1

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Α Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε το απόσπασμα laquoἩ δrsquo ἀρετὴ περὶ

πάθη καὶ πράξεις ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειενraquo

(Μονάδες 10)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Η αρετή λοιπόν αναφέρεται στα συναισθήματα και στις πράξεις στα οποία η υπερβολή

αποτελεί σφάλμα και κατακρίνεται το ίδιο και η έλλειψη ενώ το μέσον επαινείται και

είναι το σωστόmiddot και τα δύο αυτά έχουν σχέση με την αρετή Επομένως η αρετή είναι ένα

είδος μεσότητας αφού βέβαια έχει για στόχο της το μέσον

Επιπλέον το να κάνει κανείς λάθος (ή το λάθος) γίνεται με πολλούς τρόπους (γιατί το

κακό και το άπειρο πάνε μαζί όπως δίδασκαν οι Πυθαγόρειοι ενώ το καλό πάει μαζί με το

πεπερασμένο) όμως το να πράττει κανείς το σωστό (ή το σωστό) γίνεται με έναν μόνο

τρόπο (γιrsquo αυτό και το ένα είναι εύκολο ενώ το άλλο δύσκολο εύκολο το να αποτύχει

κανείς στον στόχο του δύσκολο όμως το να (τον) επιτύχει) γιrsquo αυτούς λοιπόν τους λόγους

γνώρισμα της κακίας είναι η υπερβολή και η έλλειψη ενώ της αρετής (είναι) η μεσότητα

γιατί καλοί (γινόμαστε) με ένα μόνο τρόπο ενώ κακοί με πολλούς Είναι λοιπόν η αρετή

συνήθεια που επιλέγεται ελεύθερα από το άτομο η οποία βρίσκεται στη μεσότητα σε

σχέση με εμάς η οποία καθορίζεται από τη λογική και συγκεκριμένα κατά τη γνώμη μου

(με τη λογική) που καθορίζει ο φρόνιμος άνθρωπος

Β1 laquoΟἷον καὶ φοβηθῆναι στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσουraquo Στο συγκεκριμένο

απόσπασμα ο Αριστοτέλης ορίζει την ηθική αρετή ως μια μορφή μεσότητας Να

αναφέρετε με ποιο συλλογισμό οδηγήθηκε στο συμπέρασμα αυτό και με ποια

κριτήρια προσδιορίζεται κατά τον φιλόσοφο η μεσότητα στην ανθρώπινη

συμπεριφορά

Βαθμολόγηση ο συλλογισμός βαθμολογείται με 5 μονάδες και τα κριτήρια προσδιορισμού της

μεσότητας με 5 μονάδες

(Μονάδες 10)

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΠ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ - ΘΕΡΙΝΑ

ΜΑΚΡΗ ΓΕΩΡΓΙΑ 04 - 03 - 2018

2

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Ο Αριστοτέλης στην προηγούμενη ενότητα είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αρετή

σχετίζεται με τα συναισθήματα και τις πράξεις στα οποία υπάρχει και υπερβολή και

έλλειψη και το μέσον Για να αποδείξει τα παραπάνω φέρνει σrsquo αυτή την ενότητα

παραδείγματα συναισθημάτων (επαγωγικός τρόπος) που προκαλούν χαρά ή λύπη για τα

οποία τονίζει ότι η υπερβολή και η έλλειψη δεν είναι καλό ενώ το μέσον είναι Επιλεκτικά

και ενδεικτικά αναφέρει μερικά πάθη όπως ο φόβος το θάρρος η επιθυμία η οργή η

ευσπλαχνία και αυτά με τη σειρά τους τα κατατάσσει σε δύο κατηγορίες Στη μία ανήκουν

αυτά που προκαλούν ευχαρίστηση ενώ στην άλλη εκείνα που προκαλούν λύπη (laquoἡσθῆναι

καὶ λυπηθῆναιraquo) Ως πάθη κυμαίνονται ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη (laquoμᾶλλον

καὶ ἧττονraquo) καθώς μπορούμε να τα βιώσουμε είτε σε μεγαλύτερο είτε σε μικρότερο βαθμό

και ο Αριστοτέλης αυτά τα αξιολογεί αρνητικά και τα αποδοκιμάζει laquoκαὶ ἀμφότερα οὐκ

εὖraquo ενώ χαρακτηρίζει τη μεσότητα laquoἄριστονraquo

Ο αποδεικτικός συλλογισμός του Αριστοτέλη αναλύεται στις παρακάτω προκείμενες

Α η ηθική αρετή αφορά laquoπάθηraquo και laquoπράξειςraquo ψυχικές διαθέσεις και συμπεριφορές (laquoἡ δrsquo

ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίνraquo)

Β τα laquoπάθηraquo και οι laquoπράξειςraquo μπορούν να εκδηλωθούν από κάθε άνθρωπο είτε με

υπερβολικό είτε με ελλειμματικό είτε με μέσο τρόπο

Γ η εκδήλωση των laquoπαθῶνraquo και των laquoπράξεωνraquo με υπερβολικό ή ελλειμματικό τρόπο

οδηγεί στην αστοχία δηλαδή στη μη επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου και επικρίνεται

από το κοινωνικό σύνολο ενώ η εκδήλωσή τους με μέσο τρόπο οδηγεί στην ευστοχία

δηλαδή στην επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου και επαινείται από τους υπόλοιπους

ανθρώπους (laquoἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις τὸ δὲ μέσον

ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦταιraquo)

Δ Γιrsquo αυτό και η επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου και η κοινωνική επιδοκιμασία ως

καταστάσεις καλές είναι γνωρίσματα της ηθικής αρετής (laquoταῦτα δrsquo ἄμφω τῆς ἀρετῆςraquo)

Καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η ηθική αρετή είναι μια μορφή μεσότητας αφού

επιδιώκει το laquoμέσονraquo (laquoμεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσουraquo)

Οι πολλές αναφορές στο σωστό που αντιπροσωπεύει το μέσον και στο λανθασμένο που

αντιπροσωπεύει η υπερβολή και η έλλειψη δημιουργούν τον κίνδυνο η συλλογιστική

πορεία του Αριστοτέλη να χαρακτηριστεί ως επιφανειακή και αδιέξοδη φέροντας στην

επιφάνεια την αδυναμία να προχωρήσει σε προτάσεις για τον τρόπο με τον οποίο κάποιος

θα προσεγγίσει τη μεσότητα Σε αυτή την κρίσιμη καμπή ο Αριστοτέλης μας μεταφέρει

από το υποκείμενο και την εσωτερική λειτουργία στο κοινωνικό πεδίο και την

πραγματικότητα που διαμορφώνεται κάθε στιγμή μέρος της οποίας είναι και ο κάθε

πολίτης χωριστά Αναφέρει λοιπόν κάποιους παράγοντες μέσου που είναι οι εξής

Α) Η χρονική συγκυρία ὅτε δεῖ κατά την οποία πρέπει να εκδηλώνουμε ένα συναίσθημα

Ο άνθρωπος πρέπει να γνωρίζει το χρόνο της εκδήλωσης των συναισθημάτων του γιατί η

ακαταλληλότητα κάνει την πράξη άκαιρη και υποδηλώνει περιορισμένη και κάποιες

φορές λανθασμένη αντίληψη των πραγμάτων

3

Β) τα δεδομένα και οι συνθήκες της πραγματικότητας ἐφrsquo οἷς δεῖ Η σύνδεση των

καταστάσεων που laquoαπαιτούνraquo ένα συναίσθημα με το συναίσθημα είναι αναγκαία

Απομακρύνεται ο άνθρωπος από τη μεσότητα όταν υπερεκτιμά τις καταστάσεις και

αντιμετωπίζει υπερβολικά γεγονότα δευτερεύουσας σημασίας ή αντίθετα αντιμετωπίζει

με υπολειπόμενο τρόπο πρωτεύουσας σημασίας γεγονότα

Γ) Ο ρόλος και η ποιότητα των ανθρώπων που εμπλέκονται πρὸς οὕς δεῖ η εκδήλωση

κάθε συναισθήματος πρέπει να σταθμίζεται με βάση τους ανθρώπους στους οποίους

απευθύνεται

Δ) Ο σκοπός των ενεργειών που αναλαμβάνει κάποιος οὗ ἕνεκα δεῖ Ο σκοπός της

έκφρασης των συναισθημάτων πρέπει να πηγάζει από ειλικρινή και έντιμα κίνητρα και να

μη γίνεται για λόγους εντυπωσιασμού

Ε) Τα μέσα που χρησιμοποιεί και ο τρόπος παρέμβασης ὡς δεῖ Ο τρόπος έκφρασης των

συναισθημάτων απαιτείται να γίνεται με τον δέοντα τρόπο

Με τους παράγοντες αυτούς η αρετή αποκτά ένα επίκαιρο ευκίνητο και

ευπροσάρμοστο στις εκάστοτε συνθήκες για να μπορέσει να επιτελέσει αποτελεσματικά

το ρόλο της και με τον τρόπο αυτό να οδηγήσει στην κατάκτηση του αγαθού που και αυτό

με τη σειρά του το ορίζουν η χρονική συγκυρία και οι παράγοντες που εμπλέκονται και το

επηρεάζουν Όλοι οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν συνοδεύονται από το ρήμα δεῖ

που είναι και το κριτήριο με βάση το οποίο κρίνεται η ορθότητα των πράξεων και των

συναισθημάτων του ανθρώπου Με τη χρήση του ρήματος αυτού υπογραμμίζεται το κατά

κοινή ομολογία και συνείδηση ορθό

Όλες οι παραπάνω προϋποθέσεις πρέπει να πληρούνται για να επιτευχθεί η μεσότητα

να φτάσουμε στο laquoἄριστονraquo Δηλαδή με την επίτευξη της μεσότητας επιτυγχάνουμε την

ύψιστη ηθική τελειότητα

Β2 Αφού βρείτε και σχολιάσετε τα δύο σημεία του κειμένου στα οποία ο Αριστοτέλης

κάνει laquoεπίκληση στην αυθεντίαraquo στη συνέχεια να εξηγήσετε πώς αξιοποιούνται από

τον φιλόσοφο για να καταλήξει στο συμπέρασμα laquoκαὶ διὰ ταῦτrsquo οὖν τῆς μὲν κακίας

ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις τῆς δrsquo ἀρετῆς ἡ μεσότηςraquo

Βαθμολόγηση το κάθε ένα από τα δύο σημεία laquoεπίκλησης στην αυθεντίαraquo ο σχολιασμός και η

αξιοποίησή τους βαθμολογείται με 5 μονάδες

(Μονάδες 10)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Ο Αριστοτέλης στην προσπάθειά του να προσδώσει κύρος στα λεγόμενά του και για να

ενισχύσει την άποψή του ότι το σφάλμα γίνεται με πολλούς τρόπους το σωστό όμως με

έναν χρησιμοποιεί σε δύο σημεία ως μέθοδο πειθούς την επίκληση στην αυθεντία

Αρχικά αναφέρει την άποψη των Πυθαγορείων οι οποίοι όπως και ο Αριστοτέλης

πίστευαν ότι το κακό είναι χαρακτηριστικό του απείρου βρίσκεται δηλαδή σε άπειρα

σημεία και μπορεί να εκδηλωθεί με άπειρους τρόπους ενώ το αγαθό είναι χαρακτηριστικό

4

του πεπερασμένου πραγματοποιείται δηλαδή μόνο με ορισμένο αριθμό ενεργειών (laquoτὸ

γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον τὸ δrsquo ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένουraquo)

Συγκεκριμένα στην θεωρία των Πυθαγορείων φιλοσόφων laquoπερὶ ἐναντίωνraquo βασική θέση

είναι ότι απέναντι σε κάθε αρχή που έχει τη δύναμη να επιβληθεί υπάρχει μια άλλη που

υποτάσσεται Η επικράτηση και επιβολή του ἑνὸς από τα ἐναντία έχει ως αποτέλεσμα laquoτὴν

ἁρμονίανraquo του σύμπαντος Σύμφωνα δηλαδή με τους Πυθαγορείους laquoἀρχαὶ τῶν ὄντωνraquo

ήταν τα laquoἐναντίαraquo δέκα δηλαδή αρχές που τις είχαν οργανώσει στα εξής δέκα αντιθετικά

ζεύγη πέρας-άπειρον περιττόν-ἄρτιον ἓν-πλῆθος δεξιὸν-ἀριστερόν ἄρρεν-θῆλυ

ἠρεμοῦν-κινούμενον εὐθὺ-καμπύλον φῶς-σκότος ἀγαθὸν-κακόν τετράγωνον-

ἑτερόμηκες Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι οι αντιθετικές αυτές δυνάμεις δεν

αλληλοαναιρούνται αλλά αλληλοσυμπληρώνονται αλληλοκαθορίζονται Αν διαβαστούν

οι αρχές αυτές κατά στήλη καθέτως δείχνουν τη σταδιακή μετάβαση προς το laquoἀγαθὸνraquo

που εκφράζεται με το laquoτετράγωνονraquo και αντίστοιχα προς το laquoκακὸνraquo που εκφράζεται με το

laquoἑτερόμηκεςraquo Το θῆλυ το ἀριστερὸν και το ἄπειρον είναι τοποθετημένα στην κατάσταση

των αρνητικών αρχών Ο Πυθαγόρειος φιλόσοφος Φιλόλαος επίσης πίστευε ότι η αρμονία

είναι η ένωση ανάμεικτων πραγμάτων και η συμφωνία πραγμάτων που διαφωνούν μεταξύ

τους Για τη διαμάχη των αντιθέτων που οδηγεί στην αρμονία του σύμπαντος είχαν

μιλήσει και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι Αναξίμανδρος και Ηράκλειτος

Ο Αριστοτέλης φαίνεται να δέχεται εδώ τη διδασκαλία των Πυθαγορείων για τις

αντίθετες ndash μεταξύ τους ndash δυνάμεις που κυβερνούν τον κόσμο ωστόσο η δική του άποψη

δεν βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με τη δική τους θεώρηση αφού δεν πίστευε ότι

υπάρχει laquoσυνεργασίαraquo των αντιθέτων Ο Αριστοτέλης αισθανόταν απέχθεια για το άπειρο

που το ταυτίζει με το κακό γιατί είναι γιrsquo αυτόν κάτι που αντιβαίνει στη λογική

αναγκαιότητα Επίσης κατά τους Πυθαγορείους το laquoἀγαθόνraquo συνάπτεται με το laquoπέραςraquo

και το laquoκακόνraquo με το laquoἄπειρονraquo

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί δύο από αυτά τα ζεύγη το laquoπέρας - ἄπειρονraquo και το

laquoἀγαθόν ndash κακόνraquo Συνδυάζοντάς τα συμπεραίνει ότι το αγαθό δηλαδή οι καλές πράξεις

έχουν καθορισμένα όρια είναι σύμμετρες και τέλειες γιατί αυτό που έχει πέρας θεωρείται

τελειότερο από το άπειρο και άμορφο Το κοινό ανάμεσα στις δύο φιλοσοφίες είναι ότι το

καλό μπορεί να επιτευχθεί με ένα μόνο τρόπο ενώ το κακό με πολλούς

Για να υποστηρίξει την άποψή του ότι το κακό γίνεται εύκολα και με πολλούς τρόπους

ενώ το καλό δύσκολα και με έναν τρόπο ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς

την επίκληση στην αυθεντία και συγκεκριμένα την ποίηση χρησιμοποιώντας τον στίχο

laquoἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς παντοδαπῶς δὲ κακοίraquo (laquoγινόμαστε καλοί με έναν τρόπο ενώ

κακοί με πολλούς τρόπουςraquo) Η προέλευση του στίχου είναι άγνωστη σrsquo εμάς υποθέτουμε

όμως ότι ήταν γνωστή στο ακροατήριο του φιλοσόφου

Σύμφωνα με τα παραπάνω ο Αριστοτέλης κλείνει την πρώτη ενότητα με το laquoσχήμαraquo του

κύκλου επαναλαμβάνοντας τον ισχυρισμό της πρώτης ημιπεριόδου της ενότητας ότι το

κακό υπάρχει παντού και μπορεί να γίνει εύκολα ενώ το καλό είναι δύσκολο και

5

πραγματοποιείται με ένα μόνο τρόπο λαμβάνοντας δεδομένα από τον χώρο της

φιλοσοφίας και της ποίησης

Β3 Στο πρωτότυπο κείμενο ο Αριστοτέλης καταλήγοντας για την αρετή υποστηρίζει

laquoἡ ἀρετή ἐστι ἕξις προαιρετική ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ

ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειενraquo Λαμβάνοντας υπόψη το μεταφρασμένο απόσπασμα που

ακολουθεί να αναφερθείτε στην έννοια και στη λειτουργία του laquoλόγουraquo όπως

παρουσιάζεται στα δύο αποσπάσματα Ποιες βασικές θέσεις του φιλοσόφου πιστεύετε

ότι καταδεικνύονται με αυτή την αναφορά

Ἀριστοτέλους Πολιτικά Α 2 10-11 Είναι νομίζω φανερό γιατί ο άνθρωπος είναι πολιτικὸν ζῷον περισσότερο απrsquo ότι οι μέλισσες ή

τα άλλα αγελαία ζώα Όπως έχουμε ήδη πει πολλές φορές η φύση δεν κάνει τίποτα δίχως λόγο και

χωρίς αιτία Ας προσέξουμε ύστερrsquo απrsquo αυτό ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που είναι

εφοδιασμένο με την ικανότητα του λόγου Η απλή φωνή δεν εκφράζει ως γνωστόν παρά μόνο τη

λύπη και την ευχαρίστησηmiddot γι αυτό και υπάρχει σε όλα τα ζώαmiddot η φύση τους έδωσε πράγματι όλη

κι όλη αυτή την ικανότητα να αντιλαμβάνονται το δυσάρεστο και το ευχάριστο και αυτά να τα

κάνουν φανερά το ένα στο άλλοmiddot του λόγου όμως ο προορισμός είναι να κάνει φανερό τι είναι

ωφέλιμο και τι βλαβερό και άρα τι είναι δίκαιο και τι άδικο αυτό είναι πράγματι που ξεχωρίζει

τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα μονάχα αυτός αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό το δίκαιο και

το άδικο και όλα τα άλλα παρόμοια πράγματα ndashκαι φυσικά η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι που

κάνει την οικογένεια και την πόλη

(Μονάδες 10)

Βαθμολόγηση η ανάλυση της έννοιας και της λειτουργίας του λόγου βαθμολογείται με 4 μονάδες

σε κάθε απόσπασμα και οι βασικές θέσεις του φιλοσόφου με 2 μονάδες

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Στο πρωτότυπο απόσπασμα ο Αριστοτέλης δίνοντας τον τελικό ορισμό της ηθικής αρετής

αναφέρεται στη λειτουργία του λόγου Με τον όρο λόγος ο φιλόσοφος εννοεί την

ανθρώπινη λογική τον ορθό λόγο που τον ανάγει σε καθοριστικό στοιχείο της έννοιας της

μεσότητας και έτσι εξασφαλίζει το στοιχείο της αντικειμενικότητας στην ανθρώπινη αυτή

ιδιότητα Ο λόγος ndash φρόνηση αποτελεί ένα από τα στάδια της πορείας προς την αρετή

αφού με αυτόν ο άνθρωπος μπορεί να διακρίνει τις καλές από τις κακές πράξεις Το άλλο

στάδιο είναι ο νόμος που συνηθίζει τους ανθρώπους να ενεργούν ενάρετα ως πολίτες

Άρα ο λόγος βοηθά το νόμο να τελειοποιεί το έργο του

Στο μεταφρασμένο απόσπασμα αναφέρεται ότι το στοιχείο εκείνο που διαφοροποιεί

ριζικά τις συμβιωτικές κοινότητες των ανθρώπων από τις αντίστοιχες των υπόλοιπων

έμβιων όντων είναι το είδος και η ποιότητα της επικοινωνίας που αναπτύσσεται ανάμεσα

στα μέλη τους η φύσις η οποία κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο δεν κάνει τίποτα άσκοπα

χωρίς κάποιον λόγο ή αιτία έχει εξοπλίσει τα περισσότερα έμβια όντα με φωνήν τους έχει

δώσει δηλαδή τη δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους εκπέμποντας άναρθρους ήχους

ή κραυγές Τον άνθρωπο όμως και μόνο αυτόν από όλα τα ζωικά είδη τον έχει προικίσει

6

με λόγον με τη δυνατότητα σκέψης (ενδιάθετος λόγος) και ομιλίας (έναρθρος λόγος) κάτι

που σημαίνει ότι τον προόριζε για την πραγμάτωση άλλου ανώτερου σκοπού από ότι τα

υπόλοιπα έμβια όντα Αναλυτικότερα χάρη στη φωνὴν τα υπόλοιπα ζώα έχουν τη

δυνατότητα να εξωτερικεύουν ότι αισθάνονται να αποκαλύπτουν τον εσωτερικό τους

κόσμο ενημερώνοντας το ένα το άλλο για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται για τους

κινδύνους που ενδεχομένως τους απειλούν για τις βιολογικές και βιοτικές ανάγκες που

χρειάζεται να ικανοποιήσουν Η ιδιότητα της φωνῆς συμβάλλει και αυτή από την πλευρά

της στην εξασφάλιση της επιβίωσης στην πραγμάτωση του ζῆν που αποτελεί και τον

καθορισμένο από τη φύση τελικό σκοπό (τέλος) της ύπαρξής τους Ο λόγος που αποτελεί

αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους παρέχει και αυτός τη δυνατότητα

έκφρασης συναισθημάτων (ευχάριστο ndash δυσάρεστο) και μάλιστα σε συνθετότερη μορφή

από ότι η φωνή Επιτελεί όμως και μια πρόσθετη ανώτερης ποιότητας λειτουργία καθώς

επιτρέπει στον άνθρωπο να διατυπώνει αξιολογικές κρίσεις για καθετί που υπάρχει ή

συμβαίνει γύρω του στο φυσικό περιβάλλον αλλά και για οποιοδήποτε ζήτημα βιοτικό

πνευματικό κοινωνικό ή ηθικό αφορά στη συμβίωσή του με τους ομοίους του (ωφέλιμο ndash

βλαβερό καλό ndash κακό δίκαιο ndash άδικο) Ο άνθρωπος δηλαδή έχει χάρη στον λόγον τη

δυνατότητα να εξωτερικεύει τις ψυχικές του διαθέσεις να εκφράζει όπως και τα άλογα

όντα βιώματα υποκειμενικά όμως ταυτόχρονα έχει την ικανότητα να συλλαμβάνει

νοητικά τον κόσμο που τον περιβάλλει να κατανοεί και να ερμηνεύει το πλέγμα των

διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσει με τους άλλους ανθρώπους στο

πλαίσιο της κοινής τους διαβίωσης και όλα αυτά να τα αποτιμά με ποικίλους τρόπους

αισθητικά χρηστικά ή ηθικά (laquoὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ τὸ βλαβερόν

ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικονmiddot τοῦτο γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ζῷα τοῖς ἀνθρώποις ἴδιον τὸ

μόνον ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τῶν ἄλλων αἴσθησιν ἔχεινraquo) Από τις

παραπάνω επισημάνσεις γίνεται αντιληπτό ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό έμβιο ον

που έχει την έμφυτη ικανότητα να προσλαμβάνει με τη διάνοιά του ηθικές έννοιες και να

καθορίζει από κοινού με τους συνανθρώπους του το περιεχόμενό τους μέσω του διαλόγου

που προϋποθέτει λόγο και αντίλογο διαρκή αντιπαράθεση απόψεων

Οι συγκεκριμένες έννοιες καταδεικνύουν τη βασική θέση της τελεολογίας του

Αριστοτέλη αφού laquoοὐθὲν μάτην ἡ φύσις ποιεῖraquo και την κοινωνική διάσταση της αρετής

αφού αντιπροσωπεύουν αξίες του συλλογικού δηλαδή του κοινωνικού ή πολιτικού βίου και

αποκτούν νόημα μόνο μέσω της συνύπαρξης της συμβίωσης με άλλους ανθρώπους Είναι

προφανές ότι οι ηθικές αρετές αφορούν σε κάθε περίπτωση τη συμπεριφορά μας τη στάση

μας απέναντι στους άλλους στο πλαίσιο μιας συλλογικής διαβίωσης Υπό την έννοια αυτή

ο άνθρωπος αποκαλείται από τον Αριστοτέλη ως το πολιτικότερο από όλα τα αγελαία ζώα

(πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον)

Β4 Να εξηγήσετε για ποιους λόγους ο Αριστοτέλης αφιέρωσε το έργο του στη μελέτη

των επιμέρους αρετών του ανθρώπου και πώς μέσω αυτών προκύπτει ότι η ηθική

φιλοσοφία είναι μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας

7

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Βλ εισαγωγή σχολικού βιβλίου σελ 164 laquoΔιαβάσαμε ως τώρα μερικές ενότητες από το

δεύτερο βιβλίο hellip στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων τουraquo (Μονάδες 10)

Β5 α Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική

συγγένεια οι παρακάτω (γράψτε τουλάχιστον μία) αηδία πραξικόπημα ψεγάδι

συνέντευξη σχήμα λιπόσαρκος (Μονάδες 6)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

αηδία ἡσθῆναι

πραξικόπημα πράξεις

ψεγάδι ψέγεται

συνέντευξη ἀποτυχεῖν ἐπιτυχεῖν

σχήμα ἕξις

λίπος ἔλλειψις ἐλλείπειν

β Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική (στον τύπο που

βρίσκονται) φοβηθῆναι ἧττον ἁμαρτάνεται ἁπλῶς

(Μονάδες 4)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

φοβηθῆναι ne θαρρῆσαι

ἧττον ne μᾶλλον

ἁμαρτάνεται ne κατορθοῦται

ἁπλῶς ne παντοδαπῶς

Βαθμολόγηση κάθε λέξη βαθμολογείται με 1 μονάδα

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1 Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται

Εμείς λοιπόν ισχυριζόμαστε τώρα ότι αυτά δεν είναι πολιτεύματα ούτε (είναι) σωστοί

νόμοι όσοι δε νομοθετήθηκαν για το κοινωνικό σύνολο ολόκληρης της πόληςmiddot όσοι επίσης

(νόμοι νομοθετήθηκαν) για κάποιους ισχυριζόμαστε ότι αυτοί είναι συνωμοτικοί και όχι

δημοκρατικοί και ότι έχουν ειπωθεί μάταια τα δίκαιά τους όσα λένε ότι είναι (δίκαια)

8

Λέγονται όμως αυτά από εμάς για αυτό το λόγο επειδή δηλαδή εμείς για χάρη της δικής

σου πόλης δε θα παραδώσουμε (σε κάποιον) τις εξουσίες επειδή αυτός είναι πλούσιος

ούτε (θα παραδώσουμε τις εξουσίες σε κάποιον) επειδή έχει αποκτήσει κάτι άλλο από του

είδους αυτού δηλαδή δύναμη ή μεγάλο ανάστημα ή αριστοκρατική καταγωγήmiddot όποιος

όμως είναι και πολύ υπάκουος στους νόμους που καθιερώθηκαν και κερδίζει αυτή τη νίκη

στην πόλη λέμε πως σε αυτόν τον πρώτο πρέπει να δώσουμε την πιο σπουδαία υπηρεσία

των καθιερωμένων (νόμων) και τη δεύτερη (υπηρεσία) σε αυτόν που κερδίζει τη δεύτερη

νίκη και με τον ίδιο τρόπο έτσι πρέπει να δώσουμε το καθένα που ακολουθεί στους

επόμενους (Μονάδες 20)

Γ2 Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας

ζητείται

συμπάσης την κλητική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος (ὦ) σύμπας

στασιώτας τη γενική ενικού αριθμού τοῦ στασιώτου

ἰσχύν τη δοτική του ίδιου αριθμού τῇ ἰσχύι

εὐπειθέστατος τον θετικό βαθμό του επιρρήματος εὐπειθῶς

τῷ πρώτῳ την ίδια πτώση στο αρσενικό γένος του αντίστοιχου απόλυτου αριθμητικού ἑνὶ

ἐτέθησαν το ίδιο πρόσωπο στην οριστική παρατατικού της ενεργητικής φωνής ἐτίθεσαν

εἰρῆσθαι το β΄ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή

εἴρησθε

δώσομεν το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή δοῦναι

κεκτημένος το γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα κτῷτο

φαμέν το β΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα φῇς

(Mονάδες 10)

Βαθμολόγηση κάθε τύπος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3α Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο

προσδιορίζουν τῶν τοιούτων μέγεθος τοῖς τεθεῖσι τὴν νίκην

(Mονάδες 4)

τῶν τοιούτων ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική στο οὐδὲν

9

μέγεθος ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός επεξήγηση στο οὐδὲν

τοῖς τεθεῖσι επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις

τὴν νίκην αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα νικᾷ

Βαθμολόγηση κάθε όρος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3β laquoΤαύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησανraquo να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο (Mονάδες 2)

laquoΑὗται νῦν οὔτ᾽ εἰσὶ πολιτεῖαι οὔτ᾽ ὀρθοὶ νόμοι ὅσοι μὴ συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ

κοινοῦ ἐτέθησανraquo

Βαθμολόγηση ρήμα 1 μονάδα ndash υπόλοιποι όροι 025 Χ 4

Γ3γ laquoΛέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις δώσομεν οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένοςraquo στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του (Mονάδες 4)

τοῦδ᾽ ἕνεκα εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου (ἕνεκα +

γενική)

ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ δώσομεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική

πρόταση ως επεξήγηση στον εμπρόθετο προσδιορισμό του αναγκαστικού αιτίου τοῦδ᾽

ἕνεκα

ὅτι πλούσιός ἐστίν τις δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος (ἐστίν τις)

δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Βαθμολόγηση κάθε δήλωση εκφοράς του αναγκαστικού αιτίου βαθμολογείται με 1 μονάδα

2

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Ο Αριστοτέλης στην προηγούμενη ενότητα είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αρετή

σχετίζεται με τα συναισθήματα και τις πράξεις στα οποία υπάρχει και υπερβολή και

έλλειψη και το μέσον Για να αποδείξει τα παραπάνω φέρνει σrsquo αυτή την ενότητα

παραδείγματα συναισθημάτων (επαγωγικός τρόπος) που προκαλούν χαρά ή λύπη για τα

οποία τονίζει ότι η υπερβολή και η έλλειψη δεν είναι καλό ενώ το μέσον είναι Επιλεκτικά

και ενδεικτικά αναφέρει μερικά πάθη όπως ο φόβος το θάρρος η επιθυμία η οργή η

ευσπλαχνία και αυτά με τη σειρά τους τα κατατάσσει σε δύο κατηγορίες Στη μία ανήκουν

αυτά που προκαλούν ευχαρίστηση ενώ στην άλλη εκείνα που προκαλούν λύπη (laquoἡσθῆναι

καὶ λυπηθῆναιraquo) Ως πάθη κυμαίνονται ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη (laquoμᾶλλον

καὶ ἧττονraquo) καθώς μπορούμε να τα βιώσουμε είτε σε μεγαλύτερο είτε σε μικρότερο βαθμό

και ο Αριστοτέλης αυτά τα αξιολογεί αρνητικά και τα αποδοκιμάζει laquoκαὶ ἀμφότερα οὐκ

εὖraquo ενώ χαρακτηρίζει τη μεσότητα laquoἄριστονraquo

Ο αποδεικτικός συλλογισμός του Αριστοτέλη αναλύεται στις παρακάτω προκείμενες

Α η ηθική αρετή αφορά laquoπάθηraquo και laquoπράξειςraquo ψυχικές διαθέσεις και συμπεριφορές (laquoἡ δrsquo

ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίνraquo)

Β τα laquoπάθηraquo και οι laquoπράξειςraquo μπορούν να εκδηλωθούν από κάθε άνθρωπο είτε με

υπερβολικό είτε με ελλειμματικό είτε με μέσο τρόπο

Γ η εκδήλωση των laquoπαθῶνraquo και των laquoπράξεωνraquo με υπερβολικό ή ελλειμματικό τρόπο

οδηγεί στην αστοχία δηλαδή στη μη επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου και επικρίνεται

από το κοινωνικό σύνολο ενώ η εκδήλωσή τους με μέσο τρόπο οδηγεί στην ευστοχία

δηλαδή στην επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου και επαινείται από τους υπόλοιπους

ανθρώπους (laquoἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις τὸ δὲ μέσον

ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦταιraquo)

Δ Γιrsquo αυτό και η επίτευξη του επιδιωκόμενου στόχου και η κοινωνική επιδοκιμασία ως

καταστάσεις καλές είναι γνωρίσματα της ηθικής αρετής (laquoταῦτα δrsquo ἄμφω τῆς ἀρετῆςraquo)

Καταλήγει λοιπόν στο συμπέρασμα ότι η ηθική αρετή είναι μια μορφή μεσότητας αφού

επιδιώκει το laquoμέσονraquo (laquoμεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσουraquo)

Οι πολλές αναφορές στο σωστό που αντιπροσωπεύει το μέσον και στο λανθασμένο που

αντιπροσωπεύει η υπερβολή και η έλλειψη δημιουργούν τον κίνδυνο η συλλογιστική

πορεία του Αριστοτέλη να χαρακτηριστεί ως επιφανειακή και αδιέξοδη φέροντας στην

επιφάνεια την αδυναμία να προχωρήσει σε προτάσεις για τον τρόπο με τον οποίο κάποιος

θα προσεγγίσει τη μεσότητα Σε αυτή την κρίσιμη καμπή ο Αριστοτέλης μας μεταφέρει

από το υποκείμενο και την εσωτερική λειτουργία στο κοινωνικό πεδίο και την

πραγματικότητα που διαμορφώνεται κάθε στιγμή μέρος της οποίας είναι και ο κάθε

πολίτης χωριστά Αναφέρει λοιπόν κάποιους παράγοντες μέσου που είναι οι εξής

Α) Η χρονική συγκυρία ὅτε δεῖ κατά την οποία πρέπει να εκδηλώνουμε ένα συναίσθημα

Ο άνθρωπος πρέπει να γνωρίζει το χρόνο της εκδήλωσης των συναισθημάτων του γιατί η

ακαταλληλότητα κάνει την πράξη άκαιρη και υποδηλώνει περιορισμένη και κάποιες

φορές λανθασμένη αντίληψη των πραγμάτων

3

Β) τα δεδομένα και οι συνθήκες της πραγματικότητας ἐφrsquo οἷς δεῖ Η σύνδεση των

καταστάσεων που laquoαπαιτούνraquo ένα συναίσθημα με το συναίσθημα είναι αναγκαία

Απομακρύνεται ο άνθρωπος από τη μεσότητα όταν υπερεκτιμά τις καταστάσεις και

αντιμετωπίζει υπερβολικά γεγονότα δευτερεύουσας σημασίας ή αντίθετα αντιμετωπίζει

με υπολειπόμενο τρόπο πρωτεύουσας σημασίας γεγονότα

Γ) Ο ρόλος και η ποιότητα των ανθρώπων που εμπλέκονται πρὸς οὕς δεῖ η εκδήλωση

κάθε συναισθήματος πρέπει να σταθμίζεται με βάση τους ανθρώπους στους οποίους

απευθύνεται

Δ) Ο σκοπός των ενεργειών που αναλαμβάνει κάποιος οὗ ἕνεκα δεῖ Ο σκοπός της

έκφρασης των συναισθημάτων πρέπει να πηγάζει από ειλικρινή και έντιμα κίνητρα και να

μη γίνεται για λόγους εντυπωσιασμού

Ε) Τα μέσα που χρησιμοποιεί και ο τρόπος παρέμβασης ὡς δεῖ Ο τρόπος έκφρασης των

συναισθημάτων απαιτείται να γίνεται με τον δέοντα τρόπο

Με τους παράγοντες αυτούς η αρετή αποκτά ένα επίκαιρο ευκίνητο και

ευπροσάρμοστο στις εκάστοτε συνθήκες για να μπορέσει να επιτελέσει αποτελεσματικά

το ρόλο της και με τον τρόπο αυτό να οδηγήσει στην κατάκτηση του αγαθού που και αυτό

με τη σειρά του το ορίζουν η χρονική συγκυρία και οι παράγοντες που εμπλέκονται και το

επηρεάζουν Όλοι οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν συνοδεύονται από το ρήμα δεῖ

που είναι και το κριτήριο με βάση το οποίο κρίνεται η ορθότητα των πράξεων και των

συναισθημάτων του ανθρώπου Με τη χρήση του ρήματος αυτού υπογραμμίζεται το κατά

κοινή ομολογία και συνείδηση ορθό

Όλες οι παραπάνω προϋποθέσεις πρέπει να πληρούνται για να επιτευχθεί η μεσότητα

να φτάσουμε στο laquoἄριστονraquo Δηλαδή με την επίτευξη της μεσότητας επιτυγχάνουμε την

ύψιστη ηθική τελειότητα

Β2 Αφού βρείτε και σχολιάσετε τα δύο σημεία του κειμένου στα οποία ο Αριστοτέλης

κάνει laquoεπίκληση στην αυθεντίαraquo στη συνέχεια να εξηγήσετε πώς αξιοποιούνται από

τον φιλόσοφο για να καταλήξει στο συμπέρασμα laquoκαὶ διὰ ταῦτrsquo οὖν τῆς μὲν κακίας

ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις τῆς δrsquo ἀρετῆς ἡ μεσότηςraquo

Βαθμολόγηση το κάθε ένα από τα δύο σημεία laquoεπίκλησης στην αυθεντίαraquo ο σχολιασμός και η

αξιοποίησή τους βαθμολογείται με 5 μονάδες

(Μονάδες 10)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Ο Αριστοτέλης στην προσπάθειά του να προσδώσει κύρος στα λεγόμενά του και για να

ενισχύσει την άποψή του ότι το σφάλμα γίνεται με πολλούς τρόπους το σωστό όμως με

έναν χρησιμοποιεί σε δύο σημεία ως μέθοδο πειθούς την επίκληση στην αυθεντία

Αρχικά αναφέρει την άποψη των Πυθαγορείων οι οποίοι όπως και ο Αριστοτέλης

πίστευαν ότι το κακό είναι χαρακτηριστικό του απείρου βρίσκεται δηλαδή σε άπειρα

σημεία και μπορεί να εκδηλωθεί με άπειρους τρόπους ενώ το αγαθό είναι χαρακτηριστικό

4

του πεπερασμένου πραγματοποιείται δηλαδή μόνο με ορισμένο αριθμό ενεργειών (laquoτὸ

γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον τὸ δrsquo ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένουraquo)

Συγκεκριμένα στην θεωρία των Πυθαγορείων φιλοσόφων laquoπερὶ ἐναντίωνraquo βασική θέση

είναι ότι απέναντι σε κάθε αρχή που έχει τη δύναμη να επιβληθεί υπάρχει μια άλλη που

υποτάσσεται Η επικράτηση και επιβολή του ἑνὸς από τα ἐναντία έχει ως αποτέλεσμα laquoτὴν

ἁρμονίανraquo του σύμπαντος Σύμφωνα δηλαδή με τους Πυθαγορείους laquoἀρχαὶ τῶν ὄντωνraquo

ήταν τα laquoἐναντίαraquo δέκα δηλαδή αρχές που τις είχαν οργανώσει στα εξής δέκα αντιθετικά

ζεύγη πέρας-άπειρον περιττόν-ἄρτιον ἓν-πλῆθος δεξιὸν-ἀριστερόν ἄρρεν-θῆλυ

ἠρεμοῦν-κινούμενον εὐθὺ-καμπύλον φῶς-σκότος ἀγαθὸν-κακόν τετράγωνον-

ἑτερόμηκες Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι οι αντιθετικές αυτές δυνάμεις δεν

αλληλοαναιρούνται αλλά αλληλοσυμπληρώνονται αλληλοκαθορίζονται Αν διαβαστούν

οι αρχές αυτές κατά στήλη καθέτως δείχνουν τη σταδιακή μετάβαση προς το laquoἀγαθὸνraquo

που εκφράζεται με το laquoτετράγωνονraquo και αντίστοιχα προς το laquoκακὸνraquo που εκφράζεται με το

laquoἑτερόμηκεςraquo Το θῆλυ το ἀριστερὸν και το ἄπειρον είναι τοποθετημένα στην κατάσταση

των αρνητικών αρχών Ο Πυθαγόρειος φιλόσοφος Φιλόλαος επίσης πίστευε ότι η αρμονία

είναι η ένωση ανάμεικτων πραγμάτων και η συμφωνία πραγμάτων που διαφωνούν μεταξύ

τους Για τη διαμάχη των αντιθέτων που οδηγεί στην αρμονία του σύμπαντος είχαν

μιλήσει και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι Αναξίμανδρος και Ηράκλειτος

Ο Αριστοτέλης φαίνεται να δέχεται εδώ τη διδασκαλία των Πυθαγορείων για τις

αντίθετες ndash μεταξύ τους ndash δυνάμεις που κυβερνούν τον κόσμο ωστόσο η δική του άποψη

δεν βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με τη δική τους θεώρηση αφού δεν πίστευε ότι

υπάρχει laquoσυνεργασίαraquo των αντιθέτων Ο Αριστοτέλης αισθανόταν απέχθεια για το άπειρο

που το ταυτίζει με το κακό γιατί είναι γιrsquo αυτόν κάτι που αντιβαίνει στη λογική

αναγκαιότητα Επίσης κατά τους Πυθαγορείους το laquoἀγαθόνraquo συνάπτεται με το laquoπέραςraquo

και το laquoκακόνraquo με το laquoἄπειρονraquo

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί δύο από αυτά τα ζεύγη το laquoπέρας - ἄπειρονraquo και το

laquoἀγαθόν ndash κακόνraquo Συνδυάζοντάς τα συμπεραίνει ότι το αγαθό δηλαδή οι καλές πράξεις

έχουν καθορισμένα όρια είναι σύμμετρες και τέλειες γιατί αυτό που έχει πέρας θεωρείται

τελειότερο από το άπειρο και άμορφο Το κοινό ανάμεσα στις δύο φιλοσοφίες είναι ότι το

καλό μπορεί να επιτευχθεί με ένα μόνο τρόπο ενώ το κακό με πολλούς

Για να υποστηρίξει την άποψή του ότι το κακό γίνεται εύκολα και με πολλούς τρόπους

ενώ το καλό δύσκολα και με έναν τρόπο ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς

την επίκληση στην αυθεντία και συγκεκριμένα την ποίηση χρησιμοποιώντας τον στίχο

laquoἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς παντοδαπῶς δὲ κακοίraquo (laquoγινόμαστε καλοί με έναν τρόπο ενώ

κακοί με πολλούς τρόπουςraquo) Η προέλευση του στίχου είναι άγνωστη σrsquo εμάς υποθέτουμε

όμως ότι ήταν γνωστή στο ακροατήριο του φιλοσόφου

Σύμφωνα με τα παραπάνω ο Αριστοτέλης κλείνει την πρώτη ενότητα με το laquoσχήμαraquo του

κύκλου επαναλαμβάνοντας τον ισχυρισμό της πρώτης ημιπεριόδου της ενότητας ότι το

κακό υπάρχει παντού και μπορεί να γίνει εύκολα ενώ το καλό είναι δύσκολο και

5

πραγματοποιείται με ένα μόνο τρόπο λαμβάνοντας δεδομένα από τον χώρο της

φιλοσοφίας και της ποίησης

Β3 Στο πρωτότυπο κείμενο ο Αριστοτέλης καταλήγοντας για την αρετή υποστηρίζει

laquoἡ ἀρετή ἐστι ἕξις προαιρετική ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ

ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειενraquo Λαμβάνοντας υπόψη το μεταφρασμένο απόσπασμα που

ακολουθεί να αναφερθείτε στην έννοια και στη λειτουργία του laquoλόγουraquo όπως

παρουσιάζεται στα δύο αποσπάσματα Ποιες βασικές θέσεις του φιλοσόφου πιστεύετε

ότι καταδεικνύονται με αυτή την αναφορά

Ἀριστοτέλους Πολιτικά Α 2 10-11 Είναι νομίζω φανερό γιατί ο άνθρωπος είναι πολιτικὸν ζῷον περισσότερο απrsquo ότι οι μέλισσες ή

τα άλλα αγελαία ζώα Όπως έχουμε ήδη πει πολλές φορές η φύση δεν κάνει τίποτα δίχως λόγο και

χωρίς αιτία Ας προσέξουμε ύστερrsquo απrsquo αυτό ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που είναι

εφοδιασμένο με την ικανότητα του λόγου Η απλή φωνή δεν εκφράζει ως γνωστόν παρά μόνο τη

λύπη και την ευχαρίστησηmiddot γι αυτό και υπάρχει σε όλα τα ζώαmiddot η φύση τους έδωσε πράγματι όλη

κι όλη αυτή την ικανότητα να αντιλαμβάνονται το δυσάρεστο και το ευχάριστο και αυτά να τα

κάνουν φανερά το ένα στο άλλοmiddot του λόγου όμως ο προορισμός είναι να κάνει φανερό τι είναι

ωφέλιμο και τι βλαβερό και άρα τι είναι δίκαιο και τι άδικο αυτό είναι πράγματι που ξεχωρίζει

τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα μονάχα αυτός αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό το δίκαιο και

το άδικο και όλα τα άλλα παρόμοια πράγματα ndashκαι φυσικά η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι που

κάνει την οικογένεια και την πόλη

(Μονάδες 10)

Βαθμολόγηση η ανάλυση της έννοιας και της λειτουργίας του λόγου βαθμολογείται με 4 μονάδες

σε κάθε απόσπασμα και οι βασικές θέσεις του φιλοσόφου με 2 μονάδες

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Στο πρωτότυπο απόσπασμα ο Αριστοτέλης δίνοντας τον τελικό ορισμό της ηθικής αρετής

αναφέρεται στη λειτουργία του λόγου Με τον όρο λόγος ο φιλόσοφος εννοεί την

ανθρώπινη λογική τον ορθό λόγο που τον ανάγει σε καθοριστικό στοιχείο της έννοιας της

μεσότητας και έτσι εξασφαλίζει το στοιχείο της αντικειμενικότητας στην ανθρώπινη αυτή

ιδιότητα Ο λόγος ndash φρόνηση αποτελεί ένα από τα στάδια της πορείας προς την αρετή

αφού με αυτόν ο άνθρωπος μπορεί να διακρίνει τις καλές από τις κακές πράξεις Το άλλο

στάδιο είναι ο νόμος που συνηθίζει τους ανθρώπους να ενεργούν ενάρετα ως πολίτες

Άρα ο λόγος βοηθά το νόμο να τελειοποιεί το έργο του

Στο μεταφρασμένο απόσπασμα αναφέρεται ότι το στοιχείο εκείνο που διαφοροποιεί

ριζικά τις συμβιωτικές κοινότητες των ανθρώπων από τις αντίστοιχες των υπόλοιπων

έμβιων όντων είναι το είδος και η ποιότητα της επικοινωνίας που αναπτύσσεται ανάμεσα

στα μέλη τους η φύσις η οποία κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο δεν κάνει τίποτα άσκοπα

χωρίς κάποιον λόγο ή αιτία έχει εξοπλίσει τα περισσότερα έμβια όντα με φωνήν τους έχει

δώσει δηλαδή τη δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους εκπέμποντας άναρθρους ήχους

ή κραυγές Τον άνθρωπο όμως και μόνο αυτόν από όλα τα ζωικά είδη τον έχει προικίσει

6

με λόγον με τη δυνατότητα σκέψης (ενδιάθετος λόγος) και ομιλίας (έναρθρος λόγος) κάτι

που σημαίνει ότι τον προόριζε για την πραγμάτωση άλλου ανώτερου σκοπού από ότι τα

υπόλοιπα έμβια όντα Αναλυτικότερα χάρη στη φωνὴν τα υπόλοιπα ζώα έχουν τη

δυνατότητα να εξωτερικεύουν ότι αισθάνονται να αποκαλύπτουν τον εσωτερικό τους

κόσμο ενημερώνοντας το ένα το άλλο για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται για τους

κινδύνους που ενδεχομένως τους απειλούν για τις βιολογικές και βιοτικές ανάγκες που

χρειάζεται να ικανοποιήσουν Η ιδιότητα της φωνῆς συμβάλλει και αυτή από την πλευρά

της στην εξασφάλιση της επιβίωσης στην πραγμάτωση του ζῆν που αποτελεί και τον

καθορισμένο από τη φύση τελικό σκοπό (τέλος) της ύπαρξής τους Ο λόγος που αποτελεί

αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους παρέχει και αυτός τη δυνατότητα

έκφρασης συναισθημάτων (ευχάριστο ndash δυσάρεστο) και μάλιστα σε συνθετότερη μορφή

από ότι η φωνή Επιτελεί όμως και μια πρόσθετη ανώτερης ποιότητας λειτουργία καθώς

επιτρέπει στον άνθρωπο να διατυπώνει αξιολογικές κρίσεις για καθετί που υπάρχει ή

συμβαίνει γύρω του στο φυσικό περιβάλλον αλλά και για οποιοδήποτε ζήτημα βιοτικό

πνευματικό κοινωνικό ή ηθικό αφορά στη συμβίωσή του με τους ομοίους του (ωφέλιμο ndash

βλαβερό καλό ndash κακό δίκαιο ndash άδικο) Ο άνθρωπος δηλαδή έχει χάρη στον λόγον τη

δυνατότητα να εξωτερικεύει τις ψυχικές του διαθέσεις να εκφράζει όπως και τα άλογα

όντα βιώματα υποκειμενικά όμως ταυτόχρονα έχει την ικανότητα να συλλαμβάνει

νοητικά τον κόσμο που τον περιβάλλει να κατανοεί και να ερμηνεύει το πλέγμα των

διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσει με τους άλλους ανθρώπους στο

πλαίσιο της κοινής τους διαβίωσης και όλα αυτά να τα αποτιμά με ποικίλους τρόπους

αισθητικά χρηστικά ή ηθικά (laquoὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ τὸ βλαβερόν

ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικονmiddot τοῦτο γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ζῷα τοῖς ἀνθρώποις ἴδιον τὸ

μόνον ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τῶν ἄλλων αἴσθησιν ἔχεινraquo) Από τις

παραπάνω επισημάνσεις γίνεται αντιληπτό ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό έμβιο ον

που έχει την έμφυτη ικανότητα να προσλαμβάνει με τη διάνοιά του ηθικές έννοιες και να

καθορίζει από κοινού με τους συνανθρώπους του το περιεχόμενό τους μέσω του διαλόγου

που προϋποθέτει λόγο και αντίλογο διαρκή αντιπαράθεση απόψεων

Οι συγκεκριμένες έννοιες καταδεικνύουν τη βασική θέση της τελεολογίας του

Αριστοτέλη αφού laquoοὐθὲν μάτην ἡ φύσις ποιεῖraquo και την κοινωνική διάσταση της αρετής

αφού αντιπροσωπεύουν αξίες του συλλογικού δηλαδή του κοινωνικού ή πολιτικού βίου και

αποκτούν νόημα μόνο μέσω της συνύπαρξης της συμβίωσης με άλλους ανθρώπους Είναι

προφανές ότι οι ηθικές αρετές αφορούν σε κάθε περίπτωση τη συμπεριφορά μας τη στάση

μας απέναντι στους άλλους στο πλαίσιο μιας συλλογικής διαβίωσης Υπό την έννοια αυτή

ο άνθρωπος αποκαλείται από τον Αριστοτέλη ως το πολιτικότερο από όλα τα αγελαία ζώα

(πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον)

Β4 Να εξηγήσετε για ποιους λόγους ο Αριστοτέλης αφιέρωσε το έργο του στη μελέτη

των επιμέρους αρετών του ανθρώπου και πώς μέσω αυτών προκύπτει ότι η ηθική

φιλοσοφία είναι μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας

7

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Βλ εισαγωγή σχολικού βιβλίου σελ 164 laquoΔιαβάσαμε ως τώρα μερικές ενότητες από το

δεύτερο βιβλίο hellip στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων τουraquo (Μονάδες 10)

Β5 α Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική

συγγένεια οι παρακάτω (γράψτε τουλάχιστον μία) αηδία πραξικόπημα ψεγάδι

συνέντευξη σχήμα λιπόσαρκος (Μονάδες 6)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

αηδία ἡσθῆναι

πραξικόπημα πράξεις

ψεγάδι ψέγεται

συνέντευξη ἀποτυχεῖν ἐπιτυχεῖν

σχήμα ἕξις

λίπος ἔλλειψις ἐλλείπειν

β Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική (στον τύπο που

βρίσκονται) φοβηθῆναι ἧττον ἁμαρτάνεται ἁπλῶς

(Μονάδες 4)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

φοβηθῆναι ne θαρρῆσαι

ἧττον ne μᾶλλον

ἁμαρτάνεται ne κατορθοῦται

ἁπλῶς ne παντοδαπῶς

Βαθμολόγηση κάθε λέξη βαθμολογείται με 1 μονάδα

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1 Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται

Εμείς λοιπόν ισχυριζόμαστε τώρα ότι αυτά δεν είναι πολιτεύματα ούτε (είναι) σωστοί

νόμοι όσοι δε νομοθετήθηκαν για το κοινωνικό σύνολο ολόκληρης της πόληςmiddot όσοι επίσης

(νόμοι νομοθετήθηκαν) για κάποιους ισχυριζόμαστε ότι αυτοί είναι συνωμοτικοί και όχι

δημοκρατικοί και ότι έχουν ειπωθεί μάταια τα δίκαιά τους όσα λένε ότι είναι (δίκαια)

8

Λέγονται όμως αυτά από εμάς για αυτό το λόγο επειδή δηλαδή εμείς για χάρη της δικής

σου πόλης δε θα παραδώσουμε (σε κάποιον) τις εξουσίες επειδή αυτός είναι πλούσιος

ούτε (θα παραδώσουμε τις εξουσίες σε κάποιον) επειδή έχει αποκτήσει κάτι άλλο από του

είδους αυτού δηλαδή δύναμη ή μεγάλο ανάστημα ή αριστοκρατική καταγωγήmiddot όποιος

όμως είναι και πολύ υπάκουος στους νόμους που καθιερώθηκαν και κερδίζει αυτή τη νίκη

στην πόλη λέμε πως σε αυτόν τον πρώτο πρέπει να δώσουμε την πιο σπουδαία υπηρεσία

των καθιερωμένων (νόμων) και τη δεύτερη (υπηρεσία) σε αυτόν που κερδίζει τη δεύτερη

νίκη και με τον ίδιο τρόπο έτσι πρέπει να δώσουμε το καθένα που ακολουθεί στους

επόμενους (Μονάδες 20)

Γ2 Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας

ζητείται

συμπάσης την κλητική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος (ὦ) σύμπας

στασιώτας τη γενική ενικού αριθμού τοῦ στασιώτου

ἰσχύν τη δοτική του ίδιου αριθμού τῇ ἰσχύι

εὐπειθέστατος τον θετικό βαθμό του επιρρήματος εὐπειθῶς

τῷ πρώτῳ την ίδια πτώση στο αρσενικό γένος του αντίστοιχου απόλυτου αριθμητικού ἑνὶ

ἐτέθησαν το ίδιο πρόσωπο στην οριστική παρατατικού της ενεργητικής φωνής ἐτίθεσαν

εἰρῆσθαι το β΄ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή

εἴρησθε

δώσομεν το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή δοῦναι

κεκτημένος το γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα κτῷτο

φαμέν το β΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα φῇς

(Mονάδες 10)

Βαθμολόγηση κάθε τύπος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3α Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο

προσδιορίζουν τῶν τοιούτων μέγεθος τοῖς τεθεῖσι τὴν νίκην

(Mονάδες 4)

τῶν τοιούτων ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική στο οὐδὲν

9

μέγεθος ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός επεξήγηση στο οὐδὲν

τοῖς τεθεῖσι επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις

τὴν νίκην αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα νικᾷ

Βαθμολόγηση κάθε όρος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3β laquoΤαύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησανraquo να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο (Mονάδες 2)

laquoΑὗται νῦν οὔτ᾽ εἰσὶ πολιτεῖαι οὔτ᾽ ὀρθοὶ νόμοι ὅσοι μὴ συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ

κοινοῦ ἐτέθησανraquo

Βαθμολόγηση ρήμα 1 μονάδα ndash υπόλοιποι όροι 025 Χ 4

Γ3γ laquoΛέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις δώσομεν οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένοςraquo στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του (Mονάδες 4)

τοῦδ᾽ ἕνεκα εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου (ἕνεκα +

γενική)

ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ δώσομεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική

πρόταση ως επεξήγηση στον εμπρόθετο προσδιορισμό του αναγκαστικού αιτίου τοῦδ᾽

ἕνεκα

ὅτι πλούσιός ἐστίν τις δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος (ἐστίν τις)

δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Βαθμολόγηση κάθε δήλωση εκφοράς του αναγκαστικού αιτίου βαθμολογείται με 1 μονάδα

3

Β) τα δεδομένα και οι συνθήκες της πραγματικότητας ἐφrsquo οἷς δεῖ Η σύνδεση των

καταστάσεων που laquoαπαιτούνraquo ένα συναίσθημα με το συναίσθημα είναι αναγκαία

Απομακρύνεται ο άνθρωπος από τη μεσότητα όταν υπερεκτιμά τις καταστάσεις και

αντιμετωπίζει υπερβολικά γεγονότα δευτερεύουσας σημασίας ή αντίθετα αντιμετωπίζει

με υπολειπόμενο τρόπο πρωτεύουσας σημασίας γεγονότα

Γ) Ο ρόλος και η ποιότητα των ανθρώπων που εμπλέκονται πρὸς οὕς δεῖ η εκδήλωση

κάθε συναισθήματος πρέπει να σταθμίζεται με βάση τους ανθρώπους στους οποίους

απευθύνεται

Δ) Ο σκοπός των ενεργειών που αναλαμβάνει κάποιος οὗ ἕνεκα δεῖ Ο σκοπός της

έκφρασης των συναισθημάτων πρέπει να πηγάζει από ειλικρινή και έντιμα κίνητρα και να

μη γίνεται για λόγους εντυπωσιασμού

Ε) Τα μέσα που χρησιμοποιεί και ο τρόπος παρέμβασης ὡς δεῖ Ο τρόπος έκφρασης των

συναισθημάτων απαιτείται να γίνεται με τον δέοντα τρόπο

Με τους παράγοντες αυτούς η αρετή αποκτά ένα επίκαιρο ευκίνητο και

ευπροσάρμοστο στις εκάστοτε συνθήκες για να μπορέσει να επιτελέσει αποτελεσματικά

το ρόλο της και με τον τρόπο αυτό να οδηγήσει στην κατάκτηση του αγαθού που και αυτό

με τη σειρά του το ορίζουν η χρονική συγκυρία και οι παράγοντες που εμπλέκονται και το

επηρεάζουν Όλοι οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν συνοδεύονται από το ρήμα δεῖ

που είναι και το κριτήριο με βάση το οποίο κρίνεται η ορθότητα των πράξεων και των

συναισθημάτων του ανθρώπου Με τη χρήση του ρήματος αυτού υπογραμμίζεται το κατά

κοινή ομολογία και συνείδηση ορθό

Όλες οι παραπάνω προϋποθέσεις πρέπει να πληρούνται για να επιτευχθεί η μεσότητα

να φτάσουμε στο laquoἄριστονraquo Δηλαδή με την επίτευξη της μεσότητας επιτυγχάνουμε την

ύψιστη ηθική τελειότητα

Β2 Αφού βρείτε και σχολιάσετε τα δύο σημεία του κειμένου στα οποία ο Αριστοτέλης

κάνει laquoεπίκληση στην αυθεντίαraquo στη συνέχεια να εξηγήσετε πώς αξιοποιούνται από

τον φιλόσοφο για να καταλήξει στο συμπέρασμα laquoκαὶ διὰ ταῦτrsquo οὖν τῆς μὲν κακίας

ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις τῆς δrsquo ἀρετῆς ἡ μεσότηςraquo

Βαθμολόγηση το κάθε ένα από τα δύο σημεία laquoεπίκλησης στην αυθεντίαraquo ο σχολιασμός και η

αξιοποίησή τους βαθμολογείται με 5 μονάδες

(Μονάδες 10)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Ο Αριστοτέλης στην προσπάθειά του να προσδώσει κύρος στα λεγόμενά του και για να

ενισχύσει την άποψή του ότι το σφάλμα γίνεται με πολλούς τρόπους το σωστό όμως με

έναν χρησιμοποιεί σε δύο σημεία ως μέθοδο πειθούς την επίκληση στην αυθεντία

Αρχικά αναφέρει την άποψη των Πυθαγορείων οι οποίοι όπως και ο Αριστοτέλης

πίστευαν ότι το κακό είναι χαρακτηριστικό του απείρου βρίσκεται δηλαδή σε άπειρα

σημεία και μπορεί να εκδηλωθεί με άπειρους τρόπους ενώ το αγαθό είναι χαρακτηριστικό

4

του πεπερασμένου πραγματοποιείται δηλαδή μόνο με ορισμένο αριθμό ενεργειών (laquoτὸ

γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον τὸ δrsquo ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένουraquo)

Συγκεκριμένα στην θεωρία των Πυθαγορείων φιλοσόφων laquoπερὶ ἐναντίωνraquo βασική θέση

είναι ότι απέναντι σε κάθε αρχή που έχει τη δύναμη να επιβληθεί υπάρχει μια άλλη που

υποτάσσεται Η επικράτηση και επιβολή του ἑνὸς από τα ἐναντία έχει ως αποτέλεσμα laquoτὴν

ἁρμονίανraquo του σύμπαντος Σύμφωνα δηλαδή με τους Πυθαγορείους laquoἀρχαὶ τῶν ὄντωνraquo

ήταν τα laquoἐναντίαraquo δέκα δηλαδή αρχές που τις είχαν οργανώσει στα εξής δέκα αντιθετικά

ζεύγη πέρας-άπειρον περιττόν-ἄρτιον ἓν-πλῆθος δεξιὸν-ἀριστερόν ἄρρεν-θῆλυ

ἠρεμοῦν-κινούμενον εὐθὺ-καμπύλον φῶς-σκότος ἀγαθὸν-κακόν τετράγωνον-

ἑτερόμηκες Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι οι αντιθετικές αυτές δυνάμεις δεν

αλληλοαναιρούνται αλλά αλληλοσυμπληρώνονται αλληλοκαθορίζονται Αν διαβαστούν

οι αρχές αυτές κατά στήλη καθέτως δείχνουν τη σταδιακή μετάβαση προς το laquoἀγαθὸνraquo

που εκφράζεται με το laquoτετράγωνονraquo και αντίστοιχα προς το laquoκακὸνraquo που εκφράζεται με το

laquoἑτερόμηκεςraquo Το θῆλυ το ἀριστερὸν και το ἄπειρον είναι τοποθετημένα στην κατάσταση

των αρνητικών αρχών Ο Πυθαγόρειος φιλόσοφος Φιλόλαος επίσης πίστευε ότι η αρμονία

είναι η ένωση ανάμεικτων πραγμάτων και η συμφωνία πραγμάτων που διαφωνούν μεταξύ

τους Για τη διαμάχη των αντιθέτων που οδηγεί στην αρμονία του σύμπαντος είχαν

μιλήσει και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι Αναξίμανδρος και Ηράκλειτος

Ο Αριστοτέλης φαίνεται να δέχεται εδώ τη διδασκαλία των Πυθαγορείων για τις

αντίθετες ndash μεταξύ τους ndash δυνάμεις που κυβερνούν τον κόσμο ωστόσο η δική του άποψη

δεν βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με τη δική τους θεώρηση αφού δεν πίστευε ότι

υπάρχει laquoσυνεργασίαraquo των αντιθέτων Ο Αριστοτέλης αισθανόταν απέχθεια για το άπειρο

που το ταυτίζει με το κακό γιατί είναι γιrsquo αυτόν κάτι που αντιβαίνει στη λογική

αναγκαιότητα Επίσης κατά τους Πυθαγορείους το laquoἀγαθόνraquo συνάπτεται με το laquoπέραςraquo

και το laquoκακόνraquo με το laquoἄπειρονraquo

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί δύο από αυτά τα ζεύγη το laquoπέρας - ἄπειρονraquo και το

laquoἀγαθόν ndash κακόνraquo Συνδυάζοντάς τα συμπεραίνει ότι το αγαθό δηλαδή οι καλές πράξεις

έχουν καθορισμένα όρια είναι σύμμετρες και τέλειες γιατί αυτό που έχει πέρας θεωρείται

τελειότερο από το άπειρο και άμορφο Το κοινό ανάμεσα στις δύο φιλοσοφίες είναι ότι το

καλό μπορεί να επιτευχθεί με ένα μόνο τρόπο ενώ το κακό με πολλούς

Για να υποστηρίξει την άποψή του ότι το κακό γίνεται εύκολα και με πολλούς τρόπους

ενώ το καλό δύσκολα και με έναν τρόπο ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς

την επίκληση στην αυθεντία και συγκεκριμένα την ποίηση χρησιμοποιώντας τον στίχο

laquoἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς παντοδαπῶς δὲ κακοίraquo (laquoγινόμαστε καλοί με έναν τρόπο ενώ

κακοί με πολλούς τρόπουςraquo) Η προέλευση του στίχου είναι άγνωστη σrsquo εμάς υποθέτουμε

όμως ότι ήταν γνωστή στο ακροατήριο του φιλοσόφου

Σύμφωνα με τα παραπάνω ο Αριστοτέλης κλείνει την πρώτη ενότητα με το laquoσχήμαraquo του

κύκλου επαναλαμβάνοντας τον ισχυρισμό της πρώτης ημιπεριόδου της ενότητας ότι το

κακό υπάρχει παντού και μπορεί να γίνει εύκολα ενώ το καλό είναι δύσκολο και

5

πραγματοποιείται με ένα μόνο τρόπο λαμβάνοντας δεδομένα από τον χώρο της

φιλοσοφίας και της ποίησης

Β3 Στο πρωτότυπο κείμενο ο Αριστοτέλης καταλήγοντας για την αρετή υποστηρίζει

laquoἡ ἀρετή ἐστι ἕξις προαιρετική ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ

ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειενraquo Λαμβάνοντας υπόψη το μεταφρασμένο απόσπασμα που

ακολουθεί να αναφερθείτε στην έννοια και στη λειτουργία του laquoλόγουraquo όπως

παρουσιάζεται στα δύο αποσπάσματα Ποιες βασικές θέσεις του φιλοσόφου πιστεύετε

ότι καταδεικνύονται με αυτή την αναφορά

Ἀριστοτέλους Πολιτικά Α 2 10-11 Είναι νομίζω φανερό γιατί ο άνθρωπος είναι πολιτικὸν ζῷον περισσότερο απrsquo ότι οι μέλισσες ή

τα άλλα αγελαία ζώα Όπως έχουμε ήδη πει πολλές φορές η φύση δεν κάνει τίποτα δίχως λόγο και

χωρίς αιτία Ας προσέξουμε ύστερrsquo απrsquo αυτό ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που είναι

εφοδιασμένο με την ικανότητα του λόγου Η απλή φωνή δεν εκφράζει ως γνωστόν παρά μόνο τη

λύπη και την ευχαρίστησηmiddot γι αυτό και υπάρχει σε όλα τα ζώαmiddot η φύση τους έδωσε πράγματι όλη

κι όλη αυτή την ικανότητα να αντιλαμβάνονται το δυσάρεστο και το ευχάριστο και αυτά να τα

κάνουν φανερά το ένα στο άλλοmiddot του λόγου όμως ο προορισμός είναι να κάνει φανερό τι είναι

ωφέλιμο και τι βλαβερό και άρα τι είναι δίκαιο και τι άδικο αυτό είναι πράγματι που ξεχωρίζει

τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα μονάχα αυτός αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό το δίκαιο και

το άδικο και όλα τα άλλα παρόμοια πράγματα ndashκαι φυσικά η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι που

κάνει την οικογένεια και την πόλη

(Μονάδες 10)

Βαθμολόγηση η ανάλυση της έννοιας και της λειτουργίας του λόγου βαθμολογείται με 4 μονάδες

σε κάθε απόσπασμα και οι βασικές θέσεις του φιλοσόφου με 2 μονάδες

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Στο πρωτότυπο απόσπασμα ο Αριστοτέλης δίνοντας τον τελικό ορισμό της ηθικής αρετής

αναφέρεται στη λειτουργία του λόγου Με τον όρο λόγος ο φιλόσοφος εννοεί την

ανθρώπινη λογική τον ορθό λόγο που τον ανάγει σε καθοριστικό στοιχείο της έννοιας της

μεσότητας και έτσι εξασφαλίζει το στοιχείο της αντικειμενικότητας στην ανθρώπινη αυτή

ιδιότητα Ο λόγος ndash φρόνηση αποτελεί ένα από τα στάδια της πορείας προς την αρετή

αφού με αυτόν ο άνθρωπος μπορεί να διακρίνει τις καλές από τις κακές πράξεις Το άλλο

στάδιο είναι ο νόμος που συνηθίζει τους ανθρώπους να ενεργούν ενάρετα ως πολίτες

Άρα ο λόγος βοηθά το νόμο να τελειοποιεί το έργο του

Στο μεταφρασμένο απόσπασμα αναφέρεται ότι το στοιχείο εκείνο που διαφοροποιεί

ριζικά τις συμβιωτικές κοινότητες των ανθρώπων από τις αντίστοιχες των υπόλοιπων

έμβιων όντων είναι το είδος και η ποιότητα της επικοινωνίας που αναπτύσσεται ανάμεσα

στα μέλη τους η φύσις η οποία κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο δεν κάνει τίποτα άσκοπα

χωρίς κάποιον λόγο ή αιτία έχει εξοπλίσει τα περισσότερα έμβια όντα με φωνήν τους έχει

δώσει δηλαδή τη δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους εκπέμποντας άναρθρους ήχους

ή κραυγές Τον άνθρωπο όμως και μόνο αυτόν από όλα τα ζωικά είδη τον έχει προικίσει

6

με λόγον με τη δυνατότητα σκέψης (ενδιάθετος λόγος) και ομιλίας (έναρθρος λόγος) κάτι

που σημαίνει ότι τον προόριζε για την πραγμάτωση άλλου ανώτερου σκοπού από ότι τα

υπόλοιπα έμβια όντα Αναλυτικότερα χάρη στη φωνὴν τα υπόλοιπα ζώα έχουν τη

δυνατότητα να εξωτερικεύουν ότι αισθάνονται να αποκαλύπτουν τον εσωτερικό τους

κόσμο ενημερώνοντας το ένα το άλλο για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται για τους

κινδύνους που ενδεχομένως τους απειλούν για τις βιολογικές και βιοτικές ανάγκες που

χρειάζεται να ικανοποιήσουν Η ιδιότητα της φωνῆς συμβάλλει και αυτή από την πλευρά

της στην εξασφάλιση της επιβίωσης στην πραγμάτωση του ζῆν που αποτελεί και τον

καθορισμένο από τη φύση τελικό σκοπό (τέλος) της ύπαρξής τους Ο λόγος που αποτελεί

αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους παρέχει και αυτός τη δυνατότητα

έκφρασης συναισθημάτων (ευχάριστο ndash δυσάρεστο) και μάλιστα σε συνθετότερη μορφή

από ότι η φωνή Επιτελεί όμως και μια πρόσθετη ανώτερης ποιότητας λειτουργία καθώς

επιτρέπει στον άνθρωπο να διατυπώνει αξιολογικές κρίσεις για καθετί που υπάρχει ή

συμβαίνει γύρω του στο φυσικό περιβάλλον αλλά και για οποιοδήποτε ζήτημα βιοτικό

πνευματικό κοινωνικό ή ηθικό αφορά στη συμβίωσή του με τους ομοίους του (ωφέλιμο ndash

βλαβερό καλό ndash κακό δίκαιο ndash άδικο) Ο άνθρωπος δηλαδή έχει χάρη στον λόγον τη

δυνατότητα να εξωτερικεύει τις ψυχικές του διαθέσεις να εκφράζει όπως και τα άλογα

όντα βιώματα υποκειμενικά όμως ταυτόχρονα έχει την ικανότητα να συλλαμβάνει

νοητικά τον κόσμο που τον περιβάλλει να κατανοεί και να ερμηνεύει το πλέγμα των

διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσει με τους άλλους ανθρώπους στο

πλαίσιο της κοινής τους διαβίωσης και όλα αυτά να τα αποτιμά με ποικίλους τρόπους

αισθητικά χρηστικά ή ηθικά (laquoὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ τὸ βλαβερόν

ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικονmiddot τοῦτο γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ζῷα τοῖς ἀνθρώποις ἴδιον τὸ

μόνον ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τῶν ἄλλων αἴσθησιν ἔχεινraquo) Από τις

παραπάνω επισημάνσεις γίνεται αντιληπτό ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό έμβιο ον

που έχει την έμφυτη ικανότητα να προσλαμβάνει με τη διάνοιά του ηθικές έννοιες και να

καθορίζει από κοινού με τους συνανθρώπους του το περιεχόμενό τους μέσω του διαλόγου

που προϋποθέτει λόγο και αντίλογο διαρκή αντιπαράθεση απόψεων

Οι συγκεκριμένες έννοιες καταδεικνύουν τη βασική θέση της τελεολογίας του

Αριστοτέλη αφού laquoοὐθὲν μάτην ἡ φύσις ποιεῖraquo και την κοινωνική διάσταση της αρετής

αφού αντιπροσωπεύουν αξίες του συλλογικού δηλαδή του κοινωνικού ή πολιτικού βίου και

αποκτούν νόημα μόνο μέσω της συνύπαρξης της συμβίωσης με άλλους ανθρώπους Είναι

προφανές ότι οι ηθικές αρετές αφορούν σε κάθε περίπτωση τη συμπεριφορά μας τη στάση

μας απέναντι στους άλλους στο πλαίσιο μιας συλλογικής διαβίωσης Υπό την έννοια αυτή

ο άνθρωπος αποκαλείται από τον Αριστοτέλη ως το πολιτικότερο από όλα τα αγελαία ζώα

(πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον)

Β4 Να εξηγήσετε για ποιους λόγους ο Αριστοτέλης αφιέρωσε το έργο του στη μελέτη

των επιμέρους αρετών του ανθρώπου και πώς μέσω αυτών προκύπτει ότι η ηθική

φιλοσοφία είναι μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας

7

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Βλ εισαγωγή σχολικού βιβλίου σελ 164 laquoΔιαβάσαμε ως τώρα μερικές ενότητες από το

δεύτερο βιβλίο hellip στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων τουraquo (Μονάδες 10)

Β5 α Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική

συγγένεια οι παρακάτω (γράψτε τουλάχιστον μία) αηδία πραξικόπημα ψεγάδι

συνέντευξη σχήμα λιπόσαρκος (Μονάδες 6)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

αηδία ἡσθῆναι

πραξικόπημα πράξεις

ψεγάδι ψέγεται

συνέντευξη ἀποτυχεῖν ἐπιτυχεῖν

σχήμα ἕξις

λίπος ἔλλειψις ἐλλείπειν

β Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική (στον τύπο που

βρίσκονται) φοβηθῆναι ἧττον ἁμαρτάνεται ἁπλῶς

(Μονάδες 4)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

φοβηθῆναι ne θαρρῆσαι

ἧττον ne μᾶλλον

ἁμαρτάνεται ne κατορθοῦται

ἁπλῶς ne παντοδαπῶς

Βαθμολόγηση κάθε λέξη βαθμολογείται με 1 μονάδα

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1 Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται

Εμείς λοιπόν ισχυριζόμαστε τώρα ότι αυτά δεν είναι πολιτεύματα ούτε (είναι) σωστοί

νόμοι όσοι δε νομοθετήθηκαν για το κοινωνικό σύνολο ολόκληρης της πόληςmiddot όσοι επίσης

(νόμοι νομοθετήθηκαν) για κάποιους ισχυριζόμαστε ότι αυτοί είναι συνωμοτικοί και όχι

δημοκρατικοί και ότι έχουν ειπωθεί μάταια τα δίκαιά τους όσα λένε ότι είναι (δίκαια)

8

Λέγονται όμως αυτά από εμάς για αυτό το λόγο επειδή δηλαδή εμείς για χάρη της δικής

σου πόλης δε θα παραδώσουμε (σε κάποιον) τις εξουσίες επειδή αυτός είναι πλούσιος

ούτε (θα παραδώσουμε τις εξουσίες σε κάποιον) επειδή έχει αποκτήσει κάτι άλλο από του

είδους αυτού δηλαδή δύναμη ή μεγάλο ανάστημα ή αριστοκρατική καταγωγήmiddot όποιος

όμως είναι και πολύ υπάκουος στους νόμους που καθιερώθηκαν και κερδίζει αυτή τη νίκη

στην πόλη λέμε πως σε αυτόν τον πρώτο πρέπει να δώσουμε την πιο σπουδαία υπηρεσία

των καθιερωμένων (νόμων) και τη δεύτερη (υπηρεσία) σε αυτόν που κερδίζει τη δεύτερη

νίκη και με τον ίδιο τρόπο έτσι πρέπει να δώσουμε το καθένα που ακολουθεί στους

επόμενους (Μονάδες 20)

Γ2 Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας

ζητείται

συμπάσης την κλητική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος (ὦ) σύμπας

στασιώτας τη γενική ενικού αριθμού τοῦ στασιώτου

ἰσχύν τη δοτική του ίδιου αριθμού τῇ ἰσχύι

εὐπειθέστατος τον θετικό βαθμό του επιρρήματος εὐπειθῶς

τῷ πρώτῳ την ίδια πτώση στο αρσενικό γένος του αντίστοιχου απόλυτου αριθμητικού ἑνὶ

ἐτέθησαν το ίδιο πρόσωπο στην οριστική παρατατικού της ενεργητικής φωνής ἐτίθεσαν

εἰρῆσθαι το β΄ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή

εἴρησθε

δώσομεν το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή δοῦναι

κεκτημένος το γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα κτῷτο

φαμέν το β΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα φῇς

(Mονάδες 10)

Βαθμολόγηση κάθε τύπος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3α Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο

προσδιορίζουν τῶν τοιούτων μέγεθος τοῖς τεθεῖσι τὴν νίκην

(Mονάδες 4)

τῶν τοιούτων ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική στο οὐδὲν

9

μέγεθος ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός επεξήγηση στο οὐδὲν

τοῖς τεθεῖσι επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις

τὴν νίκην αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα νικᾷ

Βαθμολόγηση κάθε όρος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3β laquoΤαύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησανraquo να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο (Mονάδες 2)

laquoΑὗται νῦν οὔτ᾽ εἰσὶ πολιτεῖαι οὔτ᾽ ὀρθοὶ νόμοι ὅσοι μὴ συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ

κοινοῦ ἐτέθησανraquo

Βαθμολόγηση ρήμα 1 μονάδα ndash υπόλοιποι όροι 025 Χ 4

Γ3γ laquoΛέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις δώσομεν οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένοςraquo στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του (Mονάδες 4)

τοῦδ᾽ ἕνεκα εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου (ἕνεκα +

γενική)

ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ δώσομεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική

πρόταση ως επεξήγηση στον εμπρόθετο προσδιορισμό του αναγκαστικού αιτίου τοῦδ᾽

ἕνεκα

ὅτι πλούσιός ἐστίν τις δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος (ἐστίν τις)

δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Βαθμολόγηση κάθε δήλωση εκφοράς του αναγκαστικού αιτίου βαθμολογείται με 1 μονάδα

4

του πεπερασμένου πραγματοποιείται δηλαδή μόνο με ορισμένο αριθμό ενεργειών (laquoτὸ

γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον τὸ δrsquo ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένουraquo)

Συγκεκριμένα στην θεωρία των Πυθαγορείων φιλοσόφων laquoπερὶ ἐναντίωνraquo βασική θέση

είναι ότι απέναντι σε κάθε αρχή που έχει τη δύναμη να επιβληθεί υπάρχει μια άλλη που

υποτάσσεται Η επικράτηση και επιβολή του ἑνὸς από τα ἐναντία έχει ως αποτέλεσμα laquoτὴν

ἁρμονίανraquo του σύμπαντος Σύμφωνα δηλαδή με τους Πυθαγορείους laquoἀρχαὶ τῶν ὄντωνraquo

ήταν τα laquoἐναντίαraquo δέκα δηλαδή αρχές που τις είχαν οργανώσει στα εξής δέκα αντιθετικά

ζεύγη πέρας-άπειρον περιττόν-ἄρτιον ἓν-πλῆθος δεξιὸν-ἀριστερόν ἄρρεν-θῆλυ

ἠρεμοῦν-κινούμενον εὐθὺ-καμπύλον φῶς-σκότος ἀγαθὸν-κακόν τετράγωνον-

ἑτερόμηκες Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι οι αντιθετικές αυτές δυνάμεις δεν

αλληλοαναιρούνται αλλά αλληλοσυμπληρώνονται αλληλοκαθορίζονται Αν διαβαστούν

οι αρχές αυτές κατά στήλη καθέτως δείχνουν τη σταδιακή μετάβαση προς το laquoἀγαθὸνraquo

που εκφράζεται με το laquoτετράγωνονraquo και αντίστοιχα προς το laquoκακὸνraquo που εκφράζεται με το

laquoἑτερόμηκεςraquo Το θῆλυ το ἀριστερὸν και το ἄπειρον είναι τοποθετημένα στην κατάσταση

των αρνητικών αρχών Ο Πυθαγόρειος φιλόσοφος Φιλόλαος επίσης πίστευε ότι η αρμονία

είναι η ένωση ανάμεικτων πραγμάτων και η συμφωνία πραγμάτων που διαφωνούν μεταξύ

τους Για τη διαμάχη των αντιθέτων που οδηγεί στην αρμονία του σύμπαντος είχαν

μιλήσει και οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι Αναξίμανδρος και Ηράκλειτος

Ο Αριστοτέλης φαίνεται να δέχεται εδώ τη διδασκαλία των Πυθαγορείων για τις

αντίθετες ndash μεταξύ τους ndash δυνάμεις που κυβερνούν τον κόσμο ωστόσο η δική του άποψη

δεν βρίσκεται σε απόλυτη συμφωνία με τη δική τους θεώρηση αφού δεν πίστευε ότι

υπάρχει laquoσυνεργασίαraquo των αντιθέτων Ο Αριστοτέλης αισθανόταν απέχθεια για το άπειρο

που το ταυτίζει με το κακό γιατί είναι γιrsquo αυτόν κάτι που αντιβαίνει στη λογική

αναγκαιότητα Επίσης κατά τους Πυθαγορείους το laquoἀγαθόνraquo συνάπτεται με το laquoπέραςraquo

και το laquoκακόνraquo με το laquoἄπειρονraquo

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί δύο από αυτά τα ζεύγη το laquoπέρας - ἄπειρονraquo και το

laquoἀγαθόν ndash κακόνraquo Συνδυάζοντάς τα συμπεραίνει ότι το αγαθό δηλαδή οι καλές πράξεις

έχουν καθορισμένα όρια είναι σύμμετρες και τέλειες γιατί αυτό που έχει πέρας θεωρείται

τελειότερο από το άπειρο και άμορφο Το κοινό ανάμεσα στις δύο φιλοσοφίες είναι ότι το

καλό μπορεί να επιτευχθεί με ένα μόνο τρόπο ενώ το κακό με πολλούς

Για να υποστηρίξει την άποψή του ότι το κακό γίνεται εύκολα και με πολλούς τρόπους

ενώ το καλό δύσκολα και με έναν τρόπο ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί ως τρόπο πειθούς

την επίκληση στην αυθεντία και συγκεκριμένα την ποίηση χρησιμοποιώντας τον στίχο

laquoἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς παντοδαπῶς δὲ κακοίraquo (laquoγινόμαστε καλοί με έναν τρόπο ενώ

κακοί με πολλούς τρόπουςraquo) Η προέλευση του στίχου είναι άγνωστη σrsquo εμάς υποθέτουμε

όμως ότι ήταν γνωστή στο ακροατήριο του φιλοσόφου

Σύμφωνα με τα παραπάνω ο Αριστοτέλης κλείνει την πρώτη ενότητα με το laquoσχήμαraquo του

κύκλου επαναλαμβάνοντας τον ισχυρισμό της πρώτης ημιπεριόδου της ενότητας ότι το

κακό υπάρχει παντού και μπορεί να γίνει εύκολα ενώ το καλό είναι δύσκολο και

5

πραγματοποιείται με ένα μόνο τρόπο λαμβάνοντας δεδομένα από τον χώρο της

φιλοσοφίας και της ποίησης

Β3 Στο πρωτότυπο κείμενο ο Αριστοτέλης καταλήγοντας για την αρετή υποστηρίζει

laquoἡ ἀρετή ἐστι ἕξις προαιρετική ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ

ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειενraquo Λαμβάνοντας υπόψη το μεταφρασμένο απόσπασμα που

ακολουθεί να αναφερθείτε στην έννοια και στη λειτουργία του laquoλόγουraquo όπως

παρουσιάζεται στα δύο αποσπάσματα Ποιες βασικές θέσεις του φιλοσόφου πιστεύετε

ότι καταδεικνύονται με αυτή την αναφορά

Ἀριστοτέλους Πολιτικά Α 2 10-11 Είναι νομίζω φανερό γιατί ο άνθρωπος είναι πολιτικὸν ζῷον περισσότερο απrsquo ότι οι μέλισσες ή

τα άλλα αγελαία ζώα Όπως έχουμε ήδη πει πολλές φορές η φύση δεν κάνει τίποτα δίχως λόγο και

χωρίς αιτία Ας προσέξουμε ύστερrsquo απrsquo αυτό ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που είναι

εφοδιασμένο με την ικανότητα του λόγου Η απλή φωνή δεν εκφράζει ως γνωστόν παρά μόνο τη

λύπη και την ευχαρίστησηmiddot γι αυτό και υπάρχει σε όλα τα ζώαmiddot η φύση τους έδωσε πράγματι όλη

κι όλη αυτή την ικανότητα να αντιλαμβάνονται το δυσάρεστο και το ευχάριστο και αυτά να τα

κάνουν φανερά το ένα στο άλλοmiddot του λόγου όμως ο προορισμός είναι να κάνει φανερό τι είναι

ωφέλιμο και τι βλαβερό και άρα τι είναι δίκαιο και τι άδικο αυτό είναι πράγματι που ξεχωρίζει

τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα μονάχα αυτός αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό το δίκαιο και

το άδικο και όλα τα άλλα παρόμοια πράγματα ndashκαι φυσικά η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι που

κάνει την οικογένεια και την πόλη

(Μονάδες 10)

Βαθμολόγηση η ανάλυση της έννοιας και της λειτουργίας του λόγου βαθμολογείται με 4 μονάδες

σε κάθε απόσπασμα και οι βασικές θέσεις του φιλοσόφου με 2 μονάδες

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Στο πρωτότυπο απόσπασμα ο Αριστοτέλης δίνοντας τον τελικό ορισμό της ηθικής αρετής

αναφέρεται στη λειτουργία του λόγου Με τον όρο λόγος ο φιλόσοφος εννοεί την

ανθρώπινη λογική τον ορθό λόγο που τον ανάγει σε καθοριστικό στοιχείο της έννοιας της

μεσότητας και έτσι εξασφαλίζει το στοιχείο της αντικειμενικότητας στην ανθρώπινη αυτή

ιδιότητα Ο λόγος ndash φρόνηση αποτελεί ένα από τα στάδια της πορείας προς την αρετή

αφού με αυτόν ο άνθρωπος μπορεί να διακρίνει τις καλές από τις κακές πράξεις Το άλλο

στάδιο είναι ο νόμος που συνηθίζει τους ανθρώπους να ενεργούν ενάρετα ως πολίτες

Άρα ο λόγος βοηθά το νόμο να τελειοποιεί το έργο του

Στο μεταφρασμένο απόσπασμα αναφέρεται ότι το στοιχείο εκείνο που διαφοροποιεί

ριζικά τις συμβιωτικές κοινότητες των ανθρώπων από τις αντίστοιχες των υπόλοιπων

έμβιων όντων είναι το είδος και η ποιότητα της επικοινωνίας που αναπτύσσεται ανάμεσα

στα μέλη τους η φύσις η οποία κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο δεν κάνει τίποτα άσκοπα

χωρίς κάποιον λόγο ή αιτία έχει εξοπλίσει τα περισσότερα έμβια όντα με φωνήν τους έχει

δώσει δηλαδή τη δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους εκπέμποντας άναρθρους ήχους

ή κραυγές Τον άνθρωπο όμως και μόνο αυτόν από όλα τα ζωικά είδη τον έχει προικίσει

6

με λόγον με τη δυνατότητα σκέψης (ενδιάθετος λόγος) και ομιλίας (έναρθρος λόγος) κάτι

που σημαίνει ότι τον προόριζε για την πραγμάτωση άλλου ανώτερου σκοπού από ότι τα

υπόλοιπα έμβια όντα Αναλυτικότερα χάρη στη φωνὴν τα υπόλοιπα ζώα έχουν τη

δυνατότητα να εξωτερικεύουν ότι αισθάνονται να αποκαλύπτουν τον εσωτερικό τους

κόσμο ενημερώνοντας το ένα το άλλο για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται για τους

κινδύνους που ενδεχομένως τους απειλούν για τις βιολογικές και βιοτικές ανάγκες που

χρειάζεται να ικανοποιήσουν Η ιδιότητα της φωνῆς συμβάλλει και αυτή από την πλευρά

της στην εξασφάλιση της επιβίωσης στην πραγμάτωση του ζῆν που αποτελεί και τον

καθορισμένο από τη φύση τελικό σκοπό (τέλος) της ύπαρξής τους Ο λόγος που αποτελεί

αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους παρέχει και αυτός τη δυνατότητα

έκφρασης συναισθημάτων (ευχάριστο ndash δυσάρεστο) και μάλιστα σε συνθετότερη μορφή

από ότι η φωνή Επιτελεί όμως και μια πρόσθετη ανώτερης ποιότητας λειτουργία καθώς

επιτρέπει στον άνθρωπο να διατυπώνει αξιολογικές κρίσεις για καθετί που υπάρχει ή

συμβαίνει γύρω του στο φυσικό περιβάλλον αλλά και για οποιοδήποτε ζήτημα βιοτικό

πνευματικό κοινωνικό ή ηθικό αφορά στη συμβίωσή του με τους ομοίους του (ωφέλιμο ndash

βλαβερό καλό ndash κακό δίκαιο ndash άδικο) Ο άνθρωπος δηλαδή έχει χάρη στον λόγον τη

δυνατότητα να εξωτερικεύει τις ψυχικές του διαθέσεις να εκφράζει όπως και τα άλογα

όντα βιώματα υποκειμενικά όμως ταυτόχρονα έχει την ικανότητα να συλλαμβάνει

νοητικά τον κόσμο που τον περιβάλλει να κατανοεί και να ερμηνεύει το πλέγμα των

διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσει με τους άλλους ανθρώπους στο

πλαίσιο της κοινής τους διαβίωσης και όλα αυτά να τα αποτιμά με ποικίλους τρόπους

αισθητικά χρηστικά ή ηθικά (laquoὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ τὸ βλαβερόν

ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικονmiddot τοῦτο γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ζῷα τοῖς ἀνθρώποις ἴδιον τὸ

μόνον ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τῶν ἄλλων αἴσθησιν ἔχεινraquo) Από τις

παραπάνω επισημάνσεις γίνεται αντιληπτό ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό έμβιο ον

που έχει την έμφυτη ικανότητα να προσλαμβάνει με τη διάνοιά του ηθικές έννοιες και να

καθορίζει από κοινού με τους συνανθρώπους του το περιεχόμενό τους μέσω του διαλόγου

που προϋποθέτει λόγο και αντίλογο διαρκή αντιπαράθεση απόψεων

Οι συγκεκριμένες έννοιες καταδεικνύουν τη βασική θέση της τελεολογίας του

Αριστοτέλη αφού laquoοὐθὲν μάτην ἡ φύσις ποιεῖraquo και την κοινωνική διάσταση της αρετής

αφού αντιπροσωπεύουν αξίες του συλλογικού δηλαδή του κοινωνικού ή πολιτικού βίου και

αποκτούν νόημα μόνο μέσω της συνύπαρξης της συμβίωσης με άλλους ανθρώπους Είναι

προφανές ότι οι ηθικές αρετές αφορούν σε κάθε περίπτωση τη συμπεριφορά μας τη στάση

μας απέναντι στους άλλους στο πλαίσιο μιας συλλογικής διαβίωσης Υπό την έννοια αυτή

ο άνθρωπος αποκαλείται από τον Αριστοτέλη ως το πολιτικότερο από όλα τα αγελαία ζώα

(πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον)

Β4 Να εξηγήσετε για ποιους λόγους ο Αριστοτέλης αφιέρωσε το έργο του στη μελέτη

των επιμέρους αρετών του ανθρώπου και πώς μέσω αυτών προκύπτει ότι η ηθική

φιλοσοφία είναι μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας

7

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Βλ εισαγωγή σχολικού βιβλίου σελ 164 laquoΔιαβάσαμε ως τώρα μερικές ενότητες από το

δεύτερο βιβλίο hellip στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων τουraquo (Μονάδες 10)

Β5 α Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική

συγγένεια οι παρακάτω (γράψτε τουλάχιστον μία) αηδία πραξικόπημα ψεγάδι

συνέντευξη σχήμα λιπόσαρκος (Μονάδες 6)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

αηδία ἡσθῆναι

πραξικόπημα πράξεις

ψεγάδι ψέγεται

συνέντευξη ἀποτυχεῖν ἐπιτυχεῖν

σχήμα ἕξις

λίπος ἔλλειψις ἐλλείπειν

β Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική (στον τύπο που

βρίσκονται) φοβηθῆναι ἧττον ἁμαρτάνεται ἁπλῶς

(Μονάδες 4)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

φοβηθῆναι ne θαρρῆσαι

ἧττον ne μᾶλλον

ἁμαρτάνεται ne κατορθοῦται

ἁπλῶς ne παντοδαπῶς

Βαθμολόγηση κάθε λέξη βαθμολογείται με 1 μονάδα

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1 Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται

Εμείς λοιπόν ισχυριζόμαστε τώρα ότι αυτά δεν είναι πολιτεύματα ούτε (είναι) σωστοί

νόμοι όσοι δε νομοθετήθηκαν για το κοινωνικό σύνολο ολόκληρης της πόληςmiddot όσοι επίσης

(νόμοι νομοθετήθηκαν) για κάποιους ισχυριζόμαστε ότι αυτοί είναι συνωμοτικοί και όχι

δημοκρατικοί και ότι έχουν ειπωθεί μάταια τα δίκαιά τους όσα λένε ότι είναι (δίκαια)

8

Λέγονται όμως αυτά από εμάς για αυτό το λόγο επειδή δηλαδή εμείς για χάρη της δικής

σου πόλης δε θα παραδώσουμε (σε κάποιον) τις εξουσίες επειδή αυτός είναι πλούσιος

ούτε (θα παραδώσουμε τις εξουσίες σε κάποιον) επειδή έχει αποκτήσει κάτι άλλο από του

είδους αυτού δηλαδή δύναμη ή μεγάλο ανάστημα ή αριστοκρατική καταγωγήmiddot όποιος

όμως είναι και πολύ υπάκουος στους νόμους που καθιερώθηκαν και κερδίζει αυτή τη νίκη

στην πόλη λέμε πως σε αυτόν τον πρώτο πρέπει να δώσουμε την πιο σπουδαία υπηρεσία

των καθιερωμένων (νόμων) και τη δεύτερη (υπηρεσία) σε αυτόν που κερδίζει τη δεύτερη

νίκη και με τον ίδιο τρόπο έτσι πρέπει να δώσουμε το καθένα που ακολουθεί στους

επόμενους (Μονάδες 20)

Γ2 Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας

ζητείται

συμπάσης την κλητική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος (ὦ) σύμπας

στασιώτας τη γενική ενικού αριθμού τοῦ στασιώτου

ἰσχύν τη δοτική του ίδιου αριθμού τῇ ἰσχύι

εὐπειθέστατος τον θετικό βαθμό του επιρρήματος εὐπειθῶς

τῷ πρώτῳ την ίδια πτώση στο αρσενικό γένος του αντίστοιχου απόλυτου αριθμητικού ἑνὶ

ἐτέθησαν το ίδιο πρόσωπο στην οριστική παρατατικού της ενεργητικής φωνής ἐτίθεσαν

εἰρῆσθαι το β΄ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή

εἴρησθε

δώσομεν το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή δοῦναι

κεκτημένος το γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα κτῷτο

φαμέν το β΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα φῇς

(Mονάδες 10)

Βαθμολόγηση κάθε τύπος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3α Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο

προσδιορίζουν τῶν τοιούτων μέγεθος τοῖς τεθεῖσι τὴν νίκην

(Mονάδες 4)

τῶν τοιούτων ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική στο οὐδὲν

9

μέγεθος ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός επεξήγηση στο οὐδὲν

τοῖς τεθεῖσι επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις

τὴν νίκην αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα νικᾷ

Βαθμολόγηση κάθε όρος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3β laquoΤαύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησανraquo να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο (Mονάδες 2)

laquoΑὗται νῦν οὔτ᾽ εἰσὶ πολιτεῖαι οὔτ᾽ ὀρθοὶ νόμοι ὅσοι μὴ συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ

κοινοῦ ἐτέθησανraquo

Βαθμολόγηση ρήμα 1 μονάδα ndash υπόλοιποι όροι 025 Χ 4

Γ3γ laquoΛέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις δώσομεν οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένοςraquo στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του (Mονάδες 4)

τοῦδ᾽ ἕνεκα εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου (ἕνεκα +

γενική)

ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ δώσομεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική

πρόταση ως επεξήγηση στον εμπρόθετο προσδιορισμό του αναγκαστικού αιτίου τοῦδ᾽

ἕνεκα

ὅτι πλούσιός ἐστίν τις δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος (ἐστίν τις)

δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Βαθμολόγηση κάθε δήλωση εκφοράς του αναγκαστικού αιτίου βαθμολογείται με 1 μονάδα

5

πραγματοποιείται με ένα μόνο τρόπο λαμβάνοντας δεδομένα από τον χώρο της

φιλοσοφίας και της ποίησης

Β3 Στο πρωτότυπο κείμενο ο Αριστοτέλης καταλήγοντας για την αρετή υποστηρίζει

laquoἡ ἀρετή ἐστι ἕξις προαιρετική ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ

ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειενraquo Λαμβάνοντας υπόψη το μεταφρασμένο απόσπασμα που

ακολουθεί να αναφερθείτε στην έννοια και στη λειτουργία του laquoλόγουraquo όπως

παρουσιάζεται στα δύο αποσπάσματα Ποιες βασικές θέσεις του φιλοσόφου πιστεύετε

ότι καταδεικνύονται με αυτή την αναφορά

Ἀριστοτέλους Πολιτικά Α 2 10-11 Είναι νομίζω φανερό γιατί ο άνθρωπος είναι πολιτικὸν ζῷον περισσότερο απrsquo ότι οι μέλισσες ή

τα άλλα αγελαία ζώα Όπως έχουμε ήδη πει πολλές φορές η φύση δεν κάνει τίποτα δίχως λόγο και

χωρίς αιτία Ας προσέξουμε ύστερrsquo απrsquo αυτό ότι ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που είναι

εφοδιασμένο με την ικανότητα του λόγου Η απλή φωνή δεν εκφράζει ως γνωστόν παρά μόνο τη

λύπη και την ευχαρίστησηmiddot γι αυτό και υπάρχει σε όλα τα ζώαmiddot η φύση τους έδωσε πράγματι όλη

κι όλη αυτή την ικανότητα να αντιλαμβάνονται το δυσάρεστο και το ευχάριστο και αυτά να τα

κάνουν φανερά το ένα στο άλλοmiddot του λόγου όμως ο προορισμός είναι να κάνει φανερό τι είναι

ωφέλιμο και τι βλαβερό και άρα τι είναι δίκαιο και τι άδικο αυτό είναι πράγματι που ξεχωρίζει

τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα μονάχα αυτός αντιλαμβάνεται το καλό και το κακό το δίκαιο και

το άδικο και όλα τα άλλα παρόμοια πράγματα ndashκαι φυσικά η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι που

κάνει την οικογένεια και την πόλη

(Μονάδες 10)

Βαθμολόγηση η ανάλυση της έννοιας και της λειτουργίας του λόγου βαθμολογείται με 4 μονάδες

σε κάθε απόσπασμα και οι βασικές θέσεις του φιλοσόφου με 2 μονάδες

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Στο πρωτότυπο απόσπασμα ο Αριστοτέλης δίνοντας τον τελικό ορισμό της ηθικής αρετής

αναφέρεται στη λειτουργία του λόγου Με τον όρο λόγος ο φιλόσοφος εννοεί την

ανθρώπινη λογική τον ορθό λόγο που τον ανάγει σε καθοριστικό στοιχείο της έννοιας της

μεσότητας και έτσι εξασφαλίζει το στοιχείο της αντικειμενικότητας στην ανθρώπινη αυτή

ιδιότητα Ο λόγος ndash φρόνηση αποτελεί ένα από τα στάδια της πορείας προς την αρετή

αφού με αυτόν ο άνθρωπος μπορεί να διακρίνει τις καλές από τις κακές πράξεις Το άλλο

στάδιο είναι ο νόμος που συνηθίζει τους ανθρώπους να ενεργούν ενάρετα ως πολίτες

Άρα ο λόγος βοηθά το νόμο να τελειοποιεί το έργο του

Στο μεταφρασμένο απόσπασμα αναφέρεται ότι το στοιχείο εκείνο που διαφοροποιεί

ριζικά τις συμβιωτικές κοινότητες των ανθρώπων από τις αντίστοιχες των υπόλοιπων

έμβιων όντων είναι το είδος και η ποιότητα της επικοινωνίας που αναπτύσσεται ανάμεσα

στα μέλη τους η φύσις η οποία κατά τον Σταγειρίτη φιλόσοφο δεν κάνει τίποτα άσκοπα

χωρίς κάποιον λόγο ή αιτία έχει εξοπλίσει τα περισσότερα έμβια όντα με φωνήν τους έχει

δώσει δηλαδή τη δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους εκπέμποντας άναρθρους ήχους

ή κραυγές Τον άνθρωπο όμως και μόνο αυτόν από όλα τα ζωικά είδη τον έχει προικίσει

6

με λόγον με τη δυνατότητα σκέψης (ενδιάθετος λόγος) και ομιλίας (έναρθρος λόγος) κάτι

που σημαίνει ότι τον προόριζε για την πραγμάτωση άλλου ανώτερου σκοπού από ότι τα

υπόλοιπα έμβια όντα Αναλυτικότερα χάρη στη φωνὴν τα υπόλοιπα ζώα έχουν τη

δυνατότητα να εξωτερικεύουν ότι αισθάνονται να αποκαλύπτουν τον εσωτερικό τους

κόσμο ενημερώνοντας το ένα το άλλο για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται για τους

κινδύνους που ενδεχομένως τους απειλούν για τις βιολογικές και βιοτικές ανάγκες που

χρειάζεται να ικανοποιήσουν Η ιδιότητα της φωνῆς συμβάλλει και αυτή από την πλευρά

της στην εξασφάλιση της επιβίωσης στην πραγμάτωση του ζῆν που αποτελεί και τον

καθορισμένο από τη φύση τελικό σκοπό (τέλος) της ύπαρξής τους Ο λόγος που αποτελεί

αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους παρέχει και αυτός τη δυνατότητα

έκφρασης συναισθημάτων (ευχάριστο ndash δυσάρεστο) και μάλιστα σε συνθετότερη μορφή

από ότι η φωνή Επιτελεί όμως και μια πρόσθετη ανώτερης ποιότητας λειτουργία καθώς

επιτρέπει στον άνθρωπο να διατυπώνει αξιολογικές κρίσεις για καθετί που υπάρχει ή

συμβαίνει γύρω του στο φυσικό περιβάλλον αλλά και για οποιοδήποτε ζήτημα βιοτικό

πνευματικό κοινωνικό ή ηθικό αφορά στη συμβίωσή του με τους ομοίους του (ωφέλιμο ndash

βλαβερό καλό ndash κακό δίκαιο ndash άδικο) Ο άνθρωπος δηλαδή έχει χάρη στον λόγον τη

δυνατότητα να εξωτερικεύει τις ψυχικές του διαθέσεις να εκφράζει όπως και τα άλογα

όντα βιώματα υποκειμενικά όμως ταυτόχρονα έχει την ικανότητα να συλλαμβάνει

νοητικά τον κόσμο που τον περιβάλλει να κατανοεί και να ερμηνεύει το πλέγμα των

διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσει με τους άλλους ανθρώπους στο

πλαίσιο της κοινής τους διαβίωσης και όλα αυτά να τα αποτιμά με ποικίλους τρόπους

αισθητικά χρηστικά ή ηθικά (laquoὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ τὸ βλαβερόν

ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικονmiddot τοῦτο γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ζῷα τοῖς ἀνθρώποις ἴδιον τὸ

μόνον ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τῶν ἄλλων αἴσθησιν ἔχεινraquo) Από τις

παραπάνω επισημάνσεις γίνεται αντιληπτό ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό έμβιο ον

που έχει την έμφυτη ικανότητα να προσλαμβάνει με τη διάνοιά του ηθικές έννοιες και να

καθορίζει από κοινού με τους συνανθρώπους του το περιεχόμενό τους μέσω του διαλόγου

που προϋποθέτει λόγο και αντίλογο διαρκή αντιπαράθεση απόψεων

Οι συγκεκριμένες έννοιες καταδεικνύουν τη βασική θέση της τελεολογίας του

Αριστοτέλη αφού laquoοὐθὲν μάτην ἡ φύσις ποιεῖraquo και την κοινωνική διάσταση της αρετής

αφού αντιπροσωπεύουν αξίες του συλλογικού δηλαδή του κοινωνικού ή πολιτικού βίου και

αποκτούν νόημα μόνο μέσω της συνύπαρξης της συμβίωσης με άλλους ανθρώπους Είναι

προφανές ότι οι ηθικές αρετές αφορούν σε κάθε περίπτωση τη συμπεριφορά μας τη στάση

μας απέναντι στους άλλους στο πλαίσιο μιας συλλογικής διαβίωσης Υπό την έννοια αυτή

ο άνθρωπος αποκαλείται από τον Αριστοτέλη ως το πολιτικότερο από όλα τα αγελαία ζώα

(πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον)

Β4 Να εξηγήσετε για ποιους λόγους ο Αριστοτέλης αφιέρωσε το έργο του στη μελέτη

των επιμέρους αρετών του ανθρώπου και πώς μέσω αυτών προκύπτει ότι η ηθική

φιλοσοφία είναι μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας

7

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Βλ εισαγωγή σχολικού βιβλίου σελ 164 laquoΔιαβάσαμε ως τώρα μερικές ενότητες από το

δεύτερο βιβλίο hellip στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων τουraquo (Μονάδες 10)

Β5 α Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική

συγγένεια οι παρακάτω (γράψτε τουλάχιστον μία) αηδία πραξικόπημα ψεγάδι

συνέντευξη σχήμα λιπόσαρκος (Μονάδες 6)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

αηδία ἡσθῆναι

πραξικόπημα πράξεις

ψεγάδι ψέγεται

συνέντευξη ἀποτυχεῖν ἐπιτυχεῖν

σχήμα ἕξις

λίπος ἔλλειψις ἐλλείπειν

β Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική (στον τύπο που

βρίσκονται) φοβηθῆναι ἧττον ἁμαρτάνεται ἁπλῶς

(Μονάδες 4)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

φοβηθῆναι ne θαρρῆσαι

ἧττον ne μᾶλλον

ἁμαρτάνεται ne κατορθοῦται

ἁπλῶς ne παντοδαπῶς

Βαθμολόγηση κάθε λέξη βαθμολογείται με 1 μονάδα

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1 Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται

Εμείς λοιπόν ισχυριζόμαστε τώρα ότι αυτά δεν είναι πολιτεύματα ούτε (είναι) σωστοί

νόμοι όσοι δε νομοθετήθηκαν για το κοινωνικό σύνολο ολόκληρης της πόληςmiddot όσοι επίσης

(νόμοι νομοθετήθηκαν) για κάποιους ισχυριζόμαστε ότι αυτοί είναι συνωμοτικοί και όχι

δημοκρατικοί και ότι έχουν ειπωθεί μάταια τα δίκαιά τους όσα λένε ότι είναι (δίκαια)

8

Λέγονται όμως αυτά από εμάς για αυτό το λόγο επειδή δηλαδή εμείς για χάρη της δικής

σου πόλης δε θα παραδώσουμε (σε κάποιον) τις εξουσίες επειδή αυτός είναι πλούσιος

ούτε (θα παραδώσουμε τις εξουσίες σε κάποιον) επειδή έχει αποκτήσει κάτι άλλο από του

είδους αυτού δηλαδή δύναμη ή μεγάλο ανάστημα ή αριστοκρατική καταγωγήmiddot όποιος

όμως είναι και πολύ υπάκουος στους νόμους που καθιερώθηκαν και κερδίζει αυτή τη νίκη

στην πόλη λέμε πως σε αυτόν τον πρώτο πρέπει να δώσουμε την πιο σπουδαία υπηρεσία

των καθιερωμένων (νόμων) και τη δεύτερη (υπηρεσία) σε αυτόν που κερδίζει τη δεύτερη

νίκη και με τον ίδιο τρόπο έτσι πρέπει να δώσουμε το καθένα που ακολουθεί στους

επόμενους (Μονάδες 20)

Γ2 Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας

ζητείται

συμπάσης την κλητική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος (ὦ) σύμπας

στασιώτας τη γενική ενικού αριθμού τοῦ στασιώτου

ἰσχύν τη δοτική του ίδιου αριθμού τῇ ἰσχύι

εὐπειθέστατος τον θετικό βαθμό του επιρρήματος εὐπειθῶς

τῷ πρώτῳ την ίδια πτώση στο αρσενικό γένος του αντίστοιχου απόλυτου αριθμητικού ἑνὶ

ἐτέθησαν το ίδιο πρόσωπο στην οριστική παρατατικού της ενεργητικής φωνής ἐτίθεσαν

εἰρῆσθαι το β΄ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή

εἴρησθε

δώσομεν το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή δοῦναι

κεκτημένος το γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα κτῷτο

φαμέν το β΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα φῇς

(Mονάδες 10)

Βαθμολόγηση κάθε τύπος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3α Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο

προσδιορίζουν τῶν τοιούτων μέγεθος τοῖς τεθεῖσι τὴν νίκην

(Mονάδες 4)

τῶν τοιούτων ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική στο οὐδὲν

9

μέγεθος ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός επεξήγηση στο οὐδὲν

τοῖς τεθεῖσι επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις

τὴν νίκην αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα νικᾷ

Βαθμολόγηση κάθε όρος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3β laquoΤαύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησανraquo να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο (Mονάδες 2)

laquoΑὗται νῦν οὔτ᾽ εἰσὶ πολιτεῖαι οὔτ᾽ ὀρθοὶ νόμοι ὅσοι μὴ συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ

κοινοῦ ἐτέθησανraquo

Βαθμολόγηση ρήμα 1 μονάδα ndash υπόλοιποι όροι 025 Χ 4

Γ3γ laquoΛέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις δώσομεν οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένοςraquo στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του (Mονάδες 4)

τοῦδ᾽ ἕνεκα εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου (ἕνεκα +

γενική)

ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ δώσομεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική

πρόταση ως επεξήγηση στον εμπρόθετο προσδιορισμό του αναγκαστικού αιτίου τοῦδ᾽

ἕνεκα

ὅτι πλούσιός ἐστίν τις δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος (ἐστίν τις)

δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Βαθμολόγηση κάθε δήλωση εκφοράς του αναγκαστικού αιτίου βαθμολογείται με 1 μονάδα

6

με λόγον με τη δυνατότητα σκέψης (ενδιάθετος λόγος) και ομιλίας (έναρθρος λόγος) κάτι

που σημαίνει ότι τον προόριζε για την πραγμάτωση άλλου ανώτερου σκοπού από ότι τα

υπόλοιπα έμβια όντα Αναλυτικότερα χάρη στη φωνὴν τα υπόλοιπα ζώα έχουν τη

δυνατότητα να εξωτερικεύουν ότι αισθάνονται να αποκαλύπτουν τον εσωτερικό τους

κόσμο ενημερώνοντας το ένα το άλλο για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται για τους

κινδύνους που ενδεχομένως τους απειλούν για τις βιολογικές και βιοτικές ανάγκες που

χρειάζεται να ικανοποιήσουν Η ιδιότητα της φωνῆς συμβάλλει και αυτή από την πλευρά

της στην εξασφάλιση της επιβίωσης στην πραγμάτωση του ζῆν που αποτελεί και τον

καθορισμένο από τη φύση τελικό σκοπό (τέλος) της ύπαρξής τους Ο λόγος που αποτελεί

αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους παρέχει και αυτός τη δυνατότητα

έκφρασης συναισθημάτων (ευχάριστο ndash δυσάρεστο) και μάλιστα σε συνθετότερη μορφή

από ότι η φωνή Επιτελεί όμως και μια πρόσθετη ανώτερης ποιότητας λειτουργία καθώς

επιτρέπει στον άνθρωπο να διατυπώνει αξιολογικές κρίσεις για καθετί που υπάρχει ή

συμβαίνει γύρω του στο φυσικό περιβάλλον αλλά και για οποιοδήποτε ζήτημα βιοτικό

πνευματικό κοινωνικό ή ηθικό αφορά στη συμβίωσή του με τους ομοίους του (ωφέλιμο ndash

βλαβερό καλό ndash κακό δίκαιο ndash άδικο) Ο άνθρωπος δηλαδή έχει χάρη στον λόγον τη

δυνατότητα να εξωτερικεύει τις ψυχικές του διαθέσεις να εκφράζει όπως και τα άλογα

όντα βιώματα υποκειμενικά όμως ταυτόχρονα έχει την ικανότητα να συλλαμβάνει

νοητικά τον κόσμο που τον περιβάλλει να κατανοεί και να ερμηνεύει το πλέγμα των

διαπροσωπικών και κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσει με τους άλλους ανθρώπους στο

πλαίσιο της κοινής τους διαβίωσης και όλα αυτά να τα αποτιμά με ποικίλους τρόπους

αισθητικά χρηστικά ή ηθικά (laquoὁ δὲ λόγος ἐπὶ τῷ δηλοῦν ἐστι τὸ συμφέρον καὶ τὸ βλαβερόν

ὥστε καὶ τὸ δίκαιον καὶ τὸ ἄδικονmiddot τοῦτο γὰρ πρὸς τὰ ἄλλα ζῷα τοῖς ἀνθρώποις ἴδιον τὸ

μόνον ἀγαθοῦ καὶ κακοῦ καὶ δικαίου καὶ ἀδίκου καὶ τῶν ἄλλων αἴσθησιν ἔχεινraquo) Από τις

παραπάνω επισημάνσεις γίνεται αντιληπτό ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό έμβιο ον

που έχει την έμφυτη ικανότητα να προσλαμβάνει με τη διάνοιά του ηθικές έννοιες και να

καθορίζει από κοινού με τους συνανθρώπους του το περιεχόμενό τους μέσω του διαλόγου

που προϋποθέτει λόγο και αντίλογο διαρκή αντιπαράθεση απόψεων

Οι συγκεκριμένες έννοιες καταδεικνύουν τη βασική θέση της τελεολογίας του

Αριστοτέλη αφού laquoοὐθὲν μάτην ἡ φύσις ποιεῖraquo και την κοινωνική διάσταση της αρετής

αφού αντιπροσωπεύουν αξίες του συλλογικού δηλαδή του κοινωνικού ή πολιτικού βίου και

αποκτούν νόημα μόνο μέσω της συνύπαρξης της συμβίωσης με άλλους ανθρώπους Είναι

προφανές ότι οι ηθικές αρετές αφορούν σε κάθε περίπτωση τη συμπεριφορά μας τη στάση

μας απέναντι στους άλλους στο πλαίσιο μιας συλλογικής διαβίωσης Υπό την έννοια αυτή

ο άνθρωπος αποκαλείται από τον Αριστοτέλη ως το πολιτικότερο από όλα τα αγελαία ζώα

(πολιτικὸν ὁ ἄνθρωπος ζῷον πάσης μελίττης καὶ παντὸς ἀγελαίου ζῴου μᾶλλον)

Β4 Να εξηγήσετε για ποιους λόγους ο Αριστοτέλης αφιέρωσε το έργο του στη μελέτη

των επιμέρους αρετών του ανθρώπου και πώς μέσω αυτών προκύπτει ότι η ηθική

φιλοσοφία είναι μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας

7

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Βλ εισαγωγή σχολικού βιβλίου σελ 164 laquoΔιαβάσαμε ως τώρα μερικές ενότητες από το

δεύτερο βιβλίο hellip στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων τουraquo (Μονάδες 10)

Β5 α Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική

συγγένεια οι παρακάτω (γράψτε τουλάχιστον μία) αηδία πραξικόπημα ψεγάδι

συνέντευξη σχήμα λιπόσαρκος (Μονάδες 6)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

αηδία ἡσθῆναι

πραξικόπημα πράξεις

ψεγάδι ψέγεται

συνέντευξη ἀποτυχεῖν ἐπιτυχεῖν

σχήμα ἕξις

λίπος ἔλλειψις ἐλλείπειν

β Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική (στον τύπο που

βρίσκονται) φοβηθῆναι ἧττον ἁμαρτάνεται ἁπλῶς

(Μονάδες 4)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

φοβηθῆναι ne θαρρῆσαι

ἧττον ne μᾶλλον

ἁμαρτάνεται ne κατορθοῦται

ἁπλῶς ne παντοδαπῶς

Βαθμολόγηση κάθε λέξη βαθμολογείται με 1 μονάδα

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1 Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται

Εμείς λοιπόν ισχυριζόμαστε τώρα ότι αυτά δεν είναι πολιτεύματα ούτε (είναι) σωστοί

νόμοι όσοι δε νομοθετήθηκαν για το κοινωνικό σύνολο ολόκληρης της πόληςmiddot όσοι επίσης

(νόμοι νομοθετήθηκαν) για κάποιους ισχυριζόμαστε ότι αυτοί είναι συνωμοτικοί και όχι

δημοκρατικοί και ότι έχουν ειπωθεί μάταια τα δίκαιά τους όσα λένε ότι είναι (δίκαια)

8

Λέγονται όμως αυτά από εμάς για αυτό το λόγο επειδή δηλαδή εμείς για χάρη της δικής

σου πόλης δε θα παραδώσουμε (σε κάποιον) τις εξουσίες επειδή αυτός είναι πλούσιος

ούτε (θα παραδώσουμε τις εξουσίες σε κάποιον) επειδή έχει αποκτήσει κάτι άλλο από του

είδους αυτού δηλαδή δύναμη ή μεγάλο ανάστημα ή αριστοκρατική καταγωγήmiddot όποιος

όμως είναι και πολύ υπάκουος στους νόμους που καθιερώθηκαν και κερδίζει αυτή τη νίκη

στην πόλη λέμε πως σε αυτόν τον πρώτο πρέπει να δώσουμε την πιο σπουδαία υπηρεσία

των καθιερωμένων (νόμων) και τη δεύτερη (υπηρεσία) σε αυτόν που κερδίζει τη δεύτερη

νίκη και με τον ίδιο τρόπο έτσι πρέπει να δώσουμε το καθένα που ακολουθεί στους

επόμενους (Μονάδες 20)

Γ2 Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας

ζητείται

συμπάσης την κλητική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος (ὦ) σύμπας

στασιώτας τη γενική ενικού αριθμού τοῦ στασιώτου

ἰσχύν τη δοτική του ίδιου αριθμού τῇ ἰσχύι

εὐπειθέστατος τον θετικό βαθμό του επιρρήματος εὐπειθῶς

τῷ πρώτῳ την ίδια πτώση στο αρσενικό γένος του αντίστοιχου απόλυτου αριθμητικού ἑνὶ

ἐτέθησαν το ίδιο πρόσωπο στην οριστική παρατατικού της ενεργητικής φωνής ἐτίθεσαν

εἰρῆσθαι το β΄ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή

εἴρησθε

δώσομεν το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή δοῦναι

κεκτημένος το γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα κτῷτο

φαμέν το β΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα φῇς

(Mονάδες 10)

Βαθμολόγηση κάθε τύπος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3α Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο

προσδιορίζουν τῶν τοιούτων μέγεθος τοῖς τεθεῖσι τὴν νίκην

(Mονάδες 4)

τῶν τοιούτων ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική στο οὐδὲν

9

μέγεθος ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός επεξήγηση στο οὐδὲν

τοῖς τεθεῖσι επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις

τὴν νίκην αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα νικᾷ

Βαθμολόγηση κάθε όρος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3β laquoΤαύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησανraquo να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο (Mονάδες 2)

laquoΑὗται νῦν οὔτ᾽ εἰσὶ πολιτεῖαι οὔτ᾽ ὀρθοὶ νόμοι ὅσοι μὴ συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ

κοινοῦ ἐτέθησανraquo

Βαθμολόγηση ρήμα 1 μονάδα ndash υπόλοιποι όροι 025 Χ 4

Γ3γ laquoΛέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις δώσομεν οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένοςraquo στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του (Mονάδες 4)

τοῦδ᾽ ἕνεκα εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου (ἕνεκα +

γενική)

ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ δώσομεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική

πρόταση ως επεξήγηση στον εμπρόθετο προσδιορισμό του αναγκαστικού αιτίου τοῦδ᾽

ἕνεκα

ὅτι πλούσιός ἐστίν τις δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος (ἐστίν τις)

δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Βαθμολόγηση κάθε δήλωση εκφοράς του αναγκαστικού αιτίου βαθμολογείται με 1 μονάδα

7

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

Βλ εισαγωγή σχολικού βιβλίου σελ 164 laquoΔιαβάσαμε ως τώρα μερικές ενότητες από το

δεύτερο βιβλίο hellip στο τέλος των Ηθικών Νικομαχείων τουraquo (Μονάδες 10)

Β5 α Να βρείτε με ποιες λέξεις του πρωτότυπου κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική

συγγένεια οι παρακάτω (γράψτε τουλάχιστον μία) αηδία πραξικόπημα ψεγάδι

συνέντευξη σχήμα λιπόσαρκος (Μονάδες 6)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

αηδία ἡσθῆναι

πραξικόπημα πράξεις

ψεγάδι ψέγεται

συνέντευξη ἀποτυχεῖν ἐπιτυχεῖν

σχήμα ἕξις

λίπος ἔλλειψις ἐλλείπειν

β Να γράψετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική (στον τύπο που

βρίσκονται) φοβηθῆναι ἧττον ἁμαρτάνεται ἁπλῶς

(Μονάδες 4)

ΑΠΑΝΤΗΣΗ

φοβηθῆναι ne θαρρῆσαι

ἧττον ne μᾶλλον

ἁμαρτάνεται ne κατορθοῦται

ἁπλῶς ne παντοδαπῶς

Βαθμολόγηση κάθε λέξη βαθμολογείται με 1 μονάδα

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1 Να μεταφράσετε το κείμενο που σας δίνεται

Εμείς λοιπόν ισχυριζόμαστε τώρα ότι αυτά δεν είναι πολιτεύματα ούτε (είναι) σωστοί

νόμοι όσοι δε νομοθετήθηκαν για το κοινωνικό σύνολο ολόκληρης της πόληςmiddot όσοι επίσης

(νόμοι νομοθετήθηκαν) για κάποιους ισχυριζόμαστε ότι αυτοί είναι συνωμοτικοί και όχι

δημοκρατικοί και ότι έχουν ειπωθεί μάταια τα δίκαιά τους όσα λένε ότι είναι (δίκαια)

8

Λέγονται όμως αυτά από εμάς για αυτό το λόγο επειδή δηλαδή εμείς για χάρη της δικής

σου πόλης δε θα παραδώσουμε (σε κάποιον) τις εξουσίες επειδή αυτός είναι πλούσιος

ούτε (θα παραδώσουμε τις εξουσίες σε κάποιον) επειδή έχει αποκτήσει κάτι άλλο από του

είδους αυτού δηλαδή δύναμη ή μεγάλο ανάστημα ή αριστοκρατική καταγωγήmiddot όποιος

όμως είναι και πολύ υπάκουος στους νόμους που καθιερώθηκαν και κερδίζει αυτή τη νίκη

στην πόλη λέμε πως σε αυτόν τον πρώτο πρέπει να δώσουμε την πιο σπουδαία υπηρεσία

των καθιερωμένων (νόμων) και τη δεύτερη (υπηρεσία) σε αυτόν που κερδίζει τη δεύτερη

νίκη και με τον ίδιο τρόπο έτσι πρέπει να δώσουμε το καθένα που ακολουθεί στους

επόμενους (Μονάδες 20)

Γ2 Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας

ζητείται

συμπάσης την κλητική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος (ὦ) σύμπας

στασιώτας τη γενική ενικού αριθμού τοῦ στασιώτου

ἰσχύν τη δοτική του ίδιου αριθμού τῇ ἰσχύι

εὐπειθέστατος τον θετικό βαθμό του επιρρήματος εὐπειθῶς

τῷ πρώτῳ την ίδια πτώση στο αρσενικό γένος του αντίστοιχου απόλυτου αριθμητικού ἑνὶ

ἐτέθησαν το ίδιο πρόσωπο στην οριστική παρατατικού της ενεργητικής φωνής ἐτίθεσαν

εἰρῆσθαι το β΄ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή

εἴρησθε

δώσομεν το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή δοῦναι

κεκτημένος το γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα κτῷτο

φαμέν το β΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα φῇς

(Mονάδες 10)

Βαθμολόγηση κάθε τύπος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3α Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο

προσδιορίζουν τῶν τοιούτων μέγεθος τοῖς τεθεῖσι τὴν νίκην

(Mονάδες 4)

τῶν τοιούτων ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική στο οὐδὲν

9

μέγεθος ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός επεξήγηση στο οὐδὲν

τοῖς τεθεῖσι επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις

τὴν νίκην αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα νικᾷ

Βαθμολόγηση κάθε όρος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3β laquoΤαύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησανraquo να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο (Mονάδες 2)

laquoΑὗται νῦν οὔτ᾽ εἰσὶ πολιτεῖαι οὔτ᾽ ὀρθοὶ νόμοι ὅσοι μὴ συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ

κοινοῦ ἐτέθησανraquo

Βαθμολόγηση ρήμα 1 μονάδα ndash υπόλοιποι όροι 025 Χ 4

Γ3γ laquoΛέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις δώσομεν οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένοςraquo στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του (Mονάδες 4)

τοῦδ᾽ ἕνεκα εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου (ἕνεκα +

γενική)

ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ δώσομεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική

πρόταση ως επεξήγηση στον εμπρόθετο προσδιορισμό του αναγκαστικού αιτίου τοῦδ᾽

ἕνεκα

ὅτι πλούσιός ἐστίν τις δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος (ἐστίν τις)

δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Βαθμολόγηση κάθε δήλωση εκφοράς του αναγκαστικού αιτίου βαθμολογείται με 1 μονάδα

8

Λέγονται όμως αυτά από εμάς για αυτό το λόγο επειδή δηλαδή εμείς για χάρη της δικής

σου πόλης δε θα παραδώσουμε (σε κάποιον) τις εξουσίες επειδή αυτός είναι πλούσιος

ούτε (θα παραδώσουμε τις εξουσίες σε κάποιον) επειδή έχει αποκτήσει κάτι άλλο από του

είδους αυτού δηλαδή δύναμη ή μεγάλο ανάστημα ή αριστοκρατική καταγωγήmiddot όποιος

όμως είναι και πολύ υπάκουος στους νόμους που καθιερώθηκαν και κερδίζει αυτή τη νίκη

στην πόλη λέμε πως σε αυτόν τον πρώτο πρέπει να δώσουμε την πιο σπουδαία υπηρεσία

των καθιερωμένων (νόμων) και τη δεύτερη (υπηρεσία) σε αυτόν που κερδίζει τη δεύτερη

νίκη και με τον ίδιο τρόπο έτσι πρέπει να δώσουμε το καθένα που ακολουθεί στους

επόμενους (Μονάδες 20)

Γ2 Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου να γράψετε τον τύπο που σας

ζητείται

συμπάσης την κλητική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος (ὦ) σύμπας

στασιώτας τη γενική ενικού αριθμού τοῦ στασιώτου

ἰσχύν τη δοτική του ίδιου αριθμού τῇ ἰσχύι

εὐπειθέστατος τον θετικό βαθμό του επιρρήματος εὐπειθῶς

τῷ πρώτῳ την ίδια πτώση στο αρσενικό γένος του αντίστοιχου απόλυτου αριθμητικού ἑνὶ

ἐτέθησαν το ίδιο πρόσωπο στην οριστική παρατατικού της ενεργητικής φωνής ἐτίθεσαν

εἰρῆσθαι το β΄ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής παρακειμένου στην ίδια φωνή

εἴρησθε

δώσομεν το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή δοῦναι

κεκτημένος το γ΄ ενικό πρόσωπο ευκτικής ενεστώτα κτῷτο

φαμέν το β΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα φῇς

(Mονάδες 10)

Βαθμολόγηση κάθε τύπος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3α Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι παρακάτω όροι και να αναφέρετε ποιον όρο

προσδιορίζουν τῶν τοιούτων μέγεθος τοῖς τεθεῖσι τὴν νίκην

(Mονάδες 4)

τῶν τοιούτων ετερόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός γενική διαιρετική στο οὐδὲν

9

μέγεθος ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός επεξήγηση στο οὐδὲν

τοῖς τεθεῖσι επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις

τὴν νίκην αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα νικᾷ

Βαθμολόγηση κάθε όρος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3β laquoΤαύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησανraquo να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο (Mονάδες 2)

laquoΑὗται νῦν οὔτ᾽ εἰσὶ πολιτεῖαι οὔτ᾽ ὀρθοὶ νόμοι ὅσοι μὴ συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ

κοινοῦ ἐτέθησανraquo

Βαθμολόγηση ρήμα 1 μονάδα ndash υπόλοιποι όροι 025 Χ 4

Γ3γ laquoΛέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις δώσομεν οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένοςraquo στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του (Mονάδες 4)

τοῦδ᾽ ἕνεκα εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου (ἕνεκα +

γενική)

ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ δώσομεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική

πρόταση ως επεξήγηση στον εμπρόθετο προσδιορισμό του αναγκαστικού αιτίου τοῦδ᾽

ἕνεκα

ὅτι πλούσιός ἐστίν τις δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος (ἐστίν τις)

δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Βαθμολόγηση κάθε δήλωση εκφοράς του αναγκαστικού αιτίου βαθμολογείται με 1 μονάδα

9

μέγεθος ομοιόπτωτος ονοματικός προσδιορισμός επεξήγηση στο οὐδὲν

τοῖς τεθεῖσι επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νόμοις

τὴν νίκην αντικείμενο σύστοιχο στο ρήμα νικᾷ

Βαθμολόγηση κάθε όρος βαθμολογείται με 1 μονάδα

Γ3β laquoΤαύτας δήπου φαμὲν ἡμεῖς νῦν οὔτ᾽ εἶναι πολιτείας οὔτ᾽ ὀρθοὺς νόμους ὅσοι μὴ

συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ κοινοῦ ἐτέθησανraquo να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο

στον ευθύ λόγο (Mονάδες 2)

laquoΑὗται νῦν οὔτ᾽ εἰσὶ πολιτεῖαι οὔτ᾽ ὀρθοὶ νόμοι ὅσοι μὴ συμπάσης τῆς πόλεως ἕνεκα τοῦ

κοινοῦ ἐτέθησανraquo

Βαθμολόγηση ρήμα 1 μονάδα ndash υπόλοιποι όροι 025 Χ 4

Γ3γ laquoΛέγεται δὲ τοῦδ᾽ ἕνεκα ταῦθ᾽ ἡμῖν ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ ὅτι

πλούσιός ἐστίν τις δώσομεν οὔθ᾽ ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ

μέγεθος ἤ τι γένοςraquo στην παραπάνω περίοδο να βρείτε τη δήλωση του αναγκαστικού

αιτίου και να αναφέρετε τον τρόπο εκφοράς του (Mονάδες 4)

τοῦδ᾽ ἕνεκα εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του αναγκαστικού αιτίου (ἕνεκα +

γενική)

ὡς ἡμεῖς τῇ σῇ πόλει ἀρχὰς οὔθ᾽ δώσομεν δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική

πρόταση ως επεξήγηση στον εμπρόθετο προσδιορισμό του αναγκαστικού αιτίου τοῦδ᾽

ἕνεκα

ὅτι πλούσιός ἐστίν τις δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

ὅτι τῶν τοιούτων ἄλλο οὐδὲν κεκτημένος ἰσχὺν ἢ μέγεθος ἤ τι γένος (ἐστίν τις)

δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση

Βαθμολόγηση κάθε δήλωση εκφοράς του αναγκαστικού αιτίου βαθμολογείται με 1 μονάδα