24ρά στη Βενετία το 1713. Θέµατου έργου είναι ο έρωτας του...

24

5 Η καθηmicroερινή ζωή

15ος 16ος 17ος 18ος 19ος

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ οικοτεχνία παραγωγική εργασία στο περιβάλλον του σπιτιού που γίνεται από microέλη της οικο-γένειας χάνι πανδοχείο

Περιγράφω και αναφέρω τις ασχολίες των προ-σώπων [222]

Κατά τη διάρκεια της οθωmicroανικής κυριαρχίας η καθηmicroερινή ζωή οργανώνεται γύρω από την οικογένεια Οι οικογένειες είναι πολυmicroελείς και στηρίζονται στην προσφορά και τη συνεργασία των microελών τους για τις καθηmicroερινές ανάγκες Τα παιδιά microαθαίνουν συνή-θως το επάγγελmicroα των γονιών τους για να εξασφαλίσουν τη ζωή τους

Η κτηνοτροφία η γεωργία microε την αmicroπελουργία και την καλλιέργεια δηmicroητριακών ε-λιάς και βαmicroβακιού η αλιεία η οικοτεχνία κυρίως microε την υφαντική αποτελούν τις βα-σικές ασχολίες των υπόδουλων πληθυσmicroών για τη διαβίωσή τους

Το σπίτι είναι η βασική απασχόληση των γυναικών της οικογένειας Το σπίτι όmicroως δεν είναι microόνο το microαγείρεmicroα το ζύmicroωmicroα η καθαριότητα η φροντίδα των παιδιών αλλά και ο αργαλειός το κέντηmicroα ακόmicroα και τα ζωντανά και τα χωράφια

Η γέννηση του παιδιού ο γάmicroος αλλά και ο θάνατος αποτελούν σηmicroαντικά γεγονότα και συνδέονται microε πλήθος έθιmicroα που φέρνουν κοντά τους ραγιάδες Έθιmicroα που έχουν σχέση microε τις καθηmicroερινές ασχολίες και τη θρησκευτική ζωή προσφέρουν ευκαιρίες για κοινωνική συναναστροφή Τα τοπικά πανηγύρια γίνονται αφορmicroή για ψυχαγωγία και βοηθούν στη διατήρηση της παράδοσης ενώ τονώνουν και την οικονοmicroική δραστηριότη-τα των περιοχών

Οι συνθήκες ζωής δεν είναι βέβαια παντού και για όλους τους υπόδουλους πληθυ-σmicroούς οι ίδιες Αλλιώς ζουν για παράδειγmicroα οι εύπορες οικογένειες των νησιών και αλ-λιώς οι κολίγοι στη Θεσσαλία

Εσωτερικό σπιτιού (18ος αι) Έγχρωmicroη λιθογραφία σε σχέδιο του Υλαίρ

Αθήνα Μουσείο Μπενάκη

222

χάνι στην Κόρινθο αγροτικό σπίτι σκηνή φαγητού αγορά στην Αθήνα βοσκή ζώων

25

Η παράδοση

microαθητεία στην ιστορία

Ποιες ευκαιρίες διασκέ-δασης έχουν οι ελληνικοί πληθυσmicroοί κατά την ο-θωmicroανική κυριαρχία

Με ποιες εργασίες ασχο-λούνται οι οικογένειες των υπόδουλων Ελλήνων

σύνθεση

Ο Γάλλος περιηγητής Γκρελό γράφει (1670) laquoΟι Έλληνες έχουν και microερικές ακό-microα ευκαιρίες διασκεδάσεων Είναι οι τέσσερες κυριότερες γιορτές του χρόνου του Αγίου Ανδρέου του Α-γίου Νικολάου των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων και του Αγίου Γεωργίου [hellip] Στη γιορτή του Αγιαντρέα γίνονται επισκέψεις και οι γυναίκες κάνουν πάντοτε τηγανίτες Στη γιορτή του Αγίου Νικολάου ζυmicroώνουν πίττα και ρίχνουν στο προζύmicroι έναν παρά Κι οποίος πετύχει το νόmicroισmicroα θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς Πρέπει να το φυλάξη προσεχτικά Στη γιορτή των Αγίων Σαράντα χορεύουν τραγουδώ-ντας αυτό το δίστιχο Ας χορέψουmicroε κι ας είναι των Αγίων Σαράντα είναιraquo

Ποιες είναι σύmicroφωνα microε την πηγή [224] οι κυριότερες γιορτές κατά τη διάρκεια του έτους [224]

Είναι και σήmicroερα οι ίδιες [224]

Ελληνικός χορός στην Πάρο (18ος αι) Έγχρωmicroη λιθογραφία σε σχέδιο του Υλαίρ

Αθήνα Μπενάκειος Βιβλιοθήκη

Με ποιους τρόπους διασκε-δάζουν οι υπόδουλοι Έλλη-νες [223-226]

Ποιες πηγές δείχνουν κατά τη γνώmicroη microου καλύτερα πώς διασκεδάζουν οι ελληνικοί πληθυσmicroοί κατά την τουρκο-κρατία [223-226]

224

Πανηγύρι στην Αθήνα (αρχές 19ου αι) Προmicroετωπίδα από το βιβλίο EΝτοντβέιλ


Συνοδεύοντας τη νύφη (18ος αι) Χαλκογραφία του Π Γκύ

Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

226

225

223

26

6 Η πνευmicroατική ζωή


ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Κρητική Αναγέννηση πνευmicroατική και καλλιτεχνι-κή άνθηση στην Κρήτη που επηρεάζεται από την Ιταλι-κή Αναγέννηση Νεοελληνικός ∆ιαφωτι-σmicroός πνευmicroατικό κίνηmicroα που διαδίδει τις ιδέες της ελευ-θερίας και της ανεξαρτησίας

Παρατηρώ τον τρόπο microε τον οποίο ο ζωγράφος συνδέει τη θρησκεία microε την καθηmicroερινή ζωή [227]

Κάτω από την οθωmicroανική απειλή πολλοί Έλληνες λόγιοι microετακινούνται προς τις ευρω-παϊκές χώρες και κυρίως στην Ιταλία Εκεί αναπτύσσουν σηmicroαντική συγγραφική και εκδοτι-κή δραστηριότητα

Εmicroπορικά κέντρα όπως η Χίος και η Κωνσταντινούπολη αναδεικνύονται και σε σηmicroαντικά πνευmicroατικά κέντρα Ιδιαίτερη πνευmicroατική και καλλιτεχνική κίνηση παρατηρείται στα Ιόνια νησιά καθώς σε όλη τη διάρκεια της οθωmicroανικής κυριαρχίας βρίσκονται σε διαρκή επαφή microε τη ∆ύση

Στην Κρήτη στα τέλη του 16ου αιώνα παρατηρείται πνευmicroατική και καλλιτεχνική άνθηση που ονοmicroάζεται Κρητική Αναγέννηση Αναπτύσσεται ιδιαίτερα η ποίηση και το θέατρο Τα έργα που δηmicroιουργούνται επηρεάζονται από την ιταλική Αναγέννηση Σηmicroαντικοί εκπρόσωποι της Κρητικής Αναγέννησης είναι ο Βιτσέντζος Κορνάρος και ο Γεώργιος Χορτάτζης

Στις τέχνες κυριαρχεί η εκκλησιαστική ζωγραφική ιδιαίτερα στα microεγάλα θρησκευτικά κέ-ντρα της εποχής το Άγιο Όρος και τα Μετέωρα Ξεχωρίζουν σηmicroαντικοί αγιογράφοι όπως ο Θεοφάνης και ο Μ ∆αmicroασκηνός Παράλληλα λαϊκοί ζωγράφοι δηmicroιουργούν αξιόλογα έργα

Ο λαός εκφράζεται κυρίως microέσα από το δηmicroοτικό τραγούδι Θέmicroατα όπως η ξενιτιά η σκλαβιά οι κλέφτες εmicroπνέουν τους ανώνυmicroους δηmicroιουργούς Το δηmicroοτικό τραγούδι συνδέεται microε την καθηmicroερινή ζωή των ραγιάδων και την ελπίδα τους για λευτεριά

Τα χρόνια πριν την Επανάσταση microε το κίνηmicroα του Νεοελληνικού ∆ιαφωτισmicroού διευρύ-νεται η πνευmicroατική και η καλλιτεχνική ζωή των Ελλήνων Τα ενδιαφέροντά τους περιλαmicroβά-νουν θεατρικές παραστάσεις microεταφράσεις βιβλίων και αρχαίων ελληνικών κειmicroένων ποιητι-κές συλλογές λογοτεχνικά έργα αλλά και έργα τέχνης και αρχιτεκτονικής

Κρητική Αναγέννηση Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός

Σκηνή χορού σε τοιχογραφία microοναστηριού Τοιχογραφία στις αρχές του 18ου αι Άγιο Όρος Μονή Μεγίστης Λαύρας

227

27

Κρητική Αναγέννηση Βιτσέντζος Κορνάρος

Σε ποια γλώσσα είναι γραmicromicroένο το έργο του Β Κορνάρου [229]

Σε ποιον τόπο microιλάνε microrsquo αυτόν τον τρόπο σήmicroερα [228] amp [229]


Ποιες είναι οι περιοχές που ακmicroάζουν πνευmicroατι-κά και σε ποιο καθεστώς κυριαρχίας υπάγονται

Ποια είναι η πνευmicroατική ζωή των υπόδουλων Ελ-λήνων κατά την περίοδο της ξένης κυριαρχίας

σύνθεση

Στίχοι από τον laquoΕρωτόκριτοraquo του Βιτσέντζου Κορνάρου laquoΑπrsquo ότι κάλλη έχει άνθρωπος τα λόγια έχουν τη χάρη να κάmicroουσι κάθε καρδιά παρηγοριά να πάρη κι οπού κατέχει να microιλή microε γνώση και microε τρόπο κάνει και κλαίσι και γελούν τα microάτια των ανθρώπωraquo

Εξώφυλλο του laquoΕρωτόκριτουraquo έργο του Βιτσέντζου Κορνάρου

Η ιστορία του Ερωτόκριτου και της Αρετού-σας εmicroπνέει microόνο την εποχή της ή και άλ-λες Παρατηρώ το έργο του Θεόφιλου [230] και απαντώ

230 Ερωτόκριτος και Αρετούσα Έργο του Θεόφιλου (1910)

229

Βιτσέντζος Κορνάρος (1556-1613) Γεννιέται στη Σητεία και κατάγεται από βενετοκρητική οικογένεια ευγενών Το 1585 εγκαθίσταται στον Χάνδα-κα (Ηράκλειο) Είναι microέλος του Συmicroβουλίου των Ευγε-νών και Φεουδαρχών του Χάνδακα και αναλαmicroβάνει διάφορα τοπικά διοικητικά αξιώmicroατα Είναι λόγιος και ποιητής Το σηmicroαντικότερο έργο του είναι ο laquoΕρωτόκρι-τοςraquo που γράφεται στο κρητικό γλωσσικό ιδίωmicroα στις αρχές του 17ου αιώνα Το έργο τυπώνεται για πρώτη φο-ρά στη Βενετία το 1713 Θέmicroα του έργου είναι ο έρωτας του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας Άλλο σηmicroαντικό έργο του είναι η laquoΘυσία του Αβραάmicroraquo

Ποιος είναι ο αιώνας συγγραφής και ο χρόνος έκδοσης του laquoΕρωτόκριτουraquo [228]

228

28

7 Οι σχέσεις microε τον υπόλοιπο κόσmicroο


ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ παραδουνάβιες ηγεmicroονίες ηγεmicroονίες γύρω από τον ∆ού-ναβη ποταmicroό (Μολδαβία Βλαχία) παροικίες ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού Έλληνες της ∆ιασποράς Έλληνες που κατοικούν σε ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού

Στην Οθωmicroανική Αυτοκρατορία οι άνθρωποι microετακινούνται και ταξιδεύουν κυρίως όmicroως οι χριστιανοί Ο πόλεmicroος η αναζήτηση οικονοmicroικών πόρων το εmicroπόριο τα γράmicromicroατα τους αναγκάζουν να αλλάζουν τόπους και να αναζητούν καλύτερες ευκαιρίες Πολλές από αυτές τις ευκαιρίες βρίσκονται έξω από τα σύνορα της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας στην κεντρική και δυτική Ευρώπη καθώς και στη Ρωσία και τις παραδουνάβιες ηγεmicroονίες

Στις αρχές του 18ου αιώνα οι οικονοmicroικές ευκαιρίες πληθαίνουν Κατά microήκος των εmicroπο-ρικών δρόmicroων των δρόmicroων διακίνησης των εmicroπορευmicroάτων δηmicroιουργούνται οι ελληνικές πα-ροικίες Στη Βιέννη τη Βουδαπέστη τη Βενετία τη Μασσαλία την Οδησσό το Λιβόρνο και αλλού οι Έλληνες της ∆ιασποράς έρχονται σε επαφή microε τον έξω κόσmicroο Στους ξένους αυ-τούς τόπους εξελίσσονται και προοδεύουν Γνωρίζουν διαφορετικά ήθη και έθιmicroα και συνα-ντούν τις νέες ιδέες που διακινούνται στην Ευρώπη των νεότερων χρόνων

Οι Έλληνες της ∆ιασποράς - λόγιοι και έmicroποροι - ιδρύουν τυπογραφεία microεταφράζουν βι-βλία εκδίδουν περιοδικά και εφηmicroερίδες ∆εν ξεχνούν όmicroως και τον τόπο τους Βρίσκονται σε συνεχή επαφή microε τη γενέτειρά τους την υποστηρίζουν οικονοmicroικά αλλά και διοχετεύουν σrsquo αυτήν νέες ιδέες και τρόπους ζωής Με αυτό τον τρόπο οι υπόδουλοι ελληνικοί πληθυσmicroοί ε-πικοινωνούν microε τις αλλαγές που συmicroβαίνουν στις ευρωπαϊκές χώρες

Τα κρίσιmicroα χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση η επαφή των υπόδουλων Ελλή-νων microε τον υπόλοιπο κόσmicroο γίνεται ιδιαίτερα χρήσιmicroη Βοηθά την πορεία προς την εθνι-κή ανεξαρτησία

Ο ναός του Αγίου Γεωργίου και το ελληνικό σχολείο (το Φλαγγινιανό Φροντιστήριο) της ελληνικής κοινότητας στη Βενετία

Χαλκογραφία του 1702 Βενετία Ελληνικό Ινστιτούτο

Ποια κτίρια της εικόνας φανερώνουν την παρουσία Ελλήνων στη Βενετία [231]

231

microετακινήσεις λογί-ων προς την Ιταλία

ίδρυση παροικιών οικονοmicroικές συναλλαγές

microε την Ευρώπη

microετακινήσεις λογίων προς τη δύση

ελληνικό σχολείο

ναός Αγίου Γεωργίου

29

Ελληνικές παροικίες

laquoΕξενιτεύοντο (οι Κοζανίτες) [hellip] εις microακρινούς τό-πους και microε το εmicroπόριον επορίζοντο τα προς χρείαν των αφθόνως Το κυριώτερον microέρος της ξενιτείας των ήταν η Ουγγαρία εκεί επλούτισαν πολλοί και ευτύ-χησαν την πατρίδα των Το εmicroπόριον και η κοινωνία των microε αλλά πεπολιτισmicroένα έθνη τους πληροφόρη-σαν περί της ωφελείας των microαθήσεων και της βοη-θείας των εις τα έργα των όθεν και έδειξαν πολύν ζήλον και προθυmicroίαν να συστήσωσι σχολεία εις την πατρίδα τωνraquo Μεγδάνης Χ Αγγελία περί της αρχής προόδου της ελληνικής Σχολής Βιέννη 1820


Ποιος είναι ο ρόλος των παροικιών στη σχέση του ελληνισmicroού microε τον υπό-λοιπο κόσmicroο

Ποιες είναι οι σχέσεις του ελληνισmicroού microε τον υπόλοιπο κόσmicroο

σύνθεση

Για ποιους λόγους ταξιδεύουν οι Έλληνες [234]

Ποιες συνέπειες έχουν αυτά τα ταξίδια [234]

Πού ταξιδεύουν οι Έλληνες [232]

Ποιες σηmicroαντικές παροικίες ιδρύ-ουν [232]

Έλληνας έmicroπορος (1768)

Αθήνα Γεννάδειος Βι-βλιοθήκη

Χάρτης των εmicroπορικών δρόmicroων και των σηmicroαντικών ελληνικών παροικιών κατά την περίοδο της οθωmicroανικής κυριαρχίας

Το λιmicroάνι της Τεργέστης στις αρχές του 19ου αιώνα Χαλκογραφία (1802)


235

233

Ποιο είναι το είδος της κάθε πηγής [232-235]

232

234

Οι Κοζανίτες ξενιτεύονταν σε microακρινούς τόπους και microε το εmicroπόριο κέρδιζαν σε αφθονία τα αναγκαία για τη ζωή τους Ξενιτεύονταν κυρίως στην Ουγγαρία όπου πολλοί πλούτισαν και ευεργέτησαν την πατρίδα τους Το εmicroπόριο και η ε-πικοινωνία τους microε άλλα πολιτισmicroένα έθνη τούς πληροφόρησαν για την ωφέ-λεια των γνώσεων και τη χρησιmicroότητά τους στα έργα τους οπότε και έδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και προθυmicroία να ιδρύσουν σχολεία στην πατρίδα τουςhellip

30

8 Η Οθωmicroανική Αυτοκρατορία ακmicroή και παρακmicroή Παρα


ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ιερός πόλεmicroος πόλεmicroος εναντίον αυτών που δεν πιστεύουν στο Μω-άmicroεθ σουλτάνος ο ανώτατος πολιτικός και στρατιωτικός άρχοντας της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας οθωmicroανική Πύλη η έδρα του σουλτάνου της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας

Από τα microέσα του 14ου αιώνα και microέχρι το τέλος του 16ου αιώνα η Οθωmicroανική Αυτοκρα-τορία αναπτύσσεται και ενισχύει την κυριαρχία της στην Ανατολική Μεσόγειο Ικανοί σουλτάνοι όπως ο Σουλεϊmicroάν Α΄ ο Μεγαλοπρεπής (1520-1566) microε συνεχείς πολέmicroους διευρύνουν τα σύνορά της Οι Οθωmicroανοί microε τον Ιερό πόλεmicroο που διεξάγουν έχουν ως στόχο την εξάπλωση της ισλαmicroικής θρησκείας Από την αρχή του 17ου αιώνα η Οθωmicroανική Αυτοκρατορία αντιmicroετωπίζει σηmicroαντικά οι-

κονοmicroικά και κοινωνικά προβλήmicroατα Η microεγάλη επέκτασή της δυσκολεύει τη συνοχή της Οι πόλεmicroοι παύουν να φέρνουν έσοδα Ισχυρές δυνάmicroεις όπως η Ρωσία και η Αυ-στρία αντιστέκονται στον οθωmicroανικό στρατό και εmicroποδίζουν την οθωmicroανική επέκταση Η δηmicroιουργία νέων θαλάσσιων δρόmicroων microετά την ανακάλυψη της Αmicroερικής προκαλεί

microεγάλα προβλήmicroατα στο εmicroπόριο της Ανατολικής Μεσογείου και microειώνει τα έσοδα της οθωmicroανικού κράτους Ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη εκmicroεταλλεύονται αυτή την κατάσταση και υπογράφουν συmicroφωνίες microε την Οθωmicroανική Αυτοκρατορία microε τις οποίες αποκτούν σηmicroαντικά οικονοmicroικά προνόmicroια Έτσι επιβαρύνεται ακόmicroα περισσότερο η οθωmicroανική οικονοmicroία Η οθωmicroανική Πύλη αναγκάζεται να παραχωρήσει την είσπραξη των φόρων σε ιδιώτες

και όχι σε υπαλλήλους του κράτους Οι ιδιώτες αυτοί συχνά παραβιάζουν το νόmicroο αδι-κούν τους υπηκόους και πλουτίζουν σε βάρος τους Γίνονται ισχυροί και επαναστατούν ενάντια στην κεντρική διοίκηση Οι προσπάθειες για τον εκσυγχρονισmicroό της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας αποτυγχάνουν

και το οθωmicroανικό κράτος στις αρχές του 19ου αιώνα βρίσκεται σε κρίση

Χάρτης σταδιακής εξάπλωσης της Οθωmicroανικής αυτοκρατορίας

Αναφέρω τα στάδια εξάπλωσης της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας [236]

ακmicroή της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας παρακmicroή της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας

236

31

Εικόνες της Κωνσταντινούπολης


Ποιες είναι οι αιτίες της οθωmicroανικής παρακmicroής

Γράφω για την Κωνστα-ντινούπολη του 18ου αιώ-να

σύνθεση

Υπαίθρια αγορά (16ος αι) Τουρκική microικρογραφία Βενετία Μουσείο Κορρέρ

laquoΕκατόν δέκα περίπου φούρνοι προmicroηθεύουν ψωmicroί στον πληθυσmicroό της πόλης Οι φούρνοι φτιάχνουν επίσης τσουρέκια καταΐφια microπα-κλαβάδες κουλούρια γαλέτες πα-ξιmicroάδια πίτες καρβέλια φραντζό-λες microπουρέκια και πίτες του Χαλε-πιού και της ∆αmicroασκού πλακού-ντια φρέσκους τραγανιστούς λου-κουmicroάδες Από εδώ προmicroηθεύονται αλεύρι τα microεγάλα αρχοντικά καθώς και τα παλιά και νέα ανάκτορα για το ειδικό ψωmicroί του σουλτάνου Με-γάλα πλοία πηγαινοέρχονται αδιά-κοπα χειmicroώνα καλοκαίρι Όταν ο στρατός κι ο σουλτάνος microε την ακο-λουθία του εδρεύουν στην Κωνστα-ντινούπολη είναι επόmicroενο νrsquo αυξάνε-ται η κατανάλωση του ψωmicroιού και των λοιπών τροφίmicroωνraquo Κιουmicroουρτζιάν Ι Οδοιπορικό στην πόλη του 1680 microτφρ Σ Μπόζη Τροχαλία Αθήνα 1992 σ 49-50

Πηγή Ντ Αλαmicroπέρ - Ντιντερό Εγκυκλοπαίδεια ή συστηmicroατικό λεξικό των επιστηmicroών των τεχνών και των επαγγελmicroάτων Παρίσι 1777

238

239

Ποια στοιχεία της πηγής [238] δηλώνουν το microέγεθος της πό-λης της Κωνσταντινούπολης

Παρατηρώ τα οπτικά ντοκου-microέντα [237] amp [239] και ανα-φέρω τις εmicroπορικές δραστη-ριότητες τον τρόπο ένδυσης τα προϊόντα Πεκίνο 4000000

Παρίσι 589000Λονδίνο 530000Κωνσταντινούπολη 513000Μεξικό 300000Νεάπολη 272000Άmicroστερνταmicro 212000

Μεγάλες πόλεις του 18ου αιώνα

Κλειστή αγορά (Καπαλί τσαρσί) 19ος αι

Μελετώ τον πίνακα [240] και συγκρίνω τον πληθυσmicroό της Κωνσταντινούπολης microε τον πληθυσmicroό άλλων πόλεων

237

240

32

9 Οι microορφές αντίστασης

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Ρωmicroιοί έτσι ονοmicroάζονται οι ορθόδο-ξοι ελληνικοί πληθυσmicroοί της οθωmicroανικής αυτοκρατο-ρίας εξεγέρσεις ένοπλες microορφές αντίστασης των υπόδουλων εναντίον των κατακτητών ληmicroέρια ορεινές τοποθεσίες όπου ζουν οι κλέφτες καπετάνιος ο αρχηγός κάθε οmicroάδας κλεφτών microπαϊράκι λάβαρο σηmicroαία των κλέ-φτικων οmicroάδων

Συmicroβουλεύοmicroαι το κείmicroενο και αναφέρω τη δράση των κλεφτών [241]

Κατά τη διάρκεια της οθωmicroανικής αυτοκρατορίας πολλές είναι οι microορφές αντίστασης ενάντια στους Οθωmicroανούς κατακτητές Οι Ρωmicroιοί αντιστέκονται στους Οθωmicroανούς διατηρώ-ντας τις microνήmicroες τη γλώσσα και τη θρησκεία τους

Στις ένοπλες microορφές αντίστασης περιλαmicroβάνονται εξεγέρσεις που εκδηλώνονται σε πολλές ελληνικές περιοχές σε όλη τη διάρκεια της οθωmicroανικής κυριαρχίας Οι εξεγέρσεις αυτές ξεσπούν κάθε φορά που οι Οθωmicroανοί εmicroπλέκονται σε πολεmicroικές επιχειρήσεις microε τους Βενετούς ή τους Ρώσους

Το Σούλι η Μάνη και τα Σφακιά περιοχές που έχουν ειδικό καθεστώς ελευθερίας και προ-σπαθούν να διατηρήσουν την αυτονοmicroία τους αποτελούν microόνιmicroες εστίες αντίστασης Συχνά συ-γκρούονται microε τους Οθωmicroανούς για να διαφυλάξουν το καθεστώς και τα προνόmicroιά τους

Μορφή ένοπλης αντίστασης θεωρείται και η δράση των κλεφτών Οι κλέφτες συγκροτούν ένοπλες οmicroάδες κάνουν επιθέσεις σε εmicroπορικές αποστολές σε κρατικούς αξιωmicroατούχους σε ταξιδιώτες ακόmicroα και σε χωριά και πόλεις αρπάζοντας χρήmicroατα όπλα και τρόφιmicroα Οι κλέφτες ζουν ελεύθεροι κατά οmicroάδες στα ληmicroέρια Κάθε οmicroάδα έχει τον καπετάνιο της και το δικό της microπαϊράκι Με το πέρασmicroα των χρόνων οι κλέφτες γίνονται microόνιmicroη απειλή αντί-στασης εναντίον του οθωmicroανικού κράτους και των τοπικών αρχόντων το ίδιο και οι αρmicroατο-λοί Ενώ αρχικά είναι βοηθητικά στρατεύmicroατα των Τούρκων που χρησιmicroοποιούνται και στη δίωξη των κλεφτών οι αρmicroατολοί παραβαίνουν συχνά τις συmicroφωνίες τους microε τους Οθωmicroα-νούς και γίνονται κλέφτες

Κλέφτης Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

1677-81 1768-74 1736-39 1787-92 1806-12

1789-92 1801-03 αγώνες του Σουλίου εναντίον του Αλή πασά

1611 εξέγερση σε Θεσσαλία Ήπειρο (∆ιονύσιος επίσκο-πος Τρίκκης)

1770 εξέγερση στα Σφακιά (∆ασκαλο-γιάννης)

1770 εξέγερση στη Μάνη-Πελοπόννησο (Ορλωφικά)

1789-92 συ-γκρούσεις Λ Κατσώνη microε τους Οθωmicroανούς στο Αιγαίο

241

ρωσοτουρκικοί πόλεmicroοι

33

Επαναστατικές ενέργειες - κινήmicroατα

Με ποιο ιστορικό γεγονός συνδέεται η πολιορκία της Κορώνης από τους Ρώσους [242] [243]


Ποιες είναι οι microορφές αντίστασης των Ελλήνων εναντίον των Οθωmicroανών κατακτητών

Ποιοι συmicromicroετέχουν στις ένοπλες εξεγέρσεις των Ελλήνων εναντίον των Οθωmicroανών

σύνθεση

Επιστολή των Σουλιωτών προς τον Αλή πασά laquoΒεζύρ Αλή πασά σε χαιρετούmicroεν Η πατρίς microας είναι ασυγκρίτως γλυκυτέρα και από τα πουγκεία σου και από τους ευτυχείς τό-πους τους οποίους υπόσχεσαι να microας δώσεις Όθεν microαταίως κοπιά-ζεις επειδή η ελευθερία microας δεν πωλείται ούτrsquo αγοράζεται σχεδόν microε όλους τους θησαυρούς της γης παρά microε το αίmicroα και θάνατον έως του τελευταίου Σουλιώτου Όλοι οι Σουλιώτες microικροί και microε-γάλοιraquo οπότε

Σουλιώτισσες σε microάχη εναντίον των στρατευmicroάτων του Αλή Πασά Έργο του Ντενεβίλ (αρχές του 19ου αιώνα)

Πώς εκmicroεταλλεύονται οι Έλληνες τις συγκρούσεις Οθωmicroανών και Ρώσων στον ελληνικό χώρο [243]

245

Πώς απαντούν οι Σουλιώτες στην προσπάθεια του Αλή πασά να τους υποδουλώσει [244] amp [245]

Ποιοι αντιστέκονται στον Αλή πασά και microε ποιο τρόπο [244] amp [245]

244

242

Πολιορκία της Κορώνης από το ρώσικο στόλο το 1770 Έγχρωmicroη λιθογραφία βασισmicroένη σε χαλκογραφία του Υλαίρ (1822)


Στη διάρκεια [hellip] του ρωσο-τουρκικού πολέmicroου (1768-1774) [hellip] ο ρωσικός στόλος microε τον Αλέξη Ορλώφ εισχω-ρούσε στη Μεσόγειο και ξε-σήκωνε τα νησιά του Αιγαί-ου ενώ καθώς πλησίαζε microια microικρή microοίρα microε το Θεόδωρο Ορλώφ κι ένα ολιγάριθmicroο άγηmicroα οι πρόκριτοι κι οι αρχιερείς ξεσήκωναν την Πε-λοπόννησο Παρά τις επιτυ-χίες και την καταστροφή του τουρκικού στόλου στον κόλ-πο του Τσεσmicroέ κοντά στη Σmicroύρνη η εξέγερση της Πε-λοποννήσου καταπνίγηκε Σβορώνος Ν Επισκόπηση της νεοελληνικής ιστορίας Αθήνα 1983 σ 59

243

34

10 Τα απελευθερωτικά οράmicroατα ο Ρήγας Φεραίος


ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ απελευθερωτικά οράmicroατα σκέψεις και επιθυmicroίες για την απόκτηση της ελευθερίας Θούριος επαναστατικό τραγούδι του Ρήγα Φεραίου για τον ξεση-κωmicroό των υπόδουλων Ελλή-νων Γραικοί Οι Ευρωπαίοι χρησιmicroοποιούν αυτόν τον όρο για τους Έλλη-νες ή Ρωmicroιούς Ο όρος προ-έρχεται από την ελληνική microυθολογία Ο Γραικός ήταν γιος της Πανδώρας και του ∆ία

Ποιο είναι το όραmicroα του δηmicroιουργού της πηγής [246]

Κατά τη διάρκεια της οθωmicroανικής κυριαρχίας δεν λείπουν τα απελευθερωτικά οράmicroατα Περιέχονται κυρίως στους θρύλους και στους θρήνους για την άλωση της Κωνσταντινούπολης και την επανάκτησή της Στα τέλη του 18ου αιώνα τα οράmicroατα αυτά γίνονται πιο συγκεκριmicroέ-να και συνδέονται microε τις ιδέες της ελευθερίας και της ισότητας των ανθρώπων

Με βάση αυτές τις ιδέες το οθωmicroανικό απολυταρχικό καθεστώς φαίνεται πιο άδικο για τους λαούς της βαλκανικής χερσονήσου Γιατί δεν είναι microόνο οι Έλληνες που ζουν στη σκλα-βιά Βούλγαροι Σέρβοι Αρmicroένιοι Αρβανίτες βρίσκονται κάτω από την κυριαρχία των Οθω-microανών Τούρκων

Αυτούς τους λαούς προσπαθεί να εmicroπνεύσει ο Ρήγας Φεραίος Οραmicroατίζεται την απελευθέ-ρωση των λαών που ζουν στα Βαλκάνια και τη δηmicroιουργία microιας ενιαίας ελληνικής δηmicroοκρατί-ας Στη δηmicroοκρατία αυτή αναγνωρίζεται η πολιτισmicroική και εθνική διαφορετικότητα των κατοί-κων της και η ισότητα των πολιτών της

Ο Ρήγας τυπώνει την πρότασή του σε φυλλάδια το φθινόπωρο του 1797 microε σκοπό να δια-δώσει το όραmicroά του στους υπόδουλους χριστιανούς της Οθωmicroανικής Αυτοκρατορίας Τυπώνει επίσης έναν επαναστατικό ύmicroνο τον περίφηmicroο Θούριο για να τους ξεσηκώσει Καλύτερα lsquomicroιας ώραςrsquo γράφει lsquoελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακήrsquo

Ο Ρήγας συλλαmicroβάνεται για τη δράση του από την αυστριακή αστυνοmicroία και παραδίδεται στους Τούρκους Βρίσκει microαζί microε τους συντρόφους του microαρτυρικό θάνατο το 1798 Το θάνατό τους καταγγέλλει ο Αδαmicroάντιος Κοραής και καλεί τους Γραικούς σε εκδίκηση

Η χάρτα της Ελλάδος Ρήγας Φεραίος 1797 Αθήνα Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

ίδρυση microυστικών Εταιρειών προετοι-microασίας του Aγώνα

246

35

Ρήγας Φεραίος


Ποιο είναι το απελευθε-ρωτικό όραmicroα του Ρήγα Φεραίου

Με ποιους τρόπους ο Ρήγας Φεραίος υλοποιεί το όραmicroά του

σύνθεση

laquoΆρθρον 1 Η Ελληνική δηmicroοκρατία είναι microία microε όλον όπου συmicroπεριλαmicro-βάνει εις τον κόλπον της διάφορα γένη και θρησκείαςsdot δεν θεωρεί τας διαφο-ράς των λατρειών microε εχθρικόν microάτιsdot Άρθρον 2 Αυτά τα φυσικά δίκαια εί-ναι πρώτον το να είmicroεθα όλοι ίσοι και όχι ο ένας ανώτερος από τον άλλον δεύτερον να είmicroεθα ελεύθεροι και όχι ο ένας σκλάβος του αλλουνού [hellip] Άρθρον 3 Όλοι οι άνθρωποι Χριστια-νοί και Τούρκοι [hellip] είναι ίσοι hellipraquo Ρήγα του φιλοπάτριδος Νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούmicroελης της Μ Ασίας των microεσογείων νησιών και της Βλαχοmicroπογδανίας 1797

Στίχοι από το Θούριο του Ρήγα Φεραίου (1797) laquoΩς πότε παλικάρια να ζούmicroεν στα στενά Μονάχοι σαν λιοντάρια σταις ράχες στα βουνά Σπηλαίς να κατοικούmicroεν να βλέποmicroεν κλαδιά Να φεύγωmicrorsquo απrsquo τον Κόσmicroον για την πικρή σκλαβιά Να χάνοmicroεν αδέλφια Πατρίδα και Γονείς Τους φίλους τα παιδιά microας κι όλους τους συγγενείς Καλλιώ ΄ναι microιας ώρας ελεύθερη ζωή Παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακήraquo

Άγαλmicroα του Ρήγα Φεραίου στο Πανεπιστήmicroιο Αθηνών Έργο του Ι Κόσσου (1871)

Ποιο πολίτευmicroα οραmicroατίζεται ο Ρήγας Φεραίος [249]

Ποιες είναι οι βασικές αρχές

του πολιτεύmicroατος που προτεί-νει ο Ρήγας Φεραίος [249]

Τι συγκρίνει ο Ρήγας Φεραίος στους στίχους του laquoΘούριουraquo [248]

Πώς τιmicroά το ελεύθερο κράτος τον Ρήγα Φε-ραίο [250]

247

Πού αλλού συναντώ τα ίδια συνθήmicroατα [247]

248

249

laquoΆρθρον 1 Η Ελληνική δηmicroοκρατία είναι microία παρόλο που συmicroπεριλαmicroβά-νει διαφορετικές εθνότητες και θρη-σκείες δεν αντιmicroετωπίζει microε εχθρικό microάτι τις θρησκευτικές διαφορές

250

36

Οι Έλληνες κάτω από ξένη κυριαρχία

απαντώ για τη σηmicroασία των ιστορικών όρων

Τουρκοκρατία Λατινοκρατία προνόmicroια κοινότητα πρόκριτοι ραγιάδες σουλτάνος εξισλαmicroισmicroός παροικία παράδοση εξέγερση εθνική ανεξαρτησία

hellip κατά τη διάρκεια της ξένης κυριαρχίας

Την εποχή που η δυτική Ευρώπη αναπτύσσεται προοδεύει και γίνεται το κέντρο του κό-σmicroου το Βυζάντιο διαλύεται και οι πληθυσmicroοί του περνούν στην κυριαρχία των Λατίνων και Οθωmicroανών κατακτητών

Έναρξη της ξένης κυριαρχίας θεωρείται η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωmicroα-νούς Τούρκους το 1453 Στην πραγmicroατικότητα η ξένη κυριαρχία αρχίζει για κάποιες περιοχές της βυζαντινής επικράτειας microε την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204 Για άλλες βυζαντινές περιοχές όπως είναι η Πελοπόννησος η ξένη κυριαρχία ξεκινάει αργότερα από το 1453 Το ίδιο συmicroβαίνει και microε το τέλος της ξένης κυριαρχίας Πολλές περιοχές ελευθε-ρώνονται microε την Ελληνική Επανάσταση του 1821 άλλες όmicroως όπως θα δούmicroε στην επόmicroενη ενότητα παραmicroένουν υπόδουλες για πολλά χρόνια αργότερα

Κατά την περίοδο της ξένης κυριαρχίας οι υπόδουλοι ελληνικοί πληθυσmicroοί διατη-ρούν πολλά από τα ήθη και τα έθιmicroα τη θρησκεία και τη γλώσσα τους διατηρούν δηλαδή την ταυτότητά τους Αυτό γίνεται γιατί έχουν το δικαίωmicroα να κρατήσουν τη θρησκεία και τη γλώσσα τους και να λει-τουργούν σε κοινότητες εκλέγοντας τους άρ-χοντές τους Ο πατριάρχης επίσης αναγνωρί-ζεται ως θρησκευτικός τους ηγέτης

Την ίδια περίοδο οι ελληνικοί

πληθυσmicroοί που ζουν κάτω από την οθωmicroανική κυριαρχία είναι υποχρε-ωmicroένοι να πληρώνουν φόρους στον κατακτητή και για τη ζωή τους και για την περιουσία τους Μερικές φο-ρές υποχρεώνονται να αλλάζουν την πίστη τους για να σώσουν τη ζωή τους και για να microη χάνουν τα παιδιά τους microε το παιδοmicroάζωmicroα Γιrsquo αυτό και συχνά προσπαθούν να εξεγερ-

θούν και να ελευθερωθούν από τον οθωmicroανικό ζυγό Οι συνθήκες για την ελευθερία των Ελλήνων ωριmicroάζουν

στην αρχή του 19ου αιώνα Ο Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός προ-ετοιmicroάζει το έδαφος για την εθνική ανεξαρτησία Οι ιδέες της ελευθερίας και της παιδείας κυκλοφορούν στις υπόδουλες περιοχές από τους Έλληνες λόγιους και δασκάλους και ε-microπνέουν τους υπόδουλους Έλληνες

Οι συνθήκες ζωής των ελληνικών πληθυσmicroών είναι διαφορετικές από τόπο σε τόπο και από οmicroάδα σε οmicroάδα ∆ιαφορετικά ζουν στις λατινοκρατούmicroενες περιοχές απrsquo ότι στις τουρκοκρατούmicroε-νες Αλλιώς ζουν οι Φαναριώτες ή οι πρόκριτοι απrsquo ότι οι κολίγοι που εργάζονται στα τσιφλίκια Παραmicroένουν όmicroως όλοι υπόδου-λοι πληρώνουν φόρους στους κατακτητές και δεν έχουν την ε-θνική τους ανεξαρτησία

Γυναίκες σε οικισmicroό της Σάmicroου Λαϊκή ζωγραφιά (18ος αιώνας) Αθήνα Μουσείο Μπενάκη

Οι δωρητές παρεκκλησίου σε microονή του Αγίου Όρους Τοιχογραφία (1791)

Άγιο όρος Μεγίστη Μονή Βατοπεδίου

251

252

37

Η Μεγάλη Επανάσταση 3

Ε Ν ΟΤ Η Τ Α

Ποιες είναι οι βασικές εξελίξεις και ποια είναι η έκβαση της Επανάστασης του 1821

Παρατηρώ το χάρτη και αναφέρω τις περιο-χές όπου εκδηλώνεται ο Αγώνας της Ανεξαρ-τησίας [31]

1821 κήρυξη

της Επανάστασης

Χάρτης των κυριότερων επαναστατηmicroένων περιοχών κατά τη διάρκεια του Αγώνα της Ανεξαρτησίας

1828-1831 διακυβέρνηση

του Ι Καποδίστρια

1831-1833 περίοδος αναρχίας

Τα κεφάλαια της ενότητας

1821-1828 ο Αγώνας

της Ανεξαρτησίας

1 Η προετοιmicroασία του Αγώνα ο Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός

2 Η προετοιmicroασία του Αγώνα η Φιλική Εταιρεία

3 Η στρατιωτική οργάνωση του Αγώνα

4 Οι πολεmicroικές επιχειρήσεις 1821-1824


6 Η πολιτική οργάνωση του Αγώ-να

7 Οι microορφές του rsquo21 8 Οι εmicroφύλιες συγκρούσεις 9 Οι σχέσεις microε την Ευρώπη ο

Φιλελληνισmicroός 10 Η έκβαση του Αγώνα 11 Συνθήκες ζωής κατά τη διάρ-

κεια του Αγώνα 12 Η διακυβέρνηση Καποδίστρια 13 Η εκπαίδευση 14 Οι τελικές ρυθmicroίσεις του ελλη-

νικού ζητήmicroατος

Το ερώτηmicroα της ενότητας

1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία

Με τον όρο Μεγάλη Επανάσταση εννοούmicroε την Επανάσταση που κάνουν οι Έλληνες το 1821 για να αποκτήσουν την ελευθερία τους Ονοmicroάζεται και laquoΕπανάσταση του 1821raquo ή laquoΑγώνας της Ανεξαρτησίαςraquo

31

38


ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Νεοελληνικός ∆ιαφωτι-σmicroός η κίνηση των ιδεών του ∆ιαφωτισmicroού ανάmicroεσα στους ελληνόφωνους πληθυσmicroούς που κατοικούν στην οθωmicroα-νική επικράτεια αλλά και σε παροικίες του εξωτερικού Ελληνική Αρχαιότητα microε τον όρο αυτό εννοείται η ιστορία και ο πολιτισmicroός των Αρχαίων Ελλήνων

Στα χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821 οmicroάδες εmicroπόρων και microορφωmicroένων Ελλήνων ταξιδεύουν όλο και πιο πολύ στην Ευρώπη Γνωρίζουν την ευρωπαϊκή σκέψη και εmicroπνέο-νται από τις ιδέες του Ευρωπαϊκού ∆ιαφωτισmicroού Ένα νέο πνευmicroατικό κίνηmicroα το οποίο αργότερα παίρνει το όνοmicroα Νεοελληνικός ∆ιαφωτισmicroός διαmicroορφώνεται σταδιακά στις περιοχές που ζουν Έλληνες και κυρίως σrsquo αυτές που ανθεί το εmicroπόριο

Σύmicroφωνα microε τις ιδέες του Νεοελληνικού ∆ιαφωτισmicroού η ελευθερία του Γένους συνδέεται microε την απόκτηση παιδείας Οι Έλληνες διαφωτιστές πιστεύουν ότι microόνο η microόρφωση microπορεί να δώσει τα εφόδια για τη διεκδίκηση της ελευθερίας Γιrsquo αυτό το λόγο ιδρύουν microε την υπο-στήριξη κυρίως των εmicroπόρων σχολεία Θαυmicroάζουν επίσης τους Αρχαίους Έλληνες τους ο-ποίους θεωρούν προγόνους τους Συνδέουν τον πολιτισmicroό της Ελληνικής Αρχαιότητας microε την ελευθερία και την παιδεία

Η ίδρυση σχολείων τα οποία εφαρmicroόζουν νέα προγράmicromicroατα σπουδών βοηθά στην εξά-πλωση των διαφωτιστικών ιδεών Εκδίδονται αρχαία ελληνικά κείmicroενα και microεταφράζονται σηmicroαντικά βιβλία στην ελληνική γλώσσα Εφηmicroερίδες και περιοδικά που υποστηρίζουν τις νέες ιδέες κυκλοφορούν microε microεγάλη απήχηση Λόγιοι και microορφωmicroένοι Έλληνες υποστηρί-ζουν και microεταφέρουν το νέο πνεύmicroα Κεντρική microορφή ανάmicroεσά τους είναι ο Αδαmicroάντιος Κο-ραής microε το σηmicroαντικό έργο του

Οι διαφωτιστικές ιδέες όmicroως συναντούν και αντιδράσεις Αντιδρούν κυρίως microέλη κοινωνι-κών οmicroάδων που κατέχουν υψηλά αξιώmicroατα και επιθυmicroούν να διατηρήσουν τη δύναmicroη και την εξουσία τους

εφηmicroερίδες και περιοδικά που εκδίδονται στις ελληνικές παροικίες

Εξώφυλλο του φιλολογικού περιοδικού laquoΕρmicroής ο Λόγιοςraquo Βιέννη (1811-1821)

Παρατηρώ την πηγή [32] και σχολιάζω τον τίτλο του περιοδικού

32

περ Αθηνά Παρίσι 1819

εφ Εφηmicroερίς Βιέννη 1790

περ Ερmicroής ο Λόγιος Βιέννη 1811

εφ Ελληνικός ΤηλέγραφοςΒιέννη 1811

περ Μέλισσα Παρίσι 1819

39

Σύνδεση microε την Ελληνική Αρχαιότητα

Ονόmicroατα πλοίων της Ύδρας που κατα-σκευάζονται microεταξύ 1811-1822 Αγαmicroέmicroνων 1 Ιάσων 1 Αθηνά 3 Κέκρωψ 1 Αίολος 1 Κίmicroων 2 Άρης 1 Λεωνίδας 1 Αριστείδης 2 Μελποmicroένη 1 Αχιλλεύς 2 Μέντωρ 1 Βαρών Στρογανώφ 1 Μιλτιάδης 1 Βατερλώ 1 Οδυσσεύς 1 ∆ιοmicroήδης 2 Ραφαήλ 1 Εννυώ 1 Σκιπίων 1 Επαmicroεινώνδας 2 Τερψιχόρη 1 Ηρακλής 2 Τηλέmicroαχος 2 Θεmicroιστοκλής 2 Τιmicroολέων 1 Θρασύβουλος 1 Πηγή Λιγνός Α Ιστορία της νήσου Ύδρας Αθήναι 1953 τΒrsquo σ 60-62


Ποια είναι η σχέση που διαmicroορφώνεται ανάmicroεσα στους Αρχαίους Έλληνες και στους Νεοέλληνες

Ποιες είναι οι κυριότερες ιδέες του Νεοελληνικού ∆ιαφωτισmicroού

σύνθεση

Ο Αλή πασάς πριν την Ελληνική Επα-νάσταση laquoΕσείς οι Έλληνες microπρε κάτι microεγάλο έχετε στο κεφάλι σας ∆εν βαφτίζετε πια τα παιδιά σας Γιάννη Πέτρο Κώ-στα παρά Λεωνίδα Θεmicroιστοκλή Αρι-στείδη Σίγουρα κάτι microαγειρεύετεraquo

Απόσπασmicroα από τα laquoΑποmicroνηmicroονεύmicroαταraquo του Ι Μα-κρυγιάννη laquoΕίχα δυο αγάλmicroατα περίφηmicroα microια γυναίκα κι ένα βασιλόπουλο ατόφια -φαίνονταν οι φλέβες τόση ε-ντέλειαν είχαν [hellip] τα χαν πάρει κάτι στρατιώτες και εις τrsquo Άργος θα τα πουλούσαν κάτι Ευρωπαίων χίλια τάλαρα γύρευαν [hellip] πήρα τους στρατιώτες τους microί-λησα lsquoΑυτά και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσου-νε να microην το καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα microας ∆ιrsquo αυτά πολεmicroήσαmicroενrsquoraquo

Τι microαρτυρεί την αξία που α-ποκτά η Ελληνική Αρχαιότη-τα [34] amp [35]

Παρατηρώ την εικόνα και περιγράφω πώς α-πεικονίζει ο ζωγράφος την laquoΕλλάδαraquo [33]

Ποια είναι τα στοιχεία της εικόνας που θυmicroί-ζουν τα Αρχαία Χρόνια [33]

Ο Ρήγας και ο Κοραής υποβαστάζουν την Ελλάδα Πίνακας του Θεόφιλου (1911)

34

35

36

33

Για τι πολέmicroησαν οι Έλληνες σύmicroφωνα microε το Μακρυγιάννη [36]

40


ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Οδησσός πόλη της νότιας Ρωσίας microύηση η διαδικασία στρατολόγησης των microελών της Φιλικής Εται-ρείας Υπέρτατη Αρχή οmicroάδα ατόmicroων που αποτελεί τη microυστική ηγεσία της Φιλι-κής Εταιρείας κρυπτογραφικός κώδικας ο microυστικός τρόπος επικοινω-νίας των microελών της Φιλικής Εταιρείας microεταξύ τους Αλέξανδρος Υψηλάντης (1792-1828) Φαναριώτης ανώτερος αξιωmicroατικός του ρωσικού στρατού Ιωάννης Καποδίστριας (1776-1831) ανώτατος δι-πλωmicroάτης της Ρωσίας ο πρώ-τος Κυβερνήτης του ελληνι-κού κράτους

Η Φιλική Εταιρεία ιδρύεται το 1814 στην Οδησσό σrsquo ένα σχετικά φιλόξενο για τους Έλλη-νες περιβάλλον από τον Εmicromicroανουήλ Ξάνθο το Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακά-λωφ Στόχος της οργάνωσης είναι η προετοιmicroασία ενός απελευθερωτικού αγώνα που θα στη-ρίζεται στις δυνάmicroεις των Ελλήνων Για να πετύχει αυτό το στόχο η Φιλική Εταιρεία επιδιώ-κει τη microύηση των Ελλήνων ραγιάδων Μια ηγετική οmicroάδα αποτελεί ως την έναρξη της Ε-πανάστασης την Υπέρτατη Αρχή και συντονίζει τη δράση της Φιλικής Εταιρείας Η Φιλική Εταιρεία όπως και άλλες οργανώσεις που δρουν στην Ευρώπη κατά την ίδια

χρονική περίοδο οργανώνεται microε microεγάλη microυστικότητα Οι Φιλικοί microυούνται στην Εταιρεία microε microυστικό όρκο και επικοινωνούν microεταξύ τους microε κρυπτογραφικό κώδικα ψευδώνυmicroα και συνθηmicroατικές λέξεις Στα επτά χρόνια της ύπαρξής της η Φιλική Εταιρεία εξαπλώνεται σrsquo όλες τις περιοχές ό-

που δρουν και κατοικούν Έλληνες Άνθρωποι microε διαφορετική κοινωνική προέλευση και οι-κονοmicroικές δυνατότητες γίνονται microέλη της Εταιρείας και συmicromicroετέχουν στο κοινό απελευθε-ρωτικό όραmicroα Μετά το 1818 γίνονται αλλαγές στην οργάνωση της Εταιρείας για την καλύτερη λειτουργία

της και παρατηρείται αύξηση των microελών της Η έδρα της Φιλικής Εταιρείας microεταφέρεται στην Κωνσταντινούπολη και προτείνεται ένα συγκεκριmicroένο σχέδιο δράσης Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αναλαmicroβάνει την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας microετά την άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια και καθοδηγεί την προετοιmicroασία του Αγώνα των Ελλήνων

1814 1818-1821 1821

ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας

έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας

εξάπλωση της δράσης της Φιλικής Εταιρείας

Με ποιο τρόπο τηρείται η microυστικότητα της Φιλικής Εταιρείας στη σφραγίδα της [37]

Σφραγίδα της Υπέρτατης Αρχής της Φιλικής Εταιρείας Αθήνα Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος

Στην περιφέρεια της σφραγίδας εmicroφανίζονται τα αρχικά γράmicromicroατα των βαπτιστικών ονοmicroάτων των microελών της Υ-πέρτατης Αρχής και στη microέση το σύmicroβολο του σταυρού

37

41

Τα microέλη της Φιλικής Εταιρείας


Ποιοι συmicromicroετέχουν στη Φιλική Εταιρεία και microε ποιο σκοπό

Ποιος είναι ο τρόπος ορ-γάνωσης της Φιλικής Ε-ταιρείας

σύνθεση

Εφοδιαστικό microέλους της Φιλικής Εταιρεί-ας microε τα σύmicroβολα και τα αρχικά [ή] Ε[λευθερία] ή Θ[άνατος] γραmicromicroένα microε τον κρυπτογραφικό κώδικα της Εταιρείας

Αθήνα Εθνικό Ιστορικό Μουσείο

131

117

3387

95

537

έmicroποροιελεύθεροι επαγγελmicroατίες πρόκριτοι των επαρχιών κληρικοίστρατιωτικοί και microισθοφόροιδιάφοροι

Ποια είναι τα στοιχεία της ταυτότη-τας του microέλους της Φιλικής Εται-ρείας [311]

39

Από τον Κανονισmicroό λειτουργίας της Φιλικής Εταιρείας laquoΗ Εταιρεία συνίσταται από καθαυτό Έλληνας φιλο-πάτριδας και ονοmicroάζεται Εταιρεία των Φιλικών Ο σκο-πός των microελών της είναι η καλυτέρευσις του έθνους και αν ο Θεός το συγχωρέση η ελευθερία τουraquo αποτελείται γνήσιους επιτρέψει

38

Από ποιους αποτελείται η Φιλική Εταιρεία και ποιος είναι ο σκοπός της [38]

Τα microέλη της Φιλικής Εταιρείας προέρχονται από την ίδια επαγγελmicroατική οmicroάδα [39]

Από ποιες περιοχές κατάγονται τα microέλη της Φιλικής Εταιρείας [310]

Περιοχή καταγωγής microελών της Φιλικής Εταιρείας

Ποσοστό από το σύνολο των microελών

Πελοπόννησος 372 Στερεά Ελλάδα 39 Ήπειρος 105 Θεσσαλία 62 Ιόνια νησιά 123 Μακεδονία 23 Νησιά του Αιγαίου 146 Μικρά Ασία 29 Κωνσταντινούπολη 54 Άλλες περιοχές 47

310

Πηγή Φράγκος Γ laquoΦιλική Εταιρείαraquo Ιστορία του Ελληνι-κού Έθνους Αθήνα 1975 τΙΑ΄ σ 432

Πηγή Φράγκος Γ laquoΦιλική Εταιρείαraquo Ιστορία του Ελλη-νικού Έθνους Αθήνα 1975 τΙΑ΄ σ 429

κοινωνικές οmicroάδες που συmicromicroετέχουν

στη Φιλική Εταιρεία

laquoΣτο όνοmicroα της microελλοντικής σωτηρίας Α-φιερώνω ως ιερέας της Φιλικής Εταιρείας[hellip] τον συmicroπολίτη κύριο Νικόλαο Σπετζιώ-τη του ∆ηmicroητρίου ναυτικό στο επάγγελmicroατριάντα ετών θερmicroό υπερασπιστή της Εται-ρείας και της πατρίδας τον οποίο κατήχη-σα και όρκισα ο ίδιος Π Σπέτσες 10 Μαρτίου πέmicroπτο έτος των Φι-λικώνraquo

311

42


ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ κεντρική Αρχή η ∆ιοίκηση των επαναστατη-microένων περιοχών φιλέλληνες εθελοντές microη ελληνικής κα-ταγωγής που είτε συmicromicroετέ-χουν είτε βοηθούν υλικά και ηθικά τους Έλληνες στον Α-γώνα τους σώmicroατα ατάκτων ένοπλες οmicroάδες που δεν ελέγ-χονται από την κεντρική στρα-τιωτική ∆ιοίκηση πυρπολικά microικρά πλοιάρια εφοδιασmicroένα microε εύφλεκτες ύλες τακτικός στρατός στρατιωτικά σώmicroατα που ορ-γανώνονται από την κεντρική ∆ιοίκηση

Η Ελληνική Επανάσταση το 1821 ξεσπά σε διαφορετικές περιοχές χωρίς συγκεκρι-microένη οργάνωση των στρατευmicroάτων από microια κεντρική Αρχή Αν και γίνονται κάποιες προσπάθειες κεντρικού συντονισmicroού και δηmicroιουργίας τακτικού στρατεύmicroατος κάθε πε-ριοχή συγκροτεί και συντηρεί τα δικά της ένοπλα σώmicroατα ∆ηmicroιουργεί στρατόπεδα σχε-διάζει επιχειρήσεις και αναδεικνύει τις δικές της ηγετικές οmicroάδες που διευθύνουν τις πολεmicroικές επιχειρήσεις

Στις στρατιωτικές επιχειρήσεις συmicromicroετέχουν κλέφτες και αρmicroατολοί ναυτικοί φιλέλ-ληνες αλλά κυρίως απλοί άνθρωποι Λίγοι έχουν όπλα και ακόmicroη λιγότεροι γνωρίζουν να πολεmicroούν Με ενέδρες νυχτερινές επιθέσεις αιφνιδιασmicroούς και κλεφτοπόλεmicroο α-ντιmicroετωπίζουν οι επαναστάτες τον οθωmicroανικό στρατό

Τα σώmicroατα των ατάκτων ακολουθούν τους οπλαρχηγούς στις στρατιωτικές επιχει-ρήσεις στη στεριά Στα νησιά και τις παραθαλάσσιες περιοχές οι πλοιοκτήτες προσφέ-ρουν στον Αγώνα τα εmicroπορικά πλοία τους microε τα εmicroπειροπόλεmicroα πληρώmicroατά τους Τα microι-κρά σε όγκο και δύναmicroη ελληνικά πλοία microεταφέρουν εφόδια και περιορίζουν microε τα πυρπολικά τους τη δράση του οθωmicroανικού στόλου

Τα πολλά επαναστατικά microέτωπα δυσκολεύουν τους Οθωmicroανούς Έτσι αναγκάζονται να διασπούν τα στρατεύmicroατά τους για να τα αντιmicroετωπίσουν

Η έλλειψη συντονισmicroού οι διαφωνίες και ο ανταγωνισmicroός για τη διεκδίκηση της στρα-τιωτικής αρχηγίας δηmicroιουργούν προβλήmicroατα στον Αγώνα και σε αρκετές περιπτώσεις οδηγούν σε έντονες διαmicroάχες

Με τη σύσταση του νέου κράτους το 1828 συγκροτείται τακτικός στρατός που α-ναλαmicroβάνει τη φύλαξη της πρωτεύουσας και των φρουρίων της χώρας

1821 1822 1828

Το στρατόπεδο του Γ Καραϊσκάκη στην Καστέλα του Πειραιά Πίνακας του Θ Βρυζάκη (1855)

Παρατηρώ την πηγή και περιγράφω το στρατόπεδο των Ελλήνων όπως το ζωγραφίζει ο καλλιτέχνης [312]

312

άτακτα σώmicroατα οργάνωση τακτικού στρατού σύσταση Υπουργείου Πολέmicroου

43

Το ναυτικό του Αγώνα

Πλοία των σηmicroαντικών ναυτικών νησιών κατά την έναρξη του Αγώνα

59

45

40

15

ΎδραΣπέτσεςΨαράΚάσος


Πώς είναι οργανωmicroένες οι ναυτικές στρατιωτικές δυνάmicroεις

Ποια είναι η στρατιωτική οργάνωση του Αγώνα της Ανεξαρτησίας

σύνθεση

315

Πηγή Αλεξανδρής Κ Το ναυτικόν του υπέρ ανεξαρτησίας α-γώνος 1821-29 και η δράσις των πυρπολικών Αθήναι 1968 σ40

Η υποδοχή του Α Μιαούλη στην Ύδρα Πίνακας του Α Προσαλέντη (microετά το 1885)

Παρατηρώ τη σκηνή υποδοχής του υδραί-ικου στόλου έτσι όπως τη ζωγραφίζει ο καλλιτέχνης [313]

Ποιο είναι το νησί που διαθέτει τα περισσότερα πλοία στην Επανάσταση [315]

laquoΟρκίζοmicroαι εις τον αληθινόν Θεόν [hellip] και εις την microέλλουσαν του Γένους ανέγερσινhellip Αrsquo Να αναδεχθώ την προσωρινήν αξίαν του ναυάρχου του ναυτικού Ύδρας έως ου να τελειώση η εκστρατεία microας εις την οποίαν η πατρίς microας έστειλε κατά την κοινήν ψήφον των συmicroπατριωτών microου καπεταναίωνhellip Ε Επειδή το ναυτικόν microας είναι ενωmicroένον microε τα πλοία των άλλων δύο νησίων να συνεργώ microετ αυτών εις το κοινόν σκοπόν κατά την απόφασιν ήτις θέλει γίνηται εις τα πολεmicroικά microας συmicroβούλια κατά και-ρούς

Εν τω Ελληνικώ στόλω τη 18 Απριλίου 1821

Ο ναύαρχος ΓΙΑΚΟΥΜΑΚΗΣ Ν ΤΟΥΜΠΑΖΗΣraquo

Πώς ορίζεται ο ναύαρχος του υδραίικου στόλου σύmicroφωνα microε την πηγή [314]

Ορκίζοmicroαι στον αληθινό Θεό [hellip] και στη microελλοντική ελευθερία του Γένους των Ελλήνωνhellip Αrsquo Νrsquo αποδεχθώ το προσωρινό αξίω-microα του ναυάρχου του ναυτικού της Ύδρας microέχρι να τελειώσει η εκστρα-τεία microας στην οποία η πατρίδα microάς έστειλε microε την οmicroόφωνη ψήφο των συmicroπατριωτών microου καπεταναίωνhellip Ε Επειδή το ναυτικό microας είναι ε-νωmicroένο microε τα πλοία των άλλων δύο νησιών να συνεργάζοmicroαι microε αυτά για τον κοινό σκοπό σύmicroφωνα microε την απόφαση που θα παίρνεται κατά καιρούς στα πολεmicroικά microας συmicroβού-λια

313

314

Ανδρέας Μιαούλης (1769-1835) Ναύαρχος

του υδραίικου στόλου

44

4 Πολεmicroικές επιχειρήσεις 1821-1824

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Ιερός Λόχος στρατιωτικό σώmicroα εθελοντών που αποτελείται από σπου-δαστές και παίρνει microέρος στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας Ρούmicroελη η Στερεά Ελλάδα Μοριάς η Πελοπόννησος ∆ράmicroαλης διοικητής των οθωmicroανικών εκστρατευτικών δυνάmicroεων για την καταστολή της Ελ-ληνικής Επανάστασης το 1822

Το Φεβρουάριο του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κηρύσσει την Επανάσταση στη Μολδο-βλαχία Στρατολογεί νέους συγκροτεί τον Ιερό Λόχο αλλά χάνει τη microάχη στο ∆ραγατσάνι και η επαναστατική αυτή κίνηση τερmicroατίζεται Το Μάρτιο του 1821 ξεκινά η Επανάσταση στην Πελοπόννησο και αmicroέσως microετά στην Ανα-

τολική Στερεά Ταυτόχρονα τα νησιά του Αιγαίου και κυρίως η Ύδρα οι Σπέτσες τα Ψαρά και η Σάmicroος ξεσηκώνονται και συmicromicroετέχουν αποφασιστικά στην Επανάσταση Ο αγώνας των νη-σιών δηmicroιουργεί προβλήmicroατα στον οθωmicroανικό στόλο που απαντά microε τις καταστροφές των νη-σιών της Χίου της Κάσου και των Ψαρών Τα επαναστατικά microέτωπα στη Στερεά Ελλάδα τη Θεσσαλία την Ήπειρο τη Μακεδονία και

την Κρήτη πληθαίνουν Οι πολυάριθmicroες όmicroως οθωmicroανικές δυνάmicroεις που βρίσκονται στις πε-ριοχές αυτές καταπνίγουν γρήγορα τις εξεγέρσεις Σύντοmicroα η Επανάσταση περιορίζεται στην Πελοπόννησο τη Στερεά Ελλάδα και σε νησιά του Αιγαίου Οι προσπάθειες των επαναστατηmicroένων Ελλήνων επικεντρώνονται στην πολιορκία και την κα-

τάληψη των φρουρίων όπου καταφεύγουν οι Οθωmicroανοί για να αmicroυνθούν Παράλληλα προσπα-θούν να αποκρούσουν τις οθωmicroανικές εκστρατείες από στεριά και θάλασσα και να διατηρήσουν τα πρώτα εδάφη που καταλαmicroβάνουν σε περιοχές της Ρούmicroελης και του Μοριά Η επιτυχής απόκρουση των στρατευmicroάτων του ∆ράmicroαλη το 1822 αποτελεί τη σπουδαιότε-

ρη ανάmicroεσα στις σηmicroαντικές επιτυχίες των επαναστατών τα πρώτα χρόνια microε ηγέτη τον Θ Κολοκοτρώνη Την περίοδο αυτή 1821-1824 η επανάσταση εδραιώνεται κυρίως στη Στερεά Ελλάδα και στην Πελοπόννησο

Χάρτης σηmicroαντικών πολεmicroικών επιχειρήσεων του Αγώνα (1821-1824)

Παρατηρώ το χάρτη και αναφέρω τις σηmicroαντικές στρα-τιωτικές επιχειρήσεις του Αγώνα [316]

316

microάχη στην Αλαmicroάνα (Α ∆ιάκος)

microάχη στη Γραβιά (Ο Ανδρούτσος)

microάχη στο Καρπενήσι (Μ Μπότσαρης)

microάχη στα ∆ερβενάκια (Θ Κολοκοτρώνης)

πυρπόληση ναυαρχίδας (Κ Κανάρης)

ναυmicroαχία στον κόλπο του Γέροντα (Α Μιαούλης)

1821 1822 1823 1824

καταστροφή της Χίου

καταστροφή των Ψαρών

καταστροφή της Κάσου κατάληψη της Τριπολιτσάς

45

Η απήχηση της Ελληνικής Επανάστασης στην τέχνη

Ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη στη microάχη στο Καρπενήσι(1823) Πίνακας του Θεόφιλου (1932)

Οι σφαγές στο νησί της Χίου (1822) Πίνακας του Γάλλου φιλέλληνα Ε Ντελακρουά (1824)


Ποια στοιχεία των πολε-microικών επιχειρήσεων του Αγώνα προβάλλουν οι καλλιτέχνες στα έργα τους

Ποιες σηmicroαντικές πολε-microικές επιχειρήσεις οδη-γούν στην εδραίωση της Επανάστασης

σύνθεση

Εντοπίζω τη χρονολογία δηmicroιουρ-γίας των έργων τέχνης και τη συ-γκρίνω microε τη χρονολογία του ι-στορικού γεγονότος στο οποίο αναφέρονται [317-320]

Πόσα χρόνια microετά το κάθε ιστο-ρικό γεγονός δηmicroιουργείται το αντίστοιχο έργο τέχνης [317-320]

Ποιες πολεmicroικές επιχειρήσεις απεικονίζονται [317-320]

Πώς απεικονίζουν οι ζωγράφοι τα δυο αντίπαλα στρατόπεδα [317-320]

Η microάχη στα ∆ερβενάκια (1822) Πίνακας του Θ Βρυζάκη (1860)

Ο Κανάρης πυρπολεί την τουρκική ναυαρχίδα στη Χίο (1822)

Πίνακας του Ν Λύτρα (περ 1873)

318

320

317

319

46


ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Ιmicroπραήmicro Αιγύπτιος στρατηγός διοι-κητής των αιγυπτιακών εκ-στρατευτικών δυνάmicroεων εναντίον των επαναστατηmicroέ-νων Ελλήνων Έξοδος του Μεσολογγίου η κίνηση των πολιορκηmicroέ-νων Ελλήνων να βγουν απrsquo το φρούριο του Μεσολογγί-ου και να λύσουν έτσι την ασφυκτική πολιορκία των Οθωmicroανών Γεώργιος Καραϊσκάκης (1780-1827) σηmicroαντικός οπλαρχηγός της ελληνικής επανάστασης αρχιστράτη-γος των στρατευmicroάτων της Ρούmicroελης

Στις αρχές του 1825 η οθωmicroανική Πύλη αποφασίζει να αντιmicroετωπίσει οριστικά την Ε-πανάσταση microε τη βοήθεια των αιγυπτιακών στρατευmicroάτων Σύmicroφωνα microε το σχέδιο ο Κιου-ταχής εκστρατεύει εναντίον της Ρούmicroελης και ο Ιmicroπραήmicro εναντίον της Πελοποννήσου

Η εmicroφάνιση του Ιmicroπραήmicro στην Πελοπόννησο το 1825 δηmicroιουργεί σηmicroαντικά προβλή-microατα στην πορεία του Αγώνα Οι Έλληνες αδυνατούν να συγκρατήσουν τον τουρκοαιγυ-πτιακό στρατό και ο Ιmicroπραήmicro τελικά καταπνίγει την επανάσταση στην Πελοπόννησο και κατευθύνεται στο Μεσολόγγι

Ο Κιουταχής ξεκινά microε πολυπληθή στρατό από τη Λάρισα υποτάσσει πολλές περιοχές της Ρούmicroελης και πολιορκεί το Μεσολόγγι από τον Απρίλιο του 1825 Τον ∆εκέmicroβριο του 1825 τα τουρκικά στρατεύmicroατα ενισχύονται microε την άφιξη των αιγυπτιακών στρατευmicroάτων και ο Ιmicroπραήmicro αναλαmicroβάνει την αρχηγία της πολιορκίας Η θέση των κατοίκων του Μεσο-λογγίου δυσκολεύει ακόmicroη περισσότερο Χωρίς τροφή και πολεmicroοφόδια αναγκάζονται τε-λικά σε ηρωική Έξοδο τον Απρίλιο του 1826

Η εκστρατεία του Κιουταχή το 1826 στην Αθήνα microετά την πτώση του Μεσολογγίου έ-χει ως στόχο την κατάληψη της Ακρόπολης Οι Έλληνες microε ηγέτη τον Γ Καραϊσκάκη αποκρούουν αρχικά τις επιθέσεις Μετά την ήττα τους όmicroως στο Φάληρο το 1827 η Α-κρόπολη παραδίνεται στους Οθωmicroανούς

Με αυτό τον τρόπο οι Οθωmicroανοί κυριαρχούν σε ολόκληρη τη Ρούmicroελη Αν και οι Πε-λοποννήσιοι διατηρούν ορισmicroένες εστίες αντίστασης η Επανάσταση βρίσκεται σε κρίσιmicroη φάση

Ο Ιmicroπραήmicro στην Πελοπόννησο (1825-28) Τοιχογραφία

Αθήνα Βουλή των Ελλήνων

Απάντηση του Κολοκοτρώνη εκ microέρους των Μεσσηνίων προς τον Ιmicroπραήmicro laquohellipόχι τα κλαριά να microας κόψης όχι τα δένδρα όχι τα σπίτια που microας έ-καψες microόνον πέτρα απάνω στην πέτρα να microη microείνη ηmicroείς δεν προσκυ-νούmicroεraquo

Παρατηρώ την τοιχογραφία και αναφέρω τον τρόπο microε τον οποίο παρουσιάζονται οι Έλληνες και οι Οθωmicroανοί [321]

321

microάχη στη Σφακτηρία microάχη στους Μύλους

microάχη στο Φάληρο ναυmicroαχία στο Ναβαρίνο

1825 1826 1827 πολιορκία και πτώση του Μεσολογγίου Πολιορκία και παράδοση της Ακρόπολης

microάχη στην Αράχοβα

47

Απόσπασmicroα από το σχέδιο της Εξόδου των κατοίκων του Μεσολογγίου (1826) laquoΕν ονόmicroατι της Αγίας Τριάδος [hellip] ότι εκπληρώσαmicroεν τα χρέη microας ως πιστοί στρατιώ-ται της πατρίδος εις την στενήν πολιορκίαν ταύτην και ότι εάν microίαν ηmicroέραν υποmicroείνωmicroεν περισσότερον θέλο-microεν αποθάνει όρθιοι εις τους δρόmicroους όλοι Θεωρούντες εκ του άλλου ότι microας εξέλιπεν κάθε ελπίς βοηθείας και προmicroηθείας τόσον από την θάλασσαν καθώς και από την ξηράν (ώστε να δυνηθώmicroεν) να βαστάζωmicroεν ενώ ευ-ρισκόmicroεθα νικηταί του εχθρού αποφασίσαmicroεν οmicroοφώ-νως Η έξοδο microας να γίνη βράδυ εις τας δύο ώρας της νυκτός της 10 Απριλίου ηmicroέραν Σάββατον και ξηmicroερώ-νοντας των Βαΐων [hellip] ή έλθη ή δεν έλθη βοήθεια hellipraquo

Πολιορκία και έξοδος του Μεσολογγίου 1825-1826

Ποια είναι η απόφαση των πολιορκηmicroένων Μεσολογγι-τών [323]

Ποιοι λόγοι οδηγούν στην α-πόφαση αυτή [323]

Στο όνοmicroα της Αγίας Τριάδος Έχοντας εκπληρώσει το χρέος microας ως πιστοί στρατιώτες απέναντι στην πατρίδα κατά τη διάρκεια της στενής πολιορκίας γνωρίζοντας ότι αν και microια microέρα υποmicroεί-νουmicroε ακόmicroη θα πεθάνουmicroε όλοι όρθιοι στους δρό-microους θεωρώντας επίσης ότι δεν υπάρχει καmicroία ελπίδα βοήθειας τόσο από τη θάλασσα όσο και από τη στεριά ώστε να αντέξουmicroε ενώ είmicroαστε νικητές αποφασίσαmicroε οmicroόφωνα Η έξοδος microας να γίνει το βράδυ του Σαββά-του στις δυο η ώρα ξηmicroερώmicroατα της 10ης Απριλίου των Βαΐων [hellip] έρθει δεν έρθει βοήθεια


Ποια είναι η έκβαση της πολιορκίας του Μεσο-λογγίου

Ποιες είναι οι σηmicroαντικές πολεmicroικές επιχειρήσεις των Ελλήνων εναντίον των οθωmicroανικών στρα-τευmicroάτων

σύνθεση

Πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826) Πίνακας του Π Ζωγράφου σε σκέψεις Ι Μακρυγιάννη (1836-1839)

∆ιακρίνω τα αντίπαλα στρα-τόπεδα και συζητώ για τη θέ-ση των πολιορκηmicroένων Μεσο-λογγιτών [322]

323

1

2

5

3

4

5

1 Τουρκοαιγυπτιακός στόλος 2 Τουρκοαιγυπτιακά στρατεύmicroατα 3 Το Μεσολόγγι 4 Το νησάκι Κλείσοβα 5 Ελληνικά στρατεύmicroατα 6 Τουρκικά κανόνια

2

1

6

322

2

48

6 Η πολιτική οργάνωση του Αγώνα

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ Εθνοσυνέλευση η συγκρότηση των αντιπρο-σώπων του έθνους σε σώmicroα παραστάτες αντιπρόσωποι από τις επα-ναστατηmicroένες περιοχές που συmicromicroετέχουν και ψηφίζουν στην Εθνοσυνέλευση Σύνταγmicroα ο Νόmicroος που καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας του πολι-τεύmicroατος Βουλευτικό Σώmicroα αντιπροσώπων που ετοιmicroάζουν και ψηφίζουν τους νόmicroους Εκτελεστικό η Κυβέρνηση αυτοί που κυβερνούν

Με την έναρξη της Επανάστασης microε πρωτοβουλίες προκρίτων κληρικών Φαναριωτών και οπλαρχηγών δηmicroιουργούνται τοπικά κέντρα εξουσίας Η Πελοποννησιακή Γερουσία στην Πελοπόννησο ο Οργανισmicroός της ∆υτικής Χέρσου Ελλάδος στη ∆υτική Στερεά και ο Άρειος Πάγος στην Ανατολική Στερεά οργανώνουν και συντονίζουν τοπικά τον Αγώνα Η ανάγκη όmicroως για ενιαία πολιτική διοίκηση της Επανάστασης γίνεται γρήγορα φανερή Στις 20 ∆εκεmicroβρίου 1821 συνέρχεται η Α΄ Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο microε παρα-

στάτες από τις επαναστατηmicroένες περιοχές Σrsquo αυτήν ψηφίζεται για πρώτη φορά Σύνταγ-microα Μπαίνουν τα θεmicroέλια microιας κεντρικής Αρχής και διακηρύσσεται η Ανεξαρτησία των Ελλήνων Αποφασίζεται η Κεντρική ∆ιοίκηση να ασκείται από δυο όργανα το Βουλευτι-κό και το Εκτελεστικό Στη Β΄ Εθνοσυνέλευση στο Άστρος το 1823 ψηφίζεται νέο Σύνταγmicroα και καταργούνται τα

τοπικά κέντρα εξουσίας που microέχρι τότε λειτουργούν παράλληλα microε την κεντρική Αρχή Οι πολιτικές αντιπαραθέσεις και η κρισιmicroότητα των στρατιωτικών επιχειρήσεων καθυ-

στερούν την Γ΄ Εθνοσυνέλευση Τελικά αυτή διεξάγεται στην Τροιζήνα το 1827 Εκεί συντάσσεται και ψηφίζεται το τρίτο Σύνταγmicroα του Αγώνα το πιο δηmicroοκρατικό απrsquo όλα Σύmicroφωνα microrsquo αυτό αναγνωρίζεται το ελληνικό έθνος ως πηγή όλων των εξουσιών Ο Ιωάν-νης Καποδίστριας ορίζεται κυβερνήτης της Ελλάδας Η ∆΄ Εθνοσυνέλευση γίνεται στο Άργος το 1829 Εκεί ισχυροποιείται η θέση του Κα-

ποδίστρια και όλες οι εξουσίες συγκεντρώνονται στο πρόσωπό του Μετά τη δολοφονία του επικρατεί πολιτική αναρχία και έντονες πολιτικές διαmicroάχες

1821 1823 1827 1829

Τόποι διεξαγωγής των Εθνοσυνελεύσεων του Αγώνα

324

Παρατηρώ το χάρτη συmicroβουλεύοmicroαι το χρονολόγιο και αναφέρω τον τόπο και το χρόνο διεξαγωγής των Εθνοσυ-νελεύσεων του Αγώνα [324]

Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος

Α΄ Εθνοσυνέλευση Επίδαυρος

∆΄ ΕθνοσυνέλευσηΆργος

Γ΄ ΕθνοσυνέλευσηΤροιζήνα

Β΄ ΕθνοσυνέλευσηΆστρος

49

Η Α΄ Εθνοσυνέλευση


Ποιες Εθνοσυνελεύσεις πραγmicroατοποιούνται κατά τη διάρκεια του Αγώνα

Ποιοι λόγοι οδηγούν στη σύγκληση των Εθνοσυνε-λεύσεων του Αγώνα

σύνθεση

Nησιά

Ανατ Στερεά

27

14

10

9 Επίδαυρος

∆υτ Στερεά

Περιοχές και αριθmicroός παραστατών που συmicromicroετέχουν στην Α΄ Εθνοσυνέλευση του Αγώνα

Με ποιον τρόπο παίρνονται οι απο-φάσεις στην Α΄ Ε-θνοσυνέλευση των Ελλήνων σύmicroφωνα microε τον καλλιτέχνη [326]

Ποιες περιοχές εκπροσωπού-νται στην Α΄ Εθνοσυνέλευση και microε πόσους παραστάτες η κάθε microία [325]

325

1

Πηγή Αλιβιζάτος Ν laquoΤα Συντάγmicroατα του Αγώνα 1821-28raquo Ιστο-ρία του Νέου Ελληνισmicroού Αθήνα 2003 τ3ος σ 174

Ψηφοφορία στην Α΄ Εθνοσυνέλευση τοιχογραφία

Αθήνα Βουλή των Ελλήνων ΕΝ ΟΝΟΜΑΤΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ

ΚΑΙ Α∆ΙΑΙΡΕΤΟΥ ΤΡΙΑ∆ΟΣ

Το ελληνικόν έθνος το υπό φρικώδη οθωmicroανικήν δυ-ναστείαν [hellip] κηρύττει σή-microερον δια των νοmicroίmicroων πα-ραστατών του εις Εθνικήν συνηγmicroένων Συνέλευσιν ενώπιον Θεού και ανθρώ-πων την πολιτικήν αυτού ύπαρξιν και ανεξαρτησίαν Εν Επιδαύρω την α΄ Ια-νουαρίου έτει αωκβ΄ και α΄της Ανεξαρτησίας

Το ελληνικό έθνος που βρισκόταν κάτω από τη φρικιαστική οθω-microανική κυριαρχία [hellip] διακηρύσσει σήmicroερα microέσω των νοmicroίmicroων αντιπροσώπων του που συγκεντρώθηκαν σε εθνική Συνέλευση microπροστά σε Θεό και ανθρώπους την πολιτική του ύπαρξη και ανε-ξαρτησία Επίδαυρος 1 Ιανουαρίου 1822 και πρώτο έτος της Ανεξαρτησίας

Τι διακηρύσσουν οι Έλληνες microε το Α΄ Σύνταγmicroα του Αγώνα [327]

327

Πελοπόννησος

326

50

7 Οι microορφές του 1821

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ διπλωmicroατική δράση οι ενέργειες των Ελλήνων microε στόχο να εξασφαλίσουν την υποστήριξη των Μεγάλων ∆υνάmicroεων για την αναγνώ-ριση της Επανάστασης

Ο Αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία τους συνδέεται και microε τα ονόmicroατα των πρωταγωνιστών του Οπλαρχηγοί και ναύαρχοι αντιmicroετωπίζουν ηρωικά τους αντίπαλους στρατούς και στόλους Κοντά τους σηmicroαντικά πολιτικά πρόσωπα ασχολούνται microε το δύ-σκολο έργο της σύστασης του ελληνικού κράτους και αναπτύσσουν σηmicroαντική διπλω-microατική δράση για την αναγνώριση της Επανάστασης Οι microορφές του 1821 είναι λοιπόν και στρατιωτικοί και πολιτικοί Οι άνθρωποι των όπλων αναλαmicroβάνουν τη στρατιωτική οργάνωση του Αγώνα Ο Κολο-

κοτρώνης ο Καραϊσκάκης ο Παπαφλέσσας ο Ανδρούτσος ο Νικηταράς ο Μπότσαρης στη στεριά και ο Μιαούλης ο Κανάρης η Μπουmicroπουλίνα η Μαυρογένους η Βισβίζη στη θάλασσα καταφέρνουν να πετύχουν σηmicroαντικές νίκες και να αναδειχτούν σε ηρωι-κές φυσιογνωmicroίες Αποκτούν κύρος και συmicromicroετέχουν και στα πολιτικά πράγmicroατα Η πολιτική οργάνωση του Αγώνα εmicroφανίζει επίσης σηmicroαντικά πολιτικά πρόσωπα Ο

Μαυροκορδάτος ο Κωλέττης ο Παλαιών Πατρών Γερmicroανός ο Μαυροmicroιχάλης ο Κου-ντουριώτης ο Ζαΐmicroης ο Λόντος ο ∆εληγιάννης παίρνουν ενεργά microέρος στη συγκρότηση κεντρικής πολιτικής εξουσίας Παράλληλα επεmicroβαίνουν και στα στρατιωτικά θέmicroατα Έmicroποροι προεστοί και κοτζαmicroπάσηδες λόγιοι κληρικοί κλέφτες αρmicroατολοί και ναυ-

τικοί συντάσσονται στον κοινό αγώνα και πολλοί περνούν επώνυmicroα στην ιστορία Υπάρ-χουν όmicroως και πολλοί άλλοι ένοπλοι και άmicroαχοι που αγωνίζονται για την ελευθερία και τα ονόmicroατά τους δεν καταγράφονται στην ιστορία Ανάmicroεσά τους άνδρες γυναίκες και παιδιά γέροι και νέοι προσφέρουν microε τη δράση τους σηmicroαντικό έργο

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης (1770-1843)

Ο Γέρος του Μοριά η σηmicroαντικότερη στρατιωτική φυσιογνωmicroία του Αγώ-να Συmicromicroετέχει σε πολλές στρατιωτι-κές επιχειρήσεις και ανακηρύσσεται Αρχιστράτηγος του Μοριά Ηγείται από το 1822 του σώmicroατος των ο-πλαρχηγών και συmicromicroετέχει και στην πολιτική οργάνωση του Αγώνα

Συζητώ για τη συmicroβολή του ΘΚολοκοτρώνη και του ΑΜαυροκορδάτου στην Ελληνική Επανάσταση [328] amp [329]

Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1791 ndash1865)

Φαναριώτης πολιτικός και αγωνι-στής που συmicromicroετέχει ενεργά στην πολιτική οργάνωση του Αγώνα Πρωταγωνιστεί στις εθνοσυνελεύ-σεις του Αγώνα Συmicromicroετέχει στη σύνταξη του Συντάγmicroατος της Ε-πιδαύρου και καταλαmicroβάνει ση-microαντικές θέσεις στην κεντρική εξουσία

ΛΜπουmicroπουλίνα πολιορκία του Ναυπλίου

1821

ΟΑνδρούτσος microάχη στη Γραβιά 1821

ΓΚαραϊσκάκης microάχη στο Φάληρο 1827

Α∆ιάκος microάχη στην Αλαmicroάνα

1821

ΓΚουντουριώτης Πρόεδρος

Εκτελεστικού 1823

ΠΠΓερmicroανός Επίσκοπος Καλαβρύτων

1821

ΑΛιδωρίκη πολιορκία της Ακρόπολης

1826

328 329

51

Μαντώ Μαυρογένους και ∆όmicroνα Βισβίζη

Πουλάκι πόθεν έρχεσαι Πουλάκι αποκρίσου Μην είδες και microην άκουσες για την κυρά ∆οmicroνίτσα την όmicroορφη τη δυνατή την αρχικαπετάνα πούχει καράβι ατίmicroητο το πρώτο microες στα πρώτα καράβι γοργοτάξιδο καράβι τιmicroηmicroένο καράβι που πολέmicroησε στης Ίmicroπρος το microπουγάζι ∆ηmicroοτικό τραγούδι Ίmicroβρος θαλάσσιο πέρασmicroα

∆όmicroνα Βισβίζη (1784-1850) Γεννιέται στην Αίνο Συmicromicroετέχει ενεργά στην Ελληνική Επανάστα-ση παίρνοντας microέρος microαζί microε τον άντρα της στις θαλάσσιες επιχει-ρήσεις του Αγώνα στο Άγιο Όρος τη Λέσβο και τη Σάmicroο Με το θά-νατο του άνδρα της η ∆όmicroνα Βισβίζη αναλαmicroβάνει η ίδια τη διοίκη-ση του πλοίου και συνεχίζει τη δράση της στην περιοχή της Εύ-βοιας Εξοπλίζει και συντηρεί το πλοίο της laquoΚαλοmicroοίραraquo microε δικά της χρήmicroατα για τρία χρόνια Μετά το τέλος του Αγώνα της παραχωρεί-ται microια microικρή σύνταξη Πεθαίνει στον Πειραιά

Η Μ Μαυρογένους προς το φιλέλληνα M Ρεmicroπώ (1821) laquo∆εν microε νοιάζει τι θα γίνω αν είναι να λευτερωθεί η πατρίδα microου Όταν θα έχω χρησιmicroοποιήσει όλα όσα microπορώ να δια-θέσω για την ιερή υπόθεση της ελευθερίας θα τρέξω στο στρατόπεδο των Ελλήνων για να τους ενθαρρύνω microε την α-πόφασή microου να πεθάνω αν χρειαστεί για την ελευθερίαraquo

Μαντώ Μαυρογένους (1796-1840) Γεννιέται στην Τεργέστη όπου αποκτά σηmicroαντική microόρφωση Φθάνει το 1820 στη Μύκονο και καταφέρνει να ξεσηκώσει το νη-σί στον Αγώνα Με δικά της έξοδα εξοπλίζει πλοία και συmicromicroετέχει σε πολεmicroικές επιχειρήσεις στην Εύβοια στο Πήλιο και στη Φθιώ-τιδα Στέλνει επιστολές προς τις Αγγλίδες και Γαλλίδες γυναίκες για να τις πείσει να υποστηρίξουν οικονοmicroικά τον Αγώνα Με τη λήξη της Επανάστασης microε διάταγmicroα του Καποδίστρια τής παρα-χωρείται το αξίωmicroα του αντιστράτηγου Πεθαίνει πάmicroπτωχη στο νησί της Πάρου


Ποια είναι η συmicroβολή των γυναικών στην Επανάστα-ση

Ποιοι και microε ποιον τρόπο συmicroβάλλουν στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας

σύνθεση

Μαντώ Μαυρογένους Προτοmicroή στην παραλία της

Μυκόνου

Με ποιους τρόπους η Μαντώ Μαυρογένους και η ∆όmicroνα Βισβίζη συmicromicroετέχουν στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας [330-333]

Αναγνωρίζεται το έργο τους [330] amp [332]

330

331

332

∆όmicroνα Βισβίζη Προτοmicroή στην παραλία της

Αλεξανδρούπολης

333

52

8 Οι εmicroφύλιες συγκρούσεις

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ προνόmicroια προκρίτων είναι οι εξουσίες που έχουν οι πρόκριτοι ως αναγνωρι-σmicroένοι ηγέτες των ελληνι-κών κοινοτήτων ευρωπαϊκή παιδεία είναι η microόρφωση οι ιδέες και οι τρόποι που έχουν οι microορφωmicroένοι Ευρωπαίοι της εποχής σκήπτρο πολυτελής ράβδος σύmicroβο-λο εξουσίας

Η κεντρική Αρχή που δηmicroιουργείται στην Α΄ Εθνοσυνέλευση αποτελεί σηmicroαντική κα-τάκτηση των επαναστατηmicroένων Ελλήνων Τα πρώτα ζητήmicroατα που απασχολούν την Ε-θνοσυνέλευση είναι η microορφή του νέου κράτους που θα δηmicroιουργηθεί ο τρόπος εκλογής της ηγεσίας του και ποιοι θα αναλάβουν τη ∆ιοίκηση Τα παραπάνω θέmicroατα οδηγούν σε συγκρούσεις microεταξύ των διαφόρων οmicroάδων που διεκδικούν για τον εαυτό τους τη στρα-τιωτική και πολιτική ηγεσία Οι πρόκριτοι της Πελοποννήσου θέλουν αυτοί την εξουσία όπως και στο παρελθόν

για να εφαρmicroόσουν τον τρόπο διακυβέρνησης που γνωρίζουν Επιθυmicroούν επίσης να δια-τηρήσουν τα προνόmicroιά τους Οι άνθρωποι των όπλων προβάλλουν τους εαυτούς τους ως φυσικούς αρχηγούς του Αγώνα για την Ανεξαρτησία επειδή αυτοί πολεmicroούν οπότε δι-καιούνται και την εξουσία ή τουλάχιστον τη συmicromicroετοχή τους σrsquo αυτήν Την ίδια άποψη έχουν και οι πρόκριτοι των νησιών που κατέχουν το εmicroπόριο και συνεισφέρουν υλικά στον Αγώνα Νέες οmicroάδες πολιτικών εmicroφανίζονται επίσης να διεκδικούν την εξουσία Προέρχονται

κυρίως από το Φανάρι έχουν ευρωπαϊκή παιδεία και αρκετές γνώσεις για τη διοίκηση και την οργάνωση του κράτους Οι κάτοικοι των επαναστατηmicroένων περιοχών νιώθουν να απειλούνται απrsquo αυτούς και αντιδρούν έντονα Η διαmicroάχη microεταξύ των αντίπαλων οmicroάδων καταλήγει πολλές φορές σε ένοπλες εmicroφύ-

λιες συγκρούσεις microε microεγάλες υλικές καταστροφές και ανθρώπινες απώλειες Σrsquo αυτές τις περιπτώσεις οι πολεmicroικές επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων περνούν σε δεύτερη microοίρα

εmicroφύλιες συγκρούσεις

α΄ φάση Νοέmicroβριος 1823 - Μάιος 1824

β΄ φάση Ιούλιος 1824 - Ιανουάριος 1825

ταραχές στα Βέρβαινα Ιούνιος 1821

Γιατί σύmicroφωνα microε τον ποιητή η ∆ιχόνοια κρατάει σκήπτρο [334]

Στίχοι από τον laquoΎmicroνο εις την ελευθερίανraquo

Η ∆ιχόνοια που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή καθενός χαmicroογελάει

laquoπάρrsquo τοraquo λέγοντας laquoκαι συraquo

Κει ο το σκήπτρο που σας δείχνει έχει αλήθεια ωραία θωριά microην το πιάστε γιατί ρίχνει εισέ δάκρυα θλιβερά

∆ιονύσιος Σολωmicroός (1798 ndash1857)

334

53

Ταραχές στα Βέρβαινα


Ποιοι είναι οι λόγοι των εmicroφύλιων συγκρούσεων κατά τη διάρκεια της Ελ-ληνικής Επανάστασης

Ποιες είναι οι επιπτώσεις των εmicroφύλιων συγκρού-σεων στον Αγώνα των Ελ-λήνων

σύνθεση

laquoΟι κοτζαmicroπάσηδες του Μοριά που ήταν συνηθισmicroένοι laquoνα άρχουνraquo βλέποντας την ολόψυχη αφοσίωση του λαού στον Υψηλάντη [hellip] άρχι-σαν αmicroέσως κι απrsquo την πρώτη στιγmicroή ν αντιδρούν συστηmicroατικά και micro όλα τα microέσα και δεν εννο-ούσαν microε κανένα τρόπο να τον α-ναγνωρίσουν Αρχιστράτηγο όπως είχαν κάνει οι άλλοι Έλληνες και να τον αφήσουν να οργανώσει στρατιωτικά και πολιτικά τον τόπο [hellip] Ο Υψηλάντης έπειτα microάλιστα από την αποθεωτική υποδοχή που του έκαmicroαν στα Βέρβαινα 10000 στρατός και λαός και την αναγνώ-ρισή του απrsquo όλη την άλλη Ελλά-δα κατάπληκτος microε την αντίδραση των κοτζαmicroπάσηδων του Μοριά που δεν περίmicroενε ούτ εφανταζό-ταν έφυγ από τα Βέρβαινα δυσα-ρεστηmicroένος κι έφτασε στο Λεο-ντάρι σκοπεύοντας να πάει στην Καλαmicroάταraquo Σταmicroατόπουλος Τ Ο εσωτερικός Αγώνας Κάλβος Αθήνα 1971 τ1 σ 241-242 διοικούν

∆ηmicroήτριος Υψηλάντης (1793-1832) Κατάγεται από σηmicroαντική φα-ναριώτικη οικογένεια και είναι αδελφός του Αλέξανδρου Υψη-λάντη Υπηρετεί ως αξιωmicroατικός στο ρωσικό στρατό Το 1818 microυείται στη Φιλική Εταιρεία Με την έναρξη της Επανάστασης έρχεται στην Πελοπόννησο ως πληρεξούσιος στρατηγός του Αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας Οργανώνει τακτικό στρατό και συmicromicroετέχει σε πολλές στρατιω-τικές επιχειρήσεις Εκλέγεται Πρόεδρος του Βουλευτικού στην Αrsquo Εθνοσυνέλευση Μετά την Επανάσταση γίνεται στρατηγός της Ανατολικής Στερεάς

laquoΤα Βέρβαινα ανεστατώθησαν microόλις εγνώσθη ότι έφυγεν ο Υψηλάντης [hellip] Πλήθος πολύ εξεχύθη εις τους δρόmicroους αποτελούmicroενον από στρατιώτας και ανθρώπους του λαού και ήρχισε να κραυγάζη κατά των προκρίτων [hellip] Αι κραυγαί του πλήθους ήσαν φοβεραί

- Θέλουmicroε τον αφέντη microας Ήλθε να microας σώση και αυ-τοί τον διώχνουν Σκότωmicroα στους κοτσαmicroπάσηδες

Και έτρεχαν να εύρουν το σπίτι όπου ευρίσκοντο οι πρό-κριτοιraquo Κόκκινος ∆ Η Ελληνική Επανάστασις Μέλισσα Α-θήνα 1957 τΒ΄ σ 236

∆ηmicroήτριος Υψηλάντης Αθήνα Εθνικό Ιστορικό

Μουσείο

336

∆ιηγούmicroαι τα επεισόδια σύmicro-φωνα microε τις microαρτυρίες [335-338]

Ποιες οmicroάδες συγκρούονται στα Βέρβαινα [336-338]

Από τα laquoΑποmicroνηmicroονεύmicroαταraquo του Θ Κολοκοτρώνη laquoΑνέβηκα επάνω εις microία πέτρα για να ακούν όλοι και τους είπα

- ∆ιατί θέλοmicroε τον χαϊmicroό microας microονάχοι microας Ηmicroείς εση-κώσαmicroε τα άρmicroατα δια τους Τούρκους και έτσι ακουσθήκαmicroε εις την Ευρώπη ότι σηκωθήκαmicroε οι Έλληνες δια τους τυράννους [hellip] αν σκοτώσουmicroε τους προεστούς θα ειπούν [hellip] ότι τούτοι δεν εσηκώ-θηκαν δια την ελευθερίαν αλλά δια να σκοτωθούν συνατοί τους [hellip] Γράφοmicroε και έρχεται οπίσω ο Υψηλάντης και microην επήρε ο νους σας αέρα

Τότε τους ησύχασαraquo επαναστατήσαmicroε εναντίον microεταξύ τους

337

338

335

25

Η παράδοση


Ποιες ευκαιρίες διασκέ-δασης έχουν οι ελληνικοί πληθυσmicroοί κατά την ο-θωmicroανική κυριαρχία

Με ποιες εργασίες ασχο-λούνται οι οικογένειες των υπόδουλων Ελλήνων

σύνθεση

Ο Γάλλος περιηγητής Γκρελό γράφει (1670) laquoΟι Έλληνες έχουν και microερικές ακό-microα ευκαιρίες διασκεδάσεων Είναι οι τέσσερες κυριότερες γιορτές του χρόνου του Αγίου Ανδρέου του Α-γίου Νικολάου των Τεσσαράκοντα Μαρτύρων και του Αγίου Γεωργίου [hellip] Στη γιορτή του Αγιαντρέα γίνονται επισκέψεις και οι γυναίκες κάνουν πάντοτε τηγανίτες Στη γιορτή του Αγίου Νικολάου ζυmicroώνουν πίττα και ρίχνουν στο προζύmicroι έναν παρά Κι οποίος πετύχει το νόmicroισmicroα θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς Πρέπει να το φυλάξη προσεχτικά Στη γιορτή των Αγίων Σαράντα χορεύουν τραγουδώ-ντας αυτό το δίστιχο Ας χορέψουmicroε κι ας είναι των Αγίων Σαράντα είναιraquo

Ποιες είναι σύmicroφωνα microε την πηγή [224] οι κυριότερες γιορτές κατά τη διάρκεια του έτους [224]

Είναι και σήmicroερα οι ίδιες [224]

Ελληνικός χορός στην Πάρο (18ος αι) Έγχρωmicroη λιθογραφία σε σχέδιο του Υλαίρ


Με ποιους τρόπους διασκε-δάζουν οι υπόδουλοι Έλλη-νες [223-226]

Ποιες πηγές δείχνουν κατά τη γνώmicroη microου καλύτερα πώς διασκεδάζουν οι ελληνικοί πληθυσmicroοί κατά την τουρκο-κρατία [223-226]

224

Πανηγύρι στην Αθήνα (αρχές 19ου αι) Προmicroετωπίδα από το βιβλίο EΝτοντβέιλ


Συνοδεύοντας τη νύφη (18ος αι) Χαλκογραφία του Π Γκύ


226

225

223

26













227

27







σύνθεση





229



228

28











231







29






σύνθεση










235

233


232

234


30












236

31





σύνθεση




238

239







237

240

32









1677-81 1768-74 1736-39 1787-92 1806-12






241


33






σύνθεση




245



244

242




243

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

26













227

27







σύνθεση





229



228

28











231







29






σύνθεση










235

233


232

234


30












236

31





σύνθεση




238

239







237

240

32









1677-81 1768-74 1736-39 1787-92 1806-12






241


33






σύνθεση




245



244

242




243

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

27







σύνθεση





229



228

28











231







29






σύνθεση










235

233


232

234


30












236

31





σύνθεση




238

239







237

240

32









1677-81 1768-74 1736-39 1787-92 1806-12






241


33






σύνθεση




245



244

242




243

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

28











231







29






σύνθεση










235

233


232

234


30












236

31





σύνθεση




238

239







237

240

32









1677-81 1768-74 1736-39 1787-92 1806-12






241


33






σύνθεση




245



244

242




243

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

29






σύνθεση










235

233


232

234


30












236

31





σύνθεση




238

239







237

240

32









1677-81 1768-74 1736-39 1787-92 1806-12






241


33






σύνθεση




245



244

242




243

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

30












236

31





σύνθεση




238

239







237

240

32









1677-81 1768-74 1736-39 1787-92 1806-12






241


33






σύνθεση




245



244

242




243

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

31





σύνθεση




238

239







237

240

32









1677-81 1768-74 1736-39 1787-92 1806-12






241


33






σύνθεση




245



244

242




243

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

32









1677-81 1768-74 1736-39 1787-92 1806-12






241


33






σύνθεση




245



244

242




243

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

33






σύνθεση




245



244

242




243

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

34












246

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

35





σύνθεση









247


248

249


250

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

36
















251

252

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

37


Ε Ν ΟΤ Η Τ Α



1821 κήρυξη







1821-1828 ο Αγώνας













1453

-182

1

ξένη

κυρ

ιαρχ

ία


31

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

38










32






39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

39






σύνθεση







34

35

36

33


40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

40







1814 1818-1821 1821







37

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

41





σύνθεση



131

117

3387

95

537



39


38







310






311

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

42









1821 1822 1828



312


43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

43



59

45

40

15





σύνθεση

315










313

314



44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

44










316







1821 1822 1823 1824




45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

45







σύνθεση








318

320

317

319

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

46












321





47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

47









σύνθεση



323

1

2

5

3

4

5


2

1

6

322

2

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

48








1821 1823 1827 1829


324


Άστρος

Άργος

Τροιζήνα

Επίδαυρος





49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

49





σύνθεση

Nησιά


27

14

10






325

1








327


326

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

50













1821




1821




1821


1826

328 329

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

51









σύνθεση


Μυκόνου



330

331

332



333

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

52

















334

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

53





σύνθεση







Μουσείο

336






337

338

335

24ρά στη Βενετία το 1713. Θέµατου έργου είναι ο έρωτας του...

Documents

Transcript of 24ρά στη Βενετία το 1713. Θέµατου έργου είναι ο έρωτας του...