ΠΑΡΑΜΥΘΙ Β΄ΜΕΡΟΣ

Θέλοντας να εμβαθύνουμε στα ήδη υπάρχοντα θέματα που έχουν αναφερθεί,

κρίναμε σκόπιμο στο δεύτερο μέρος της ερευνητικής μας εργασίας να στοχεύσουμε

στον παιδαγωγικό και ψυχοθεραπευτικό ρόλο του παραμυθιού, καθώς επίσης και τις

επιπτώσεις αυτού στη συνείδηση και ψυχοσύνθεση του ατόμου. Στα πλαίσια της

εργασίας αυτής, θα ασχοληθούμε και με το ενδιαφέρον που δέχεται η ιδέα του

παραμυθιού στις μέρες μας και αντίστοιχους παραμυθάδες της εποχής μας. Ένα άλλο

από τα θέματα που θα θίξουμε, είναι τα τραγικά και μαγικά στοιχεία του παραμυθιού

και η πιθανή ταύτιση του αναγνώστη με κάποιο φανταστικό πρόσωπο του

παραμυθιού. Ωστόσο όλα τα παραπάνω θα κριθούν από το εξής ερώτημα: “Σε τι βαθμό

έχει αντικατασταθεί το παραμύθι από τη τηλεόραση;”

Η Παιδική λογοτεχνία ως μέσο διδασκαλίας

Η παιδική λογοτεχνία (παραμύθι, διήγημα) παρουσιάζει μεγάλη άνθιση τα τελευταία

20 χρόνια. Με τον όρο παιδική λογοτεχνία εννοούμε τα αισθητικά δικαιωμένα

λογοτεχνικά κείμενα που είναι σε θέση να φέρουν το παιδί σε επαφή με το αισθητικό

φαινόμενο της τέχνης και ειδικότερα της λογοτεχνίας.

Μόνο από το 1970 και μετά έχουμε μία εντυπωσιακή παραγωγή λογοτεχνίας ειδικά

για τα παιδιά. Το παιδί αναγνωρίζεται πλέον ως ισότιμο μέλος της κοινωνίας,

συμμετέχει σε όλα τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα, παρακολουθεί τις επιστημονικές

εξελίξεις και διαμορφώνει το ίδιο την προσωπικότητά του, γι’ αυτό και η θεματολογία

των παιδικών βιβλίων έχει πολύ διευρυνθεί. Έγινε πεποίθηση στους συγγραφείς ότι

όλα τα θέματα και προβλήματα μπορεί να τα θίξει κανείς στο παιδί αρκεί να βρει τον

κατάλληλο τρόπο. Θέματα όπως θάνατος, ναρκωτικά, διαζύγιο, σεξουαλικές σχέσεις,

θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, επιστημονικής φαντασίας πρωταγωνιστούν στα

παιδικά βιβλία. Τα θέματα αυτά βέβαια που διοχετεύονται στα παιδιά μέσα από το

σύγχρονο παραμύθι, εξακολουθούν να διατηρούν το μυθικό στοιχείο και να

συμπλέκουν την πραγματικότητα με τη φαντασία.

Παράλληλα οι σύγχρονοι παιδικοί συγγραφείς αποφεύγουν τις αφελείς διηγήσεις με

τον προφανή διδακτισμό. Είναι περισσότερο ειλικρινείς με το νεαρό αναγνώστη και με

γλώσσα καλλιεργημένη προσφέρουν αισθητική χαρά και συγκίνηση στο παιδί. Η

λογοτεχνία λοιπόν, που απευθύνεται σε παιδιά πρέπει να αντιμετωπίζει τις

ιδιαιτερότητες του δέκτη της, να λαμβάνει υπόψη της την ηλικία τους και τα

ενδιαφέροντά τους και να τα φέρνει σε επαφή με τα σύγχρονα κοινωνικά

Η παιδαγωγική σημασία των παραμυθιών

Ένας βασικός ρόλος των παραμυθιών είναι η ψυχαγωγία. Το παιδί μεταφέρεται σ’

ένα φανταστικό κόσμο, όπου διασκεδάζει και ξεχνιέται με τις περιπέτειες των ηρώων

και έτσι ικανοποιείται και κοιμάται ήσυχο. Ένας ακόμη πιο σημαντικός ρόλος των

παραμυθιών είναι η ηθική διαπαιδαγώγηση. Τα πλεονεκτήματα της ηθικής

συμπεριφοράς δεν παρουσιάζονται σαν αφηρημένες ηθικές έννοιες, αντίθετα

παρουσιάζονται έμμεσα δείχνοντας στο παιδί αυτό που είναι απτά σωστό. Παράλληλα,

τα παραμύθια αντιμετωπίζουν με σοβαρό τρόπο τα υπαρξιακά άγχη και τα διλήμματα

του παιδιού και απευθύνονται άμεσα σ’ αυτά. Με απλά λόγια, απευθύνονται στην

ανάγκη να αγαπά, στην αγάπη για τη ζωή και στο φόβο του θανάτου. Η δομή των

παραμυθιών προσφέρει στο παιδί εικόνες που προσφέρουν νέες διαστάσεις στη

φαντασία του, τις οποίες στην πραγματικότητα θα ήταν δύσκολο να ανακαλύψει από

μόνο του. Με αυτές τις εικόνες το παιδί μπορεί να ονειροπολήσει και να

προσανατολιστεί καλύτερα στη ζωή του. Το ευτυχές τέλος ευχαριστεί το παιδί και

προβάλλει το αίσθημα της αισιοδοξίας και της νίκης. Έτσι, μαθαίνει ότι οτιδήποτε και

αν συμβεί, όποιες απειλητικές δυνάμεις και αν εμφανιστούν, υπάρχουν άλλες δυνάμεις

που μπορούν να βοηθήσουν, αν τους ζητηθεί. Το παιδί αντιλαμβάνεται τη διαφορά

μεταξύ θάρρους και δειλίας και καταλαβαίνει ότι η εξυπνάδα μπορεί να

χρησιμοποιηθεί ως όπλο ενάντια στη δύναμη. Τα περισσότερα παραμύθια προσπαθούν

να μεταδώσουν με διάφορους τρόπους το εξής μήνυμα: ο αγώνας εναντίον σοβαρών

δυσκολιών στη ζωή είναι αναπόφευκτος, γιατί είναι ένα ουσιαστικό κομμάτι της

ανθρώπινης ύπαρξης. Αν, λοιπόν, κάποιος θέλει να ξεπεράσει όλα τα εμπόδια για να

καταφέρει να στεφθεί νικητής, πρέπει να αγωνιστεί και να μη λιγοψυχήσει. Το παιδί

απαλλάσσεται από φόβους, άγχη και αγωνίες, γιατί μέσα από τα παραμύθια παρατηρεί

με τρόπο εποπτικό και παραστατικό την παραδοσιακή αντιπαράθεση του καλού με το

κακό. Και στα παραμύθια, το κακό εξουδετερώνεται και το καλό θριαμβεύει. Αυτό θα

βοηθήσει το παιδί να αντιμετωπίσει τη ζωή με αυτοπεποίθηση, για να μπορέσει να

κυριαρχήσει στις δυσκολίες. Πρακτικά σε όλα τα παραμύθια το καλό και το κακό

συνυπάρχουν παίρνοντας τη μορφή κάποιων προσώπων και των πράξεών τους, όπως

ακριβώς συμβαίνει και στη ζωή, όπου το καλό και το κακό είναι πάντα παρόντα και η

ροπή προς αυτά υπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Το παιδί μαθαίνει, ότι δεν είμαστε πάντα

καλοί ή κακοί και αυτό θέτει το ηθικό πρόβλημα που απαιτεί πάλη για την επίλυσή

του. Η ταύτιση του παιδιού με τον ήρωα βοηθούν στην εξαφάνιση αισθημάτων

απομόνωσης και μοναξιάς. Παράλληλα, η παρακολούθηση της προσπάθειας του ήρωα

να ανακαλύψει την πραγματική του αξία, βοηθά το παιδί να ανακαλύψει τον εσωτερικό

του κόσμο και να ωριμάσει.

Εκπαιδεύοντας με παραμύθια

Ο ρόλος του παραμυθιού είναι βέβαια ψυχαγωγικός, αλλά όχι μόνο. Τα παραμύθια δημιουργούν στα

παιδιά εικόνες, διεγείρουν τη φαντασία τους και τα βοηθάνε να μπουν σε κόσμους μυθικούς και

ονειρικούς, σε κόσμους όπου όλα μπορούν να συμβούν. Το παραμύθι καλλιεργεί το πνεύμα και βοηθά τα

παιδιά να ξεκαθαρίσουν τα συναισθήματά τους και να αντιληφθούν τις δυσκολίες της ζωής. Ταυτόχρονα,

προτείνει λύσεις στα προβλήματά τους. Παράλληλα, όμως, δίνει στο παιδί τη δυνατότητα να

παρακολουθήσει την παρέμβαση του ανθρώπου σε μια κατάσταση που το περιβάλλει, διεγείρει τη

φαντασία του, αλλά και ικανοποιεί σε φανταστικό επίπεδο τις πιο βαθιές επιθυμίες του. Έτσι ηρεμεί και

γαληνεύει από τις καθημερινές εντάσεις που βιώνει, μαθαίνει ν’ ακούει και να σκέφτεται.

Τραγικά και μαγικά στοιχεία στα παραμύθια

<<Τότε που τα παραμύθια ήταν αλήθεια ...>>

Στην Αρχαία Ελλάδα δεν είχαν ειδικό όρο για το παραμύθι, είχαν μόνο δύο λέξεις:

«λόγος» και «μύθος» για να το προσδιορίσουν. Είναι δύσκολο να αμφισβητήσουμε πως

ο μύθος δεν είχε μόνο την έννοια του λόγου αλλά και του παραμυθιού. Αυτή η

διαπίστωση προέρχεται από τον Ευριπίδη όταν η Μεγάρα, η γυναίκα του Ηρακλή,

διασκέδαζε τα παιδιά μυθεύουσα, δηλαδή λέγοντάς τους παραμύθια, όταν αυτά

αναζητούσαν τον πατέρα τους. Επίσης και μέσα από τις τραγωδίες του Ευριπίδη

παρατηρούμε ότι παραπέμπεται το παραμύθι με τον όρο «μύθος» ή με την μετοχή «εγώ

μυθεύω».Συσχετίζοντας το παραμύθι με την τραγωδία διαπιστώνουμε ότι δεν

υφίσταται τραγωδία χωρίς μύθο. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη τα μέρη της τραγωδίας

χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τα κατά ποσόν και τα κατά ποιόν μέρη. Τα

κατά ποιόν είναι τα εσωτερικά και ουσιαστικότερα μέρη της τραγωδίας, των οποίων

δομικά συστατικά αποτελούν ο μύθος, το ήθος, η λέξη, η διάνοια, το μέλος και η όψη.

Ο μύθος είναι η βάση της τραγωδίας. Χωρίς μύθο δεν μπορεί να υπάρξει τραγωδία,

γιατί αυτομάτως θα ήταν σαν να έχουμε τραγωδία χωρίς θέμα, δηλαδή χωρίς θεματικό

πλαίσιο. Στο σύγχρονο θέατρο ο μύθος μεταφράζεται σε σενάριο. Από το μύθο

απορρέουν οι σκέψεις, ο ψυχικός κόσμος και οι αντιδράσεις του ήρωα σε διάφορες

περίπλοκες καταστάσεις. Οι μύθοι αποτελούσαν το θεματικό πλαίσιο από το οποίο

αντλήθηκαν οι υποθέσεις των έργων που γράφτηκαν από τους κορυφαίους Έλληνες

τραγικούς ποιητές. Τα έργα αυτά μετατράπηκαν από μυθολογικές εξιστορήσεις σε

δραματικές απεικονίσεις. Οι Έλληνες τραγικοί ποιητές πήραν τους μύθους και σιγά

σιγά πάνω σε αυτούς έστησαν το αρχαίο δράμα που έλαβε μέρος επί σκηνής και έτσι

δημιουργήθηκε το αρχαίο θέατρο. Έτσι λοιπόν η τραγωδία προσφεύγει στο μύθο. Για

παράδειγμα, ο μύθος του Τρωικού πολέμου έδωσε την ιδέα στους τραγικούς ποιητές,

το θέμα, ώστε να δημιουργήσουν μια σειρά από τραγωδίες που ανήκουν στον ίδιο

«κύκλο» (Εκάβη, Ελένη, Τρωάδες, Φιλοκτήτης, Αγαμέμνων). Με αυτό τον τρόπο

μιλούν στην ανθρωπότητα για το παράλογο και το ανώφελο του πολέμου, για το

αδιέξοδο της βίας και για τη φρίκη του βίαιου θανάτου.

Ο μύθος είναι μια πραγματικότητα που αποδίδει τον κόσμο με έναν διαφορετικό

τρόπο. Ο μύθος εξηγεί τα γεγονότα, δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα και αποδίδει την

αλήθεια των πραγμάτων με τρόπο ορθολογικό και διανοητικό. Πολλές φορές όμως τα

ερμηνεύει με τρόπο μυθολογικό, συμβολικό και υπαινικτικό. Με τη σημασία αυτή η

«μυθολογική αφήγηση» μετατρέπεται σε «θεατρική αλήθεια» για τη γένεση και τη

διαμόρφωση της τραγωδίας. Μέσα από μια μυθολογική αφήγηση φτάνουμε δηλαδή

στο οικοδόμημα της τραγωδίας. Η τραγωδία έχει ως βάση της τη θεατρικότητα και

συνεπώς πρέπει να τονιστεί πως αυτό που συντελείται σκηνικά δεν είναι αληθινό.

Το ενδιαφέρον δεν εστιάζεται τόσο στην πραγματικότητα, στην απεικόνιση αληθινών

γεγονότων, όσο σε αυτό που ονομάζουμε «πειθούς δημιουργός», δηλαδή στην

αληθοφάνεια των καταστάσεων. Επίσης, στις συνέπειες και στις ψυχικές και

συναισθηματικές διεγέρσεις που προκύπτουν στη συνείδηση των θεατών. Το

ζητούμενο στην τραγωδία είναι η ταύτιση των θεατών με τον ήρωα, ο οποίος θα

επιφέρει τελικά την «λύτρωση» και την «κάθαρση» δι’ «ελέου» και «φόβου». Οι

συνέπειες και ο ψυχισμός των θεατών είναι αυτό που μας παραπέμπει στην κάθαρση.

Με αυτό εννοούμε την αποκατάσταση της ισορροπίας, την ιδική δικαίωση και ψυχική

ανακούφιση του ήρωα. Αντίστοιχη ταύτιση παρατηρείται και στα παραμύθια, αφού οι

αναγνώστες ταυτίζονται με τους ήρωες, γίνονται πρωταγωνιστές και βιώνουν τα ίδια

πάθη, τις ίδιες χαρές και γενικά τις ίδιες συναισθηματικές καταστάσεις. Όσον αφορά

στην αισθητική του παραμυθιού, αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι η διαδοχή έντασης

και χαλάρωσης, η αναμονή και η εκπλήρωση, στοιχεία που εμφανίζονται και στην

τραγωδία. Στην τραγωδία μεταβαίνουμε από καταστάσεις μεγάλης έντασης (μεγάλης

δραματικότητας ή κορύφωσης) σε καταστάσεις χαλάρωσης. Το ίδιο ακριβώς

παρατηρείται και στα παραμύθια, δηλαδή το αντιθετικό είδος. Εδώ ανήκουν όλες οι

ανησυχίες και οι αγωνίες για την τύχη των ηρώων που ξεπερνιούνται αλλά και

επαναλαμβάνονται ώστε να δημιουργείται μια αλυσίδα από αλλεπάλληλες εντάσεις και

χαλαρώσεις. Σύμφωνα με τον Vladimir Propp, συγγραφέα της «Μορφολογίας του

παραμυθιού» βασικό στοιχείο του παραμυθιού είναι η αντίθεση ανάμεσα στην ένταση

που δημιουργείται και στην χαλάρωση που ακολουθεί όπως και στην τραγωδία. Η

υπόθεση κάθε παραμυθιού έχει συστατικά στοιχεία την ένταση, η οποία προκαλείται

από μία σύγκρουση, και τη χαλάρωση που ακολουθεί μετά τη νίκη και την υπερνίκηση

των εμποδίων. Υπάρχει δηλαδή ανησυχία, αγωνία για τον ήρωα της τραγωδίας ή τον

πρωταγωνιστή του παραμυθιού και όταν σιγά σιγά ξεπερνιέται το εμπόδιο που

καλούνταν να αντιμετωπίσει, μειώνεται και η ένταση που επικρατούσε.

Ένα άλλο γνώρισμα του παραμυθιού που παραπέμπει εξίσου στο δραματικό είδος

είναι η μίμηση, στην οποία πάντοτε υπάρχουν κάποιες παραλλαγές. Το ένα

επεισόδιο του παραμυθιού μιμείται προσεχτικά εκείνο που προηγήθηκε ώστε τα

γεγονότα να συνδέονται. Κι όμως η αναδιήγηση αυτή δεν είναι ολότελα όμοια,

οπότε στο σημείο αυτό η παραλλαγή πληθαίνει με την επανάληψη. Άλλα κοινά

στοιχεία που προκύπτουν από το συσχετισμό του παραμυθιού με την αρχαία τραγωδία

είναι το στοιχείο προοικονομίας, δηλαδή του προϊδεασμού, η δραματική ειρωνεία,

δηλαδή η άγνοια της αλήθειας από την πλευρά του πρωταγωνιστή, η περιπέτεια, όπως

η μετάπτωση από μία κατάσταση ευτυχίας σε μία κατάσταση δυστυχίας, η αναγνώριση

μεταξύ δύο προσώπων που συναντώνται μετά από καιρό, η λύση του δράματος που

επέρχεται στο τέλος και η προώθηση της πλοκής, η επιτάχυνση της αφήγησης.

Νεράιδες-Ξωτικά-Η σημασία στοιχείων μέσα από τα

παραμύθια Νεράιδες:

Κατά τον Όμηρο, τον Ησίοδο κ.α. η λέξη Νεράιδα προέρχεται από την

παραφρασμένη αρχαία λέξη Νηρηίδα. Καθώς η λέξη τρόπο συνδέονται και με τις

Νύμφες οι οποίες είναι πνεύματα του υγρού στοιχείου. Άρα οι Νηρηίδες ζούσαν στο

βυθό της θάλασσας, ακόμα στο παλάτι του πατέρα τους και περνούσαν τη μέρα τους

κολυμπώντας και παίζοντας με δελφίνια, ή καθισμένες

σε χρυσούς θρόνους ή βράχους τραγουδώντας και υφαίνοντας ή στεγνώνοντας τα

πλούσια και μακριά

μαλλιά τους. Αγαπούν το χορό και το τραγούδι , τους

αρέσει να παίζουν, να τρέχουν και να γελάνε.

Επίσης σε όλες τις ιστορίες για Νεράιδες, γίνεται αναφορά για τραγούδια και

συζητήσεις ανάμεσα στα πλάσματα αυτά και σε μαγεμένους οδοιπόρους που έτυχε

να ακούσουν το κάλεσμά τους, περιπλανώμενοι μέσα στο δάσος. Η νεράιδα

αναπαριστά την ιδανική και τρομακτική θηλυκότητα. Συγκεντρώνει πολυάριθμες

γυναικείες ιδιότητες :

Οι αναπαραστάσεις της παραπέμπουν στη συμβολική του νερού, του

γνεσίματος και του νοικοκυριού.

Στις αναπαραστάσεις της νύφης

Στον πόθο και στον θάνατο.

Οι νεράιδες μέσα απ' τις ιστορίες και τα παραμύθια εμφανίζονταν ως σύμβολα

των τεχνών. Ξωτικά:

Τα ξωτικά είναι μυθικά πλάσματα της Σκανδιναβικής μυθολογίας, που επέζησαν

στις λαϊκές παραδόσεις της βόρειας Ευρώπης. Θεωρούσαν ότι έπρεπε να

τα σέβονται γιατί τους παρείχαν προστασία . Ήταν πολύ μυστικοπαθή, οποιαδήποτε

προσπάθεια κατασκοπείας και διείσδυσης στην ιδιωτική τους ζωή τιμωρούνταν συχνά

με τη δύναμη που διέθεταν. Σύμφωνα με την εμφάνισή τους είναι πάντα γένους

αρσενικού, φορούν κόκκινα ρούχα και πάντα χαμογελούν. Είναι παχουλά αλλά πολύ

κομψά ντυμένα και περιποιημένα. Τους αρέσει να βοηθούν τους

ανθρώπους στους αγρούς, αρκεί όμως να μην λερωθούν.

Δίνουν πολύ χρυσάφι στους ανθρώπους, κυρίως όμως στις γυναίκες που τους αρέσουν.

Το κύριο στοιχείο τους είναι η γη. Τέλος τα ξωτικά είναι ένα από τα παλαιότερα

συστατικά της μαγείας του κόσμου μας.

Η ψυχολογική προσέγγιση

Δεν είναι τυχαίο πως κάθε φορά που διαβάζουμε ένα παραμύθι στα παιδιά μας

αρχίζουμε κι εμείς οι ίδιοι να διακρίνουμε μηνύματα που μέχρι τώρα δεν είχαμε

προσέξει. Άλλες φορές οι ιστορίες προσπαθούν να μεταδώσουν αξίες, όπως

δικαιοσύνη, καλοσύνη ή ισότητα, και άλλες προσπαθούν να περάσουν μηνύματα που

είναι συνδεδεμένα με το κοινωνικό περιβάλλον, όπως η σημασία της κοινότητας, οι

«αντρικοί» και «γυναικείοι» ρόλοι ή η κοινωνική ιεραρχία. Τα παραμύθια

χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα από ορισμένους ψυχολόγους, για να βοηθήσουν

τους ενηλίκους να ξεπεράσουν κάποια ψυχολογικά προβλήματα. Σύμφωνα με τον Χανς

Ντίκμαν, τον πιο γνωστό υποστηρικτή αυτής της ιδέας, ένας αποτελεσματικός τρόπος

ψυχοθεραπείας είναι να διηγηθεί το άτομο το αγαπημένο του παραμύθι. Σύμφωνα με

τη θεωρία του, το αγαπημένο μας παραμύθι δεν έχει αποτυπωθεί στη μνήμη μας

τυχαία, αλλά λόγω της σημαντικής ψυχολογικής βαρύτητας που έχει για την ίδια την

ύπαρξή μας και τα προβλήματα που μας απασχολούν. Όταν συνειδητοποιήσουμε τη

βαθύτερη σημασία του νοήματος του παραμυθιού, τότε μπορούμε να μεταφράσουμε

ασυνείδητες σκέψεις και φόβους μας και να τα αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα.

Παραμύθια βασική πηγή του συνειδητού

Το ασυνείδητο είναι ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε εντατικά από τον Freud στο

ψυχαναλυτικό του μοντέλο, από όπου και έγινε γνωστός. Αναφέρεται σε σκέψεις,

συναισθήματα, ιδέες, αντιλήψεις, φόβους και επιθυμίες που υπάρχουν στο μυαλό ενός

ατόμου, δίχως το ίδιο να γνωρίζει την ύπαρξή τους. Πολλές φορές αυτές οι ασυνείδητες

νοητικές λειτουργίες εκδηλώνονται με πλάγιους, όπως για παράδειγμα μέσω λαθών

στη γλώσσα (π.χ. λέω σε κάποιον “σε μισώ”, αντί του “σε αγαπώ”), μέσω ασυνείδητων

πράξεων (“ξεχνάμε” να καλέσουμε κάποιον σε ένα πάρτι) ή άλλων μορφών

εξωτερίκευσης της σκέψης. Αργότερα, ο Jung μίλησε για δύο κατηγορίες ασυνείδητου:

το ατομικό και το συλλογικό. Το ατομικό, όπως είδαμε ήδη, αναφέρεται στις

καταπιεσμένες νοητικές λειτουργίες του ατόμου. Το συλλογικό ασυνείδητο όμως

αναφέρεται στις καταπιεσμένες νοητικές λειτουργίες μιας ολόκληρης κοινωνίας οι

οποίες περνάνε από γενιά σε γενιά και εκφράζονται μόνο μέσω πλαγίων οδών (όπως

είναι τα παραμύθια, οι λαϊκές παραδόσεις, η τέχνη κ.α.). Το σύνολο των

ψυχαναλυτικών μοντέλων βασίζεται στην ύπαρξη του ασυνείδητου, το οποίο συχνά

αποτελεί τον πυρήνα και το αντικείμενο της έρευνάς τους. Στα πλαίσια της

ψυχανάλυσης το ασυνείδητο δεν ορίζεται απλά ως κάτι το οποίο δεν είναι συνειδητό

στο άτομο, αλλά κάθε τι το οποίο απωθείται ενεργά από το συνειδητό στο ασυνείδητο.

Γεώργιος Μέγας

Ο Γεώργιος Α. Μέγας, γιος του συγγραφέα και εκπαιδευτικού Αναστασίου Μέγα,

γεννήθηκε στη Μεσημβρία της Ανατολικής Ρωμυλίας στις 13 Αυγούστου του 1893 και

πέθανε στην Αθήνα στις 22 Οκτωβρίου το 1976 σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Μετά

τις εγκύκλιες σπουδές του στη Σιάτιστα απ΄όπου καταγόταν ο δάσκαλος πατέρας του,

ήλθε στην Αθήνα όπου σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών με υποτροφία

του εκ Κρήτης Α. Παπαδάκη.Το 1913 έλαβε το πτυχίο του με άριστα. Στην αρχή

διορίστηκε το 1914 τριτοβάθμιος ελληνοδιδάσκαλος στη Σιάτιστα απ΄ όπου και

προήχθη σε Σχολάρχη υπηρετώντας στο Μενίδι, στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη ως

το 1920. Με πρόταση δε του λαογράφου Δ. Πολίτη αποσπάσθηκε στο Λαογραφικό

Αρχείο. Το 1925 αναγορεύθηκε Καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του

Πανεπιστημίου Αθηνών,με θέμα της διατριβής του Βιβλίον ωμοπλατοσκοπίας εκ

κώδικος της Εθνικής Βιβλιοθήκης Αθηνών[5] Τον επόμενο χρόνο συνέχισε σπουδές στη

Γερμανία, (Λειψία-Βερολίνο), στην Κλασική Φιλολογία και τη Λαογραφία.

Επανερχόμενος το 1930 ανέλαβε καθηγητής γυμνασίων Αθηνών και από το 1936 μέχρι

το 1955 Διευθυντής του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών. Το 1947

εκλέχτηκε καθηγητής της Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το 1952 τακτικός

καθηγητής και το 1969 τακτικό μέλος στην Ακαδημία Αθηνών. Το 1960 ανέλαβε

πρόεδρος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας.

Με εισήγησή του ιδρύθηκε η Επετηρίς του Λαογραφικού Αρχείου. Υπήρξε επίσης

μέλος πολλών Λαογραφικών Εταιρειών του εξωτερικού και του απονεμήθηκαν πολλά

βραβεία για το έργο του.

Αποτίμηση του έργου του

Αντικείμενο της Λαογραφίας θεωρεί την εθνική παράδοση, και ακολουθώντας τις

γερμανικές θεωρίες του 19ου αιώνα, «τη γνώση της ψυχικής ιδιοσυγκρασίας του λαού»

Έτσι επέμεινε στη συνέχεια κάτι που τον οδήγησε στο να συμπεράνει τις επιβιώσεις

στοιχείων της αρχαίας ελληνικής λατρείας σε λαϊκά έθιμα (π.χ. λατρεία Ασκληπιού).

Για' αυτό εντάσσεται στους συνεχιστές της παραδοσιακής Λαογραφίας (Νικόλαος

Πολίτης και Στίλπων Κυριακίδης).[9] Επίσης δεν του λείπει και μια κοινωνική ή

κοινωνιολογική θεώρηση κάτι που «τον τοποθετεί στην πρωτοπορία των σύγχρονων

λαογράφων»[10] Μελετά τη λαϊκή αρχιτεκτονική και τη σχέση της με το περιβάλλον.[11]

Έδωσε νέα πνοή στην Εθνική Μουσική Συλλογή την ιδρυμένη από το 1914 και

ενταγμένη από το 1927 στο Λαογραφικό Αρχείο, όταν με δικές του ενέργειες

αποσπάστηκαν εκεί οι μουσικοί Σπύρος Περιστέρης και Σπύρος Σκιαδαρέσης και

αγοράστηκαν για πρώτη φορά φωνοληπτικές μηχανές.[12] Η Άλκη Κυριακίδου-

Νέστορος του καταλογίζει εθνοκεντρική νοοτροπία στην εργασία του για το Τραγούδι

του Γιοφυριού της Άρτας επειδή επιχείρησε να «δείξει την ανωτερότητα του ελληνικού

πολιτισμού στον βαλκανικό χώρο»[13]

Έργα

Παραμύθια, α΄ έκδοση 1927

Η Θυσία του Αβραάμ, κριτική έκδοση, 1943

Ζητήματα Ελληνικής Λαογραφίας, 1945

Ανατολική Ρουμελία 1945

Θεσσαλικαί οικήσεις 1946

Έχουν οι Βούλγαροι εθνικο έπος; 1946

Η Ελληνική οικία, ιστορική εξέλιξη στη Βαλκανική 1949

Η λαϊκή κατοικία της Δωδεκαννήσου 1949

The Greek house (1951)

Ελληνικαί εορταί και έθιμα της λαϊκής λατρείας, α΄ έκδοση 1956

Amor und Psyche in der Griechichen Volksuberlieferung, Ακαδημία Αθηνών,

1971

Γεωργίου Χούμνου: Η κοσμογέννησις. Ανέκδοτον στιχούργημα του ΙΕ΄ αιώνος,

κριτική έκδοση, Ακαδημία Αθηνών, 1975

Το τραγούδι του γεφυριού της Άρτας [1971] Λαογραφία, τόμος ΚΖ, σελ 28-

211, Αθήνα.

Ευγένιος Τριβιζάς

Ο Ευγένιος Τριβιζάς είναι δικηγόρος, πτυχιούχος της Νομικής και των Πολιτικών και

Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος πτυχίου Master of

Laws (University College) και διδάκτωρ Νομικής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου

(London School of Economics and Political Science). Επίσης Senior Research Fellow

του Πανεπιστημίου Λονδίνου. Διδάσκει Εγκληματολογία και Συγκριτικό Ποινικό

Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο του Reading και διευθύνει το Τμήμα Εγκληματολογικών

Μελετών του ίδιου Πανεπιστημίου (Director of Criminal Justice Studies). Έχει διδάξει

επίσης στο Bramshill Police College, τo Central London Polytechnic και το London

School of Economics. Από το 1993-1998 ήταν επισκέπτης καθηγητής

Εγκληματολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Με τη λογοτεχνία ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει ασχοληθεί από τα παιδικά του χρόνια.

Έχει γράψει πάνω από 100 βιβλία για παιδιά, ένα βιβλίο για ενήλικες (Ο Ερωτευμένος

Πυροσβέστης) και πάνω από 20 θεατρικά έργα, μα και λιμπρέτα για όπερες.

Τα θεατρικά του έργα "Το όνειρο του σκιάχτρου" παίχτηκε το 1992 στο θέατρο του

Βρετανικού Μουσείου της Αγγλίας στα πλαίσια του European Arts Festival. Τον ίδιο

χρόνο το έργο του Χίλιες και Μία Γάτες σε μετάφραση του Z. Rudrinski βραβεύτηκε

με το Α΄ Βραβείο στον παγκόσμιο διαγωνισμό θεατρικού έργου που οργάνωσε το

Πολωνικό Κέντρο Τέχνης για τη Νεότητα. Το 1993 το βιβλίο του Τα Τρία Μικρά

Λυκάκια έφτασε στη δεύτερη θέση των αμερικάνικων παιδικών best sellers (Picture

Books). Βιβλία του Ευγένιου Τριβιζά έχουν μεταδοθεί από το BBC, έχουν περιληφθεί

στα αναγνωστικά ελληνικών και αμερικανικών σχολείων και έχουν μεταφραστεί στα

αγγλικά γερμανικά, ισπανικά, ολλανδικά, σουηδικά, ιαπωνικά και πολλές άλλες

γλώσσες.

Στην Αμερική η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Μινεσότα της Μινεάπολης (Ε.Μ.

Αndersen Library) αποφάσισε να συγκεντρώσει το σύνολο των λογοτεχνικών βιβλίων

του Ευγένιου Τριβιζά, μελέτες για το έργο του, χειρόγραφα και άλλο υλικό σε μια

ειδική ερευνητική συλλογή. Η έκθεση των πρώτων αποκτημάτων της συλλογής έγινε

στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα το Μάιο του 2000, όπου ο Ευγένιος Τριβιζάς ο ίδιος

ήταν παρών.

Διακρίσεις και βραβεία

Ο Ευγένιος Τριβιζάς έχει βραβευθεί από τους οργανισμούς:

Ακαδημία Αθηνών

Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών

Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου*

Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά

Έχει πάρει επίσης τα εξής βραβεία:

Ελληνικό Κρατικό Βραβείο Παιδικής Λογοτεχνίας

Parents Choice Amazing Accomplishment Award

The Sheffiedls children's Book Award Commendation

Hudson, Massachusetts Children's Choice Award

Arizona Library Association Young Readers Award Επίσης, το 2012 προτάθηκε

για το διεθνές βραβείο παιδικής λογοτεχνίας Άστριντ Λίντγκρεν του 2013

Συμβολισμός των παραμυθιών

Ο ΠΑΠΟΥΤΣΟΜΕΝΟΣ ΓΑΤΟΣ

Γάτος: Παρουσιάζεται σαν έναν κολπατζή που σκοπό έχει να βοηθήσει το αφεντικό του,

δηλαδή εµφανίζεται ως φύλακας των θνητών. Αναµφίβολα και ο φόβος του

µήπως τελικά το αφεντικό του τον σκοτώσει για τηνγούνα του συµβάλλει στην

κινητοποίηση του.

∆ράκος: Συµβολίζει το κακό που βγαίνει πάντα χαµένο, όπως και σε αυτή την

περίπτωση καθώς προσπαθώντας να εντυπωσιάσει τον γάτος παγιδεύεται από την ί-

δια την ικανότητά του.

Μοιρασιά: Το γεγονός ότι ο µεγαλύτερος γιος κληρονοµεί τον µύλο, ο µεσαίος τον

γάιδαρο και ο µικρότερος τον γάτο δείχνει πως πραγµατοποιείται βάση ηλικίας

δηλώνοντας έτσι τον σεβασµό που χρειάζεται να έχουµε στους µεγαλύτερους..

Έρωτας µε δύο µατιές: εάν ο γιός ενός µυλωνά µπορεί να κερδίζει την καρδιά µιας

πριγκίπισσας σε τόσο σύντοµο χρονικό διάστηµα, κάνοντάς την να τον κοιτάζει

µε µάτια γεµάτα αγάπη, θα πρέπει να οφείλεται στα ρούχα του, στην εµφάνισή του και

στη νιότη του. Αυτά τα πράγµατα παίζουν τον ρόλο τους στα ζητήµατα της

καρδιάς.

Ηθικό δίδαγµα: Υπάρχει εξαιρετικό πλεονέκτηµα στο να λαµβάνεις µεγάλη

περιουσία, αλλά η επίµονη σκληρή δουλειά και η επινοητικότητα αξίζουν περισσότερο

από τον πλούτο που λαµβάνουµε από άλλους

Η ΚΟΚΚΙΝΟΣΚΟΥΦΙΤΣΑ

Η ιστορία: Η Κοκκινοσκουφίτσα πηγαίνει να δει την άρρωστη γιαγιά της όταν

συναντά έναν λύκο στο δάσος. Ο λύκος πηγαίνει πρώτος στην γιαγιά, την τρώει και

ύστερα, παίρνοντας τη θέση της, τρώει και την κοκκινοσκουφίτσα ώσπου ένας κυνηγός

έρχεται και τις βγάζει και τις δύο από την κοιλιά του λύκου.

Τι σημαίνει: Η απειλή καταβροχθισμού είναι το κεντρικό θέμα της

Κοκκινοσκουφίτσας. Το παραμύθι υποδηλώνει ότι το να εμπιστευόμαστε

οποιονδήποτε είναι σαν να αφηνόμαστε να πέσουμε σε παγίδες. Όσα ελκυστική και αν

είναι η αθωότητα, είναι επικίνδυνο για κάποιον να παραμείνει αφελής σε όλη του τη

ζωή.

Λύκος: Ο λύκος αντιπροσωπεύει όλες τις ζωώδεις τάσεις μέσα μας. Αν δεν υπήρχε

κάτι μέσα στην Κοκκινοσκουφίτσα που να την κάνει να συμπαθεί τον μεγάλο κακό

λύκο, τότε αυτός δεν θα είχε καμία εξουσία. Όταν η Κοκκινοσκουφίτσα φτάνει στο

σπίτι της γιαγιάς της αναστατώνεται αλλά δεν κάνει καμία κίνηση να φύγει. Στέκεται

σαν μαγεμένη. Είναι το ίδιο μάγεμα που ασκεί στο μυαλό του παιδιού το σεξ.

Χρώμα: Το κόκκινο είναι το χρώμα που συμβολίζει τα σεξουαλικά ένστικτα. Ο

κίνδυνος για την κοκκινοσκουφίτσα είναι η σεξουαλικότητά της που ξεκινά τώρα, για

την οποία όμως δεν είναι ακόμα αρκετά ώριμη συναισθηματικά. Ακριβώς επειδή είναι

ανώριμη πιστεύει ότι ο μοναδικός τρόπος για να κερδίσει σε μία ερωτική σχέση είναι

να απαλλαγεί από τις ανταγωνίστριες. Γι αυτό και η Κοκκινοσκουφίτσα δίνει οδηγίες

στον λύκο για να πάει στο σπίτι της γιαγιάς.

Ο κυνηγός: Ο κυνηγός βγάζει την Κοκκινοσκουφίτσα από την κοιλιά του λύκου με μια

πράξη που μοιάζει με καισαρική τομή. Έτσι συμφιλιώνει το παιδί με την ιδέα της

εγκυμοσύνης και της γέννας.

Η κατάποση: Το παιδί γνωρίζει διαισθητικά ότι όταν ο λύκος καταπίνει την

κοκκινοσκουφίτσα, δεν τελειώνει η ιστορία. Καταλαβαίνει ότι η Κοκκινοσκουφίτσα

«πέθανε» ως αφελές κορίτσι για να «αναγεννηθεί» αργότερα ως ωριμότερο κορίτσι.

Γιαγιά: Οι γιαγιάδες και οι παππούδες πρέπει να φροντίζουν και να προστατεύουν τα

παιδιά. Αφού η γιαγιά αποτυγχάνει να το κάνει αυτό, τιμωρείται στο παραμύθι με το

ότι την τρώει προσωρινά ο λύκος.

Ο ΧΑΝΣΕΛ ΚΑΙ Η ΓΚΡΕΤΕΛ

Η ιστορία: Οι γονείς μη μπορώντας να θρέψουν τα δύο παιδιά τους, τα παρατάνε στο

δάσος. Εκείνα βρίσκουν μπροστά τους ένα σπίτι φτιαγμένο από μελόψωμο και

αρχίζουν να το τρώνε. Η μάγισσα που κατοικεί μέσα σε αυτό τα πιάνει με σκοπό να τα

φάει, αλλά εκείνα σώζονται ακολουθώντας ένα στρατηγικό σχέδιο.

Τι σημαίνει: Η ιστορία του Χάνσελ και της Γκρέτελ ενσαρκώνει τα άγχη που έχει ένα

μικρό παιδί σχετικά με τα καθήκοντα που αρχίζει να αναλαμβάνει καθώς μεγαλώνει.

Το παραμύθι διδάσκει στο παιδί ότι πρέπει σταδιακά να ανεξαρτητοποιηθεί από τους

γονείς του, το ενθαρρύνει να εξερευνήσει μόνο του ακόμη και τα πλάσματα της

αγχώδους φαντασίας του (μάγισσα) και το βοηθά να κατανοήσει πως μπορεί να νικήσει

χάρη στην εφευρετικότητά του.

Το σπίτι από μελόψωμο: Αντιπροσωπεύει την καταστροφή που έρχεται όταν κάποιος

μένει προσκολημένος σε μια αρχέγονη ικανοποίηση όπως είναι το φαγητό. Καθώς τα

απιδιά παρασύρονται από την ανεξέλεγκτη βουλιμία τους, καταστρέφουν εκείνο που

μπορούσε να τους δώσει καταφύγιο κα ασφάλεια.

Μάγισσα: Τα κακά σχέδια της μάγισσας υποχρεώνουν τελικά τα παιδιά να

αναγνωρίσουν τους κινδύνους που συνεπάγεται η απληστία. Για να επιβιώσουν πρέπει

να αναπτύξουν πρωτοβουλία, να καταστρώσουν ένα σχέδιο και να δράσουν έξυπνα.

Δάσος: Το πατρικό σπίτι «πολύ κοντά στο δάσος» και το μελόσπιτο «στα βάθη του

ίδιου δάσους» είναι στο ασυνείδητο επίπεδο οι δυο όψεις του πατρικού σπιτιού: εκείνη

που ικανοποιεί και εκείνη που διαψεύδει τις προσδοκίες.

Νερό: Το γεγονός ότι πρέπει να διασχίσουν μία έκταση νερού στην επιστροφή του

(ποτάμι) συμβολίζει μία μετάβαση και μία νέα αρχή σε ένα υψηλότερο επίπεδο της

ύπαρξης.

Θησαυρός: Ως εξαρτημένα πλάσματα, τα παιδιά ήταν βάρος για τους γονείς τους. Με

την επιστροφή τους γίνονται το στήριγμα της οικογένειας, αφού φέρνουν τους

θησαυρούς της μάγισσας. Οι θησαυροί συμβολίζουν την ανεξαρτησία στη σκέψη και

στις πράξεις των παιδιών, αλλά και της εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Το γεγονός ότι

σώζονται με τη μεταξύ τους συνεργασία δείχνει ότι καθώς μεγαλώνουν πρέπει να

στηρίζονται όλο και περισσότερο στους συνομηλίκους τους για αμοιβαία βοήθεια και

κατανόηση.

Η ΣΤΑΧΤΟΠΟΥΤΑ

Η ιστορία: Η μητριά και οι αδελφές της Σταχτοπούτας την αναγκάζουν να καθαρίζει

τις στάχτες του σπιτιού. Όταν ο βασιλιάς δίνει μία δεξίωση χορού, μια νεράιδα

εμφανίζεται και τη βοηθά να αποκτήσει ωραία ρούχα και άμαξα. Το γοβάκι που θα

χάσει στον χορό θα οδηγήσει τον πρίγκιπα κοντά της.

Τι σημαίνει: Κανένα άλλο παραμύθι δεν αποδίδει τόσο καλά όσο η Σταχτοπούτα τις

εσωτερικές εμπειρίες του μικρού παιδιού που γνωρίζει τις αγωνίες της αδελφικής

αντιζηλίας.

Στάχτες: Η Σταχτοπούτα ζει σκουπίζοντας τις στάχτες ενθαρρύνει το παιδί στην

πεποίθηση ότι το να κατοικεί σε ταπεινά μέρη δεν θα το εμποδίσει να προοδεύσει στη

ζωή του. Οι στάχτες συμβολίζουν και το πένθος της για τη νεκρή μητέρα της. Το

πένθος είναι αναγκαίο ως προσωρινή κατάσταση, αλλά για την επιβίωση πρέπει να

μετατραπεί σε μια θετική στάση ζωής.

Η νεραϊδονονά: Συμβολίζει τα συναισθήματα και τις ψυχικές διεργασίες της

Σταχτοπούτας. Η νεράιδα της ζητεί να εκτελέσει μία σειρά από καθήκοντα προτού τη

στείλει στο χορό. Της λέει να φέρει μια κολοκύθα από τον κήπο, να ανοίξει μία

ποντικοπαγίδα και να βρει έξι σαύρες. Αυτό που καταλαβαίνει το παιδί που ακούει το

παραμύθι είναι ότι μπορεί με τις δικές του ενέργειες να βελτιώσει τη ζωή του.

Ο πρίγκιπας: Το παιδί ακούγοντας το παραμύθι μαθαίνει ότι για να κερδίσει το

βασίλειο του (μέσω ενός γάμου με τον πρίγκιπα) πρέπει να είναι έτοιμο να υποστεί για

ένα διάστημα μαι ζωή γεμάτη δυσκολίες όπως η Σταχτοπούτα. Δεν θα πρέπει όμως

μόνο να υπομένει τις δοκιμασίες αλλά και αν αναλαμβάνει πρωτοβουλίες.

Ο χορός: Η Σταχτοπούτα πηγαίνει τρεις φορές στον χορό του βασιλιά. Η επανάληψη

των επισκέψεων συμβολίζει της αμφιθυμία του νεαρού κοριτσιού που θέλει να

δεσμευτεί ερωτικά και ταυτόχρονα φοβάται να το κάνει.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Σύμφωνα με την ψυχολόγο Κλαίρη Σειραδάκη τα παραμύθια μπορούν να παίξουν

καταλυτικό ρόλο στην ψυχοσύνθεση του ατόμου μιας και διεγείρουν την παιδική

φαντασία, βοηθούν το άτομο να αναπτύξει συμβολική σκέψη και συναισθηματική

νοημοσύνη ενώ παράλληλα μέσω αυτού μεταφέρονται μηνύματα διαχρονικής αξίας. Ο

κόσμος των παραμυθιών μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο προσαρμογής του παιδιού

στην κοινωνία των ενηλίκων, μιας και παρουσιάζει διάφορα καθημερινά γεγονότα από

μια «ασφαλή» οπτική γωνία. Με τον όρο «ασφαλή» εννοούμε ότι το παιδί μπορεί να

εντοπίσει διάφορες ομοιότητες μεταξύ του φανταστικού κόσμου και του πραγματικού.

Δηλαδή κάποιος από τους φανταστικούς ήρωες του παραμυθιού μπορεί να ισοδυναμεί

με κάποιο οικείο πρόσωπο της καθημερινότητας του ατόμου. Με αυτόν τον τρόπο

δίνεται στο παιδί η δυνατότητα να ταυτιστεί με οποιονδήποτε ήρωα, από τον καλύτερο

έως τον χειρότερο. Έτσι το παιδί έχει την δυνατότητα να εκφράσει συναισθήματα και

απόψεις τα οποία δεν θα είχε το θάρρος να εκφράσει απέναντι σε υπαρκτά άτομα της

καθημερινότητας του. Κατ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να επέλθει η αποβολή του στρες και

των ενοχών και κατά συνέπεια η ψυχική αποφόρτιση του παιδιού. Η ίδια η ψυχολόγος

μας αποκαλύπτει ότι η χρήση των παραμυθιών αποτελεί ένα ιδιαίτερα χρήσιμο

εργαλείο στον τομέα της, καθώς την βοηθάει να ανακαλύψει τον τρόπο σκέψης του

ασθενή της, και τα συναισθήματα που τον καταβάλλουν. Με λίγα λόγια τα παραμύθια

εμπνέουν αισιοδοξία στο άτομο, το εμψυχώνουν, καταστέλλουν τις φοβίες του και το

ηρεμούν.

ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ

ΟΜΑΔΑ Α’

ΜΠΕΖΕΒΕΓΚΗ ΜΑΡΙΑ

ΝΑΚΟΥ ΕΛΕΝΗ

ΣΤΑΜΑΤΗ ΕΥΤΥΧΙΑ

ΣΙΑΦΑΚΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ

ΟΜΑΔΑ Β’

ΜΠΑΡΤΖΩΚΑ ΕΛΕΝΗ

ΣΑΡΑΝΤΑΡΗ ΜΑΡΙΛΕΝΑ

ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗ ΕΜΜΑΝΟΥΕΛΑ

ΚΟΛΙΟΠΑΝΟΣ ΘΑΝΑΣΗΣ

ΟΜΑΔΑ Γ’

ΝΤΑΟΥΤΗ ΜΑΡΙΑ

ΤΣΟΥΜΑΛΗ ΣΩΤΗΡΙΑ

ΦΛΥΤΟΥΡΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

ΟΜΑΔΑ Δ’

ΜΠΑΣΙΟΣ ΣΠΥΡΟΣ

ΓΚΑΡΤΖΩΝΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ

ΜΑΛΑΜΗΣ ΘΑΝΑΣΗΣ

ΘΩΜΛΟΥΔΗΣ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΛΑΣ