διέκρινε την, συνήθως

μεγαλεπήβολη, ποιητική ιδέα των ποιημάτων του από την

γλωσσική-εκφραστική υλοποίηση της.

2. Ο Σολωμός αισθάνεται ότι καμία υλική [γλωσσική] μορφή δεν

μπορεί με επάρκεια να ενσωματώσει την [ποιητική] ιδέα.

3. Ο Βαγενάς

1. πιστεύει ότι αιτία της αποσπασματικότητας είναι η εγγενής

ασυμβατότητα μεταξύ περιεχομένου και έκφρασης, καθώς

προσπαθούσε να γράψει τραγικού (Ο Κρητικός, Ο Πόρφυρας) και

επικό-τραγικού (Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι) περιεχομένου

ποίηση με λυρική γλώσσα.

5. Mackridge: «λόγω της μεγάλης έντασης της ποίησης του Σολωμού, και της

αποσπασματικής φύσης πολλών από τα ποιήματά του, η ανάγνωση του έργου του

μπορεί να είναι μια πολύ συναρπαστική διανοητική εμπειρία, αφού ο αναγνώστης

συμπράττει δημιουργικά στην παραγωγή των ποιημάτων»

Οι λογοτεχνικές πηγές του λόγιου ποιητή Σολωμού διακρίνονται σε τέσσερις

άξονες:

1. Αρχαία λογοτεχνία

2. Αγία Γραφή

3. Νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση (δημώδη μεσαιωνικά κείμενα, κρητική

λογοτεχνία, δημοτικό τραγούδι, «πρόδρομοι»)

4. Ευρωπαϊκή λογοτεχνική παράδοση (ιδίως ιταλική και γερμανική λογοτεχνία)

24

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1. Ποιοι οι 4 κύριοι σταθμοί της εκδοτικής τύχης του σολωμικού έργου;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Η έκδοση του τόμου Τα ευρισκόμενα (1859) από τον Ιάκωβο Πολυλά

(ανέκδοτα σολωμικά ποιήματα)

2. Τα Άπαντα (1848 κ.ε.) από τον Λίνο Πολίτη

3. Αυτόγραφα έργα (1964) από τον Λίνο Πολίτη (το ποιητικό εργαστήρι του

Σολωμού)

4. Ποιήματα και πεζά (1994) από τον Στυλιανό Αλεξίου (ολοκληρωμένα

ποιήματα + αποσπάσματα).

2. Ποια τα στάδια εξέλιξης της ελληνόγλωσσης σολωμικής ποίησης;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Τα λυρικά ποιήματα (1818-1823). Θέματα: αγνή αγάπη για τη γυναίκα,

θάνατος αγαπημένων προσώπων οικογ. και κοινων. περιβάλλοντος του

ποιητή.

2. Οι δύο εκτενείς ύμνοι (1823-1826) κ.ά. Στροφή προς μια σοβαρή ποίηση.

Θέμα: αγάπη για την πατρίδα, εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας.

25

3. Ο Λάμπρος (1823-1826) Πρώτη προσπάθεια εκτενούς συνθετικού

ποιήματος καθαρά ρομαντικής θεματολογίας και σύλληψης.

4. Η γυναίκα της Ζάκυνθος (1826-1833) Πεζόμορφο σατιρικό κείμενο με

πολλά ποιητικά στοιχεία. Εφιαλτικό όραμα με μεταφυσικό υπόβαθρο

(σύγκρουση καλού με κακό)

5. Τα συνθέματα της ωριμότητας (1833 κ.ε.) Οριστική στροφή προς

ελληνική ποιητική παράδοση. Ιδιάζουσα ποιητική. Οργανική ανάπτυξη,

απαράμιλλη λυρικότητα, υψηλά νοήματα, ποίηση + φιλοσοφία.

3. Ποια τα δύο κύρια αντιθετικά θεματικά ζεύγη; Με ποιον τρόπο εξελίσσονται

από τη νεανική στην ώριμη σολωμική ποίηση;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ # ΦΥΣΗ:

1. Η εξέλιξη εξαρτήθηκε από την σύζευξη ποίησης με φιλοσοφία.

2. Στα νεανικά πατριωτικά ποιήματα: ελευθερία => ιδεολογική

σημασία

3. φύση ουδέτερο στοιχείο που δεν επηρεάζει τον αγώνα για την

κατάκτησή της.

4. Ωριμότητα: ελευθερία πνευματική σημασία, αναδεικνύεται ο

θρίαμβός της ως έκφρασης της ανθρώπινης βούλησης που

λειτουργεί ως άλογη δύναμη καταστολής της βούλησης και των

επιθυμιών του ανθρώπου.

2. ΘΡΗΣΚΕΙΑ # ΘΑΝΑΤΟΣ:

1. Νεανική (θρησκευτική ποίηση): προσδιορίζεται από τις συμβάσεις

της θρησκευτικής θεματολογίας:

2. θάνατος => η στιγμή καταξίωσης της θρησκευτικής πίστης χάρη

στη λυτρωτική είσοδο του νεκρού στη μετά θάνατον ζωή.

3. Ωριμότητα: δεν διαφοροποιείται αλλά πλουτίζεται η σχέση των

δύο όρων λόγω της νοηματικής πυκνότητας των ποιημάτων. Η

26

θρησκεία σταθερά υπερνικά και ακυρώνει τον θάνατο σε όλη την

σολωμική ποίηση.

Δραστηριότητα 2η:

Δραστηριότητα 3: Ποια η ουσιαστική διαφορά στις τρεις κατηγορίες ερμηνείας στο

πρόβλημα της αποσπασματικότητας της σολωμικής ποίησης; Σε ποια από αυτές

εντάσσεται η άποψη του Πολίτη;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

Η διαφορές οφείλονται σε μια διπολική σχέση:

A. η βιογραφική συγκυρία του ποιητή, οι συνθήκες της εποχής του

B. οι εγγενείς δυσκολίες που θέτει το ίδιο το έργο.

Ανάλογα με το αν ερμηνεία βασίστηκε στο Α. ή στο Β. ή στη μέση, προέκυψαν οι 3

κατηγορίες ερμηνείας που είναι:

1. Ερμηνεία αποσπασματικότητας από μια καθαρά εξωτερική θεώρησή της

(προβληματικό άτομο, τα περιστατικά του βίου του ρυθμιστές του έργου του).

2. Γνώμονας η μορφωτική/πνευματική σχέση του ποιητή με την εποχή του

(ιστορικής φύσης θεώρηση).

3. Το βάρος στο ίδιο το έργο, στα ενδογενή χαρακτηριστικά του ύφους, μορφής,

ποιητικού είδους των ώριμων έργων => η αποσπασματικότητα δεν είναι

σύμπτωμα παθογένειας ή ένα επιφαινόμενο, αλλά μια καταστατική αρχή, το

ειδοποιό στοιχείο της ανεπανάληπτης ταυτότητας της σολωμικής ποίησης.

Στο γ. εντάσσεται και η άποψη του Πολίτη.

27

28