Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας - PublicΔΗΜOΤΙΚΑ...

ΚείμεναΝεοελληνικής Λογοτεχνίας

Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

21-0139_KEIMENA_NEOEL_LOG_G_GYM_keimena 1/28/13 9:35 AM

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Παναγιώτης Καγιαλής, Αναπληρωτής Kαθηγητής του Ελληνικού ΑνοικτούΠανεπιστημίου

Χριστίνα Ντουνιά, Επίκουρη Kαθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης Θεοδώρα Μέντη, Φιλόλογος, Eκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης

ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙOΛOΓΗΤΕΣ Έλλη Φιλοκύπρου, Λέκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών Ελευθέριος Καριάτογλου, Σχολικός Σύμβουλος Χρυσούλα Δελή, Φιλόλογος, Eκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης ΦΙΛOΛOΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Δέσποινα Μπαλιάμη-Στεφανάκου, Φιλόλογος

ΥΠΕΥΘΥΝH ΤOΥ ΜΑΘΗΜΑΤOΣ Χρυσούλα Βέικου, Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ

ΥΠΕΥΘΥΝH TOY ΥΠOΕΡΓOΥ Ασημίνα Αναγνωστοπούλου, Φιλόλογος, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης

ΕΞΩΦΥΛΛO Νίκος Ναυρίδης, Ζωγράφος

ΠΡOΕΚΤΥΠΩΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Γ´ Κ.Π.Σ. / ΕΠΕΑΕΚ ΙΙ / Ενέργεια 2.2.1 / Κατηγορία Πράξεων 2.2.1.α: «Αναμόρφωση των προγραμμάτων σπουδών και συγγραφή νέων εκπαιδευτικών πακέτων»

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚO ΙΝΣΤΙΤOΥΤO Μιχάλης Αγ. Παπαδόπουλος Oμότιμος Καθηγητής του Α.Π.Θ. Πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Πράξη με τίτλο: «Συγγραφή νέων βιβλίων και παραγωγή υποστηρικτικού εκπαιδευτικού υλικού με βάση το ΔΕΠΠΣ και τα ΑΠΣ για το Γυμνάσιο»

Επιστημονικός Υπεύθυνος Έργου Αντώνιος Σ. Μπομπέτσης Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Αναπληρωτές Επιστημονικοί Υπεύθυνοι Έργου Γεώργιος Κ. Παληός Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Ιγνάτιος Ε. Χατζηευστρατίου Μόνιμος Πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

Έργο συγχρηματοδοτούμενο 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και 25% από εθνικούς πόρους.


ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΕΩΝ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

Παναγιώτης Καγιαλής Χριστίνα Ντουνιά Θεοδώρα Μέντη

ΚείμεναΝεοελληνικής Λογοτεχνίας

Γ´ ΓΥΜΝΑΣΙOΥ

ΑΝΑΔOΧOΣ ΣΥΓΓΡΑΦΗΣ


[ 5 ]

Περιεχομενα

Δημοτικά τραγούδιαΔημοτικά νανουρίσματα «να μου το πάρεις, ύπνε μου» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 «Κοιμήσου αστρί» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9«Της Πάργας» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10«Του γιοφυριού της Άρτας» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Κρητική λογοτεχνίαΓεώργιος χορτάτσης, «ερωφίλη» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16Βιτσέντσος Κορνάρος, «ερωτόκριτος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19μαρίνος Τζάνε μπουνιαλής, «ο Κρητικός Πόλεμος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Νεοελληνικός διαφωτισμόςρήγας Βελεστινλής, «Θούριος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28αθανάσιος χριστόπουλος, «Τώρα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31ανώνυμος, «O ρωσσαγγλογάλλος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33αδαμάντιος Κοραής, «O Παπατρέχας» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36Λόρδος μπάυρον, «Το προσκύνημα του Τσάιλντ χάρολντ» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

ΑπομνημονεύματαΓιάννης μακρυγιάννης, «απομνημονεύματα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46ελισάβετ μουτζάν-μαρτινέγκου, «αυτοβιογραφία» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50Παναγής Σκουζές, «O βίος μου» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

Η λογοτεχνία στα Επτάνησαανδρέας Κάλβος, «εις Πάργαν» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58Διονύσιος Σολωμός, «ελεύθεροι Πολιορκημένοι» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61αριστοτέλης Βαλαωρίτης, «O Δήμος και το καριοφίλι του» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63ανδρέας Λασκαράτος, «O κακός μαθητής» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66Λορέντζος μαβίλης, «Λήθη» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Oι Φαναριώτες και οι Ρομαντικοί των Αθηνώναλέξανδρος Σούτσος, «O επιστάτης των εθνικών οικοδομών επί ι. Καποδίστρια» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Σπυρίδων Βασιλειάδης, «Η χαρά» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75Σάμιουελ Τ. Κόλεριτζ, «Δουλειά χωρίς ελπίδα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78Γρηγόριος Παλαιολόγος, «O ζωγράφος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80εμμανουήλ ροΐδης, «Τα υαλοπωλεία» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

Η νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1922)Γεώργιος Βιζυηνός, «Στο χαρέμι» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «Τ’ αγνάντεμα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99Άντον Τσέχωφ, «O Παχύς και ο αδύνατος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106ανδρέας Καρκαβίτσας, «O Ζητιάνος» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Κωστής Παλαμάς, «Ίαμβοι και ανάπαιστοι», . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 «Ύμνος στον Παρθενώνα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117Κ.Π. Καβάφης, «Φωνές», . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120


[ 6 ]

Π ε ρ ι ε χ O μ ε ν α

«Όσο μπορείς», . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 «Στα 200 π.χ.» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123Γρηγόριος Ξενόπουλος, «O τύπος και η ουσία» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Κωνσταντίνος Θεοτόκης, «Η τέχνη του αγιογράφου» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Πηνελόπη Δέλτα, «Πρώτες ενθυμήσεις» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135Άγγελος Σικελιανός, «Γιατί βαθιά μου δόξασα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Κώστας Βάρναλης, «Oρέστης» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140ναπολέων Λαπαθιώτης, «νυχτερινό» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

Η νεότερη λογοτεχνίαΗ λογοτεχνία από το 1922 ως το 1945

Κ. Καρυωτάκης, «Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 «Βράδυ» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148μαρία Πολυδούρη, «Γιατί μ’ αγάπησες» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150Γιάννης Σκαρίμπας, «Oυλαλούμ» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153Ζυλ Λαφόργκ, «μοιρολόι φεγγαριού στην επαρχία» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155Άγγελος Τερζάκης, «O ματωμένος λυρισμός» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158Στράτης μυριβήλης, «Τα ζα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161νίκος Καζαντζάκης, «Βίος και Πολιτεία του αλέξη Ζορμπά» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164Γιώργος Σεφέρης, «με τον τρόπο του Γ.Σ.», . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 «Τρία χαϊκού», . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 «Oμιλία στη Στοκχόλμη» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173ανδρέας εμπειρίκος, «Τριαντάφυλλα στο παράθυρο» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177νίκος εγγονόπουλος, «μπολιβάρ» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179Oδυσσέας ελύτης, «Το Άξιον εστί» («Η γένεσις»), . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 «Το Άξιον εστί» («Τα Πάθη, ε΄»), . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183 «Δώρο ασημένιο ποίημα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186Γιάννης ρίτσος, «αρχαίο θέατρο», . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188 «ρωμιοσύνη» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190νίκος Καββαδίας, «Kuro Siwo» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193Φραντς Κάφκα, «Ποσειδώνας» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195Γιώργος Θεοτοκάς, «Η διαδήλωση» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198μ. Καραγάτσης, «Ένας ρώσος συνταγματάρχης στη Λάρισα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Κοσμάς Πολίτης, «Η γνωριμία με τη μόνικα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209μέλπω αξιώτη, «Η ψυχή του νησιού» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Μεταπολεμική και σύγχρονη λογοτεχνία

μίλτος Σαχτούρης, «Τα δώρα» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220μανόλης αναγνωστάκης, «Στο παιδί μου» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222Κική Δημουλά, «Τα πάθη της βροχής» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224Τζένη μαστοράκη, «Oι μεγάλοι» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227Δημήτρης χατζής, «Η τελευταία αρκούδα του Πίνδου» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229αντώνης Σαμαράκης, «Ζητείται ελπίς» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235Κώστας Ταχτσής, «Κι έχουμε πόλεμο!» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239ρέα Γαλανάκη, «Η μεταμφίεση» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

ΠιναΚαΣ ΠPOEΛEYΣHΣ TΩN EIKONΩN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249


ΔΗΜOΤΙΚΑ ΤΡΑΓOΥΔΙΑ

Το δημοτικό τραγούδι αποτελεί μια εξαιρετικά ση-μαντική έκφραση της λαϊκής δημιουργίας. Την εποχήτης ακμής του, το δημιούργημα αυτό της λαϊκής τέχνηςκαι φαντασίας συνδύαζε την ποίηση με τη μουσική καικάποτε με τον χορό. Στις παραδοσιακές κοινωνίες,όπου ο γραπτός λόγος ήταν προνόμιο ελαχίστων, ηλαϊκή τέχνη αποτελούσε απαραίτητο στοιχείο της κοι-νωνικής ζωής. Στη δουλειά, στο σπίτι, στις γιορτές,στους γάμους και στις κηδείες, σε όλες τις ανθρώπινεςεκδηλώσεις και καταστάσεις, το δημοτικό τραγούδισυντρόφευε, ψυχαγωγούσε, παρηγορούσε και εξασφά-λιζε τη συνέχεια του πολιτισμού και των παραδόσεων.Επειδή εκφράζουν τα βιώματα, τις ιδέες, τις αισθητι-κές προτιμήσεις και τα συναισθήματα του λαού και όχιενός ξεχωριστού δημιουργού, τα δημοτικά τραγούδιαπαρουσιάζουν ενιαίο ύφος ανάλογα με την κατηγορίαστην οποία ανήκουν, έχουν σταθερά, επαναλαμβανό-μενα μοτίβα και διαχρονικό χαρακτήρα.

Τα δημοτικά τραγούδια παρουσιάζουν μεγάλο θεματικό πλούτο. Μπορούμε ωστόσονα τα χωρίσουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία κατατάσσουμε τατραγούδια που αναφέρονται στις διάφορες εκδηλώσεις της ζωής (της αγάπης, νυφιάτικα,νανουρίσματα, παιδικά, κάλαντα, αποκριάτικα και άλλα εορταστικά, τραγούδια της ξε-νιτιάς, μοιρολόγια, γνωμικά, τραγούδια της δουλειάς). Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουντα ιστορικά τραγούδια, δηλαδή αυτά που δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός ιστορικού γε-γονότος ή αναφέρονται σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όπως είναι τα ακριτικά ήτα κλέφτικα. Στην τρίτη κατηγορία τοποθετούμε τις παραλογές, ένα ιδιαίτερο είδος δη-μοτικού τραγουδιού, το οποίο διακρίνεται για τον αφηγηματικό του χαρακτήρα, τονεπικό τόνο και τη δραματική έκβαση. Κοινά χαρακτηριστικά όλων είναι: η λιτότητα τωνεκφραστικών μέσων και τρόπων, η οικονομία και η πύκνωση του ποιητικού λόγου.

Περισσότερες πληροφορίες για τα δημοτικά τραγούδια, όπως και για τις επόμενεςενότητες των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ´ Γυμνασίου, θα βρείτε στα αντί -στοιχα κεφάλαια του βιβλίου Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυμνασίου.

Νικηφόρος Λύτρας, Επιστροφή από το πανηγύρι

21-0139_KEIMENA_NEOEL_LOG_G_GYM_keimena 4/1/13 4:30 PM

[ 8 ]

ΔΗμοΤιΚα νανοΥριΣμαΤα

Τα δύο αυτά νανουρίσματα περιλαμβάνονται

στη συλλογή του Νικόλαου Γ. Πολίτη εκλογαί

από τα τραγούδια του ελληνικού λαού (1914).

Το πρώτο προέρχεται από τη Χίο και έχει κατα-

γραφεί από τον Γάλλο φιλέλληνα Κλωντ Φωριέλ

(1825) και το δεύτερο από την Κορινθία και έχει

καταγραφεί από τον Μιχ. Λελέκο (1888). Όπως

φαίνεται καθαρά από τους στίχους των δύο τρα-

γουδιών, το πρώτο αναφέρεται σε αγόρι και το

δεύτερο σε κορίτσι.

Να μου το πάρεις, ύπνε μου

Να μου το πάρεις, Ύπνε μου, τρεις βίγλες* θα του βάλω,

τρεις βίγλες, τρεις βιγλάτορες,* κι οι τρεις αντρειωμένοι.

Βάλλω τον Ήλιο στα βουνά, τον αετό στους κάμπους,

τον κυρ Βοριά το δροσερό ανάμεσα πελάγου.

5 O Ήλιος εβασίλεψεν, ο αϊτός αποκοιμήθη,

κι ο κυρ Βοριάς ο δροσερός στης μάνας του πηγαίνει.

«Γιε μ’, πού ’σουν χτες, πού ’σουν προχτές, πού ’σουν την άλλη νύχτα;

μήνα* με τ’ άστρι μάλωνες, μήνα με το φεγγάρι,

μήνα με τον αυγερινό, που ’μαστ’ αγαπημένοι;

10 – μήτε με τ’ άστρι μάλωνα, μήτε με το φεγγάρι,

μήτε με τον αυγερινό, οπού ’στ’ αγαπημένοι·

χρυσόν υγιόν εβίγλιζα* στην αργυρή του κούνια».

* βίγλα: σκοπιά, φυλάκιο * βιγλάτορας: σκοπός, φύλακας * μήνα: μήπως * εβίγλιζα: φύλαγα

Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης, Παιδικό δωμάτιο

ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού


[ 9 ]

Δ η μ ο τ ι κ ά N α ν ο υ ρ ί σ μ α τ α

Κοιμήσου αστρί

Kοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιο φεγγάρι·

κοιμήσου, που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει.

Κοιμήσου, που παράγγειλα στην Πόλη τα χρυσά σου,

στη Βενετιά τα ρούχα σου και τα διαμαντικά σου.

5 Κοιμήσου, που σου ράβουνε το πάπλωμα στην Πόλη

και σου το τελειώνουνε σαρανταδυό μαστόροι·

στη μέση βάνουν τον αετό, στην άκρη το παγόνι.

νάνι του ρήγα το παιδί, του βασιλιά τ’ αγγόνι.

Κοιμήσου και παράγγειλα παπούτσια στον τσαγγάρη,

10 να σου τα κάνει κόκκινα με το μαργαριτάρι.

Κοιμήσου, μες στην κούνια σου και στα παχιά πανιά σου,

η Παναγιά η δέσποινα να είναι συντροφιά σου.

a

α) Από ποια σημεία διαφαίνεται η τρυφερότητα των δύο μανάδων και η σημασία πουέχουν γι’ αυτές τα παιδιά τους; β) Ποιους βάζει παραστάτες του παιδιού της η μάνα τουγιου και ποιους η μάνα της κόρης;

Σε ποιον βαθμό τα νανουρίσματα σας θυμίζουν παραμύθια; Γιατί συμβαίνει αυτό κατά τηγνώμη σας;

Στο δεύτερο τραγούδι η φαντασία της μάνας αναπλάθει δημιουργικά λαϊκές διηγήσεις γιατις αρχοντοπούλες του Βυζαντίου. Eντοπίστε τα σχετικά σημεία του κειμένου και σχολιάστετα.

u Συζητήστε για τις διαφορές και τις ομοιότητες αγοριών και κοριτσιών, παίρνοντας παρα-δείγματα από τη συμπεριφορά, τα ενδιαφέροντα και τις ασχολίες των δύο φύλων στη ση-μερινή εποχή. Συμβουλευτείτε το βιβλίο της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής.

3

2

1

ΔIAΘEMATIKH ΔρΑΣΤηρΙOΤηΤΑ

Ε ρ Γ Α Σ Ι Ε Σ



[ 1 0 ]

Της Πάργας

Το τραγούδι αυτό ανήκει στην κατηγορία των ιστορι-

κών δημοτικών τραγουδιών. Η Πάργα, παραλιακή

πόλη της Ηπείρου, από τις αρχές του 15ου αιώνα βρι-

σκόταν κάτω από την ηγεμονία των Ενετών, αλλά

μετά την κατάλυση της ενετικής πολιτείας πέρασε

στην κατοχή των Γάλλων μαζί με τα νησιά του Ιονίου.

Το 1814 παραδόθηκε στους Άγγλους, οι οποίοι την

κράτησαν για λίγο καιρό και μετά την παραχώρησαν

στους Τούρκους. Oι τέσσερις χιλιάδες Παργινοί, για

να αποφύγουν τις αγριότητες των Τούρκων και των

Αλβανών, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα

τους και να περάσουν απέναντι στα Επτάνησα, παίρ-

νοντας μαζί τους τα ιερά κειμήλια και τις εικόνες των

εκκλησιών. Λίγο πριν από την επίσημη παράδοση,

που έγινε στις 28 Απριλίου του 1819, ανέσκαψαν τους

οικογενειακούς τάφους τους, συγκέντρωσαν τα λεί-

ψανα των προγόνων τους στην πλατεία της αγοράς

και τα έκαψαν, για να τα γλιτώσουν από τη βεβήλωση.

Τρία πουλιά απ’ την Πρέβεζα διαβήκανε στην Πάργα.

Το ’να κοιτάει την ξενιτιά, τ’ άλλο τον Aϊ-Γιαννάκη,

το τρίτο το κατάμαυρο μοιριολογάει και λέει:

«Πάργα, Τουρκιά σε πλάκωσε, Τουρκιά σε τριγυρίζει.

5 Δεν έρχεται για πόλεμο, με προδοσιά σε παίρνει.

Βεζίρης δε σ’ ενίκησε με τα πολλά τ’ ασκέρια.*

Έφευγαν Τούρκοι σα λαγοί το παργινό τουφέκι,

κι οι Λιάπηδες* δεν ήθελαν να ’ρτουν να πολεμήσουν.

είχες λεβέντες σα θεριά, γυναίκες αντρειωμένες,

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Μάθημα Ιστορίας

* ασκέρι: στράτευμα * Λιάπηδες: Τουρκαλβανοί


[ 1 1 ]


Ποια τυπικά μοτίβα του δημοτικού τραγουδιού διακρίνετε σε αυτό το ποίημα;

Eντοπίστε τα σημεία εκείνα που δηλώνουν την ανδρεία των Παργινών. Τι παρατηρείτεσχετικά με το ήθος των γυναικών και των αντρών;

«Πάρτε…πατήσουν»: Ποια είναι η έγκλιση των ρημάτων αυτού του αποσπάσματος καιποια τα υποκείμενά τους; Ποιες είναι οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν πριν από την πα-ράδοση και τι σημαίνουν;

Εκτός από τη λαϊκή μούσα και η λόγια ποίηση εμπνεύστηκε από την τύχη της Πάργας. Ένααπό τα καλύτερα δείγματα της δεύτερης κατηγορίας είναι η ωδή «Εις Πάργαν» του ΑνδρέαΚάλβου, που ανθολογείται επίσης στο βιβλίο σας. Τι διαφορετικό προσφέρει στον ανα-γνώστη η ποιητική κατάθεση του Κάλβου;

u «Τ’ άσπρα πουλήσαν το Χριστό, τ’ άσπρα πουλούν και σένα»: Πώς συνδέεται το ιστορικόγεγονός με τη χριστιανική παράδοση; Συζητήστε το θέμα της προδοσίας με κίνητρο τηναπόκτηση χρημάτων, αναφερόμενοι και σε ανάλογα παραδείγματα από το βιβλίο της Ιστο-ρίας σας.

ΔIAΘEMATIKH ΔρΑΣΤηρΙOΤηΤΑ

4

3

2

1

10 πότρωγαν* βόλια για ψωμί, μπαρούτι για προσφάγι.

Τ’ άσπρα* πουλήσαν το χριστό, τ’ άσπρα πουλούν και σένα.

Πάρτε, μανάδες, τα παιδιά, παπάδες, τους αγίους.

Άστε, λεβέντες, τ’ άρματα κι αφήστε το τουφέκι,

σκάψτε πλατιά, σκάψτε βαθιά όλα σας τα κιβούρια,*

15 και τ’ αντρειωμένα κόκαλα ξεθάψτε του γονιού σας.

Τούρκους δεν επροσκύνησαν, Τούρκοι μην τα πατήσουν».

a

* πότρωγαν: που έτρωγαν * άσπρα: ασημένια νομίσματα, αργύρια * κιβούρια: τάφοι


Τ Η Σ Π α ρ Γ α Σ Δ η μ ο τ ι κ ό


[ 1 2 ]

Tου γιοφυριού της Άρτας

Η παραλογή αυτή είναι ένα από τα γνωστότερα και ωραιότερα δημιουργήματα της λαϊκής μούσας και

στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετική με τη θεμελίωση μεγάλων έργων. Από τους αρχαίους

ακόμα χρόνους υπήρχε η δοξασία ότι, για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτί-

σμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα. Το γεφύρι της Άρτας, ένα έργο τόσο

δύσκολο και θαυμαστό για την εποχή του, ενέπνευσε το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι και πλούτισε την

παράδοση με τον δικό του θρύλο. Παραλλαγές του τραγουδιού, που αναφέρονται και σε άλλα γεφύρια

ή οικοδομήματα, υπάρχουν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων. Το κεί-

μενο που ακολουθεί είναι η κερκυραϊκή παραλλαγή Του γιοφυριού της Άρτας, από την έκδοση του Νι-

κόλαου Γ. Πολίτη εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού (1914).

Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες

γιοφύρι-ν-εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.

Oλημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν.

μοιριολογούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες:

5 «αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας,

ολημερίς να χτίζουμε, το βράδυ να γκρεμιέται!»

Πουλάκι εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στο ποτάμι,

δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σα χελιδόνι,

παρά εκελάηδε κι έλεγε, ανθρωπινή λαλίτσα:

10 «α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει·

και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη,

παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα,

πόρχεται αργά τ’ αποταχύ* και πάρωρα* το γιόμα».

Τ’ άκουσ’ ο πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει.

15 Πιάνει, μηνάει της λυγερής με το πουλί τ’ αηδόνι:

αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα,αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το γιοφύρι.Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε:

* αποταχύ: νωρίς το πρωί * πάρωρα: πριν από την ώρα


[ 1 3 ]

T O Y Γ I O Φ Y P I O Y T H Σ A P T A Σ Δ η μ ο τ ι κ ό

«Γοργά ντύσου, γοργά άλλαξε, γοργά να πας το γιόμα,

20 γοργά να πας και να διαβείς της Άρτας το γιοφύρι».

να τηνε κι εξανάφανεν* από την άσπρη στράτα.Την είδ’ ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του.από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέει:«Γεια σας, χαρά σας, μάστοροι και σεις οι μαθητάδες,

25 μα τι έχει ο πρωτομάστορας κι είναι βαργωμισμένος;*– Το δαχτυλίδι τόπεσε στην πρώτη την καμάρα,και ποιος να μπει και ποιος να βγει το δαχτυλίδι νά ’βρει;– μάστορα, μην πικραίνεσαι κι εγώ να πά’ σ’ το φέρω,εγώ να μπω, κι εγώ να βγω, το δαχτυλίδι νά βρω».

30 μηδέ καλά κατέβηκε, μηδέ στη μέση επήγε·«Τράβα, καλέ μ’, τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα,τι όλον τον κόσμο ανάγειρα και τίποτες δεν ήβρα».Ένας πιχάει* με το μυστρί,* κι άλλος με τον ασβέστη,παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο.

35 «αλίμονο στη μοίρα μας, κρίμα στο ριζικό* μας!Τρεις αδερφάδες είμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες,η μια ’χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον αφράτη,*κι εγώ η πλιο στερνότερη* της Άρτας το γιοφύρι.Ως τρέμει το καρυόφυλλο,* να τρέμει το γιοφύρι,

40 κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες.

– Κόρη, το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε,πόχεις μονάκριβο αδερφό, μη λάχει* και περάσει».Κι αυτή το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δίνει.«αν τρέμουν τ’ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι,

45 κι αν πέφτουν τ’ άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες,τι έχω αδερφό στην ξενιτιά, μη λάχει και περάσει».

a

�

* εξανάφανεν: φάνηκε να έρχεται * βαργωμισμένος: στενοχωρημένος, δύσθυμος * πιχάει: μυστρίζειτη λάσπη, σοβατίζει * μυστρί (μύστρον, μυστρίον): το τριγωνοειδές εργαλείο των κτιστών * ριζικό:μοίρα, πεπρωμένο * Αφράτης: ευφράτης * η πλιο στερνότερη: η πιο μικρή * καρυόφυλλο: το φύλλοτης καρυδιάς * μη λάχει: μην τύχει



[ 1 4 ]

Δ Η μ O Τ ι Κ α Τ ρ α Γ O Υ Δ ι α


Διακρίνετε τις ενότητες του ποιήματος και δώστε έναν τίτλο για την καθεμιά.

Πώς δηλώνεται η δυσκολία της θεμελίωσης του γεφυριού και με ποιον τρόπο προβλέπεταινα πραγματοποιηθεί το έργο;

Ποιος είναι ο ρόλος του πουλιού στην εξέλιξη της αφήγησης;

Ποιο επίρρημα χρησιμοποιεί στην παραγγελία του ο πρωτομάστορας και ποιο ο φτερωτόςαγγελιαφόρος του μηνύματος; Τι δείχνει η επιλογή του επιρρήματος στην πρώτη περίπτωσηκαι τι στη δεύτερη;

Πώς αντιδρά η γυναίκα του πρωτομάστορα στην απρόσμενη δοκιμασία της, και ποια είναιτα συναισθήματά της για τον σύζυγό της;

Ποια στοιχεία αυτού του τραγουδιού αποδεικνύουν ότι ανήκει στο είδος των παραλογών;

u Αναζητήστε βιβλιογραφικά στοιχεία και βρείτε πληροφορίες για την κατασκευή των πέτρι-νων γεφυριών στην Ελλάδα. Επισκεφθείτε, αν μπορείτε, μια περιοχή με ένα τέτοιο γεφύρι.

u Σε συνεργασία με τους καθηγητές της Γεωγραφίας και της Τεχνολογίας, οργανώστε ερευνη-τικές ομάδες, με σκοπό τη συλλογή στοιχείων για την τοποθεσία, τη λειτουργία και την ευ-ρύτερη σημασία των γεφυριών, τόσο στην παλιά όσο και στη σύγχρονη εποχή της μεγάληςτεχνολογικής ανάπτυξης.

ΔIAΘEMATIKΕΣ ΔρΑΣΤηρΙOΤηΤΕΣ

6

5

4

3

2

1

Το γεφύρι της Άρτας (φωτ. Γ. ντουνιάς)


ΚρΗΤιΚΗ ΛOΓOΤεχνια

Στην περιοχή της Κρήτης από τον15ο έως τον 17ο αιώνα, και ιδιαί-τερα ανάμεσα στο 1600 και το1669, παρατηρείται μια αξιόλογηανάπτυξη της νεότερης λόγιας λο-γοτεχνίας μας. Η περίοδος αυτήείναι περίοδος ακμής της κρητι-κής λογοτεχνίας. Ήδη από τον 10ομ.Χ. αιώνα άρχισε να καλλιεργεί-ται η ακριτική ποίηση, ενώ ο κρη-τικός λαός δημιουργούσε ταπερίφημα ριζίτικα, είδος δημοτι-κού τραγουδιού σε ανομοιοκα-τάληκτους δεκαπεντασύλλαβουςστίχους.

Σε αυτή την ποιητική παρά-δοση επέδρασε με τρόπο ανανεωτικό η λογοτεχνική δημιουργία της Δύσης, αφού η Κρήτημετά τη Φραγκοκρατία (1204) ήταν υπό την κατοχή των Βενετών. Η βενετική κυριαρχίαήταν ήπια σε σχέση με την κυριαρχία των Τούρκων και επέτρεπε στους Κρητικούς ναδιατηρούν μια σχετική ελευθερία στον πνευματικό τομέα. Μετά την άλωση της Κωνσταντι-νούπολης (1453) και για δύο περίπου αιώνες (1669) αρκετοί νέοι Κρήτες φοιτούσαν σειταλικές σχολές και μετέφεραν στο νησί τους το πνεύμα της Αναγέννησης. Ειδικά κατάτην περίοδο αυτή η κρητική λογοτεχνία, συνδυάζοντας δημιουργικά την πολιτισμική καιανθρωπιστική της παράδοση με το πνεύμα της ανανέωσης που επικρατούσε στην Ευ-ρώπη, έδωσε ορισμένα από τα πιο σημαντικά έργα της. Βασικά γνωρίσματα αυτών τωνέργων είναι: η επίμονη καλλιέργεια της γλώσσας του λαού, η ηρωική αντίληψη της ζωής,το συναίσθημα του χρέους απέναντι στην πατρίδα, τη θρησκεία και την οικογένεια, ηαγάπη για την ελευθερία, η εξιδανίκευση του έρωτα και της γυναίκας, το ιπποτικόπνεύμα. Oι Κρήτες δημιουργοί ξεχωρίζουν για τη γονιμότητα και την ποιότητα της λογο-τεχνικής παραγωγής τους. Η κρητική λογοτεχνία μάς έδωσε έργα υψηλής αισθητικής καισυνέβαλε στη διαμόρφωση της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης. Τα έργα της αγαπήθη-καν από τον λαό και συνέβαλαν στην πνευματική και εθνική αφύπνιση κατά την περίοδοτης πολύχρονης σκλαβιάς του ελληνισμού.

Η κρήνη Αριμόντι


[ 1 6 ][ 1 6 ]

ΓεωρΓιος ΧορΤαΤςης

Ερωφίλη

Στο παρακάτω απόσπασµα από την τραγω-δία του Γεωργίου Χορτάτση ερωφίλη συ-νοµιλούν οι δύο πρωταγωνιστές και δίνουνυπόσχεση παντοτινής αγάπης. Μια σύντοµηαναδροµή στην ερωτική τους ιστορία θα σαςβοηθήσει να κατανοήσετε τη συναισθηµατικήτους ένταση: O Πανάρετος και η βασιλο-πούλα Ερωφίλη ήταν φίλοι από παιδιά.Καθώς µεγάλωναν, το αίσθηµά τους εξελί -χθηκε σε έρωτα, χωρίς να γνωρίζει και ναεγκρίνει ο βασιλιάς τη σχέση τους. Ύστερα απόνικηφόρο πόλεµο εναντίον των Περσών ει-σβολέων, στον οποίο διακρίθηκε ο Πανάρε-τος, ο δεσµός των δύο νέων ολοκληρώθηκε«µε όρκους και δαχτυλίδι», όπως εξοµολογεί-ται µυστικά ο Πανάρετος στον φίλο του Καρ-πόφορο, στην πρώτη πράξη του έργου. Στοµεταξύ ο βασιλιάς δέχεται προξενιές απότους βασιλιάδες της Μικράς Ασίας και τηςΠερσίας και αποφασίζει να παντρέψει τηνκόρη του µε τον ισχυρότερο. Η Ερωφίλη αρ-νείται τον γάµο, µε την πρόφαση ότι δε θέλεινα φύγει µακριά του. Η αγωνία της για τοµέλλον κυριαρχεί στη δεύτερη πράξη, γι’αυτό εµπιστεύεται τον πόνο της στην πα-ραµάνα της. Στην τρίτη πράξη, στο από-

σπασµα που επιλέγουµε, ο ίδιος ο Πανάρετος, σταλµένος από τον βασιλιά, µεταφέρει στην Ερωφίλητο µήνυµα του βασιλιά για τις προξενιές, ενώ παράλληλα της µιλά µε θέρµη για τον έρωτά του αλλάκαι για τον φόβο του µήπως τη χάσει.�� .

Γιάννης Τσαρούχης, Ερωφίλη

21-0139_KEIMENA_NEOEL_LOG_G_GYM_keimena 4/1/13 4:31 PM

[ 1 7 ]

ε ρ Ω Φ ι Λ Η Γ ε ώ ρ γ ι ο ς χ ο ρ τ ά τ σ η ς

ερΩ. Tόσες δεν είναι οι ομορφιές, τόσα δεν είν’ τα κάλλη,

μα τούτο εκ την αγάπη σου γεννάται* τη μεγάλη.

μα γη όμορφή ’μαι γή άσκημη, Πανάρετε ψυχή μου,

για σέναν εγεννήθηκε στον κόσμο το κορμί μου. 150

Παν. νερό δεν έσβησε φωτιά ποτέ, βασίλισσά μου,

καθώς τα λόγια τα γροικώ* σβήνουσι την πρικιά* μου.

μ’ όλον ετούτο, αφέντρα μου, μα την αγάπη εκείνη,

που μας ανάθρεψε μικρά, και πλια παρ’ άλλη εγίνη

πιστή και δυνατότατη σ’ εμένα κι εις εσένα, 155

και τα κορμιά μας σ’ άμετρο* πόθο κρατεί δεμένα,

περίσσα* σε παρακαλώ ποτέ να μην αφήσεις

να σε νικήσει ο βασιλιάς, να μ’ απολησμονήσεις.

ερΩ. Oϊμένα*, νά ’βρω δε μπορώ ποιαν αφορμή ποτέ μου

σου ’δωκα στην αγάπη μου φόβο, Πανάρετε μου, 160

να πιάνεις τόσα δυνατό, σα να μηδέ γνωρίζεις

το πως το νου και την ψυχή και την καρδιά μου ορίζεις.

Έρωτα, απείς* τ’ αφέντη μου τ’ αμμάτια* δε μπορούσι

πόσα πιστά και σπλαχνικά τον αγαπώ να δούσι,*

μιαν απού τσι σαΐτες σου φαρμάκεψε και ρίξε 165

μέσα στα φυλλοκάρδια μου και φανερά του δείξε

με τον πρικύ μου θάνατο πως ταίρι του απομένω,

και μόνο πως για λόγου του στον Άδη κατεβαίνω.

Παν. Τούτο ας γενεί σ’ εμένα ομπρός, φόβο κιανένα αν έχω

στον πόθο σου, νεράιδα μου, γή αν έν’ και δεν κατέχω 170

πως μήδ’ ο θάνατος μπορεί να κάμει να σηκώσεις

τον πόθο σου από λόγου μου κι αλλού να τόνε δώσεις.

μα δεν κατέχω ποια αφορμή με κάνει και τρομάσσω,

το πράμα, που στο χέρι μου κρατώ σφικτά, μη χάσω,

κι εκείνο, απού παρηγοριά πρέπει να μου χαρίζει, 175

τσ’ ελπίδες μου τσ’ αμέτρητες σε φόβο μού γυρίζει.

ερΩ. Τούτό ’ναι απού το ξαφνικό μαντάτο που μας δώσα,

μα μην πρικαινομέστανε,* Πανάρετε μου, τόσα,

* γεννάται: γεννιέται * γροικώ: ακούω * πρικιά: πίκρα * άμετρο: αμέτρητο * περίσσα: πολύ * οϊμένα:αλίμονο * απείς: αφού * αμμάτια: μάτια * δούσι: δουν * πρικαινομέστανε: πικραινόμαστε


[ 1 8 ]

K P H T I K H Λ O Γ O T E X N I A

γιατί ουρανός, απού ’καμε κι εσμίξαμεν αντάμι,*

να στέκομε παντοτινά ταίρια μάς θέλει κάμει. 180

Τον ουρανό, τη θάλασσα, τη γη και τον αέρα,

τ’ άστρα, τον ήλιο το λαμπρό, τη νύκτα, την ημέρα,

παρακαλώ ν’ αρματωθού, να ’ρθουν αντίδικά* μου,

την ώρα οπ’ άλλος θέλει μπει πόθος εις την καρδιά μου.

a

Ε ρ Γ α Σ ι Ε Σ

Ποιοι φόβοι βασανίζουν τον Πανάρετο και πώς προσπαθεί να τον ηρεμήσει η Ερωφίλη;

Πώς εκδηλώνει ο Πανάρετος την αγάπη του στην Ερωφίλη και πώς ανταποκρίνεται εκείνηστα αισθήματά του;

Σε ποια σημεία του κειμένου κορυφώνεται η δραματική ένταση και γιατί;

u 0 Μάνος Χατζιδάκις έχει μελοποιήσει στίχους από τον μονόλογο της Ερωφίλης (Πράξη Γ‘,στ. 9-19) στον δίσκο του Ο Μεγάλος Ερωτικός (Λύρα, 1987). Ζητήστε από τον καθηγητή τηςΜουσικής να ακούσετε το τραγούδι και σχολιάστε τον τρόπο με τον οποίο αποδίδει η με-λοποίηση το ερωτικό συναίσθημα της Ερωφίλης.

u Η Ερωφίλη παρουσιάστηκε πολλές φορές στο θέατρο. Σε συνεργασία με τον καθηγητή τωνΚαλλιτεχνικών, πειραματιστείτε με θέμα τη δραματοποίηση και σκηνοθεσία αυτού του επει-σοδίου ή της σκηνής από την οποία προέρχονται οι στίχοι.

1

Δ I A Θ E M A T I K Ε Σ Δ ρ α Σ τ η ρ ι o τ η τ Ε Σ

2

3

* αντάμι: μαζί * αντίδικα: αντίπαλα

Γ. χορτάτσης, Ερωφίλη, Στιγμή


[ 1 9 ]

ΒιΤΣενΤΣοΣ ΚορναροΣ

Ερωτόκριτος

Τα δύο επιλεγμένα αποσπάσματα από τον ερωτόκριτο, το πιο γνωστό και δημοφιλές έργο της κρη-

τικής λογοτεχνίας, προέρχονται από το τρίτο και τέταρτο μέρος του ποιήματος. Το πρώτο από-

σπασμα τοποθετείται στη μέση περίπου του έργου και θίγει το πρόβλημα της κοινωνικής διαφοράς

ανάμεσα στην οικογένεια της Αρετούσας και του Ερωτόκριτου. Έχουν προηγηθεί ο έρωτας του

Ερωτόκριτου και η ανταπόκριση της Αρετούσας (Α΄ Μέρος), καθώς και το κονταροκτύπημα και

η νίκη του Ερωτόκριτου (Β΄ Μέρος). Μετά τη νίκη το αίσθημα των δύο νέων γίνεται σφοδρότερο,

αρχίζουν οι ερωτικές συνομιλίες τους στο δώμα του παλατιού, οι οποίες οδηγούν στην κοινή από-

φαση να παρακαλέσει ο Ερωτόκριτος τον πατέρα του να μιλήσει στον βασιλιά για τον γάμο. O πα-

τέρας του Ερωτόκριτου Πεζόστρατος, παρά τις αντιρρήσεις του, πείθεται και τολμά, με σύνεση

και διστακτικότητα, να μιλήσει στον βασιλιά, όμως εκείνος τον διώχνει από το παλάτι με ύβρεις

και απειλές. Δίνει επίσης διαταγή να εξοριστεί ο Ερωτόκριτος, ο οποίος με σπαραγμό ψυχής απο-

χαιρετά την αγαπημένη του, τον τόπο του και τους δικούς του, και πηγαίνει στην Έγριπο. Στο τέ-

ταρτο μέρος, ο βασιλιάς επιμένει να παντρέψει την κόρη του με το βασιλόπουλο του Βυζαντίου, η

Αρετούσα αρνείται και ο πατέρας της τη φυλακίζει. Ενώ μπαίνει ο τέταρτος χρόνος από τη φυλά-

κιση της Αρετούσας, ο βασιλιάς των Βλάχων εισβάλλει στο βασίλειο των Αθηνών, παρουσιάζεται

όμως ο Ερωτόκριτος, αγνώριστος, μαυρισμένος από ένα μαγικό υγρό, και σώζει την Αθήνα, τόσο

με τα ανδραγαθήματά του όσο και με την τελική μονομαχία του με τον Άριστο, το καλύτερο παλι-

κάρι των Βλάχων. Το δεύτερο απόσπασμα έχει επικό χαρακτήρα και είναι η αρχή της δικαίωσης

του Ερωτόκριτου, η οποία θα οδηγήσει σταδιακά στο ευτυχισμένο τέλος, στον γάμο των δύο νέων

και στην ανάληψη της βασιλείας.

[Γ. 891-936. Διάλογος ρήγα Ηράκλη και Πεζόστρατου]

ΠοιΗΤΗΣ

Εκείνη η μέρα επέρασε κι η άλλη ξημερώνει

κι ο κύρης* του ρωτόκριτου γλυκαίνει και μερώνει^ *

δε θέλει πλιο* να καρτερεί κι ο γιος του να ’χει κρίση,*

*κύρης: πατέρας *μερώνει: ηρεμεί *πλιο: πια *κρίση: μαρτύριο, βάσανο


[ 2 0 ]

μα εβάλθηκε την προξενιάν ετούτη να μιλήσει.

895 επήγεν εις του βασιλιού να τόνε δικιμάσει

κι ελόγιαζεν από μακρά με ξόμπλια* να τον πιάσει·

αγάλια αγάλια αρχίνισεν αποκοτιά* να παίρνει

και μια και κι άλλη αθιβολήν* αλλοτινή του φέρνει.

ΠεΖOΣΤραΤOΣ

Λέγει: «Στους παλαιούς καιρούς, που ’σα μεγάλοι αθρώποι,*

900 τα πλούτη και βασίλεια εκράζουντάνε κόποι,

’πειδή ετιμούσανε πολλά της αρετής τη χάρη

παρά τσι χώρες, τσ’ αφεντιές, τα πλούτη, το λογάρι,*

κι εσμίγασι τα τέκνα τως οι αφέντες οι μεγάλοι

με τους μικρούς οπού ’χασι γνώση, αντρειά και κάλλη.

905 Όλα τα πλούτη κι οι αφεντιές* εσβήνουν και χαλούσι

και μεταλλάσσουν, κι οι καιροί συχνιά τα καταλούσι,*

μα η γνώση εκεί που βρίσκεται και τσ’ ευγενιάς τα δώρα

ξάζου* άλλο παρά βασιλειά, παρά χωριά και χώρα·

ουδ’ ο τροχός δεν έχει εξάν,* ως θέλει να γυρίσει,

910 τη γνώση και την αρετή ποτέ να καταλύσει».

ΠOιΗΤΗΣ

Κι ήφερνε ξόμπλια απόμακρα, πράματα περασμένα

και καταπώς του σάζασι* τα ’λεγεν έναν ένα.

με τούτες τες παραβολές αγάλια αγάλια σώνει*

εις το σημάδι το μακρύ κι ήρχισε να ξαμώνει.*

915 αποκοτά δυο τρεις φορές να το ξεφανερώσει

κι οπίσω τον εγιάγερνε* κι εκράτειέ τον η γνώση.

Στο ύστερον ενίκησεν η αγάπη του παιδιού του

και φανερώνει τα κουρφά* και τα χωστά* του νου του·

μα ως ενεχάσκισε* να πει την προξενιά του γάμου,

* ξόμπλι: παράδειγμα * αποκοτιά: θάρρος *αθιβολή: λόγος * μεγάλοι αθρώποι: σημαντικοί * λογάρι: θη-σαυρός *αφεντιά: εξουσία * καταλούσι: φθείρουν *ξάζου: αξίζουν * εξά: εξουσία * σάζασι: ταίριαζαν * σώνει, ξαμώνει: φτάνει στο κρίσιμο σημείο και δοκιμάζει να πει *γιαγέρνω: επιστρέφω *κουρφά, χωστά:κρυφά * ενεχάσκισε: τόλμησε

K P H T I K H Λ O Γ O T E X N I A


Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας - PublicΔΗΜOΤΙΚΑ...

Documents

Transcript of Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας - PublicΔΗΜOΤΙΚΑ...