06121998

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΔEKEMBPIOY 1998

AΦIEPΩMA

KYPIAKH 6 ΔEKEMBPIOY 1998

2-32 AΦIEPΩMA� Aνθρώπινα Δικαιώματα. 50 �ρ�νια Oικ�υμενικής Διακήρυ�ης.

T�υ Δι�νύση Γ�υσέτη

� Oργανισμ�ς Hνωμένων Eθνών.O ρ�λ�ς τ�υ στην πρ�άσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

T�υ Kωστή Παπαϊωάνν�υ

� H Eλλάδα στ� Στρασ!�ύργ�.H ατ�μική πρ�σ�υγή στ� Eυρω-παϊκ� Δικαστήρι� Aνθρωπίνων Δικαιωμάτων.

T�υ Nίκ�υ Aλι!ι#άτ�υ

� 50 $ρ�νια Oικ�υμενικής Διακήρυ&ης.H ανάγκη για την καθημερινή πρ�άσπιση των δικαιωμάτων.

T�υ Γιώργ�υ A. Παπανδρέ�υ

� Eυάλωτες κ�ινωνικές �μάδες.Oικ�ν�μικ�ί πρ�σ�υγες.T�υ Πέτρ�υ Λινάρδ�υ- Pυλμ�νΠρ�σ�υγες: απ�κληρ�ι τ�υ κ�σμ�υ.T�υ Zαν!ιέ Nτε PιτμάτενUNICEF: πρ�τεραι�τητα στα παιδιά.T�υ Aντώνη K�μνην�ύΓυναίκες: «να είναι � εαυτ�ς τ�υς».Tης Zώγιας Xρ�νάκη

� H «�ικ�υμενικ�τητα» των δικαιωμάτων.H υπεράσπισή τ�υς !ήτημα ατ�μι-κής αρετής.

T�υ Kώστα Σταμάτη

� Eρμηνείες και αντεπι$ειρήματα.Διάσταση απ�ψεων για την �ικ�υ-μενικ�τητα και τ� ιδε�λ�γικ� υπ�#αθρ�.

T�υ Kώστα Δεληκωσταντή

� Kατά τ�υ ρατσισμ�ύ και της &εν�(�!ίας.H απ�δ��ή της δια��ρετικ�τητας.

T�υ Nίκ�υ Φραγκάκη

� Θρησκευτικ�ς (�νταμενταλισμ�ς.Eκ�άνσεις και εντ�πιες ιδιαιτερ�τητες.

T�υ Σά!!α Aγ�υρίδη

� Π�λίτης και περι!άλλ�ν.Πρ�στασία και σε#ασμ�ς στη !ωή.

T�υ Στέλι�υ Ψωμά

� Δικαιώματα τρίτης γενιάς.Διεύρυνση, ανάδει�η, πρ�στασία.

T�υ Γιώργ�υ Παπαδημητρί�υ

� Σύγ$ρ�ν� κράτ�ς και ισ�ν�μία.T�υ Παναγιώτη H. Δημητρά

� Πνευματική ιδι�κτησία.Aπειλείται απ� τα άλματα της τε�ν�λ�γίας.

T�υ Γεωργί�υ A. K�υμάντ�υ

E�ώ�υλλ�: Δικαίωμα στη μ�ρ ωση. Eνα α-κ�μη θεμελιώδες ανθρώπιν� δικαίωμα π�υπεριμένει ακ�μη την έμπρακτη δικαίωσή τ�υσε π�λλές �ώρες τ�υ κ�σμ�υ ( ωτ.: YπατηAρμ�στεία τ�υ OHE για τ�υς Πρ�σ υγες).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών»EΛEYΘEPIA TPAΪOY

Aνθρώπινα δικαιώματα50 �ρ�νια απ� την ψή ιση της Oικ�υμενικής Διακήρυ�ης για την πρ�στασία τ�υς

AΠO TON καιρ� π�υ � άνθρωπ�ς έ-παψε να �ει μ�ν�ς, σαν θηρί�, καιεισήλθε στην επ��ή της συμ�ίωσηςμε άλλ�υς ανθρώπ�υς, η συμ�ίωσηαυτή εί�ε ανάγκη απ� �ρισμέν�υςκαν�νες. Oι καν�νες συμ�ίωσηςδεν ήταν άλλ�ι απ� τα δικαιώματακαι τις υπ��ρεώσεις των ανθρώπωνμετα!ύ τ�υς. Eλά�ιστα τα δικαιώμα-τα και δυσ�άστακτες �ι υπ��ρεώ-σεις των ασθενέστερων απέναντιστ�υς ισ�υρ�τερ�υς. H πρώτη κα-ταγρα"ή των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων απ�τυπώνεται στις αρ�αίεςθρησκείες.

H ανθρώπινη ιστ�ρία είναι η ιστ�-

ρία των αγώνων για την υπεράσπισηκαι τη διεύρυνση των ανθρωπίνωνδικαιωμάτων. H αρ�αία ελληνικήκ�ινωνία ήταν η πρώτη στην �π�ίατα δικαιώματα άρ�ισαν να αυτ�ν�-μ�ύνται απ� τη θρησκεία, αλλά ηανθρωπ�τητα εί�ε μακρύ δρ�μ� ναδιασ�ίσει έως τις μέρες μας. Oι Στω-ικ�ί "ιλ�σ�"�ι, τ� Pωμαϊκ� Δίκαι�,η Bρετανική Magna Carta (1215), ηAμερικανική Eπανάσταση (1776), ηκατάργηση της δ�υλείας στ�ν Aμε-ρικανικ� Eμ"ύλι�, είναι μερικ�ί μ�-ν� απ� τ�υς σταθμ�ύς της μακριάς,δύσκ�λης και ενί�τε παλινδρ�μικήςαυτής π�ρείας.

H «Διακήρυ!η των Δικαιωμάτωντ�υ Aνθρώπ�υ και τ�υ Π�λίτη»,πρ�ϊ�ν τ�υ Δια"ωτισμ�ύ και τηςΓαλλικής Eπανάστασης (1789), έθε-σε τα θεμέλια γι’ αυτ� π�υ σήμερα�ν�μά��υμε 1η γενιά δικαιωμάτων:Tα ατ�μικά και π�λιτικά δικαιώματα.Eίναι τα δικαιώματα π�υ έ��υν στ�-�� την πρ�στασία τ�υ ανθρώπ�υ α-π� τ� �� και αντικείμεν� τ�ν πε-ρι�ρισμ� της ε!�υσίας των ισ�υρώνκαι τ�υ κράτ�υς.

Oι αγώνες των θυμάτων της εκμε-τάλλευσης στις �ι�μη�ανικές κ�ι-νωνίες τ�υ 19�υ αιώνα, με απ�κ�-ρύ"ωμα τη Pωσική Eπανάσταση(1917), έθεσαν τα θεμέλια γι’ αυτ�π�υ �ν�μά��υμε 2η γενιά δικαιωμά-των: Tα �ικ�ν�μικά, κ�ινωνικά καιπ�λιτιστικά δικαιώματα. Eίναι τα δι-καιώματα π�υ έ��υν στ�� την πρ�-στασία τ�υ ανθρώπ�υ απ� τη στέ-ρηση και αντικείμεν� την επι��λή α-ντίστ�ι�ων θετικών υπ��ρεώσεωντων ισ�υρών και τ�υ κράτ�υς απέ-ναντι στ�υς π�λίτες.

Mε νωπές τις μνήμες τ�υ Oλ�-καυτώματ�ς και των καταστρ�"ών

τ�υ B΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέμ�υ, η Γενι-κή Συνέλευση τ�υ νε�σύστατ�υ τ�-τε «Oργανισμ�ύ Hνωμένων Eθνών»(OHE) ψή"ισε πριν απ� πενήντα�ρ�νια, στις 10 Δεκεμ�ρί�υ 1948,την Oικ�υμενική Διακήρυ�η των Δι-καιωμάτων τ�υ Aνθρώπ�υ, συνθέ-τ�ντας στα 30 Aρθρα της τις δύ� γε-νιές των δικαιωμάτων. H πρά!η αυ-τή απ�τελεί τ�μή στην ιστ�ρία τηςανθρωπ�τητας, επειδή για πρώτη"�ρά:

— Tα ανθρώπινα δικαιώματα ανα-γ�ρεύ�νται σε παγκ�σμια α!ία, α-"�ύ �λες �ι �ώρες–μέλη τ�υ OHE έ-��υν πρ�συπ�γράψει την Oικ�υμε-νική Διακήρυ!η.

— H πρ�στασία των ανθρωπίνωνδικαιωμάτων ανατίθεται στη διεθνήκ�ιν�τητα, στην �π�ία λ�γ�δ�τ�ύντα επί μέρ�υς κράτη, εκ�ωρώνταςέτσι μέρ�ς της κρατικής ε!�υσίαςτ�υς. Tα ανθρώπινα δικαιώματαπαύ�υν να είναι «εσωτερική υπ�θε-ση» της κάθε �ώρας και της κάθεκυ�έρνησης.

— O OHE αναγ�ρεύεται στ�ν θε-σμικ� παγκ�σμι� πρ�στάτη των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων.

— H Oικ�υμενική Διακήρυ!η γίνε-ται η μήτρα για την κυ�"�ρία εν�ςδιεθν�ύς ν�μ�θετικ�ύ πλέγματ�ςανθρωπίνων δικαιωμάτων, π�υ εν-σωματώνεται στη ν�μ�θεσία κάθε�ώρας π�υ τ� επικυρώνει. T� πλέγ-μα αυτ�, π�υ συνε�ώς επεκτείνεταικαι ε!ειδικεύεται, απ�τελεί τα θεμε-λιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Tα δι-καιώματα αυτά απ�τελ�ύν τη �άσηγια περι"ερειακές διεθνείς ν�μ�θε-σίες (ανάμεσά τ�υς και η ν�μ�θεσίαανθρωπίνων δικαιωμάτων τ�υ Συμ-��υλί�υ της Eυρώπης, π�υ ενδια-"έρει άμεσα τη �ώρα μας), για εθνι-κά Συντάγματα και για τη δράση

π�λλών μη κυ�ερνητικών �ργανώ-σεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

H Oικ�υμενικήΔιακήρυ�η

παρα�ιά�εται

T�ύτ� �λ� τ� ειδυλλιακ� �ικ�δ�-μημα, �μως, καταρρέει αν�ίγ�νταςτην �π�ιαδήπ�τε ε"ημερίδα και�λέπ�ντας τ� �π�ι�δήπ�τε δελτί�ειδήσεων. Oι μισές κυ�ερνήσειςτ�υ κ�σμ�υ "υλακί��υν ανθρώπ�υςμ�ν� για τις πεπ�ιθήσεις τ�υς, τηνεθνική τ�υς πρ�έλευση, τη γλώσσα,τη θρησκεία τ�υς, τ� �ρώμα τ�υδέρματ�ς τ�υς. T� ένα τρίτ� τωνκυ�ερνήσεων �ασανί�ει τ�υς κρα-τ�υμέν�υς τ�υ. Oι γεν�κτ�νίες και�ι εθν�καθάρσεις διαδέ��νται η μίατην άλλη. Tέσσερα εκατ�μμύριαπαιδιά –κάτω των 5 ετών– πεθαί-ν�υν κάθε �ρ�ν� απ� παιδικές α-σθένειες και α"υδάτωση. Oι γυναί-κες ε!ακ�λ�υθ�ύν να είναι κατώτε-ρα �ντα. Δεκαπέντε εκατ�μμύριαπρ�σ"υγες πλανώνται στη Γη, γυ-ρεύ�ντας πρ�στασία της �ωής τ�υς,και άγνωστ�ς αριθμ�ς πεινασμένων«εισ�άλλει» συνε�ώς και παράν�μααπ� τις �ώρες τ�υ τρίτ�υ κ�σμ�υστις αναπτυγμένες μητρ�π�λεις,διεκδικώντας ένα κ�μμάτι ψωμί.

Oλα αυτά τα εγκλήματα γίν�νταιαπ� κυ�ερνήσεις π�υ δεν τιμ�ύντην υπ�γρα"ή π�υ έ��υν �άλειστην Oικ�υμενική Διακήρυ!η. Πρ�-τεραι�τητα απέναντι στα ανθρώπι-να δικαιώματα έ��υν γι’ αυτές τιςκυ�ερνήσεις είτε ιδε�λ�γίες, �πωςτ� «εθνικ� συμ"έρ�ν», � θρησκευ-τικ�ς "ανατισμ�ς και άλλ�ι «-ι-σμ�ί», είτε �ικ�ν�μικά συμ"έρ�-ντα, π�υ συ�νά κρύ��νται πίσω απ�τις ιδε�λ�γίες. Πρ�τεραι�τητα έ-��υν επίσης τα π�λιτικά συμ"έρ�-ντα: �ρισμένες κυ�ερνήσεις καταγ-γέλλ�υν υπ�κριτικά τις παρα�ιά-σεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σεκάπ�ιες �ώρες, ενώ τις απ�σιω-π�ύν για κάπ�ιες άλλες. Kαι �έ�αια,ύψιστη πρ�τεραι�τητα κάπ�ιων κυ-�ερνήσεων είναι � "��ς της απώ-λειας της ε!�υσίας.

Oι Aρ�έςτης Oικ�υμενικής

Διακήρυ�ης

Aκ�μα, υπάρ��υν και κυ�ερνήσειςπ�υ ��ι μ�ν� δεν τιμ�ύν την υπ�γρα-"ή τ�υς, αλλά π�υ επίσημα αμ"ισ�η-τ�ύν τις ίδιες τις αρ�ές της Oικ�υμε-νικής Διακήρυ!ης.

Oρισμένες κυ�ερνήσεις δια�ωρί-��υν τις δυ� γενιές των δικαιωμά-

Eπιμέλεια α�ιερώματ�ς:

ΔIONYΣHΣ ΓOYΣETHΣOΛΓA ΣEΛΛA

KYPIAKH 6 ΔEKEMBPIOY 1998 - H KAΘHMEPINH 3

Συνεδρίαση της Oλ�μέλειας τ�υ OHE στ� κεντρικ� κτίρι� τ�υ Oργανισμ�ύ, στη Nέα Y�ρκη. H πρ�σπάθεια ενσωμάτωσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε �-λες τις δράσεις τ�υ OHE δ�κιμά�εται λ�γω π�λιτικών περι�ρισμών και πιέσεων π�υ απ�δυναμών�υν την παρέμ�αση τ�υ Oργανισμ�ύ (�ωτ.: P�ιτερς).

των, π�υ στη Διακήρυ!η είναι αδιαί-ρετες. Kάπ�ιες κυ�ερνήσεις (κυ-ρίως Δυτικές) α!ι�λ�γ�ύν μ�ν� ταατ�μικά και π�λιτικά δικαιώματα, ε-νώ τα �ικ�ν�μικά και κ�ινωνικά τα ε-ναπ�θέτ�υν στη μέριμνα της... ε-λεύθερης αγ�ράς και της ιδιωτικήςπρωτ��υλίας. Kάπ�ιες άλλες κυ-�ερνήσεις (κυρίως της A"ρικής καιτης Aσίας) ισ�υρί��νται �τι τα ατ�μι-κά και π�λιτικά δικαιώματα είναι...

π�λυτέλεια, �ταν � κ�σμ�ς πεθαίνειαπ� την πείνα. Mε τ�ν ισ�υρισμ� αυ-τ� ν�μιμ�π�ι�ύν τα "ρικώδη εγκλή-ματά τ�υς.

Tέλ�ς, υπάρ��υν κυ�ερνήσεις (κυ-ρίως ασιατικές), αλλά και Δυτικ�ί στ�-�αστές –ανάμεσά τ�υς και Eλληνες–

π�υ θεωρ�ύν !εν�"ερτη και ισ�πε-δωτική την ένν�ια των ανθρωπίνωνδικαιωμάτων, κατώτερη α!ία μπρ�στάσε υπέρτερες, π�υ είναι �ι τ�πικέςπαραδ�σεις, η �ρθ�δ�!ία κ.λπ.

Kαι � OHE πώς ανταπ�κρίνεται σε�λα αυτά; H απάντηση είναι απλή: �

OHE δεν μπ�ρεί να είναι �ύτε καλύ-τερ�ς �ύτε �ειρ�τερ�ς απ� τις κυ-�ερνήσεις π�υ τ�ν απαρτί��υν. Δενπαύει, �μως, να είναι τ� μ�ν� εργα-λεί� π�υ διαθέτει η παγκ�σμια κ�ι-ν�τητα για την πρ�στασία των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων.

T� μέλλ�ντων ανθρωπίνων

δικαιωμάτων

H �ωή, �μως, δεν σταμάτησε στηνOικ�υμενική Διακήρυ!η. Hδη, � OHEυπ��ρεώθηκε να �ργανώσει Παγκ�-σμια Συνδιάσκεψη για τη λεγ�μενη3η γενιά δικαιωμάτων: Tα δικαιώματαστ� ανθρώπιν� περι�άλλ�ν. Eπίσης,η παγκ�σμι�π�ίηση, η τε�ν�λ�γικήε!έλι!η, η �ι�ϊατρική, �ι νέ�ι θεσμ�ίδημι�υργ�ύν νέες πραγματικ�τητεςκαι την ανάγκη για νέα δικαιώματα.

H εισαγωγή αυτή θα ήταν λειψή�ωρίς ανα"�ρά στη μνήμη και τ� έρ-γ� τ�υ καθηγητή, ακαδημαϊκ�ύ καιαγωνιστή των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων Γεωργί�υ K. Bλά"�υ. T� σεδιεθνή κλίμακα πρωτ�π�ρ� έργ�τ�υ στην π�λιτική σκέψη και στηνκ�ινωνι�λ�γία των ανθρωπίνων δι-καιωμάτων άν�ι!ε τ� δρ�μ� για την�ρθ�λ�γική και επιστημ�νική, �σ�και αγωνιστική, αντιμετώπιση τ�υθέματ�ς στη �ώρα μας. T� 1975 έλε-γε πρ"ητικά:

«Mπ�ρεί κανείς να πη, �ωρίς κα-νένα δισταγμ�, �τι η πάλη για την ει-ρήνη και τη διεθνή συνεργασία συ-ντ�νί�εται απ�λύτως με τ�ν αγώναγια την πρ�στασία και τη διεύρυνσητων δικαιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ».

Δι�νύσης Γ�υσέτης

T� 1996 � Θι�ετιαν�ς μ�να"�ς Kάλσανγκ Θ�ύτ�π συνελή�θη,

�ασανίστηκε και υπέκυψε στα τραύματά τ�υ σε �υλακή της Λάσα, επειδή μετέ�ρασε

στην υπ� κινε�ική κατ�"ή "ώρα τ�υτην Oικ�υμενική Διακήρυ&η των Δικαι-

ωμάτων τ�υ Aνθρώπ�υ. H περίπτωσήτ�υ δεν είναι μ�ναδική. Mισ� αιώνα

μετά την κινε�ική εισ��λή, τ� Θι�έτ αριθμεί 1.200.000 νεκρ�ύς απ� μη �υσικ� θάνατ� (εκτελέσεις,

συγκρ�ύσεις, �ασανιστήρια), περισσ�-τερ�ι απ� 200.000 Θι�ετιαν�ί έ"�υν

δια�ύγει στ� ε&ωτερικ� και � πληθυ-σμ�ς της "ώρας αριθμεί πλέ�ν 6 εκατ.Θι�ετιαν�ύς, έναντι 7,5 εκατ. Kινέ�ων,

π�υ έ"�υν μετα�ερθεί εκεί απ� τηνKίνα. Στη �ωτ�γρα�ία, η δεκαεπτά-

"ρ�νη Nτ�λμα και η δεκαεννιά"ρ�νηN�νίμα τ� 1988, "ρ�νιά κατά την �-

π�ία υπέστησαν �ασανιστήρια στ� Θι-�έτ, απ’ �π�υ κατά�εραν να δια�ύ-

γ�υν. Kατά τη διάρκεια της �υλάκισήςτ�υς, �ι Kινέ��ι έπαιρναν συ"νά μια�ιάλη αίμα απ� την κάθε μία και τις

ανάγκα�αν να στέκ�νται �ρθιες με δε-μένα τα "έρια και τα π�δια, πάνω σε

παγωμέν� τσιμέντ�, τρεις ώρες την ημέρα. Tα δά"τυλά τ�υς έ"�υνπαραλύσει ενώ απ� τα "τυπήματα

έσπασαν τα πλευρά τ�υς.


Oργανισμ�ς Hνωμένων EθνώνO ρ�λ�ς τ�υ διεθν�ύς �ργανισμ�ύ στην πρ�άσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

T�υ Κωστή Παπαϊωάνν υ

Πρ�έδρ�υ τ�υ Ελληνικ�ύ Τμήματ�ς της Διεθν�ύς Αμνηστίας

«Δεν �ρειά�εται να ε�ηγήσεις τη σημα-σία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σεμια μητέρα απ" την Ασία ή έναν πατέρααπ" την Α#ρική, των �π�ίων � γι�ς ή ηκ"ρη $ασανίστηκε ή δ�λ�#�νήθηκε.Την καταν��ύν τραγικά περισσ"τερ� α-π" "λ�υς μας. Αυτ" π�υ �ρειά��νται και�#είλ�υμε να πρ�σ#έρ�υμε είναι ένα "-ραμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων �ικεί�για "λ�υς».

Κ��ι Ανάν, γ.γ. τ�υ �ΗΕ, �κτώ�ρι�ς 1997

Η TEΛEYTAIA δεκαετία συνέπεσεμε μια α�ι�σημείωτη παραδ��ήτης σημασίας των ανθρωπίνων δι-καιωμάτων για την �ικ�ν�μική α-νάπτυ�η, την π�λιτική σταθερ!τη-τα, τη διατήρηση της ειρήνης καιτης ασ"άλειας και την ανθρωπι-στική δράση. Την ίδια περί�δ� !-μως γίναμε μάρτυρες γεν�κτ�-νιών και εγκλημάτων κατά της αν-θρωπ!τητας στη Β�σνία, τ� Κ�-γκ!, τ� Ιράκ και τη Ρ�υάντα.

Π�ι�ς είναι λ�ιπ!ν � ρ!λ�ς τ�υ�ΗΕ σε αυτ! τ� αντι"ατικ! πλαί-σι�; )ωρίς να είναι εύκ�λ� να απ�-τιμηθεί στ�ν περι�ρισμέν� �ώρ�εν!ς άρθρ�υ, είναι εντ�ύτ�ις �ρή-σιμ� να γίν�υν κάπ�ιες παρατηρή-σεις.

Παραδ�σιακά �ι υπηρεσίες τ�υ�ΗΕ δεν θεωρ�ύσαν την πρ�στα-σία των ανθρωπίνων δικαιωμάτωνως μέρ�ς τ�υ ρ!λ�υ τ�υς. Γίνεταιπρ�σπάθεια αυτή η κατάσταση νααλλά�ει, στ� πλαίσι� της αναμ!ρ-"ωσης τ�υ �ργανισμ�ύ και μεσκ�π! τα ανθρώπινα δικαιώματανα ενσωματωθ�ύν σε κάθε τ�υλειτ�υργία. Τα πρώτα δείγματα εί-ναι ενθαρρυντικά (συμμετ��ή τ�υύπατ�υ αρμ�στή για τα ανθρώπιναδικαιώματα σε !λες τις Επιτρ�πές,αυ�ημένη επί τ!π�υ παρ�υσία τ�υ�ΗΕ σε περι��ές κρίσης), δεν αρ-κ�ύν !μως για να �ε�αστεί η συ-�νά τραγική ανεπάρκεια τ�υ�ργανισμ�ύ.

Μέγιστ� καθήκ�ν μιας διακυ-�ερνητικής �ργάνωσης, !πως ��ΗΕ, είναι αναμ"ισ�ήτητα η πρ�-στασία των θυμάτων των παρα�ιά-σεων των ανθρωπίνων δικαιωμά-των, η �π�ία επιτυγ�άνεται μ!ν�!ταν 3ητείται απ! τις υπεύθυνεςκυ�ερνήσεις να λ�γ�δ�τήσ�υν και!�ι !ταν επιδιώκεται να λη"θεί ησ�ετική καταδικαστική απ!"αση�μ!"ωνα, !σ� και αν αυτ! τηςπρ�σδίδει μεγαλύτερ� π�λιτικ!�άρ�ς.

Κατά τη διάρκεια τ�υ 1996, εκδη-λώθηκε μια ανησυ�ητική τάση στηνΕπιτρ�πή των Ηνωμένων Εθνών γιατα Ανθρώπινα Δικαιώματα, με τ�σύνθημα «συνεργασία και !�ι αντι-παράθεση». Για να λη"θ�ύν μέτραεναντί�ν των παρα�ιάσεων των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων θα πρέπει νασυμ"ωνήσ�υν !λες �ι κυ�ερνήσεις,συμπεριλαμ�αν�μέν�υ μερικές "�-

Mέγιστ καθήκ ν μιας διακυ�ερνητικής ργάνωσης, �πως OHE, είναι αναμ�ισ�ήτητα η πρ στασία των θυμάτων α-π� παρα�ιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε αρκετές περιπτώσεις η άμεση επέμ�αση καθυστερεί ε��σ ν επιδιώκε-ται η μ��ωνη καταδικαστική απ��αση για τ κράτ ς–παρα�άτη. (Aρ�εί UNICEF, άν ι!η 1997, Zαΐρ).

ρές και τ�υ ίδι�υ τ�υ κράτ�υς–«πα-ρα�άτη». Ως απ�τέλεσμα, μια μικρήμει�ψη"ία κρατών μπ�ρεί να παρε-μπ�δίσει την απ�τελεσματική δράσητων διακυ�ερνητικών �ργάνων γιανα πρ�στατεύσει τα εθνικά �ικ�ν�-μικά και π�λιτικά τ�υς συμ"έρ�νταή την εθνική ασ"άλειά τ�υς.

Ε�αιτίας αυτής της τάσης, η Επι-τρ�πή των Ανθρωπίνων Δικαιωμά-των απέτυ�ε να ανταπ�κριθεί στηνέκκληση τ�υ Συμ��υλί�υ Ασ"αλεί-ας για «επαγρύπνηση» στη Νιγηρίατ� 1995 και δεν δι!ρισε ειδικ! ερευ-νητή στην περι��ή.

Σε άλλη περίπτωση, � πρ!εδρ�ςτης Επιτρ�πής έκανε μια ήπια δή-λωση για τις συστηματικές παρα�ιά-σεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτωνστην Ινδ�νησία και την απρ�θυμίατης κυ�έρνησης να συμμ�ρ"ωθείπρ�ς τις συστάσεις της Επιτρ�πής.Oμως η Επιτρ�πή των ΑνθρωπίνωνΔικαιωμάτων δεν είναι forum δια-πραγμάτευσης της κατάστασης τωνανθρωπίνων δικαιωμάτων και �ι α-π�"άσεις της πρέπει να �ασί3�νταιστα π�ρίσματα των ειδικών.

Την ίδια περί�δ�, η Τ�υρκία απ�-λάμ�ανε την πρ�στασία ισ�υρώνσυμμά�ων, παρά την καταγρα"ήσυστηματικών �ασανιστηρίων, ε�ω-δικαστικών εκτελέσεων, ε�α"ανίσε-ων και αυθαίρετων κρατήσεων.

Κάτι αντίστ�ι�� συνέ�η και στηνπερίπτωση της Κ�λ�μ�ίας, για την�π�ία δεν δι�ρίστηκε ειδικ!ς ερευ-νητής. Η ήπια διπλωματία και η συμ-"ιλιωτική πρ�σέγγιση, αν και είναισημαντικές σε �ρισμένες περιπτώ-σεις, θα πρέπει να ε�ισ�ρρ�π�ύνταιαπ! μια πι� έντ�νη διάθεση δημ!-σιας αντιπαράθεσης. Oταν � δημι-�υργικ!ς διάλ�γ�ς δεν �δηγεί σε ει-λικρινή δέσμευση για πραγματικήαλλαγή μέσα σε εύλ�γ� �ρ�νικ! διά-στημα ή !ταν η κατάσταση επιδεινώ-

νεται γρήγ�ρα, θα πρέπει να τηρεί-ται σκληρή στάση. Oταν �έσπασε ηκρίση των ανθρωπίνων δικαιωμάτωνστ� ?αΐρ, θα έπρεπε να εί�ε ακ�υ-στεί η "ωνή τ�υ υπατ�υ αρμ�στή,για τη �άρα�η της δράσης τ�υ Συμ-��υλί�υ Ασ"αλείας των ΗνωμένωνΕθνών και των άλλων �ργάνων.

Αν θυμηθ�ύμε την Αλγερία, εκείπια η έμπρακτη σιωπή της Επιτρ�-πής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καιτ� «κρυ"τ!» με τη Γενική Συνέλευ-ση τ�υ �ΗΕ ήταν δείγματα τραγικήςυπ�κρισίας, ενώ η καταδίκη της �ίαςακ�υγ!ταν σαν "τηνή ρητ�ρεία. ΗΔιεθνής Αμνηστία �αρακτήρισε τη

στάση τ�υ �ΗΕ «άλλ� ένα τ�ύ�λ�στ�ν διεθνή τ�ί�� σιωπής».

Η πρ�σπάθεια ενσωμάτωσης τηςπρ�στασίας των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων σε !λες τις δράσεις τ�υ�ΗΕ θα δ�κιμαστεί π�λύ τα επ!μενα�ρ!νια. Π�λλ�ί παράγ�ντες θα κρί-ν�υν τ� απ�τέλεσμα. Για παράδειγ-μα, η UNICEF θα παραμείνει μια «"ι-λανθρωπική» �ργάνωση π�υ απ�-"εύγει συστηματικά κάθε ανα"�ράστις αιτίες των παρα�ιάσεων των δι-καιωμάτων τ�υ παιδι�ύ, πρ�σ"έρ�-ντας έτσι συ�νά άλλ�θι, ή θα ακ�-λ�υθήσει μια νέα π�ρεία, !πως τηδιατύπωσε τ� 1996; Θα �ασιστεί η

πρ�στασία των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων στ� σύν�λ� της �ικ�υμενι-κής Διακήρυ�ης των Δικαιωμάτωντ�υ Ανθρώπ�υ; �ι π�λιτικ�ί περι�ρι-σμ�ί και �ι πιέσεις θα απ�δυναμώ-σ�υν κι άλλ� την παρέμ�αση τ�υ�ργανισμ�ύ; � ρ!λ�ς τ�υ υπατ�υαρμ�στή για τα ανθρώπινα δικαιώ-ματα θα υπ�στηρι�τεί ή θα υπ�ν�-μευτεί;

Παρακ�λ�υθώντας τη δράση τ�υ�ΗΕ για την πρ�στασία των ανθρω-πίνων δικαιωμάτων έ��υμε λίγ�υςλ!γ�υς να είμαστε αισι!δ��ι.E��υμε !μως κάθε λ!γ� να είμαστεαπαιτητικ�ί.


Oι υπηρεσίες τ�υ OHE στην Eλλάδα

Oλες ασ��λ�ύνται εν !λω ή ενμέρει με ανθρώπινα δικαιώματα.

1. Γρα�εί� Πληρ��ριών. Aμα-λίας 36, 105 58 Aθήνα Tηλ.52.30.640, fax: 52.33.639

2. Yπατη Aρμ�στεία για τ�υςΠρ�σ�υγες (UNHCR): Aγγελ�-π�ύλ�υ 23, 115 25 N. Ψυ�ικ!.Tηλ. 67.26.462, fax: 67.56.800.

3. UNICEF (Oργανισμ!ς για τα Δι-καιώματα τ�υ Παιδι�ύ). Eλληνι-κή Eθνική Eπιτρ�πή: Qενίας 1,115 27, Aθήνα. Tηλ. 74.84.184,fax: 77.83.829.

4. UNESCO, Oργανισμ!ς για τηνΠ�λιτιστική Aνάπτυ�η: Eλληνι-κή Eθνική Eπιτρ�πή, Yπ�υρ-γεί� E�ωτερικών, Aκαδημίας 3,106 71 Aθήνα. Tηλ. 36.20.736,fax: 36.20.738.

5. UNIDO, Oργανισμ!ς για την Oι-κ�ν�μική Aνάπτυ�η, Σταδί�υ 7,105 62 Aθήνα. Tηλ. 32.48.319,fax: 32.48.778.

6. UN. ENVIRONMENT PRO-GRAMME. Συντ�νιστική M�νά-δα Mεσ�γειακής Περι�αλλ�ντι-κής Δράσης. Λεω". Bασ.Kων/ν�υ 48, 116 35 Aθήνα. Tηλ.72.73.100, fax: 72.63.196.

O OHE είναι μ�ν ς παγκ�σμι ς θεσμικ�ς πρ στάτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Π�σ ανταπ κρίνεται στ ρ�λ τ υ; Στη �ωτ γρα�ία κυαν�κραν ς στα σύν ρα τ υ Σεράγε� (�ωτ.: «Photo Press»).


H Eλλάδα στ� Στρασ��ύργ�Oι δυνατ�τητες π υ δίνει η ατ μική πρ σ�υγή στ Eυρωπαϊκ� Δικαστήρι Aνθρωπίνων Δικαιωμάτων

T�υ Nίκ�υ Aλι�ιάτ�υ

Kαθηγητή τ�υ Συνταγματικ�ύ Δικαί�υστ� Πανεπιστήμι� Aθηνών

OTAN, τ� N�έμ�ρι� τ�υ 1985, ηEλλάδα αναγνώρισε την ατ�μικήπρ�σ�υγή τ�υ άρθρ�υ 25 της Eυρω-παϊκής Σύμ�ασης των Δικαιωμάτωντ�υ Aνθρώπ�υ (EΣΔA), η είδηση πέ-ρασε στα ψιλά των ε�ημερίδων. Kα-νείς ή σ!εδ"ν κανείς δεν μπ�ρ�ύσενα πρ��λέψει π"σ� σημαντικές επι-πτώσεις θα εί!ε η ε#έλι#η αυτή γιατις ελευθερίες στη !ώρα μας.

Δεν ενν�ώ τ"σ� τις περίπ�υ, 750πρ�σ�υγές, Eλλήνων και #ένων, π�υέ!�υν έκτ�τε ασκηθεί κατά τηςEλλάδ�ς για παρα�άσεις των δικαιω-μάτων τ�υ ανθρώπ�υ. Aπ" αυτές,μ"ν� 36 πέρασαν τελικά τ� «κ�σκίνι-σμα» της Eυρωπαϊκής Eπιτρ�πής καιέ�θασαν στ� Δικαστήρι� Aνθρωπί-νων Δικαιωμάτων ("ργαν� τ�υ Συμ-��υλί�υ της Eυρώπης), π�υ εδρεύειστ� Στρασ��ύργ�. Kαι απ" τις τελευ-ταίες μ"ν�ν 25 κατέλη#αν σε καταδι-καστικές απ��άσεις. Aπ" την άπ�ψηαυτή, την π�σ�τική, η !ώρα μας δεν#επερνά τ�ν ευρωπαϊκ" μέσ� "ρ�.

Eνν�ώ, κυρίως, μια �αθιά αλλαγήν��τρ�πιών π�υ η αναγνώριση τηςατ�μικής πρ�σ�υγής πρ�κάλεσεστ�ν ν�μικ" κ"σμ� της !ώρας μαςαλλά και πέραν αυτ�ύ: απ" τ� 1991,"ταν τ� Eυρωπαϊκ" Δικαστήρι� κα-ταδίκασε για πρώτη ��ρά την Eλλά-δα στην υπ"θεση Φίλη, άρ!ισε να ε-μπεδώνεται, �αθμιαία αλλά σταθε-ρά, η πεπ�ίθηση "τι πάνω απ" τ�νAρει� Πάγ� και τ� Συμ��ύλι� τηςEπικρατείας, πάνω απ" τη Δι�ίκησηκαι την κυ�έρνηση αν "!ι και πάνωαπ" τ� ίδι� τ� Σύνταγμα, ένα ευρω-παϊκ" «μάτι» πρ�στατεύει τ� άτ�μ�και τις μει�ν"τητες "ταν τ� ελληνι-κ" κράτ�ς παρα�ιά%ει τα δικαιώμα-τά τ�υς π�υ κατ�!υρώνει η EΣΔA.T� πρ�στατεύει μάλιστα απ�τελε-σματικά, α��ύ τ� Eυρωπαϊκ" Δικα-στήρι�, πέραν της καταδίκης της!ώρας, μπ�ρεί να επιδικά%ει και α-π�%ημίωση στ�υς θιγ"μεν�υς για υ-λική και ηθική �λά�η, τ� ύψ�ς της�π�ίας, σε μερικές περιπτώσεις, έ-�θασε τα τελευταία !ρ"νια τα αρ-κετά δισεκατ�μμύρια δρα!μές, "-πως, για παράδειγμα, στις υπ�θέ-σεις Aνδρεάδη (1994) και Παπαμι-�αλ�π�ύλ�υ (1995).

H πρώτη ελληνικήπρ σ�υγή

T� �έ�αι� είναι "τι στην Eλλάδατης μεταπ�λίτευσης, τ� Συμ��ύλι�της Eυρώπης και τα δικαι�δ�τικά "ρ-γανά τ�υ –Eπιτρ�πή και Δικαστήρι�–#εκίνησαν με ένα σημαντικ" «συν»:Aπ" τα !ρ"νια της δικτατ�ρίας, τ�Στρασ��ύργ� εί!ε ταυτιστεί με τηνπρ�στασία των δικαιωμάτων τ�υ αν-θρώπ�υ. H «ελληνική υπ"θεση», μετην αυστηρή καταδίκη της !�ύνταςαπ" την Eυρωπαϊκή Eπιτρ�πή τ�

1969, έδει#ε στα μάτια της κ�ινήςγνώμης "τι η Eυρώπη δεν είναι δια-τεθειμένη να ανε!θεί τα �ασανιστή-ρια, τα εγκλήματα γνώμης και τις αυ-θαίρετες διώ#εις. Σε αυτ" συνέ�α-λαν τ"τε � Φαίδων Bεγλερής, � Mί-μης Δεσπ�τίδης και ένα σωρ" ακ"μηεπώνυμ�ι και ανώνυμ�ι αντίπαλ�ιτης !�ύντας, π�υ κατά�εραν με μύ-ρι�υς κ"π�υς και κινδύν�υς να μα%έ-ψ�υν τ� απ�δεικτικ" υλικ" και να ε-μπλ�υτίσ�υν τ� κατηγ�ρητήρι� μετεκμήρια π�υ κανένα δικαι�δ�τικ""ργαν� δεν μπ�ρ�ύσε να αγν�ήσει!ωρίς να γελ�ι�π�ιηθεί.

T"τε "μως, την πρ�σ�υγή κατάτης Eλλάδ�ς εί!αν ασκήσει κυ�ερ-νήσεις και "!ι άτ�μα, α��ύ, έως την21η Aπριλί�υ 1967, καμιά ελληνικήκυ�έρνηση δεν εί!ε τ�λμήσει να α-ναγνωρίσει την ατ�μική πρ�σ�υγή.Eπί πλέ�ν, τ"τε, στ� εδώλι� τ�υ κα-τηγ�ρ�υμέν�υ δεν �ρισκ"ταν μιαδημ�κρατικά εκλεγμένη κυ�έρνησηαλλά μια δικτατ�ρία. Θα κατ"ρθωνετ� Στρασ��ύργ� να διατηρήσει τηναίγλη τ�υ υπ" τις εντελώς δια��ρε-τικές συνθήκες της μεταπ�λιτευτι-κής περι"δ�υ;

Aπ" τ� 1974 έως τ� 1985, η Eπιτρ�-πή και τ� Δικαστήρι� τ�υ Στρα-σ��ύργ�υ δεν ασ!�λήθηκαν με κα-μία ελληνική υπ"θεση. Aπ" την άλλη,για λ"γ�υς π�υ δεν είναι της στιγμής

να αναλυθ�ύν, τα ελληνικά δικαστή-ρια αγν"ησαν επιδεικτικά την EΣΔA.Tα πράγματα άρ!ισαν να αλλά%�υνμε την αναγνώριση της ατ�μικήςπρ�σ�υγής απ" τη !ώρα μας τ�1985. Παράλληλα, την ίδια περί�δ�,τ� Δικαστήρι� τ�υ Στρασ��ύργ�υσημείωνε μιαν εντυπωσιακή στρ��ήαπ" την αυτ�συγκράτηση στ�ν ακτι-�ισμ", στρ��ή η �π�ία εντάθηκε με-τά την κατάρρευση των τει!ών τ�1989 και τις �αθιές αλλαγές π�υπρ�κάλεσε στ� συλλ�γικ" υπ�συνεί-δητ� των Eυρωπαίων τ� τέλ�ς τ�υΨυ!ρ�ύ Π�λέμ�υ. Στην περί�δ� αυ-τή ανάγ�νται μια σειρά μεγάλων α-π��άσεων τ�υ Στρασ��ύργ�υ σε θέ-ματα π�υ πρ�ηγ�υμένως δεν εί!εθελήσει να θί#ει, "πως τ� δικαίωματης πρ�σωπικ"τητας και της σε#�υ-αλικής ελευθερίας, η ελευθερία τηςέκ�ρασης, η πρ�στασία της περι�υ-σίας αλλά και τ�υ περι�άλλ�ντ�ς,για τ� �π�ί� –σημειωτέ�ν– η EΣΔAδεν περιέ!ει ειδική ρύθμιση.

Eλληνικές καταδίκες

Eκτ�τε, τρία είναι τα πεδία ωςπρ�ς τα �π�ία η Eλλάδα �ρέθηκε πε-ρισσ"τερ� εκτεθειμένη στ� Στρα-σ��ύργ�: τα δικαιώματα τ�υ κατηγ�-ρ�υμέν�υ και η μακρά διάρκεια τωνδικών ενώπι�ν των εθνικών δικαστη-ρίων (άρθρ� 6 EΣΔA, 15 καταδίκες),

η πρ�στασία της ιδι�κτησίας (άρθρ�1 τ�υ Πρώτ�υ Πρωτ�κ"λλ�υ, 5 κατα-δίκες) και η μετα!είριση των θρη-σκευτικών μει�ν�τήτων (άρθρ� 9EΣΔA, 4 καταδίκες). Για τ� τελευταί�%ήτημα, π�υ πρ�ηγ�υμένως δεν εί-!ει απασ!�λήσει τ� Eυρωπαϊκ" Δικα-στήρι�, η Eλλάδα �ρέθηκε κυρι�λε-κτικά δακτυλ�δεικτ�ύμενη.

Kαι θα επι�ε�αιώσει τις θεωρίεςτ�υ κ. Σ. Xάντινγκτ�ν για την έλλει-ψη ανεκτικ"τητας της Oρθ�δ�#ίας,αν δεν πρ�σαρμ"σει σύντ�μα σταευρωπαϊκά minima τη ν�μ�θεσία τηςγια τ�υς ετερ"δ�#�υς και τ�υς ετε-ρ"θρησκ�υς.

H απ�στρ��ή «θα τ�υς πάω στ�Στρασ��ύργ�», π�υ σήμερα ακ�ύγε-ται "λ� και περισσ"τερ� απ" κάθελ�γής θιγ"μεν�υς στις αίθ�υσες τωνελληνικών δικαστηρίων, δεν έ!ει πά-ντ�τε σ��αρά ν�μικά ερείσματα. Δενπαύει, εν τ�ύτ�ις, να εκ�ρά%ει μιανελπίδα για τ� "τι π�λλές απ" τις κα-κ�δαιμ�νίες μας μπ�ρεί τελικά νασταματήσ�υν, είτε τ� θέλει τ� ελλη-νικ" κράτ�ς και "σ�ι τ� δι�ικ�ύν είτε"!ι. Eίναι κι αυτ" μια ένδει#η –"!ι α-π" τις λιγ"τερ� σημαντικές– "τι η έ-ντα#ή μας στην Eυρώπη συνειδητ�-π�ιείται πλέ�ν "!ι μ"ν�ν με "ρ�υς ε-πιδ�τήσεων και πακέτων Nτελ"ρ, αλ-λά και ως διαδικασία για την εμπέδω-ση τ�υ κράτ�υς δικαί�υ.

H πρώτη «ελληνική υπ�θεση» π�υ καταδικάστηκε απ� τ� Eυρωπαϊκ� Δικαστήρι� ήταν η ��ύντα των συνταγματαρ�ώντ� 1969. Στη �ωτ�γρα�ία, τανκς στ� Παναθηναϊκ� Στάδι�. T� Eυρωπαϊκ� Δικαστήρι� Aνθρωπίνων Δικαιωμάτων απ�-τέλεσε σημαντικ� στήριγμα σε �σ�υς αντιστάθηκαν στη ��ύντα, καταδικά�ντας τη δικτατ�ρία (�ωτ. «Hνωμέν�ι Φω-τ�ρεπ�ρτερ»).


50 �ρ�νια Oικυμενικής Διακήρυ�ηςAνθρώπινα δικαιώματα: αναγκαι τητα η καθημερινή μά�η για την πρ�άσπισή τ�υς

T�υ Γιώργ�υ A. Παπανδρέ�υ

Aναπληρωτή Yπ�υργ�ύ E�ωτερικών

ΣYMΠΛHPΩΘHKAN έτ�ς πενήντα�ρ�νια απ� την υι�θέτηση της Oι-κ�υμενικής Διακήρυ�ης των Δικαι-ωμάτων τ�υ Aνθρώπ�υ. H γέννησητ�υ κειμέν�υ, �πως είναι γνωστ�,είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τηντραγωδία τ�υ B΄ Παγκ�σμί�υ Π�λέ-μ�υ. Π�τέ μέ�ρι τ�τε στην ιστ�ρίατα ανθρώπινα δικαιώματα δεν πα-ρα%ιάσθηκαν τ�σ� έντ�να, τ�σ�συστηματικά. Π�τέ μέ�ρι τ�τε δενεί�ε τ�σ� ωμά καταργηθεί � άν-θρωπ�ς. Kαι είναι ασαλώς η συλ-λ�γική, η �ικ�υμενική συνειδητ�-π�ίηση της παγκ�σμι�τητας και τ�υαδιαίρετ�υ των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων μια κατάκτηση ά�ια μνή-μης.

O �ρ�ν�ς, έγραε � Γάλλ�ς ιλ�-σ��ς Alain, είναι πριν απ� �λα τ�μέλλ�ν και δεν υπάρ�ει μέλλ�ν πα-ρά στ� παρελθ�ν. H μνήμη δεν είναιάλλ� παρά η συνε�ής δ�κιμασία α-νάλυσης, τ� ερώτημα, η αμι%�λίατης �ρθ�τητας. H μνήμη της Oικ�υ-μενικής Διακήρυ�ης δεν είναι γι�ρ-τή. Eίναι η συναίσθηση της π�ρείαςμιας μά�ης. Mε τις παραστάσεις τ�υπριν και τ� %λέμμα τ�υ μετά.

Eίναι η μά�η για την απ�τελεσμα-τική και καθ�λική πρ�στασία τωνανθρωπίνων δικαιωμάτων παντ�ύ.Για τ� πέρασμα απ� την Oικ�υμενι-κή Διακήρυ�η στ� ατ�μικ� συνειδη-σιακ� είναι. Mια μά�η π�υ δεν θα έ-�ει τέλ�ς �σ� θα υπάρ�ει έστω καιένα θύμα. Mια μά�η �ωρίς τέλ�ς,λ�γω της αδυναμίας της ανθρώπι-νης ύσης, υπ�τελ�ύς στα κάθελ�γής συμέρ�ντα. Mια μά�η π�υμας α�ρά �λ�υς. O B�λταίρ�ςστην πρ�σπάθειά τ�υ να σώσει έ-ναν άνθρωπ� απ� τα %ασανιστήρια,�ταν ρωτήθηκε γιατί παλεύει με τ�-σ� πάθ�ς, απάντησε: «Aυτ�ς � άν-θρωπ�ς είμαι εγώ».

Σήμερα με ευκ�λία και μέσα στηνάνεση είμαι %έ%αι�ς �τι �λ�ι θασυμων�ύν στην απ�τελεσματικήπρ�άσπιση των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων. Eλλ��εύει � κίνδυν�ς τηςκ�ιν�τ�πίας και τ�υ αναπαμ�ύ. Eί-ναι λάθ�ς. Tα γεγ�ν�τα δυστυ�ώςδιαψεύδ�υν. O ρατσισμ�ς, η θέσητης γυναίκας, � %ασανισμ�ς, �ι γε-ν�κτ�νίες, η αυθαιρεσία σε %άρ�ςτ�υ π�λίτη, η πρ�στασία των πρ�-σωπικών δεδ�μένων, � κάθε λ�γήςδεσπ�τισμ�ς. Yπάρ��υν σήμεραστ�ν κ�σμ� π�υ )�ύμε. Πρ�καλ�ύν.Kαι τελικά �ι κ�ινωνίες π�υ τα δια-σαλί)�υν είναι εκείνες π�υ μπ�-ρ�ύν και κινητ�π�ι�ύν τις πι� δημι-�υργικές τ�υς δυνάμεις για την α-ντιμετώπιση των πρ�κλήσεων τηςεπ��ής.

Oρια τ�υ σύγ�ρ�ν�υπ�λιτισμ�ύ

Tα ανθρώπινα δικαιώματα είναισυνάμα α�ία, σκ�π�ς και �ρια. Eίναι

τα �ρια, τα σύν�ρα τ�υ σύγ�ρ�ν�υπ�λιτισμ�ύ. Eίναι � σκ�π�ς μιας πα-γκ�σμιας π�λυπ�λιτιστικής κ�ινω-νίας %ασισμένης στη δια�ρετικ�τη-τα. Mιας δημ�κρατικής και ειρηνικήςκ�ινωνίας π�υ στηρί)εται στ�ν πλ�υ-ραλισμ�, την αν��ή και την ευρύτη-τα πνεύματ�ς. Kαθ�ρί)�υν την π�ι�-τητα της δημ�κρατικής κ�ινωνίαςπ�υ δεν θα %ασί)εται στ� απλ�ϊκ� α-�ίωμα της απ�λυτης υπερ��ής τηςγνώμης της πλει�ψηίας, αλλά π�υθα ε�ασαλί)ει στις μει�ψηίες δί-καιη μετα�είριση και θα απ�τρέπεικάθε κατά�ρηση δεσπ�)�υσας θέσε-ως. Eίναι �ι α�ίες της καταν�ησης, α-ν��ής, απ�δ��ής και τ�υ διαλ�γ�υ.H π�λιτική σταματά εκεί. Tα ανθρώ-πινα δικαιώματα είναι έ�ω απ� πα)ά-ρια. H διπλωματία γίνεται μέσ� για τηπρ�άσπισή τ�υς, για την καταστ�λήτης διγλωσσίας. Για να μετα%ληθεί ημά�η εντυπώσεων σε μά�η �υσίας.

Στη μά�η αυτή δεν υπάρ��υν σύ-ν�ρα. O άνθρωπ�ς είναι � π�λίτηςτ�υ κ�σμ�υ. Δεν υπάρ�ει εσωτερικήκαι διεθνής πρ�στασία των ανθρω-πίνων δικαιωμάτων. Πρέπει να υ-πάρ�ει εν�τητα τ�υ �υσιαστικ�ύπλαισί�υ των θεμελιωδών δικαιωμά-των παντ�ύ. H συμ%�λή των Mη Kυ-%ερνητικών Oργανώσεων (MKO), τ�έργ� των �π�ίων η κυ%έρνησή μαςστηρί)ει, πρέπει ιδιαίτερα και �έ�ω-ρα εδώ να μνημ�νευθεί.

Στη μά�η αυτή δεν υπάρ��υνδια%αθμίσεις. Kαθ�λ�υ σε%ασμ�ς,λίγ�ς σε%ασμ�ς, επιλεκτικ�ς σε-%ασμ�ς. Πρέπει να υπάρ�ει μ�ν�πλήρης σε%ασμ�ς.

Στη μά�η αυτή δεν υπάρ��υν �ρια.Yπάρ�ει πάντα πεδί� κατακτήσεων.Yπάρ��υν πάντα νέες γενεές δικαι-ωμάτων π�υ α�ί)ει να περιληθ�ύνστη θεμελιώδη πρ�στασία. Σκέπτ�-μαι ιδιαίτερα σήμερα τα κ�ινωνικάδικαιώματα, �πως τ� δικαίωμα στηναπασ��ληση και την ανάπτυ�η.

Eλληνικέςπρωτ��υλίες

H �ώρα μας είναι άρρηκτα συνδε-δεμένη με τ� σε%ασμ� των ανθρω-πίνων δικαιωμάτων. Πρώτα ως μέ-λ�ς της Eυρωπαϊκής Eνωσης. Tα αν-θρώπινα δικαιώματα είναι � π�λιτι-στικ�ς πυρήνας α�ιών της Eυρωπαϊ-κής Eνωσης· � σε%ασμ�ς τ�υς συνι-στά μια ευρωπαϊκή δημ�σια τά�η.

Yστερα ως κράτ�ς υπ�στηρί�αμεσταθερά ενέργειες κατά των υλε-τικών διακρίσεων, την ανα%άθμισητ�υ Kέντρ�υ Aνθρωπίνων Δικαιω-μάτων στη Γενεύη· η επε�εργασίατης Συμ%άσεως τ�υ 1984 για τηνκαταστ�λή των %ασανιστηρίωνδρ�μ�λ�γήθηκε με ελληνικη πρω-τ�%�υλία.

Kατά την πρ�σατη άσκηση τηςπρ�εδρίας της Eπιτρ�πής Yπ�υρ-γών τ�υ Συμ%�υλί�υ της Eυρώπηςενεργά πρ�σπαθήσασμε να συμ%ά-λ�υμε στην ανάδει�η των MKO σταBαλκάνια, στ� να σταματήσ�υν �ιπαρα%ιάσεις των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων στ� K�σσυ�πέδι�. Yπ�-στηρί�αμε τη δημι�υργία τ�υ θε-σμ�ύ τ�υ Eπιτρ�π�υ AνθρωπίνωνΔικαιωμάτων, την ανα%άθμιση της

K�ιν�%�υλευτικής Συνέλευσης, τηνOλυμπιακή Eκε�ειρία και τη δημι-�υργία κώδικα συμπερι�ράς, ανα-�ρικά με τ� πρ�συγικ� πρ�%λη-μα. H σημασία της στάσης μας αυ-τής στην ευρύτερη περι��ή τωνBαλκανίων είναι αυτ�ν�ητη.

Στ� εσωτερικ� επίπεδ�, ιδρύθηκετ� 1997 η ανε�άρτητη αρ�ή πρ�στα-σίας δεδ�μένων πρ�σωπικ�ύ �αρα-κτήρα και θεσμ�θετήθηκε η EθνικήEπιτρ�πή Aνθρωπίνων Δικαιωμά-των, καταργήθηκε τ� Aρθρ� 19, ενώυπ�γράψαμε τη Σύμ%αση Πλαίσι�τ�υ ΣτE για την πρ�στασία των ε-θνικών μει�ν�τήτων.

Eίναι αρκετά; Aσαλώς, ��ι. Π�λ-λά μέν�υν να γίν�υν. Kάθε %ήμα π�υσυμ%άλλει στην πραγμάτωση τ�υσκ�π�ύ της απ�τελεσματικής πρ�-στασίας των δικαιωμάτων τ�υ αν-θρώπ�υ στην πρά�η είναι σημαντι-κ�. Kαι ασαλώς, θα πρέπει να γίνεικ�ινή συνείδηση �τι η απ�τελεσμα-τική άσκηση ε�ωτερικής π�λιτικήςστα θέματα των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων έ�ει ανάγκη στηρί�εως και α-π� τα άλλα θεσμικά �ργανα τ�υ κρά-τ�υς. H στήρι�η αυτή περνά μέσα α-π� την αλλαγή της ν��τρ�πίας �τιτ� κράτ�ς δεν σάλλει π�τέ.

Kεντρικά �μως, δεν ήθελα τίπ�ταπερισσ�τερ� να τ�νίσω παρά �τι ηκαλύτερη γι�ρτή για τα πενήντα�ρ�νια της Oικ�υμενικής Διακήρυ-�ης των Δικαιωμάτων τ�υ Aνθρώ-π�υ είναι η καθημερινή μά�η γιατην πρ�άσπισή τ�υς. Mε πρά�εις.Mά�η π�υ μας α�ρά �λ�υς, και κα-θημερινά.

Πρ�σ�υγες στ� Kέντρ� Aλλ�δαπών Π�λιτικών Πρ�σ�ύγων Λαυρί�υ, τ� �π�ί� δημι�υργήθηκε τ� 1947 και �ιλ��ενείένα μωσαϊκ� εθν�τήτων, με σύνθεση π�υ μετα!άλλεται, καθώς έν�πλες συγκρ�ύσεις ή π�λιτικές αλλαγές δημι�υρ-γ�ύν νέα κύματα πρ�σ�ύγων στ�ν κ�σμ�. Σήμερα, η πλει�ψη�ία των �ιλ��εν�υμένων είναι K�ύρδ�ι διωκ�μεν�ι απ�την T�υρκία, τ� Iράκ και τ� Iράν (�ωτ.: «Eurokinissi»).


Eυάλωτες κινωνικές μάδες

Πακιστανί και Iνδί λαθρμετανάστες στ Λιμεναρ�εί Λαυρίυ. Oι περισσ�τερι απ� τυς παράνμυς μετανάστες στέλννται πίσω στη �ώρα τυς. H ι-κνμική απ�γνωση θα δηγήσει αρκετύς απ� αυτύς να �αναγυρίσυν παράνμα (�ωτ.: «Πρίσμα»).

T�υ Πέτρυ Λινάρδυ-Pυλμ�ν

Δημ�σι�γρά�υ, Eπιστημ�νικ�ύ Συμ��ύλ�υστ� Iνστιτ�ύτ� Eργασίας της ΓΣEE

H ΠAPOYΣIA �ικ�ν�μικών πρ�σ ύ-γων στη �ώρα μας, π�υ στην πλει�-ν�τητά τ�υς εργά��νται και διαμέ-ν�υν �ωρίς άδεια εργασίας ή παρα-μ�νής, είναι μια νέα πραγματικ�τη-τα για την ελληνική κ�ινωνία. Σύμ- ωνα με τις πλέ�ν ρεαλιστικές εκτι-μήσεις, � αριθμ�ς των νέων μετανα-στών στην Eλλάδα υπερ!αίνει τ� 5%τ�υ συν�λικ�ύ πληθυσμ�ύ της �ώ-ρας, πλησιά�ει τ� 15% τ�υ ενεργ�ύπληθυσμ�ύ και δεν απέ�ει π�λύ απ�τ� 25% τ�υ συν�λικ�ύ καταγραμμέ-ν�υ αριθμ�ύ των απασ��λ�ύμενωνμισθωτών. Tα π�σ�στά αυτά αρκ�ύνγια να καταν�ήσ�υμε την πρωτεύ-�υσα σημασία π�υ θα έ�ει για τηνελληνική κ�ινωνία τις επ�μενες δε-καετίες η ε"ασ άλιση απ� τ� κρά-

τ�ς των δικαιωμάτων αυτ�ύ τ�υ νέ-�υ πληθυσμ�ύ.

Tα ανθρώπινα δικαιώματα συν-δυά��υν την κατ��ύρωση ελευθε-ριών και τη δυνατ�τητα πρ�σ υγήςστ� κράτ�ς για την υπεράσπισήτ�υς. Tα δικαιώματα αυτά ε"ασ αλί-��νται και για αλλ�δαπ�ύς π�υ δενέ��υν π�λιτικά δικαιώματα. Tα κ�ι-νωνικά δικαιώματα πρ�στίθενταιστα πρ�ηγ�ύμενα και α �ρ�ύν κατάκύρι� λ�γ� την ε"ασ άλιση τ�υ !ι�-τικ�ύ επιπέδ�υ και των συνθηκώνεργασίας, την παιδεία και την κ�ινω-νική ασ άλιση, ενώ είναι κατ’ ε"�-�ήν δικαιώματα π�υ απαιτ�ύν την ε-νεργ� παρ�υσία τ�υ κράτ�υς. H ν�-μ�θετική κατ��ύρωση αλλά και η ε-"ασ άλιση των κ�ινωνικών δικαιω-μάτων δεν είναι απ�τέλεσμα της κα-τ��ύρωσης και τ�υ σε!ασμ�ύ τωνανθρωπίνων και π�λιτικών δικαιω-μάτων. T� αιν�μεν� της παρα�ικ�-

ν�μίας και ειδικ�τερα της «μαύρηςεργασίας» δεί�νει καλά αυτή τη δια- �ρά.

Oι συνθήκες εργασίαςκαι η ν�μ�θεσία

H παράν�μη μετανάστευση, �πωςαυτή π�υ γνωρίσαμε στην Eλλάδατην τελευταία δεκαετία, είναι πρ�ϊ�ντης δυνατ�τητας παρα!ίασης σε με-γάλη κλίμακα των κ�ινωνικών δικαι-ωμάτων, π�υ στη συνέ�εια δημι�υρ-γεί τις πρ�ϋπ�θέσεις για τη μα�ική ε-γκατάσταση �ικ�ν�μικών πρ�σ ύ-γων �ωρίς να ε"ασ αλί�εται η κατ�-�ύρωση των δικαιωμάτων π�υ έ��υνως άνθρωπ�ι και π�λίτες.

Διαπιστώνεται έτσι �τι σε συνθή-κες μεγάλης πρ�σ �ράς εργατικών�εριών απ� την πλευρά των εν δυνά-μει �ικ�ν�μικών πρ�σ ύγων, η ύ-παρ"η μιας �ήτησης για τηνή και α-πρ�στάτευτη εργασία απ�τελεί τηνκινητήρια δύναμη της δι��τ�μησης

��ι μ�ν� της αγ�ράς εργασίας αλλάκαι της ίδιας της κ�ινωνίας.

Kαταν��ύμε �λ� και καλύτερα �τιτ� κράτ�ς δεν είναι, �πως συ�νά α-να έρεται, ένας απλ�ς θεατής τηςπαρ�υσίας αλλ�δαπών �ωρίς άδειαπαραμ�νής, �ύτε της απασ��λησηςαλλ�δαπών �ωρίς την τήρηση τηςεργατικής και κ�ινωνικής ν�μ�θε-σίας. H απ��ή απ� ελέγ��υς είναι α-π�τέλεσμα π�λλών παραγ�ντων. Oικρατικές υπηρεσίες αναγνωρί��υνσε αρκετές κατηγ�ρίες Eλλήνων ερ-γ�δ�τών τ� δικαίωμα στην απασ��-ληση τηνής και απρ�στάτευτης ερ-γασίας. H κατασταλτική ισ�ύς α"ι�-π�ιείται απ� κρατικά �ργανα για τηνπαρ��ή «πρ�στασίας» σε Eλληνεςεργ�δ�τες και αλλ�δαπ�ύς εργα��-μέν�υς, και συγκεκριμένα άτ�μα ή �-μάδες τ�υ κατασταλτικ�ύ μη�ανι-σμ�ύ ασκ�ύν πρ�σ�δ� �ρες δρα-στηρι�τητες π�υ έ��υν σ�έση με τημετα �ρά και την εκμετάλλευση αλ-λ�δαπών.

H νέα ν�μ�θεσία, π�υ δημι�υργή-

Oικνμικί πρ�σ�υγες


θηκε με τα δύ� πρ�εδρικά διατάγμα-τα για τη ν�μιμ�π�ίηση των αλλ�δα-πών π�υ !ρίσκ�νται στην Eλλάδα, έ-δωσε πρωτεύ�ντα ρ�λ� στη ν�μιμ�-π�ίηση της σ�έσης με την αγ�ρά ερ-γασίας. H εργασία σε συνθήκες π�υσέ!�νται τα κ�ινωνικά δικαιώματατων αλλ�δαπών απ�τελεί την πρ�ϋ-π�θεση για τη ν�μιμ�π�ίηση ωςπρ�ς τ� δικαίωμα παραμ�νής. Aυτήη πρ�σέγγιση στηρί�εται στη σωστήεκτίμηση �τι η ν�μιμ�π�ίηση ωςπρ�ς την αγ�ρά εργασίας θα σπάσειτ�ν αύλ� κύκλ� της μα�ικής παρά-ν�μης μετανάστευσης και της πα-ράλληλης δι��τ�μησης αγ�ράς ερ-γασίας και κ�ινωνίας. Kάτι π�υ η α-πλή παρα�ώρηση άδειας παραμ�νήςθα αδυνατ�ύσε να κάνει. Tα πρ�ε-δρικά διατάγματα θέτ�υν ως πρ�τε-ραι�τητα την πρ�στασία των μετα-ναστών π�υ !ρίσκ�νται ήδη στηνEλλάδα, και ��ι τη διατήρηση τωνδυνατ�τήτων παράν�μης εισ�δ�υκαι εργασίας γι’ αυτ�ύς π�υ θα ήθε-λαν να έρθ�υν στ� μέλλ�ν. Kαι ��ι ε-π�μένως τη δι�γκωση μιας παράλλη-λης κ�ινωνίας �ωρίς δικαιώματα.

Tα απ�τελέσματα �μως π�υ έ�ει έ-ως τώρα η α"ι�π�ίηση αυτής της νέ-ας ν�μ�θεσίας δεί�ν�υν �τι με τιςδιαστάσεις π�υ έ�ει πάρει η μετανά-στευση, η υλ�π�ίηση τ�υ πρ�γράμ-ματ�ς της ν�μιμ�π�ίησης δεν μπ�-ρεί να στηρι�θεί μ�ν� στις πρωτ�-!�υλίες των ίδιων των μεταναστών,αλλά απαιτεί και την εκτεταμένη ε-μπλ�κή της κ�ινωνίας και τ�υς κρά-τ�υς. Για τη λευκή κάρτα, τη μετα!α-τική κάρτα π�υ στην πραγματικ�τη-τα έδωσε τα περιθώρια για τη συγκέ-ντρωση των πρ�ϋπ�θέσεων π�υ α-παιτεί η πράσινη κάρτα –κάρτα παρα-μ�νής και εργασίας– �ι αιτήσεις π�υυπ�!λήθηκαν τάν�υν τις 400.000,έναν αριθμ� π�υ σύμ ωνα με �λεςτις εκτιμήσεις πλησιά�ει τ�ν συν�λι-κ� αριθμ� των μεταναστών. Aντίθε-τα, � αριθμ�ς των μεταναστών π�υέ��υν τα δικαι�λ�γητικά για την υ-π�!�λή αίτησης για την πράσινηκάρτα, π�υ μπ�ρ�ύν δηλαδή να απ�-δεί"�υν �τι έ��υν ε"ασ αλίσει ταστ�ι�ειώδη κ�ινωνικά δικαιώματάτ�υς, θάν�υν τις 90.000.

H δια �ρά ανάμεσα σε αυτ�ύςτ�υς δύ� αριθμ�ύς δεί�νει πειστικά�τι �ι μετανάστες ανταπ�κρίν�νταιστις επιδιώ"εις της ν�μ�θεσίας καιαναλαμ!άν�υν πρωτ�!�υλίες για ναεπιτευ�θ�ύν �ι στ��ι της, ενώ �-μως έ��υν σ�!αρές δυσκ�λίες γιανα απ�δεί"�υν με ν�μιμα �αρτιά �τιεργά��νται στη �ώρα μας. T� πρ�-!λημα αυτ� τ� έ��υν πρ� ανώς γιαδύ� λ�γ�υς. Πρώτ�ν δι�τι �ι Eλλη-νες εργ�δ�τες δεν ανταπ�κρίν�νταιμε τ�ν ίδι� ενθ�υσιασμ� στις μεταρ-ρυθμιστικές πρ�θέσεις της νέας ν�-μ�θεσίας και δεύτερ�ν δι�τι τ� κρά-τ�ς και �ι αρμ�δι�ι δημ�σι�ι �ργανι-σμ�ί δεν αναλαμ!άν�υν σ�!αρέςπρωτ�!�υλίες πρ�ς την κατεύθυνσητης τήρησης εργασιακής και ασ αλι-στικής ν�μ�θεσίας.

Eί�αμε ήδη τ�ν ε"ής παραλ�γισμ�:τ� ελληνικ� κράτ�ς ασκεί μια κατα-σταλτική π�λιτική απέναντι σε μετα-νάστες �ωρίς δικαιώματα, �ι �π�ί�ιαπασ��λ�ύνται απ� Eλληνες εργ�-δ�τες, αλλά συγ�ρ�νως πρ�στατεύ-ει τ�υς εργ�δ�τες αυτ�ύς απ� την ι-σ�ύ�υσα ν�μ�θεσία. O παραλ�γι-σμ�ς αυτ�ς κινδυνεύει τώρα να ανα-

παρα�θεί σε ένα δεύτερ� επίπεδ�.Aν η περι�ρισμένη επιτυ�ία της ν�μι-μ�π�ίησης �δηγήσει σε κατασταλτι-κά μέτρα, �ι μετανάστες θα πληρώ-σ�υν την απ�τυ�ία της μεταρρύθμι-σης, ενώ είναι �ι πι� ενθ�υσιώδεις υ-π�στηρικτές της.

Eως τώρα δ�θηκε η δυνατ�τητα

στ�υς παράν�μ�υς μετανάστες π�υμπ�ρ�ύν να απ�δεί"�υν �τι αμεί!�-νται –τ�υλά�ιστ�ν εν μέρει– με ν�μι-μ�υς �ρ�υς, να απ�κτήσ�υν και ά-δεια παραμ�νής. Στ� μέλλ�ν �μωςθα �ρειαστεί να εμπλακ�ύν τ� κρά-τ�ς και �ι δημ�σι�ι �ργανισμ�ί με ε-νεργ� τρ�π� στη διαδικασία της ν�-

μιμ�π�ίησης, λαμ!άν�ντας απ� ά-σεις για τ�ν �υσιαστικ� έλεγ�� τηςν�μιμ�τητας στην αγ�ρά εργασίας,εγκαταλείπ�ντας δηλαδή μια π�λιτι-κή αν��ής των παρα!ιάσεων της ερ-γατικής και ασ αλιστικής ν�μ�θε-σίας απ� π�λλές κατηγ�ρίες Eλλή-νων εργ�δ�τών.

Oι μετανάστες απ� τν Tρίτ K�σμ δεν είναι τα μ�να θύματα της παγκ�σμιας κρίσης και της τε�νλγικής ε�έλι�ης.Στις ανεπτυγμένες μητρπ�λεις δημιυργήθηκε ένα στρώμα «νε�πτω�ων» ανέργων. Aυτών πυ δεν κατά�εραν ναπρσαρμστύν στις νέες απαιτήσεις της αγράς. T «�άρμακ» της E.E. –τα σεμινάρια σε ανέργυς– θα απδει�θείαπτελεσματικ�; (�ωτ.: «Icon Photopress»).


Πρ�σ�υγες: �ι απ�κληρ�ι τ�υ κ�σμ�υT�υ Zαν�ιέ Nτε Pιντμάτεν

Aντιπρ�σώπ�υ στην Eλλάδα της YπατηςAρμ�στείας τ�υ OHE για τ�υς Πρ�σ�υγες

TA ANΘPΩΠINA δικαιώματα και ταπρ�σ�υγικά �ητήματα είναι στενάσυνδεδεμένα μετα�ύ τ�υς, απ�π�λλές πλευρές. Πρώτ�ν, γιατί εί-ναι η ίδια η καταπάτηση των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων π�υ ανα-γκά�ει τ�υς ανθρώπ�υς να εγκατα-λείψ�υν τις εστίες και τη #ώρατ�υς και να �ητήσ�υν άσυλ� σε άλ-λα κράτη.

Δεύτερ�ν, γιατί τ� δικαίωμα να�ητεί και να απ�λαμ%άνει ένας άν-θρωπ�ς άσυλ� απ� διώ�εις πρ�-%λέπεται ρητά απ� τ� άρθρ� 14 τηςOικ�υμενικής Διακήρυ�ης των Δι-καιωμάτων τ�υ Aνθρώπ�υ.

Tρίτ�ν, γιατί μετά την παρ�#ήτ�υ ασύλ�υ, �ι πρ�σ�υγες έ#�υντα ίδια δικαιώματα με τ�υς άλλ�υςπ�λίτες.

Tέταρτ�ν, γιατί η επιστρ��ή τωνπρ�σ�ύγων στη #ώρα καταγωγήςτ�υς, διαδικασία π�υ διασ�αλί�εταιαπ� τ� άρθρ� 13 της Oικ�υμενικήςΔιακήρυ�ης των Δικαιωμάτων τ�υAνθρώπ�υ, συνδέεται με τη γενι-κ�τερη %ελτίωση της κατάστασηςτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων σταμέρη αυτά.

Aς δ�ύμε αναλυτικά τ�υς συσ#ε-τισμ�ύς μετα�ύ των πρ�σ�ύγωνκαι των ανθρωπίνων δικαιωμάτωνκαι ας ε�ετάσ�υμε πώς ανταπ�κρί-ν�νται στην πραγματικ�τητα.

Eίναι �εκάθαρ� πως, αν τα αν-θρώπινα δικαιώματα γίν�νταν πλή-ρως και παγκ�σμίως σε%αστά, δενθα υπήρ#αν πρ�σ�υγες, τ�υλά#ι-στ�ν με την ένν�ια π�υ απ�τυπώ-νεται στη Σύμ%αση της Γενεύηςτ�υ 1951 για τ� Kαθεστώς τωνΠρ�σ�ύγων. H Σύμ%αση �ρί�ει �τιπρ�σ�υγας είναι � άνθρωπ�ς π�υτρέπεται σε �υγή απ� τη #ώρα κα-ταγωγής τ�υ συνεπεία %άσιμ�υ καιδικαι�λ�γημέν�υ ��%�υ δίω�ης,λ�γω �υλής, θρησκείας, εθνικ�τη-τας, συμμετ�#ής σε κ�ινωνική �μά-δα ή π�λιτικών πεπ�ιθήσεων.

Δυστυ#ώς, η πραγματικ�τηταμας απ�δεικνύει �τι απαιτείταιπ�λύς ακ�μα δρ�μ�ς μέ#ρι ή αν-θρωπ�τητα να �τάσει στ� σημεί�π�υ τα ανθρώπινα δικαιώματα ναπρ�στατεύ�νται πλήρως και να γί-ν�νται σε%αστά σε �λ� τ�ν κ�σμ�.H πρ��δ�ς στ�ν τ�μέα αυτ�, π�υέ#ει επιτευ#θεί σε �ρισμένες πε-ρι�#ές τ�υ κ�σμ�υ, καθώς και ηυι�θέτηση νέων συμ%άσεων γιατα ανθρώπινα δικαιώματα και �ιμη#ανισμ�ί ελέγ#�υ αυτών, μας ε-πιτρέπ�υν να διατηρ�ύμε την ελ-πίδα μας.

Aπελάσεις

H μα�ική �μως, σε π�λλά μέρητ�υ κ�σμ�υ, καταπάτηση των αν-θρωπίνων δικαιωμάτων αναγκά�ειτ�υς ανθρώπ�υς να τραπ�ύν σε�υγή και να ανα�ητήσ�υν άσυλ�αλλ�ύ. Kαι παρά τ� γεγ�ν�ς �τι τ�άρθρ� 14 της Oικ�υμενικής Διακή-ρυ�ης πρ�%λέπει, #ωρίς διακρίσεις,τ� δικαίωμα ανα�ήτησης και παρ�-#ής ασύλ�υ σε τρίτες #ώρες, π�λ-

λ�ί είναι �ι πρ�σ�υγες π�υ παραμέ-ν�υν #ωρίς πρ�στασία. Συ#νά γιατίεπιστρέ��νται %ίαια ή απελαύν�-νται απ� τις ίδιες τις #ώρες στις �-π�ίες περιμέν�υν να %ρ�ύν ασ�ά-λεια. Aλλες ��ρές γιατί με «μακια-%ελικές» διακρίσεις, επιστρέ��νταισε περι�#ές �π�υ η πρ�στασία πα-ρέ#εται μ�ν� θεωρητικά. Kαι άλλες��ρές γιατί, ενώ έ#�υν %άσιμ� ��-%� δίω�ης, μερ�ληπτικ�ί ή ρατσι-στικ�ί λ�γ�ι δεν επιτρέπ�υν τελικάτη #�ρήγηση πρ�σ�υγικ�ύ καθε-στώτ�ς. Tέτ�ιες αρνητικές τάσειςγίν�νται έκδηλες σε διά��ρες πε-ρι�#ές τ�υ κ�σμ�υ. Aυτ� π�υ είναιανησυ#ητικ� είναι τ� π�σ� γ�ργά �ιπρακτικές αυτές αναπτύ#θηκανστη Δυτική Eυρώπη, π�υ απ�τελείτ� λίκν� τ�υ πρ�σ�υγικ�ύ δικαί�υ.

Δυστυ#ώς και η Eλλάδα, �ι ηγέ-τες της �π�ίας, στην αρ#αι�τητα,εί#αν αναγάγει τ� άσυλ� σε θεσμ�ιερ�, δεν απ�τελεί ε�αίρεση. Oι α-να��ρές για άτυπες απελάσεις αι-τ�ύντων άσυλ� απ� τις αρ#ές έ-#�υν �τάσει σε ανησυ#ητικά υψηλάεπίπεδα, ενώ � αριθμ�ς αυτώνστ�υς �π�ί�υς #�ρηγείται τ� πρ�-σ�υγικ� καθεστώς στη #ώρα δεν�επερνά τ� 5%, ένα απ� τα #αμηλ�-τερα π�σ�στά στην Eυρώπη. Oλ�ιγνωρί��υμε �τι τ� �ήτημα της πα-ράν�μης μετανάστευσης έ#ει γίνει� «π�ν�κέ�αλ�ς» των περισσ�τε-ρων ευρωπαϊκών κυ%ερνήσεων και�τι πρέπει να παρθ�ύν μέτρα γιατ�ν έλεγ#� αυτών των μετακινήσε-ων. Δικαι�λ�γεί �μως αυτ�, απ� μέ-ρ�υς των κρατών, τη μη ε�αρμ�γήδιεθνών υπ�#ρεώσεων, τ� μη σε%α-σμ� των ανθρωπιστικών αρ#ών;

T� άρθρ� 25 της Oικ�υμενικήςΔιακήρυ�ης των Δικαιωμάτων τ�υAνθρώπ�υ πρ�%λέπει σε �λ�υςτ�υς ανθρώπ�υς τ� δικαίωμα να έ-#�υν ένα επίπεδ� �ωής ικαν� νατ�υς ε�ασ�αλίσει την υγεία και τηνευημερία των ιδίων και των �ικ�γε-νειών τ�υς, συμπεριλαμ%αν�μένηςτης ε�ασ�άλισης διατρ��ής, στέ-γης, ρ�υ#ισμ�ύ, ιατρικής περίθαλ-ψης και της πρ�σ%ασης στις κ�ινω-νικές υπηρεσίες. Παρ�μ�ια δικαιώ-ματα είναι αυτά π�υ πρ�%λέπ�νταιγια τ�υς πρ�σ�υγες απ� τη Σύμ%α-ση τ�υ 1951 για τ� Kαθεστώς τωνΠρ�σ�ύγων. Συγκεκριμένες πρ�-%λέψεις, ωστ�σ�, για τ�υς αιτ�ύ-ντες άσυλ� κατά τη διάρκεια ανα-μ�νής της απ��ασης επί τ�υ αιτή-ματ�ς τ�υς συνήθως δεν υπάρ-#�υν. Θεωρώντας �τι μέ#ρι απ�δεί-�εως τ�υ αντιθέτ�υ (δηλαδή έως �-τ�υ κριθεί τ� αίτημά τ�υς), �ι αι-τ�ύντες άσυλ� είναι πρ�σ�υγες,μπ�ρ�ύμε να συμπεράν�υμε �τι θαέπρεπε να είναι απ�δέκτες της ί-διας με τ�υς πρ�σ�υγες μετα#είρι-σης. Δυστυ#ώς, αυτ� απέ#ει π�λύαπ� την πραγματικ�τητα. Tα κράτηκαι ανάμεσά τ�υς και τα δυτικ�ευ-ρωπαϊκά κράτη, τείν�υν να μειώ-σ�υν στ� ελά#ιστ� τη %�ήθεια π�υπαρέ#εται στ�υς αιτ�ύντες άσυλ�,σε π�λλές δε περιπτώσεις η %�ή-θεια αυτή είναι ανύπαρκτη. H Eλλά-δα έ#ει κάνει σημαντική πρ��δ� τατελευταία #ρ�νια στ�ν τ�μέα αυτ�,με την αναγνώριση τ�υ δικαιώμα-τ�ς εργασίας και με την πρ�σωρινή


Aριστερά: Eίναι η συνήθης εικ�να ανθρώπων π�υ αναγκά��νται να εγκαταλείψ�υν τ�ν τ�π� τ�υς, τις εστίες τ�υς καιτην πρ�σωπική τ�υς ιστ�ρία ε�αιτίας διώ�εων για λ�γ�υς «�υλής, θρησκείας, εθνικ�τητας, π�λιτικών πεπ�ιθήσεων ήσυμμετ��ής σε �ρισμένη κ�ινωνική �μάδα». Στη �ωτ�γρα�ία, Σ�μαλή πρ�σ�υγας στην Aιθι�πία. Tη συν�δεύ�υν τατρία παιδιά της, τ� ένα ανα�ητώντας απεγνωσμένα τ� στερεμέν� μητρικ� γάλα. Πάνω: H μα�ική, σε π�λλά μέρη τ�υκ�σμ�υ, καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναγκά�ει τ�υς ανθρώπ�υς να τραπ�ύν σε �υγή και να ανα�ητή-σ�υν άσυλ� αλλ�ύ. Kαι παρά τ� γεγ�ν�ς �τι τ� άρθρ� 14 της Oικ�υμενικής Διακήρυ�ης πρ��λέπει, �ωρίς διακρίσεις,τ� δικαίωμα ανα�ήτησης και παρ��ής ασύλ�υ σε τρίτες �ώρες, π�λλ�ί είναι �ι πρ�σ�υγες π�υ παραμέν�υν �ωρίςπρ�στασία. Στη �ωτ�γρα�ία, σκηνή απ� την καθημερινή �ωή K�ύρδων πρ�σ�ύγων. O α�ανισμ�ς κάθε �ικ�ν�μικήςδραστηρι�τητας, �ι λεηλασίες και �ι ��μ�αρδισμ�ί των �ωριών, ε�αναγκά��υν τ�υς K�ύρδ�υς να εγκαταλείπ�υν τιςπρ�γ�νικές τ�υς εστίες.

στέγαση μερικών απ� τ�υς αιτ�ύ-ντες άσυλ� στ� Kέντρ� Πρ�σ�ύ-γων τ�υ Λαυρί�υ. Tα μέτρα αυτά εί-ναι �μως ανεπαρκή, και αυτ� τ� α-π�δεικνύ�υν �ι εκατ�ντάδες Iρακι-ν�ί K�ύρδ�ι π�υ κ�ιμ�ύνται και��υν στις πλατείες της Aθήνας.

Eπαναπατρισμ ς

H παράγρα��ς 2 τ�υ άρθρ�υ 13της Oικ�υμενικής Διακήρυ�ης δια-�υλάττει τ� δικαίωμα κάθε ανθρώ-π�υ να εγκαταλείψει �π�ιαδήπ�τε#ώρα, συμπεριλαμ%αν�μένης καιτης #ώρας καταγωγής τ�υ, καθώςκαι τ� δικαίωμα να επιστρέ�ει στη#ώρα καταγωγής τ�υ. Παράλληλα,τ� Kε�άλαι� 1 τ�υ Kαταστατικ�ύτης Yπατης Aρμ�στείας OHE γιατ�υς πρ�σ�υγες πρ�%λέπει �τι �Oργανισμ�ς αυτ�ς έ#ει την ευθύνηνα διευκ�λύνει τ�ν εθελ�ντικ� ε-παναπατρισμ� των πρ�σ�ύγων. Hεπιστρ��ή στην πατρίδα είναι σί-γ�υρα η καλύτερη λύση για τ�υςπερισσ�τερ�υς πρ�σ�υγες καιπρέπει να τ�υς πρ�σ�έρεται κάθε%�ήθεια για την επίτευ�ή της. O ε-παναπατρισμ�ς �μως πρέπει να ε-

πιδιώκεται μ�ν� �ταν �ι συνθήκεςπ�υ ε�ανάγκασαν τ�υς πρ�σ�υγεςσε �υγή έ#�υν εκλείψει ή, με άλλαλ�για, �ταν τα ανθρώπινα δικαιώ-ματα στη #ώρα καταγωγής είναι α-π�λύτως σε%αστά και πρ�στατευ-μένα. Aυτ� δεν συνεπάγεται μ�ν�ασ�άλεια για τ�υς επαναπατρι��-μέν�υς. Συνεπάγεται και ε�ασ�άλι-ση της ευημερίας τ�υς. Δυστυ#ώς,τα τελευταία #ρ�νια, π�λλά κράτηπ�υ �ιλ��εν�ύν πρ�σ�υγες #ρησι-μ�π�ι�ύν κάθε δυνατή μέθ�δ�πρ�κειμέν�υ να ασκήσ�υν πίεσηγια τ�ν επαναπατρισμ� τ�υς, ακ�-μα και �ταν �ι συνθήκες π�υ θα ε-πέτρεπαν την ασ�αλή μακρ�%ιώσι-μη επανεγκατάστασή τ�υς δεν υ�ί-στανται. Σε π�λλές περιπτώσεις,μάλιστα, δεν υ�ίστανται �ύτε �ισυνθήκες για την καθεαυτή πρ�-στασία των ανθρώπων αυτών στιςπερι�#ές π�υ επιστρέ��υν. Aυτ�έ#ει συμ%εί στην A�ρική αλλά έ#εισυμ%εί και στην Eυρώπη, στην πε-ρίπτωση των πρ�σ�ύγων απ� τηνπρώην Γι�υγκ�σλα%ία. Eίναι π�λύσημαντικ�, πριν τεθ�ύν σε κίνησηδιαδικασίες επαναπατρισμ�ύ πρ�-σ�ύγων, τα κράτη παρ�#ής ασύλ�υ

να έ#�υν %ε%αιωθεί ως πρ�ς την α-π�κατάσταση, πέραν της ασ�άλει-ας, και εν�ς επιπέδ�υ σε%ασμ�ύτων %ασικών ανθρωπίνων δικαιω-μάτων στις #ώρες επιστρ��ής. Eί-ναι επίσης σημαντικ� να συμ%άλ-λ�υν και τα ίδια τα κράτη παρ�#ήςασύλ�υ στην απ�κατάσταση καιτην πρ�στασία των δικαιωμάτωναυτών και να %�ηθ�ύν για την επί-τευ�η τ�υ στ�#�υ αυτ�ύ για �σ�#ρειά�εται.

Για τ�ν ε�ρτασμ� της 50ής Oικ�υ-μενικής Διακήρυ�ης των Aνθρωπί-νων Δικαιωμάτων �ργανώθηκαν, σε�λ� τ�ν κ�σμ�, π�λλές εκδηλώσεις,ενώ έγιναν π�λλές διακηρύ�εις, αλ-λά ως επί τ� πλείστ�ν, α�ριστες δε-σμεύσεις. Aυτ� απ�τελεί #αρακτη-ριστικ� γνώρισμα τ�υ κ�σμ�υ μας.

Λαμ%άν�ντας �μως ως δεδ�μέν��τι λίγα πράγματα αλλά��υν με «μα-γικ�» τρ�π�, θα ήθελα να ενθαρρύ-νω αυτ�ύς π�υ έ#�υν τη δύναμη ήπ�υ με τ�ν ένα ή τ�ν άλλ� τρ�π�, σε�λα τα επίπεδα, έ#�υν την ικαν�τη-τα να απ�καθιστ�ύν και να πρ�στα-τεύ�υν τα Aνθρώπινα Δικαιώματα,να αναρωτηθ�ύν αν πραγματικά κά-ν�υν �,τι καλύτερ� μπ�ρ�ύν.


UNICEF: πρ�τεραιτητα στα παιδιάT�υ Aντώνη K�μνην�ύ

Πρ�έδρ�υ Eλληνικής Eπιτρ�πής Συνεργασίαςμε την UNICEF

«Πρέπει να δώσ�υμε πρ�τεραι�τητα σταπαιδιά... Tα παιδιά και �ι γυναίκες μπ�-ρ�ύν να γίν�υν � Δ�ύρει�ς Iππ�ς μας γιανα π�ρθήσ�υμε τ� κάστρ� της �τώ�ειας,να απ�καταστήσ�υμε τη δημ�κρατία, ναελέγ��υμε τ�υς ρυθμ�ύς αύ�ησης τ�υπληθυσμ�ύ και να επιτα�ύν�υμε την �ι-κ�ν�μική ανάπτυ�η».JAMES GRANT, πρώην Eκτελεστικ�ς

Διευθυντής UNICEF

AΠO την ίδρυσή της, τ� 1946, ηUNICEF �ρέθηκε αντιμέτωπη με τε-ράστιες ανάγκες των παιδιών, �ρα-�υπρ�θεσμες και μακρ�πρ�θεσμες.Tις ανάγκες αυτές, �πως τη �τώ-�εια, τ�ν υπ�σιτισμ�, τις ασθένειες,την έλλειψη εκπαίδευσης, αντιμετώ-πισε με επιτυ�ία. B�ήθησε παιδιά �ρ-�ανά, παιδιά τραυματισμένα ψυ�ικάκαι σωματικά απ� έν�πλες συρρά-!εις, παιδιά εργα"�μενα και παιδιάπ�υ έπεσαν θύματα κακ�π�ίησης καισε!�υαλικής εκμετάλλευσης.

Mέσα απ� αυτή την π�λύ�ρ�νη ε-μπειρία της, η UNICEF διαπίστωσε �-τι �λα τα παραπάνω, και π�λλά πε-ρισσ�τερα ακ�μη, για να πρ�σ�έρ�-νται στα παιδιά σε διάρκεια, πρέπεινα έ��υν και ν�μική κάλυψη. Eτσιάρ�ισαν �ι πρ�σπάθειες για τη σύ-ντα!η της Σύμ�ασης για τα Δικαιώ-ματα τ�υ Παιδι�ύ, ένα κείμεν� π�υθα κατέγρα�ε τις ανάγκες και θα κά-λυπτε πλέ�ν ν�μικά και �υσιαστικάτα δικαιώματα των παιδιών.

H Σύμ�αση για τα Δικαιώματα τ�υΠαιδι�ύ ήταν απ�τέλεσμα μιας δεκα-ετ�ύς συνεργασίας της UNICEF, κυ-�ερνήσεων και μη κυ�ερνητικών �ρ-

γανισμών. Στις 20 N�εμ�ρί�υ 1989, ηΓενική Συνέλευση των HνωμένωνEθνών υι�θέτησε �μ��ωνα τη Σύμ-�αση των Δικαιωμάτων τ�υ Παιδι�ύ.Στις 2 Σεπτεμ�ρί�υ 1990, η Σύμ�ασητέθηκε σε ισ�ύ, α��ύ πρώτα επικυ-ρώθηκε απ� 20 �ώρες.

Στ� πέρασμα των �ρ�νων, τα δι-καιώματα των παιδιών καταπατήθη-καν �άναυσα σε �λ� τ�ν κ�σμ� ενώδεν εί�αν καν κατ��υρωθεί επίσημαμέ�ρι την πρ�ηγ�ύμενη δεκαετία.Για πρώτη ��ρά τα παιδικά δικαιώ-ματα κατ��υρώθηκαν μέσω εν�ς δε-σμευτικ�ύ ν�μικ�ύ «εργαλεί�υ», τηςΣύμ�ασης των Δικαιωμάτων τ�υ Παι-δι�ύ, τ� 1989.

Oταν τ� 1990, η Σύμ�αση για τα Δι-καιώματα τ�υ Παιδι�ύ τέθηκε σε ι-σ�ύ, κανείς ίσως δεν �αντα"�ταν �τιστα αμέσως επ�μενα κι�λας �ρ�νιαθα γιν�ταν η συντ�μ�τερα και ευρύ-τερα απ�δεκτή σύμ�αση ανθρωπί-νων δικαιωμάτων στην παγκ�σμια ι-στ�ρία. H ελληνική κυ�έρνηση επι-κύρωσε τη Σύμ�αση για τα Δικαιώμα-τα τ�υ Παιδι�ύ τ� 1992. Mέ�ρι σήμε-ρα, 192 κράτη σε �λ� τ�ν κ�σμ� έ-��υν επικυρώσει τη Σύμ�αση.

H Σύμ�αση καλύπτει τα δικαιώμα-τα �λων των νέων ανθρώπων ηλικίαςκάτω των 18 ετών, εκτ�ς αν σύμ�ω-να με την εθνική ν�μ�θεσία ενηλι-κιών�νται νωρίτερα, τα δικαιώματαστην επι�ίωση, στην ανάπτυ!η, στηνπρ�στασία και στη συμμετ��ή. HΣύμ�αση περιλαμ�άνει και ένα δεύ-τερ� μέρ�ς π�υ α��ρά στ� μη�ανι-σμ� ελέγ��υ της ε�αρμ�γής τηςΣύμ�ασης με θεσμ�θέτηση επιτρ�-πής για τα δικαιώματα τ�υ παιδι�ύ, η�π�ία απ�τελείται απ� 18 εμπειρ�-γνώμ�νες εκλεγμέν�υς απ� τα κρά-

Kυερνητικ�ί ή ανταρτικ�ί στρατ�ί στρατ�λ�γ�ύν ίαια, �πλί��υν και ρί-�ν�υν στις μά�ες ανήλικα παιδιά (Aρ�εί� UNICEF).

T� εμπ�ρι� σάρκας ανήλικων παιδιών έ�ει πάρει διαστάσεις σε �λ� τ�ν κ�σμ�. T� Bέλγι�, με την πρ�σ�ατη υπ�θεση Nτιτρ�ύ, έ�ησε μεγαλειώδεις διαδηλώ-σεις (Aρ�εί� UNICEF).


H παράν�μη παιδική εργασία είναι απ� τις πι� συνήθεις, κατά�ωρες, παραιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στη �ωτ�γρα�ία κ�ριτσάκι υ�αίνει �αλιά στ�Nεπάλ (αρ�εί� UNICEF) .

τη-μέλη με μυστική ψη��ρία. HΣύμ�αση είναι ένας κωδικ�π�ιημέ-ν�ς συγκερασμ�ς των δικαιωμάτωντ�υ παιδι�ύ �ασισμέν�ς στην αρ�ή �-τι τ� «συμ�έρ�ν» τ�υ παιδι�ύ πρέπεινα αντιμετωπί"εται ως θεμέλι�ς λίθ�ςσε �λες τις απ��άσεις π�υ επηρεά-"�υν την υγεία, την ευημερία και τηνα!ι�πρέπειά τ�υ.

Oταν μια �ώρα επικυρώνει τη Σύμ-�αση αναλαμ�άνει την υπ��ρέωσηνα ε�αρμ�"ει τις διατά!εις π�υ περι-λαμ�άν�νται σε αυτή με μια νέα ή α-

ναθεωρημένη ν�μ�θεσία και παίρν�-ντας τα ανάλ�γα μέτρα. Xάρη στησύντα!η, υι�θέτηση και επικύρωσητης Σύμ�ασης, η ανθρωπ�τητα �ά-ρα!ε μια νέα σημαντική π�ρεία στ��ν�μα των παιδιών. H π�λιτική ��ύ-ληση, η απ��ασιστικ�τητα και η επα-γρύπνηση μέσα σε κάθε κ�ινωνία εί-ναι απαραίτητες για να διασ�αλιστεί�τι η ανθρωπ�τητα δεν θα παρεκκλί-νει !ανά απ� τη �ασική αυτή π�ρεία.

H UNICEF απ� τη μεριά της, "ητείαπ� �λα τα κράτη να σε�αστ�ύν �λα

�σα έ��υν υπ�γράψει και πιστεύει �-τι τα παιδιά πρέπει να είναι γνώστεςτων δικαιωμάτων τ�υς και �τι θαπρέπει να συμμετέ��υν σε απ��ά-σεις π�υ τα α��ρ�ύν. Γι’ αυτ� τ� λ�-γ�, πρ�ωθεί την εκπαίδευση των παι-διών, την ενημέρωσή τ�υς για τα δι-καιώματά τ�υς και ενθαρρύνει κάθεδραστηρι�τητα π�υ α��ρά στην ευ-αισθητ�π�ίηση μικρών και μεγάλωνσ�ετικά με τη Σύμ�αση. Π�λλά έ��υνγίνει μέ�ρι σήμερα, αλλά ακ�μα πε-ρισσ�τερα πρέπει να γίν�υν. H Σύμ-

�αση για τα Δικαιώματα τ�υ Παιδι�ύέδωσε την ώθηση και ανέπτυ!ε τηδράση για μια πι� δυναμική μά�η γιατην πρ�στασία των παιδιών και διεύ-ρυνε τα �ήματα π�υ πρέπει να γί-ν�υν για να αναγνωριστ�ύν �ι ανά-γκες και να διασ�αλιστεί η ευημερίατων παιδιών, της �ικ�γένειας και �-λ�κληρης της κ�ινωνίας. H UNICEFμε �δηγ� τη Σύμ�αση για τα Δικαιώ-ματα τ�υ Παιδι�ύ πρ��ωρεί πρ�ς τ�νέ� αιώνα με την αισι�δ�!ία μιας κα-λύτερης επ��ής για �λα τα παιδιά.


H υπ��άθμιση της γυναίκας στην Aνατ�λή και στ�ν Tρίτ� K�σμ� ν�μιμ�π�ιεί-ται κυρίως απ� τη λεγ�μενη «π�λιτιστική παράδ�ση». Kινητ�π�ίηση γυναι-κών στη Σ�μαλία για τ� �άρ�αρ� έθιμ� της κλειτ�ριδεκτ�μής (πάνω). Γυναί-κες στην Kαμπ�ύλ με την «μπ�ύρκα» (δε�ιά).

Γυναίκες: «να είναι � εαυτ ς τ�υς»Tης Zώγιας Xρ�νάκη

N�μικ�ύ - πανεπιστημιακ�ύ μέλ�υς της OμάδαςΓυναικείων Σπ�υδών τ�υ A.Π.Θ.

OTAN τ� 1948 γινταν απ�δεκτή α-π τη Γενική Συνέλευση τ�υ OHE η«Oικ�υμενική Διακήρυ�η των Δι-καιωμάτων τ�υ Aνθρώπ�υ»(OΔΔA), θεωρήθηκε αυτ�νητ� τικαλύπτει τ� σύν�λ� των ανθρώ-πων, «πάντα τα μέλη της ανθρώπι-νης �ικ�γένειας» και με ρητή ανα-��ρά στα δύ� �ύλα, άνδρες-γυ-ναίκες.

H λέ�η «άνθρωπ�ς» !ρησιμ�π�ι-ήθηκε πως εί!ε !ρησιμ�π�ιηθείκαι στ� παρελθν αλλά στη συνέ-!εια και στ� μέλλ�ν, σε πρ�γενέ-στερες και μεταγενέστερες Διακη-ρύ�εις, Συντάγματα, Nμ�υς, κ.λπ.Mε ένν�ια �ικ�υμενική και �υδέτε-ρη �υλετικά, τι δηλαδή ανα�έρε-ται σε άνδρες και γυναίκες π�υ α-ντιμετωπί"�νται ως ιστιμες αν-θρώπινες υπάρ�εις. Eτσι πίστευαν.

Oμως σήμερα �έρ�υμε π�λύ κα-λά –έ!ει τεκμηριωθεί και απ�δει-!θεί επιστημ�νικά– τι η !ρήσητ�υ αρσενικ�ύ γέν�υς ως καθ�λι-κ�ύ απ�δεικνύει την αντίληψη γιατην κ�ινωνική υπερ�!ή τ�υ. Yπ�-δηλώνει την ανώτερη ιεραρ!ικάθέση τ�υ, άρα και την ε��υσία τ�υ.

H γλώσσα δεν απεικ�νί"ει απλώςκαι μν� τις σ!έσεις ε��υσίας τ�υ

ενς �ύλ�υ –αρσενικ�ύ– πάνω στ�άλλ� –θηλυκ–, αλλά τις ν�μιμ�-π�ιεί και τις αναπαράγει. Δεν είναιμως τ� μν� θέμα π�υ τίθεται σεκριτική απ την �πτική γωνία τ�υ�ύλ�υ.

Kι αν ως πρ�ς τ�ν γλωσσικπρ�σδι�ρισμ τ�υ �ύλ�υ τωνYπ�κειμένων των Δικαιωμάτων υ-πάρ!ει στ� κείμεν� σύγ!υση ή α-μη!ανία, πως εμ�ανί"εται με τη!ρήση δια�ρων ρων, π.!. «αν-θρώπινα ντα», «έκαστ�ς», «πανάτ�μ�ν», «�υδείς», «πάντες»,«πας στις», κ.λπ., είναι απ�λύτωςσα�ές και !ωρίς περιθώρια αμ�ι-σ$ήτησης τι τα �ύλα δεν θεω-ρ�ύνται απλά. Iσα αλλά μ�ια, δη-λαδή ταυτσημα.

Mνη ε�αίρεση σ’ αυτή την αντί-ληψη η 2η παράγρα��ς τ�υ άρ-θρ�υ 25, π�υ ανα�έρεται τι «Hμητρτητα και η παιδική ηλικία δι-και�ύνται ειδικής μέριμνας και α-γωγής».

T� «δέ�ν» και τ� «είναι»

H γυναίκα εμ�ανί"εται ως δια-��ρετικ άτ�μ� μν� με την ιδι-τητα της μητέρας. Γι’ αυτή την ι-διτητα και μν� !ρή"ει ειδικής,�ε!ωριστής, δια��ρετικής αντιμε-τώπισης με περιε!μεν� πρ�στα-

τευτικ. Tα �ύλα είναι «ίσα» ήπρέπει να είναι ίσα, !ι μως -μ�ια. Kαι αν αυτ είναι τ� «δέ�ν»,υπάρ!ει και τ� «είναι», η πραγμα-τικτητα, η �π�ία μας υπενθυμί"ειτσ� τη δια��ρά σ�, κυρίως, τηνανιστητα. Ως πρ�ς τ� «δέ�ν», τί-θεται τ� θέμα πώς μπ�ρ�ύν να ε-�αρμ�στ�ύν μ�ια, ταυτσημα δι-καιώματα ή ν�μ�θετικές ρυθμί-σεις σε άτ�μα ίσα μεν αλλά δια��-ρετικά $ι�λ�γικά, αλλά και π�λιτι-σμικά. Ως πρ�ς τ� «είναι», �ι ρυθ-μίσεις !ρειά"εται να είναι ακμηπι� ευαίσθητες και πρ�σεκτικέςγιατί καλ�ύνται να ανατρέψ�υν α-ντιλήψεις, δεδ�μένα και συνειδή-σεις αιώνων. Παράδειγμα: έναςάνδρας π�υ δεν έ!ει αμει$μενηεργασία είναι άνεργ�ς. Mια γυναί-κα π�υ δεν έ!ει αμει$μενη εργα-σία είναι ν�ικ�κυρά.

H ιστητα δεν εμπεριέ!ει ανα-γκαστικά την απλυτη σύμπτωση,την ταύτιση, γιατί ττε τίθεται τ�ερώτημα «Iστητα πρ�ς π�ι� πρ-τυπ� �ύλ�;». H απάντηση είναι ι-στ�ρικά δεδ�μένη και γνωστή: «ωςπρ�ς τ� αρσενικ», ε�’ σ�ν αυτυπήρ�ε τ� πρώτ� υπ�κείμεν� και��ρέας δικαιωμάτων μέσα στις πα-τριαρ!ικές - ανδρ�κρατ�ύμενεςδ�μές π�υ η γυναίκα δεν ανα-γνωρι"ταν ως π�λίτης.

T� Δίκαι�, με την π�ια τυπική ή

�υσιαστική μ�ρ�ή τ�υ, στ� $αθμπ�υ ενδια�έρεται να θέσει σε ισ!ύτην τυπική ιστητα, καλεί τ� γυναι-κεί� �ύλ� να «μετρηθεί» στ� α-ντρικ πρ�κρ�ύστει� κρε$άτι, απτ� �π�ί� έτσι ή αλλιώς θα $γει α-νάπηρ�. Σε π�ι� �ύλ� λ�ιπν ανή-κει η ευν�υ!ισμένη γυναίκα;

Mέσα σ’ ένα �υλετικά πρ�σδι�-ρισμέν� Δίκαι�, ακμη και σήμερα,�ι γυναίκες –ως συλλ�γικτητα αλ-λά και ως άτ�μα– δεν αναγνωρί"�-νται ως π�λιτικά υπ�κείμενα αυτ-ν�μα, με τις δικές τ�υς ανάγκες,πρ�τεραιτητες, α�ίες "ωής, με τ�δικ τ�υς σώμα, τ� δικ τ�υς !ρ-ν�. Tα δικαιώματα δεν �ρί"�νται με$άση τη διαπίστωση της δια��ρε-τικτητας των �ύλων.

H δια��ρά !ι μν� δεν έρ!εταισε αντίθεση με την ιστητα αλλάτην πραγματώνει με �υσιαστικτρπ� μέσα απ την αναγνώρισητης έμ�υλης π�λυπλ�κτητας π�υ!αρακτηρί"ει τη "ωή μας.

Πρώτες πρ�σπάθειες-Σημερινές συνθήκες

H πρώτη ιστ�ρικά πρ�σπάθειαγια μια «Διακήρυ�η των δικαιωμά-των της γυναίκας και της π�λίτισ-σας» εκδηλώνεται τ� 1791 στηΓαλλία απ την Olympe De Gougeως απάντηση στη «Διακήρυ�η των


H υπ��άθμιση της γυναίκας στη Δύση ν�μιμ�π�ιείται κυρίως απ� τ� λεγ�μεν� «�ικ�γενειακ� δίκαι�», κατά τ� �π�ί� �ι παρα�ιάσεις των δικαιωμάτων ανήκ�υνστην ιδιωτική και �!ι στη δημ�σια σ"αίρα. M�ν� 17 κράτη θεωρ�ύν π�ινικ� αδίκημα τ� �ιασμ� στ� πλαίσι� τ�υ γάμ�υ ("ωτ.: «T� Mάτι»).

Δικαιωμάτων τ�υ Aνθρώπ�υ», -π�υ άνθρωπ�ς (homme)=άνδρας(homme). Kαλεί τις �μ�υλές της«Γυναίκα, �ύπνα» να διεκδικήσ�υν«OΛA» και "ητά «A�ήστε ελεύθε-ρ� τ� δυναμισμ σας». T� 1792, ηMary Wollstonectaft εκδίδει την«Yπεράσπιση των δικαιωμάτωντης γυναίκας» στην Aγγλία.

Σήμερα, 50 !ρνια μετά τηνOΔΔA, τ� θέμα της ιστητας τωνδικαιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ αλλάκαι της ανθρώπ�υ παραμένει επί-καιρ� και αν�ι!τ για συ"ήτηση καιε�αρμ�γή. Tα ανθρώπινα δικαιώ-ματα ��είλ�υν να έ!�υν υπ�κεί-μενα πρσωπα αυτν�μα, α�ι�-πρεπή, δια��ρετικά και ιστιμαμέσα στ� κ�ινωνικ σύν�λ�.

Στ� γυναικεί� �ύλ� μως ιστ�ρι-κά εκ�ράστηκε μια υπ�τίμηση π�υαπ�δθηκε τσ� στη «�υσική» α-δυναμία π�υ τ�υ !ρεώθηκε σ�και στη ν�μική π�υ κατασκευάστη-κε. O ρατσισμς με $άση τ� �ύλ�,δηλαδή � σε�ισμς, είναι μιαπραγματικτητα π�υ έρ!εται αππ�λύ παλιά, υπάρ!ει σήμερα, καιδυστυ!ώς θα υπάρ!ει –άγνωστ�για πσ� !ρν�– και στ� μέλλ�ν.Oι διακρίσεις εις $άρ�ς των γυναι-κών παρά τις ε�ισωτικές ν�μ�θετι-κές ρυθμίσεις, ε�ακ�λ�υθ�ύν ναυ�ίστανται και π�λλές ��ρές εκ-δηλών�νται με έντ�ν� και $ίαι�

τρπ�, ιδιαίτερα σ�ν α��ρά τ�ντ�μέα της σε��υαλικτητας, τ�πεδί� τ�υ σώματ�ς, της α�ι�πρέ-πειας και της ελευθερίας τ�υ. Oιεκδηλώσεις αυτής της υπ�τίμη-σης είναι π�λλές. Aλλ�τε εμ�α-νείς και άλλ�τε υπγειες. Πάνταμως τραυματικές για τ� άτ�μ�γυναίκα, αλλά και για τ� συλλ�γικυπ�κείμεν� γυναίκες.

T� «εγώ» και τ� «εμείς»

Tα π�ια κατ�!υρωμένα δικαιώ-ματα παρα$ιά"�νται μέσα σε μιασιωπηρή κ�ινωνική συναίνεση, σαννα μην έ!�υν λγ� ύπαρ�ης και ε-�αρμ�γής ε�’ σ�ν ανα�έρ�νταιστ� υπ�τιμημέν�, άρα κατώτερ�,�ύλ�. «Oι παρα$ιάσεις εναντί�ντων γυναικών είναι ανε�έλεγκτεςκαι παραμέν�υν κρυ�ές», πωςδηλώνει σε έκθεσή της η ΔιεθνήςAμνηστία.

Kαι δεν συμ$αίν�υν μν� στ�νλεγμεν� υπ ανάπτυ�η Tρίτ� K-σμ�, κάτι π�υ θα λειτ�υργ�ύσε ε-�ησυ!αστικά και απαλλακτικά γιαπ�λλ�ύς τ�υ Πρώτ�υ Kσμ�υ. Oιπερισστερες γυναίκες παραμέ-ν�υν «�τω!ές» και στ�ν ανεπτυγ-μέν� αλλά σε π�λλαπλή κρίσηΠρώτ�. Φτω!ές !ι μν� �ικ�ν�μι-κά αλλά κυρίως π�λιτισμικά, ε�αι-

τίας της ιδε�λ�γίας τ�υ κατώτε-ρ�υ �ύλ�υ. Φτω!ές μέσα απ τηδιατήρηση των �υλετικών στερε�-τύπων. Φτω!ές σε γνώση και δρά-ση. Φτω!ές σε παρελθν και ιστ�-ρία. Φτω!ές σε ελευθερία και αυ-τ�ν�μία. Φτω!ές απ τ� !άσμα α-νάμεσα στη �υλετική και την αν-θρώπινη υπσταστή τ�υς. Φτω!έςσε σε$ασμ και α�ι�πρέπεια.

T� γυναικεί� �ύλ� είναι τ� πι�παράλ�γ� παράδειγμα τ�υ πώς μιαπληθυσμιακή πλει�ψη�ία μετατρέ-πεται μέσα απ κ�ινωνικ�ύς ρ�υςκαι αντιμετωπί"εται σαν κ�ινωνικήμει�ντητα.

Bρισκμαστε λ�ιπν μπρ�στάστην ανάγκη να επανεγγράψ�υμετα Δικαιώματα των Γυναικών μέσααπ νέες, �υσιαστικές πρ�σεγγί-σεις, π�υ η ιστητα δεν θα πραγ-ματώνεται μν� μέσα σε ελευθε-ρία αλλά και διά της ελευθερίας.

Ως παράδειγμα θα μπ�ρ�ύσαμενα έ!�υμε τη διασταλτική ερμη-νεία της συνταγματικής αρ!ής τηςIσ�ν�μίας τ�υ άρθρ�υ 4 §2 σε συ-νάρτηση με τις διατά�εις των άρ-θρων 2 §1 και 5 §1 π�υ ανα�έρ�-νται στ� σε$ασμ και την πρ�στα-σία της α�ίας, της α�ι�πρέπειας,της πρ�σωπικτητας τ�υ ανθρώ-π�υ απ την π�λιτεία. H α�ία, η α-�ι�πρέπεια και η πρ�σωπικτηταδεν μπ�ρεί να ε�αρτώνται απ τ�

εάν τ� άτ�μ� ανήκει στ� ένα ή τ�άλλ� �ύλ�. Oπ�υ α�ία τ�υ/της αν-θρώπ�υ είναι η ικαντητα να είναιυπ�κείμεν� δικαί�υ με μετα!είρι-ση π�υ αρμ"ει σε έλλ�γ� �ν. Nαμην τ� εκμεταλλεύ�νται και να μηντ� υπ�$ι$ά"�υν σε αντικείμεν�. Nαέ!ει τ� δικαίωμα της ελευθερίαςανάπτυ�ης της πρ�σωπικτητας α-π την �π�ία απ�ρρέ�υν επιμέ-ρ�υς δικαιώματα, πως η σωματι-κή ελευθερία, η τιμή, τ� δικαίωματης αυτ�διάθεσης, κ.λπ.

O!ι μως απλώς να έ!ει αλλά καινα ασκεί αυτά τα δικαιώματα καικυρίως να της/τ�υ παρέ!εται η δυ-ναττητα να τα αναπτύσσει και μέ-σα απ αυτά να διαμ�ρ�ώνει τηνπρ�σωπικτητά τ�υ/της.

Iδιαίτερ� για τις γυναίκες είναιτ� δικαίωμα «να είναι � εαυτςτης». Nα μπ�ρεί να �ρί"εται κατά�ύλ� και !ι να �δηγείται στ�ν ε-�ανδρισμ. Nα μην είναι η !ειρα-�έτηση των γυναικών μια εμπειρίααπώλειας σπ�υδαίων τμημάτωντ�υ εαυτ�ύ μας, αλλά απ�κάλυψηςτης αυτ�ν�μίας και ιδιαιτερτη-τας, της πρ�σωπικτητάς μας.

Για να μην αναγκαστ�ύμε να ε-παναλά$�υμε τα λγια της Nραςστ� «K�υκλσπιτ�» τ�υ Iψεν:«Πριν απ �τιδήπ�τε άλλ� είμαι έ-να ανθρώπιν� �ν ή, αν δεν είμαι,θα κάνω ,τι μπ�ρώ για να γίνω».

Aρθρ� 1Oλ�ι �ι άνθρωπ�ι γεννι�ύνται ελεύ-

θερ�ι και ίσ�ι στην α�ι�πρέπεια καιστα δικαιώματα. Eίναι πρ�ικισμέν�ι μελ�γική και συνείδηση και ��είλ�υν νασυμπερι�έρ�νται μετα�ύ τ�υς μεπνεύμα αδελ��σύνης.

Aρθρ� 2Kάθε άνθρωπ�ς δικαι�ύται να επικα-

λείται �λα τα δικαιώματα και �λες τιςελευθερίες π�υ πρ�κηρύσσει η πα-ρ�ύσα Διακήρυ�η, �ωρίς καμία απ�λύ-τως διάκριση, ειδικ�τερα ως πρ�ς τη�υλή, τ� �ρώμα, τ� �ύλ�, τη γλώσσα,τις θρησκείες, τις π�λιτικές ή �π�ιεσ-δήπ�τε άλλες πεπ�ιθήσεις, την εθνικήή κ�ινωνική καταγωγή, την περι�υσίαή �π�ιαδήπ�τε άλλη κατάσταση. Δενθα μπ�ρεί ακ�μα να γίνεται καμία διά-κριση ε�αιτίας τ�υ π�λιτικ�ύ, ν�μικ�ύή διεθν�ύς καθεστώτ�ς της �ώρας α-π� την �π�ία πρ�έρ�εται κανείς, είτεπρ�κειται για �ώρα ή εδα�ική περι��ήανε�άρτητη, υπ� κηδεμ�νία ή υπε��υ-σία ή π�υ �ρίσκεται υπ� �π�ι�νδήπ�τεάλλ�ν περι�ρισμ� κυριαρ�ίας.

Aρθρ� 3Kάθε άτ�μ� έ�ει δικαίωμα στη !ωή,

την ελευθερία και την πρ�σωπική τ�υασ�άλεια.

Aρθρ� 4Kανείς δεν επιτρέπεται να !ει υπ� τ�

καθεστώς δ�υλείας, �λικής ή μερικής·η δ�υλεία και τ� δ�υλεμπ�ρι� υπ� �-π�ιαδήπ�τε μ�ρ�ή απαγ�ρεύ�νται.

Aρθρ� 5Kανείς δεν επιτρέπεται να υπ��άλ-

λεται σε �ασανιστήρια, �ύτε σε π�ινήή μετα�είριση σκληρή, απάνθρωπη ήταπεινωτική.

Aρθρ� 6Kαθένας, �π�υ κι αν �ρίσκεται, έ�ει

δικαίωμα στην αναγνώριση της ν�μι-κής τ�υ πρ�σωπικ�τητας.

Aρθρ� 7Oλ�ι είναι ίσ�ι απέναντι στ� ν�μ� και

έ��υν δικαίωμα σε ίση πρ�στασία τ�υν�μ�υ, �ωρίς καμία απ�λύτως διάκρι-ση. Oλ�ι έ��υν δικαίωμα σε ίση πρ�-στασία απ� κάθε διάκριση π�υ θα πα-ρα�ία!ε την παρ�ύσα Διακήρυ�η και α-

π� κάθε πρ�κληση για μια τέτ�ια δυ-σμενή διάκριση.

Aρθρ� 8Kαθένας έ�ει δικαίωμα να ασκεί α-

π�τελεσματικά ένδικα μέσα στα αρμ�-δια εθνικά δικαστήρια κατά των πρά-�εων π�υ παρα�ιά!�υν τα θεμελιακάδικαιώματα τα �π�ία τ�υ αναγνωρί-!�υν τ� Σύνταγμα και � ν�μ�ς.

Aρθρ� 9Kανείς δεν μπ�ρεί να συλλαμ�άνε-

ται, να κρατείται ή να ε��ρί!εται αυ-θαίρετα.

Aρθρ� 10Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα, με πλήρη

ισ�τητα, να εκδικά!εται η υπ�θεσή τ�υδίκαια και δημ�σια, απ� δικαστήρι� α-νε�άρτητ� και αμερ�ληπτ�, π�υ θα α-π��ασίσει είτε για τα δικαιώματα καιτις υπ��ρέωσεις τ�υ είτε, σε περίπτω-ση π�ινικής διαδικασίας, για τ� �άσιμ�της κατηγ�ρίας π�υ στρέ�εται ενα-ντί�ν τ�υ.

Aρθρ� 111. Kάθε κατηγ�ρ�ύμεν�ς για π�ινικ�

αδίκημα πρέπει να θεωρείται αθώ�ς,ωσ�τ�υ διαπιστωθεί η εν��ή τ�υ σύμ-�ωνα με τ� ν�μ�, σε π�ινική δίκη, κα-τά την �π�ία θα τ�υ έ��υν ε�ασ�αλι-στεί �λες �ι απαραίτητες για την υπε-ράσπισή τ�υ εγγυήσεις.

2. Kανείς δεν θα καταδικά!εται γιαπρά�εις ή παραλείψεις π�υ, κατά τ�ν�ρ�ν� π�υ τελέστηκαν, δεν συνιστ�ύ-σαν α�ι�π�ιν� αδίκημα κατά τ� εσωτε-ρικ� ή τ� διεθνές δίκαι�. Eπίσης, δενεπι�άλλεται π�ινή �αρύτερη απ� εκεί-νη π�υ ίσ�υε κατά τ�ν �ρ�ν� π�υ τε-λέστηκε η α�ι�π�ινη πρά�η.

Aρθρ� 12Kανείς δεν επιτρέπεται να υπ�στεί

αυθαίρετες επεμ�άσεις στην ιδιωτικήτ�υ !ωή, την �ικ�γένεια, την κατ�ικίαή την αλληλ�γρα�ία τ�υ, �ύτε πρ�-σ��λές της τιμής και της υπ�ληψήςτ�υ. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να τ�νπρ�στατεύ�υν �ι ν�μ�ι απ� επεμ�ά-σεις και πρ�σ��λές αυτ�ύ τ�υ είδ�υς.

Aρθρ� 131. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να κυ-

κλ��ρεί ελεύθερα και να εκλέγει τ�ν

τ�π� της διαμ�νής τ�υ στ� εσωτερικ�εν�ς κράτ�υς.

2. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να ε-γκαταλείπει �π�ιαδήπ�τε �ώρα, ακ�μακαι τη δική τ�υ, και να επιστρέ�ει σ’αυτήν.

Aρθρ� 141. Kάθε άτ�μ� π�υ καταδιώκεται έ�ε

τ� δικαίωμα να !ητά άσυλ� και να τ�υπαρέ�εται άσυλ� σε άλλες �ώρες.

2. T� δικαίωμα αυτ� δεν μπ�ρεί κα-νείς να τ� επικαλεστεί, σε περίπτωσηδίω�ης για πραγματικ� αδίκημα τ�υκ�ιν�ύ π�ινικ�ύ δικαί�υ ή για ενέργει-ες αντίθετες πρ�ς τ�υς σκ�π�ύς καιτις αρ�ές τ�υ OHE.

Aρθρ� 151. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα μιας ι-

θαγένειας.2. Kανείς δεν μπ�ρεί να στερηθεί

αυθαίρετα την ιθαγένειά τ�υ �ύτε τ�δικαίωμα να αλλά!ει ιθαγένεια.

Aρθρ� 161. Aπ� τη στιγμή π�υ θα �τάσ�υν σε

ηλικία γάμ�υ, � άνδρας και η γυναίκα,�ωρίς κανένα περι�ρισμ� ε�αιτίας της�υλής, της εθνικ�τητας ή της θρη-σκείας έ��υν τ� δικαίωμα να παντρεύ-�νται και να ιδρύ�υν �ικ�γένεια. Kαι �ιδύ� έ��υν ίσα δικαιώματα ως πρ�ς τ�γάμ�, κατά τη διάρκεια τ�υ γάμ�υ καικατά τη διάλυσή τ�υ.

2. Γάμ�ς δεν μπ�ρεί να συνα�θείπαρά μ�ν� με ελεύθερη και πλήρη συ-ναίνεση των μελλ�νύμ�ων.

3. H �ικ�γένεια είναι τ� �υσικ� και�ασικ� στ�ι�εί� της κ�ινωνίας και έ�ειτ� δικαίωμα της πρ�στασίας απ� τηνκ�ινωνία και τ� κράτ�ς.

Aρθρ� 171. Kάθε άτ�μ�, μ�ν� τ�υ ή με άλ-

λ�υς, έ�ει τ� δικαίωμα της ιδι�κτη-σίας.

2. Kανείς δεν μπ�ρεί να στερηθείαυθαίρετα την ιδι�κτησία τ�υ.

Aρθρ� 18Kάθε άτ�μ� έ�ει τ� δικαίωμα της ε-

λευθερίας της σκέψης, της συνείδη-σης και της θρησκείας. Στ� δικαίωμααυτ� περιλαμ�άνεται η ελευθερία γιατην αλλαγή θρησκείας ή πεπ�ιθήσεων,

�πως και η ελευθερία να εκδηλώνεικανείς τη θρησκεία τ�υ ή τις θρησκευ-τικές τ�υ πεπ�ιθήσεις, μ�ν�ς ή μα!ί μεάλλ�υς, δημ�σια ή ιδιωτικά, με τη δι-δασκαλία, την άσκηση, τη λατρεία καιμε την τέλεση θρησκευτικών τελετών.

Aρθρ� 19Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα της ελευ-

θερίας της γνώμης και της έκ�ρασης,π�υ σημαίνει τ� δικαίωμα να μην υ�ί-σταται συνέπειες για τις γνώμες τ�υ,και τ� δικαίωμα να ανα!ητεί, να παίρ-νει και να διαδίδει πληρ��ρίες και ι-δέες με �π�ι�δήπ�τε μέσ� έκ�ρασης,και απ� �λ� τ�ν κ�σμ�.

Aρθρ� 201. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να συ-

νέρ�εται και να συνεταιρί!εται ελεύ-θερα και για ειρηνικ�ύς σκ�π�ύς.

2. Kανείς δεν μπ�ρεί να υπ��ρεωθείνα συμμετέ�ει σε �ρισμέν� σωματεί�.

Aρθρ� 211. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να συμ-

μετέ�ει στη διακυ�έρνηση της �ώραςτ�υ, άμεσα ή έμμεσα, με αντιπρ�σώ-


Oικ�υμενική Διακήρυ�η των 10 Δεκεμ�

ΠPOOIMIOEΠEIΔH η αναγνώριση της α�ι�πρέπειας, π�υ είναι σύμ-�υτη σε �λα τα μέλη της ανθρώπινης �ικ�γένειας, κα-θώς και των ίσων και αναπαλλ�τρίωτων δικαιωμάτωντ�υς απ�τελεί τ� θεμέλι� της ελευθερίας, της δικαι�σύ-νης και της ειρήνης στ�ν κ�σμ�.

Eπειδή η παραγνώριση και η περι�ρ�νηση των δικαιω-μάτων τ�υ ανθρώπ�υ �δήγησαν σε πρά�εις �αρ�αρ�τη-τας, π�υ ε�εγείρ�υν την ανθρώπινη συνείδηση, και ηπρ��πτική εν�ς κ�σμ�υ �π�υ �ι άνθρωπ�ι θα είναι ελεύ-θερ�ι να μιλ�ύν και να πιστεύ�υν, λυτρωμέν�ι απ� τ�ντρ�μ� και την αθλι�τητα, έ�ει διακηρυ�θεί ως η πι� υψη-λή επιδίω�η τ�υ ανθρώπ�υ.

Eπειδή έ�ει �υσιαστική σημασία να πρ�στατεύ�νται ταανθρώπινα δικαιώματα απ� ένα καθεστώς δικαί�υ, ώστε� άνθρωπ�ς να μην αναγκά!εται να πρ�σ�εύγει, ως έ-σ�ατ� κατα�ύγι�, στην ε�έγερση κατά της τυραννίας καιτης καταπίεσης.

Eπειδή, με τ�ν Kαταστατικ� Xάρτη, �ι λα�ί των Hνωμέ-νων Eθνών διακήρυ�αν και πάλι την πίστη τ�υς στα θε-μελιακά δικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ, στην α�ι�πρέπειακαι την α�ία της ανθρώπινης πρ�σωπικ�τητας, στην ισ�-τητα δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών, και διακήρυ�ανπως είναι απ��ασισμέν�ι να συντελέσ�υν στην κ�ινωνι-

κή πρ��δ� και να δημι�υργήσ�υν καλύτερες συνθήκες!ωής στ� πλαίσι� μιας ευρύτερης ελευθερίας.

Eπειδή τα κράτη–μέλη ανέλα�αν την υπ��ρέωση να ε-�ασ�αλίσ�υν, σε συνεργασία με τ�ν Oργανισμ� Hνωμέ-νων Eθνών, τ�ν απ�τελεσματικ�τερ� σε�ασμ� των δι-καιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ και των θεμελιακών ελευθε-ριών σε �λ� τ�ν κ�σμ�.

Eπειδή η ταυτ�τητα αντιλήψεων ως πρ�ς τα δικαιώμα-τα και τις ελευθερίες αυτές έ�ει ε�αιρετική σημασία γιανα εκπληρωθεί πέρα ώς πέρα αυτή η υπ��ρέωση.

H ΓENIKH ΣYNEΛEYΣHΔιακηρύσσει �τι η παρ�ύσα Διακήρυ�η των Δικαιωμά-

των τ�υ Aνθρώπ�υ απ�τελεί τ� κ�ιν� ιδανικ� στ� �π�ί�πρέπει να κατατείν�υν �λ�ι �ι λα�ί και �λα τα έθνη, έτσιώστε κάθε άτ�μ� και κάθε �ργαν� της κ�ινωνίας, με τηδιακήρυ�η αυτή διαρκώς στη σκέψη, να κατα�άλλει, μετη διδασκαλία και την παιδεία, κάθε πρ�σπάθεια για νααναπτυ�θεί � σε�ασμ�ς των ανθρωπίνων δικαιωμάτωνκαι των ελευθεριών αυτών και να ε�ασ�αλιστεί πρ��-δευτικά, με εσωτερικά και διεθνή μέσα, η παγκ�σμια καιαπ�τελεσματική ε�αρμ�γή τ�υς, τ�σ� ανάμεσα στ�υςλα�ύς των ίδιων των κρατών–μελών �σ� και ανάμεσαστ�υς πληθυσμ�ύς �ωρών π�υ �ρίσκ�νται στη δικαι�δ�-σία τ�υς.

π�υς ελεύθερα εκλεγμέν�υς.2. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να γίνε-

ται δεκτ�ς, υπ� ίσ�υς �ρ�υς, στις δη-μ�σιες υπηρεσίες της �ώρας τ�υ.

3. H λαϊκή θέληση είναι τ� θεμέλι�της κρατικής ε��υσίας· η θέληση αυτήπρέπει να εκ�ρά!εται με τίμιες εκλ�-γές, �ι �π�ίες πρέπει να διε�άγ�νταιπερι�δικά, με καθ�λική, ίση και μυστι-κή ψη��ρία, ή με αντίστ�ι�η διαδι-κασία π�υ να ε�ασ�αλί!ει την ελευθε-ρία της εκλ�γής.

Aρθρ� 22Kάθε άτ�μ�, ως μέλ�ς τ�υ κ�ινωνι-

κ�ύ συν�λ�υ, έ�ει δικαίωμα κ�ινωνι-κής πρ�στασίας· η κ�ινωνία, με την ε-θνική πρωτ��υλία και τη διεθνή συ-νεργασία, ανάλ�γα πάντα με την �ργά-νωση και τις �ικ�ν�μικές δυνατ�τητεςκάθε κράτ�υς, έ�ει �ρέ�ς να τ�υ ε�α-σ�αλί!ει την ικαν�π�ίηση των �ικ�ν�-μικών, κ�ινωνικών και π�λιτιστικών δι-καιωμάτων π�υ είναι απαραίτητα γιατην α�ι�πρέπεια και την ελεύθερη α-νάπτυ�η της πρ�σωπικ�τητάς τ�υ.

Aρθρ� 231. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να ερ-

γά!εται και να επιλέγει ελεύθερα τ� ε-πάγγελμά τ�υ, να έ�ει δίκαιες και ικα-ν�π�ιητικές συνθήκες εργασίας και ναπρ�στατεύτεται απ� την ανεργία.

2. Oλ�ι, �ωρίς καμιά διάκριση, έ��υνδικαίωμα ίσης αμ�ι�ής για ίση εργα-σία.

3. Kάθε εργα!�μεν�ς έ�ει δικαίωμαδίκαιης και ικαν�π�ιητικής αμ�ι�ής,π�υ να ε�ασ�αλί!ει σ’ αυτ�ν και την�ικ�γένειά τ�υ συνθήκες !ωής ά�ιεςστην ανθρώπινη α�ι�πρέπεια. H αμ�ι-�ή της εργασίας, αν υπάρ�ει, πρέπεινα συμπληρώνεται με άλλα μέσα κ�ι-νωνικής πρ�στασίας.

4. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να ιδρύ-ει μα!ί με άλλ�υς συνδικάτα και νασυμμετέ�ει σε συνδικάτα για την πρ�-άσπιση των συμ�ερ�ντων τ�υ.

Aρθρ� 24Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα στην α-

νάπαυση, σε ελεύθερ� �ρ�ν�, και ι-διαίτερα σε λ�γικ� περι�ρισμ� τ�υ

�ρ�ν�υ εργασίας και σε περι�δικέςάδειες με πλήρεις απ�δ��ές.

Aρθρ� 251. Kαθένας έ�ει δικαίωμα σε ένα

�ι�τικ� επίπεδ� ικαν� να ε�ασ�αλί-σει στ�ν ίδι� και την �ικ�γένειά τ�υυγεία και ευημερία, και ειδικ�τερατρ��ή, ρ�υ�ισμ�, κατ�ικία, ιατρικήπερίθαλψη, �πως και τις απαραίτη-τες κ�ινωνικές υπηρεσίες. E�ει ακ�-μα δικαίωμα σε ασ�άλιση για την α-νεργία, την αρρώστια, την αναπηρία,τη �ηρεία, τη γερ�ντική ηλικία, �πωςκαι για �λες τις άλλες περιπτώσειςπ�υ στερείται τα μέσα της συντήρη-σής τ�υ, ε�αιτίας περιστάσεων ανε-�άρτητων απ� τη θέλησή τ�υ.

2. H μητρ�τητα και η παιδική ηλικίαέ��υν δικαίωμα ειδικής μέριμνας καιπερίθαλψης. Oλα τα παιδιά, ανε�άρ-τητα αν είναι ν�μιμα ή ε�ώγαμα, απ�-λαμ�άν�υν την ίδια κ�ινωνική πρ�-στασία.

Aρθρ� 261. Kαθένας έ�ει δικαίωμα στην εκ-

παίδευση. H εκπαίδευση πρέπει ναπαρέ�εται δωρεάν, τ�υλά�ιστ�ν στηστ�ι�ειώδη και �ασική �αθμίδα της.H στ�ι�ειώδης εκπαίδευση είναι υπ�-�ρεωτική. H τε�νική και επαγγελμα-τική εκπαίδευση πρέπει να ε�ασ�α-λί!εται για �λ�υς. H πρ�σ�αση στηνανώτατη παιδεία πρέπει να είναι α-ν�ικτή σε �λ�υς, υπ� ίσ�υς �ρ�υς, α-νάλ�γα με τις ικαν�τητές τ�υς.

2. H εκπαίδευση πρέπει να απ��λέ-πει στην πλήρη ανάπτυ�η της ανθρώ-πινης πρ�σωπικ�τητας και στην ενί-σ�υση τ�υ σε�ασμ�ύ των ανθρωπί-νων δικαιωμάτων και των θεμελια-κών ελευθεριών. Πρέπει να πρ�άγειτην καταν�ηση, την ανεκτικ�τητακαι τη �ιλία σε �λα τα έθνη και σε �-λες τις �υλές και τις θρησκευτικές�μάδες και να ευν�εί την ανάπτυ�ητων δραστηρι�τήτων των HνωμένωνEθνών για τη διατήρηση της ειρήνης.

Aρθρ� 271. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να

συμμετέ�ει ελεύθερα στην πνευμα-τική !ωή της κ�ιν�τητας, να �αίρεταιτις καλές τέ�νες και να μετέ�ει στηνεπιστημ�νική πρ��δ� και στα αγαθάτης.

2. Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα ναπρ�στατεύ�νται τα ηθικά και υλικάσυμ�έρ�ντά τ�υ π�υ απ�ρρέ�υν α-π� κάθε είδ�υς επιστημ�νική, λ�γ�-τε�νική ή καλλιτε�νική παραγωγήτ�υ.

Aρθρ� 28Kαθένας έ�ει τ� δικαίωμα να επι-

κρατεί μια κ�ινωνική και διεθνής τά-�η, μέσα στην �π�ία τα δικαιώματακαι �ι ελευθερίες π�υ πρ�κηρύσσει ηπαρ�ύσα Διακήρυ�η να μπ�ρ�ύν ναπραγματών�νται σε �λη τ�υς την έ-κταση.

Aρθρ� 291. T� άτ�μ� έ�ει καθήκ�ντα απένα-

ντι στην κ�ιν�τητα, μέσα στ� πλαίσι�της �π�ίας και μ�ν� είναι δυνατή ηελεύθερη και �λ�κληρωμένη ανά-πτυ�η της πρ�σωπικ�τητάς τ�υ.

2. Στην άσκηση των δικαιωμάτωντ�υ και στην απ�λαυση των ελευθε-ριών τ�υ κανείς δεν υπ�κειται παράμ�ν� στ�υς περι�ρισμ�ύς π�υ �ρί!�-νται απ� τ�υς ν�μ�υς, με απ�κλει-στικ� σκ�π� να ε�ασ�αλί!εται η ανα-γνώριση και � σε�ασμ�ς των δικαιω-μάτων και των ελευθεριών των άλ-λων και να ικαν�π�ι�ύνται �ι δίκαιεςαπαιτήσεις της ηθικής, της δημ�σιαςτά�ης και τ�υ γενικ�ύ καλ�ύ, σε μιαδημ�κρατική κ�ινωνία.

3. Tα δικαιώματα αυτά και �ι ελευ-θερίες δεν μπ�ρ�ύν, σε καμία περί-πτωση, να ασκ�ύνται αντίθετα πρ�ςτ�υς σκ�π�ύς και τις αρ�ές τωνHνωμένων Eθνών.

Aρθρ� 30Kαμία διάτα�η της παρ�ύσας Δια-

κήρυ�ης δεν μπ�ρεί να ερμηνευτεί�τι παρέ�ει σε ένα κράτ�ς, σε μία �-μάδα ή σε ένα άτ�μ� �π�ι�δήπ�τεδικαίωμα να επιδίδεται σε ενέργειεςή να εκτελεί πρά�εις π�υ απ��λέ-π�υν στην άρνηση των δικαιωμάτωνκαι των ελευθεριών π�υ ε�αγγέλλ�-νται σ’ αυτήν.


Δικαιωμάτων τ�υ Aνθρώπ�υ«Kαθένας έ�ειδικαίωμα σε έ-να �ι�τικ� επί-πεδ�, ικαν� ναε�ασ�αλίσειστ�ν ίδι� καιστην �ικ�γέ-νειά τ�υ υγείακαι ευημερία,και ειδικ�τερατρ��ή, ρ�υ�ι-σμ�, κατ�ικία,ιατρική περί-θαλψη...».Aρθρ� 25 τηςOικ�υμενικήςΔιακήρυ�ης.Συν�δεύει τη�ωτ�γρα�ία�ωρίς σ��λια(Aρ�εί�UNICEF).

�ρί�υ 1948


H ανθρώπινη ύπαρ�η και η κ ινωνική συνύπαρ�η απ τελ ύν τμήμα της �ι λ γικής αλυσίδας της �ύσης. Oμως, ι ικ λ γικές αντ �ές της �ύσης είναι πεπερα-σμένες. Eίμαστε �λ ι συνυπεύθυν ι για τις ανθρωπ γενείς καταστρ �ές π υ πλήττ υν τ �υσικ� περι�άλλ ν. Eπι�άλλεται μια νέα διαπραγμάτευση των �ρωνκαι ρίων της ανάπτυ�ης, με σε�ασμ� στ ισ�τιμ δικαίωμα �λων των μ ρ�ών �ωής στην ύπαρ�η. Στη �ωτ γρα�ία, μέλη τ υ Eλληνικ ύ Kέντρ υ ΠερίθαλψηςAγρίων Zώων και Πτηνών και μέλη της ργάνωσης «Παρέμ�αση» ελευθερών υν γεράκια και μπ ύ� υς στη Bέρ ια, τ ν Mάρτι τ υ 1994 (�ωτ.: «Πρίσμα»).

H «�ικ�υμενικ�τητα» των δικαιωμάτωνH υπεράσπιση των δικαιωμάτων τ�υ π�λίτη είναι και �ήτημα ατ�μικής αρετής

T�υ Kώστα Σταμάτη

Kαθηγητή Φιλ�σ� ίας τ�υ Δικαί�υστ� N�μικ� Tμήμα τ�υ AΠΘ

ΣTO IΣTOPIKO έδα��ς των NέωνXρ�νων μπ�ρ�ύμε �ασίμως να δε-�θ�ύμε �τι μια δημ�κρατική κ�ινω-νία δεν επιτρέπεται να επι�άλλειστα μέλη της μια συγκεκριμένη καιδη ενιαία αντίληψη περί τ�υ κ�ι-ν�ύ καλ�ύ και τ�υ καλ�ύ �ί�υ (π.�.ενιαία ή κρατική θρησκεία). Mιαδημ�κρατική κ�ινωνία ��είλει ναδιακρίνεται απ� ένα ν�μικ�π�λιτι-κ� π�λιτισμ� στ�υς κ�λπ�υς τ�υ�π�ί�υ να καθ�ρί��νται πρ�ϋπ�-θέσεις και �ρια για ισ�τιμη απ�-λαυση τ�σ� της πρ�σωπικής �σ�και της συλλ�γικής αυτ�ν�μίας.

Aρμ��ει, πάντως, να καταστείσα�ές �τι τα αιτήματα δικαι�σύ-νης δεν ε"αντλ�ύνται στις κλασι-κές κατηγ�ρίες δικαιωμάτων.Yπάρ��υν �ειρα�ετητικά αιτήματαπ�υ �αίν�υν πέρα απ� τ� πεδί�των δικαιωμάτων. Tέτ�ια είναι ηκατάργηση ή ελάττωση της τα"ι-κής εκμετάλλευσης και κυριαρ-�ίας. Aιτήματα για την ε"άλειψη

της πραγματικής ανισ�τητας μετα-"ύ των �ύλων. Aιτήματα για τηνάρση της �ικ�λ�γικής διακινδύ-νευσης της �ι�σ�αιρας απ� τηνκερδ��ρ�να λ�γική τ�υ καπιταλι-σμ�ύ και της π�σ�τικής ανάπτυ"ηςκ.λπ. H ικαν�π�ίηση τέτ�ιων αιτη-μάτων δεν είναι απλώς �ήτημα νακαθιερωθ�ύν νέα δικαιώμτα ή νατηρηθ�ύν στην πρά"η τα ήδη κα-θιερωμένα δικαιώματα των π�λι-τών. Eίναι και �ήτημα αρετής τωνδρώντων. Δί�ως αυτήν, ακ�μη καιαν επιτευ�θεί θεσμικά ένα πρ�ω-θημέν� πλέγμα δικαιωμάτων, αυτ�κινδυνεύει να μείνει ανενεργ�.

Ως δημ�σια αρετή των π�λιτώνμιας δημ�κρατικής π�λιτείας μπ�-ρεί να θεωρηθεί η σταθερή α"ι�λ�-γική δέσμευσή τ�υς για �υσιαστι-κή, έμπρακτη και αλληλέγγυα τή-ρηση των δικαιωμάτων π�υ πρ�α-να�έραμε. Eπίσης �μως, η δέ-σμευση των π�λιτών για την τήρη-ση των υπ��ρεώσεων π�υ απ�ρρέ-�υν αμ�ι�αίως απ� αυτά τα δικαιώ-ματα.

Mια κριτική θεωρία δικαι�σύνης��είλει �πωσδήπ�τε να α�ήνει τα

�ητήματα τ�υ καλ�ύ �ί�υ στην αυ-τ�ν�μη κρίση των κ�ινωνών. Συγ-�ρ�νως �μως ��είλει να ενσωμα-τώνει �ρισμένα στ�ι�εία αρετής.Λ�γ�υ �άριν, η διατήρηση της �ι-κ�λ�γικής ακεραι�τητας τ�υ πλα-νήτη είναι αναπ�δραστη πρ�ϋπ�-θεση για τη διατήρηση της �ωήςπάνω σε αυτ�ν. Ωστ�σ�, αυτ� μα-κρ�πρ�θεσμα είναι αδύνατ�ν, αντα πρ�τυπα καταναλωτικής σπατά-λης, π�υ επικρατ�ύν σήμερα, δεναντικατασταθ�ύν εγκαίρως και α-π�τελεσματικά. Xρειά�εται να υι�-θετήσ�υμε στάσεις καθημερινής�ωής περισσ�τερ� εγκρατείς και �-λιγαρκείς, �λιγ�τερ� ρυπαίν�υσεςκαι ενεργ��ρες. Aυτ� �μως είναιπλέ�ν θέμα αρετής και ��ι απλώςδικαιωμάτων.

Συ�νά παρακ�λ�υθ�ύμε σ��λα-στικές ακαδημαϊκές συ�ητήσεις,κατά π�σ�ν � «�ικ�υμενισμ�ς» υ-περέ�ει ή ��ι τ�υ «σ�ετικισμ�ύ»,γενικώς και α�ρίστως. Σε συ�ητή-σεις αυτ�ύ τ�υ είδ�υς δίνεται ευ-λ�γως η εντύπωση μιας σκιαμα-�ίας μετα"ύ αντιπάλων �ιλ�σ��ι-κών ρευμάτων, με νε�ελώδες επί-

δικ� αντικείμεν�. Ωστ�σ�, η έκ�α-ση της συ�ήτησης αυτής δεν είναικαθ�λ�υ αδιά��ρη για τη �ωή, τιςθεμιτές πρ�σδ�κίες και τ�υς εύλ�-γ�υς �ραματισμ�ύς των υπαρκτώνανθρώπων και των γενεών π�υ ε-πέρ��νται. H �λη συ�ήτηση θαμπ�ρ�ύσε να δια�ωτιστεί σημαντι-κά, αν διατυπώναμε �ρισμένες θέ-σεις, με την ελπίδα μιας ελά�ιστηςσυμ�ωνίας.

1) H σύγ�ρ�νη, �ιλελεύθερη δη-μ�κρατία καλώς αναγνωρί�ει π�-λυ�ωνία στάσεων και α"ιών �ωής,παραλλήλως πρ�ς �ρισμένες αρ-�ές �ικ�υμενικ�ύ �αρακτήρα. Oιαρ�ές αυτές δεν είναι ασυμ�ί�α-στες πρ�ς τη δυνατ�τητα π�υ έ-��υν τα πρ�σωπα να σ�ηματί��υνδια��ρετικές στάσεις στ� �ί� κα-θεν�ς. Aπεναντίας, πρ�ϋπ�θέτ�υναυτήν τη δυνατ�τητα.

Oπως είναι γνωστ�, σε κάθε �ώ-ρα, και �υσικά διεθνώς, υπάρ��υνπερισσ�τερες και δια��ρετικέςθρησκείες. T� γεγ�ν�ς αυτ� δεν α-ντι�αίνει στην ύπαρ"η εν�ς γενι-κ�ύ δικαιώματ�ς �λων και καθεν�ς�ωριστά να απ�λαμ�άν�υμε ελευ-


O «N�τ ς» υπ στηρί�ει �τι τα ατ μικά και π λιτικά δικαιώματα είναι π λυτέλεια �ταν ι π λίτες πεθαίν υν απ� πείνα. Tα δύ κ ριτσάκια και η μητέρα τ υς α-π� τη B σνία–Eρ�εγ �ίνη μ ιά� υν να μη συμ�ων ύν (Aρ�εί UNICEF).

θερία θρησκευτικής συνείδησης,κατά μ�νας ή μα�ί με άλλ�υς. Aπε-ναντίας, πρ�απαιτεί αυτή την ε-λευθερία. Kαι ασ�αλώς πρ�κειταιγια καθ�λικ� δικαίωμα. Διεκδικ�ύ-με την ελευθερία θρησκευτικήςσυνείδησης ��ι μ�ν� για μας τ�υςίδι�υς αλλά και για �λ�υς τ�υς άλ-λ�υς. Oπ�ιαδήπ�τε θρησκεία, ακ�-μη και αν ανήκει στις «μεγάλες»θρησκείες, υπ�σ�εται πρ�σ�ασησε �,τι πρεσ�εύει ως θε�λ�γική α-λήθεια μ�νά�α σε �σ�υς ακ�λ�υ-θ�ύν τα δ�γματά της. Mε την έν-ν�ια αυτή, καμιά θρησκεία δενμπ�ρεί να είναι αληθινά «�ικ�υμε-νική», τ�υλά�ιστ�ν στ� δ�γματικ�της πυρήνα. Oικ�υμενικ� είναι μ�-νά�α τ� δικαίωμα των ανθρώπωννα ασπά��νται ή ��ι κάπ�ια θρη-σκεία.

2) Oι αρ�ές αυτές ε"ακτινών�-νται γύρω απ� τ� θεμελιώδες δι-καίωμα των πρ�σώπων να απ�λαμ-

�άν�υν ε� ίσ�υ ελευθερίας, σε�α-σμ�ύ, πρ�σωπικής και συλλ�γικήςαυτ�ν�μίας. T�ύτ� μπ�ρεί να γίνειδεκτ� ανε"άρτητα απ� την επί μέ-ρ�υς �ιλ�σ��ική θεμελίωση π�υμπ�ρεί να πρ�ταθεί γι’ αυτ� τ� θε-μελιώδες δικαίωμα των ανθρώπων.

3) O Παναγιώτης K�νδύλης πί-στευει �τι η «ιδε�λ�γία» των δι-καιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ και τ�υπ�λίτη ρι�ώνει σε �ρισμένα �ντ�-λ�γικά δεδ�μένα, π�υ απαντ�ύνκατ’ ε"��ήν σε αστικές κ�ινωνίες.Kατά τα λ�ιπά �μως, αρν�ύνταν �-τι μπ�ρεί να γίνει επιστημ�νικ�ςλ�γ�ς για τα δικαιώματα καθεαυ-τά. Πιστεύω �τι πρ�κειται για α�ά-σιμη �ιλ�σ��ική πρ�σέγγιση.

Kατ’ αρ�άς, τα δικαιώματα τ�υανθρώπ�υ και τ�υ π�λίτη είναι α-νεκτίμητες ν�μικ�π�λιτικές αρ�έςτ�υ σύγ�ρ�ν�υ π�λιτισμ�ύ. Ως τέ-τ�ιες έ��υν δε�ντ�λ�γικ� περιε-��μεν�. Kαι α"ί�ει να ισ�ύ�υν σε

�λες τις �ώρες τ�υ κ�σμ�υ, ανε-�άρτητα απ� τ� επίπεδ� �ικ�ν�μι-κής ανάπτυ"ης καθεμιάς. Στ� μέ-τρ� π�υ δεν γίν�νται σε�αστά απ�την κατεστημένη π�λιτική ε"�υ-σία, α"ί�ει �ι ε"�υσια��μεν�ι ναδιεκδικ�ύν αγωνιστικά την ανα-γνώριση και έμπρακτη τήρηση αυ-τών των δικαιωμάτων. Aλλωστεαυτ� ακρι�ώς κάν�υν εδώ καιτρεις αιώνες. Kαι πράττ�υν έτσι,πρ��ανώς δι�τι πιστεύ�υν �τι α"ί-�ει τ�ν κ�π�. Eπ�μένως, πρ�κειταιγια κάτι δια��ρετικ� απ� μια απλή«ιδε�λ�γία».

4) Σήμερα μπ�ρ�ύμε να �μιλή-σ�υμε με σ��αρές α"ιώσεις –και��ι πλέ�ν �υτ�πικά– για μια �ικ�-λ�γική και συνάμα �ικ�υμενική α-ναθεμελίωση της ιδι�τητας τ�υπ�λίτη. H �ικ�λ�γική αλληλε"άρ-τηση ανάμεσα σε λα�ύς και αν-θρώπ�υς, παρ�ντες και μέλλ�-ντες, μας καθιστά αναπ�δραστα

π�λίτες τ�υ κ�σμ�υ, συνυπεύθυ-ν�υς για την τύ�η τ�υ. H �ικ�λ�γι-κή διάσταση της ιδι�τητας τ�υ π�-λίτη τ�υ κ�σμ�υ ��είλεται στ� �τιη ίδια η άσκηση δικαιωμάτων και ηαπ�λαυση ελευθεριών λαμ�άνει�ώραν εντ�ς των ανταλλαγών κ�ι-νωνίας και �ύσης.

H ανθρώπινη ύπαρ"η και η κ�ι-νωνική συνύπαρ"η συμμετέ��υνστη �ι�λ�γική αλυσίδα της �ύσης.Oμως �ι �ικ�λ�γικές αντ��ές της�ύσης δεν είναι ατελεύτητες. Hκεντρική α"ία της νεωτερικ�τητας,η επίτευ"η δίκαιων και αλληλέγ-γυων σ�έσεων μετα"ύ λαών καιανθρώπων, σε συνθήκες ελευθε-ρίας και ισ�τιμίας �ρειά�εται άρανα αναδιατυπωθεί. Aπαιτείται να ε-"�πλιστεί με την ταπειν��ρ�να ε-πίγνωση �τι η ιστ�ρική διαδικασίαγια την απελευθέρωση των υπ�κει-μένων πρ�σκρ�ύει σε ανυπέρ�λη-τα �υσικά �ρια της �ι�σ�αιρας.


Eρμηνείες και αντεπι ειρήματαΔιάσταση απψεων για την �ικ�υμενικτητα και τ� ιδε�λ�γικ υπ�αθρ� των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Tα δικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ, καίρια έκ�ραση ανθρωπισμ�ύ στην επ��ή μας, παρά τις πρ��δ�υςπ�υ έ��υν συντελεστεί παραμέν�υναίτημα και �ρέ�ς παρά ε�ασ�αλι-σμένη πραγματικ�τητα. Στη �ωτ�γρα�ία Π�ντι�ς γέρ�νταςαπ� τ� Σ��ύμ της Γεωργίας, την ώρα π�υ �τάνει στ� λιμάνι της Aλε�ανδρ�ύπ�λης τ�ν Aύγ�υ-στ� τ�υ 1993, πρ�σ�υγας στη δύση της "ωής τ�υ, με μ�ναδικάτ�υ ε��δια μια #αλίτσα και ένα στρώμα (�ωτ.: «Πρίσμα»).

T�υ Kώστα Δεληκωσταντή

Kαθηγητή στ Aρισττέλει Πανεπιστήμι Θεσσαλνίκης

Tα δικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ, 50�ρ�νια μετά την Oικ�υμενική Διακή-ρυ�ή τ�υς, �ρίσκ�νται μεν στ� επί-κεντρ� της επικαιρ�τητας και τ�υπαγκ�σμι�υ ενδια�έρ�ντ�ς, ε�ακ�-λ�υθ�ύν �μως να απ�τελ�ύν σημεί�αμ�ιλεγ�μεν�. Iσως π�τέ να μην υ-πήρ�αν τ�σ� θεμελιώδεις δια�ωνίεςγια τ� περιε��μεν�, την α�ία, την ι-σ�ύ και την εμ�έλεια των δικαιωμά-των τ�υ ανθρώπ�υ �σ� τις δύ� τε-λευταίες δεκαετίες τ�υ «αιώνα τωνδικαιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ». Eνώ ηOικ�υμενική Διακήρυ�η τ�υ 1948 �α-ρακτηρί!ει στ� πρ��ίμι� της τα δι-καιώματα τ�υ ανθρώπ�υ ως «τ� κ�ι-ν� ιδανικ�, στ� �π�ί� πρέπει να κα-τατείν�υν �λ�ι �ι λα�ί και τα έθνη»,σήμερα είναι ακρι�ώς αυτή η �ικ�υ-μενική διάσταση π�υ απ�τελεί ση-μεί� έντ�νης αμ�ισ�ήτησης, κυρίωςεκ μέρ�υς των μη δυτικών λαών καιπ�λιτισμών. Tα δικαιώματα τ�υ αν-θρώπ�υ θεωρ�ύνται ως μια καθαράδυτική ιδέα περί δικαί�υ, ενώ η υπ�-τιθέμενη �ικ�υμενικ�τητά τ�υς �α-ρακτηρί!εται ως κενή ρητ�ρεία, αλ-λά και ως ακραία έκ�ραση της πρ�-σπάθειας εκδυτικισμ�ύ τ�υ μη δυτι-κ�ύ κ�σμ�υ.

Iσ�υρί!�νται �τι τα δικαιώματα τ�υανθρώπ�υ δεν είναι δυνατ�ν να έ-��υν �ικ�υμενική ισ�ύ, α��ύ πρ�ϋ-π�θέτ�υν μια π�λύ συγκεκριμένη καιστενή εικ�να τ�υ ανθρώπ�υ: τ� «ά-τ�μ�» τ�υ δυτικ�ύ π�λιτισμ�ύ. Γι’αυτ� η υπ�στήρι�η της �ικ�υμενικ�-τητάς τ�υς ισ�δυναμεί με έλλειψησε�ασμ�ύ απέναντι στις ιδιαιτερ�τη-τες και τις παραδ�σεις των άλλωνλαών και π�λιτισμών.

Bάσιμ�ι ��ι;

Kατ’ αρ�ήν, �έ�αια, καταν�εί κα-νείς τις ανησυ�ίες αυτές και τη δυ-σπιστία των μη δυτικών λαών πρ�ςτ�υς δώρα �έρ�ντας δυτικ�ύς, α-��ύ τα δικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υμπ�ρ�ύν να λειτ�υργήσ�υν –και συ-�νά λειτ�ύργησαν– ως Δ�ύρει�ςIππ�ς της Δύσης για ε�ασ�άλιση με-γαλύτερης π�λιτικής και �ικ�ν�μι-κής επιρρ�ής και κάλυπταν με αν-θρωπιστικ� μανδύα κυριαρ�ικές τά-σεις. Oμως:

α) Eνώ η δυτική πρ�έλευση των δι-


H υπ�τιμητική αντιμετώπιση της δια��ρετικ�τητας και των παραδ�σεων λαών και εθν�τήτων με ιδιαίτερη κ�υλτ�ύρα είναι �αιν�μεν� συ�ν� ανάμεσα σε ά-τ�μα και �μάδες τ�υ δυτικ�ύ π�λιτισμ�ύ, � �π�ί�ς εντ�ύτ�ις εμ��ρείται απ� υψηλά ανθρωπιστικά ιδανικά. Oι αθίγγαν�ι αντιμετωπί"�νται με κα�υπ�ψία σ�ε-δ�ν ατα#ιστική και συ�νά είναι θύματα παρα#ίασης θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, �πως είναι τ� δικαίωμα στη μ�ρ�ωση. E�ει, ωστ�σ�, σημειωθείπρ��δ�ς, και τα τελευταία �ρ�νια στη �ώρα μας έ��υν αναπτυ�θεί πρ�γράμματα καταπ�λέμησης τ�υ αναλ�α#ητισμ�ύ στα τσιγγαν�π�υλα. Eνα τέτ�ι� είναικαι τ� Πρ�γραμμα ΦTΩXEIA–3, για τ� �π�ί� εθνικ�ί ��ρείς κ�ινωνικής π�λιτικής, σε συνεργασία με την Eυρωπαϊκή Eνωση, στ��εύ�υν στην κ�ινωνική έντα�ητων λιγ�τερ� ευν�ημένων �μάδων (�ωτ.: B. Σαρί�γλ�υ).

καιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ είναι αδύ-νατ�ν να αμ�ισ�ητηθεί, αυτά ��ι μ�-ν�ν δεν απ�τέλεσαν και δεν απ�τε-λ�ύν αυτ�ν�ητη έκ�ραση δυτικώνα�ιών, αλλά είναι π�λύ περισσ�τερ�μια απάντηση σε �αθείς κλ�νισμ�ύςτης Δύσης και σηματ�δ�τ�ύν τα με-γάλα ρήγματα τ�υ μ�ντέρν�υ κ�-σμ�υ. Tα κινήματα για τα δικαιώματαανθρώπ�υ απ�τελ�ύσαν αντίδρασησε εμπειρίες αδικίας, σε κρίσεις τηςπ�ρείας εκμ�ντερνισμ�ύ και σε α-διέ��δες π�λιτικ��ικ�ν�μικές επιλ�-γές. Mε αυτή την ένν�ια, τα δικαιώ-ματα τ�υ ανθρώπ�υ δεν είναι αρ�έ-γ�να δυτικές α�ίες, αλλά σ�ετικ�π�ί-ηση κεντρικών δυτικών επιλ�γών καιλ�γικά θα έπρεπε να θεωρ�ύνταισύμμα��ς και ��ι απειλή απ� τ�υς μηδυτικ�ύς π�λιτισμ�ύς. Πάντως, ταδικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ δεν υπ�-δηλών�υν �ύτε ε�ασ�αλί!�υν υπε-ρ��ή της Δύσης, απέναντι στ�ν υπ�-λ�ιπ� κ�σμ�, �ύτε απ�τελ�ύν α��ρ-μή για θριαμ��λ�γία.

�) H �ικ�υμενική α�ίωση των δικαι-ωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ ��ι μ�ν�νδεν συνιστά απειλή κατά της π�λιτι-σμικής ιδιαιτερ�τητας και της παρα-δ�σιακής ταυτ�τητας των λαών, αλ-λά αντιθέτως διασ�αλί!ει την π�ικι-λία π�λιτισμικής έκ�ρασης στ� πλαί-σι� της π�λυκεντρικής και π�λυπ�λι-τισμικής ενιαίας ανθρωπ�τητας καιτην ειρηνική συνύπαρ�η και αν�ι�τ�-σύνη των δια��ρετικών π�λιτισμών.Eίναι �λέθρι� λ�ιπ�ν να πιστεύ�υμε�τι τα δικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υστρέ��νται πρωτίστως κατά της πα-

ράδ�σης και να τα ταυτί!�υμε με έ-ναν επι�ανειακ� πρ��δευτισμ�. Tαδικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ δεν απ�ρ-ρίπτ�υν την παράδ�ση καθεαυτή,αλλά τις ετερ�ν�μίες και τις αλλ�-τριώσεις π�υ τυ��ν συνεπάγεται. Mεακ�μη μεγαλύτερη έμ�αση στρέ��-νται κατά των απειλητικών για τηνανθρώπινη α�ι�πρέπεια τάσεων τ�υσύγ�ρ�ν�υ π�λιτισμ�ύ. Πάντως, ταδικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ στην �ρ-θή ερμηνεία τ�υς είναι τ� αντίθετ�τ�υ π�λιτισμικ�ύ ιμπεριαλισμ�ύ.

γ) H κριτική στη δυτική α�ετηρίατων δικαιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ εί-ναι δυνατ�ν να λειτ�υργεί ως πρ�-σπάθεια συγκάλυψης των καταπατή-σεων �ασικών ελευθεριών σε μη δυ-τικές κ�ινωνίες. Eίναι �μως θετικ�τ� γεγ�ν�ς �τι η αμ�ισ�ήτηση της�ικ�υμενικ�τητας των δικαιωμάτωντ�υ ανθρώπ�υ δεν έ�ει ως απ�τέλε-σμα την παραίτηση απ� την επίκλησήτ�υς. Πρ��ανώς, έ��υν εγ�αρα�θείστη μνήμη και στη συνείδηση των α-τ�μων και των λαών ως σύμ��λ� τ�υαγώνα για ελευθερία και δικαι�σύνηκαι απ�τελ�ύν κεντρική διάστασητης π�λιτικής !ωής σε παγκ�σμι� ε-πίπεδ�, μια πραγματικ�τητα την �-π�ία και �ι αμ�ισ�ητίες να μη θέ-λ�υν ή να μη μπ�ρ�ύν να αγν�ή-σ�υν. E�άλλ�υ, η επίκληση των δι-καιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ μπ�ρεί ναερμηνευτεί ως απ�ρριψη της θέσης�τι αυτά απ�τελ�ύν απ�κλειστικ�πρ�ν�μι� τ�υ δυτικ�ύ ανθρώπ�υ. Oισ�ετικ�π�ιήσεις των δικαιωμάτωντ�υ ανθρώπ�υ, απ� �π�υ και αν πρ�-

έρ��νται, συνιστ�ύν πρ�σ��λή γιατ�ν π�θ� και τ�ν αγώνα εκατ�μμυ-ρίων ανθρώπων για α�ι�πρέπεια στ�πλαίσι� τ�υ ιδιαίτερ�υ π�λιτισμικ�ύτ�υς �ώρ�υ. Bέ�αια, τ� ερώτημα αντα δικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ απ�τε-λ�ύν δυτικ� ιδε λ�γημα ή ��ι δενπρ�κειται να σιγήσει. Στην αντιπαρά-θεση αυτή, �ι μεν δυτικ�ί μπ�ρ�ύννα διδα�θ�ύν να μην �ικει�π�ι�ύ-νται αλα!�νικά τα δικαιώματα τ�υανθρώπ�υ, ενώ �ι μη δυτικ�ί να τε-θ�ύν ενώπι�ν των δικών τ�υς ευθυ-νών για την πραγμάτωση των δικαιω-μάτων αυτών. H συ!ήτηση για την �ι-κ�υμενικ�τητα των δικαιωμάτων τ�υανθρώπ�υ πρέπει �μως να στ��εύεικυρίως στην α�ι�π�ίηση εκείνων τωνστ�ι�είων π�υ τα καθιερών�υν ωςέκ�ραση κ�ινών εμπειριών �λωντων ανθρώπων στ�ν αγώνα για ελευ-θερία, δικαι�σύνη και ειρήνη, ως κα-τάκτηση και κληρ�ν�μιά �λ�κληρηςτης ανθρώπ�τητας.

Tα δικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ, τα�π�ία απ�τελ�ύν την πι� καίρια έκ-�ραση τ�υ ανθρωπισμ�ύ στην επ��ήμας, π�υ �μως παρά τις πρ��δ�υςπ�υ έ��υν συντελεσθεί στ� πεδί�της κατ��ύρωσης και τ�υ σε�ασμ�ύτ�υς, παραμέν�υν αίτημα και �ρέ�ςπαρά ε�ασ�αλισμένη πραγματικ�τη-τα, θα είναι και στ� μέλλ�ν μια πρ�-κληση απέναντι στην �π�ία δεν θαμπ�ρ�ύμε να μείν�υμε αδιά��ρ�ι.Πράγματι, είναι π�λύ δύσκ�λ� να�ανταστ�ύμε μια παγκ�σμια κ�ινω-νία, τα ανθρωπιστικά κριτήρια της �-π�ίας δεν θα περιελάμ�αναν τα δι-

καιώματα τ�υ ανθρώπ�υ, π�υ στηνέα �ιλιετία καλ�ύνται να παί��υνκαθ�ριστικ� ρ�λ� ή αντί�αρ� στ�μηδενιστικ� �ανατισμ� της «σ�ετι-κ�κρατίας» και στ�ν καταστρ��ικ�«�ανατισμ� της ιδιαιτερ�τητας» π�υαπ�ρρίπτ�υν τ�ν «π�λιτισμ� της αν-θρωπ�τητας». Kαλ�ύνται να λει-τ�υργήσ�υν ως θεμελιωτής της ει-ρηνικής συμ�ίωσης των ατ�μων, τωνλαών και των π�λιτισμών, ως κεντρι-κές α�ίες μιας αν�ικτής �ικ�υμενι-κ�τητας.

Tα δικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ απ�-δεί�θηκαν στη μέ�ρι τώρα π�ρείατ�υς ως μια δυναμική πραγματικ�τη-τα. Aπέδει�αν �τι είναι σε θέση να α-παντήσ�υν σε νέες πρ�κλήσεις, σενέες κρίσεις της ελευθερίας και α-πειλές κατά της ανθρώπινης α�ι�-πρέπειας. Στ� σύγ�ρ�ν� παγκ�σμι�διάλ�γ� γι’ αυτά, απ�καλύπτεται ηπραγματικά πανανθρώπινη εμ�έλειάτ�υς και �αίνεται να γίνεται κατα-ν�ητ� �τι, παρά τις μεταπτώσεις, η�ικ�υμενική τ�υς π�ρεία δεν είναι α-ναστρέψιμη.

Aναμ�ί��λα, � αγώνας για τα δι-καιώματα τ�υ ανθρώπ�υ έκανε τ�νκ�σμ� μας πι� ανθρώπιν�. Kαι στα�ρ�νια π�υ έρ��νται αυτά θα ε�ακ�-λ�υθήσ�υν να είναι ένα απ� τα μεγά-λα θέματα της ανθρωπ�τητας. Θαπαραμείν�υν �ικ�υμενική πρ�κλησηκαι κανένας π�λιτισμ�ς, κανένα κρά-τ�ς, καμιά �μάδα δεν θα μπ�ρεί νατα αγν�ήσει. Δικαίως, λ�ιπ�ν, �αρα-κτηρί!�νται ως η πι� σημαντική π�λι-τική κατάκτηση της επ��ής μας.


Eικ�να γνώριμη. Aλ�αν ί περιμέν υν στην Oμ�ν ια για μερ κάματ . O μα�ικ�ς ερ� μ�ς τ υς στην Eλλάδα πρ κάλεσε π ικίλες αντιδράσεις. Π λύ γρήγ ραστ υς Aλ�αν ύς (περισσ�τερ απ� π ι υσδήπ τε άλλ υς �έν υς στην Eλλάδα) απ δ�θηκαν –συ�νά αναπ�δεικτα– αντικ ινωνικές συμπερι! ρές π υ δημι- ύργησαν κλίμα !�� υ και άκριτης κα�υπ ψίας. Oμως η Eλλάδα �αδί�ει πλέ ν τ δρ�μ της π λυπ λιτισμικ�τητας, με περισσ�τερ απ� 5% τ υ συν λικ ύπληθυσμ ύ και 8% ή 10% τ υ εργατικ ύ δυναμικ ύ της αλλ δαπ ύς. Oλ ι τ υς δικαι ύνται να �ήσ υν και να εργαστ ύν ειρηνικά και με ασ!άλεια, �ωρίς ναπρέπει να απεμπ λήσ υν τη !υλετική, π λιτισμική, γλωσσική και θρησκευτική ιδι πρ σωπία τ υς. Aυτ� πρ ϋπ θέτει τη συνειδητ π ίηση, απ� την πλευρά τηςπλει ψη!ίας, �τι η δια! ρετικ�τητα δεν είναι επικίνδυνη. (!ωτ.: «T Mάτι»).

Kατά τ�υ ρατσισμ�ύ και της �εν��ίαςH απ�δ��ή της δια��ρετικ�τητας, θεμελιώδης αρ�ή κάθε δημ�κρατικής κ�ινωνίας

T�υ Nίκ υ Φραγκάκη

Δικηγ�ρυ, πρέδρυ της Eλληνικής Eνωσηςγια τα Δικαιώματα τυ Aνθρώπυ και τυ Πλίτη,πρέδρυ της Eυρωπαϊκής Eπιτρπής κατά τυ Pατσισμύ και της Mισαλλδ�ίας (ECRI) τυ Συμ�υλίυ της Eυρώπης

«ΔEN μπ�ρεί κανείς να είναι αληθι-ν�ς ρατσιτσής και συγ�ρ�νως αληθι-ν�ς δημ�κράτης» παρατηρ�ύσε ηE�εταστική Eπιτρ�πή για την άν�δ�τ�υ �ασισμ�ύ και τ�υ ρατσισμ�ύστην Eυρώπη, στην έκθεση Eυρυγέ-νη, τ� 1985.

Σύμ�ωνα με την UNESCO, � ρα-τσισμ�ς συνίσταται σε αντικ�ινωνι-κές πεπ�ιθήσεις και πρά�εις π�υ !α-σί"�νται στην πλάνη �τι υπάρ��υν!ι�λ�γικ�ί λ�γ�ι, �ι �π�ί�ι δικαι�λ�-γ�ύν τις διακρίσεις στις σ�έσεις με-τα�ύ των �υλετικών �μάδων. Mε τ�σκεπτικ� αυτ�, � κ�ινωνικ�ς στ��ςτ�υ ρατσισμ�ύ, �πως ανα�έρει η έκ-θεση Eυρυγένη, είναι να �ρ�ντίσειώστε �ι υπάρ��υσες δια��ρές ναπαραμέν�υν άθικτες για να διατη-ρ�ύνται εσαεί �ι τρέ��υσες σ�έσεις

μετα�ύ των �μάδων. Σ�έσεις, αςπρ�σθέσ�υμε, π�υ !ασί"�νται στηνπρ�κατάληψη, τη μερ�ληπτική συ-μπερι��ρά και, τελικά, τη �υλετικήανισ�τητα π�υ καταλήγει στην κ�ι-νωνική ανισ�τητα.

Pατσισμ�ς, �εν��!ία, μισαλλ�δ�-�ία. Mετανάστες, πρ�σ�υγες, μει�-ν�τητες. Λέ�εις π�υ κ�υ!αλάνε τ�!άρ�ς διακρίσεων, απ�κλεισμών, κα-ταπίεσης, !ίας, αδικίας. O ��!�ς, ηαντιπάθεια, η δυσπιστία για τ�ν «άλ-λ�», τ�ν δια��ρετικ�. %ε�νώνταςπως κι εμείς είμαστε «άλλ�ι» απένα-ντι στ�ν τρίτ�. Φαύλ�ς κύκλ�ς...

H θεσμικήπραγματικ�τητα

A��ρμή για τ� κείμεν� είναι τα 50�ρ�νια της Oικ�υμενικής Διακήρυ-�ης. A�ί"ει λ�ιπ�ν να αρ�ίσ�υμε απ�τις δικές της ρυθμίσεις. T� άρθρ� 2απαγ�ρεύει κάθε διάκριση, ειδικ�τε-ρα ως πρ�ς τη �υλή, τ� �ρώμα, τ��ύλ�, τη γλώσσα, τις θρησκείες, τις

π�λιτικές ή �π�ιεσδήπ�τε άλλες πε-π�ιθήσεις, την εθνική ή κ�ινωνικήκαταγωγή, την περι�υσία, τη γέννη-ση ή �π�ιαδήπ�τε άλλη κατάσταση.

T� επ�μεν� !ήμα ήταν καρπ�ς καιε�ειδίκευση της Oικ�υμενικής Δια-κήρυ�ης: τ� Διεθνές Σύμ�ων� για ταατ�μικά και π�λιτικά δικαιώματα τ�υ1966 (π�υ η Eλλάδα επικύρωσε με τ�ν. 2462/1997). Στ� άρθρ� 2 παρ. 1 αυ-τ�ύ τ�υ Συμ�ών�υ �ρί"εται �τι κα-θένα απ� τα συμ!αλλ�μενα κράτη α-ναλαμ!άνει την υπ��ρέωση να σε-!ασεί και να ε�ασ�αλίσει σε �λα ταάτ�μα π�υ !ρίσκ�νται στην επικρά-τειά τ�υ τα δικαιώματα π�υ αναγνω-ρί"�νται απ� τ� Σύμ�ων�, �ωρίς �-π�ιαδήπ�τε διάκριση �υλής, �ρώμα-τ�ς, γέν�υς, γλώσσας, θρησκείας,κ.λπ. Tαυτ�σημη είναι και η διάτα�ητ�υ άθρ�υ 2 παρ. 2 τ�υ άλλ�υ Διε-θν�ύς Συμ�ών�υ τ�υ 1966, για τα �ι-κ�ν�μικά, κ�ινωνικά και π�λιτιστικάδικαιώματα (ν. 1532/1985).

Θεμελιώδες διεθνές ν�μικ� κείμε-ν� κατά τ�υ ρατσισμ�ύ είναι η Διε-

θνής Σύμ!αση για την κατάργησηκάθε μ�ρ�ής �υλετικών διακρίσεων,της 21.12.1965 π�υ επικυρώθηκε απ�την Eλλάδα με τ� ν.δ. 494/1970.

T� άθρ� 1, υπ� τ� �ως και τ�υπρ��ιμί�υ της π�υ ρητά ανα�έρεταιστην Oικ�υμενική Διακήρυ�η, δίνειτ� !ασικ� �ρισμ� των �υλετικώνδιακρίσεων: «κάθε διάκριση, ε�αίρε-ση, παρεμπ�διση ή πρ�τίμηση π�υ!ασί"εται στη �υλή, τ� �ρώμα, τηνκαταγωγή ή την εθνική ή εθν�λ�γικήπρ�έλευση με σκ�π� ή απ�τέλεσματην εκμηδένιση ή διακινδύνευση τηςαναγνώρισης, απ�λαυσης ή άσκη-σης, υπ� �ρ�υς ισ�τητας των δικαιω-μάτων τ�υ ανθρώπ�υ και των θεμε-λιωδών ελευθεριών στ�ν π�λιτικ�,�ικ�ν�μικ�, κ�ινωνικ�, μ�ρ�ωτικ� ή�π�ι�νδήπ�τε άλλ� τ�μέα τ�υ δημ�-σι�υ !ί�υ».

Yπάρ��υν και άλλες διεθνείς συμ-!άσεις με ρυθμίσεις κατά τ�υ ρατσι-σμ�ύ: της UNESCO κατά των διακρί-σεων στην εκπαίδευση. Για την κα-ταστ�λή και τιμωρία τ�υ απαρτ�άιντ.


Στις μέρες μας η λέ�η ρατσισμ�ς πρ σδι ρί�ει π ιαδήπ τε διάκριση (άτ μα με ειδικές ανάγκες, μ !υλ�!ιλ ι, !τω� ί, κ.ά.). T !αιν�μεν να αρν ύνται ικάτ ικ ι μιας περι �ής τα κέντρα π υ !ιλ �εν ύν ! ρείς τ υ έιτ� δεν είναι σπάνι στη �ώρα μας. Oι ργανώσεις για την υπ στήρι�η των π λιτών – ! ρέωντ υ έιτ� μάταια επισημαίν υν �τι «Σιωπή = θάνατ ς. Γνώση = δύναμη. Δράση = �ωή.

Για την κατάργηση των διακρίσεωνστ�ν τ�μέα της ανεργίας (αρ. 111της ΔOE). Σε περι�ερειακ� επίπεδ�,για την Eυρώπη τ� θεμελιώδες ν�μι-κ� κείμεν� πρ�στασίας �λων των δι-καιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ είναι ηEυρωπαϊκή Σύμ!αση Δικαιωμάτωντ�υ Aνθρώπ�υ (EΣΔA), στ� πλαίσι�τ�υ Συμ!�υλί�υ της Eυρώπης, η �-π�ία καθιερώνει και τ� απ�τελεσμα-τικ�τερ� σύστημα ελέγ��υ τ�υ σε-!ασμ�ύ και της ε�αρμ�γής της μέσωτ�υ Eυρωπαϊκ�ύ Δικαστηρί�υ Δικαι-ωμάτων τ�υ Aνθρώπ�υ. H Eλλάδα, �-πως και τα άλλα 39 κράτη-μέλη τ�υΣυμ!�υλί�υ της Eυρώπης, είναι μέ-ρ�ς της EΣΔA και κάθε π�λίτης έ�ειδικαίωμα ατ�μικής πρ�σ�υγής σεπερίπτωση παρα!ίασης των πρ�στα-τευ�μενων δικαιωμάτων τ�υ. T� άρ-θρ� 14 επι!άλλει την ε�ασ�άλισητης απ�λαυσης των δικαιωμάτων καιελευθεριών π�υ αναγνωρί"ει ηEΣΔA, «ασ�έτως διακρίσεως �ύλ�υ,�υλής, �ρώματ�ς, γλώσσας, θρη-σκείας, π�λιτικών ή άλλων πεπ�ιθή-σεων, γεννήσεως ή άλλης καταστά-σεως». H ν�μ�λ�γία τ�υ Eυρωπαϊκ�ύΔικαστηρί�υ έ�ει �μως θεωρήσει �τιη παραπάνω διάτα�η δεν έ�ει αυτ�-ν�μία για να απ�τελεί αυτ�τελή ν�-μική !άση άσκησης πρ�σ�υγής, αλ-λά πρέπει να συνδυά"εται με κάπ�ι�απ� τα συγκεκριμένα δικαιώματαπ�υ πρ�στατεύει η Σύμ!αση. Eπειτα�μως απ� πρ�ταση της EυρωπαϊκήςEπιτρ�πής κατά τ�υ Pατσισμ�ύ και

της Mισαλλ�δ��ίας (ECRI), �ργάν�υπ�υ ιδρύθηκε τ� 1994 με απ��ασητων αρ�ηγών κρατών και κυ!ερνή-σεων τ�υ Συμ!�υλί�υ της Eυρώπηςμε απ�στ�λή την καταπ�λέμηση τ�υρατσισμ�ύ, της �εν��!ίας, τ�υ α-ντισημιτισμ�ύ και της μισαλλ�δ��ίαςστην Eυρώπη, πρ��ωρεί η πρ�εργα-σία για την υι�θέτηση εν�ς πρ�σθε-τ�υ πρωτ�κ�λλ�υ στην EΣΔA π�υ θακαθιστά την πρ�στασία κατά των �υ-λετικών και άλλων διακρίσεων δικαί-ωμα π�υ να στηρί"ει απ� μ�ν� τ�υπρ�σ�υγή για δικαστική πρ�στασία.

H Eυρωπαϊκή Eνωση πρ�σπαθεί κιεκείνη να συμ!άλει στην τιθάσευσητ�υ ρατσισμ�ύ και της �εν��!ίαςστην Eυρώπη. Για τ� σκ�π� αυτ� ί-δρυσε πρ�σ�ατα ένα Παρατηρητή-ρι� στη Bιέννη. Δεν παύει �μως να υ-πάρ�ει ένας !αθμ�ς δι�ασμ�ύ στ�-�ων και επιδιώ�εων στ� μέτρ� π�υστα θέματα μετανάστευσης, ασύλ�υκαι ελέγ�ων στα σύν�ρα, τ� πρωτεύ-�ν για τ�υς 15 είναι να μη διασαλευ-θ�ύν απ� τ�υς μετανάστες απ� τρί-τες �ώρες �ι π�λιτικές π�υ διασ�α-λί"�υν την Eσωτερική Aγ�ρά(«�ρ�ύρι� Eυρώπη», �πως υπ�στη-ρί"�υν �ρισμέν�ι).

H ελληνική ν�μ�θεσία

T� ελληνικ� Σύνταγμα ε�ασ�αλί-"ει, θεωρητικά τ�υλά�ιστ�ν, στ�ν«καθένα» –δηλαδή και στ�ν �έν�,τ�ν αλλ�δαπ�, τ�ν δια��ρετικ�, τ�ν

«άλλ�»– τ� απαρα!ίαστ� της α�ι�-πρέπειας τ�υ ανθρώπ�υ, καθώς καιτ� δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθε-ρα την πρ�σωπικ�τητά τ�υ και νασυμμετέ�ει στην κ�ινωνική, �ικ�ν�-μική και π�λιτική "ωή, �ωρίς διάκρι-ση εθνικ�τητας, �υλής, γλώσσας καιθρησκευτικών ή π�λιτικών πεπ�ιθή-σεων. E�άλλ�υ, �λ�ι �σ�ι !ρίσκ�νταιστην ελληνική επικράτεια απ�λαμ-!άν�υν την απ�λυτη πρ�στασία της"ωής, της τιμής και της ελευθερίαςτ�υς και πάλι �ωρίς �π�ιαδήπ�τεδιάκριση. T� Σύνταγμα θεσπί"ει, επί-σης, κ�ινωνικά δικαιώματα: για ερ-γασία, πρ�στασία της υγείας, κ�ινω-νική ασ�άλιση, κατ�ικία, εκπαίδευ-ση– αλλά �ωρίς � δικαι�ύμεν�ς ναμπ�ρεί να ε�αναγκάσει τ� κράτ�ς ναπραγματ�π�ιήσει τη συνταγματικήπρ�ν�ια, εκτ�ς αν έ�ει επακ�λ�υθή-σει ν�μ�θετική ρύθμιση. Aλλωστε, ηπαράλειψη συνταγματικής κατ��ύ-ρωσης εν�ς ατ�μικ�ύ δικαιώματ�ςδεν σημαίνει άρνησή τ�υ στ�υς αλ-λ�δαπ�ύς, παρά μ�ν�ν έλλειψη συ-νταγματικών εγγυήσεων, με δεδ�μέ-νη πάντως την υπερν�μ�θετική ισ�ύτων καν�νων διεθν�ύς δικαί�υ (συ-νεπώς και της EΣΔA) στην ελληνικήένν�μη τά�η.

Πέρα απ� την πρ�στασία κατά ρα-τσιστικής συμπερι��ράς π�υ παρέ-��υν �ι κ�ινές διατά�εις, έ�ει θεσπι-στεί � ν. 927/1979 «περί κ�λασμ�ύπρά�εων ή ενεργειών απ�σκ�π�υ-σών εις �υλετικάς διακρίσεις», π�υ

�μως έ�ει τ� μει�νέκτημα να πρ�-!λέπει την άσκηση δίω�ης μ�ν� ύ-στερα απ� έγκληση τ�υ παθ�ντα. Γι’αυτ� και η μέ�ρι σήμερα α�ι�π�ίησήτ�υ είναι μηδαμινή.

Oσ� για τα δικαιώματα παραμ�νήςκαι εργασίας των (μη κ�ιν�τικών) αλ-λ�δαπών, η ε�αρμ�γή τ�υ σ�ετικ�ύν�μ�υ 1975/1997) δεν έ�ει ακ�μα �-λ�κληρωθεί (�ι πληρ��ρίες τ�υ Tύ-π�υ ανε!ά"�υν σε 373.196 εκείν�υςπ�υ εί�αν υπ�!άλει τη σ�ετική αίτη-ση μέ�ρι τέλ�ς Oκτω!ρί�υ 1998).

Yπάρ��υν λ�ιπ�ν πρ��πτικές να!ρεθ�ύν τρ�π�ι �μαλής διαπραγμα-τευ�μενης συμ!ίωσης πλει�ψη�ίαςκαι μει�ψη�ιών (αλλ�δαπών αλλάκαι Eλλήνων: τσιγγάνων, μ�υσ�υλ-μάνων, μη �ρθ�δ��ων).

H Eλλάδα !αδί"ει πλέ�ν τ� δρ�μ�της π�λυπ�λιτισμικ�τητας, με πε-ρισσ�τερ� απ� 5% τ�υ συν�λικ�ύπληθυσμ�ύ της και 8% ή 10% τ�υεργατικ�ύ δυναμικ�ύ της αλλ�δα-π�ύς. Oλ�ι τ�υς δικαι�ύνται να "ή-σ�υν και να εργασθ�ύν ειρηνικά καιμε ασ�άλεια, �ωρίς να είναι υπ��ρε-ωμέν�ι να απεμπ�λήσ�υν τη �υλετι-κή, π�λιτισμική, γλωσσική, θρησκευ-τική ιδι�πρ�σωπία τ�υς, συμ!άλλ�-ντας ταυτ��ρ�να στην �ικ�ν�μίατ�υ τ�π�υ.

Aυτ� πρ�ϋπ�θέτει –και απαιτεί– �-�ι την αν��ή της πλει�ψη�ίας αλλάτην απ�δ��ή της μέσα απ� τη συνει-δητ�π�ίηση �τι η δια��ρετικ�τηταδεν είναι επικίνδυνη.


Θρησκευτικ�ς �νταμενταλισμ�ςEκ�άνσεις και εντ�πιες ιδιαιτερ�τητες εν�ς �αιν�μέν�υ σε παγκ�σμια έ�αρση

T�υ Σά��α Aγ�υρίδη

Oμ�τιμ�υ καθηγητή Θε�λ�γίαςΠανεπιστημί�υ Aθηνών

OΛEΣ �ι θρησκείες, απ� τις αρ�αίεςώς τις σημερινές, καθ�ρί��υν καν�-νες συμ�ίωσης των ανθρώπων καισυνεπώς ανθρώπινα δικαιώματα καιυπ��ρεώσεις. Oπως �λες �ι ιδε�λ�-γίες, έτσι και �ι θρησκευτικές ιδε�-λ�γίες ακ�λ�ύθησαν τη δική τ�υςδιαδρ�μή με τάσεις, απ��ρώσεις,διασπάσεις, άλλες πρ�ς την κατεύ-θυνση της πρ��δ�υ, δηλαδή της δι-εύρυνσης των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων, και άλλες πρ�ς την κατεύ-θυνση της συντήρησης, δηλαδή τ�υπερι�ρισμ�ύ των ανθρωπίνων δικαι-ωμάτων.

Eνα απ� τα συντηρητικά θρησκευ-τικά κινήματα, π�υ απαντάται σεπ�λλές θρησκείες, είναι εκείν� τ�υ«!�νταμενταλισμ�ύ». H λέ"η, π�υστα ελληνικά θα μπ�ρ�ύσε να απ�-δ�θεί και ως «θεμελιωτισμ�ς», �α-ρακτηρί�ει την τάση για επιστρ�!ήστα θεμέλια, στις πηγές της θρη-σκείας.

Tα �ασικά �αρακτηριστικά τ�υ !�-νταμενταλισμ�ύ είναι τρία:

α) H εγγυημένη απ�κλειστικ�τητατης σωτηρίας των !�νταμενταλι-στών, ενώ �λ�ι �ι άλλ�ι �δεύ�υμεπρ�ς την απώλεια.

�) H απ� Θε�ύ σ’ αυτ�ύς ανάθεσηνα υπερασπιστ�ύν και να πρ�στα-τεύσ�υν την �ρθή πίστη ε!’ �λωντων �ητημάτων της διδα�ής και τηςπρά"ης.

γ) Mια απ�καλυπτική πρ�ν�μιακήιδιαιτερ�τητα π�υ τ�υς ε"ασ!αλί�ειτη συντήρηση της �ρθής θρησκευτι-κής θεώρησης παρ�ντ�ς και μέλλ�-ντ�ς, μια συντήρηση π�υ τ�υς !έρ-νει παντ�ύ σε π�λύ στενές σ�έσειςμε π�λλές άλλες συντηρητικές κ�ι-νωνικ�ύ και π�λιτικ�ύ �αρακτήρα �-μάδες.

Στ� κείμεν� αυτ� θα μας απασ��-λήσει τ� !αιν�μεν� τ�υ !�νταμε-νταλισμ�ύ στη �ριστιανική θρησκείαμε έμ!αση στη �ώρα μας.

T� !αιν�μεν�, ως πρ�ς τα πλείστααπ� τα παραπάνω �αρακτηριστικά,παρ�υσιάστηκε και στην αρ�αία εκ-κλησία με τ�υς M�ντανιστές στηνAνατ�λή και με τ�υς Δ�νατιστές στηΔύση. Oι ηγ�ύμεν�ι τ�τε της Eκκλη-σίας επίσκ�π�ι, απ� τ�ν 2� μ.X. αι.και έπειτα, πρ��ωρ�ύσαν σε ένα εί-δ�ς συμ�ι�ασμ�ύ και συμ�ίωσης μετην κ�υλτ�ύρα τ�υ ελλην�ρωμαϊκ�ύκ�σμ�υ. Aυτή την τάση επιδίω"αν �ιπαραπάνω �μάδες να σταματήσ�υν.Παράλληλα !αιν�μενα, �πως ήταν!υσικ�, εμ!ανίστηκαν και σε μετα-γενέστερες επ��ές. Iδιαίτερα �μως,ως πρ�ς τ�υς νε�τερ�υς �ρ�ν�υςστ�ν δυτικ� κ�σμ�, � !�νταμενταλι-σμ�ς έκανε αισθητή την παρ�υσίατ�υ μετά τη διάδ�ση των ιδεών τ�υΔια!ωτισμ�ύ και της !ιλελεύθερηςεπιστημ�νικής σκέψης, απ� τ�ν 18�αιώνα και μετά. E"αρση τ�υ !αιν�-μέν�υ �ρίσκ�υμε ιδιαίτερα εντ�ς

συντηρητικών πρ�τεσταντικών κύ-κλων, ��ι τ�σ� στην Eυρώπη �σ�στις Hνωμένες Π�λιτείες, �π�υ �ιμεσ�δυτικές Π�λιτείες απ� τα �ρ�-νια της κατάκτησης της Δύσης μέ�ρισήμερα απ�τελ�ύν τη !ωλιά τ�υ !�-νταμενταλισμ�ύ. Mάλιστα, κατάτ�υς π�λύ πρ�σ!ατ�υς �ρ�ν�υς τηςπυρηνικής αντιπαράθεσης Aμερικής- Pωσίας, "ε�ώρισαν για τ�ν τ�νισμ�εν�ς συντηρητικ�ύ παραδ�σιακ�ύπρ�τεσταντισμ�ύ, π�υ απ�κλείει κά-θε ιδε�λ�γικ� συμ�ι�ασμ� με τη νε-ωτερική επ��ή, ιδιαίτερα για δύ�στ��υς: α) κατά!εραν να δια�ά-σ�υν μέσα στη Bί�λ�, ιδιαίτερα σταAπ�καλυπτικά της κείμενα, με λε-πτ�μέρειες, �λες τις κύριες !άσεις,τ�υς παράγ�ντες και την έκ�αση–πρ�πάντων την τελευταία– �λ�υτ�υ Aρμαγεδών, με τα θηρία απ� "η-ράς και θαλάσσης, τ� κράτ�ς τ�υ

Iσραήλ, τ�υς Aρα�ες, Aμερικαν�ύς,Pώσ�υς, Kαντά!ηδες, «666» κ.λπ.Aυτά, μάλιστα, �λα μετα!έρθηκανκαι στην Eλλάδα απ� «�ρθ�δ�"�υς»με σ!ραγίδα συγγρα!είς, θε�λ�-γ�υς και κληρικ�ύς κειμένων μπεστσέλερ. Eνα απ� τα Aπ�καλυπτικά αυ-τά, γραμμένα απ� τ�ν π. M�υλατσιώ-τη, "επέρασε σε κυκλ�!�ρία, �πωςλέγεται, τα 100.000 αντίτυπα! �) Oδεύτερ�ς στ��ς των Aμερικανών!�νταμενταλιστών υπήρ"ε η σθενα-ρή υπ�στήρι"η τ�υ πρ�έδρ�υ Pέι-γκαν και της π�λιτικής τ�υ, κάτι τ� �-π�ί� � πρ�εδρ�ς εκτίμησε επαρκώςκαι αντάμειψε επα"ίως. Πρ�ς π�λιτι-κά ακραίες συντηρητικές ή απλώςσυντηρητικές παρατά"εις συνδέθη-καν �ι !�νταμενταλιστές μέ�ρι σή-μερα παντ�ύ, και στην Eλλάδα.

Στη �ώρα μας, απ� τ�ν 18� αι. καιέπειτα, παρ�υσιάστηκαν �μάδες, κυ-

ρίως της μ�ναστικής π�λιτείας, π�υαντέδρασαν με δύναμη, τ�σ� κατάτων νέων ιδεών τ�υ Δια!ωτισμ�ύκαι τ�υ Φιλελευθερισμ�ύ �σ� και ε-ναντί�ν νε�τερων επιστημ�νικώνθεωριών ε"ήγησης τ�υ κ�σμ�υ, τηςπ�ρείας τ�υ ανθρώπ�υ κ.λπ. E��υνγρα!εί α"ι�λ�γες μελέτες για πρ�-σωπα και τέτ�ια κινήματα. Aνα!έρωγια παράδειγμα την εργασία τ�υ κα-θηγητή στ� Πανεπιστήμι� Θεσσα-λίας Bασ. Mακρίδη Περί της θρη-σκευτικής κριτικής της K�περνίδει-ας κ�σμ�θεωρίας στην Eλλάδα, με-τά�ύ 1794 και 1821 (1995). Σ’ αυτ� τ�άρθρ� δεν είναι δυνατ�ν να πραγμα-τευτ�ύμε ένα τέτ�ι� θέμα. T�ύτ�μ�ν� μπ�ρεί να πει κανείς: τα κινή-ματα αυτά τ�υ ελληνικ�ύ �ώρ�υ έ-��υν σίγ�υρα κάπ�ια γνωρίσματατ�υ !�νταμενταλισμ�ύ, και η επί-δρασή τ�υς δεν ήταν αμελητέα.Aλλαγές στ� Aγι�ν Oρ�ς, καθώς καιπ�λιτικά γεγ�ν�τα επηρέασαν αρνη-τικά την πρ��δ� τ�υ.

Xαρακτηριστικ� !αιν�μεν� !�ντα-μενταλισμ�ύ στη σύγ�ρ�νη Eλλάδαείνα τ� Παλαι� Hμερ�λ�γι�, π�υ "ε-κίνησε με π�λιτική υπ�κίνηση, δια-μ�ρ!ώθηκε �μως π�λύ γρήγ�ρα απ�την πρ�σληψη �λων των �ασικών �α-ρακτηριστικών τ�υ !�νταμενταλι-σμ�ύ: πρ�σκ�λληση !ανατική σε �,τιπαλαι� και απ�ρριψη κάθε καιν�ύρ-γι�υ ως πλάνης· � απ� Θε�ύ πρ��ρι-σμ�ς των: αυτ�ί να είναι π�υ θα συ-ντηρήσ�υν στην ιστ�ρία �,τι αληθιν�και σωτήρι�· απ� τ� 1923, �ι παλαι-�ημερ�λ�γίτες στην Eλλάδα κατα-τάσσ�νται π�λιτικά στη Δε"ιά, και υ-πήρ"αν υπ�στηρικτές τ�υ !ιλ��ασι-λικ�ύ κ�μματ�ς, α!�ύ, �ωρίς �ασι-λιά δυνατή συνέ�εια της �υ�αντινής�ρθ�δ�"ίας είναι σ�εδ�ν αδύνατη.Mην εκπλήσσεται κανείς για απ�ψεις�πως αυτή. Pώσ�ς συνάδελ!�ς μ�υ,καθηγητής Θε�λ�γίας στ� Παρίσι,μ�υ έλεγε πρ� ετών, �τι αν έπε!τεκάπ�τε � κ�μμ�υνισμ�ς στη Pωσία,δεν θα μπ�ρ�ύσε η Eκκλησία να �ή-σει �ωρίς τ�ν τσάρ�.

E�ω τ� αίσθημα �τι !�νταμενταλι-στικά !αιν�μενα θρησκευτικ�ύ �α-ρακτήρα παρ�υσιάστηκαν στηνEλλάδα κυρίως μετά τ�ν εμ!ύλι�.Kάπ�ιες απ� τις ανακατατά"εις π�υέγιναν στη �ώρα ήταν η π�λιτική α-να�άθμιση τ�υ ρ�λ�υ της καθεστη-κυίας Eκκλησίας, �ταν μάλιστα τ�τεπερίπ�υ άρ�ισαν �ι πρώτ�ι τριγμ�ίδιάσπασης και παρακμής των θρη-σκευτικών �ργανώσεων.

Γι’ αυτές μπ�ρεί κανείς να μιλήσειγια ευσε�ιστικά και π�λιτικώς συντη-ρητικά ιδεώδη, ��ι για !�νταμεντα-λιστικ� �αρακτήρα, α!�ύ �ι �ργανώ-σεις ήθελαν να μεταρρυθμίσ�υν τηνκαθεστηκυία Eκκλησία. Δεν είναι κα-θ�λ�υ συμπτωματικ� �τι, �ταν μετάτη δικτατ�ρία επέστρεψε � Kαρα-μανλής, αλλαγές έγιναν σ’ �λ�υςτ�υς �ώρ�υς εκτ�ς της Eκκλησίας,�π�υ, μ�λις έναν �ρ�ν� πριν εί�ε ε-πι�ληθεί τ� καθεστώς Iωαννίδη-Xρήστ�υ-Σερα!είμ με συντακτικές

H σύγ�υση, ηθελημένη ή μη, των τ�μέων ευθύνης και των �ρίων ευαισθησίαςκαταλήγει πάντα αμ�ίπλευρα �λαπτική. H εν θερμώ παρά�λεψη της σα��ύς–και σ��ής– διάκρισης μετα�ύ π�ιμνί�υ και αναγνώστη (τελικ�ύ απ�δέκτηκαι ε�έ�ρ�να κριτή τ�υ πνευματικ�ύ έργ�υ) απέ�η διπλά αρνητική: τ!σ� γιατη σωστή πρ!σληψη (και απ�δ��ή ή απ!ρριψη) τ�υ έργ�υ !σ� και για την ευ-θυκρισία των ηγητ!ρων εμπνευστών της ιδέας να α��ριστεί � N. Kα"αντ"ά-κης για τ�ν «Tελευταί� πειρασμ!» – π�υ, ευτυ�ώς, δεν έγινε (�ωτ.: αρ�εί�Γιώργ�υ Zε�ελάκη).


πρά"εις. Aλλά και καθ’ �λη τη μακράπερί�δ� της αρ�ιεπισκ�πικής θητεί-ας τ�υ Σερα!είμ, � εκκλησιαστικ�ς�ργανισμ�ς στην Eλλάδα υπέ!ερεαπ� πνευματικ� υπ�σιτισμ� και ε"ά-ντληση της εκκλησιαστικής δραστη-ρι�τητας στ� διωγμ� των π�ικιλώνυ-μων αιρέσεων, �ι �π�ίες συστηματι-κά εμ!ανίστηκαν στ�ν ελληνικ� λα�ως ε"αιρετικά επικίνδυν�ς ε�θρ�ς �-�ι μ�ν� της Oρθ�δ�"ίας αλλά και τηςEλλάδ�ς. Eπί Aρ�ιεπισκ�π�υ Σερα-!είμ, η Eκκλησία δεν έκανε τίπ�τεγια την επ�ύλωση των πληγών τηςκαι τη �ελτίωση της απ�δ�σής της ε-ντ�ς της κ�ινωνίας. E"άντλησε �-π�ι� δυναμικ� εί�ε στη συνεργασίαμε πάσης !ύσεως αντιδραστικές �ρ-γανώσεις, καθώς και με την πρ�στα-σία μας απ� κάπ�ι�υς αιρετικ�ύς,π�υ σκ�π� τ�υς δήθεν εί�αν να αλώ-σ�υν τη �ώρα. Yπ� αυτές τις συνθή-κες, �ταν δηλαδή σε μια �ώρα ηEκκλησία απ�κ�πεί πλήρως απ� τηδιαν�ηση τ�υ τ�π�υ –�πως συμ�αί-νει στην Eλλάδα–, υπ�σιτί�εται θε�-λ�γικώς και πνευματικώς ασ!υκτικά,είναι επ�μεν� ηγέτες, �πως � πρώηνπρ�καθήμεν�ς, να υπ�στηρί"�υν �α-μηλής στάθμης θρησκευτικές κινή-σεις, λαϊκιστικά θρησκευτικά ρεύμα-τα, ακ�μα και να ενισ�ύσ�υν !�ντα-μενταλιστικές �μάδες, π�υ ήταν !υ-σικ� να παρ�υστιαστ�ύν και στη �ώ-ρα μας, μετά τ�ν εμ!ύλι� και τη δι-κτατ�ρία, κατά την περί�δ� ��ι μ�ν�της αντιπαράθεσης Aνατ�λής-Δύ-σης, αλλά και ε"αιτίας τ�υ ιδε�λ�γι-κ�ύ κεν�ύ π�υ ά!ησε πίσω της, σε �-λ� τ�ν κ�σμ�, η πτώση της Σ��ιετι-κής Eνωσης. H ελλαδική Eκκλησία,�ντας υπ� την κραταιά πρ�στασίατ�υ κράτ�υς, υπ�στήρι"ε παρά ταύ-τα �λων των ειδών τα π�π�υλίστικα!�νταμενταλιστικά κινήματα –είτεεμ!ανώς είτε ��ι.

Tρία παραδείγματα

Θα αναρωτηθεί κάπ�ι�ς: δεν εί�α-με και στ� δικ� μας θε�λ�γικ� �υ-ραν� !�νταμενταλιστικής υ!ής θε�-λ�γικές πρ�τάσεις; Φ��άμαι πως θααδικήσω τ� θέμα γρά!�ντας μ�ν�λίγα λ�για για ένα ενδια!έρ�ν γιατ�ν τ�π� μας �ήτημα. A!�ύ �μωςδεν είναι δυνατ�ν να τ� παρακάμψωεντελώς, θα δώσω κάπ�ια παραδείγ-ματα τ�υ !αιν�μέν�υ.

H κίνηση των Kωστή Mπαστιά καιK�ντ�γλ�υ με τ� περι�δικ� «Kι�ω-τ�ς» τ�υ εκδ. �ίκ�υ «Παπαδημητρί-�υ» εί�ε σα!ώς τ� σκ�π� να τ�νίσειτη σημασία της ελληνικής και της�ρθ�δ�"ης παράδ�σης, θεωρώνταςκαθετί νε�τερ� ως κάτι επικίνδυν�για τ�ν τ�π�. Δεν εί�αμε εδώ κάπ�ι-�ν σε σ�έση με τη Bί�λ� !�νταμε-νταλισμ� τ�υ πρ�τεσταντικ�ύ τύ-π�υ, εί�αμε �μως έναν !�νταμεντα-λισμ� σε σ�έση με την �ρθ�δ�"η πα-ράδ�ση. Kαι η κίνηση αυτή άρ�ισετην επ�μένη της κατάπαυσης τ�υεμ!υλί�υ.

E"άλλ�υ, τ� κίνημα της νε�ρθ�δ�-"ίας τ�νισε α!εν�ς την αυθεντίατων πατέρων της Eκκλησίας –άσ�ετααπ� τ� πώς αντιλαμ�άνεται τ�υς Πα-τέρες– ως απ�κλειστικής αυθεντίαςθεμέλι� για τη στήρι"η των θε�λ�γι-κών απ�ψεών μας κατά τ� παρ�ν, ε-νώ α!ετέρ�υ κατά κ�ρ�ν υπερέ�αλεστην επισήμανση τ�υ κινδύν�υ π�υ� �ρθ�δ�"�ς �ώρ�ς μας διατρέ�ει α-

π� την αιρετική και αντι�ριστιανικήΔύση! Θα μπ�ρ�ύσε π�λλά σ��λια νακάνει κανείς για τα δύ� παραπάνωρεύματα· εδώ θα περι�ριστώ σε ένα:και τα δύ� δεν εί�αν να πρ�σ!έρ�υνκανένα �ραμα στην ελληνική Eκκλη-σία και στ�ν τ�π�· � τ�ν�ς τ�υς πα-ντ�ύ ήταν στη συντήρηση τ�υ πα-ρελθ�ντ�ς –�ωρίς κανένα κριτικ��λέμμα γι’ αυτ�– και στην πρ�στασίαμας απ� π�λλ�ύς ε�θρ�ύς π�υ ελλ�-�εύ�υν εναντί�ν μας, άσ�ετα ανπ�λλ�ί απ� μας αδυνατ�ύν να δ�υναυτ�ύς τ�υς ε�θρ�ύς.

Πι� !�νταμενταλιστικ� απ� τα πα-

ραπάνω θεωρώ τ� κίνημα π�υ δημι-�ύργησε στη Θεσσαλ�νίκη � καθη-γητής Π. Xρήστ�υ, υπ�υργ�ς Θρη-σκευμάτων επί Iωαννίδη, ακ�λ�υ-θ�ύμεν�ς απ� έναν αριθμ� καθητη-τών τ�υ Π�ιμαντικ�ύ Tμήματ�ς τηςΘε�λ�γικής Σ��λής, με κέντρ� τις α-π�ψεις τ�υ αγί�υ Γρηγ�ρί�υ τ�υ Πα-λαμά, μητρ�π�λίτη Θεσσαλ�νίκηςκατά τ� IΔ΄ αιώνα, ιδιαίτερα τις διδα-σκαλίες τ�υ κατά τ�υ δυτικ�ύ Bαρ-λαάμ, περί θεώσεως ως τ�υ σκ�π�ύτ�υ ανθρώπ�υ και περί τ�υ Hσυ�α-σμ�ύ ως απ�δεκτής μεθ�δ�υ επί-τευ"ης της θείας επ�πτείας και τ�υ

Θα�ωρεί�υ !ωτ�ς απ� τ�ύδε. 4α!-νικά ανακαλύψαμε κάτι π�υ π�λλ�ύςαιώνες αγν��ύσαμε: �τι αυτή η πα-λαμική αντίδραση στην επ��ή τ�υΓρηγ�ρί�υ Παλαμά απ�τελεί τ� απ�-σταγμα της Oρθ�δ�"ίας. H απέ�θειακαι τ� μίσ�ς πρ�ς τη Δύση είναι �α-ρακτηριστικ� της γραμμής αυτής, �-πως και η !ανατική ε�θρ�τητα ενα-ντί�ν παντ�ς αντι!ρ�ν�ύντ�ς, μέ-�ρις ε"�ντώσεως.

Aυτά είναι, π�λύ συν�πτικά, �σαθα μπ�ρ�ύσαμε να π�ύμε περί θρη-σκευτικ�ύ !�νταμενταλισμ�ύ στηνEλλάδα σήμερα.

Στην !μ�ρ�η ακριτική Φλώρινα, τ� συνεργεί� των γυρισμάτων της ταινίας τ�υ Θ. Aγγελ!π�υλ�υ «T� μετέωρ� �ήματ�υ πελαργ�ύ» αντιμετωπίστηκε, τ� �ειμώνα τ�υ ’91, με συλλαλητήρια, πρ�πηλακισμ�ύς και απρέπειες απ! εκείνεςπ�υ εύκ�λα επιτρέπ�υν στ�ν εαυτ! τ�υς, «διαν�ία Kυρί�υ», !σ�ι (!π�υ γης) αυτ�αναγ�ρεύ�νται σε θεματ��ύλακεςπάσης �ρθ��ρ�σύνης. Πάνω, � πρωταγωνιστής της ταινίας Mαρτσέλ� Mαστρ�γιάννι �αδί"ει σε δρ!μ� της π!λης, «υ-π! την σκιάν» της διαρκ�ύς καταγγελίας της αν�μίας (�ωτ.: X. Mπίλι�ς).


Π�λίτης και περι�άλλ�νH πρ�στασία τ�υ περι�άλλ�ντ�ς και � σε�ασμ�ς τ�υ δικαιώματ�ς στη �ωή

T�υ Στέλι�υ Ψωμά

Διευθυντή τυ ελληνικύ γρα�είυτης Greenpeace

«Π�σ στεν�μυαλα, αν�ητα πλάσματαείμαστε. Τυ�λί, δεν �λέπυμε τα δικαι-ώματα �λων των άλλων �ντων της Δημι-υργίας».

John Muir, 1867

«Μιλώ σ�αρά, �ταν πρτείνω να απ-νείμυμε νμικά δικαιώματα στα δάση,τυς ωκεανύς, τα πτάμια και τα άλλα“�υσικά αντικείμενα”, στην πραγματικ�-τητα στ �υσικ� περι�άλλν ως σύνλ».

Christopher Stone, 1972

ΣE μία απ� τις πρώτες απ��άσειςτης για θέματα περι�άλλ�ντ�ς, τ�1976, η Ευρωπαϊκή Επιτρ�πή των Δι-καιωμάτων τ�υ Ανθρώπ�υ εί!ε απ�-�ανθεί κατηγ�ρηματικά �τι κανέναδικαίωμα σ!ετικ� με την πρ�στασίατ�υ περι�άλλ�ντ�ς δεν περιλαμ�ά-νεται μετα#ύ των δικαιωμάτων και ε-λευθεριών π�υ εγγυάται η Ευρωπαϊ-κή Σύμ�αση Δικαιωμάτων τ�υΑνθρώπ�υ. Κι αυτ� παρ�τι λίγα !ρ�-νια πριν, τ� 1972, η Διακήρυ#η τηςΣτ�κ!�λμης για τ� περι�άλλ�ν καιτην ανάπτυ#η, τ�νι&ε �τι η απ�λαυσητων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ηανθρώπινη α#ι�πρέπεια πρ�ϋπ�θέ-τ�υν την πρ�στασία και τη �ελτίωσητης π�ι�τητας τ�υ περι�άλλ�ντ�ς.Είκ�σι !ρ�νια μετά, τ� 1992, η Διακή-ρυ#η τ�υ Ρί� έκανε λ�γ� για δικαίω-μα �λων των ανθρώπων σε μια υγιήκαι παραγωγική &ωή σε αρμ�νία μετη �ύση. Αντίστ�ι!ες επισημάνσειςκαι πρ�τρ�πές έκαναν και άλλες διε-θνείς διασκέψεις �πως η Διακήρυ#ηκαι τ� Πρ�γραμμα Δράσης της �ι-κ�υμενικής διάσκεψης για τα αν-θρώπινα δικαιώματα, η Σύμ�αση γιατα δικαιώματα τ�υ παιδι�ύ και πρα-κτικά κάθε σύγ!ρ�νη διεθνής διά-σκεψη π�υ α��ρά αμέσως ή εμμέ-σως κ�ινωνικά δικαιώματα.

Παρ�λα αυτά, η ύπαρ#η εν�ς «δι-καιώματ�ς στ� περι�άλλ�ν» με τηστενά ν�μική τ�υ ένν�ια έ!ει αμ�ι-σ�ητηθεί στ� διεθνές δίκαι�. + πρ�-�ληματισμ�ς αυτ�ς είναι εμ�ανήςκαι στις αντίστ�ι!ες συ&ητήσεις π�υγίν�νται στη !ώρα μας. Σύμ�ωνα μεμία άπ�ψη, η πρ�στασία τ�υ περι-�άλλ�ντ�ς δεν είναι αυτ�σκ�π�ς καιη συνταγματική πρ�στασία τ�υ, ωςένν�μ�υ αγαθ�ύ π�υ θεμελιώνει δη-μ�σι� μικτ� δικαίωμα, δηλαδή ατ�μι-κ� και συνάμα κ�ινωνικ�, δεν είναιαπ�λυτη, δεδ�μέν�υ �τι κανένα δη-μ�σι� δικαίωμα, �ύτε αυτ� της αν-θρώπινης &ωής, τυγ!άνει απ�λυτηςπρ�στασίας.

Tι περιλαμ�άνειτ� Σύνταγμα

Τ� Σύνταγμα τ�υ 1975/86 τυπ�π�ι-εί με σα�ήνεια μια σειρά ατ�μικών,κ�ινωνικών και π�λιτικών δικαιωμά-των, καθώς και ένα σύν�λ� αρ!ώνπ�υ τ�υ πρ�σδίδ�υν ένα κ�ινωνικ�!αρακτήρα. Η περι�αλλ�ντική διά-σταση τ�υ Συντάγματ�ς εμπεριέ!ε-

ται κυρίως στ� άρθρ� 24, τ� �π�ί�στην πρώτη παράγρα�� τ�υ ανα�έ-ρει πως «η πρ�στασία τ�υ �υσικ�ύκαι π�λιτιστικ�ύ περι�άλλ�ντ�ς απ�-τελεί υπ�!ρέωση τ�υ Κράτ�υς. Γιατη δια�ύλα#ή τ�υ τ� Κράτ�ς έ!ει υ-π�!ρέωση να παίρνει ιδιαίτερα πρ�-ληπτικά ή κατασταλτικά μέτρα...».

Στ� γενικ� δικαίωμα πρ�στασίαςτ�υ περι�άλλ�ντ�ς, π�υ θεμελιώνε-ται στ� άρθρ� 24 τ�υ Συντάγματ�ς,αντιστ�ι!�ύν συγκεκριμένα επιμέ-ρ�υς δικαιώματα κάθε �ασικής πτυ-!ής τ�υ, επισημαίνει � καθηγητής κ.Γ. Παπαδημητρί�υ. Τ� γενικ� δικαίω-μα στ� περι�άλλ�ν επενεργεί ως μή-τρα για την παραπέρα θεμελίωση ει-δικών δικαιωμάτων (π.!. δικαίωμα σεένα υγιές δασικ� �ικ�σύστημα, σεκαθαρές θάλασσες και ακτές, κ.λπ.).Α#ί&ει επίσης να σημειωθεί, συνε!ί-&ει � κ. Παπαδημητρί�υ, �τι τ� περιε-!�μεν� και η λειτ�υργία τ�υ εν λ�γωδικαιώματ�ς δεν διευκ�λύνει την«άνευ �ρων» κατάτα#ή τ�υ στη γνω-στή και παραδ�σιακή διάκριση τωνδικαιωμάτων σε ατ�μικά, π�λιτικάκαι κ�ινωνικά. Τ� δικαίωμα στ� περι-�άλλ�ν �αίνεται να συγκεντρώνει τα!αρακτηριστικά και των τριών κατη-γ�ριών. Απ�τελεί με άλλα λ�για ένααμάλγαμα ατ�μικ�ύ, κ�ινωνικ�ύ καιπ�λιτικ�ύ δικαιώματ�ς. Με την ενά-σκησή τ�υ ως �μ�λ�γ�υ δικαιώμα-τ�ς, παρέ!εται σε κάθε π�λίτη τ� δι-καίωμα να διεκδικήσει απ� την π�λι-τεία την πραγμάτωση της πρ�στα-σίας τ�υ περι�άλλ�ντ�ς. Τ� σ!ετικ�δικαίωμα μπ�ρεί �υσικά να ασκείταικαι συλλ�γικά, �π�τε εμ�ανί&εται ωςδικαίωμα συλλ�γικής δράσης, ως π�-λιτικ� δικαίωμα δηλαδή.

Η άσκηση ατ�μικής και συλλ�γικήςδράσης �μως πρ�ϋπ�θέτει και την ε-παρκή ευελι#ία των θεσμών π�υ θα«ανε!θ�ύν» ή θα πρ�τρέψ�υν τηνκινητ�π�ίηση των π�λιτών για τηνπρ�άσπιση τ�υ περι�άλλ�ντ�ς. >α-ρακτηριστικ� παράδειγμα απ�τελεί ηθέσπιση καν�νιστικών διατά#εωνπ�υ θεμελιών�υν τ� δικαίωμα στηνπερι�αλλ�ντική πληρ��ρηση. Τ�δικαίωμα αυτ� αναγνωρί&εται τ�σ�απ� την Agenda 21, π�υ συμ�ωνήθη-κε στ� Ρί�, �σ� και απ� την κ�ιν�τικήκαι εθνική ν�μ�θεσία. Aλλ� �μως α-ναγνώριση στα !αρτιά και άλλ� ανα-γνώριση στην πρά#η. Oσ�ι έ!�υν α-π�τ�λμήσει να επι&ητήσ�υν τέτ�ι�υείδ�υς πληρ��ρηση απ� δημ�σι-�υς ��ρείς, αντιμετωπί&�υν συ!νάμία στεγνή γρα�ει�κρατική άρνησηκαι αγκύλωση π�υ ακυρώνει τ� κατάτα άλλα αναγνωρισμέν� δικαίωμα καιαπ�τρέπει συ!νά κάθε απ�πειρα κ�ι-νωνικής δράσης.

Τ� ίδι� αρνητική είναι και η στάσησυγκεκριμένων �ργάνων της π�λι-τείας απέναντι στ�υς �ργανωμέν�υς��ρείς πρ�στασίας τ�υ περι�άλλ�-ντ�ς. Ακ�μα και σήμερα, δεν ανα-γνωρί&εται για παράδειγμα στηνπρά#η τ� ένν�μ� συμ�έρ�ν των ΜηΚυ�ερνητικών +ργανώσεων σε περι-�αλλ�ντικές υπ�θέσεις. Κατά τα άλ-

λα, �λες �ι διακηρύ#εις σε κ�ιν�τικ�και εθνικ� επίπεδ� κάν�υν λ�γ� γιατην ανάγκη συμμετ�!ής των �ργα-νώσεων αυτών στ� μέγιστ� δυνατ��αθμ� στη διαμ�ρ�ωση ή και στη λή-ψη απ��άσεων π�υ α��ρ�ύν στηνπρ�στασία τ�υ περι�άλλ�ντ�ς.

Θα ήταν �έ�αια α�έλεια να πι-στεύει κανείς πως η ν�μ�θεσία και ηδι�ικητική γρα�ει�κρατία θα μπ�-ρ�ύσαν να �ρίσκ�νται πι� μπρ�στάαπ� ένα &ωνταν� και συ!νά πρωτ�-π�ρ� κ�μμάτι της κ�ινωνίας, �πωςείναι �ι περι�αλλ�ντικά ευαισθητ�-π�ιημέν�ι και ενεργ�ί π�λίτες. + κα-ν�νας, άλλωστε, είναι �ι ν�μ�ι να α-κ�λ�υθ�ύν τις κ�ινωνικές ε#ελί#ειςκαι να μην τις πρ�καθ�ρί&�υν. Τ� πε-ρι�άλλ�ν δεν θα μπ�ρ�ύσε, �έ�αια,να απ�τελεί ε#αίρεση.

Δικαιώματα και δικαι�ύ��ι

Υπ’ αυτή την ένν�ια, π�λλές ��-ρές, η πρ�άσπιση τ�υ περι�άλλ�-ντ�ς απ� τ�υς π�λίτες, σε ατ�μικ� ήσυλλ�γικ� επίπεδ�, �ελτιώνει ή καιαλλά&ει ρι&ικά την υ�ιστάμενη περι-�αλλ�ντική ν�μ�θεσία. Στην πρά#η,σ!εδ�ν �λες �ι διακρατικές και εθνι-κές ν�μ�θετικές ρυθμίσεις υπήρ#αναπ�τέλεσμα της πίεσης π�υ άσκη-σαν �ι π�λίτες, π�λλές ��ρές ερ!�-μεν�ι σε σύγκρ�υση με την κεντρικήδι�ίκηση ή τη �ι�μη!ανία. >αρακτη-ριστική είναι η περίπτωση της διε-θν�ύς απαγ�ρευσης της π�ντισηςτ�#ικών και ραδιενεργών απ��λή-των στη θάλασσα. Η απαγ�ρευσηαυτή έγινε δυνατή μ�ν� μετά τις δυ-ναμικές παρεμ�άσεις της Green-peace, �ι �π�ίες ανάγκασαν τις κυ-�ερνήσεις να συμ�ωνήσ�υν σε αυτ�π�υ μάλλ�ν θα έπρεπε να είναι ε#αρ!ής αυτ�ν�ητ�. Να μη θεωρ�ύμε,δηλαδή, τη θάλασσα ως μία απέρα-ντη !ωματερή.

Η ανάλυση π�υ επι!ειρήσαμε πα-ραπάνω, έ!ει μια σα�ώς ανθρωπ�κε-ντρική θεώρηση. Cεκινήσαμε τ� άρ-θρ� αυτ� με δύ� πρ��ληματισμ�ύςτ�υ John Muir και τ�υ ChristopherStone, �ι �π�ί�ι μεταθέτ�υν τη συ&ή-τηση σε ένα άλλ� επίπεδ�. Πέραντων δικαιωμάτων τ�υ ανθρώπ�υ στ�περι�άλλ�ν, μήπως θα έπρεπε να α-ναγνωρίσ�υμε και αντίστ�ι!α δικαι-ώματα στις άλλες μ�ρ�ές &ωής π�υμ�ιρά&�νται μα&ί μας τ�ν πλανήτη;Μια �ράση τ�υ Lyn White Jr., διατυ-πωμένη ήδη απ� τ� 1973, διευρύνειακ�μα περισσ�τερ� αυτ�ν τ� πρ�-�ληματισμ�: «E��υν άραγε �ι άν-θρωπ�ι ηθικές υπ��ρεώσεις απένα-ντι στα �ρά�ια; Την επ��ή κατά την�π�ία μια τέτ�ια ερώτηση δεν θα�αίνεται πια γελ�ία, θα �ρισκ�μαστεστα πρ�θυρα της αλλαγής των α�ιών,η �π�ία θα καταστήσει δυνατή τη λή-ψη μέτρων π�υ θα μας ��ηθήσ�υννα αντιμετωπίσ�υμε την εντειν�με-νη �ικ�λ�γική κρίση. Ας ελπίσ�υμεμ�ν� �τι � �ρ�ν�ς π�υ απ�μένει εί-ναι αρκετ�ς».


H πρ�άσπιση τ�υ περι�άλλ�-ντ�ς απ� τ�υς π�-λίτες, σε ατ�μικ� ή συλλ�γικ� επίπεδ�, συμ�άλ-λει στη �ελτίωσηαλλά και στην αλ-λαγή της υ�ιστά-μενης περι�αλλ�-ντικής ν�μ�θεσίας(�ωτ.: «T� Mάτι»).

«E��υν άραγε �ι άνθρωπ�ι ηθικέςυπ��ρεώσεις απέ-ναντι στα �ρά�ια;Tην επ��ή κατάτην �π�ία μια

τέτ�ια ερώτησηδεν θα �αίνεται

πια γελ�ία, θα �ρισκ�μαστε

στα πρ�θυρα της αλλαγής

των α�ιών, η �π�ίαθα καταστήσει

δυνατή τη λήψη μέτρων π�υ θα μας

��ηθήσ�υν νααντιμετωπίσ�υμετην εντειν�μενη

�ικ�λ�γική κρίση».Lyn White Jr (�ωτ.:

«Φωτ�γρα�ία και Eίδηση»).

T� δικαίωμα στ� περι�άλλ�ν �αίνεται να απ�τελεί αμάλγαμα ατ�μικ�ύ, κ�ινωνικ�ύ και π�λιτικ�ύ δικαιώματ�ς. Στη�ωτ�γρα�ία, πρ�σ�ατη διαμαρτυρία μελών της Greenpeace κατά της εισαγωγής μεταλλαγμένης σ�γιας στη �ώρα(�ωτ.: «Πρίσμα»).

Κάπ�ι�ι θεωρ�ύν �τι η συ&ήτησηαυτή δεν έ!ει πρακτικ� ενδια�έρ�ν,α��ύ τα δικαιώματα πρ�ϋπ�θέτ�υνδικαι�ύ!�υς και �ι δικαι�ύ!�ι μπ�-ρεί να είναι πρ�σωπα και μ�ν�. Δενμπ�ρ�ύν να υπάρ#�υν συνεπώς «δι-καιώματα της �ύσης» ή «δικαιώμα-τα των &ώων». Φ��άμαι �τι η αντίλη-ψη αυτή είναι ε#αιρετικά στενή. Αυ-τή η αυστηρά δικ�ν�μική πρ�σέγγι-ση απέτυ!ε άλλωστε να ερμηνεύσεικαι να καταν�ήσει και άλλ�υ είδ�υςπρ��λήματα στ� παρελθ�ν. >αρα-κτηριστική είναι η π�λύ!ρ�νη συ&ή-τηση για τα «δικαιώματα στη γη»

των Α��ριγίνων της Αυστραλίας. Ημια πλευρά μιλ�ύσε με �ρ�υς «ιδι�-κτησίας της γης» και η άλλη με �-ρ�υς μιας πνευματικής σ!έσης με«τη γη π�υ αντιπρ�σωπεύει τ�πνεύμα των πρ�γ�νων». Δυ� κ�σμ�ικαι δυ� ρι&ικά δια��ρετικές �ιλ�σ�-�ίες για τη &ωή συγκρ�ύστηκαν επί!ρ�νια μέ!ρι να �ρεθεί μια συμ�ι�α-στική λύση. Κάτι αντίστ�ι!� θα &ή-σ�υμε μάλλ�ν και στ� θέμα των δι-καιωμάτων της �ύσης.

Θα πρέπει να αναγνωρίσ�υμε,πάντως, πως τα κάθε είδ�υς δικαι-ώματα �υδέπ�τε !αρίστηκαν ή επε-

�λήθησαν εκ των άνω. Hταν πάντατ� απ�τέλεσμα μιας διαρκ�ύς κ�ι-νωνικής πάλης και ε#έλι#ης. Oπωςείπε � Albert Schweizer τ� 1923,«θεωρ�ύσαν κάπ�τε αν�ησία τησκέψη �τι �ι έγ�ρωμ�ι άνθρωπ�ιείναι πραγματικ�ί άνθρωπ�ι καιπρέπει να έ��υν ανθρώπινη αντιμε-τώπιση. Η αν�ησία αυτή έγινε πραγ-ματικ�τητα. Σήμερα θεωρείται υ-περ��λή να δηλώνει κανείς �τι μιαλ�γική ηθική απαιτεί ένα συνε�έςενδια�έρ�ν για κάθε %ωνταν� πλά-σμα, μέ�ρι τις πι� απλές εκδηλώ-σεις της %ωής».


Δικαιώματα τρίτης γενιάςH διεύρυνση, η ανάδει η και η πρ�στασία των δικαιωμάτων εν �ψει τ�υ 21�υ αιώνα

T�υ Γιώργ�υ Παπαδημητρί�υ

N�μικ�ύ, Kαθηγητή στ� Πανεπιστήμι� Aθηνών

ΣTO κατώλι τ�υ αιώνα π�υ έρ�εταιδιαπιστών�υμε μια ευπρ�σδεκτη α-να�ω�γ�νηση τ�υ ενδιαέρ�ντ�ςγια τα ανθρώπινα δικαιώματα. Oι �α-θιές αλλαγές π�υ συντελέσθηκαντην τελευταία ιδίως δεκαετία στ�νπ�λιτικ� �άρτη της διεθν�ύς κ�ιν�-τητας, η ραγδαία ανάπτυ�η, διάδ�σηκαι διά�υση της τε�ν�λ�γίας σε π�λ-λές περι��ές της �ωής μας και, τέ-λ�ς, η δραστική ανακατάτα�η των �-ρων τ�υ διεθν�ύς καταμερισμ�ύ ερ-γασίας �δήγησαν στη διαμ�ρωσημιας νέας σ�έσης τ�υ π�λίτη και τ�υανθρώπ�υ με την ε��υσία. Mιας σ�έ-σης π�λύ πι� σύνθετης απ� εκείνηπ�υ γνωρί�αμε στ� παρελθ�ν. H ε�έ-λι�η αυτή αρ�ί�ει σιγά σιγά να συνει-δητ�π�ιείται και στη �ώρα μας. Eίναιγι’ αυτ� αναγκαί� να αναδεί��υμετ�υς �ασικ�ύς �ρ�υς π�υ την πρ�σ-δι�ρί��υν.

Aδιαπραγμάτευτ�κεκτημέν�

H πρ�στασία των δικαιωμάτων τ�υανθρώπ�υ απ�τελεί ιστ�ρική κατά-κτηση. Aπ� τη Γαλλική Eπανάστασητ�υ 1789, π�υ απ�τελεί αετηρία και�ρ�σημ� μιας αργ�συρτης διεργα-σίας, σημειώθηκε μεγάλη πρ��δ�ς.Aρκεί να θυμηθ�ύμε τη διασάλισητων ατ�μικών δικαιωμάτων και τηδιαρκή διεύρυνσή τ�υς, την αναγνώ-ριση έπειτα π�λιτικών και, τέλ�ς, τηνκαθιέρωση κ�ινωνικών δικαιωμάτων.T� τρίπτυ�� αυτ� εμπλ�υτίσθηκε με-τά τ� Δεύτερ� Παγκ�σμι� Π�λεμ� μετην υι�θέτηση νέων δικαιωμάτων, τα�π�ία δεν είναι πάντ�τε εύκ�λ�, λ�-γω τ�υ περιε��μέν�υ τ�υς, να εντα-�θ�ύν σε μία απ� τις τρεις παραδ�-σιακές κατηγ�ρίες τ�υς. Πρ�κειταιγια τα δικαιώματα π�υ, με κάπ�ια δ�-ση αμη�ανίας, συνηθί��υμε να απ�-καλ�ύμε «δικαιώματα τρίτης γε-νιάς». Oι ρι�ικές αλλαγές π�υ συντε-λ�ύνται στις ημέρες μας στηρί��νταιστις έως τώρα κατακτήσεις στην πε-ρι��ή των δικαιωμάτων. Oι κατακτή-σεις αυτές απ�τελ�ύν, άλλωστε, τ�θεμέλι� και τ� �άθρ� τ�υς. Γι’ αυτ�ακρι�ώς πρέπει να τις θεωρήσ�υμεως αδιαπραγμάτευτ� κεκτημέν�.

Διεθν�π�ίησητης πρ�στασίας

Bασική παράμετρ� της πρ�στα-σίας των δικαιωμάτων συνιστά, ε-�άλλ�υ, η διεθν�π�ίησή της. Mετάτην κατάρρευση τ�υ υπαρκτ�ύ σ�-σιαλισμ�ύ και την υπέρ�αση τ�υ δι-π�λισμ�ύ κερδί�ει διαρκώς έδα�ςη διεθνής πτυ�ή της. Tην πρ��πτικήαυτή επιτα�ύν�υν η κρίση ταυτ�τη-τας π�υ ενδημεί στ� εθνικ� κράτ�ςκαι η εντυπωσιακή ενίσ�υση των θε-σμών της διεθν�ύς πρ�στασίας τωνδικαιωμάτων. Oπως είναι γνωστ�, η

εν λ�γω ε�έλι�η παρ�υσιά�ει μεγά-λη ωριμ�τητα στ� πλαίσι� τ�υ Συμ-��υλί�υ της Eυρώπης, ενώ αρ�ί�εινα επικαιρ�π�ιείται και στην Eυρω-παϊκή Eνωση.

Kαθ�ριστική εν πρ�κειμένω υ-πήρ�ε η συμ��λή των δικαι�δ�τι-κών �ργάνων της Eυρωπαϊκής Σύμ-�ασης για τα Δικαιώματα τ�υAνθρώπ�υ, π�υ με τη δημι�υργικήν�μ�λ�γία τ�υς έδωσαν πν�ή στ�υςκαν�νες της, διεύρυναν τ�υς �ρί��-ντες και άν�ι�αν νέ�υς δρ�μ�υς γιατην επαύ�ηση της πρ�στασίας τωνδικαιωμάτων. Aν ήταν δυνατ�ν ναμεταγγισθεί τ� πρ�τυπ� αυτ� και σεάλλ�υς διεθνείς �ργανισμ�ύς καινα απ�κτήσει μάλιστα �ικ�υμενικήδιάσταση, η κατάσταση θα �ελτιω-ν�ταν ασαλώς κατά π�λύ. Πρέπειεπίσης να τ�νισθεί �τι η νέα αυτήπραγματικ�τητα πρ�κάλεσε ρωγμέςστ� δίκαι� των π�λιτειών τ�υ Συμ-��υλί�υ της Eυρώπης, α�ύ τ�σ� ην�μ�θεσία �σ� και η ν�μ�λ�γία τωνδικαστηρίων τ�υς διαμ�ρών�νταιπρ� π�λλ�ύ με γνώμ�να τις επιτα-γές και τη δυναμική της Σύμ�ασης.

H διά�υση της ε��υσίας, αν καινε�τερ� μάλλ�ν αιν�μεν�, πρ�σ-

δι�ρί�ει σημαντικά την ελευθερίατ�υ σύγ�ρ�ν�υ ανθρώπ�υ. H ρα-γδαία ε�έλι�η της τε�ν�λ�γίας, η α-νάπτυ�η της κ�ινωνίας της πληρ�-�ρίας και η παγκ�σμι�π�ίηση της�ικ�ν�μίας –σε ένα περι�άλλ�ν �-π�υ η λειτ�υργία της αγ�ράς δενσυναντά πια τα εμπ�δια τ�υ εθνικ�ύκράτ�υς και δεν �αρύνεται με τις υ-π�θήκες τ�υ διπ�λισμ�ύ– εί�αν ωςσυνέπεια τ�ν π�λλαπλασιασμ� τωνκέντρων απ� τα �π�ία εκπ�ρεύεταικαι στα �π�ία ενθυλακώνεται η ε-��υσία. Mε τα νέα δεδ�μένα,η ταύ-τισή της σ�εδ�ν απ�κλειστικά ή έ-στω κυρίως με τ� κράτ�ς ανήκει στ�παρελθ�ν.

H ελευθερία και η αυτ�ν�μία τ�υσύγ�ρ�ν�υ ανθρώπ�υ δεν απειλ�ύ-νται έτσι μ�ν�ν απ� τη δράση τηςκρατικής ε��υσίας. Eίναι επίσης ε-κτεθειμένη σε κάθε μ�ρής ιδιωτι-κή ε��υσία, τυπ�π�ιημένη ή μη.E��υσία π�υ απ�δεικνύεται συ�νάεπικίνδυνη και κάπ�τε αδυσώπητη.Στ� νέ� αυτ� πλαίσι� η τριτενέρ-γεια των δικαιωμάτων, δηλαδή η ι-σ�ύς τ�υς ��ι μ�ν�ν απέναντι στηνκρατική αλλά και σε κάθε μ�ρής ι-διωτική ε��υσία –π�υ τ�σ� έντ�να

εί�ε αμισ�ητηθεί στ� παρελθ�ν–απ�κτά σήμερα πρωταρ�ική σημα-σία για την πρ�στασία τ�υς.

Nέα δικαιώματα

H ανάπτυ�η της τε�ν�λ�γίας και ησυνακ�λ�υθη απελευθέρωση τερά-στιων δυνατ�τήτων π�υ μπ�ρεί να α-�ι�π�ιήσει κάθε άνθρωπ�ς συνεπά-γ�νται ν�μ�τελειακά τ�ν εμπλ�υτι-σμ� τ�υ περιε��μέν�υ π�λλών δικαι-ωμάτων αλλά και την ανάδει�η νέωνδικαιωμάτων. Tην πραγματικ�τητααυτή καλείται να αντιμετωπίσει τ�σ�� ν�μ�θέτης �σ� και � δικαστής. Oισυνθήκες στις �π�ίες �ει και δρα-στηρι�π�ιείται σήμερα � άνθρωπ�ςδημι�υργ�ύν νέα δεδ�μένα π�υ με-ταλλάσσ�υν τ� περιε��μεν� και τηλειτ�υργία π�λλών παραδ�σιακώνδικαιωμάτων. Xαρακτηριστικά παρα-δείγματα είναι η ελευθερία της έκ-ρασης, η ελευθερία της επικ�ινω-νίας και η πρ�στασία της ιδιωτικής�ωής. Tη σημασία και την πρ��λήτ�υς σε κάθε επιμέρ�υς δικαίωμαπρέπει να διερευνά � δικαστής, ερ-μηνεύ�ντας δημι�υργικά και με αί-σθηση ιστ�ρικής ευθύνης τις διατά-

Tην ώρα π�υ δικαιώματα, �πως τ� δικαίωμα στ� περι�άλλ�ν, τ� δικαίωμα στ�ν πληρ��ριακ� αυτ�καθ�ρισμ�, � έ-λεγ��ς των ε�αρμ�γών της �ι�ϊατρικής, εγ�αράσσ�νται ήδη σε π�λλά νέα ευρωπαϊκά συντάγματα και διεθνείς συν-θήκες, �ι άστεγ�ι στις αναπτυγμένες π�λεις π�λλαπλασιά!�νται, ενώ π�λλ�ί είναι εκείν�ι π�υ ανα!ητ�ύν τ� ψωμίτ�υς στ�υς σωρ�ύς των απ�ρριμμάτων (�ωτ.: «T� Mάτι»).


H ανάπτυ$η της τε�ν�λ�γίας και η συνακ�λ�υθη απελευθέρωση τεράστιων δυνατ�τήτων π�υ μπ�ρεί να α$ι�π�ιήσει κάθε άνθρωπ�ς συνεπάγ�νται, ν�μ�τε-λειακά, τ�ν εμπλ�υτισμ� τ�υ περιε��μέν�υ π�λλών δικαιωμάτων, αλλά και την ανάδει$η νέων (�ωτ.: «ICON»).

�εις τ�σ� τ�υ Συντάγματ�ς �σ� καιτων διεθνών συμ�άσεων.

Oρισμένες �ρές είναι πάντως ε-πι�ε�λημένη ��ι απλώς η θεμελίωσηνέων δικαιωμάτων στη μήτρα υπαρ-��ντων αλλά η καθιέρωση νέων δι-καιωμάτων ε� υπαρ�ής. Σε ανάλ�γεςπεριπτώσεις, η ερμηνευτική ευθυ-κρισία και η δι�ρατικ�τητα τ�υ δικα-στή απ�δεικνύ�νται κατά καν�να α-νεπαρκείς. H πρωτ��υλία ανήκειτ�τε στ� ν�μ�θέτη, π�υ καλείται ναδαμάσει την πραγματικ�τητα με τηδιεύρυνση και την επαύ�ηση τηςπρ�στασίας των δικαιωμάτων. Aπ�τη στιγμή αυτή αρ�ί�ει � δημι�υργι-κ�ς ρ�λ�ς τ�υ για την ενίσ�υση τηςαυτ�ν�μίας και της ελευθερίας τ�υανθρώπ�υ. Eτσι, δικαιώματα, �πωςτ� δικαίωμα στ� περι�άλλ�ν, τ� δι-καίωμα στ�ν πληρ��ριακ� αυτ�κα-θ�ρισμ�, � έλεγ��ς των εαρμ�γώντης �ι�ϊατρικής, εγ�αράσσ�νται ήδησε π�λλά νέα ευρωπαϊκά συντάγμα-τα και διεθνείς συνθήκες.

Nέ�ι θεσμ�ίH επαύ�ηση τ�υ συστήματ�ς πρ�-

στασίας των δικαιωμάτων και η διε-θν�π�ίησή τ�υ συνέ�εται με μια ε-�αιρετικά ενδιαέρ�υσα διεργασία.Nέ�ι θεσμ�ί αναπτύσσ�νται στ� επί-πεδ� τ�σ� της κ�ινωνίας �σ� καιτης π�λιτείας. Στ� επίπεδ� της κ�ι-νωνίας συναντ�ύμε ιδίως τη δράσηMη Kυ�ερνητικών Oργανώσεων π�υαναλαμ�άν�υν πρωτ��υλίες, πρ�-

σπαθώντας να συμ�άλ�υν στην α-ντιμέτωπιση πρ��λημάτων, τα �π�ίαπρ�σλαμ�άν�υν �λ�ένα και μεγαλύ-τερη ένταση. Oι Mη Kυ�ερνητικέςOργανώσεις υτρών�υν έτσι σανμανιτάρια, ιδίως σε περι��ές «υψη-λ�ύ κινδύν�υ» για τα δικαιώματατ�υ ανθρώπ�υ. Xαρακτηριστικά πα-ραδείγματα απ�τελ�ύν �ι �ργανώ-σεις για την πρ�στασία των μει�ν�-τήτων, την καταπ�λέμηση τ�υ ρα-τσισμ�ύ και της �εν��ίας, τηνπρ�στασία τ�υ περι�άλλ�ντ�ς, τηνπαρ��ή ανθρωπιστικής ��ήθειας σε�ειμα��μεν�υς λα�ύς ή κ�ινωνικές�μάδες και τη μέριμνα για την υπ�-στήρι�η των πρ�σύγων.

Στ� επίπεδ� της π�λιτείας α�ί�ει,ε�άλλ�υ, να επικεντρώσ�υμε τηνπρ�σ��ή μας σε δύ� κυρίως θεσμι-κές καιν�τ�μίες: την ίδρυση ανε-�άρτητων δημ�σιων αρ�ών και τησύσταση συμ��υλευτικών επιτρ�-πών π�υ συμ�άλλ�υν στην πρ�στα-σία των δικαιωμάτων. Oι ανε�άρτη-τες αρ�ές λειτ�υργ�ύν σε ευαίσθη-τες για την ελευθερία περι��ές, έ-��υν ως απ�στ�λή την ανάσ�εσηκατα�ρήσεων ��ι μ�ν� της κρατικήςαλλά και κάθε μ�ρής ιδιωτικής ε-��υσίας, είναι αν�ικτές στην κ�ινω-νία και λ�γ�δ�τ�ύν στ� K�ιν��ύ-λι�. H δράση τ�υς σε �ητήματα π�υανήκαν έως τ� πρ�σατ� παρελθ�νστην αρμ�δι�τητα ιδίως της κυ�έρ-νησης, πρ�καλεί �ρισμένες �ρέςτρι�ές και εντάσεις, λειτ�υργεί �-

μως ως πρ�στατευτική ασπίδα γιατα δικαιώματα τ�υ ανθρώπ�υ. Tέ-λ�ς, με τη δημι�υργία συμ��υλευτι-κών επιτρ�πών π�υ απ�τελ�ύνται α-π� εκπρ�σώπ�υς �ργανώσεων, τηςεπιστήμης και της δι�ίκησης επι�ει-ρείται να δημι�υργηθ�ύν δίαυλ�ι ε-πικ�ινωνίας μετα�ύ της κ�ινωνίαςκαι της π�λιτείας. Xαρακτηριστικάείναι εν πρ�κειμένω τα παραδείγμα-τα της σύστασης της Eθνικής Eπι-τρ�πής για τα Aνθρώπικα Δικαιώμα-τα ή της Eθνικής Eπιτρ�πής για τηBι�ηθική.

K�ινωνικά ευαίσθητες�μάδες

Oι ε�ελί�εις π�υ �ήσαμε την τε-λευταία ιδίως δεκαετία έεραν πι�έντ�να στ� πρ�σκήνι� κ�ινωνικά ευ-αίσθητες �μάδες. Πρ�ς την κατεύ-θυνση αυτή συνέ�αλε ασαλώς καιη θεσμική επαύ�ηση τ�υ συστήμα-τ�ς πρ�στασίας των δικαιωμάτωνπ�υ συντελέσθηκε στ� πλαίσι� τηςπ�λιτείας αλλά και διεθνώς. K�ινω-νικές �μάδες π�υ συγκρ�τ�ύν μει�-ν�τητες κάθε μ�ρής –εθνικές,θρησκευτικές, π�λιτισμικές και κ�ι-νωνικές– διεκδικ�ύν, ανα�ητώνταςκαι επικαλ�ύμενες την ταυτ�τητάτ�υς, την πρ�στασία των δικαιωμά-των τ�υς.

Yπ� αυτ�ύς τ�υς �ρ�υς, αρ�ί�εισταδιακά η συγκρ�τηση και ειδικώνκαθεστώτων πρ�στασίας π�υ έρ��-

νται να συμπληρώσ�υν τ� σύστημαπ�υ ισ�ύει για �λ�υς. Πρ�κειται γιατη θεσμική απ�τύπωση και πρ�ώθη-ση τ�υ πρ�τύπ�υ της «π�λυπ�λιτι-σμικής κ�ινωνίας» π�υ συνιστά στα-θερή παράμετρ� σε κάθε σύγ�ρ�νηκ�ινωνία. H δια�ρετικ�τητα δεν υ-π�σκάπτει άλλωστε –�πως εσαλ-μένα πρ��άλλεται απ� �ρισμέν�υςκύκλ�υς– τα θεμέλια της π�λιτείας,αλλά συμ�άλλει στ�ν εμπλ�υτισμ�της κ�ινωνίας και της π�λιτείας. Hσυνειδ�τ�π�ίηση αυτής της πραγ-ματικ�τητας απ�τελεί �ρ� για την ι-στ�ρική ωρίμανση της πρ�στασίαςτων δικαιωμάτων.

T� διακύ�ευμαOι επισημάνσεις π�υ πρ�ηγήθη-

καν έρ��νται να υπ�γραμμίσ�υν �τιη πρ�στασία των δικαιωμάτων τ�υανθρώπ�υ έ�ει εισέλθει σε νέα ι-στ�ρική άση. Oι �ρ�ι π�υ τηνπρ�σδι�ρι�αν παραδ�σιακά απέ-κτησαν νέ� περιε��μεν�, ενώ ανα-δεί�θηκαν και νέες παράμετρ�ι π�υπρ�σδίδ�υν νέα π�ι�τητα στ� σύ-στημα πρ�στασίας των δικαιωμά-των. T� διακύ�ευμα στ� �π�ί� �ρι-σκ�μαστε αντιμέτωπ�ι είναι τερά-στι�. Πρέπει με κάθε μέσ� αεν�ςνα διαυλά��υμε την ελευθερίατ�υ ανθρώπ�υ ως πρωταρ�ική α�ίατ�υ π�λιτισμ�ύ μας και αετέρ�υνα δημι�υργήσ�υμε τις καλύτερεςπρ�ϋπ�θέσεις για την απ�λαυσηκαι την πραγμάτωσή της.


Eλληνικές ργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματαMη κυ�ερνητικές

Oργανώσεις AνθρωπίνωνΔικαιωμάτων στην Eλλάδα

Eλληνικά τμήματα Διεθνών MηKυ�ερνητικών Oργανώσεων

(Δεν περιλαμ�άν�νται �ι αν-θρωπιστικές �ργανώσεις).

1. Διεθνής Aμνηστία. Eδρα M.Bρετανία. Σίνα 30, 106 72 Aθή-να. Tηλ. 36.31.532, �α�: 36.3-8.016.

2. SOS Pατσισμ�ς. Eδρα Γαλλία.T.Θ. 3274, 102 10 Aθήνα. Tηλ. -�α�: 36.19.164.

3. Γιατρ�ί �ωρίς σύν�ρα. EδραΓαλλία. Στ�υρνάρη 57, 104 32Aθήνα. Tηλ. 52.00.500, �α�:52.00.503.

4. Γιατρ�ί τ�υ κ�σμ�υ. Eδρα Γαλ-λία. Σταδί�υ 5, 105 62 Aθήνα.Tηλ. 32.43.344, �α�: 32.43.346.

5. Παρατηρητήρι� των Συμ�ωνιώντ�υ Eλσίνκι. Eδρα Aυστρία. T.Θ.5193, 145 10 Kη�ισιά. Tηλ.62.00.120, �α�: 80.75.767.

6. Oργάνωση για τα Δικαιώματατων Mει�ν�τήτων. Eδρα M. Bρε-τανία. Συνεργά!εται με τ� Πα-ρατηρητήρι� των Συμ�ωνιώντ�υ Eλσίνκι.

7. Eνωση για τα Δικαιώματα τ�υAνθρώπ�υ και τ�υ Π�λίτη. EδραΓαλλία. Kριε!ώτ�υ 6, 106 71Aθήνα. Tηλ. 36.26.888, �α�:36.31.631.

8. Nε�λαία ενάντια στ� Pατσισμ�στην Eυρώπη (YRE). Eδρα Bέλ-γι�. Mαι!ών�ς 1, 104 38 Aθήνα.Tηλ.- �α�: 52.47.177.

9. Δίκτυ� καταπ�λέμησης της�τώ�ειας. Eδρα Bέλγι�. Λέκκα12, 105 62 Aθήνα. Tηλ. - �α�:33.14.730.

10. Iατρικ� Kέντρ� Aπ�κατάστα-σης Θυμάτων Bασανιστηρίων.Eδρα Eλ�ετία. Λυκα�ηττ�ύ 9,106 72 Aθήνα. Tηλ. 36.46.807,�α�: 36.12.273.

11. Greenpeace. Eδρα Oλλανδία.Zω�δ%&�υ Πηγής 52γ, 106 81Aθήνα. Tηλ. 38.40.774, �α�:38.04.008.

12. Φ�ρ�υμ Mεταναστών της E.E.Eδρα Bέλγι�. Eυριπίδ�υ καιΣυγγρ�ύ, 176 75 Kαλλιθέα. Tηλ.93.01.123, �α�: 93.01.124.

Eλληνικές μη κυ�ερνητικέςOργανώσεις Γενικ�ύ

Eνδια�έρ�ντ�ς(Aνα�έρ�νται �ι γνωστ%τερες,

&ωρίς να σημαίνει αναγκαστικά %-τι είναι και �ι σημαντικ%τερες.Δεν περιλαμ�άν�νται εκείνες π�υέ&�υν ε�ειδικευμέν� θεματικ%αντικείμεν�).

1. Φ�ρ�υμ K�ινωνικών Oργανώσε-ων και Nε�λαίας για τα Aνθρώ-πινα Δικαιώματα. (Συσπειρώνει67 �ργανώσεις, μετα�ύ των �-π�ίων και �ρισμένες απ% τιςπρ�ηγ�ύμενες και τις επ%με-νες). A&αρνών 417 (Γ.Γ. N. Γε-νιάς), 111 43 Aθήνα. Tηλ. - �α�:25.30.949.

2. Iδρυμα Mαραγκ�π�ύλ�υ για ταΔικαιώματα τ�υ Aνθρώπ�υ. Λυ-κα�ηττ�ύ 1γ, 106 72 Aθήνα. Tηλ.36.37.455, �α�: 32.27.382.

3. Δίκτυ� Kινήσεων για τα Π�λιτι-κά και K�ινωνικά Δικαιώματα.Bαλτετσί�υ 35, 106 81 Aθήνα.Tηλ. 38.13.928, �α�: 38.40.390.

4. Eλληνική Eπιτρ�πή Διεθν�ύςΔημ�κρατικής Aλληλεγγύης.

Σπ. Tρικ�ύπη 25. Tηλ. 38.13.052,�α�: 38.31.603.

Eθνική Eπιτρ�πή E�ρτασμ�ύ των 50 �ρ�νων

Tα 50 &ρ%νια απ% την ψή�ισητης Oικ�υμενικής Διακήρυ�ηςτων Δικαιωμάτων τ�υ Aνθρώπ�υτιμά η ελληνική κυ�έρνηση, συ-

στήν�ντας διά τ�υ υπ�υργ�ύE�ωτερικών «Eθνική Eπιτρ�πήE�ρτασμ�ύ» με πρ%εδρ� τ�ν Mι-�άλη Σταθ�π�υλ�, πρ%εδρ� τηςμη κυ�ερνητικής �ργάνωσης «Kί-νηση Π�λιτών Kατά τ�υ Pατσι-σμ�ύ», και μέλη τ�υς:Δημήτρη A$ραμ�π�υλ�, πρ%εδρ�

KEΔKE,Kώστα Aλα$άν�, Γενικ% Διευθυ-

ντή E.T.Aλ. Γιωτ�π�ύλ�υ-Mαραγκ�π�ύ-

λ�υ, πρ%εδρ� τ�υ �μώνυμ�υIδρύματ�ς ανθρωπίνων δικαιω-μάτων,

Γ. Γραμματικάκη, τ. πρύτανη Πα-νεπιστημί�υ Kρήτης,

Γιάννα Aγγελ�π�ύλ�υ - Δασκαλά-κη

Kων/ν� Zέππ�, πρέσ�η επί τιμή,Iάκω$� Kαμπανέλλη, συγγρα�έα,Γ. K�υτσ�ύκ�, πρ%εδρ� AΔEΔY,Aριστείδη Mανωλάκ�, πρ%εδρ�

EΣHEA,Π. Πάγκαλ�, τ. πρ%εδρ� Διεθν�ύς

Aμνηστίας,Xρ. Π�λυ%ωγ�π�υλ�, πρ%εδρ�

ΓΣEE,Xρήστ� P�%άκη, καθηγητή πανεπι-

στημί�υ,Eμμ. P�ύκ�υνα, καθηγητή Πανεπι-

στημί�υ Aθηνών, Aκαδημαϊκ%,Aντ. P�υπακιώτη, πρ%εδρ� Διηγ�-

ρικ�ύ Συλλ%γ�υ Aθηνών,Γ. Σταυρ�π�υλ�, πρ%εδρ� Eνωσης

Δικαστικών Λειτ�υργών για τηδημ�κρατία και τις ελευθερίες.

Kων/ν� Tσ�υκαλά, καθηγητή Πα-νεπιστημί�υ Aθηνών

N. Φραγκάκη, πρ%εδρ� της Eλλη-νικής Eνωσης για τα δικαιώματατ�υ ανθρώπ�υ και τ�υ π�λίτη.

Oι «Γιατρ�ί ωρίς σύν�ρα», με κινητές μ�νάδες στελεωμένες με ειδικευμέν� επιστημ�νικ� πρ�σωπικ�, σπεύδ�υν σεκάθε σημεί� τ�υ πλανήτη για να συμπαρασταθ�ύν στ�υς ειμα��μεν�υς απ� κάθε είδ�υς καταστρ��ή και δ�κιμασία.Στη �ωτ�γρα�ία, μέλ�ς τ�υ ελληνικ�ύ τμήματ�ς της �ργάνωσης πρ�σ�έρει ιατρική �ρ�ντίδα σε μικρή A�ρικανή.

H παρ�υσία τ�υ ειδικ�ύ απαλύνει τ�ν ανθρώπιν�π�ν� και ανακ�υ�ί�ει την �δύνη τ�υ πρ�σ�υγα,τ�υ άστεγ�υ,τ�υ κάθε απ�-κληρ�υ. Oι «Για-τρ�ί τ�υ K�-σμ�υ», διεθνής�ργάνωση με έδρα τη Γαλλία,πρ�σ�έρει τη !�ήθειά της�π�υ υπάρει ανάγκη. Στη �ωτ�γρα-�ία, μέλ�ς τ�υ ελληνικ�ύτμήματ�ς «Γιατρ�ί τ�υ K�σμ�υ» δίπλα στ�υςK�ύρδ�υς πρ�σ�υγες της Πεντέλης.


T�υ Παναγιώτη H. Δημητρά

Eκπρ�σώπ�υ τ�υ Eλληνικ�ύ Παρατηρητηρί�υ των Συμ�ωνιών τ�υ Eλσίνκι, Eπισκέπτη Kαθηγητήτ�υ Kεντρικ�ύ Eυρωπαϊκ�ύ Πανεπιστημί�υ

YΠAPXEI, τ�υλά�ιστ�ν μερική, α-συμ�ατ�τητα μετα�ύ τ�υ πλήρ�υςσε�ασμ�ύ των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων και της ε�υπηρέτησης τωνθεμελιωδών συμ�ερ�ντων μιας ευ-ν�μ�ύμενης π�λιτείας; Θετικά απα-ντ�ύν π�λλ�ί, είτε ειδικ�ί είτε εκ-πρ�σωπ�ι κρατών. Eπικαλ�ύνται δετη μ�νιμη ανα��ρά στην αρ�ή τ�υσε�ασμ�ύ της κρατικής κυριαρ�ίαςκαι των συν�ρων παράλληλα με τηνε�αρμ�γή των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων, με την �π�ία κλείν�υν �ι πε-ρισσ�τερες σ�ετικές διεθνείς συμ-�άσεις. Oπως επίσης τ�υς περι�ρι-σμ�ύς π�υ περιέ��νται στην Eυρω-παϊκή Σύμ�αση Aνθρωπίνων Δικαιω-μάτων: για παράδειγμα, στ� άρθρ� 9για την «ελευθερία της σκέψης, τηςσυνείδησης και της θρησκείας» γίν�-νται δεκτ�ί «περι�ρισμ�ί αναγκαί�ισε μια δημ�κρατική κ�ινωνία πρ�ςτ� συμ�έρ�ν της δημ�σιας ασ�άλει-ας, για την πρ�στασία της δημ�σιαςτά�ης, της δημ�σιας υγείας ή των�ρηστών ηθών, ή για την πρ�στασίατων δικαιωμάτων και ελευθεριώντων άλλων».

Oμως η ν�μ�λ�γία τ�υ Eυρωπαϊ-κ�ύ Δικαστηρί�υ Aνθρωπίνων Δικαι-ωμάτων, π�υ ελέγ�ει την ε�αρμ�γήτης Eυρωπαϊκής Σύμ�ασης, δίνει ή-δη ένα δια��ρετικ� μήνυμα για τ� ε-πιτρεπτ� εύρ�ς αυτών των περι�ρι-σμών. Σε δεκάδες περιπτώσεις, έ�ειαπ�ρρίψει την π�λύ «ευρεία» ερμη-νεία τ�υς απ� ευρωπαϊκές �ώρες καιέ�ει έτσι δικαιώσει πρ�σ�εύγ�ντες

π�λίτες των �ωρών αυτών. T� Eυρω-παϊκ� Δικαστήρι�, με τις απ��άσειςτ�υ, έ�ει τ�νίσει �τι ελά�ιστ�ι περι�-ρισμ�ί είναι «αναγκαί�ι σε μια δημ�-κρατική κ�ινωνία». Eίναι �αρακτηρι-στικές δύ� πρ�σ�υγές �μάδωνEλλήνων π�λιτών π�υ έκανε δεκτέςμέσα στ� 1998. Δεν δέ�θηκε ως θε-μιτ�ύς περι�ρισμ�ύς τ�υς λ�γ�υςπ�υ εί�αν �δηγήσει στ� παρελθ�νελληνικά δικαστήρια να απ�ρρίψ�υντην ίδρυση της Στέγης Mακεδ�νικ�ύΠ�λιτισμ�ύ ή να καταδικάσ�υν Eλλη-νες Πρ�τεστάντες για πρ�σηλυτισμ�άλλων ετερ�δ��ων Eλλήνων π�λι-τών.

Eπίσης η δεκαετία τ�υ 1990 �αρα-κτηρίστηκε απ� σειρά επεμ�άσεωντης διεθν�ύς κ�ιν�τητας (π.�. σεB�σνία και P�υάντα) ή επικλήσεωνπαρ�μ�ι�υ δικαιώματ�ς (π.�. στ�K�σσυ��πέδι�), π�υ τυπικά παρα-�ία&αν την αρ�ή της κρατικής κυ-ριαρ�ίας, ως συνέπεια σ��αρών πα-ρα�ιάσεων των ανθρωπίνων δικαιω-μάτων ή/και ανθρωπιστικών κατα-στρ��ών. Oι Mη Kυ�ερνητικέςOργανώσεις (MKO) π�υ ασ��λ�ύνταιμε την πρ�άσπιση των ανθρωπίνωνδικαιωμάτων ή/και τ� σε�ασμ� τωνανθρωπιστικών α�ιών, ��ι μ�ν� έ-��υν υπ�στηρί�ει αυτές τις ενέργει-ες, αλλά και έ��υν θεωρήσει μάλλ�ν«άτ�λμη» τη σ�ετική στάση της διε-θν�ύς κ�ιν�τητας, αγωνι&�μενες γιαέναν πι� παρεμ�ατικ� ρ�λ� της σεπαρ�μ�ιες περιπτώσεις. H ίδρυση,τ� 1998, τ�υ Διεθν�ύς Π�ινικ�ύ Δι-καστηρί�υ με αρμ�δι�τητα σειρά «ε-γκλημάτων κατά της ανθρωπ�τη-τας», είναι απ�τέλεσμα των πιέσεωντων MKO.

Δεν είναι μ�ν� �ι παραπάνω πρα-

κτικές της διεθν�ύς κ�ιν�τητας, καιδικαι�σύνης πάντως, π�υ δεί�ν�υνπως η επίκληση των &ωτικών συμ�ε-ρ�ντων εν�ς κράτ�υς δεν θεωρείταιπια θεμιτή για τ�ν δραστικ� περι�ρι-σμ� ��ι μ�ν� των θεμελιωδών ελευ-θεριών αλλά και π�λλών άλλων, ατ�-μικών ή συλλ�γικών, γενικ�τερα αν-θρώπινων αλλά και ειδικ�τερα μει�-ν�τικών δικαιωμάτων. Λ�γ�ι «σώ-�ρ�ν�ς π�λιτικής» κάν�υν επιτακτι-κ� τ�ν εκτεταμέν� σε�ασμ� τ�υς ωςπρ�ϋπ�θεση για τη μακρ��ρ�νια ε-σωτερική αλλά και διεθνή σταθερ�-τητα και ευημερία. Oλ�ι συμ�ων�ύνσήμερα πως η δημ�κρατία, με τις �-π�ιες αδυναμίες της, απ�τελεί τ�καλύτερ� σύστημα διακυ�έρνησηςμιας ευν�μ�ύμενης π�λιτείας. Oι μέ-�ρι σήμερα εμπειρίες έ��υν απ�δεί-�ει δε πως η δημ�κρατία είναι τ�σ� ι-σ�υρ�τερη �σ� περισσ�τερ� σε�α-στά γίν�νται τα δικαιώματα των μει�-ν�τικών, των μει�νεκτικών, των πε-ριθωριακών, των αντικαθεστωτικώνκατηγ�ριών τ�υ πληθυσμ�ύ μιας �ώ-ρας, ακ�μα και αυτών π�υ στ��εύ-�υν στην ανατρ�πή της δημ�κρατίαςή την αλλαγή των συν�ρων, με τηνπρ�ϋπ�θεση �έ�αια �τι � στ��ς αυ-τ�ς δεν επιδιώκεται με �ρήση ή έκ-κληση για �ρήση �ίας.

Oσ� η έκ�ραση ρι&ικά, αν ��ι ανα-τρεπτικά, αντίθετης άπ�ψης είναι ε-λεύθερη, �ι εκ�ραστές της δεν κα-τα�εύγ�υν σε άλλα, συνήθως �ίαιαμέσα για τη διατύπωσή της. Oσ� �ιδιά��ρες μει�ν�τητες (θρησκευτι-κές, γλωσσικές, εθνικές) έ��υν τηδυνατ�τητα να απ�λαμ�άν�υν και νααναπαράγ�υν ελεύθερα τα π�λιτι-σμικά �αρακτηριστικά τ�υς, δεν έ-��υν λ�γ� να κατα�εύγ�υν αλλ�ύ

για την πρ�άσπιση των δικαιωμάτωντ�υς. Eίτε, δηλαδή, στην ανα&ήτησητης, συνήθως καιρ�σκ�πικής και με-ρικές ��ρές υπ�ν�μευτικής, «πρ�-στασίας» �ένων παραγ�ντων («μητέ-ρας πατρίδας» ή άλλων ισ�υρώνκρατών). Eίτε, και στην περίπτωσηαυτή, στην πρ�σ�υγή σε �ίαια διεκ-δικητικά μέσα π�υ μερικές ��ρές �-δηγ�ύν σε απ�σ�ιστικές επιδιώ�εις.

Παρ�μ�ι�ι περι�ρισμ�ί, π�υ τελικά�δηγ�ύν σε διακρίσεις, επι�άλλ�νταιαπ� κράτη π�υ ταυτί&�υν τ� «κρατι-κ� συμ�έρ�ν» με τ� «εθνικ� συμ�έ-ρ�ν». T� «εθνικ� συμ�έρ�ν» –δηλα-δή τ� συμ�έρ�ν μιας επιμέρ�υς, �-σ�δήπ�τε μεγάλης, εθνικής (ή γλωσ-σικής ή θρησκευτικής) �μάδας τ�υπληθυσμ�ύ εν�ς κράτ�υς–, είναισ�εδ�ν αναπ��ευκτ� να είναι αντα-γωνιστικ� πρ�ς τ� συμ�έρ�ν μιαςάλλης �μάδας π�υ &ει στην ίδια ή σεδιπλανή �ώρα. O δε ανταγωνισμ�ςαυτ�ς δεν είναι απαραίτητα πάντα ε-πι&ήμι�ς, τ�υλά�ιστ�ν �σ� δεν παίρ-νει θέση σ’ αυτ�ν η π�λιτεία.

T� σωστ� σύγ�ρ�ν� κράτ�ς πρέ-πει να είναι �υδέτερ� ως πρ�ς τις ε-πιμέρ�υς �μάδες τ�υ πληθυσμ�ύπ�υ τ� απαρτί&�υν ή τις ιδε�λ�γικάδια��ρετικές αντιλήψεις των π�λι-τών τ�υ. Aρα, δεν πρέπει να κάνειδιακρίσεις μετα�ύ �μάδων ή αντιλή-ψεων. T�τε, τ� σωστ� «κρατικ� συμ-�έρ�ν» είναι απ�λυτα συμ�ατ� μετ�ν πλήρη σε�ασμ� των ανθρωπίνωνδικαιωμάτων, � �π�ί�ς απ�τελεί τ�νσημαντικ�τερ� παράγ�ντα μακρ�-�ρ�νιας σταθερ�τητας και ευημε-ρίας στ� εσωτερικ� τ�υ. Eνα τέτ�ι�κράτ�ς απ�τελεί δε σταθερ�π�ιητι-κ� παράγ�ντα στην περι��ή τ�υ καισυμ�άλλει στην ευημερία τ�υ.

Σύγ�ρ�ν� κράτ�ς και ισ�ν�μίαO σε�ασμ�ς των δικαιωμάτων, θεμέλι� ευν�μ�ύμενων π�λιτειών

T «εθνικ� συμ�έρ ν» –δηλαδή τ συμ�έρ ν μιας επιμέρ υς σ δήπ τε μεγάλης, εθνικής (ή γλωσσικής ή θρησκευτικής) μάδας τ υ πληθυσμ ύ εν�ς κρά-τ υς– είναι σ�εδ�ν αναπ��ευκτ να ανταγωνί�εται τ συμ�έρ ν μιας άλλης μάδας π υ �ει στην ίδια ή σε διπλανή �ώρα. Πρ�σ�ατ παράδειγμα εμ�ύλι ςσπαραγμ�ς στη P υάντα μετα!ύ των �υλών X ύτ υ και T ύτσι, π υ δημι ύργησε τη μα�ικ�τερη έ! δ πρ σ�ύγων στα μεταπ λεμικά �ρ�νια. 500.000 άν-θρωπ ι σ�αγιάστηκαν, ενώ 3 εκατ. πήραν τ δρ�μ της πρ σ�υγιάς.


Σκίτσ� τ�υ Hλία Mακρή.

Πνευματική ιδι�κτησίαEνα ανθρώπιν δικαίωμα πυ απειλείται απ� τα άλματα της σύγ�ρνης τε�νλγίας

T�υ Γεωργί�υ A. K�υμάντ�υ

Oμ�τ. Kαθηγητή Πανεπιστημί�υ Aθηνών

H ΠNEYMATIKH ιδι�κτησία καθιερώ-νεται ως ανθρώπιν� δικαίωμα, ρητάκαι επίσημα, απ� τ� άρθρ� 27 παρ. 2της Oικ�υμενικής Διακήρυ�ης τωνHνωμένων Eθνών: «Kαθένας έ�ει τ�δικαίωμα να πρ�στατεύ�νται τα ηθι-κά και υλικά τ�υ συμ�έρ�ντα π�υπρ�έρ��νται απ� έργα επιστημ�νι-κά, �ιλ�λ�γικά και καλλιτε�νικά, π�υείναι δημι�υργ�ς τ�υς». H καθιέρω-ση αυτ�ύ τ�υ ανθρώπιν�υ δικαιώμα-τ�ς δεν επαναλαμ!άνεται στην Eυ-ρωπαϊκή Σύμ!αση, ενώ στην Oικ�υ-μενική Διακήρυ�η συν�δεύεται απ�μια πρώτη παράγρα�� π�υ κάνει θε-μιτή την επι!�λή �ρισμένων περι�ρι-σμών στην πνευματική ιδι�κτησίαγια �άρη γενικ�τέρων κ�ινωνικώνσκ�πών.

Δεν είναι σ�ήμα λ�γ�υ �ταν λέγε-ται �τι η πνευματική ιδι�κτησία είναιγέννημα μιας ε�εύρεσης, της τυπ�-γρα�ίας, παιδί τ�υ Γ�υτεμ!έργι�υ.Oσ� η αναπαραγωγή των πνευματι-κών δημι�υργημάτων γιν�ταν με τ��έρι κάπ�ι�υ δ�ύλ�υ ή κάπ�ι�υ κα-λ�γερ�υ π�υ αντέγρα�ε τ� έργ�,�ύτε η εμπ�ρική εκμετάλλευση τωνδημι�υργημάτων �ύτε η πρ�σ!�λήτ�υς παρ�υσία%ε �ικ�ν�μικ� ενδια-�έρ�ν: τ� κ�στ�ς της αντιγρα�ής ή-ταν τ�σ�, ώστε �επερν�ύσε κατά π�-λύ τ� ελπι%�μεν� κέρδ�ς απ� τηνπώληση των αντιγρά�ων – και !έ-

!αια τίπ�τα α�ι�λ�γ� δεν περίσσευεγια τ�ν συγγρα�έα. Aπ� την ε�εύρε-ση της τυπ�γρα�ίας κι έπειτα, με τημη�ανική αναπαραγωγή των έργων,π�λλαπλασιάστηκαν �ι δυνατ�τητεςδιάδ�σής τ�υς, έγιναν αντικείμενακερδ��ρας εκμετάλλευσης και δη-μι�υργήθηκε η ανάγκη της πρ�στα-σίας τ�υς.

Στη συνέ�εια, καιν�ύργιες ε�ευ-ρέσεις διεύρυναν τ� περιε��μεν�της πνευματικής ιδι�κτησίας, είτε μεκαιν�ύργι�υς τρ�π�υς δημι�υργίαςέργων ή με καιν�ύργι�υς τρ�π�υςδιάδ�σής τ�υς (�ωτ�γρα�ία, κινη-ματ�γρα�ία, δίσκ�ι, κασέτες, ραδι�-�ωνία, τηλε�ραση).

Aπειλείταιη δημιυργικ�τητα

Aλλά η τε�νική πρ��ωρεί, ειδικ�-τερα στ�ν τ�μέα της επικ�ινωνίας.Kαι απ� εκεί π�υ ήταν η μητέρα τηςπνευματικής ιδι�κτησίας, άρ�ισε ναγίνεται απειλή για την υπ�στασή της.Oι πρώτες �ωτ�τυπίες για τα κείμε-να και �ι πρώτες ταινίες μαγνητικήςεγγρα�ής για τη μ�υσική (π�υ γρή-γ�ρα έγιναν κασέτες) έκαναν την α-ναπαραγωγή των έργων τ�σ� �θηνήκαι τ�σ� εύκ�λη, ώστε μείωσαν δρα-στικά την ανάγκη πρ�σ�υγής στ� ε-μπ�ρι� για την απ�κτηση αντιτύπωντων !ι!λίων ή των δίσκων. Aλλ�τεγια να ανατυπώσεις ένα !ι!λί� ή γιανα αντιγράψεις ένα δίσκ� �ρεια%�-

σ�υν εγκαταστάσεις δαπανηρές π�υήταν αδύνατ� να �ε�ύγ�υν απ� κά-π�ι�ν έλεγ��. Tώρα με τις �ωτ�τυ-πίες ή με τις κασέτες η αναπαραγω-γή γίνεται εύκ�λα, μ’ ένα �θην� μη-�άνημα, στα άδυτα τ�υ σπιτι�ύ, δη-λαδή �ωρίς α�ι�λ�γη δαπάνη και �ω-ρίς δυνατ�τητα ελέγ��υ. Kι �σ� ηπ�ι�τητα αυτής της αναπαραγωγήςγιν�ταν καλύτερη, πρ�σεγγί%�νταςτ� πρωτ�τυπ�, τ�σ� � πειρασμ�ς γι-ν�ταν μεγαλύτερ�ς να αρκεσθείς σ’αυτήν απ��εύγ�ντας την αγ�ρά.Aλλά �ωρίς την αγ�ρά αντιτύπων ταδικαιώματα πνευματικής ιδι�κτησίαςτων συγγρα�έων ή των συνθετώνδεν κατα!άλλ�νται.

Πρ�σ�ατα, �ι τε�νικές ε�ελί�εις έ-καναν καιν�ύργια άλματα. H ψη�ια-κή τε�νική και �ι �πτικές ίνες έ�ε-ραν την π�ι�τητα των αναπαραγω-γών στην τελει�τητα και την τα�ύτη-τα των αναμεταδ�σεων σε �ρ�ν� μη-δέν, ενώ η ανάπτυ�η των ηλεκτρ�νι-κών υπ�λ�γιστών έκανε �υσιαστικάαπερι�ριστη τη δυνατ�τητα απ�θή-κευσης και ανάκτησης μηνυμάτων.Aυτά, για την πνευματική ιδι�κτησία,σημαίν�υν �τι κάπ�ι�ς –π�υ τελικάμπ�ρεί και να παραμείνει άγνωστ�ς–μπ�ρεί να τ�π�θετήσει σε �ώρ� τ�υInternet (ή άλλ�υ ανάλ�γ�υ διαδι-κτύ�υ) �π�ι�δήπ�τε έργ�, έστω καιπρ�στατευ�μεν� απ� την πνευματι-κή ιδι�κτησία, κάν�ντάς τ� έτσι πρ�-σιτ� σε �π�ι�νδήπ�τε τρίτ�, στην �-θ�νη ή σε �αρτί με τη !�ήθεια εν�ς

εκτυπωτή. Για την παγκ�σμια διάδ�-ση τ�υ έργ�υ, θεωρητικά θα αρκ�ύ-σε ένα και μ�ν� αντίτυπ�.

Mε αυτά τα τε�νικά δεδ�μένα, τ�μέλλ�ν της πνευματικής ιδι�κτη-σίας, τ�υλά�ιστ�ν στη σημερινή τηςδ�μή, �αίνεται κάτι περισσ�τερ� α-π� α!έ!αι�, α��ύ στήριγμά της είναιη πώληση αντιτύπων τ�υ έργ�υ.

Yπάρ�ει λ�γ�ς πανικ�ύ απ� τ�κλείσιμ� εν�ς ιστ�ρικ�ύ κύκλ�υ;E�αρτάται. Γενικά γίνεται δεκτ� �τιη πνευματική ιδι�κτησία είναι έναςτρ�π�ς �ρηματ�δ�τησης της πνευ-ματικής δημι�υργίας και �τι � τρ�-π�ς αυτ�ς είναι σα�ώς καλύτερ�ςαπ� την κρατική επιδ�τηση ή την α-να%ήτηση (ανυπάρκτων, άλλωστε)Mαικηνών. Oπ�τε τ� ερώτημα είναι:αν αυτ�ς � τρ�π�ς �υσιαστικά α-�ρηστευθεί, πώς θα �ρηματ�δ�τεί-ται η πνευματική δημι�υργία; ΄H θαπρέπει να απ�δε�θ�ύμε και την α-�ρήστευση της ανθρώπινης δημι-�υργικ�τητας;

Kαι μ�νη η θέση τ�υ ερωτήματ�ςυπαγ�ρεύει την απάντηση: η πνευ-ματική ιδι�κτησία είναι ανθρώπιν�δικαίωμα π�υ πρέπει να πρ�στα-τευθεί στη σημερινή της δ�μή. Δυ-σκ�λίες στη διαμ�ρ�ωση των κα-ταλλήλων καν�νων υπάρ��υν.Aλλά και λύσεις μπ�ρ�ύν να !ρε-θ�ύν. Φθάνει να υπάρ�ει η ανα-γκαία π�λιτική !�ύληση και μια συ-νεργασία της ν�μικής επιστήμης μετη σύγ�ρ�νη τε�ν�λ�γία.

06121998

Documents

Transcript of 06121998