1

«6ηΔιημερίδα (αλληλο-)διδακτικής.

Διδάσκοντας ‘με λογισμό και με όνειρο’. Έμπνευση και

Δημιουργία στη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο

Γυμνάσιο και το Λύκειο.

Σχολ. έτος 2016-17.»

Διοργάνωση: Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Β. Καλοκύρη

ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ/ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ:

ΒΕΛΗΒΑΣΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ, 3ο ΛΥΚΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΘΕΜΑ ΕΙΣΗΓΗΣΗΣ:

"ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΦΟΙΒΟ".

Η ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΩΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ

Το θέμα της εισήγησής μου περιλαμβάνει την παρουσίαση του

θεατρικού κειμένου και της αντίστοιχης θεατρικής παράστασης με

τίτλο "Αναζητώντας τον Φοίβο" και τη λειτουργία τους ως

εκπαιδευτικής παρέμβασης μετασχηματισμού στερεότυπων

αντιλήψεων.[1]

Από τις πιο συχνές ερωτήσεις που δέχθηκα μετά από την

παράσταση του έργου ήταν η εξής: "Πώς σκέφτηκες να

συνδυάσεις τον εκφοβισμό με τη φιλοσοφία;"

Η συγγραφή ενός θεατρικού έργου, όπως και κάθε δημιουργία,

αποτελεί ένα προσωπικό στοίχημα, μια "συνομιλία" με τον ίδιο

μας τον εαυτό και το πώς αντιλαμβανόμαστε και αντιδρούμε σε

ερεθίσματα που δεχόμαστε. Κάθε εγχείρημα στο χώρο της Τέχνης

έχει και τις πηγές έμπνευσής του είτε πρόκειται για μια ενδόμυχη

ανάγκη είτε για ερεθίσματα που προέρχονται από το κοινωνικό

περιβάλλον στο οποίο ζούμε και τα ποικίλα δρώμενα που το

συνθέτουν. Για μας τους εκπαιδευτικούς η έμπνευση έχει πολλές

φορές συγκεκριμένη προέλευση και στόχους: τους μαθητές μας

2

και το ευαίσθητο περιβάλλον στο οποίο αμφότεροι μάθαμε να

κινούμαστε, να ωριμάζουμε και να ζούμε μια παράλληλη μαθητεία.

Το συγκεκριμένο έργο προέκυψε από αυτό ακριβώς το

περιβάλλον και η πλοκή του εκτυλίσσεται σε δύο βασικούς

θεματικούς άξονες: τη Φιλοσοφία και τον Εκφοβισμό. .[ 2]

Η βία και η επιθετικότητα μεταξύ μαθητών αποτελεί ένα από τα

μεγαλύτερα και διαρκώς αυξανόμενα προβλήματα που

αντιμετωπίζει το σχολείο. Ο εκφοβισμός, το bulling εκδηλώνεται

σε ένα δίπολο: υπάρχει πάντα ο θύτης ή οι θύτες και το θύμα, ενώ

όλα τα παιδιά μπορούν να παίξουν κατά καιρούς και το ρόλο του

θύματος και αυτόν του θύτη.

Αν συνοψίσουμε τα χαρακτηριστικά του θύτη, παρατηρούμε ότι

πρόκειται για παιδιά που δείχνουν έντονη αυτοπεποίθηση, δεν

πειθαρχούν σε κανόνες, θέλουν να επιβάλλονται, θεωρούν ότι η

βία είναι φυσική και αποδεκτή συμπεριφορά και καταφεύγουν σε

αυτή για να επιλύουν διαφορές, υιοθετούν το ρόλο του αρχηγού

στις παρέες ή φτιάχνουν "κλίκες".

Τα χαρακτηριστικά του θύματος στατιστικά αφορούν παιδιά με

κάποια ιδιαιτερότητα είτε στον χαρακτήρα ή στη συμπεριφορά είτε

στα ενδιαφέροντά τους ή στην επίδοσή τους στα μαθήματα. Στο

έργο εμφανίζονται και οι θύτες και το θύμα σε ρόλους κομβικούς

στην εξέλιξη της πλοκής. Σε κάποια κρίσιμη καμπή ο εκφοβισμός

θα συναντηθεί -μέσω του κεντρικού ήρωα, του Μενέλαου-και θα

αναμετρηθεί με τη φιλοσοφία σε ένα υπερβατικό ταξίδι .

Γιατί όμως με τη φιλοσοφία;

Η φιλοσοφία είναι κάτι καινούριο, πρωτόγνωρο, terra incognita για

τα παιδιά. Άρα αποτελεί και μια πρόκληση για τον φιλόλογο να την

διδάξει, να μεταδώσει στο παιδί της βασικές αρχές της

φιλοσοφικής σκέψης. Κινείται σε αχαρτογράφητες περιοχές και

λέω αυτό γιατί εδώ συμβαίνει το εξής παράδοξο: όλοι οι άνθρωποι

έχουμε έμφυτη αλλά όχι αναγνωρίσιμη την ανάγκη για φιλοσοφικό

στοχασμό. Αυτό που μένει είναι να ενεργοποιηθεί η τάση αυτή

στους μαθητές, να γίνει αντιληπτή και να αξιοποιηθεί. Προς αυτή

3

την κατεύθυνση πολλές είναι οι φορές που ο φιλόλογος δεν έχει

αρωγό του το βιβλίο

Ο φιλοσοφικός όμως τρόπος σκέψης μπορεί να γίνει οικείος και

ως μάθημα και ως καθημερινή βιωματική πράξη. Ζούμε σε έναν

κόσμο όπου με την συνεχή ροή επιστημονικών δεδομένων η

σταθερή πραγματικότητα έτσι όπως την αντιλαμβανόμαστε με τις

αισθήσεις μας αλλάζει διαρκώς. Η ισορροπία στις σχέσεις του

ανθρώπου τόσο με τη Φύση όσο και με τον συνάνθρωπό του έχει

διαταραχθεί. Η επικέντρωση της ανθρώπινης σκέψης στην ύλη

οδήγησε την κοινωνική πρακτική σε έναν άκρατο σχετικισμό

εννοιών όπως "καλό", ¨σεβασμός¨, "αποδοχή", "φιλία", "αγάπη

"δίκαιο", "άδικο" "ηθική" και γι αυτό θα πρέπει να

επαναπροσδιοριστούν.. Ο έφηβος μέσα σε αυτό το

κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο καλείται να κρίνει, να ερευνήσει, να

αναπτύξει όλα εκείνα τα στοιχεία που θα του προσδώσουν κριτικό

στοχασμό. Η διδασκαλία της φιλοσοφίας προβάλλει ως ένα

εγχείρημα πολιτισμικής ολοκλήρωσης και ηθικής παίδευσης του

εφήβου αξιοποιώντας τη δύναμη του συναισθήματος παράλληλα

με την ορθολογική σύλληψη της Γνώσης. Με αυτό το σκεπτικό η

αναπαράσταση βασικών φιλοσοφικών θεωριών επί σκηνής πέρα

από το στενό πλαίσιο της τυποποιημένης εγκύκλιας γνώσης, το

"ζωντάνεμα " των φιλοσόφων στο σανίδι οδηγούν τον μαθητή :[3-

6]

α)στη συνειδητοποίηση ότι η φιλοσοφία δεν είναι κάτι ερμητικά

κλειστό και κοινωνικά προσδιορισμένο στην εποχή που αυτό

δημιουργήθηκε αλλά μπορεί να "συνομιλήσει" και με τη δική μας

εποχή, να αλληλεπιδράσει με τον μαθητή δίνοντάς του

σημασιοδοτικές εκδοχές σε πανανθρώπινα διλήμματα

διαχρονικής διάστασης αλλά και σε αυτά που τον αγγίζουν στην

καθημερινότητά του και νιώθει ότι τον αφορούν

β)μέσω της ψυχικής ταύτισης με τα πρόσωπα του έργου κατά την

εξέλιξη της πλοκής ο μαθητής να αναγνωρίσει σημεία του εαυτού

του, να αποκτήσει κίνητρα στο να μετασχηματίσει αντιλήψεις,

στερεότυπα, στάσεις ζωής που έχει υιοθετήσει άκριτα και να

4

οδηγηθεί στη διαμόρφωση της δικής του ηθικο-κοινωνικής και

πολιτισμικής ταυτότητας και

γ) με την ιδιαιτερότητα της θεατρικής γραφής να ασκηθεί σε μια

άλλη μορφή μάθησης, να συνειδητοποιήσει τη σχέση του θεάτρου

με την ανθρώπινη εμπειρία και την κοινωνία και τη σημασία του,

επομένως, για την κατανόηση του κόσμου στον οποίο ζούμε και

του εαυτού μας.

Λίγα λόγια για το έργο:[7-11]

Ο Μενέλαος εισχωρεί σε μια παρέα εκφοβιστών (bullies) χωρίς να

είναι απόλυτα ταυτισμένος μαζί τους. Τους θαυμάζει και νιώθει

περήφανος που τον δέχτηκαν στην παρέα τους. Εκείνοι

προτείνουν στον Φοίβο, έναν συμμαθητή τους, να ενταχθεί και

αυτός στην παρέα αλλά εκείνος τους μιλά αυστηρά για αυτά που

κάνουν, για τις πράξεις τους. Ο Φοίβος είναι ένα παιδί που του

αρέσει η φιλοσοφία, η φυσική, είναι καλός μαθητής,

σκεπτόμενος, με δυνατό χαρακτήρα. Αφού τους αρνείται, τον

στοχοποιούν και αναθέτουν στον Μενέλαο να του κάνει τη ζωή

δύσκολη και μέσα και έξω από το σχολείο. Θα είναι η «πρώτη

δουλειά» του, το «βάπτισμα του πυρός» για τον Μενέλαο, ο

οποίος με δισταγμό αναγκάζεται να δεχθεί.

Ο Φοίβος εξαφανίζεται από το σχολείο και το σπίτι του. Όλοι,

γονείς, καθηγητές, φίλοι ανησυχούν γι’ αυτόν. Ο Μενέλαος

συναντιέται με 3 παιδικές αγαπημένες φίλες του οι οποίες τον

επιπλήττουν σοβαρά γι’ αυτά τα κατορθώματα...Στη συνέχεια,

καθώς μιλάνε για ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης με

θέμα την ιστορία της Αστρονομίας...αποκοιμιούνται και ζουν την

υπερφυσική εμπειρία ενός ταξιδιού-μετάβασης στο Χωροχρόνο

.Εκεί, μιλάνε με τρεις αρχαίους φιλοσόφους και ο Μενέλαος

βιώνει μια παράλληλη εσωτερική πορεία προς την ψυχή του, μια

πορεία που δίνει μια απροσδόκητη τροπή στην ιστορία. Η πρώτη

στάση των παιδιών γίνεται στην Αρχαία Ιωνία, στον Θαλή. [12]

Ο Θαλής υπήρξε πρωτοπόρος για την εποχή του. Ήταν ο πρώτος

που θέλησε να ξεφύγει από τη μυθολογική ερμηνεία του

Σύμπαντος, εισήγαγε την έννοια της "αρχής" στην προσπάθειά του

να προσδώσει σταθερότητα, τάξη και νόημα στον Κόσμο.

5

Τι σημαίνει "αρχή" ; Σημαίνει τη βαθύτερη φύση, την ουσία, το

κυρίαρχο στοιχείο, την αυθεντική πραγματικότητα. Αρχή δεν είναι

αυτό που προηγείται χρονικά, αλλά αυτό που κυριαρχεί, που

καθορίζει. Ο Θαλής πρώτος αναζήτησε την αρχή των όντων όχι

στο Θεό αλλά σε κάποιο φυσικό είδος. Ακολούθησε ορθολογικό

τρόπο σκέψης και από πολλούς θεωρείται ο θεμελιωτής των

φυσικών επιστημών, επειδή προσπάθησε να κατανοήσει τον

κόσμο με τα μάτια της επιστήμης. Η παρουσία του στο θεατρικό

έργο ήταν αποτέλεσμα της επιθυμίας μου να έρθουν τα παιδιά σε

επαφή με την απαρχή της προσωκρατικής σκέψης, της πρώτης

επιστημονικής και κατ’ουσίαν φιλοσοφικής σκέψης. Στον διάλογο

του Μενέλαου με τον Μιλήσιο σοφό θα αναδειχθεί η σημασία της

«αρχής» ως της πρώτης κοσμογονικής γενεσιουργού αιτίας. Η

έννοια της «αρχής», πέρα από την κοσμολογική της διάσταση,

γίνεται αντιληπτή από τον Μενέλαο-μέσω ενός λογοπαιγνίου-και

ως η εσωτερική ηθική ή ψυχολογική αιτία για κάτι που επιλέγουμε

να πράξουμε, αυτό που μας ωθεί να εκδηλώσουμε συγκεκριμένες

συμπεριφορές. Έτσι ο Μενέλαος παίρνει το πρώτο του «μάθημα»,

προβληματίζεται και αναθεωρεί την άποψή του για τους

"ξεπερασμένους" ,όπως πίστευε, προσωκρατικούς φιλοσόφους.

Ο επόμενος σταθμός στο ταξίδι τους είναι ο Πυθαγόρας.[13-14]

Στην Πυθαγόρεια σκέψη διακρίνουμε τους αριθμούς ως αρχέτυπα

του υλικού κόσμου αλλά και ως ηθικά αρχέτυπα. Η φιλοσοφία του

διασταυρώνει την αναζήτηση της ερμηνείας του κόσμου και την

πρακτική φιλοσοφία ηθικοθρησκευτικού στοχασμού και

διδασκαλίας. Τα ακούσματα, οι εντολές προς τους μαθητές του

σκοπό είχαν τον εξαγνισμό της ψυχής, την τήρηση κάποιων

ηθικών κανόνων, την τιθάσευση των ενστίκτων, την αποδοχή του

άλλου ως "Έτερος Εγώ". Στον Πυθαγόρα συναντάμε την ηθική

διάπλαση, την αυτοπειθαρχία. Αρχικά, τα παιδιά ακούν από τον

φιλόσοφο ένα κομμάτι της μαθηματικής Πυθαγόρειας Θεωρίας.

Στη συνέχεια, σε μια ιδιαίτερη στιγμή, ο Μενέλαος εξομολογείται

τις πράξεις του και τα συγκρουόμενα μεταξύ τους συναισθήματα

που συνόδευαν καθεμιά από αυτές, Από τη μια, δηλαδή, η ανάγκη

να δείξει την αξία του ως μέλος των εκφοβιστών και από την άλλη

η άρνησή του να κάνει κακό σε έναν άλλο άνθρωπο, να

ταπεινώνει και να πληγώνει έναν συμμαθητή του...

6

Ο φιλόσοφος αναγνωρίζει στον Μενέλαο ότι έχει ήδη αρχίσει την

πορεία προς τον ψυχικό μετασχηματισμό του και τον οδηγεί με

ήπιες αλλά και σταθερές εντολές στην αυτοπειθαρχία, τον

διδάσκει ότι όταν πάψουν οι ήχοι των κακών επιρροών, των

παθών, τότε ακούγεται ο αρμονικός ήχος της ψυχής και αναδύεται

ελεύθερη η ανώτερη θεία φύση της. Θέλοντας να τον βοηθήσει,

τον παροτρύνει να αφεθεί στη Σιωπή, ώστε να κρατήσει μακριά τις

εξωτερικές επιρροές, τις φωνές και να εισχωρήσει όσο μπορεί στα

πιο βαθιά συνειδησιακά στρώματα της ψυχής του, να

αφουγκραστεί την αρμονία και την καθαρότητά της. Με τον

σχολιασμό της επιγραφής "ΠΗ ΠΑΡΕΒΗΝ;ΤΙ Δ’ ΕΡΡΕΞΑ; ΤΙ ΜΗ

ΔΕΟΝ ΟΥΚ ΕΤΕΛΕΣΘΗ; "ο Μενέλαος μαθαίνει από τον

Πυθαγόρα τη χαρά να ελέγχεις τον εαυτό σου, να κρίνεις τις

πράξεις σου, να οδηγείσαι προς την αυτογνωσία.

Στον επόμενο και τελευταίο σταθμό του ταξιδιού τους τα παιδιά

συναντούν τον Πλάτωνα.[15-18] Στη σκηνή αυτή βλέπουν

δραματοποιημένους δύο από τους μύθους που συνιστούν τον

πυρήνα της πλατωνικής σκέψης: του Σπηλαίου και της

Πτερόεσσας Ψυχής. Στον μύθο της πτερόεσσας Ψυχής τα παιδιά

αντικρίζουν τα άλογα και τον ηνίοχο που συμβολίζουν τα τρία

μέρη της ψυχής, και στο μύθο του Σπηλαίου τους αλυσοδεμένους

ανθρώπους, τη Σπηλιά, την απελευθέρωση κάποιου από τις

αλυσίδες, ενώ παράλληλα ακούν από τον ίδιο τον φιλόσοφο τον

αποσυμβολισμό τους, τη θεωρία των Ιδεών.

Διδάσκονται τον τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουν να

περιορίσουν και να συγκρατήσουν το κατώτερο μέρος, το

Επιθυμητικόν, αυτό που αντιπροσωπεύει τα πάθη, τις ορμές, με

τη συνεργασία του Λογιστικού, της Λογικής που αποτελεί βασικό

γνώρισμα του ανθρώπου, και του Θυμοειδούς που εκπροσωπεί

την ευαισθησία, την αρετή, το συναίσθημα. Αντιλαμβάνονται ότι με

τη χρήση της Λογικής έχουν τη δυνατότητα της επιλογής και του

ελέγχου των πράξεων εκείνων που καθορίζουν τη συμπεριφορά

τους απέναντι στους άλλους. Οδηγούνται να προβληματιστούν σε

όλα όσα η υλική πραγματικότητα δηλαδή η Σπηλιά, ο αισθητός

κόσμος αποτελείται και μας ωθεί να αποδεχτούμε, να

πιστέψουμε. Ωθούνται να στοχαστούν σε μια γενικότερη θεώρηση

του κόσμου και των πραγμάτων, να αναρωτηθούν για το αν

7

υπάρχει κάτι πιο ουσιαστικό, αληθινό πέρα από αυτά που έχουν

μάθει να υιοθετούν, και να επιλέξουν μια στάση ζωής που θα τα

οδηγήσει σε μια βαθύτερη πνευματική Γνώση και ηθική βελτίωση.

[19-20]Οι αλυσίδες, σύμβολο βίας και εγκλωβισμού σε έναν

κόσμο κακεκτύπων και καθοδηγούμενων αντιλήψεων,

μεταφέρονται και στην τελευταία σκηνή. Σε αυτήν τα παιδιά

επιστρέφουν στο παρόν. Ο Μενέλαος έρχεται αντιμέτωπος με τον

Φοίβο, οι σχέσεις τους αποκαθίστανται. Η απόφαση του

Μενέλαου έχει ήδη παρθεί. Στον Φοίβο δεν βλέπει το θύμα του

αλλά έναν φίλο που με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά του, την

προσωπικότητά του καλεί όλα τα παιδιά να τον πλησιάσουν και

να γνωριστούν καλύτερα. Η ομάδα των εκφοβιστών εμφανίζεται

και ο Φοίβος τους παραδίδει τις '"αλυσίδες", τις δικές τους

αλυσίδες προκαλώντας τους να δραπετεύσουν από το δικό τους

σπήλαιο, να μετατρέψουν τη βία σε αγάπη, να απεγκλωβιστούν

από τα δεσμά του αισθητού κόσμου που τους οδηγούν σε μια

ανώφελη μίμηση λανθασμένων προτύπων.

Θα το κάνουν; Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό στο τέλος.

Ας ελπίσουμε, ναι!

Συνάδελφοι, σε αυτό το έργο συναντήσαμε τη Φιλοσοφία και

τη Βία πάνω στο θεατρικό σανίδι. Επί σκηνής η ομορφιά, η

γοητεία και η διαχρονική παιδευτική αξία του Θεάτρου

συναντήθηκε με τη πολυσημία και το βάθος του φιλοσοφικού

Λόγου. Και σας μιλάω από καρδιάς, αν καταφέραμε να

αφυπνίσουμε κέντρα πρόσληψης και επεξεργασίας

μηνυμάτων στους μαθητές μας, αν καταφέραμε να δουν οι

μαθητές ότι η φιλοσοφία δεν είναι κάτι στατικό, παλιό,

άκαμπτο, θεωρητικό και δύσκολο στην κατανόησή του αλλά

μπορεί να προσεγγίσει τις καθημερινές συνθήκες ζωής, να

διδάξει, να συμβάλει στη βιωματική μάθηση ως στάδιο της

όλης γνωσιακής διδασκαλίας και μάλιστα με τρόπο

ψυχαγωγικό, τότε η προετοιμασία, η κούραση της

προηγούμενης χρονιάς άξιζε τον κόπο!

ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!

8

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η παρούσα εισήγηση παρουσιάζει το θεατρικό κείμενο με τίτλο

"Αναζητώντας τον Φοίβο" ως εκπαιδευτική παρέμβαση προς τη

9

μετασχηματίζουσα μάθηση. Αρχικά γίνεται αναφορά στην πηγή της

έμπνευσης του θεατρικού έργου και τους θεματικούς άξονες που αυτό

περιλαμβάνει: τη φιλοσοφία και τη βία. Στη συνέχεια, υπογραμμίζονται

οι στόχοι και η παιδευτική σημασία του κειμένου: Η δραματοποίηση

του φιλοσοφικού λόγου δίνει κίνητρα για μετασχηματισμό αντιλήψεων

στη συνείδηση του μαθητή. Μπορεί να λειτουργήσει ως οδοδείκτης για

την αναθεώρηση απόψεων σχετικά με τη βία και την ηθική

αντιμετώπισή της καθώς και τη διαχρονική αξία της φιλοσοφίας και τη

συμβολή της στη λύση καθημερινών διλημμάτων.

Η θεατρική πράξη μπορεί να οδηγήσει τον μαθητή στη βιωματική

μάθηση. Η ορθολογική σύλληψη των εννοιών και η ταυτόχρονη

αξιοποίηση του συναισθήματος προσανατολίζουν τον μαθητή στην

καλύτερη κατανόηση του εαυτού του, των συνθηκών που ορίζουν το

κοινωνικό περιβάλλον του και, κατά συνέπεια, των στοιχείων που θα

του προσδώσουν συγκροτημένη ηθική προσωπικότητα.

Η συνάντηση και ο διάλογος με τρεις διαδοχικά φιλοσόφους αφυπνίζει

τη συνείδηση του κεντρικού ήρωα και τον καλεί να επιλέξει στο τέλος το

μονοπάτι που θα ακολουθήσει: τη Βία ή τη Φιλοσοφική στάση ζωής.

Εξάλλου, πίσω από τα φαινόμενα του αισθητού κόσμου, η ίδια η

Φιλοσοφία είναι επιλογή....