_1ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ_ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ_(ΕΛΠ41) 2005 -2006

Παγκόσμιο Χωριό Γνώσης

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – e-mail : [email protected] www.eap-learning.gr – www.oktonia.com

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΦΟΙΤΗΤΩΝ

1

ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟ ΕΑΠ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (1η ΕΡΓΑΣΙΑ 2005 - 2006) Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Θέμα:

1. Περιγράψτε τους παράγοντες, τις ιστορικές συνθήκες και τις επιρροές που

καθόρισαν τη φυσιογνωμία της λαογραφίας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του

20ου αιώνα.

2. Πώς επαναπροσδιορίζονται η έννοια του «λαού» και του «παραδοσιακού

πολιτισμού» στην επιστήμη της λαογραφίας κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα;

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΗ ΛΥΣΗ

Εισαγωγή:

Λαογραφία είναι η επιστήμη που ασχολείται με τον παραδοσιακό πολιτισμό.

Μελετά, εντοπίζει, καταγράφει και κατόπιν ερμηνεύει εκδηλώσεις του πολιτισμού

αυτού. Στην ακόλουθη μελέτη θα παρακολουθήσουμε τους παράγοντες, τις συνθήκες

και τις επιρροές που λειτούργησαν υποδειγματικά στη σύσταση της ελληνικής

λαογραφίας στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου . Στη συνέχεια θα δούμε

την εξέλιξη της σημασίας των όρων «λαός» και «παραδοσιακός πολιτισμός», που

σχετίζονται με τη λαογραφική επιστήμη, στη διάρκεια του 20ου αιώνα.

Κύριο Θέμα:

Η Γερμανική Λαογραφική Σχολή επηρέασε τη σύσταση της ελληνικής λαογραφίας,

χωρίς βέβαια η δεύτερη να αποτελέσει απλή απομίμησή της. Η γερμανική λαογραφία

γεννήθηκε στα τέλη του 18ου αι. μέσα στο κλίμα του ρομαντισμού που κυριαρχούσε

προβάλλοντας το συναίσθημα ως μέσο έκφρασης. Κυρίαρχο ρόλο στο γερμανικό

ρομαντισμό έχει το έθνος που ενώνει το κράτος και βοηθά στην πολιτική του

σταθερότητα. Το κράτος θα πρέπει να εκφράζει τη «ψυχή του λαού» και να




2

διακρίνεται από ομοιογένεια. Οι νόμοι και η πολιτική του θα πρέπει να είναι συμβατές

με τις ανάγκες της «ψυχής» του.

Η λαογραφία εμφανίζεται στο γερμανικό ρομαντισμό ως η επιστήμη που θα

βοηθήσει στην εθνική αυτογνωσία και στην αυτοσυνειδησία των Γερμανών, θα

συντελέσει στη διαμόρφωση της διακυβέρνησης προβάλλοντας τις ουσιαστικές

ανάγκες και επιταγές του γερμανικού λαού και ικανοποιώντας τις επιδιώξεις της

γερμανικής «ψυχής». Βασικό της έργο είναι η διαπαιδαγώγηση του γερμανικού

έθνους.

Αρχικά λοιπόν, η ελληνική λαογραφία χαρακτηρίζεται από ρομαντισμό και

εθνοκεντρισμό επηρεασμένη από τη Γερμανική Σχολή, ωστόσο συμπεριέλαβε

αργότερα και στοιχεία από τη Θεωρία του E. Tylor, στον πυρήνα της οποίας

εντοπίζεται η έννοια της προόδου. Η θεωρία των επιβιώσεων του Tylor υποστηρίζει

ότι οι διάφορες εκφάνσεις του πολιτισμού είναι απλά επιβιώματα του παρελθόντος.

Η θεωρία του Tylor διαφέρει από το γερμανικό ρομαντισμό που συνιστά αναγωγή

στο παρελθόν καθώς ο σκοπός του είναι: «η ανακάλυψη των νόμων που διέπουν την

παγκόσμια εξέλιξη, νόμων κοινών για όλη την ανθρωπότητα που θα επιτρέψουν σε

όλους τους λαούς να προοδεύσουν, να ανέλθουν μέσα από μια πορεία ρήξεων,

ασυνεχειών και μεταβολών στα ανώτερα στάδια πολιτισμού που έχει κατακτήσει ο

δυτικός ευρωπαϊκός πολιτισμός. Για τον σκοπό αυτό, λοιπόν, προκρίνει τη σύγκριση

των επιβιώσεων που εντοπίζονται σε μια ανώτερη βαθμίδα εξέλιξης με σύγχρονους

πολιτισμούς που τοποθετούνται σε προγενέστερα στάδια της εξέλιξης –στην «παιδική

ηλικία της ανθρωπότητας» σύμφωνα με τα λεκτικά σχήματα που

χρησιμοποιήθηκαν».(σελ. 33)1

Περαιτέρω ώθηση στη συγκρότηση και ανάπτυξη της ελληνικής λαογραφίας έδωσε

ο Φαλλμεράιερ με τις απόψεις και τους ισχυρισμούς του για την καταγωγή του

ελληνικού πολιτισμού. Υποστήριξε ότι ο αρχαίος ελληνικός κόσμος δεν υπάρχει από

τα μέσα της πρώτης μετά Χριστό χιλιετηρίδας εξαιτίας της εγκατάστασης Σλάβων και

Αλβανών στις περιοχές της κλασικής Αρχαιότητας. Αμφισβήτησε επομένως την

καταγωγή των κατοίκων του νέου ελληνικού κράτους από τους αρχαίους Έλληνες.

1 Αικατερινίδης Γ. , Αλεξάκης Ε. , Γιατράκου Μ. Ε. , Θανόπουλος Γ. , Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε. , Τζάκης Δ. , Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα:Οι Νεότεροι Χρόνοι, Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος , Τομ. Α’, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2002, Σελ. 33.




3

Με τον τρόπο αυτό προσβαλλόταν η έννοια της ελληνικής συνέχειας μέσα από την

αρχαιότητα, που τόσο ο ελληνικός Διαφωτισμός και κυρίως οι επαναστατικές

διακηρύξεις του ’21 όσο και το ρεύμα φιλελληνισμού είχαν προβάλλει. Η ελληνική

λαογραφία γεννήθηκε παράλληλα με την επιστήμη της ιστορίας εξαιτίας της ανάγκης

να αποδειχτεί και να διατυπωθεί ξεκάθαρα ότι ο ελληνισμός χαρακτηρίζεται από

αδιάκοπη συνέχεια από την Αρχαιότητα έως και τον 19ο αι. .

Θεμελιωτής και ουσιαστικός διαμορφωτής της ελληνικής λαογραφίας υπήρξε ο Ν.

Πολίτης. Ο Ν. Πολίτης ασχολήθηκε τόσο με την παραδοσιακή λογοτεχνία όσο και με

τον υλικό και κοινωνικό βίο. Τοποθετεί τη λαογραφία πιο κοντά στη Γερμανική Σχολή

καθώς αντικείμενό της γίνονται οι εκδηλώσεις του πολιτισμού που χαρακτηρίζονται

παραδοσιακές και κατά τα τέλη του 19ου αι. και στις αρχές του 20ου αι. μπορούν να

αποτελέσουν απόδειξης για την άρρηκτη συνέχεια του ελληνισμού από την

Αρχαιότητα.

Δύο μαθητές του Ν. Πολίτη, ο Στ. Κυριακίδης και ο Γ. Μέγας, θα συμβάλλουν και

αυτοί με τη σειρά τους στον καθορισμό της φυσιογνωμίας της λαογραφίας. Ο Στ.

Κυριακίδης τοποθετεί στο κέντρο τον ίδιο τον παραδοσιακό πολιτισμό, το λαό και το

έθνος και προωθεί τη διαχρονική θεώρηση της λαογραφικής μελέτης. Ο Γ. Μέγας

κινείται σε παράλληλους δρόμους και προχωρεί στη διάκριση του λαογραφικού υλικού

σε υλικό, πνευματικό και κοινωνικό βίο έχοντας σαν παράμετρο την ίδια την

εκδήλωση του πολιτισμού.

Νέο προσανατολισμό στη θεωρητική, μεθοδολογική και θεματική προσέγγιση της

ελληνικής λαογραφίας δίνουν τα νέα δεδομένα που προκύπτουν μετά τον Β’

Παγκόσμιο Πόλεμο. Νεότεροι λαογράφοι, όπως ο Δημήτριος Λουσάτος, ο Στέφανος

Ήμελλος, η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος και ο Μιχάλης Μερακλής θα επιδράσουν

στην ελληνική λαογραφία εισάγοντας νέες κατευθύνσεις. Ο Δ. Λουκάτος προτείνει

«εθνογραφικό τρόπο μελέτης» με επιτόπια και μεθοδολογική έρευνα. Διακρίνει την

λαογραφική ύλη σε φιλολογική και εθιμική. Ο Στ. Ήμελλος στηρίζεται στη

χαρτογραφική μέθοδο με σκοπό την γεωγραφική μελέτη των λαογραφικών

φαινομένων. Η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος ενδιαφέρθηκε για τη δομή της

παραδοσιακής κοινωνίας και εισηγήθηκε τη μελέτη των λειτουργιών του

παραδοσιακού πολιτισμού. Ο Μ. Μερακλής τέλος, προώθησε τη μελέτη πολιτισμικών




4

εκδηλώσεων, οι οποίες δεν αποτελούσαν αντικείμενο της λαογραφίας, δίνοντάς τους

κοινωνική χροιά.

Η έννοια του «λαού» μπήκε στο στόχαστρο πολλών ιδεολογικών διενέξεων.

Αρχικά η έννοια του «λαού» συσχετιζόταν άμεσα με την έννοια του έθνους. Η μορφή

αυτού του λαού δεν ήταν άλλη από την αγροτική που χαρακτηριζόταν από γνησιότητα

και καθαρότητα. Η μελέτη της λαογραφίας σύμφωνα με αυτούς τους όρους ήταν

περιορισμένη στα στενά όρια των εκδηλώσεων του παραδοσιακού/ αγροτικού .

Αποτέλεσμα ήταν να παραγκωνιστούν άλλες εκδηλώσεις που άνηκαν στον ίδιο

πολιτισμό, όπως αυτές που διαμορφώνονταν στις κοινωνίες των πόλεων.

Νεότερες μελέτες συνετέλεσαν στον επαναπροσδιορισμό των θεμάτων του

παραδοσιακού πολιτισμού. Σύμφωνα με αυτές ο λαός είναι: «μια αναλυτική κατηγορία

κοινωνικό-πολιτισμική και όχι υπέρ-ιστορική, όπως αυτή του έθνους. Κατά συνέπεια, τα

κριτήρια για τον ορισμό του λαού θα πρέπει να είναι πολιτισμικά, κατά βάση δηλαδή

κοινωνικά».(σελ 25)2

Όπως ήδη αναφέραμε η επιστήμη της λαογραφίας μελετά τον παραδοσιακό

πολιτισμό και συγκεκριμένα τις εκδηλώσεις του. Στις αρχές της συγκρότησης της

λαογραφικής επιστήμης (19ος αι.) ο παραδοσιακός πολιτισμός θεωρούνταν κάτι στατικό

και αμετάβλητο. Τα συστατικά αυτού του πολιτισμού ανάγονταν μεν στο παρελθόν ήταν

υπαρκτά δε στο σύγχρονο βιομηχανικό κόσμο. Τα στοιχεία και οι επιβιώσεις του

παραδοσιακού πολιτισμού έπρεπε να αναζητηθούν στον αγροτικό χώρο καθώς οι

σύγχρονες κοινωνίες τα τοποθετούσαν στο περιθώριο και πίστευαν πως μένουν ανέπαφα

και ανεπηρέαστα στις διάφορες επιδράσεις που δέχονταν. Αρχικά λοιπόν, ο παραδοσιακός

πολιτισμός θεωρήθηκε ότι επιβιώνει μόνο στις αγροτικές κοινωνίες, ήταν ο πολιτισμός του

«αγροτικού χώρου», ο οποίος βρισκόταν σε αντιδιαστολή με το σύγχρονο πολιτισμό των

μεγάλων αστικών κέντρων.

Στη διάρκεια του 20ου αι. , ωστόσο, παρατηρούνται αλλαγές και νέες τοποθετήσεις

όσον αφορά αυτό που αποκαλούμε «παραδοσιακό πολιτισμό». Οι νέες προσεγγίσεις

αναγνώριζαν τον πολιτισμό ως κάτι δυναμικό και όχι στατικό, θεωρούν ότι είναι

ενταγμένος στην κοινωνία και άμεσα εξαρτώμενος από αυτήν και τις αλλαγές που

2 Αικατερινίδης Γ. , Αλεξάκης Ε. , Γιατράκου Μ. Ε. , Θανόπουλος Γ. , Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε. , Τζάκης Δ. , Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα:Οι Νεότεροι Χρόνοι, Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος , Τομ. Α’, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2002, Σελ. 25.




5

υφίσταται. Δεν είναι, επομένως, ο παραδοσιακός πολιτισμός ανεξάρτητος και

ανεπηρέαστος από τις εξελίξεις σε οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο

παραδοσιακός πολιτισμός, όπως έγινε γνωστός τις τελευταίες δεκαετίες, αλληλεπιδρά και

αναπτύσσει σχέσεις με κάθε έκφανση της κοινωνικής ζωής. Τα συστατικά του τέλος, δεν

παραμερίζονται από καμία κοινωνία αλλά εξελίσσονται, μεταβάλλονται και

επαναπροσδιορίζονται ανάλογα με τα νέα δεδομένα που προκύπτουν στο περιβάλλον στο

οποίο ανήκουν.

Από τα παραπάνω προκύπτει μια διαφορετική θεώρηση του αντικειμένου της

λαογραφίας. Θεωρείται φυσικό διάφοροι παράγοντες, οικονομικοί, κοινωνικοί, τοπικοί,

θρησκευτικοί, ιδεολογικοί, που αναπτύσσονται σ’ ένα κοινωνικό περιβάλλον, να

διαμορφώνουν ποικίλα πολιτισμικά στοιχεία που άλλοτε συγκλίνουν, άλλοτε αποκλίνουν

και άλλοτε συγκρούονται, αλλά που όλα συνιστούν αντικείμενο μελέτης της λαογραφικής

επιστήμης. Από εδώ συνάγεται το συμπέρασμα ότι υπάρχει μια νέα αντίληψη σχετικά με

τον παραδοσιακό πολιτισμό που υποστηρίζει την πολυμορφία και την ετερότητά του

απορρίπτοντας τις παλιότερες θεωρίες για πολιτισμική ομοιογένεια. Χαρακτηριστικό της

ανανέωσης της επιστήμης της λαογραφίας κατά τα τελευταία χρόνια είναι η ανάπτυξη της

αστικής λαογραφίας και η στροφή του ενδιαφέροντος σε μειονότητες, σε

παρακοινωνιακούς και υποπολιτισμικούς πληθυσμούς ως συνέπεια των νέων θεματικών

και μεθοδολογικών κατευθύνσεων που υιοθέτησε η λαογραφία.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η συγκρότηση της επιστήμης της ελληνικής λαογραφίας κατά τα τέλη του 19ου αι.

και στις αρχές του 20ου αι. επηρεάστηκε από πλήθος παραγόντων, οι οποίοι παρ’ όλ’ αυτά

δεν την εμπόδισαν στο να αναπτυχθεί αυτόνομα χωρίς να αποτελέσει πιστό αντίγραφο

άλλων λαογραφικών αντιλήψεων και θεωρήσεων (Γερμανική Λαογραφική Σχολή, θεωρία

E. Tylor, Φαλλμεράιερ). Παρακολουθήσαμε στη συνέχεια τους θεμελιωτές και

διαμορφωτές της νέας επιστήμης (Πολίτης, Κυριακίδης, Μέγας, Ήμελλος, Λουκάτος,

Κυριακίδου-Νέστορος, Μερακλής). Τέλος, έγινε μια προσπάθεια να σκιαγραφηθούν οι

έννοιες «λαός» και «παραδοσιακός πολιτισμός» σύμφωνα με τα δεδομένα που προκύπτουν

κατά τον 20ο αιώνα.




6

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Αικατερινίδης Γ. , Αλεξάκης Ε. , Γιατράκου Μ. Ε. , Θανόπουλος Γ. , Σπαθάρη-Μπεγλίτη Ε. , Τζάκης Δ. , Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Ελλάδα:Οι Νεότεροι Χρόνοι, Ο Νεότερος Λαϊκός Βίος , Τόμ. Α’, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2002.

_1ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ_ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ_(ΕΛΠ41) 2005 -2006

Documents

Transcript of _1ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ_ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ_(ΕΛΠ41) 2005 -2006