Σελ. 1

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΣΠΟΥ∆ΕΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ

∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

«ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ WIKIS ΩΣ ΕΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΠΟΥ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ ΤΗ

ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΗ ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΜΑΘΗΣΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ

ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΣΕ ΜΑΘΗΤΕΣ ΣΤ’

∆ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΤΟΥ 25ου

∆ΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ»

ΑΝ∆ΡΕΑΣ ΦΙΛΙΑΣ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΡΟΥΛΗΣ

ΠΑΤΡΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2010

Σελ. 2

Στην οικογένειά µου!

Σελ. 3

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Η παρούσα ∆ιπλωµατική Εργασία πραγµατοποιήθηκε στο πλαίσιο των υποχρεώσεων µου για

το µεταπτυχιακό πρόγραµµα «Σπουδές Στην Εκπαίδευση» του Ελληνικού Ανοικτού

Πανεπιστηµίου. Εδώ θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους µε στήριξαν κατά τη διάρκεια

των σπουδών µου και συνέβαλαν στην υλοποίησή της.

Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω το ∆ρ. Αθανάσιο Καρούλη, ΣΕΠ του Ε.Α.Π., ως

επιβλέπων καθηγητή της παρούσας ∆ιπλωµατικής Εργασίας για τη βοήθεια και την πολύτιµη

καθοδήγησή της σε όλα τα στάδια εκπόνησης της εργασίας, για τις εποικοδοµητικές

παρατηρήσεις του, για την συµβολή του στην ανάλυση των αποτελεσµάτων της έρευνας,

αλλά και για την υποστήριξή του σε ανθρώπινο επίπεδο.

Επίσης, θεωρώ ιδιαίτερα σηµαντικό να ευχαριστήσω τη ∆ρ. Ανθή Καρατράντου, ΣΕΠ του

Ε.Α.Π.,, ως δεύτερη επιβλέπουσα της µεταπτυχιακής αυτής εργασίας, για το άριστο πλαίσιο

εργασίας - και συνεργασίας - στη διαµόρφωση του οποίου έχει συµβάλει καθοριστικά.

Τέλος, τις ευχαριστίες µου θα ήθελα να εκφράσω στη σύζυγο µου Ελένη Αναστασοπούλου

και στα τρία παιδιά µου, Νικόλα, Φίλιππο και Βασιλική σε σχέση µε τον χρόνο µου που τους

στέρησα και το άγχος που τους µετέδωσα, κυρίως κατά το τελευταίο στάδιο εκπόνησης της

εργασίας αυτής.

Σελ. 4

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην παρούσα εργασία µελετώνται οι επιδράσεις εργαλείων όπως τα wikis, ως

εργαλείων για εξ αποστάσεως εκπαίδευση των µαθητών της τελευταίας τάξης πρωτοβάθµιας

εκπαίδευσης του 25ου ∆ηµοτικού Σχολείου Πατρών που φοιτούσαν κατά το σχολικό έτος

2009-2010. Για το σκοπό αυτό αναπτύχθηκε εκπαιδευτικό υλικό διαδικτυακών συνεργατικών

εργασιών που πραγµατοποιήθηκαν από τους µαθητές µε χρήση του ιστότοπου

http://pbworks.com/. Με χρήση ερωτηµατολογίου που συµπλήρωσαν οι µαθητές µετά την

εφαρµογή του προγράµµατος, συλλέχθηκαν δεδοµένα τα οποία αναλύθηκαν µε στόχο να

διερευνηθεί ο βαθµός κατά τον οποίο τα εργαλεία wikis συνέβαλαν στην παραγωγή νέας

γνώσης και δεξιοτήτων από τους µαθητές και στην επίδραση που πιθανόν έχουν παράγοντες

όπως η δέσµευση, οι συνδέσεις και οι διασυνδέσεις οι διαπροσωπικές σχέσεις. Συγχρόνως,

επιχειρήθηκε να αναδειχθούν οι δυνατότητες αξιοποίησης των αρχών της ανοιχτής και εξ

αποστάσεως εκπαίδευσης και εργαλείων της για την υποστήριξη της διδασκαλίας στην

πρωτοβάθµια εκπαίδευση.

ABSTRACT

In this study the effects of tools like wikis, as tools for distance education of the last year

primary school students ( 25th Primary School of Patras), who were studying during the

academic year 2009-2010 were investigated. For this purpose educational material for online

students’ cooperative activities were developed and used as they uploaded to the site

http://pbworks.com/ made by the students. Using a questionnaire completed by the students

after the implementation of the course, the collected data were analyzed in order to investigate

the extent to which wikis are effective tools to support the production of new knowledge and

skills by students as well as the impact that factors such as commitment, links, connections

and interpersonal relationships may have on students educational performance. At the same

time an attempt was made to identify the potentiality of the principals and tools of open and

distance education in supporting primary education.

Σελ. 5

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ .......................................................................................................................... 3

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ............................................................................................................................... 4

ABSTRACT ............................................................................................................................... 4

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ....................................................................................................................... 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΕΙΣΑΓΩΓΗ .................................................................................................... 8

1.1. Σηµασία του θέµατος ...................................................................................................... 8

1.2. Τεκµηρίωση αναγκαιότητας χρήσης του Wikis. ........................................................... 10

1.3. Σκοπός και στόχοι της εργασίας ................................................................................... 15

1.4. Μεθοδολογία υλοποίησης ............................................................................................. 16

1.5. Προσδοκώµενα αποτελέσµατα ..................................................................................... 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ .......................................................... 19

Ενότητα 2.1: Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση. ...................................................... 19

Ενότητα 2.2.: Ανάγκη ύπαρξης συστήµατος ανοικτής εκπαίδευσης ................................... 21

Ενότητα 2.2.1.: Το ιδεώδες της Ανοικτής Εκπαίδευσης ............................................... 21

Ενότητα 2.3.: Η σηµασία του εκπαιδευτικού υλικού στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση .. 22

Ενότητα 2.4: Χαρακτηριστικά του εκπαιδευτικού υλικού ............................................... 23

Ενότητα 2.5.: Προδιαγραφές του εκπαιδευτικού υλικού ............................................... 25

Ενότητα 2.6.: Μορφές του εκπαιδευτικού υλικού ....................................................... 27

Ενότητα 2.6.1.: Tα wikis ως µορφή εκπαιδευτικού υλικού ............................................ 28

Ενότητα 2.7.: Στάδια Σχεδιασµού και Ανάπτυξης Έντυπου Εκπαιδευτικού υλικού ...... 31

Ενότητα 2.8.: Θεωρίες Μάθησης και Εκπαιδευτικό υλικό .................................................. 32

Ενότητα 2.9.: Μοντέλα Σχεδιασµού Έντυπου Εκπαιδευτικού υλικού για την Ανοικτή και

εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση ............................................................................................... 33

Ενότητα 2.9.1.: Το µοντέλο των West και Λιοναράκη .................................................... 33

Ενότητα 2.9.2.: Το τροποποιηµένο µοντέλο των West και Λιοναράκη .......................... 35

Ενότητα 2.9.3.: ∆ηµιουργία εκπαιδευτικού υλικού µε βάση τους µαθησιακούς τρόπους.

.......................................................................................................................................... 36

Ενότητα 2.9.4.: Κριτήρια αποτελεσµατικότητας του υλικού ............................................. 36

Ενότητα 2.10.: Εκπαίδευση Ενηλίκων – Εκπαίδευση Ανηλίκων ........................................ 37

Ενότητα 2.10.1.: Εκπαίδευση Ανηλίκων ........................................................................... 39

Ενότητα 2.10.2.: Η ΑεξΑε στη σχολική Εκπαίδευση Ανηλίκων ...................................... 41

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ .............................................................. 45

Ενότητα 3.1: Η Ψυχολογία στην παραγωγή γραπτού λόγου ............................................... 45

Ενότητα 3.2: Η διδακτική στην παραγωγή γραπτού λόγου ................................................. 49

Ενότητα 3.2.1:. Προπαρασκευαστικό στάδιο ή στάδιο διερεύνησης .............................. 54

Ενότητα 3.2.2: Προσχέδιο-Σύνθεση ............................................................................... 55

Ενότητα 3.2.3: Επανεξέταση ........................................................................................... 56

Ενότητα 3.2.3.: Επιµέλεια - Τελευταία Ανάγνωση ......................................................... 56

Ενότητα 3.2.4.: ∆ηµοσίευση ........................................................................................... 56

Ενότητα 3.4.: Το γράψιµο είναι µια κοινωνική πράξη........................................................ 57

Ενότητα 3.5.: Συνεργατική Μάθηση ................................................................................... 59

Ενότητα 3.6.: Η χρήση του Η/Υ ως εργαλείου γραφής ...................................................... 60

Ενότητα 3.7.: Γράφοντας µε επεξεργαστή κειµένου........................................................ 62

Ενότητα 3.7.1: Τι διαφορά κάνει ένας επεξεργαστής κειµένου ...................................... 65

Ενότητα 3.8.: Πώς µπορούν οι υπολογιστές να βοηθήσουν τα παιδιά να γράψουν

συνεργατικά .......................................................................................................................... 66

Ενότητα 3.9.: ∆ιάβασµα και υπερκείµενο ........................................................................... 70

Ενότητα 3.9.1.: Το υπερκείµενο για το διάβασµα .......................................................... 71

Ενότητα 3.9.2.: Τα συστήµατα των υπερκειµένων σαν βοηθήµατα γραπτών ................ 73

Σελ. 6

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο WIKIS ........................................................................................................... 76

Ενότητα 4.1: Από την «εποχή της πληροφορίας" στην «εποχή των αλληλεπιδράσεων» ... 76

Ενότητα 4.2: Ιστορία των Wikis .......................................................................................... 77

Ενότητα 4.3: ∆υνατότητες χρήσης των Wikis ως ένα εργαλείο που υποστηρίζει

συνεργατική µάθηση. ........................................................................................................... 78

Ενότητα 4.4: Τα Wikis και οι θεωρίες Μάθησης ................................................................. 80

Ενότητα 4.5: Η χρήση των Wikis ως εργαλεία που υποστηρίζουν τη µάθηση στο πλαίσιο

εκπαίδευσης. ......................................................................................................................... 82

Ενότητα 4.5.1: Τα Wikis στο πλαίσιο της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης .......................... 84

Ενότητα 4.6: Μειονεκτήµατα χρήσης των Wiki .................................................................. 85

Ενότητα 4.7: Κριτήρια Επιλογής του Σωστού Wiki ............................................................ 87

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ .................................................................... 89

Ενότητα 5.1.: Συνδέσεις - ∆ιασυνδέσεις .............................................................................. 89

Ενότητα 5.2.: ∆ηµιουργικότητα ........................................................................................... 89

Ενότητα 5.3.: ∆έσµευση- ∆ιαπροσωπικές σχέσεις .............................................................. 90

Ενότητα 5.4.: Εκπαίδευση από απόσταση. .......................................................................... 90

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο : ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ ....................................................................................... 92

Ενότητα 6.1.: ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ...................................................................... 92

Ενότητα 6.2.: Ερευνητικά εργαλεία ..................................................................................... 94

Ενότητα 6.2.1.: Στάδια διαµόρφωσης εκπαιδευτικού υλικού .............................................. 97

Ενότητα 6.2.2.: Επιλογή του σωστού εργαλείου wiki ......................................................... 98

Ενότητα 6.2.3.: Χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος που ενσωµατώθηκαν ...................... 100

Ενότητα 6.2.4.: Προσφερόµενο κανάλι επικοινωνίας από το συγκεκριµένο περιβάλλον

wikis ................................................................................................................................ 102

Ενότητα 6.2.5.: Περιβάλλον που δοµήθηκε και σύνδεση µε τη θεωρία ........................... 103

Ενότητα 6.2.6.: Μοντέλο αξιολόγησης των µαθητών ....................................................... 105

Ενότητα 6.3.: Μελέτη χρηστών του υλικού ....................................................................... 105

Ενότητα 6.4.: Καθορισµός των επιδιωκόµενων στόχων του υλικού ................................. 107

Ενότητα 6.5.: Καθορισµός των αναλυτικών περιεχοµένων ............................................... 108

Ενότητα 6.6.: Η δοµή του εκπαιδευτικού υλικού ............................................................. 110

Ενότητα 6.6.1.: Εργασίες στο µάθηµα της «Γλώσσας» ................................................... 110

Ενότητα 6.6.2.: Εργασίες στο µάθηµα της «Φυσικής» .................................................... 111

Ενότητα 6.6.3.: Σχολική διαδικτυακή εφηµερίδα ............................................................ 112

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7Ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ................................ 114

Ενότητα 7.1: Αποτελέσµατα έρευνας ................................................................................ 114

Ενότητα 7.2: Ανάλυση αποτελεσµάτων ............................................................................. 126

Ενότητα 7.2.1: Ερευνητικό Ερώτηµα 1 (Συνδέσεις – ∆ιασυνδέσεις) ................................ 126

Ενότητα 7.2.2.: Ερευνητικό Ερώτηµα 2 (∆ηµιουργικότητα) ............................................ 130

Ενότητα 7.2.3.: Ερευνητικό Ερώτηµα 3 (∆έσµευση- ∆ιαπροσωπικές σχέσεις) ................. 133

Ενότητα 7.2.4.: Ερευνητικό Ερώτηµα 4 (Εκπαίδευση από απόσταση) ............................. 135

Ενότητα 7.2.5.: Περαιτέρω έρευνα. ................................................................................. 136

Ενότητα 7.3: Προβλήµατα και περιορισµοί κατά τη διεξαγωγή της έρευνας ................... 138

Ενότητα 7.4: Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα ................................................................. 139

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ............................................................................................................... 140

Συµπεράσµατα.1: Συνδέσεις – ∆ιασυνδέσεις................................................................. 140

Συµπεράσµατα.2: ∆ηµιουργικότητα .............................................................................. 142

Συµπεράσµατα.3: ∆έσµευση- ∆ιαπροσωπικές σχέσεις ................................................. 146

Συµπεράσµατα.4: Εκπαίδευση από απόσταση. ............................................................. 148

Συµπεράσµατα.5: Πρόσθετα συµπεράσµατα ................................................................ 150

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ .................................................................................................................. 152

Σελ. 7

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1 (Πίνακας εικόνων) ..................................................................................... 152

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2 (Ερωτηµατολόγιο) ...................................................................................... 168

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.................................................................................................................... 177

Σελ. 8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο: ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1.1. Σηµασία του θέµατος

Στα ελληνικά σχολεία, υπάρχει µεγάλος αριθµός µαθητών οι οποίοι έχουν βιώσει και

έχουν απορρίψει την καθιερωµένη εκπαιδευτική διαδικασία. Οι γονείς από τη άλλη

συνεχίζουν να επιλέγουν αυτά τα σχολεία ως µονόδροµο µε την ελπίδα ότι θα

αντιµετωπίσουν µια διαφορετική εκπαίδευση από κάποιους δασκάλους περισσότερο

ελκυστική και προσιτή στις δυνατότητες των παιδιών τους. Σε ικανοποιητικό βαθµό και παρά

τα προβλήµατα που υπάρχουν, αυτή η προσδοκία έχει τη δυνατότητα να επαληθευθεί, κυρίως

στα εργαστηριακά µαθήµατα αλλά και στις καινοτόµες δράσεις όπου η µάθηση βασίζεται σε

ενεργητικές µεθόδους και στη διαφοροποίηση της διδασκαλίας ανά µαθητή. Ως καινοτοµία

ετυµολογικά ορίζεται µια ενέργεια που χαρακτηρίζεται από νέα, πρωτοποριακή αντίληψη για

την πραγµατικότητα (Λεξικό Κοινής Νεοελληνικής, Α.Π.Θ., 1999). Παρατηρούνται Όµως,

αρκετά προβλήµατα καθώς ο τρόπος διδασκαλίας εξακολουθεί σε µεγάλο βαθµό να

στηρίζεται στη δασκαλοκεντρική διδασκαλία και µάλιστα µε περιορισµένη χρήση εποπτικών

µέσων και κύρια του ηλεκτρονικού υπολογιστή και των δυνατοτήτων που αυτός προσφέρει

µε το κατάλληλο λογισµικό αλλά και την σύνδεση στο διαδίκτυο. Επιπλέον, αυξάνεται ο

αριθµός των µαθητών, που παραπέµπονται σε Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα µε αιτιολογία τη

χαµηλή επίδοση ή την υποχρέωση να επαναλάβουν την ίδια τάξη, όπως πιστοποιούν η Εθνική

Στατιστική Υπηρεσία, καθώς και οι αντίστοιχες έρευνες στον ελλαδικό χώρο (Πανοπούλου-

Μαράτου 1988., Σώκου-Μπάδα κ.ά., 1988. Παντελιάδου, 1995). Οι σχολικές δυσκολίες και η

σχολική υποεπίδοση γίνονται αντιληπτές, επειδή τα παιδιά δεν µπορούν να ανταποκριθούν

στις απαιτήσεις του υπάρχοντος αναλυτικού προγράµµατος. Αποτελούν τρόπους εντοπισµού

και περιγραφής του κακού ταιριάσµατος ανάµεσα στην ατοµική κατανόηση και επίδοση από

τη µια µεριά και των αδιάφορων απαιτήσεων του προγράµµατος από την άλλη. Το σηµερινό

σχολείο αντανακλά την αυξανόµενα τεχνοκρατική και γνωσιοκεντρική κοινωνία, µε την

επικέντρωση σε ακαδηµαϊκά επιτεύγµατα. Απαιτεί την αφοµοίωση ενός πλήθους

πληροφοριών, µε αποτέλεσµα την περιθωριοποίηση των παιδιών µε χαµηλές γνωστικές

δυνατότητες. Η σχολική µάθηση προϋποθέτει επιπλέον γνωστικές δεξιότητες σε πολύ

υψηλότερα επίπεδα γενίκευσης και αφαίρεσης σε σχέση µε εκείνα που κατέχει το παιδί της

σχολικής ηλικίας (Φραγκουδάκη, 1985) και το ορθολογιστικό πρόγραµµα του σχολείου

ανυψώνει το γνωστικό – νοητικό επίπεδο πάνω από το αισθητικό – δηµιουργικό, το φυσικό –

κινητικό, το κοινωνικό – διαπροσωπικό, και είναι κυρίως αυτή η διάσταση του προγράµµατος

η οποία δηµιουργεί την κατηγορία των σχολικών δυσκολιών (Clough & Thompson, 1987).

Σελ. 9

Επίσης το πρόγραµµα του γενικού σχολείου παρέχει στους µαθητές γνώσεις για

γεγονότα, πράγµατα, καταστάσεις (ανακοινωτική γνώση) αλλά δεν προσφέρει γνώσεις

σχετικά µε το πώς εκτελούµε τις διάφορες γνωστικές δραστηριότητες (γνώση διεργασίας), οι

οποίες αποτελούν την αναγκαία προϋπόθεση για το µετασχηµατισµό των πληροφοριών και

την απόκτηση της γνώσης. Η στενή σχέση των δυσκολιών µε την οργάνωση του

προγράµµατος δείχνει ότι η αποτυχία στη σχολική µάθηση αντανακλά ως ένα βαθµό

αποτυχία στη διδασκαλία. Ένα παιδί που αποτυγχάνει είναι ένα παιδί για το οποίο η

επιτυχηµένη διδακτική µέθοδος δεν έχει βρεθεί (Franklin, 1987). Μια αλλαγή στους τρόπους

διδασκαλίας που θα καταστήσει το σχολείο πιο ελκυστικό και ενδιαφέρον για τους µαθητές,

περισσότερο αποδοτικό και επιπλέον θα περιορίσει την σχολική αποτυχία, µεταξύ άλλων

πρέπει να περιλαµβάνει συχνή χρήση κατάλληλου εποπτικού υλικού, ενεργητική µάθηση,

διαφοροποίηση της διδασκαλίας ανά µαθητή.

Σήµερα η έρευνα για τη σχολική αποτελεσµατικότητα δεν οριοθετείται στο ερώτηµα του

αν το σχολείο µπορεί να επηρεάζει τη σχολική επιτυχία, µια και αποδέχεται ότι µπορεί. Έχει

στραφεί σε µια νέα φάση: ερευνά τη βελτίωση του σχολείου και την εκπαιδευτική

µεταρρύθµιση, στην κατεύθυνση της περιρρέουσας κοινωνικής αντίληψης ότι το σηµερινό

σχολείο δεν επαρκεί για µια κοινωνία σε συνεχή εξέλιξη και εναλλαγή. Τώρα το πρόβληµα

εντοπίζεται στις στρατηγικές που χρειάζονται, ώστε τα µη αποτελεσµατικά σχολεία να

αναβαθµιστούν και τα αποτελεσµατικά, όχι µόνο να παραµείνουν, αλλά να βελτιωθούν

περισσότερο. Αυτό, φυσικά, είναι ένα µήνυµα ενθαρρυντικό, έστω κι αν τα σχολεία δεν

µπορούν να αναπληρώσουν την κοινωνία, σύµφωνα µε τον Bernstein (1970).

Σ’ αυτό ακριβώς το σηµείο εντοπίζεται η σηµασία του θέµατος της παρούσης εργασίας.

Στην εφαρµογή δηλαδή µιας εκπαιδευτικής µεθοδολογίας, όπως είναι η εξ αποστάσεως

εκπαίδευση, µε στόχο την αναβάθµιση και βελτίωση της παρεχόµενης εκπαίδευσης στα

πλαίσια της Πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης.

Η ΑεξΑΕ και ο ρόλος που µπορεί να διαδραµατίσει στην µάθηση ως υποστηρικτικό

εργαλείο στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση αποτελεί ζήτηµα που απασχολεί τους

εκπαιδευτικούς ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Μπορούµε να έχουµε αυτοδύναµη ΑεξΑΕ

ανηλίκων σε µειονεκτούσες οµάδες, όπως οι µαθητές µε προβλήµατα υγείας, ή από την άλλη

σε χαρισµατικούς µαθητές, καθώς επίσης και σε µαθητές που υφίστανται κάποια µορφή

κοινωνικού αποκλεισµού. Τόσο στην πρωτοβάθµια όσο και στην δευτεροβάθµια εκπαίδευση

η ΑεξΑΕ µπορεί να εξυπηρετήσει τον εµπλουτισµό του αναλυτικού προγράµµατος µε

πρόσθετη διδακτική στήριξη. Μιλάµε δηλαδή για συµπληρωµατική ΑεξΑΕ ανηλίκων.

Σελ. 10

∆ιάφοροι είναι οι λόγοι που συντελούν στον παραπάνω ισχυρισµούς όπως η εξοικείωση

των νέων γενιών µε τη νέα τεχνολογία, η παράλληλη κατ’ ιδίαν ενασχόληση φαίνεται να

δίνει µια λύση ανάµεσα στα παράπονα των εκπαιδευτικών για την έλλειψη του χρόνου και

απ’ την άλλη των µαθητών για τον αυξηµένο φόρτο εργασίας και τέλος το δέλεαρ της

ενασχόλησης µε πιο ενδιαφέρουσες εναλλακτικές µορφές εκπαίδευσης οι οποίες βοηθούν

τους µαθητές να ξεφύγουν από βαρετά σχολικά µαθήµατα. Έτσι είναι πιθανόν η υποστήριξη

της παραδοσιακής διδασκαλίας µε ΑεξΑΕ, να µας προσδώσει αύξηση του ενδιαφέροντος µε

άµεση συνέπεια τη αύξηση της επίδοσης των µαθητών (Καρούλης 2007).

Παρόλο που δεν υπάρχει αρκετή έρευνα στο πεδίο αυτό, γεγονός µάλλον ανεξήγητο η

σηµασία του θέµατος αυτού µας οδηγεί στην εκτίµηση ότι θα δούµε µια πραγµατική έκρηξη

ενδιαφέροντος στο εγγύς µέλλον στο θέµα αυτό, οπότε τεκµηριώνεται για ένα ακόµα λόγο η

σηµασία και η αναγκαιότητα εκπόνησης της παρούσας εργασίας.

1.2. Τεκµηρίωση αναγκαιότητας χρήσης του Wikis.

Η Ειδική Υπηρεσία Εφαρµογής του ΥπΕΠΘ, προκειµένου να ανταποκριθεί στις

αναδυόµενες ανάγκες της εκπαίδευσης, υλοποίησε προγράµµατα επιµόρφωσης για τους

Εκπαιδευτικούς και τα στελέχη ∆ιοίκησης της Εκπαίδευσης, ώστε να αποκτήσουν τα

απαραίτητα εφόδια, στην αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των

Επικοινωνιών (Τ.Π.Ε.). Στόχος των προγραµµάτων ήταν, η αναµόρφωση της εκπαιδευτικής

διαδικασίας και η προσαρµογή της στις συνθήκες της σηµερινής «Κοινωνίας της γνώσης και

της πληροφορίας». Αναλυτικότερα, η Ειδική Υπηρεσία Εφαρµογής στα πλαίσια της

ψηφιακής σύγκλισης υλοποίησε το διάστηµα 2001-2005 την Πράξη «ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ

ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ Τ.Π.Ε. ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ» η οποία

ήταν ενταγµένη στο Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης και το Επιχειρησιακό Πρόγραµµα

«Κοινωνία της Πληροφορίας». Στα πλαίσια αυτά επιµορφώθηκαν 83.315 εκπαιδευτικοί. Το

διάστηµα 2005 µέχρι και σήµερα στο πλαίσιο του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης και του

Επιχειρησιακού Προγράµµατος του ΥπΕΠΘ για την Εκπαίδευση και Αρχική Επαγγελµατική

Κατάρτιση (Ε.Π.Ε.Α.Ε.Κ.), υλοποιείται η πράξη «ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΩΝ

ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ & ∆ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΣΕ ΒΑΣΙΚΕΣ

∆ΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ (Τ.Π.Ε.)

ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ» µε στόχο την επιµόρφωση άλλων 35000 εκπαιδευτικών.

Στην προηγούµενη ενότητα τονίσαµε τη σηµασία εφαρµογής στρατηγικών όπως είναι η

εξ αποστάσεως εκπαίδευση µε στόχο την αναβάθµιση και βελτίωση της παρεχόµενης

Σελ. 11

εκπαίδευσης στα πλαίσια της Πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης. Καθοριστικό ρόλο στο παραπάνω

µπορούν να διαδραµατίσουν τα εκπαιδευτικά «εργαλεία» τα οποία διατίθενται µέσω

διαδικτύου. Στους στόχους της επιµόρφωσης των εκπαιδευτικών και των επιµορφωτών τους

στη χρήση Τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ), που από το 2008

βρίσκεται στη δεύτερη φάση εφαρµογής της, περιλαµβάνεται η δηµιουργία διδακτικών

δραστηριοτήτων µε χρήση ελεύθερα διαθέσιµου λογισµικού και δραστηριοτήτων µέσω

∆ιαδικτύου. Ο όρος «ελεύθερα διαθέσιµο λογισµικό» αναφέρεται σε λογισµικό που είναι

νόµιµα διαθέσιµο κατά τη χρονική περίοδο χρήσης του στην εκπαιδευτική δραστηριότητα. Οι

εκπαιδευτικοί, πέρα από την εξοικείωση ή ακόµη και την εκµάθηση προκαθορισµένου τύπου

εκπαιδευτικών εφαρµογών είναι σκόπιµο να αποκτήσουν υψηλού επιπέδου δεξιότητες, ώστε

να είναι σε θέση να ανανεώνουν τις γνώσεις τους και να προσαρµόζουν τη διδακτική τους

πρακτική στις ταχύτατες µεταβολές που συµβαίνουν, τόσο στο ειδικό γνωστικό τους

αντικείµενο όσο, κυρίως στη χρήση των ΤΠΕ στη διδασκαλία.

Ένας πολύ µεγάλος αριθµός µη πιστοποιηµένων λογισµικών και δραστηριοτήτων είναι

ελεύθερα διαθέσιµα µέσω του διαδικτύου για όλα τα γνωστικά αντικείµενα. Το λογισµικό και

οι δραστηριότητες που είναι διαθέσιµα στο διαδίκτυο παρουσιάζουν από την άλλη µια σειρά

από µειονεκτήµατα. Σε πολλές περιπτώσεις είναι αµφισβητήσιµης ποιότητας, καθώς δεν έχει

κριθεί ή πιστοποιηθεί από κάποια αρχή, παρέχει ανεπαρκή τεκµηρίωση και ίσως δεν είναι

προσαρµοσµένο στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα.

Αν η αξιολόγηση οριστεί γενικά ως η συλλογή, η ανάλυση και η ερµηνεία δεδοµένων που

αποσκοπούν στην εκτίµηση της αποτελεσµατικότητας του και της αποδοτικότητας του

λογισµικού (Χ. Παναγιωτακόπουλος κ. ά, 2003), τότε θα πρέπει αρχικά να προσδιοριστεί ένα

γενικότερο πλαίσιο για την πραγµατοποίηση µιας συστηµατικής αξιολόγησης. Θα πρέπει να

εξεταστούν στοιχεία όπως τα ακόλουθα:

• Ποιο είναι το γενικό θεωρητικό-εννοιολογικό πλαίσιο της αξιολόγησης

• Ποιοι είναι οι αντικειµενικοί στόχοι της αξιολόγηση (τόσο της τεχνικής, όσο και της

εκπαιδευτικής-παιδαγωγικής): για παράδειγµα αν αξιολογείται η αποτελεσµατικότητα

ενδεχοµένων νέων τεχνολογιών ή καινοτοµιών που χρησιµοποιούνται, ο βαθµός

καταλληλότητάς του λογισµικού, ο λόγος κόστους προς απόδοση (διδακτική ή άλλη

απόδοση).

• Ποιους αφορά η αξιολόγηση, µε άλλα λόγια ποιοι θα είναι οι τελικοί αποδέκτες των

αποτελεσµάτων της αξιολόγησης

• Ποιοι θα αποτελούν τους αξιολογητές και µε ποιο τρόπο θα επιλεγούν οι αξιολογητές

• Ποια κατηγορία (στρατηγική) αξιολόγησης επιλέγεται: αναλυτική ή συνοπτική, ποσοτική,

Σελ. 12

ποιοτική, διευκρινιστική, συνδυασµένη κλπ

• Το είδος της αξιολόγησης που επιλέγεται: διαµορφωτική, τελική, ερµηνευτική ή σύµφωνη

µε διάφορα άλλα µοντέλα, όπως το µοντέλο Lawton.

Αποτέλεσµα των παραπάνω, οι εκπαιδευτικοί που καλούνται να αξιοποιήσουν

οποιοδήποτε λογισµικό πρέπει να είναι σε θέση να ανακαλύψουν το κατάλληλο λογισµικό

και δραστηριότητες, να το αξιολογήσουν ως προς την παιδαγωγική του αξία και την

καταλληλότητά του και στη συνέχεια να το ενσωµατώσουν στη διδασκαλία, θεωρητική ή

πειραµατική.

Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι η κοινωνική πίεση της αξιοποίησης των τεχνολογιών

στα ∆ηµοτικά σχολεία, είναι πλέον παραπάνω από εµφανής (σε σχολεία όλης της επικράτειας

σύλλογοι γονέων προσλαµβάνουν ‘διδάσκοντες’ αµφιβόλων προσόντων για εξοικείωση των

παιδιών µε τις ΤΠΕ σε µαθήµατα επιπρόσθετα του σχολικού προγράµµατος), ενώ υπάρχει

σχεδόν καθολική έλλειψη κατάλληλων ελληνικών εκπαιδευτικών λογισµικών για τη

προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία. (ΕΤΠΕ για το Εκπαιδευτικό Λογισµικό)

Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί πολύ οι εκπαιδευτικές εφαρµογές που σχετίζονται

µε το λεγόµενο Web2.0 – όπως sites της ονοµαζόµενης «κοινωνικής δικτύωσης» (social

networking) που σχετίζονται µε wikis, blogs και µια σειρά υπηρεσιών νέας γενιάς (ενδεικτικά

αναφέρονται τα sites: http://del.icio.us για social bookmarking, http://www.imbee.com/ για

νεαρούς µαθητές και http://kathyschrock.net/web20/ για τους εκπαιδευτικούς, αλλά και τα

ευρέως χρησιµοποιούµενα sites ΥouTube και MySpace: http://www.youtube.com/ και

http://www.myspace.com/).

O όρος Web 2.0 αναφέρεται στη χρήση του ∆ιαδικτύου, όπως: «Μια πλατφόρµα για

απλές, ελαφρές υπηρεσίες που αξιοποιούν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις για την

επικοινωνία, συνεργασία, συνδηµιουργία, και ανταλλαγή περιεχοµένου» (Becta 2008). Το

∆ιαδίκτυο, όπως ισχυρίζεται ο Castells (Castells, M. 2001) µετατρέπει τον τρόπο µε τον οποίο

επικοινωνούµε. Οι τεχνολογίες Web 2.0 υποστηρίζουν αυτήν την επικοινωνία και την

κατανοµή της γνώσης και διευκολύνουν περισσότερο συνεργατικούς τρόπους µάθησης και

εργασίας. Στον τοµέα της εκπαίδευσης µε τη χρήση των εργαλείων Web 2.0 δηµιουργούνται

νέες ευκαιρίες για τους εκπαιδευόµενους και τους επιτρέπουν να αναλάβουν περισσότερο

έλεγχο στη µάθησή τους.

∆εδοµένου ότι ο όρος "Web 2.0" είναι ένας ευρύς όρος, θα δοθεί έµφαση εδώ

σε ένα συγκεκριµένο εργαλείο σε ένα συγκεκριµένο εκπαιδευτικό πλαίσιο. Θα επιχειρήσουµε

να διερευνήσουµε τις δυνατότητες χρήσης των Wikis ως ένα εργαλείο που υποστηρίζει τη

συνεργατική µάθηση. Ο λόγος επιλογής της εφαρµογής των Wikis ως εργαλείο στη

Σελ. 13

διαδικασία διδασκαλίας και µάθησης συνίσταται στο γεγονός ότι δεν προσφέρει µόνο

ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις. Συνεπώς, είναι σηµαντικό να µη συζητηθούν µόνο τα

πλεονεκτήµατα που ακολουθούν τη χρήση τους, αλλά και τα µειονεκτήµατα που τα

ακολουθούν.

Όπως ο Disilets και άλλοι υποστηρίζουν, «Ένα wiki είναι µια συλλογική ιστοσελίδα

όπου ένας µεγάλος αριθµός συµµετεχόντων έχουν το δικαίωµα να τροποποιήσουν µια

οποιαδήποτε σελίδα ή να δηµιουργήσουν µια νέα σελίδα χρησιµοποιώντας το πρόγραµµα

περιήγησής τους» (Dιsilets, A., Paquet, S. & Vinson, N. 2005). Σύµφωνα µε τους Godwin-

Jones, ο σκοπός ενός τόπου Wiki, είναι να γίνει µια κοινή αποθήκη γνώσης η οποία

αυξάνεται διαχρονικά (Godwin-Jones R. 2003, 7, (2), σ. 12-16).

Ένα Wiki είναι συνήθως µία ιστοσελίδα που επιτρέπει στους χρήστες της να

προσθέσουν, να αφαιρέσουν ή να επεξεργαστούν το περιεχόµενό της, πολύ γρήγορα και

εύκολα, χωρίς να έχουν κάνει υποχρεωτικά εγγραφή, διευκολύνοντας έτσι τη συνεργασία

πολλών ατόµων για τη συγγραφή ενός έργου. Περιλαµβάνει εργαλεία που επιτρέπουν στους

χρήστες να παρακολουθούν την κατάστασή του, παρέχει δυνατότητα στους χρήστες για

συζήτηση, επιτρέπει τη συµµετοχή στη σύνταξη και διόρθωση του περιεχοµένου, είναι απλό

στην εκµάθηση και στη χρήση, εξοικονοµεί χρόνο στην έκδοση και την ανανέωση του

περιεχοµένου, παρέχει τη δυνατότητα συνεργασίας στο ίδιο έργο, ανθρώπων που βρίσκονται

σε διαφορετικά µέρη του πλανήτη, κάθε τροποποίηση µπορεί εύκολα να επαναφερθεί σε

προηγούµενη έκδοση και δεν έχει προκαθορισµένη δοµή. Συνεπώς είναι ένα ευέλικτο

εργαλείο που µπορεί να χρησιµοποιηθεί για µεγάλο εύρος εφαρµογών και τέλος το κόστος

του δικαιώµατος χρήσης δεν αποτελεί εµπόδιο στην εγκατάσταση ενός wiki, δεδοµένου ότι

υπάρχει µεγάλη ποικιλία από ανοικτού κώδικα λογισµικό wiki. Τα παραπάνω αποτελούν

πλεονεκτήµατα σε σχέση µε τη χρήση.

Ο εποικοδοµητισµός (constructivism) είναι µια προσέγγιση στη µάθηση που

υπογραµµίζει ότι η παραγωγή δηµόσιων εκθεµάτων συµβάλει στην προσπάθεια των µαθητών

να µαθαίνουν (Forte, A. & Bruckman, A. 2007). Η εφαρµογή των Wikis στην εκπαίδευση

έλαβε χώρα επειδή παρουσιάζονται ως ένα ενδιαφέρον εργαλείο για την ενίσχυση της

επικοινωνίας σε εποικοδοµητικά περιβάλλοντα µάθησης. Ένα Wiki είναι ένα ισχυρό εργαλείο

για εποικοδοµητική µάθηση γιατί διευκολύνει τη συνεργασία βασιζόµενο στην ενδυνάµωση

και την επιλογή. Αυτό συµβαίνει διότι οι µαθητές µπορούν να επιλέξουν τι θέλουν να κάνουν

και τι να µάθουν, µέσω µιας αδόµητης διαδικασίας µε παιγνιώδη πολλές φορές τρόπο, αλλά

πολύ παραγωγικό σύµφωνα µε τον Notari (Notari, M. 2006, σ. 131-132).

Σελ. 14

Για πρώτη φορά στα νέα σχολικά εγχειρίδια συµπεριλαµβάνονται εργασίες

αυτοαξιολόγησης των µαθητών µε τίτλο «αξιολογώ το γραπτό µου», η παρουσία των οποίων

είναι ιδιαίτερα σηµαντική για το µετασυγγραφικό στάδιο, δίνοντας τη δυνατότητα στο

µαθητή πρώτα ο ίδιος να προβεί στη διόρθωση που µπορεί να επιφέρει στο γραπτό του. Η

διαδικασία της αυτοαξιολόγησης είναι µια καθαρά µεταγνωστική δραστηριότητα, η οποία

κινητοποιεί το µαθητή να σταθεί ο ίδιος κριτικά απέναντι στο γραπτό του και να επιφέρει τις

πρώτες διορθώσεις. Θα λέγαµε λοιπόν, πως ο γραπτός λόγος είναι µια διαδικασία

(Graves,1985) και πως έτσι πρέπει να αντιµετωπίζεται.

Το σχολείο οφείλει να δώσει ιδιαίτερη έµφαση στη φάση της µεταθεώρησης και

βελτίωσης του κειµένου τόσο στο µικροεπίπεδο της λέξης και της πρότασης, όσο και στο

µακροεπίπεδο της παραγράφου και του συνολικού κειµένου. Πρακτικά αυτό θα µπορούσε να

γίνει είτε µε την επεξεργασία του κειµένου σε Η/Υ, είτε µε τη δηµιουργία κατάλληλου

τετραδίου στο οποίο να υπάρχει διαθέσιµος χώρος για αναθεώρηση. Η οµαδοσυνεργατική

µέθοδος είναι ένα ακόµα εργαλείο στα χέρια του δασκάλου που θέλει να εξασκήσει τους

µαθητές του στην αναθεώρηση, βελτίωση και αξιολόγηση της γραπτής τους παραγωγής.

(Ματσαγγούρας, 2004). Η οµαδοσυνεργατική διδασκαλία εξασφαλίζει δυνατότητες

αυτενέργειας τόσο στη δράση όσο και στη σκέψη, και γι’ αυτό κάνει τους µαθητές να

αισθάνονται υπεύθυνα και σηµαντικά άτοµα, ικανά να αντιµετωπίζουν τα προβλήµατα της

σχολικής ζωής (∆ερβίσης, 1999, σ. 96). Με όλα τα παραπάνω έχουν να κάνουν οι

δυνατότητες προς αξιοποίηση που προσφέρει ένα wikis.

Επιπλέον, τα Wikis µπορούν να συνδεθούν µε µια σειρά από θεωρίες µάθησης, όπως

η θεωρία της δραστηριότητας (aktivity theory) (Jonassen, D. & Ronrer-Murphy, L. 1999).

Σύµφωνα µε τον Kuutti (Kuutti, K. 1996, σ. 17-44), η θεωρία της δραστηριότητας δίνει µια

εξήγηση για το πώς νέες τεχνολογίες, όπως τα Wikis, µπορούν να επηρεάσουν την

εκπαιδευτική διαδικασία και τα κοινωνικά δίκτυα να υποστηρίξουν τους εκπαιδευόµενους.

Η κοινωνική αλληλεπίδραση και η συνεργασία συνδέονται µε αιτιώδη σχέση κατά τον

Vygotsky, µε τη γνωστική ανάπτυξη των ατόµων. Επιπροσθέτως, στη θεωρία του για τη ζώνη

της γνωστικής ανάπτυξης, υποστηρίζει ότι όλες οι γνωστικές αλλαγές εξαρτώνται από την

αλληλεπίδραση µε άλλους. Ταυτόχρονα η εσωτερίκευση της αξιολόγησης από οµότιµους, η

οποία είναι δυνατή µέσα από ένα wiki, καθορίζει τη φύση της µάθησης (John, P. & Wheeler,

S. 2008). Το συµπέρασµα από τις παραπάνω αναφορές είναι πως είναι γεγονός ότι η

κοινωνική αλληλεπίδραση και η συνεργασία είναι έννοιες που σχετίζονται στενά µε

ορισµένες θεωρίες µάθησης, και αυτός είναι ο λόγος που δικαιολογεί γιατί η χρήση των

Σελ. 15

Wikis έχει πράγµατι εφαρµογή στην υποστήριξη συνεργατικών δραστηριοτήτων µάθησης

στο πλαίσιο της εκπαίδευσης.

Οι παραπάνω λόγοι σε συνδυασµό µε την εισαγωγή καινοτόµων προγραµµάτων, όπως η

Περιβαλλοντική Αγωγή και η Ευέλικτη Ζώνη, αλλά κυρίως µε την εισαγωγή των νέων

τεχνολογιών στην εκπαίδευση, συντελούν στην αναγκαιότητα χρήσης των wikis ως

υποστηρικτικό εργαλείο στη µάθηση µε µορφή εξΑΕ σε µαθητές της πρωτοβάθµιας

εκπαίδευσης.

1.3. Σκοπός και στόχοι της εργασίας

Το αντικείµενο της εργασίας αφορά ένα καθαρά εκπαιδευτικό θέµα στο οποίο

εµπλέκονται παράγοντες όπως η εξ αποστάσεως εκπαίδευση και η εκπαίδευση µαθητών

πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης, αλλά και τοµείς όπως η εκπαίδευση µε χρήση Η/Υ και

εργαλείων όπως τα wikis. Η συγκεκριµένη περίπτωση εντάσσεται στην εκπαίδευση, όπου η

µάθηση είναι µία δυναµική, προσωπική-ατοµική διαδικασία, όλες οι µαθησιακές αλλαγές

συντελούνται ατοµικά. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι χρησιµοποιώντας τα Wikis να

µπορέσουµε να αρχίσουµε να δείχνουµε στους µαθητές πώς να συνεργαστούν και µε άλλους,

τον τρόπο δηµιουργίας κοινότητας και πώς να λειτουργούν σε έναν κόσµο όπου η δηµιουργία

της γνώσης και της πληροφορίας είναι όλο και περισσότερο µία οµαδική προσπάθεια. Να

διερευνήσουµε δηλαδή κατά πόσο στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση η εξΑΕ µπορεί να

εξυπηρετήσει τον εµπλουτισµό του αναλυτικού προγράµµατος µε πρόσθετη διδακτική

στήριξη ως µια µορφή συµπληρωµατικής εξΑΕ ανηλίκων.

Στόχοι της εργασίας είναι οι ακόλουθοι:

α) Η τεκµηρίωση της επιλογής µορφής ανάπτυξης του συγκεκριµένου Εκπαιδευτικού Υλικού

ως µορφή εξΑΕ µε τη µορφή των wikis.

γ) Η ανάπτυξη του υλικού σύµφωνα µε τις αρχές της ΑεξΑΕ και τις ιδιαιτερότητες που αυτή

περιλαµβάνει στα πλαίσια της Εκπαίδευσης Ανηλίκων.

δ) Ο σχεδιασµός και η διεξαγωγή ποιοτικής έρευνας και ποσοτικής έρευνας (Μεικτή

προσέγγιση µε ερωτηµατολόγιο) αξιολόγησης του εκπαιδευτικού υλικού µε τη µορφή των

wikis

ε) Η εξαγωγή συµπερασµάτων και η ανατροφοδότηση από την υλοποίηση των εκπαιδευτικών

δραστηριοτήτων και την αξιολόγησή τους .

.

Σελ. 16

Τα κύρια ερευνητικά ερωτήµατα που θα δούµε αναλυτικά και σε επόµενο κεφάλαιο

είναι:

• Κατά πόσο τα εργαλεία wikis που αναπτύχθηκαν και στη συνέχεια χρησιµοποιήθηκαν

σε µαθητές της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης συνέβαλαν στην ανάπτυξη µεγαλύτερων

συνδέσεων µεταξύ της νέας και της παλιότερης γνώσης αλλά και στην ανάπτυξη

δηµιουργικών δεξιοτήτων;

• Η ενασχόληση των µαθητών πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης µε τα wikis, ως εργαλείο

εξΑΕ συνεισφέρει στην ανάπτυξη της δηµιουργικότητας διαµέσου της ευελιξίας, της

επεξεργασίας και της στρατηγικής επίτευξης του σκοπού;

• Η συλλογική προσπάθεια, η κοινωνική αλληλεπίδραση, η συνεργατικότητα και η

ανάληψη κοινής ευθύνης από τους µαθητές, εργαζόµενοι µε ένα wiki, αυξάνουν τη

δέσµευση των εκπαιδευόµενων σε σχέση µε τη πραγµατοποίηση του στόχου;

• Η εξΑΕ εκπαίδευση µε χρήση των wikis, ως υποστηρικτικών εργαλείων,

συνεισέφερε στην υποστήριξη της παραδοσιακής διδασκαλίας, προσδίδοντας αύξηση

του ενδιαφέροντος και αυτοκαθορισµού της µάθησης µε άµεση συνέπεια τη αύξηση

της επίδοσης των µαθητών;

1.4. Μεθοδολογία υλοποίησης

Με βάση το σκοπό και τους στόχους οι οποίοι αναφέρθηκαν στην προηγούµενη

ενότητα επιλέχθηκε ως µέθοδος η µελέτη περίπτωσης για την ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων

στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση µαθητών πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης του 25ου

∆ηµοτικού

Σχολείου Πατρών που φοιτούσαν κατά το σχολικό έτος 2009-2010.

∆ιερευνήθηκαν, επιλέχθηκαν και σχεδιάσθηκαν τα εργαλεία για την πραγµατοποίηση

της έρευνας. Αναπτύχθηκε και χρησιµοποιήθηκε εκπαιδευτικό υλικό µε χρήση εργαλείων

wikis και, στη συνέχεια, µε πραγµατοποίηση της κύριας έρευνας, αναλύοντας συγκεκριµένα

δεδοµένα από τις φάσεις υλοποίησης των διαδικτυακών εργασιών που πραγµατοποιήθηκαν

από τους µαθητές διαµέσου παρατήρησης από τον εκπαιδευτικό, αλλά και από τις απαντήσεις

τους σε ερωτηµατολόγιο που συµπλήρωσαν µετά το πέρας των εργασιών, επιχειρήθηκε να

δοθούν απαντήσεις στα προαναφερθέντα ερωτήµατα.

Τα ερωτήµατα ανιχνεύουν το βαθµό στον οποίο τα εργαλεία wikis που αναπτύχθηκαν

και στη συνέχεια χρησιµοποιήθηκαν σε µαθητές της πρωτοβάθµιας συνέβαλαν στην

ανάπτυξη µεγαλύτερων συνδέσεων µεταξύ της νέας και της παλιότερης γνώσης, στη

συνέπεια µε την οποία οι εκπαιδευόµενοι χρησιµοποίησαν τις λειτουργίες της σύνθεσης και

Σελ. 17

της αξιολόγησης (Graves,1985) µέσω της ενίσχυση της ιδέας ότι ένα δηµιουργικό έργο δεν

είναι ποτέ «ολοκληρωµένο» και µπορεί να αναθεωρηθεί (Ματσαγγούρας, 2004), στην

ανάπτυξη δηµιουργικών δεξιοτήτων και ευελιξίας, στην εισαγωγή και, στην ανάληψη κοινής

ευθύνης, στο να γίνουν οι µαθητές συνεπείς στις υποχρεώσεις τους (∆ερβίσης, 1999), στην

κατανόηση ότι οι γνωστικές αλλαγές εξαρτώνται από την αλληλεπίδραση µε άλλους(John, P.

& Wheeler, 2008).

Τέλος, τα χαρακτηριστικά της εξΑΕ όπως η δυνατότητα διδασκαλίας χωρίς φυσική

παρουσία στην τάξη, η ανάπτυξη εναλλακτικών τρόπων επικοινωνίας, η καθοδήγηση και

εµψύχωση, η αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας, ο προσδιορισµός του τόπου, του χρόνου και

του ρυθµού µελέτης από την πλευρά του µαθητή ο οποίος έχει τη δυνατότητα να

διαµορφώνει ο ίδιος τη φυσιογνωµία των σπουδών του τόσο σε επίπεδο όσο και σε γνωστικό

αντικείµενο αποτελούν στοιχεία του τελευταίο προς διερεύνηση ερωτήµατος της παρούσας

εργασίας.

Η εργασία είναι διαρθρωµένη σε 7 κεφάλαια. Στο 1ο Κεφάλαιο αναφέρεται η

σηµασία του θέµατος της παρούσας εργασίας και τεκµηριώνεται η αναγκαιότητα χρήσης του

Wikis ως µορφή εξΑΕ στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Ακολουθούν ο σκοπός και οι στόχοι

της εργασίας η µεθοδολογία και τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα.

Στο 2ο Κεφάλαιο γίνεται ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σε θέµατα που έχουν να κάνουν µε

την Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση, την αναγκαιότητα ύπαρξής της, το εκπαιδευτικό

υλικό και τις θεωρίες µάθησης. Στο δεύτερο κεφάλαιο επίσης, γίνεται αναφορά στην

εκπαίδευση ανηλίκων, στα χαρακτηριστικά των ανηλίκων και τις ιδιαιτερότητες οι οποίες

πρέπει να υπολογιστούν σε κάθε προσπάθεια εφαρµογής εξΑΕ σε µαθητές της πρωτοβάθµιας

εκπαίδευσης.

Στο 3ο Κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην παραγωγή γραπτού λόγου, στον τρόπο και τα

στάδια που παράγεται, σε πιθανή εµπλοκή του ηλεκτρονικού υπολογιστή, στο ρόλο του

δασκάλου και των συνδηµιουργών σε περιβάλλοντα συνεργατικά.Στο 4ο Κεφάλαιο γίνεται

παρουσίαση της ιστορίας των wikis, των δυνατοτήτων εφαρµογής τους στην εκπαίδευση και

της λειτουργίας τους στη µάθηση κάτω από το πρίσµα των θεωριών µάθησης.

Στο 5ο Κεφάλαιο παρουσιάζονται τα ερευνητικά ερωτήµατα. Στο 6

ο Κεφάλαιο

αναλύεται η µεθοδολογία της έρευνας, τα ερευνητικά εργαλεία, τα στάδια διαµόρφωσης του

εκπαιδευτικού υλικού, ο καθορισµός των στόχων, των αναλυτικών περιεχοµένων και η δοµή

του. Στο 7ο Κεφάλαιο γίνεται ανάλυση, συζήτηση και εξαγωγή συµπερασµάτων. Στο τέλος

παρατίθεται η βιβλιογραφία, καθώς και δυο παραρτήµατα. Στο παράρτηµα 1 βρίσκονται οι

Σελ. 18

γραφικές παραστάσεις των ερευνητικών αποτελεσµάτων, ενώ στο παράρτηµα 2 το

ερωτηµατολόγιο που συµπλήρωσαν οι µαθητές.

1.5. Προσδοκώµενα αποτελέσµατα

Η εξΑΕ φαίνεται ότι µπορεί να διαδραµατίσει σηµαντικό ρόλο ως υποστηρικτικό

εργαλείο στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση. Η χρήση των wikis ως υποστηρικτικό εργαλείο στη

µάθηση µε µορφή εξΑΕ σε µαθητές της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης που θα εφαρµοστεί

στους µαθητές της έκτης τάξης του 25ου ∆ηµοτικού Σχολείου Πατρών, στα πλαίσια της

διπλωµατικής εργασίας µας, φιλοδοξεί να περιορίσει το κενό που υπάρχει στην ελληνική

βιβλιογραφία σε ότι αφορά την εξ αποστάσεως εκπαίδευση στην πρωτοβάθµια εκπαίδευση

και να αποτελέσει ένα χρήσιµο εργαλείο για τους εκπαιδευτικούς που στο µέλλον θα

επιχειρήσουν να χρησιµοποιήσουν παρόµοια εργαλεία είτε στα πλαίσια καινοτόµων

εφαρµογών είτε στα πλαίσια µια γενικευµένης εφαρµογής από το ελληνικό εκπαιδευτικό

σύστηµα.

Σελ. 19

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Ενότητα 2.1: Ανοικτή και εξ αποστάσεως εκπαίδευση.

Η εκπαίδευση από απόσταση χρησιµοποιείται για να προσδιορίσει µια νέα εκπαιδευτική

µεθοδολογία όπου ο σπουδαστής διδάσκεται και µαθαίνει χωρίς τη φυσική παρουσία του

εκπαιδευτή σε κάποια αίθουσα διδασκαλίας. Ο εκπαιδευόµενος βρίσκεται αποµακρυσµένος

από τον εκπαιδευτή, αλλά επικοινωνεί µε διάφορες µορφές µαζί του (γραπτή και τηλεφωνική

επικοινωνία, fax, e-mail, διαδίκτυο, οµαδικές συµβουλευτικές συναντήσεις) και

υποστηρίζεται σηµαντικά από αυτόν. Η ανοικτή εκπαίδευση είναι η µορφή εκπαίδευσης που

διέπεται από την αντίληψη ότι η µόρφωση είναι δικαίωµα όλων σε όλη τη διάρκεια της ζωής

τους και επιτρέπει σε κάθε εκπαιδευόµενο να επιλέγει το χρόνο, τον τόπο και το ρυθµό µε τον

οποίο θα µαθαίνει (Λιοναράκης και Λυκουργιώτης, 1998, 1999).

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση είναι ένας εναλλακτικός τρόπος διδασκαλίας που

πραγµατοποιείται ενώ ο εκπαιδευόµενος είναι σε φυσική απόσταση από τον εκπαιδευτή του.

Στη εξ αποστάσεως εκπαίδευση δηλαδή, ο µαθητής, όντας αποµακρυσµένος από τον

καθηγητή του, τόσο χωρικά όσο και χρονικά, µαθαίνει ενώ καθοδηγείται και εµψυχώνεται

από αυτόν µέσα από κάποια µορφή επικοινωνίας µαζί του (Ματραλής, 1998, 1999). Τα

συµβατικά εκπαιδευτικά προγράµµατα απαιτούν την παρουσία του εκπαιδευόµενου στους

µαθησιακούς χώρους, γεγονός που δυσχεραίνει την πρόσβαση πολλών κατηγοριών

ανθρώπων στην πηγή της γνώσης. Ήδη, πολλά εκπαιδευτικά ιδρύµατα εκµεταλλεύονται την

τεχνολογική υποδοµή προσφέροντας προγράµµατα εκπαίδευσης από απόσταση ή αλλιώς

τηλεκπαίδευσης σε κάθε ενδιαφερόµενο, µε τη µορφή σύγχρονης ή ασύγχρονης εκπαίδευσης.

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση έχει πλέον εδραιωθεί και έχει αποκτήσει µια

ολοκληρωµένη παιδαγωγική και εκπαιδευτική οντότητα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και ο

εµπλουτισµός των εργαλείων που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για µεταφορά της

πληροφορίας άνοιξαν νέους ορίζοντες στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση και δηµιούργησαν

νέα δεδοµένα και νέους στόχους (Λιοναράκης, 2001). Οι αλλαγές αυτές κάνουν έντονη την

ανάγκη πολλών θεωρητικών της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης να προβληµατιστούν

προκειµένου να ορίσουν το επιστηµονικό πεδίο της και να διατυπώσουν µια φιλοσοφική

θεώρηση γύρω από το αντικείµενό της.

Τα κύρια χαρακτηριστικά της εκπαίδευσης από απόσταση είναι τα εξής:

♦ Εφαρµόζεται σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης

♦ Χρησιµοποιείται ειδικά σχεδιασµένο υλικό

Σελ. 20

♦ Γίνεται συστηµατική υποστήριξη του εκπαιδευόµενου

Αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες και τα µέσα µαζικής επικοινωνίας τόσο για την

παρουσίαση του εκπαιδευτικού υλικού όσο και για ορισµένες µορφές επικοινωνίας µεταξύ

εκπαιδευοµένου και εκπαιδευτή.

Σύµφωνα µε τον Holmberg (Holmberg, 1995, σ. 3) η εκπαίδευση από απόσταση

περιλαµβάνει τις διάφορες µορφές σπουδών, σε όλα τα επίπεδα, οι οποίες διεξάγονται µεν

χωρίς την άµεση και συνεχή επίβλεψη εκπαιδευτών που βρίσκονται σε αίθουσες διδασκαλίας

µαζί µε τους σπουδαστές, αλλά οι οποίες παρ' όλα αυτά επωφελούνται από την οργάνωση,

καθοδήγηση και διδασκαλία που παρέχεται από κάποιον εκπαιδευτικό οργανισµό.

Εναλλακτικοί ορισµοί θέλουν την εκπαίδευση από απόσταση ως ένα σύστηµα όπου ο

έλεγχος της µαθησιακής διαδικασίας βρίσκεται πλέον στα χέρια του µαθητή και όχι του

εκπαιδευτή (Jonassen D., 2000) ή ως µια κατάσταση όπου η επικοινωνία µαθητή δασκάλου

είναι ασυνεχής και παρεµβάλλεται σε αυτή κάποιο είδος τεχνολογικού µέσου (Keegan, 2001).

Στη σύγχρονη εποχή η εκπαίδευση από απόσταση αποτελεί ένα τυπικό σύστηµα

εκπαίδευσης όπου οι σπουδαστές είναι σε διαφορετικά γεωγραφικά σηµεία και συνδέονται

τόσο µε τον εκπαιδευτή όσο και µεταξύ τους µέσω διαδραστικών µέσων και

τηλεπικοινωνιακών συστηµάτων (Siµonson et al, 2000, οπ. αναφ. στο Αναστασιάδης, 2005).

∆εν µπορεί να δοθεί ένας ορισµός της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης αποδεκτός από

όλους. Θα πρέπει καταρχήν να οριστούν οι παιδαγωγικές αρχές, οι προϋποθέσεις και οι

παράµετροι που θα χρησιµοποιήσει κάποιος για να ορίσει την εξ αποστάσεως εκπαίδευση

σύµφωνα µε τις ανάγκες του και τις εκάστοτε συνθήκες. Σύµφωνα µε τον Λιοναράκη,

υπάρχουν δέκα παράγοντες που αποτυπώνουν τα δεδοµένα που πρέπει να χρησιµοποιηθούν

σε έναν ορισµό της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης:

Ο µαθητής - Ο δάσκαλος - Η µάθηση - Η διδασκαλία - Η επικοινωνία - Το µαθησιακό

/ διδακτικό υλικό - Ο τόπος - Ο χρόνος - Ο εκπαιδευτικός φορέας - Η αξιολόγηση.

Τα κριτήρια αυτά χαρακτηρίζονται από πολυµορφικότητα, µετρησιµότητα, ευελιξία,

µαθητοκεντρισµό και µπορούν να ερµηνευτούν ανάλογα µε την περίπτωση και τον

εκπαιδευτικό φορέα.

Ένας ορισµός που δίνει ο Λιοναράκης και αντανακλά τη λογική και φιλοσοφία της εξ

αποστάσεως εκπαίδευσης στη χώρας µας είναι: «η εκπαίδευση που διδάσκει και ενεργοποιεί

το µαθητή πώς να µαθαίνει µόνος του και πώς να λειτουργεί αυτόνοµα προς µια ευρετική

πορεία αυτοµάθησης» (Λιοναράκης, 2001).

Σελ. 21

Ενότητα 2.2.: Ανάγκη ύπαρξης συστήµατος ανοικτής εκπαίδευσης

Οι σύγχρονες εξελίξεις στην οικονοµία, στην τεχνολογία και τις κοινωνικές δοµές

οδηγούν στην ανάγκη για συνεχή επιµόρφωση και ενηµέρωση. Η άνοδος του κόστους

εργασίας επιβάλλει τη συνεχή βελτίωση του εκπαιδευτικού επιπέδου και την εξειδίκευση των

εργαζοµένων. Η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας αυξάνει την ανάγκη να δοθούν

σε αυτές περισσότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης. (Βεργίδης, 1998, 1999). Οι ραγδαίες εξελίξεις

της εποχής καθιστούν ανεπαρκείς και απαξιώνουν τις γνώσεις των ανθρώπων για όλη τη

διάρκεια της ζωής τους. Έτσι πολλοί αναζητούν την επαγγελµατική κατάρτιση και

εξειδίκευσή τους, την απόκτηση κάποιου πτυχίου σε µεγαλύτερη ηλικία καθώς και πολλοί

πτυχιούχοι επιθυµούν την απόκτηση ενός µεταπτυχιακού τίτλου.

∆υστυχώς, οι επαγγελµατικές, κοινωνικές και οικογενειακές υποχρεώσεις δεν

επιτρέπουν στους περισσότερους την παρακολούθηση ενός τµήµατος του παραδοσιακού

Τριτοβάθµιου Συστήµατος Εκπαίδευσης, αφού απαιτείται φυσική παρουσία του φοιτητή στην

αίθουσα διδασκαλίας και υποχρεωτικές εισαγωγικές εξετάσεις, υπάρχει ο περιορισµός της

ηλικίας, ενώ προσφέρεται προκαθορισµένη πορεία σπουδών. Αντίθετα, τα Ανοικτά

Συστήµατα αποτελούν ένα πιο ευέλικτο σύστηµα εκπαίδευσης και προσφέρουν τη

δυνατότητα σπουδών χωρίς τις παραπάνω δεσµεύσεις.

Ενότητα 2.2.1.: Το ιδεώδες της Ανοικτής Εκπαίδευσης

Η Ανοικτή Εκπαίδευση διέπεται από τη φιλοσοφία ότι η µόρφωση είναι δικαίωµα όλων

σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους και στηρίζεται στις παρακάτω αρχές:

• Την υποχρέωση της πολιτείας να προσφέρει εκπαιδευτικές ευκαιρίες σε όλους και να

διασφαλίζει την ελεύθερη πρόσβαση όλων των πολιτών στο εκπαιδευτικό σύστηµα.

• Το δικαίωµα του φοιτητή να προσδιορίζει τον τόπο, το χρόνο και το ρυθµό της

µελέτης του.

• Το δικαίωµα του φοιτητή να διαµορφώνει ο ίδιος τη φυσιογνωµία των σπουδών του,

από άποψη επιπέδου και γνωστικού αντικειµένου (Λιοναράκης, Λυκουργιώτης, 1998, 1999).

Σελ. 22

Ενότητα 2.3.: Η σηµασία του εκπαιδευτικού υλικού στην εξ αποστάσεως

εκπαίδευση

Αρωγός στην προσπάθεια των διδασκόµενων είναι το εκπαιδευτικό υλικό το οποίο

έρχεται να ενσωµατώσει ρόλους και διαδικασίες που στα πλαίσια των συµβατικών

εκπαιδευτικών συστηµάτων διεκπεραιώνονται από τους διδάσκοντες. Λειτουργεί, κατά

συνέπεια, ως βασικός παράγοντας εξασφάλισης ποιότητας στην εκπαίδευση από απόσταση.

Πρέπει να είναι σχεδιασµένο έτσι ώστε να καλύπτει όσο είναι δυνατό τις βασικές λειτουργίες

που στην πρόσωπο µε πρόσωπο διδασκαλία επιτελεί ο διδάσκων και να επιτρέπει στο

φοιτητή να καθορίσει τον τόπο, το χρόνο και το ρυθµό της µελέτης του (Ματραλής, 1998,

1999).

Αναµφισβήτητα, στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, τα Wikis προσφέρουν µια ευκαιρία για

απευθείας εξατοµικευµένη µάθηση. Τα προσωπικά περιβάλλοντα µάθησης έχουν πολλά

πλεονεκτήµατα. Πρώτον, δίνουν στους µαθητές την ευκαιρία να δώσουν µια ταυτότητα για

τη µάθησή τους, καθώς µπορούν να προσαρµόσουν το τι πρέπει να µάθουν και πώς. Το

στοιχείο αυτό δίνει στους µαθητές την ικανότητα να ελέγχουν τη µάθησή τους, δεδοµένου ότι

είναι σε θέση να προσαρµόσουν την εργασία τους σύµφωνα µε τις προσωπικές τους ανάγκες.

Σύµφωνα µε τον Peters, «το έντυπο εκπαιδευτικό υλικό θα πρέπει να θεωρείται ως το

ισοδύναµο του µαθήµατος, ο σκοπός του εκπαιδευτικού υλικού δεν είναι να παρουσιαστεί το

περιεχόµενο, αλλά να δοθεί στο σπουδαστή η εντύπωση του διαλόγου µε έναν «φανταστικό»

δάσκαλο: διατυπώνονται ερωτήσεις, δίνονται συµβουλές, εκφράζονται απόψεις και

αναλύονται συσχετίσεις» (όπ. αναφ. στο Μονολίθου, Μπουρσιάνη, Καραλής, 2005).

Τα Wikis µε τη σειρά τους είναι απλά στη χρήση, ασύγχρονα, βασισµένα στο

διαδίκτυο, συνεργατικά συστήµατα συγγραφής υπερκειµένων. Όπως ο Disilets και άλλοι

υποστηρίζουν, «Ένα wiki είναι µια συλλογική ιστοσελίδα όπου ένας µεγάλος αριθµός

συµµετεχόντων έχουν το δικαίωµα να τροποποιήσουν µια οποιαδήποτε σελίδα ή να

δηµιουργήσουν µια νέα σελίδα χρησιµοποιώντας το πρόγραµµα περιήγησής τους» (Dιsilets,

A., Paquet, S. & Vinson, N. 2005). Σύµφωνα µε Godwin-Jones, ο σκοπός ενός τόπου Wiki

είναι να γίνει µια κοινή αποθήκη γνώσης η οποία αυξάνεται διαχρονικά (Godwin-Jones R.,

2003, 7, (2), σ.. 12-16.). Ο εκπαιδευτικός µπορεί να χρησιµοποιήσει υπερκείµενα, βίντεο,

εικόνες, ήχο και άλλα συνεργατικά συστήµατα προκειµένου να υποστηρίξει τους µαθητές

του. Ταυτόχρονα µπορεί να επικοινωνήσει µαζί τους δίνοντας τους συµβουλές,

ενθαρρύνοντας τους ή επιβραβεύοντάς τους διατυπώνοντας σχόλια ή αποστέλλοντας email.

Η ίδια δυνατότητα δίδεται και στους συµµαθητές τους.

Σελ. 23

∆εν νοείται εξ αποστάσεως εκπαίδευση χωρίς ειδικά διαµορφωµένο εκπαιδευτικό

υλικό. Η διαφορά του από το υλικό που µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη συµβατική

εκπαίδευση είναι ότι αυτό πρέπει να είναι βασισµένο σε ειδικό εκπαιδευτικό σκοπό, έχει

ειδικούς εκπαιδευτικούς στόχους και απευθύνεται σε ειδική κατηγορία σπουδαστών (Γκιόσος

& Κουτσούµπα, 2003). Η δόµηση του διδακτικού υλικού και η σύνδεση των διαφόρων

µορφών το