Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Ο Α Ν Ο Ι Κ Τ Ο Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο

Σ χ ο λ ή Α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ώ ν Σ π ο υ δ ώ ν

Τ μ ή μ α Ε υ ρ ω π α ϊ κ ο ύ Π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ

________________________________________________________

ΕΠΟ 22 Φιλοσοφία στην Ευρώπη

Τμήμα ΠΕΙ_2

Σύμβουλος Καθηγητής: κ. Κωνσταντίνος Γ. Αθανασόπουλος

3η Εργασία

του

Ευάγγελου Αλέξανδρου Φασόη

_________________________________________

Αίγινα

Μάρτιος 2005

Ευάγγελος Αλέξανδρος Φασόης

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μάρτιος 2005

2

ΘΕΜΑ :

Η ολοκλήρωση της στροφής στο υποκείμενο της νεώτερης

φιλοσοφίας στην «Κοπερνίκεια Επανάσταση» του Καντ.

Ευάγγελος Αλέξανδρος Φασόης

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μάρτιος 2005

3

Στην Ευρώπη του 18ου αιώνα, καθώς ο Διαφωτισμός

ολοκληρώνεται ως πνευματικό και πολιτιστικό κίνημα, έχουν επικρατήσει

οι τάσεις για ανανέωση και αναδιαμόρφωση των κοινωνικών

συσχετισμών. Επέρχονται οι αστικές και εθνικές αναταραχές που θα

επηρεάσουν και το ιστορικο-πολιτικό πλαίσιο.

Στους επιστημονικούς και φιλοσοφικούς κύκλους, η σχολή του

εμπειρισμού έχει τον κυρίαρχο λόγο, κυρίως στην Βρετανία και τη Γαλλία,

αλλά και ο παραδοσιακός ορθολογισμός διατηρεί μεγάλο μέρος της

επιρροής του, ιδιαίτερα στο γερμανόφωνο κόσμο.

Με την παρούσα εργασία θα επιχειρήσουμε να οριοθετήσουμε την

προσφορά του γερμανού φιλοσόφου Ιμμάνουελ Καντ (1724-1804), στην

οριστική σύζευξη των δύο αυτών αντιθετικών προγραμματικών

συστημάτων σκέψης και γνωσιοθεωρητικής προσέγγισης.

Ο Καντ υπήρξε ο πρώτος από τους μεγάλους φιλόσοφους των

νεώτερων χρόνων που διετέλεσε πανεπιστημιακός καθηγητής στο

μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, με αντικείμενο τη φιλοσοφία. Δίδασκε τη

φιλοσοφία με πλήρες πρόγραμμα σπουδών, με σημειώσεις δικές του

αλλά και των γνωστότερων φιλοσόφων της εποχής του, όπως ο

Καρτέσιος και ο Λοκ. Στην Κριτική του Καθαρού Λόγου, πρώτο μέρος της

σημαντικότατης τριλογίας του κριτικού του έργου, θέτει τις βάσεις για τις

θεωρίες που αργότερα ονομάστηκαν «θεωρίες προοδευτικής τάξης».

Δύο είναι τα σημαντικά στάδια στη χρονική εξέλιξη του στοχαστή

Καντ. Η προκριτική-δογματική περίοδος, κατά την οποία επηρεάζεται από

την κλασική γερμανική και ορθολογιστική παράδοση της μεταφυσικής

σκέψης, και η ανανεωτική κριτική περίοδος, γνωστής και ως καντιανής.

Ευάγγελος Αλέξανδρος Φασόης

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μάρτιος 2005

4

Από την προκριτική ακόμα περίοδο, το σύνολο της σκέψης του

προσανατολίζεται εναντίον της παραδοσιακής μεταφυσικής, καθώς

αντικρούει την επικρατούσα εντύπωση ενός κόσμου πέραν των

αισθήσεων. Η προσοχή του στρέφεται σταδιακά και με εξελισσόμενο

τρόπο στην κατανόηση του χαρακτήρα και των ορίων της ανθρώπινης

γνώσης. Βαθμιαία, μέσα από το έργο του αναδεικνύεται μία πρωτότυπη

και σημαντική διάσταση της σκέψης, που ονομάστηκε κριτική φιλοσοφία.

Πρόκειται για μία δραστική αποκάλυψη του σκέφτεσθαι, καθώς η κρίσιμη

διάκριση μεταξύ του κόσμου των αισθήσεων και του κόσμου της νόησης,

μετατίθεται σε μία αντίστοιχη διάκριση στη δομή της γνώσης και

αποκρυσταλλώνεται με μία πρωτοφανή σύζευξη. Το αιώνιο, φαινομενικά

και μόνο, πρόβλημα της φιλοσοφίας, που αντανακλάται τόσο στην

αντίθεση της σκέψης του ιδεαλιστή Πλάτωνα και του λογικού Αριστοτέλη,

όσο και, αργότερα, νομιμοποιείται στην αντιπαλότητα των ορθολογιστών

της ηπειρωτικής Ευρώπης και των εμπειριστών της βρετανικής σχολής,

αποκτά μία οριστική λύση, ένα νέο κέντρο βάρους που ενδιαφέρεται

«εξ’ορισμού» για το υποκείμενο της φιλοσοφικής διαδικασίας και «κατά

συνθήκη» για την ανακάλυψη του κόσμου. Αυτό ακριβώς είναι ένα

κεφαλαιώδες οντολογικό ζητούμενο που χαρακτηρίζει την νέα εποχή της

φιλοσοφίας και ουσιαστικά αποτελεί το κομβικό σημείο της καντιανής

κριτικής σκέψης.

Η στροφή του Καντ στο υποκείμενο της γνώσης διαμορφώνει το

πλαίσιο της καρτεσιανής συλλογιστικής και ολοκληρώνει το αίτημα του

ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. «Αναζήτησε, γνώρισε και αξιοποίησε τον

εαυτό σου».

Οι θέσεις του Καντ στηρίχτηκαν στο κύρος των βασικών αρχών

των μαθηματικών και της φυσικής. Αρχικά, ακολούθησε την ορθολογική

δογματική θέση του Λάϊμπνιτς, περί απατηλής φαινομενικότητας του

κόσμου των αισθήσεων σε αντιδιαστολή με την εννοιολογική βεβαιότητα

του κόσμου της νόησης και των έμφυτων ιδεών. Στη συνέχεια, και

Ευάγγελος Αλέξανδρος Φασόης

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Μάρτιος 2005

5

ιδιαίτερα μετά την επαφή του με τον σκεπτικισμό του Χιούμ, ο οποίος

αντιδρά στην ατιοκρατούμενη δομή της φυσικής πραγματικότητας και

αρνείται την μεθοδολογική αξία της, οι θεωρητικές θέσεις του Καντ

αποκτούν ένα νέο προσανατολισμό. Κύριο μέλημά του αποτελεί, πλέον, η

διαρκής μεταστροφή των κυρίαρχων θέσεων του εμπειρισμού προς μία

«νέα ενόραση», κατά το καρτεσιανό προγραμματικό πρότυπο, μία

απάντηση θα λέγαμε, σε αυτό που ο ίδιος ονόμασε «σκάνδαλο της

φιλοσοφίας», την απόρριψη δηλαδή του εννοιολογικού ιδεαλισμού και τη

θεώρηση του αισθητικού συντυχισμού, όπως εκφράζεται τουλάχιστον

από τον σχετικιστή Χιούμ. Με βαθιά εμπιστοσύνη προς τις παγιωμένες

τοποθετήσεις ενός σύνθετου ηθικο-λογικού εννοιολογικού περιεχομένου

διαμορφώνει τις θέσεις του υπερβατολογικού ιδεαλισμού, είδος

εμπειρικού ρεαλισμού με ρίζες βαθιά μέσα στις θεμελιώδεις πρωταρχικές

έννοιες. Ένα νέο πρόσωπο της στοχαστικής, μία νέα διάσταση της

φιλοσοφικής σκέψης καταγράφεται στην ανθρώπινη ιστορία. Οι

επιδράσεις του εγχειρήματος αυτού είναι καταλυτικές για την πορεία της

νέας εποχής.

Το έργο του Καντ είναι έργο καθολικής αναμόρφωσης όλων των

μέχρι τότε γνωστών φιλοσοφικών θέσεων και επιλεκτικής προσαρμογής

των αναλυτικών και συνθετικών τους χαρακτηριστικών. Έχει ως

αποτέλεσμα ένα μεθοδολογικό φιλοσοφικό πρόγραμμα, ένα εργαλείο

κριτικής θεώρησης που ανοίγει την νεώτερη εποχή της φιλοσοφίας. Το

εργαλείο αυτό είναι η σύζευξη των δύο διαφορετικών τρόπων επίγνωσης

του φυσικού κόσμου, καθώς αξιοποιεί το σύνολο των δυνατοτήτων του

ανθρώπου, αισθήσεις και λογική, και θέτει τις βάσεις της ατομικής

ευθύνης μεταθέτοντας το κύρος του ηθικού νόμου στη δικαιοδοσία της

ελεύθερης βούλησης.

_________________________________________________________________