_2ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ_ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ_(ΕΛΠ41) 2005-20006

Παγκόσμιο Χωριό Γνώσης

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – e-mail : [email protected] www.eap-learning.gr – www.oktonia.com

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ

1

ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟ ΕΑΠ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (2η ΕΡΓΑΣΙΑ 2005 - 2006) Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΕΠΟΧΗ

ΘΕΜΑ: Η εργασία στους προβιομηχανικούς κοινωνικούς σχηματισμούς.

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΛΥΣΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

Η μελέτη που θα ακολουθήσει έχει ως αντικείμενό την εργασία, και πιο

συγκεκριμένα τους τρόπους και τις μορφές σύμφωνα με τις οποίες οργανώθηκε η εργασία

κατά τους προβιομηχανικούς κοινωνικούς σχηματισμούς. Στο επίκεντρο, επομένως, της

εργασίας θα τεθούν οι επαγγελματικές δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν τόσο στον

αγροτικό όσο και στον αστικό χώρο από την οθωμανική εποχή έως και τις πρώτες

δεκαετίες του 20ου αι. . Μέσα από την περιγραφή της οργάνωσης εργασιών που

σχετίζονται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία αλλά και επαγγελμάτων που αφορούν

κάποια τεχνική, θα σκιαγραφηθεί η κοινωνική οργάνωση και η εξέλιξη και σταδιακή

εξασθένιση των παραδοσιακών μορφών οργάνωσης της εργασίας.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ:

Η ελληνική κοινωνία στηριζόταν ανέκαθεν στη γεωργία και την κτηνοτροφία στη

προσπάθειά της να εξασφαλίσει τα αναγκαία αγαθά για τη ζωή της. Από την τουρκοκρατία

έως τον 19ο αι. ο Έλληνας γεωργός απασχολείται είτε σε δικές του μικρές εκτάσεις, για τις

οποίες καταβάλλει φόρο, είτε ως υπάλληλος στα τσιφλίκια των Τούρκων ή Ελλήνων

μεγαλογαιοκτημόνων μετά το 1881. Η δουλειά του αγρότη είναι σκληρή καθώς έχει να

αντιμετωπίσει πολλές αντιξοότητες. Στην εργασία συμμετέχει όλη η οικογένεια, η οποία

με πολύ κόπο και παρά τις δυσκολίες κατορθώνει να επιβιώσει.(βιβλίο ΕΑΠ, τόμος Α,

κεφ. 3)

Τα μέσα και τα εργαλεία που διέθετε ο αγρότης ήταν παραδοσιακά και σχεδόν

πρωτόγονα. Χρησιμοποιούσε το αλέτρι, το υνί, την τσάπα, τη σβάρνα, το δρεπάνι. Επίσης

σε διάφορες εργασίες, όπως το όργωμα ή το αλώνισμα, χρησιμοποιούσαν ζώα, τα

λεγόμενα καματερά ή αροτριώντα. Τέτοια ζώα ήταν τα βόδια, τα άλογα και τα γαϊδούρια.

Για την αντιμετώπιση των αναγκών τους και επειδή ήταν λίγοι αυτοί που διέθεταν ζώα,




2

είχαν καθιερώσει το θεσμό της «σεμπριάς» σε διάφορες αγροτικές εργασίες προκειμένου

να αλληλοβοηθούνται. Από τα μέσα του 20ου αι. το όργωμα, το αλώνισμα και ο θερισμός

γίνονται με εκμηχανισμένα μέσα, όπως είναι τα τρακτέρ και οι θεριζοαλωνιστικές

μηχανές.(βιβλίο ΕΑΠ, τόμος Α, κεφ. 3)

Ο ελληνικός τόπος, πλούσιος σε χλωρίδα, βοήθησε την ανάπτυξη της

κτηνοτροφίας. Ιδιαίτερα σε ορεινές περιοχές, η πολύτεκνη συνήθως ελληνική οικογένεια

ασχολήθηκε με την κτηνοτροφία για να μπορέσει να βιοποριστεί. Τα παιδιά

ακολουθούσαν στη συνέχεια το επάγγελμα που είχαν γνωρίσει από τους γονείς τους. Κατά

τη δεύτερη περίοδο της Τουρκοκρατίας αναπτύχθηκε πέρα από την οικόσιτη και η

νομαδική κτηνοτροφία. Πρόκειται για την κτηνοτροφία των μεγάλων κοπαδιών και των

μεγάλων τσελιγκάτων, που σήμανε και το πέρασμα στη συμβασιακή οργάνωση της

παραγωγής.(βιβλίο ΕΑΠ, τόμος Α, κεφ. 3)

Με την πάροδο των χρόνων και παράλληλα με την ανάπτυξη της γεωργίας και της

κτηνοτροφίας, αναδεικνύονται και άλλοι τομείς της εργασιακής δραστηριότητας, όπως

είναι η ναυτιλία, η οικοτεχνία, οι βιοτεχνίες και το εμπόριο. Η κτηνοτροφία, μάλιστα,

«έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργηθούν βιοτεχνίες για την επεξεργασία του μαλλιού των

ζώων, αντικαθιστώντας τη γεωργία, που δεν μπορούσε από μόνη της να εξασφαλίσει την

επιβίωση των ορεσίβιων κατοίκων».1(βιβλίο ΕΑΠ, τόμος Α, κεφ. 3)

Άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες, που είναι σχετικές με μορφές

παραδοσιακής οργάνωσης της εργασίας και που σταδιακά περιορίστηκαν αφορούν

εργασίες και τεχνικές αξιοποίησης κάποιου υλικού (δέρμα, ξύλο, μέταλλο, κλπ) ή κάποιας

πηγής ενέργειας (ζωική, υδραυλική, αιολική, κλπ). Οι βυρσοδέψες, οι υποδηματοποιοί, οι

ξυλουργοί, οι ράφτες, οι μεταλλουργοί, αλλά και οι μυλωνάδες ή όσοι εργάζονταν σε

ελαιοτριβεία και νεροτριβές άνηκαν σε ορισμένες από τις δραστηριότητες που

αναφέρθηκαν. Οι δεξιότητες και οι τεχνικές τους αρχικά ήταν εμπειρικές και περνούσαν

από τον πατέρα στο γιο, ο οποίος συνέχιζε το επάγγελμα. Η χειρονακτική εργασία κατείχε

τον πρώτο λόγο σε αυτά τα επαγγέλματα, μερικά από τα οποία εξαρτιόνταν άμεσα από το

φυσικό περιβάλλον και τη γεωγραφία του χώρου, ιδιαίτερα κατά την προβιομηχανική

τεχνολογία.(βιβλίο ΕΑΠ, τόμος Β, κεφ. 5)

1 Αικατερινίδη Γ., Αλεξάκη Ε., Γιατράκου Μ. Ε., Θανόπουλου Γ., Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε., Τζάκη Δ.(2002). Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα 2: Οι Νεότεροι Χρόνοι. Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος. Τόμος Α΄ . Πάτρα: ΕΑΠ. Σελ. 80.




3

Οι διάφορες επαγγελματικές δραστηριότητες, πέρα από τον παραγωγικό και

καθαρά οικονομικό χαρακτήρα τους, είχαν και κοινωνικό αντίκτυπο. Όσον αφορά τον

γεωργικό τομέα, μία μορφή κοινωνικής οργάνωσης αποτελούσε και ο θεσμός της

«σεμπριάς» κατά τη σπορά, το θερισμό, αλλά και σε άλλες αγροτικές εργασίες. Η

«σεμπριά» ήταν ένας τρόπος συνεργασίας και αλληλοβοήθειας μεταξύ κυρίως των

φτωχών γεωργών, που στερούμενοι ζώων ή πολλών χεριών, στηρίζονταν μόνο στη

βοήθεια που τους παρείχαν τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.(βιβλίο ΕΑΠ, τόμος Α, κεφ.

3)

Οι κτηνοτροφικές κοινωνίες από την άλλη μεριά, ήταν κλειστές και παρέμεναν για

πολύ καιρό αμετάβλητές ως προς τις τεχνικές παραγωγής. Τόσο η οικόσιτη όσο η

νομαδική ή η κτηνοτροφία που αναπτύχθηκε στα πλαίσια του τσελιγκάτου διατήρησαν για

μεγάλο διάστημα τον γνήσιο χαρακτήρα του παραδοσιακού βίου. Και εδώ διαμορφώθηκαν

μορφές συνεταιρισμού ανάμεσα στον ιδιοκτήτη του ποιμνίου και τον βοσκό, γνωστές ως

κολιγιά ή σεμπριά. Η ζωή των κτηνοτρόφων, όπως και αυτή των γεωργών,

χαρακτηριζόταν από δυσκολίες και απαιτούσε θυσίες. Τα χαρακτηριστικά αυτά ένωναν

τους αγρότες και τους βοηθούσαν να έχουν κατανόηση και να αναπτύσσουν μεταξύ τους

το αίσθημα της αλληλεγγύης. Εκτός, λοιπόν, από καθαρά οικονομικές συναλλαγές,

αναπτύσσονταν μεταξύ τους και ουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις.( βιβλίο ΕΑΠ, τόμος Α,

κεφ. 3)

Στα πλαίσια, λοιπόν, μιας παραδοσιακής κοινότητας, που λειτουργεί ως

παραγωγική μονάδα, αναπτύσσονται και κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των μελών της, τα

οποία συνδέονται με ισχυρούς δεσμούς. Η αξία αυτών των σχέσεων εκφράζεται και

αντικατοπτρίζεται μέσα από την κοινοτική αλληλεγγύη και είναι εμφανής τόσο στον

αγροτικό όσο και στον αστικό χώρο με την μορφή συντεχνιών. «Ο θεσμός των

συντεχνιών, ως ομάδων ανθρώπων που συμμετέχουν σε κοινή παραγωγή και διακίνηση

προϊόντων, ανέπτυξε στοιχεία αντίστοιχα προς εκείνα του κοινοτισμού: ενώ και οι δυο

θεσμοί διαμορφώθηκαν τυπικά για λόγους φορολογικούς, ανέπτυξαν συνεκτικούς δεσμούς

και αλληλεγγύη».2 (βιβλία ΕΑΠ, τόμος Α, κεφ. 9 και τόμος Β. κεφ. 2)

Η συντεχνία αποτέλεσε οικονομική και κοινωνική οργάνωση με συγκεκριμένη

δομή και λειτουργίες. Ο μάστορας ή και μαΐστορας ήταν ο επικεφαλής της συντεχνίας και

είχε ως βοηθό του τον κάλφα, ενώ το τσιράκι ήταν μαθητευόμενός τους. Αρχικά, οι 2 Γουήλ-Μπαδιεριτάκη Α. Ι., Ολυμπίτου Ε., Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε. (2002). Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος 2: Οι Νεότεροι Χρόνοι. Παραδοσιακή Τέχνη και Τεχνολογία.. Τόμος Β΄. Πάτρα: ΕΑΠ. Σελ. 93.




4

λειτουργίες τους βοηθούσαν το κράτος να ελέγχει την οικονομική ζωή της πόλης.

Αργότερα, όμως, οι συντεχνίες αποσκοπούσαν στο να εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες

διαβίωσης για τα μέλη τους και το σύνολο της πόλης στην οποία δραστηριοποιούνταν.

Προσδιόριζαν τους όρους εργασίας, τους μισθούς, τις τιμές των προϊόντων, αλλά και τα

κέρδη. Ανάμεσα στα μέλη των συντεχνιών, όπως ήδη προαναφέρθηκε, δημιουργούνταν

μια μορφή κοινοτικής αλληλεγγύης. (βιβλίο ΕΑΠ, τόμος Β, κεφ. 2)

Και στα εργαστήρια διάφορων τεχνιτών αναπτύσσονταν ποικίλες κοινωνικές

σχέσεις. Το ίδιο συνέβαινε και στους μύλους και σε άλλες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις

(νεροτριβές, ελαιοτριβεία), που δεν ήταν αποκλειστικά χώροι άσκησης οικονομικών

δραστηριοτήτων και συναλλαγών. Αποτέλεσαν τόπους, όπου συγκεντρώνονταν διάφοροι

άνθρωποι από τις τριγύρω περιοχές, οι οποίοι πολλές φορές παρέμεναν μαζί για αρκετές

ώρες προκειμένου να τελειώσουν τις δουλειές τους. Επομένως, και οι χώροι αυτών των

επαγγελμάτων είχαν κοινωνικές προεκτάσεις. (βιβλίο ΕΑΠ, τόμος Β, κεφ. 5)

Οι παραδοσιακές μορφές οργάνωσης διατηρήθηκαν για μεγάλο διάστημα. Παρ’

όλα αυτά, δεν θα μπορούσαν να παραμείνουν ανεπηρέαστες στις όποιες εξελίξεις, οι

οποίες τις οδήγησαν στην σταδιακή παρακμή. Ως προς τον αγροτικό χώρο, η αγροτική

μεταρρύθμιση το 1917 σε συνδυασμό με την εφαρμογή του νόμου περί απαλλοτριώσεως

και αναδασμού της γης το 1923 σήμανε το τέλος των μεγάλων ιδιοκτησιών γης, όπως ήταν

τα τσιφλίκια, και άνοιξαν το δρόμο για την ελεύθερη γεωργία που βασιζόταν στο μικρό

οικογενειακό κλήρο. Τα αποτελέσματα ήταν αισθητά και στον κοινωνικό χώρο, αφού

οδήγησαν σε κοινωνική ανασύνταξη και απελευθέρωση των αγροτών.(βιβλίο ΕΑΠ, τόμος

Α, κεφ. 3)

Ανάλογο αντίκτυπο είχε η απαλλοτρίωση της γης και η αγροτική μεταρρύθμιση και

στην κτηνοτροφία, η οποία θα αναπτυχθεί έκτοτε στα πλαίσια της οικογενειακής

κτηνοτροφίας. Το σύστημα του τσελιγκάτου περιορίστηκε και σταδιακά καταργήθηκε.

Στις μέρες μας, ο αγροτικός βίος υποχωρεί σταδιακά εξαιτίας της συνεχόμενης εξάπλωσης

της γεωργικής τεχνολογίας. Σε ελάχιστες ορεινές περιοχές, με καθυστερημένη

εκμηχάνιση, παρατηρούνται έθιμα και μορφές παραδοσιακής οργάνωσης. (βιβλίο ΕΑΠ,

τόμος Α, κεφ. 3)

Όπως στις άλλες περιπτώσεις, έτσι και στο χώρο των συντεχνιών παρατηρείται

σταδιακή παρακμή κατά την σύγχρονη εποχή. Οι συντεχνίες σε τίποτα δεν θυμίζουν τις

οργανώσεις που είχαν συνταχθεί και ήκμασαν κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας αλλά




5

και στα επόμενα χρόνια. Οι νέες οικονομικές συνθήκες αποδυνάμωσαν και ανέτρεψαν τις

συντεχνίες, οι οποίες δεν μπορούσαν πλέον να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Όπως

στον αγροτικό χώρο ο εκχρηματισμός λειτούργησε καταλυτικά για τις κοινοτικές δομές,

όμοια και στον χώρο της αγοράς οδήγησε στην αποδόμηση των συντεχνιών. Η νέα

οικονομική πραγματικότητα που αναπτύχθηκε στις πόλεις λειτούργησε υπονομευτικά για

τις συντεχνίες και είχε ως αποτέλεσμα την οριστική κατάρρευσή τους.(βιβλίο ΕΑΠ, τόμος

Β, κεφ. 2)

Τα νέα δεδομένα, που οδήγησαν σε παρακμή πολλές μορφές παραδοσιακής

οργάνωσης της εργασίας, ήταν το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων. Ο

εκχρηματισμός της αγοράς και ο μετασχηματισμός της κοινωνίας επισφραγίστηκαν από το

νόμο Ν. 1833/34 περί δήμων, ο οποίος ενθάρρυνε την ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων

καταργώντας το κοινοτικό σύστημα και όπως ήταν φυσικό καταστρέφοντας την κοινοτική

αλληλεγγύη. Η εκβιομηχάνιση των πόλεων με τις κεφαλαιοκρατικές σχέσεις παραγωγής

καλλιέργησαν έντονο ανταγωνισμό διαλύοντας και αυτές με τη σειρά τους την

οποιαδήποτε μορφή παραδοσιακής οργάνωσης των επαγγελματικών δραστηριοτήτων. Όλα

αυτά οδήγησαν στο να αναπτυχθούν τάσεις ατομικισμού και προσωπικής ανάδειξης

παράλληλα με την ανησυχία που παρατηρούνταν σε κοινωνικό και χωροταξικό επίπεδο. Η

Αθήνα μετά τη δεκαετία του ’50 αποτέλεσε μεγάλο κοινωνικό εργαστήριο, όπου εισέρεε

πλήθος κόσμου με διαφορετικές καταβολές και νοοτροπίες. (βιβλία ΕΑΠ, τόμος Α, κεφ. 9

και τόμος Β, κεφ. 2)

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Στη μελέτη που προηγήθηκε παρουσιάστηκαν οι επαγγελματικές δραστηριότητες

κατά τους προβιομηχανικούς κοινωνικούς σχηματισμούς. Ο τρόπος με τον οποίο

οργανώθηκε η εργασία, αλλά και οι κοινωνικές προεκτάσεις που έλαβε τόσο στον

αγροτικό όσο και στον αστικό χώρο από την Τουρκοκρατία έως και τη σύγχρονη εποχή

αποτέλεσαν βασικές πτυχές της μελέτης. Τέλος, παρουσιάστηκαν οι λόγοι που οδήγησαν

στην παρακμή τον παραδοσιακό τρόπο συγκρότησης της εργασίας και σε διάλυση

κοινωνικές οργανώσεις, όπως ήταν οι συντεχνίες. Συμπερασματικά, οι νέες οικονομικές

συνθήκες με τον εκχρηματισμό της αγοράς, την εκμηχάνιση του αγροτικού χώρου και την




6

εκβιομηχάνιση ανέτρεψαν τις παραδοσιακές οικονομικές, παραγωγικές και κοινωνικές

δομές.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αικατερινίδη Γ., Αλεξάκη Ε., Γιατράκου Μ. Ε., Θανόπουλου Γ., Σπαθάρη-

Μπεγλίτη Ε., Τζάκη Δ.(2002). Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα 2: Οι

Νεότεροι Χρόνοι. Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος. Τόμος Α΄ . Πάτρα: ΕΑΠ.

• Γουήλ-Μπαδιεριτάκη Α. Ι., Ολυμπίτου Ε., Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε. (2002). Δημόσιος

και Ιδιωτικός Βίος 2: Οι Νεότεροι Χρόνοι. Παραδοσιακή Τέχνη και Τεχνολογία..

Τόμος Β΄. Πάτρα: ΕΑΠ.

_2ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ_ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ_(ΕΛΠ41) 2005-20006

Documents

Transcript of _2ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ_ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ_(ΕΛΠ41) 2005-20006