pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

ΑΟΡΑΤΟΣ ΦΑΡΟΣ

Η Επανάσταση του 1821. Ένα δύσκολο εγχείρημα μιας περίπλοκηςκοινωνίας. (Β’ μέρος)

Posted on 08/06/2016 by εδουάρδος

a piece of information

Τα tweets μου

euronews live

βιβλιοδρόμιο

Χάρτης Εξόδου απότην Κρίση: Ένα ΝέοΠαραγωγικό Μοντέλογια την Ελλάδα.by Συλλογικό

Η αθηναϊκή

Αναζήτηση…

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Το κείμενο με το οποίο ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’ αφόρισε και καταδίκασε την Επανάστασητου 1821. Το πολύτιμο αυτό ντοκουμέντο αποτελεί μέρος της συλλογής σπάνιων εκδόσεων και

ιστορικών εγγράφων του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Μάνου και ΑναστασίαςΦαλτάϊτς, που βρίσκεται στη Σκύρο.

Το Β’ μέρος της απομαγνητοφώνησης των μαθημάτων Ιστορίας με θέμα «ΗΕπανάσταση του 1821. Ένα δύσκολο εγχείρημα μιας περίπλοκης κοινωνίας», πουέγιναν τον Μάρτιο – Απρίλιο 2016 μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας Mathesis,

με την επιμέλεια της καθηγήτριας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας τουΕθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Μαρίας Ευθυμίου.

♣

Οι ερμηνείες μιας επανάστασης.

Η αποκοπή της ελληνικής εκκλησίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Μία επαναστατική πράξη.

δημοκρατίαby Μιχάλης Σακελλαρίου

Προβλήματα τηςαρχαίας ελληνικήςδημοκρατίαςby Jacqueline de Romilly

Αθηναίων πολιτείαby Aristotle

Περιμένοντας τουςβαρβάρους. Από τονΑριστοφάνη στο Avatarby Daniel Mendelsohn

Jazz all day long

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Η θέση της Εκκλησίας υπό την Οθωμανική κυριαρχία.

Mια άλλη τομή, η οποία άλλαξε την βαθιά κεντρική πολιτική υπόσταση τωνπραγμάτων με την Ελληνική Επανάσταση, θα δώσει επιπλέον επιχειρήματα γιατο γιατί αυτός ο πόλεμος της ελληνικής ανεξαρτησίας ήταν επανάσταση, δηλαδήέφερε πραγματική ανατροπή και τομές σε σχέση με τα προηγηθέντα. Στηνπερίοδο της Τουρκοκρατίας, την προεπαναστατική περίοδο και τους αιώνεςαυτούς, δύο ήταν οι πυλώνες διοίκησης για τους Χριστιανούς Ορθοδόξουςκατοίκους της αυτοκρατορίας, και φυσικά τους ελληνόφωνες εξ αυτών: ησουλτανική πλευρά, η οποία είχε την απόλυτη εξουσία, και η πλευρά τηςΕκκλησίας, και τούτο διότι η οθωμανική διοίκηση, για αιώνες, ήταν θεοκρατική. ΟιΟθωμανοί διαιρούσαν τους υπηκόους της αυτοκρατορίας τους σε ζώνες ανάλογαμε το θρήσκευμά τους. Δεν ενδιέφερε στους Οθωμανούς αν είσαι Βούλγαρος ήΣέρβος, όσο τους ενδιέφερε αν είσαι Χριστιανός Ορθόδοξος, αν είσαιΜουσουλμάνος, αν είσαι Καθολικός, αν είσαι Αρμένιος, αν είσαι Εβραίος και έτσιείχαν διαιρέσει την αυτοκρατορία, διοικητικά στην πραγματικότητα, σε ζώνεςθρησκευτικές. Και τούτο διότι, καθώς οι ίδιοι είναι Μουσουλμάνοι, και ο τρόποςτης διοικήσεώς τους εκπηγάζει εν πολλοίς από τον ιερό τους νόμο, θεωρούσανότι, ναι μεν τα περισσότερα και τα μεγάλα θέματα της αυτοκρατορίας, τα κεντρικάζητήματα κάθε τόπου, που σχετίζονται με τη γενική λειτουργία των πραγμάτων, ταεπιλύει η απόλυτη εξουσία του σουλτάνου με τους διοικούντες που εκείνοςδιορίζει, αλλά τα εσωτερικά ζητήματα των θρησκευτικών αυτών ομάδωνβρίσκονται στα χέρια του επικεφαλής της κάθε θρησκευτικής ομάδας.

Με τον τρόπο αυτό το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και όλη η ιεραρχία τηςΟρθοδόξου Εκκλησίας (θυμίζω ότι το 1453 κατελήφθη η Κωνσταντινούπολη, άρα

news/politics/culture

Agence France-Presse

Arts & Letters daily

Dianeosis

Europeana

Financial Times

Friends of Europe

Hurriyet Daily News

Αθηναϊκό – ΜακεδονικόΠρακτορείο Ειδήσεων

Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα

Σπουδαστήριο Nέου Eλληνισμού

Le Monde Diplomatique

Mathesis

Middle East Eye

Nautilus

Politico

Project Syndicate

Public Domain Review

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως βρέθηκε εντός ζώνης οθωμανικήςκυριαρχίας και διοικήσεως. Μετά δε το 1517, δηλαδή περίπου εξήντα χρόνια μετάτην πτώση της Κωνσταντινουπόλεως, οι Οθωμανοί κατέλαβαν και την ΕγγύςΑνατολή και την Αίγυπτο, και έτσι, όλα τα πατριαρχεία της Ορθοδοξίας, ταιστορικά πατριαρχεία της Ορθοδοξίας, και τα τέσσερα – και το Αντιοχείας και τοΙεροσολύμων και το Αλεξανδρείας – βρέθηκαν επίσης υπό οθωμανική κυριαρχία).

Λοιπόν, ο σουλτάνος έδωσε προνόμια και διοικητική θέση στους επικεφαλής τωνδιαφόρων μιλέτ (millet), όπως λέγονταν οι ζώνες οι θρησκευτικές στις οποίεςείχε διαιρεθεί, ταϊφέ ή μιλέτ, ούτως ώστε να μπορούν να έχουν ευρείαδικαιοδοσία επίλυσης εσωτερικών ζητημάτων που ανέκυπταν μεταξύ τωνομοδόξων τους. Έτσι, το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως είχε ευθύνεςτεράστιες στη περίοδο της Τουρκοκρατίας διότι λειτουργούσε όχι μόνο ως ποιμήνθρησκευτικός, αλλά και ως πολιτική αρχή, για αρκετά ζητήματα των ΧριστιανώνΟρθοδόξων υπηκόων της αυτοκρατορίας: επέλυε δικαστικά ζητήματα, ζητήματααστικού δικαίου, ο μηχανισμός της Εκκλησίας δηλαδή διευκόλυνε την λύσηδιαφορών· και την παιδεία διευκόλυνε, την οικονομία, με χίλιους μύριουςτρόπους.

Το πατριαρχείο έπρεπε να παίζει ρόλο υποστήριξης για τους Οθωμανούς. Στομυαλό των Οθωμανών ήταν ότι η καλή εσωτερική επίλυση των ζητημάτων τηςκάθε θρησκευτικής ομάδας, του κάθε μιλέτ, βοηθά συνολικά την διοίκηση τηςαυτοκρατορίας και βέβαια οι σουλτάνοι θεωρούσαν τους επικεφαλής των μιλέτ –στην περίπτωση των Ορθοδόξων το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως – ως τηδίοδο μέσω της οποίας περνούσαν οι δικές του διαταγές που αφορούσαν τουςυπηκόους, και ο πατριάρχης ήτανε υπεύθυνος για την υποταγή ή όχι, την τήρησηή όχι, των διαταγών του σουλτάνου και επομένως θα μπορούσε να τιμωρηθεί οπατριάρχης εάν κάποια ομάδα των πιστών δεν τηρούσε το ένα ή το άλλο το

Public Domain Review

Spiegel

The Africa Report

The Athens Review of books

The Books' Journal

The Economist

The Moscow Times

The New York Times

The New Yorker

Vouli Watch

Washington Post

World Politics Review

μείνετε ενήμεροι

εισάγετε το email σας καιπατήστε το κουμπί «follow» γιανα λαμβάνετε ειδοποίηση για κάθενέα δημοσίευση

Παρακαλώ γράψτε το email σας

follow

follow

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

οποίο είχε ζητήσει η αυτοκρατορία. Για τους Οθωμανούς οι επικεφαλής των μιλέτήταν διοικητικοί άρχοντες· και επειδή οι διοικητικοί άρχοντες ανήκουν σε μία ζώνη– στην ανώτερη ζώνη της οθωμανικής κοινωνίας που ονομάζεται ασκερί (askeri)

– είναι: α) αφορολόγητοι και β) η ζωή τους βρίσκεται απολύτως στα χέρια τουσουλτάνου, οι οποίοι σουλτάνοι, μέσα στους αιώνες, έκοβαν χωρίς συζήτηση,

χωρίς κανένα πρόβλημα, τα κεφάλια των διοικητικών στελεχών που έπεφταν σεδυσμένεια ή είχαν κατηγορηθεί κ.λπ.

Έχει καταμετρηθεί πόσες χιλιάδες κεφάλια διοικητικών στελεχών έχουν κοπεί στηδιάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας και, για μια περίοδο του 17ου αιώνα,

καταμετρήθησαν τόσα κεφάλια που εκπορεύεται εξ αυτού το αποτέλεσμα ότι,κατά μέσο όρο, κόβονταν πέντε κεφάλια την ημέρα κάπου στην αυτοκρατορία,

κάποιου στελέχους της διοίκησης. Φυσικά, τα στελέχη της οθωμανικήςαυτοκρατορίας ήταν κατά συντριπτική πλειοψηφία Μουσουλμάνοι, αλλά στουςασκερί ανήκαν και μη Μουσουλμάνοι, όπως: οι επικεφαλής των χριστιανικώνμιλέτ, οι επικεφαλής των Εβραίων, οι Φαναριώτες, οι οποίοι ήταν ΧριστιανοίΟρθόδοξοι αλλά ελάμβαναν υψηλά αξιώματα στην οθωμανική αυτοκρατορία, ήτανασκερί· αυτό σήμαινε ότι ο σουλτάνος μπορούσε να το κόψει το κεφάλι χωρίςκαμιά δίκη, χωρίς να προηγηθεί καμία συζήτηση, απλώς μία διαταγή. Το λέωαυτό διότι θα μας χρησιμεύσει αυτή η τοποθέτηση για όσα συνέβησαν σε σχέσημε την Εκκλησία. Η Επανάσταση του 1821 είχε άλλη μία επαναστατική πλευρά:

είναι επαναστατική διότι αλλάζει τελείως – και σε αυτή την πλευρά – τηνεξάρτηση, τη διοικητική πραγματικότητα στην οποία είχαν ζήσει οι Έλληνες όλουςτους αιώνες. Είπαμε σε προηγούμενη ενότητα για την διαγραφή του κύρους τηςύπαρξης του σουλτάνου και την υιοθέτηση λύσεων πολιτικών, πολιτικής ζωής,

που προέρχονταν από τη Δυτική Ευρώπη, την ύπαρξη δηλαδή κοινοβουλευτικήςδημοκρατίας θα έλεγε κανείς· αυτό είναι επαναστατικό.

επισκέψεις

93,346

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Η αποκοπή της επανάστασης από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Αυτή η επαναστατική υιοθέτηση ολοκληρώνεται με μίαν άλλη κίνηση τηςEπανάστασης: το 1821, με την έκρηξη της Επανάστασης, αποκόπτονται οιδεσμοί των ιερωμένων των επαναστατημένων περιοχών από το πατριαρχείοΚωνσταντινουπόλεως. Η Επανάσταση του 1821, από την πρώτη στιγμή θεωρείότι δεν έχει καμία σχέση με το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως· αυτή είναι μιαμεγάλη τομή, η οποία ξεκινά το 1821, παίρνει ευρύτερη, καθαρότερη μορφή το1823 στην Εθνοσυνέλευση του Άστρους, ωριμάζει ακόμη περισσότερο στηνΕθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1827 και ολοκληρώνεται το 1833, όταν πλέονέχει δημιουργηθεί το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος, οπότε επισήμως η ελληνικήπλευρά αποκόπτεται από το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως διοικητικά καιδημιουργείται η αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος, όπως και λειτουργεί καιμέχρι σήμερα. Η αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ελλάδος είναι τελείως ανεξάρτητηΕκκλησία· δεν έχει με το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως παρά δεσμούςσεβασμού. Άλλως: το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως δεν έχει καμίαδικαιοδοσία διοικητική εντός του πλαισίου της αυτοκέφαλης Εκκλησίας τηςΕλλάδος. Αυτή η διαδικασία, που απέκοψε την διοικητική εξάρτηση των κατοίκωντων επαναστατημένων περιοχών από το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, είναιτμήμα του επαναστατικού χαρακτήρα του ελληνικού πολέμου της ανεξαρτησίας.

Για να δούμε λίγο τα πράγματα λεπτότερα, με περισσότερες πληροφορίες, θέλωνα σας διαβάσω το φιρμάνι του σουλτάνου, το οποίο αφορά την εκτέλεση τουπατριάρχου Γρηγορίου του Ε΄. Ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ βρέθηκε στη δίνητων πραγμάτων, διότι στη διάρκεια των τριών πατριαρχιών του – ο Γρηγόριος ο Ε΄πατριάρχευσε τρεις φορές, δηλαδή έλαβε τον πατριαρχικό θρόνο, τον απώλεσε,

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

ανέβηκε άλλος πατριάρχης, ξαναπήρε τον πατριαρχικό θρόνο, τον ξανα-απώλεσεκαι τελικά, για τρίτη φορά, ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο και συνέπεσε ναείναι πατριάρχης στην κρίσιμη φάση της έκρηξης της Ελληνικής Επανάστασης,

τόσο στην Μολδοβλαχία όσο και στις εξελίξεις της. Ο Γρηγόριος ο Ε΄ κατάλαβεπολύ καλά τι σημασία είχε μια τέτοια κίνηση, διότι, όντας επικεφαλής του μιλέτ,εγνώριζε ότι τέτοιου τύπου εξεγέρσεις, κινήσεις, στάσεις στην οθωμανικήαυτοκρατορία, πληρώνονται με βαρύ αίμα, σφαγές εκτεταμένες των«υπευθύνων», εντός εισαγωγικών, και των μη υπευθύνων – γιατί το μαχαίριέπεφτε γερά – και προφανώς ανησύχησε· ανησύχησε και παρακολουθούσε τιςεξελίξεις. Για το πρόσωπο του Γρηγορίου του Ε΄ υπάρχουν πολλές συζητήσεις,

έχουν γραφτεί πολλά. Ο Γρηγόριος ο Ε΄ υπήρξε ένας πολύ συντηρητικός, θαλέγαμε, ιεράρχης: διέταξε την καύση του «Συντάγματος» του Ρήγα· οργάνωσε τησυλλογή βιβλίων τα οποία θεωρούνταν επαναστατικά ή ανατρεπτικά, είτεεναντίον του σουλτάνου είτε εναντίον της ορθοδόξου πίστεως – κατά τη σύλληψητου πατριαρχείου – τα οποία καίγονταν στην αυλή του πατριαρχείου· αφόρισεΈλληνες λογίους οι οποίοι θεωρήθηκαν άθεοι ή επαναστάτες· έκλεισε σχολεία –

ελληνικά σχολεία στην Μυτιλήνη, στο Αϊβαλί, στην Σμύρνη, στην Χίο – τα οποίαθεωρήθηκαν ότι καθοδηγούνται από τις Αρχές του επαναστατικού Διαφωτισμού·

είχε ένα τέτοιο παρελθόν στις σχέσεις του με τα πράγματα.

Υπάρχουν μελετητές που θεωρούν ότι, ενδεχομένως, στην περίπτωσή μας, ότανπλησιάζει η Ελληνική Επανάσταση, ο Γρηγόριος ο Ε΄ γνώριζε για την ΦιλικήΕταιρεία, είχε πληροφορηθεί, αυτό φαίνεται ότι είναι βέβαιο. Κάποιοι κάνουν έναάλμα – χωρίς πολλά στοιχεία, αλλά μπορεί. Κανείς δεν γνωρίζει· είναι, θα λέγαμε,

ενδείξεις. Μπορεί κάποια στιγμή να αποδειχθούν διάφορα πράγματα είτε προς τημια είτε προς την άλλη πλευρά – ότι ήταν και φιλικός προς την Φιλική Εταιρεία·

κάποιοι λένε ότι ήταν και μέλος της Φιλικής Εταιρείας, δεν έχουμε για αυτό

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

αποδείξεις. Το βέβαιο είναι ότι, ως ιεράρχης τέτοιου επιπέδου, γνώριζε πολύκαλά ο Γρηγόριος ο Ε΄ πόση μεγάλη ευθύνη έχει μπροστά στα τεκταινόμενα, δενυπάρχει περίπτωση. Είτε ήξερε είτε δεν ήξερε, είτε επικροτούσε είτε ήταναντίθετος, έπρεπε οπωσδήποτε να είναι σε εγρήγορση γιατί καταλάβαινε –

υψηλότατος διοικητής ήταν – τι θα σημαίνει αυτή η ιστορία. Έτσι, είχε την εξήςεξέλιξη το πράγμα: καθώς ο σουλτάνος Μαχμούτ ο Β΄ έγινε έξω φρενών με τηνείδηση της επανάστασης, της εξέγερσης στην Μολδοβλαχία και των εξελίξεων,

άρχισε να διαφαίνεται ότι θα υπάρξει εκτεταμένη σφαγή – και ήδη είχαν αρχίσειβίαιες εκδηλώσεις – οπότε ο Σεΐχ-ουλ Ισλάμ (Şeyh-ül İslam) στηνΚωνσταντινούπολη – [Ο Σεΐχ-ουλ Ισλάμ είναι ο επικεφαλής, είναι ό,τι οπατριάρχης για τους Χριστιανούς Ορθοδόξους, είναι ο επικεφαλής των θεμάτωνθρησκείας στην οθωμανική αυτοκρατορία], ο οποίος τι είναι;

Είναι ανώτατος θεολόγος, γνωρίζει πολύ καλά τη Σαρία, συνομιλεί με τοναυτοκράτορα, τον σουλτάνο δηλαδή· όταν είναι να πάρει πολιτικές αποφάσεις οσουλτάνος, πολλές φορές θα ζητήσει τη γνώμη του Σεΐχ-ουλ Ισλάμ, αν είναιδυνατό να ακολουθηθεί η μία ή η άλλη απόφαση σε σχέση με τα δεδομένα τηςοθωμανικής πίστεως, της μουσουλμανικής πίστεως και της Σαρία, δηλαδή οΣεΐχ-ουλ Ισλάμ είναι άμεσος συνομιλητής του σουλτάνου και υψηλότατοπρόσωπο στην αυτοκρατορία. Οι επικεφαλής των μιλέτ που ζούσαν στηνοθωμανική αυτοκρατορία είχαν μεταξύ τους σχέσεις· αναγκαστικά, κάθε τόσο, γιακάτι έπρεπε να βρεθούν και είχαν κάποια σχέση. Ο Σεΐχ-ουλ Ισλάμ λοιπόν, τηςεποχής της Ελληνικής Επανάστασης, όταν αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει – καιαντιλαμβάνεται ότι ο Μαχμούτ ο Β΄, ο σουλτάνος, είναι εκτός εαυτού – και ότιμπορούν οι σφαγές να πάρουν τροπή μεγάλης κλίμακας, συνομιλεί με τονΓρηγόριο τον Ε΄ και του εξηγεί ότι πρέπει γρήγορα να κάνει κάτι για να μειωθεί ηένταση των πραγμάτων και οι κίνδυνοι σε σχέση με τη δράση του Μαχμούτ, του

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

σουλτάνου.

Έτσι, ο Γρηγόριος ο Ε΄ εκδίδει έναν αφορισμό της Ελληνικής Επανάστασης. Τοκείμενο του αφορισμού είναι μακρύτατο. Στην ουσία αφορίζεται ο ΑλέξανδροςΥψηλάντης και ο Μιχαήλ της Βλαχίας, οι οποίοι μετέσχαν στην εξέγερση στιςπαραδουνάβιες ηγεμονίες. Είναι ένα σκληρό κείμενο αυτός ο αφορισμός. Οαφορισμός ήταν το όπλο της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες για να νουθετεί και νακαθοδηγεί εκείνους που διέφευγαν από το ποίμνιο. Στην περίοδο των αιώνωνπου συζητούμε, το να αφορισθεί κανείς είναι βαρύτατο πράγμα, βαρύτατο. ΟΧριστιανός Ορθόδοξος το θεωρεί βαρύτερο και από το θάνατο, διότιεξωεκκλησιάζεσαι, φεύγεις απ’ την θρησκεία, δεν μπορείς να βρίσκεσαι με τουςάλλους Χριστιανούς, δεν μπορείς να συζητάς μαζί τους, ούτε καλημέρα να σουλένε, όταν πεθαίνεις το σώμα σου δεν λιώνει ποτέ, μετά θάνατον η ψυχή σουπηγαίνει σε φοβερά σημεία της κολάσεως· είναι βαρύ πράγμα οαφορισμός. Επομένως, το ότι έκανε αυτή την πράξη την αφοριστική, τουαφορισμού, ο Γρηγόριος ο Ε΄, είχε βαθιά πολιτική σημασία, διότι προφανώς έδινεκαι το μήνυμα στον Μαχμούτ τον Β΄ ότι αυτή η εξέγερση δεν επικροτείται απότους Χριστιανούς Ορθοδόξους, ο ίδιος δεν την επικροτεί και για να μειώσει τηνοργή του σουλτάνου Μαχμούτ. Σας διαβάζω μερικά αποσπάσματα απ’ αυτόν τοναφορισμό της Επανάστασης:

«Η πρώτη βάσις της ηθικής ότι είναι η προς τους ευεργετούντας ευγνωμοσύνη,

είναι ηλίου λαμπρότερον, και όστις ευεργετούμενος αχαριστεί, είναι ο κάκιστοςπάντων ανθρώπων. (…) Όταν δε η αχαριστία είναι συνωδευμένη και με πνεύμακακοποιόν και αποστατικόν εναντίον της κοινής ημών ευεργέτιδος και τροφού,

κραταιάς και αηττήτου Βασιλείας,» άρα, ο ευεργέτης είναι η οθωμανικήαυτοκρατορία και τροφός, «τότε εμφαίνει και τρόπον αντίθεον, επειδή ουκ έστι,

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

φησι, Βασιλεία και εξουσία ειμή υπό Θεού τεταγμένη·» άρα, όποιος αντιτίθεται στονσουλτάνο της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αντιτίθεται και στο Θεό, «όθεν και παςο αντιτασσόμενος αυτή τη Θεόθεν εφ’ ημάς τεταγμένη κραταιά Βασιλεία, τη τουΘεού διαταγή ανθέστηκε» και συνεχίζει σε άλλο σημείο: «οι επαναστατήσαντες«επεχείρισαν εις έργον μιαρόν (…) θέλοντες να διαταράξωσι την άνεσιν και ησυχίαντων ομογενών μας πιστών ραγιάδων της κραταιάς Βασιλείας, την οποίαναπολαμβάνουσι με τόσα προνόμια ελευθερίας, όσα δεν απολαμβάνει άλλο έθνος»,

οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι έχουν τα περισσότερα προνόμια – η λέξη «έθνος» εδώείναι οι Χριστιανοί Ορθόδοξοι – «υποτελές και υποκείμενον, ζώντες ανενόχλητοι μετας γυναίκας και τα τέκνα των, με τας περιουσίας και καταστάσεις των, και με τηνύπαρξιν της τιμής των, και κατ΄ εξοχήν με τα προνόμια της θρησκείας…»

Ο αφορισμός της Ελληνικής επανάστασης από το ΠατριαρχείοΚωνσταντινουπόλεως.

Αφού λοιπόν διαβάσαμε λίγο πριν τμήματα του αφορισμού της Επανάστασης του1821 από τον Γρηγόριο τον Ε΄, αφού εξηγήσει λοιπόν όλα αυτά, στη συνέχειααναφέρεται στον Αλέξανδρο Υψηλάντη και περιγράφει «εφάνη τέρας έμψυχοναχαριστίας», ονομάζει τους επαναστατήσαντες, τους Υψηλάντηδες «αλαζόνες καιδοξομανείς και ματαιόφρονες» οι οποίοι «εκήρυξαν του γένους ελευθερίαν και μετην φωνήν αυτήν εφείλκυσαν πολλούς των εκεί κακοήθεις και ανοήτους,

διασπείραντες και αποστόλους εις διάφορα μέρη δια να εξαπατήσωσι και ναεφελκύσωσιν εις τον ίδιον της απωλείας κρημνόν και άλλους πολλούς τωνομογενών μας.» και έτσι συνεχίζει το κείμενο, είναι μακρό το κείμενο τουαφορισμού, τον οποίο εξέδωσε ο Γρηγόριος ο Ε΄. Το κείμενο αυτό διαβάστηκε,

αναπαρήχθη σε εκατοντάδες αντίτυπα, και εστάλη με τον εσωτερικό μηχανισμότης εκκλησίας, μέσω του μηχανισμού διοίκησης και του ιερατείου σε κάθε χωριό,

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

πόλη και κωμόπολη της αυτοκρατορίας και διαβάστηκε στις εκκλησίες τωνΟρθοδόξων προκειμένου να αποτραπεί η δυσμενέστερη εξέλιξη τωνπραγμάτων. Βέβαια, η κίνηση αυτή του Γρηγορίου του Ε΄ πιθανόν να μείωσε τοναριθμό των σφαγών, στις οποίες προχώρησε ο Μαχμούτ ο Β΄ και (οι οποίες) ήτανμεγάλης κλίμακας, αλλά πιθανόν να βοήθησε σε αυτόν τον στόχο εάν ήταν αυτόςο στόχος, όμως δεν απέτρεψε την εκτέλεση του (του Γρηγορίου του Ε΄) από τονσουλτάνο Μαχμούτ τον Β, ο οποίος και διέταξε την εκτέλεση δια απαγχονισμού.

Αυτό έχει σημασία.

Τα ανώτατα διοικητικά στελέχη εκτελούνται δια αποκεφαλισμού, όχι μόνο στηνοθωμανική αυτοκρατορία, σε όλη την υφήλιο. Ή (εκτελούνται) με κάποιον τρόπογρήγορου θανάτου, έχει σημασία αυτό. Θυμηθείτε, η Μαρία Στιούαρταποκεφαλίστηκε, οι βασιλείς στην γαλλική επανάσταση αποκεφαλίστηκαν,

δηλαδή ένας θάνατος του δευτερολέπτου. Έχει σημασία αυτό διότι με έναν τέτοιογρήγορο θάνατο – σήμερα θα εκτελούσε κανείς με τουφεκισμό ας πούμε, δενείναι θέμα, που είναι γρήγορος, άμεσος θάνατος – δεν εξευτελίζεται αυτός οάνθρωπος, που μέχρι πρόσφατα ήταν υψηλής θέσεως. Διότι ένας μαρτυρικόςθάνατος μπορεί να σε εξευτελίσει. Ο θάνατος δια απαγχονισμού είναι μαρτυρικόςθάνατος, ο οποίος εξευτελίζει τον ζώντα αυτή την κατάσταση, διότι, καθώςκρεμιέται το κορμί του απαγχονιζομένου, (από) το στόμα του, από όλες τιςπλευρές, από όλα τα ανοίγματα του σώματoς βγαίνουν υγρά, απ’ όλα ταανοίγματα (βγαίνουν) αφροί. Τα μάτια εκτινάσσονται, η μορφή αλλάζει τελείως, τοσώμα σπαρταράει, είναι πάρα πολύ βαρύ και εξευτελιστικό αυτό το οποίοσυμβαίνει. Για αυτό και ο θάνατος δι’ απαγχονισμού επιφυλασσόταν για τουςληστές και τους ποινικούς των βαρέων ποινικών αδικημάτων. Το ότι ο σουλτάνοςδιέταξε τέτοιου τύπου εκτέλεση του Γρηγορίου του Ε΄ ήταν δείγμα [του ότι είχεχάσει το μέτρο]. Ο Μαχμούτ ο Β΄ υπήρξε σημαντικός σουλτάνος και πέτυχε

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

πολιτικές λύσεις για το εσωτερικό της αυτοκρατορίας που άλλοι σουλτάνοι δενείχαν επιτύχει. Όμως στην περίπτωση της ελληνικής επανάστασης έχασε τομέτρο, την ώρα της κήρυξης της επανάστασης, έχασε το μέτρο. Και στην ουσία –

το είπε αν θυμάστε και ο Κοραής, (αυτό) τον έβλαψε, διότι αντί να μειώσει τιςαντιδράσεις των ανθρώπων τις ενέτεινε η πολιτική του αυτή.

Εκτελώντας τον επικεφαλής του μιλέτ με αυτόν τον εξευτελιστικό τρόπο ήταν σαννα προσβάλλει όλους τους χριστιανούς ορθοδόξους της αυτοκρατορίας και αυτόήταν βαρύ, ήταν βαρύ στις πλευρές των χριστιανών ορθοδόξων και έπαιξε ρόλοστο να αποκοπούν κάποιοι βέβαια, όχι όλοι. Αλλά ένας αριθμός από αυτούς, ανείχαν ερωτήματα σε σχέση με τον σουλτάνο, – να μετάσχω ή να μην μετάσχω σεαυτά που γίνονται εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας, (αποφάσισαν) ναταχθούν με την πλευρά της επανάστασης. Η εκτέλεση έγινε στις 10 Απριλίου,

δείξαμε σε προηγούμενες φάσεις τα σημεία στα οποία έγινε. Στις 10 Απριλίουτου 1821, δηλαδή είχε ήδη ξεκινήσει η Επανάσταση και στην πλευρά τηςΠελοποννήσου και του νότου γενικά της ελληνικής χερσονήσου. Και δενεκτελέστηκε μόνος του, αλλά μαζί του εκτελέστηκαν και οι επίσκοποι Εφέσου,

Νικομηδείας και Αγχιάλου. Σας διαβάζω το φιρμάνι του σουλτάνου που σχετίζεταιμε αυτή την υπόθεση (σε μετάφραση βέβαια νεοελληνική, σεκαθαρεύουσα): «Χρέος των αρχηγών των υπό την εξουσίαν μου διαφόρων λαώνείναι να επαγρυπνώσι νύκτα και ημέραν τους υπό την οδηγίαν των, να παρατηρώσιτην διαγωγήν των και ν’ ανακαλύπτωσι και αναφέρωσιν εις την κυβέρνησίν μου ταςαθεμίτους πράξεις των». Η εισαγωγή είναι αυτό που σας έλεγα πριν.

Για τον σουλτάνο, για τους σουλτάνους της οθωμανικής αυτοκρατορίας, οιεπικεφαλής των μιλέτ, έχουν την ευθύνη να μην επιτρέπουν να συμβαίνουνπράγματα ενοχλητικά για την κυβέρνηση και την αυτοκρατορία και την ομαλότητα

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

μέσα στο ποίμνιό τους. «Οι δε πατριάρχαι, ως αρχηγοί των ραγιάδων ζώντων ενασφαλεία υπό την σκιάν της αυτοκρατορικής μου εξουσίας, οφείλουν να ήναι υπέρπάντα άλλον ανεπίληπτοι, τίμιοι, πιστοί και ειλικρινείς. Έχοντες δε τας αρετάςταύτας οφείλουν, οσάκις παρατηρήσουν κακάς κλίσεις (κλίσεις – το κλι με γιώταδηλαδή ροπές) του λαού των, να τας εμποδίζωσι δι’ απειλών και συμβουλών, ή, αναναγκαίον, και διά ποινών κατά τα έθιμα της θρησκείας των, και τοιουτοτρόπως ναφαίνωνται ευγνώμονες προς την υψηλήν Πύλην δι’ ας απολαμβάνουν χάριτας (γιατα προνόμια που απολαμβάνουν) και ελευθερίας υπό την αγαθοποιόν σκιάν της.

(Η Πύλη, δηλαδή η διοίκηση του σουλτάνου). Αλλ’ ο άπιστος πατριάρχης τωνΕλλήνων, ο δώσας άλλοτε δείγματα της εις την υψηλήν Πύλην αφοσιώσεώς του,

αδύνατον να θεωρηθή αλλότριος των στάσεων του έθνους του, (ο σουλτάνος λέειεδώ, δεν μπορώ να πιστέψω ότι δεν ήξερε τι γινόταν μεταξύ των πιστών) αςδιάφοροι κακότροποι και αναίσθητοι, παρασυρόμενοι υπό χιμερικών καιδιαβολικών ελπίδων, διήγειραν· και χρέος του ήτο να διδάξη τους απλούς, ότι τοτόλμημα ήτο μάταιον και ατελεσφόρητον· διότι τα κακά διαβούλια δεν είναι δυνατόνποτέ να ευδοκιμήσωσι κατά της μωαμεθανικής εξουσίας και θρησκείας, αίτινεςέλαβαν ύπαρξιν θεόθεν (εμάς την εξουσία μας μας την έχει δώσει ο Θεός, λέει οσουλτάνος, σιγά μην τα καταφέρουν αυτοί που λένε) προ υπερχιλίων ετών, και θαδιατηρηθούν μέχρι της συντελείας του αιώνος καθώς μας βεβαιούν αι αποκαλύψειςκαι τα θαύματα· αλλ’ εξ αιτίας της διαφθοράς της καρδίας του, όχι μόνον δενειδοποίησεν ουδ’ επαίδευσε τους απατηθέντας, αλλά καθ’ όλα τα φαινόμενα (λέει οσουλτάνος) ήτο και αυτός, ως αρχηγός, μυστικός συμμέτοχος της επαναστάσεως,

και αδύνατον να μη αφανισθή και πέση εις την οργήν του Θεού όλον το έθνος τωνΕλλήνων, αν και εν αυτώ είναι και πολλοί αθώοι». Και συνεχίζει: «Καθ’ ον καιρόνεγνώσθη η αποστασία, η υψηλή Πύλη, συμπάθειαν λαβούσα προς τους αθλίουςραγιάδας της, ησχολήθη να επαναφέρη τους πλανηθέντας διά της γλυκύτητος ειςτην οδόν της σωτηρίας, και επί τω σκοπώ τούτω εξέδωκε πρόσταγμα διατάττουσα

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

και συμβουλεύουσα τον πατριάρχην τα δέοντα, και προσκαλούσα αυτόν ν’ αφορίσητους αποστατήσαντας ραγιάδας» και τα λοιπά και τα λοιπά.

Η εκτέλεση του Πατριάρχη συντελεί στην επαναστατική ροπή.

Αυτό το κείμενο του αφορισμού έρχεται και επανέρχεται. Η εκτέλεση τουΓρηγορίου του Ε΄ συγκίνησε βαθύτατα και εξόργισε τους ΧριστιανούςΟρθόδοξους και αποτέλεσε τομή στα πράματα. Γιατί όμως η Επανάστασηαπέκοψε τους δεσμούς της από το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως; Πρώτον,

διότι πολλοί επαναστάτες, λόγιοι, οι οποίοι σχετίζονταν με την Ευρώπη και τατεκταινόμενα εκεί, θεωρούσαν ότι, έτσι κι αλλιώς, από αιώνες, η ΟρθόδοξηΕκκλησία είναι το δεύτερο χέρι του σουλτάνου. Μάλιστα, στην «ΕλληνικήΝομαρχία», σε άλλα κείμενα ανωνύμων επαναστατών των αρχών του 19ουαιώνα, τονίζεται σαφώς ότι είναι βέβαιο ότι, αν γίνει κάποια επανάσταση, ηΕκκλησία θα είναι με το μέρος του σουλτάνου, διότι δεν είναι τίποτα άλλο παρά τομακρύ χέρι του σουλτάνου, και αυτό το θεωρούσαν αυτονόητο, διότι σε κρίσιμεςστιγμές – και στα Ορλωφικά και σε άλλες εξεγέρσεις – πράγματι, το πατριαρχείοΚωνσταντινουπόλεως, διάφορες τοπικές μητροπόλεις και εκκλησίες και φορείςδιοικητικοί της εκκλησίας, είχαν καταδικάσει κινήματα. Βέβαια, υπήρξαν καιιερωμένοι που είχαν επαναστατήσει, είχαν μετάσχει σε δράσεις εναντίον τηςοθωμανικής αυτοκρατορίας στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, αλλά ηκύρια πορεία της Εκκλησίας ήταν, κατά κανόνα, πορεία πολύ προσεκτική καιπορεία η οποία πάντοτε, με μία εξαίρεση των ετών 1565 και 1620, δηλαδή γιαπερίπου εξήντα χρόνια, που επειδή είχε δημιουργηθεί η Σάκρα Λίγκα [Sacra Liga

Antiturca: Ιερός Αντιτουρκικός Συνασπισμός] στη Δυτική Ευρώπη και είχανυπάρξει κινήσεις – που φαίνονταν αποφασιστικές – ανατροπής του σουλτάνουκαι της οθωμανικής αυτοκρατορίας και της δημιουργίας στρατού που θα έδιωχνε

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

τους Οθωμανούς από την Ανατολική Μεσόγειο.

Εκείνο το διάστημα, μεταξύ δηλαδή του 1565 και του 1620, έχουμε περιπτώσειςυψηλόβαθμων ιερωμένων οι οποίοι μετέχουν σε συνωμοτικές κινήσεις της ΣάκραΛίγκα για ανατροπή των πραγμάτων. Ειδάλλως, τον μακρύ χρόνο τηςοθωμανικής κυριαρχίας, η Εκκλησία ήταν πράγματι πάρα πολύ προσεκτική καιθύμιζε την υποχρέωση των πιστών να είναι πιστοί υπήκοοι του σουλτάνου και ναευγνωμονούν το γεγονός ότι ο σουλτάνος τηρεί τις εκκλησίες, επιτρέπει τα έθιματων Χριστιανών, τηρεί το ιερατείο κ.λπ., κ.λπ. Εξ αυτού, παρότι ο πατριάρχηςεκτελέστηκε, το κείμενο του αφορισμού του θεωρήθηκε από πολλούς ωςεπιστέγασμα των επί πολλές εκατονταετίες παρομοίων καταδικαστικών κειμένωναπό πλευράς του πατριαρχείου και αυτό έπαιξε ρόλο στα πράματα. Το άλλο πουέπαιξε ρόλο στα πράματα είναι ότι, μετά τον Γρηγόριο τον Ε΄, ο πατριαρχικόςθρόνος του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως πληρώθη, δηλαδή πατριάρχεςέγιναν άτομα τα οποία ήταν σαφώς εναντίον επαναστατικών κινήσεων και μάλισταδεν ήταν και ελληνικής καταγωγής κάποιοι εξ αυτών, ήταν βουλγαρικήςκαταγωγής κ.λπ.· δηλαδή ο σουλτάνος πρόσεξε οι επόμενοι απ’ τον Γρηγόριο Ε΄πατριάρχες να είναι εχθρικοί προς τις επαναστατικές κινήσεις των Ελλήνων. Εξαυτού η Ελληνική Επανάσταση θεωρούσε – το 1821, μετά την εκτέλεση τουΓρηγόριου του Ε΄- αυτονοήτως, το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ως εχθρότης Επανάστασης, ως τμήμα της σουλτανικής εξουσίας και για αυτό θα μείνεικανείς άναυδος αν παρατηρήσει τα εξής: Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, γνωρίζουμεόλοι, κατηγορήθηκε το 1823-24 ότι είναι σε συνομιλία με τους Τούρκους και ότιπρόδωσε, ότι έχει γίνει προδότης, και όπως γνωρίζετε το 1825 εκτελέστηκε απότον Γκούρα, το πρωτοπαλίκαρό του. Ο Γκούρας τον έριξε από την Ακρόποληκάτω, στα βράχια.

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος – για ένα διάστημα είχε μετάσχει θερμά στηνΕπανάσταση – πράγματι ήρθε σε συνομιλία προδοτική με τους Τούρκους, καιμέσα στις κατηγορίες εναντίον του Οδυσσέα Ανδρούτσου είναι ηεξής: Κατηγορείται ο Οδυσσέας για το εξής – ο οποίος ονομάζεται και«Τουρκοδυσσέας» από τη διοικητική πλευρά της Επανάστασης: «Τα τελευταίατούτου τα σχέδια είναι φρικτά», δηλαδή του Οδυσσέα Ανδρούτσου, «ηαλληλογραφία του γίνεται κατ΄ ευθείαν μαζί με τους περί την καθέδραν τουΔεσπότου του Βυζαντίου και με τον Πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως¹». Τικατηγορείται δηλαδή ο Οδυσσέας Ανδρούτσος; Εκτός του ότι είχε προδοτικέςσυνομιλίες με Τούρκους ιθύνοντες των περιοχών της Ανατολικής Στερεάς,

κατηγορείται ότι, όχι μόνο αυτό, αλλά κάνει ακόμη φρικτότερη προδοσία: στέλνειεπιστολές και επικοινωνεί με τον «Δεσπότη του Βυζαντίου». (Το Βυζάντιο είναι ηΚωνσταντινούπολις, η πόλη του Βυζαντίου. Χρησιμοποιείται μονίμως αυτή η(ονομασία)… [κάνω αυτή την παρένθεση: «Βυζάντιο» ονομαζόταν ηΚωνσταντινούπολη όταν δημιουργήθηκε από τους αρχαίους Έλληνες εποίκουςτον 7ο π.Χ. αιώνα, τους Μεγαρείς. Ο αρχηγός τους ήταν ο Βύζαντας και η πόληπου δημιούργησαν εκεί οι Έλληνες, ονομάστηκε, οι Μεγαρείς, πήρε το όνοματου αρχηγού, «Βυζάντιον». Γι’ αυτό και η λέξη «Βυζάντιο» είναι τηςΚωνσταντινουπόλεως.

Άλλαξε όνομα η Κωνσταντινούπολη όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος απεφάσισε εκείνα κάνει πρωτεύουσα και την ονόμασε στο όνομά του, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας,

«Κωνσταντινούπολη», και άλλαξε ξανά όνομα και ονομάζεται τώρα Ισταμπούλ(Istanbul)· η ίδια πόλη είναι. Στα κείμενα της περιόδου της Τουρκοκρατίας, ταπατριαρχικά κείμενα, η Κωνσταντινούπολη πολύ συχνά ονομάζεται «Βυζάντιον»,

ως πόλη, είναι το Βυζάντιον. Και όταν στέλνονται κείμενα του πατριάρχη για ναβοηθηθεί ο στόλος ο οθωμανικός, όταν εξέρχεται τον Απρίλιο για να πάει προς τα

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

παράλια κ.λπ., ο πατριάρχης στέλνει – για να βοηθήσει αυτό το διοικητικό έργοτης οθωμανικής αυτοκρατορίας – επιστολές στους νησιώτες και στους κατοίκουςτων παραλίων και, μέσα στα άλλα, λέει: «Ο βυζαντινός στόλος εκπλέει την τάδετου μηνός» και εννοεί με τη λέξη «βυζαντινός στόλος», ο στόλος τηςΚωνσταντινούπολης, δηλαδή ο οθωμανικός στόλος, με την έννοια ότι είναι τοΒυζάντιο, η πόλη.] Λοιπόν, γιατί κατηγορείται ο Οδυσσέας Ανδρούτσος; Ότι έχειαλληλογραφία με τον «Δεσπότην του Βυζαντίου», δηλαδή τον σουλτάνο – καλάαυτό ναι, θα ήταν, μπορεί κανείς να το καταλάβει ότι είναι προδοτικό – και με τον«πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως». Ο πατριάρχης δηλαδήΚωνσταντινουπόλεως θεωρείται ταυτόσημα επικίνδυνος εχθρός με τονσουλτάνο· και όλα αυτά είναι το 1823-24.

Ο Σουλτάνος αντιδρά στις εξελίξεις.

Είδαμε στην προηγούμενη ενότητα, πάλι στην προσπάθειά μας να εντοπίσουμετα επαναστατικά σημεία του πολέμου της Ανεξαρτησίας των Ελλήνων,

αντιμετωπίσαμε τον κύκλο των πραγμάτων σε σχέση με την Εκκλησία, αφού καιη Επανάσταση του 1821 απέκοψε τους δεσμούς της με το ΠατριαρχείοΚωνσταντινουπόλεως, συνειδητά και κάθετα, και αναζητούσαμε την εικόνα τωνπραγμάτων μόλις πριν. Διαβάσαμε το κείμενο της διαταγής του σουλτάνου για τηνεκτέλεση του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄, ο οποίος είχε εκδώσει αφορισμό γιατην Επανάσταση και κείμενα του αφορισμού μάς έχουν σωθεί σε πολλάαντίτυπα, διότι το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως το εκτύπωσε σε πολλάαντίτυπα, ούτως ώστε να φτάσει παντού. Και έτσι από πλευράς αρχειακήςεπαρκείας το έχουμε πολλές φορές, ξέρουμε δηλαδή, καμιά φορά για κάποιαθέματα μπορεί κανείς να έχει μία αμφιβολία, σε αυτό δεν υπάρχει κανέναζήτημα. Την ώρα που εκδίδονται τόσο βίαιες διαταγές από πλευράς του

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

σουλτάνου και εκτελείται ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄, ο σουλτάνος αλλάζει τονΣεϊχ-ουλ Ισλάμ, επειδή θεώρησε ότι και ο Σεϊχ-ουλ Ισλάμ ευθύνεται για τιςεξελίξεις, και τον εξορίζει. Και επίσης αλλάζει και τον Μεγάλο Βεζίρη, διότι τονκατηγορεί, δηλαδή γενικά ο Μαχμούτ ήτανε σε μία φάση που υποψιαζότανε τουςπάντες. Και θέλω πριν προχωρήσουμε να σας διαβάσω, μιας και διαβάσαμε τοπροηγούμενο κείμενο, το φιρμάνι του σουλτάνου για τον διορισμό του νέουΜεγάλου Βεζίρη, που έχει κι αυτό σημασία για όσα θα πούμε. «Δέξου τουςαυτοκρατορικούς χαιρετισμούς μου και μάθε ότι αφ’ ότου έγινε φανερή ηαπροσδόκητη αποστασία του γένους των Ελλήνων, όλοι οι Βεζίραι, όλοι οιάνθρωποι του νόμου, όλοι οι αρχηγοί και οι σημαντικοί των στρατευμάτων μου,

γνωρίζοντες ότι οι μουσουλμάνοι είναι αδελφοί, ενώθησαν χάριτι θεία (χάρη στοΘεό) και αγρυπνούν ένοπλοι νύκτα και ημέρα εις απόσβεσιν της αποστασίαςπαιδεύοντες τους πρωταιτίους της·»

Στην ουσία ο σουλτάνος δικαιολογεί τις πράξεις βίας που γίνονταν ανεξέλεγκταεκείνες τις ημέρες εναντίον των Ελλήνων και τις οποίες προσπάθησε,

προφανώς, μέσα σ’ όλα το κείμενο του αφορισμού του Γρηγορίου του Ε΄ νααντιμετωπίσει. «Αλλά ο προκάτοχός σου, Μπεντερλή Αλή Πασάς, ηθέλησε ναφεισθή της ζωής των Ελλήνων, ων η προδοσία είναι πασίγνωστος, (των οποίωντων Ελλήνων η προδοσία είναι πασίγνωστος), μην κατανοήσας τα αποτελέσματατης ανακαλυφθείσης αποστασίας». Και συνεχίζει λέγοντας πολλά εναντίον τουπροηγουμένου που δεν κατάλαβε τί γίνεται και του ζητάει τώρα «να είσαι σεσυνεχή εγρήγορση, διότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό το δύσκολο τμήματης…». Καταλήγει το διάταγμα του σουλτάνου: «Διάταξε όλους τουςμουσουλμάνους να απαρνηθώσι την ηδυπάθειαν, την πολυτέλειαν και την ασωτίαν,μεταβαλόντες την κατάστασιν της ειρήνης εις κατάστασιν πολέμου και πράττοντεςκατά τους νόμους του προφήτου. Φρόντισε να ενεργηθώσι τα διαταττόμενα». Ο

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

σουλτάνος, δηλαδή, κινητοποιεί τα θρησκευτικά ένστικτα των μουσουλμάνων καιζητεί από όλους ανεξαρτήτως, γιατί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία οιμουσουλμάνοι δεν μιλούσαν μόνο τούρκικα, υπήρχαν μουσουλμάνοι πουμιλούσαν κι άλλες γλώσσες, να ενωθούν ακόμη κι αν είναι Σούφι. Και έχειενδιαφέρον, διατάσσει τους μουσουλμάνους να «απαρνηθώσι την ηδυπάθειαν,την πολυτέλειαν και την ασωτίαν». Και, βέβαια είναι εμβόλιμο αλλά έχει τοενδιαφέρον του, η ελληνική κυβέρνηση, η Επαναστατική Κυβέρνηση, από ταπρώτα της διατάγματα «διατάττει όλα τα εργαστήρια, καφενέδες, ρακοπωλεία καιλοιπά, εις όλας τας πόλεις της Ελλάδος να κλεισθώσι δια τρεις ολοκλήρους μήναςαπό σήμερον». Και οι δύο πλευρές, δηλαδή, ενώ είναι σε μεγάλη εγρήγορση γιαόλα τα ζητήματα, έχουν συναίσθηση τί συμβαίνει σε καθημερινό επίπεδο και οσουλτάνος λέει στους μουσουλμάνους «πάψτε να ‘στε ηδυπαθείς και να περνάτεωραία στους καναπέδες σας» και η ελληνική πλευρά ζητάει από τους Έλληνες ναμην πηγαίνουν στους καφενέδες, στα ρακοπωλεία και στα λοιπά, αλλά νακινητοποιηθούν στον Αγώνα ο οποίος δίνεται.

Η πορεία της Ελληνικής Εκκλησίας προς το Αυτοκέφαλό της: μία επαναστατικήδιαδρομή.

Επομένως, μέσα σε αυτό το κλίμα των εντάσεων και του σουλτάνου, γίνονται όσαγίνονται με την εκτέλεση του πατριάρχου Γρηγορίου του Ε΄ και την αντικατάστασήτου με πατριάρχες οι οποίοι είναι σαφέστατα κάθετοι σε επαναστατικά κινήματα.

Έτσι, η ελληνική πλευρά θεωρεί το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ως εχθρόκαι, εκ των πραγμάτων, αποκόπτει κάθε επαφή μαζί του. Βέβαια, ενώ οι λόγιοιτου Διαφωτισμού – ή εκείνοι που προετοίμαζαν την Επανάσταση, πίστευαν στηνΕπανάσταση – (το) θεωρούσαν (αυτό) εκ των πραγμάτων βέβαιο – όπως είπαμεπριν, και ο «Ανώνυμος ο Έλλην» και ο «Ρωσσαγγλογάλλος» και στοχαστές της

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

εποχής – στην πράξη (όμως) δεν έγινε ακριβώς όπως νόμιζαν. Στη ΦιλικήΕταιρεία, αν θυμάστε, όταν μελετήσαμε τα δεδομένα, ένα περίπου 9% (εννέα τοιςεκατό) των μελών της Φιλικής Εταιρείας, των μυημένων στη Φιλική Εταιρεία, ήτανιερείς, ιερωμένοι – δεν ξέρουμε σε ποιο επίπεδο – ήταν ιερωμένοι και επιπλέον,

όταν άρχισε η Επανάσταση, πολλά μοναστήρια τάχθηκαν, βοήθησαν τηνΕπανάσταση και γενικά, στις επαναστατημένες περιοχές, κατά κανόνα, οι ιερείςτων επαναστατημένων περιοχών συνετάγησαν με τα πράγματα – άλλοι όχι. Αλλάαυτό ισχύει για όλους: δεν είναι ότι όλοι οι αγρότες συνετάγησαν με τηνΕπανάσταση, όλοι οι έμποροι συνετάγησαν με την Επανάσταση, όλοι οι λόγιοισυνετάγησαν με την Επανάσταση· τέτοια πράγματα δεν είναι λογικά.

Οι κοινωνίες είναι πολύπλοκες, ο κάθε άνθρωπος έχει τις συλλήψεις του· ποτέσε μια επανάσταση ή σε μια δράση – οποιασδήποτε φύσεως δράση – δενμετέχουν όλοι, υπάρχουν αποχρώσεις. Αλλά η άποψη, η προεπαναστατική, τωνπιο ριζοσπαστικών, ας πούμε, πνευμάτων της προετοιμασίας της Επανάστασης,

ότι η Εκκλησία θα είναι εναντίον της Επαναστάσεως, και ίσχυσε αλλά και δενίσχυσε, διότι ναι, μεγάλο τμήμα της ανώτατης Εκκλησίας έμεινε, κράτησε τηστάση που είπαμε, αλλά σε τοπικό επίπεδο, και ιερωμένοι, υψηλόβαθμοιιερωμένοι, όπως ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στην Πελοπόννησο,

πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση. Επομένως, αυτές ήταν οι εξελίξεις που τώραγνωρίζουμε. Όμως, το 1821 στην Επίδαυρο, κατά την Εθνοσυνέλευση τηςΕπιδαύρου, – το είπαμε και σε άλλη αφορμή – (τον) Δεκέμβριο του 1821, στηνΠιάδα της Επιδαύρου, συγκεντρώθηκαν οι «παραστάτες», οι εκπρόσωποι τωνΕλλήνων, και εκεί, ανάμεσα στις αποφάσεις της Επιδαύρου, εμπεριέχεται ηίδρυση «Εφορείας της Λατρείας» ή αλλιώς «Μινιστέριον της Θρησκείας».

Μινιστέριον, υπουργείο δηλαδή της Θρησκείας. Με αυτό τί σημαίνει; Σημαίνει ότιη πολιτική πλευρά πλέον παίρνει πάνω της τη διοίκηση της Εκκλησίας· θεωρεί

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

αυτονόητο ότι δεν εξαρτάται από το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και ότιτώρα πλέον, η διοίκηση της Εκκλησίας – ποιας Εκκλησίας; – των εκκλησιών, τωνμοναστηριών, των ιερωμένων κ.λπ. των επαναστατημένων περιοχών, θαεποπτεύεται από την πολιτική βούληση του λαού μέσω της «Εφορείας τηςΛατρείας» ή του «Μινιστερίου της Θρησκείας».

Το 1823, στην Εθνοσυνέλευση του Άστρους, καθώς έχουν παρέλθει ήδη τρίαχρόνια από την έκρηξη της Επαναστάσεως, το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεωςθέλει να δοκιμάσει τα όρια των εξελίξεων και παίρνει την εξής απόφαση: ναστείλει στο έθνος, στο ελληνικό έθνος, το 1823 στην Εθνοσυνέλευση τονδιορισμό, την απόφασή του για τον διορισμό ιερωμένων σε διάφορες θέσεις τουιερατείου. Τα πατριαρχεία πάντοτε έχουν αυτό το καθήκον, να διορίζουν, αυτήείναι η εσωτερική τους διοικητική υποχρέωση. Γιατί το έκαμε αυτό; Γιατί τοέστειλε με αρχιερείς κιόλας. Η Εθνοσυνέλευση του Άστρους, όταν παίρνει αυτήντην απόφαση του διορισμού αρχιερέων από την πλευρά του πατριαρχείουΚωνσταντινουπόλεως, το επιστρέφει πίσω, λέγοντας στο πατριαρχείοΚωνσταντινουπόλεως ότι «δεν έχεις καμία δικαιοδοσία στα θέματα που αφορούντους ιερωμένους του τόπου μας». Η δε Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας – και στιςτρεις Εθνοσυνελεύσεις αντιμετωπίζεται το ζήτημα της διοίκησης της Εκκλησίαςπάντα από πολιτικής πια εξουσίας – το δε 1827, στην Εθνοσυνέλευση τηςΤροιζήνας, αποφασίζεται να μην εμπλέκεται ο Κλήρος «εις καμίαν από ταςπολιτικάς δράσεις», δηλαδή, ο Κλήρος – αποφασίζει το επαναστατημένο Έθνος –

πρέπει να περιοριστεί πλέον μόνο στα θρησκευτικά ζητήματα· αυτό είναι τομή,

μεγάλη τομή, και αυτό ακόμη. Δεν είναι μόνον ότι αποκόπτεται από τοπατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ο Ελληνισμός, ο επαναστατημένοςΕλληνισμός, αλλά αντιμετωπίζει το ιερατείο όχι ως διοικητικό πλέον μηχανισμό,

όπως το είχε μετατρέψει η οθωμανική αυτοκρατορία – και εν μέρει και το Βυζάντιο

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

το είχε – αλλά ως μηχανισμό ποίμανσης των πιστών και μόνο.

Έτσι, όταν θα ’ρθει ο Καποδίστριας το 1828, Ιανουάριο του 1828, όταν έρχεταιστα επαναστατημένα εδάφη, θα κρατήσει αυτό το σχήμα και δεν θα κάνει κάποιακίνηση προς το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, και τελικά η λύση θα δοθεί το1833 [ένθετη σημείωση: το 1833 έχουμε Αυτοκέφαλη Εκκλησία], όταν έχει έρθειη Αντιβασιλεία και ο Όθων, οπότε πια θα επισημοποιηθεί η ρήξη και ηδημιουργία του αυτοκεφάλου της ελληνικής Εκκλησίας. Η απόφαση, η μονομερήςαπόφαση της ελληνικής κυβέρνησης για τη ρήξη, θα φέρει αισθήματα οργής στοπατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως διότι δεν έγινε με τον τρόπο, με τιςκανονικότητες, που θα μπορούσε να είχε συμβεί, και μέχρι το 1850, η ΕλληνικήΕκκλησία, η Εκκλησία της Ελλάδος, και το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως,

βρίσκονται σε απόλυτη ρήξη και σε πολύ έντονες συγκρούσεις. Αυτό μετά θαλυθεί, διότι θα δεχτεί το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως την κατάσταση και θααποφασιστεί ότι η Εκκλησία της Ελλάδος είναι απολύτως ανεξάρτητη,

αυτοκέφαλη και εκφράζει όμως πάντοτε το σεβασμό της και την αναγνώριση τουκύρους του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

Αυτός ο κύκλος είναι πολύ σημαντικός και αποτελεί τεράστια πολιτική τομή γιατον Νέο Ελληνισμό και παρέμεινε η ελληνική πλευρά, στην περίοδο τηςΤουρκοκρατίας, πολύ έντονη απέναντι στο πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως καιαπό έναν άλλο λόγο που πρέπει να πούμε στο σημείο αυτό: η Επανάστασηκινδύνευσε το 1826, που ο Ιμπραήμ είχε τόσο μεγάλες επιτυχίες, και τοΜεσολόγγι έπεφτε και όλα έδειχναν ότι η Επανάσταση μπαίνει σε δεινέςπεριστάσεις και πρόκειται να τελειώσει με τρόπο τρομακτικό – όπως συνήθωςτελείωναν αυτά τα πράγματα, όταν κανείς αμφισβητούσε την οθωμανικήκυριαρχία και εδώ επρόκειτο για κάτι βαρύτατο, για την πλευρά των Οθωμανών –

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

ο Οθωμανός σουλτάνος αποφάσισε, για να αδυνατίσει ακόμη περισσότερο τηθέση των Ελλήνων στη διεθνή σκηνή, να συγκεντρώσει συγχωροχάρτια,

«προσκυνοχάρτια», δηλαδή ζήτησε από το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως νατυπώσει χαρτιά στα οποία υπήρχε κενό το όνομα και στα προσκυνοχάρτια αυτά,

εσύ, εγώ, ο κυρ Γιώργης, η κυρά Κατίνα, στο χωριό, στην πόλη, ο μέσοςκάτοικος των περιοχών, των επαρχιών, που ο σουλτάνος ακόμη θεωρούσε δικέςτου, οθωμανικές επαρχίες, κι ας είχε γίνει ό, τι είχε γίνει, δήλωνε ότι προσκυνάτον σουλτάνο, ότι είναι υπήκοος στο σουλτάνο, ότι δεν έχει καμία σχέση με αυτέςτις αθλιότητες που γίνονται κ.λπ., κ.λπ. Η διανομή αυτών των προσκυνοχαρτιώνέγινε με ιερωμένους, που έστειλε το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως· τηνπόρτα σου δηλαδή, για να πάρεις το προσκυνοχάρτι, την χτυπούσε ιερωμένοςαπό το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως· αυτό έκανε τρομερή εντύπωση, και ταπροσκυνοχάρτια, αν διαβάσει κανείς τα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη, οΚολοκοτρώνης λέει ότι «δια την πατρίδα μου δεν εφοβήθηκα ποτέ περισσότερονπαρά την εποχήν, που μοιράζονταν τα προσκυνοχάρτια» και διέταξε, όποιο χωριόπροσκυνάει, «φωτιά και τσεκούρι», με τη βία να σταματήσει αυτή η ιστορία, διότι οσουλτάνος συγκέντρωνε αυτά τα προσκυνοχάρτια και πλέον απεδείκνυε μεστοιχεία ότι δεν πρόκειται για καμία επανάσταση στην Ευρώπη, που λέτε εσείςότι είναι κάτι πολεμιστές της ελευθερίας· είναι κατσαπλιάδες, είναι ληστές – έτσιπαρουσίαζε η οθωμανική κυβέρνηση τα όσα συνέβαιναν στην περιοχή εκείνη –

κοινοί ληστές και εγκληματίες είναι, και εσείς λέτε ότι είναι πολεμιστές τηςελευθερίας, του δικαίου κ.λπ., κ.λπ. Να, και μόνοι τους λένε ότι δεν συντάσσονταικαι ότι είναι υπήκοοι της αυτοκρατορίας.

Σας διαβάζω από τα απομνημονεύματα αυτές τις περιγραφές για τουςιερωμένους, που συγκέντρωναν τα προσκυνήματα, στα προσκυνοχάρτια. Τααναφέρει και ο Κανέλλος Δεληγιάννης στα απομνημονεύματα του – ο Κανέλλος

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Δεληγιάννης ήταν ο μεγάλος πρόκριτος της περιοχής των Λαγκαδιών καιΚαρύταινας εκεί στην Αρκαδία – και ο Φωτάκος, ο Χρυσανθακόπουλος ήΦωτάκος, ο οποίος ήταν ο γραμματικός του Κολοκοτρώνη και έχει αφήσει – και οιδύο έχουν αφήσει – απομνημονεύματα. Σας διαβάζω από τον δεύτερο τόμο τουΦωτάκου, τι γράφει γι’ αυτό: «ο σουλτάνος είχε στείλει αρχιερείς απ’ την μεγάληνΕκκλησίαν δια να συνάζουν υπογραφάς, να τας δείξη εις τους πρέσβεις των τριώνΜεγάλων Δυνάμεων». Αυτές οι προϊστορίες, αυτές οι πλευρές, θεωρήθηκαν πολύβαριές, ζύγισαν βαριά και βέβαια, θα έλεγε κανείς, πώς θα μπορούσε (και) ναείναι και αλλιώς; Διότι, όταν – έτσι έγινε τελικά και στην πράξη – οι Σέρβοι, ότανολοκλήρωσαν την επανάστασή τους, δημιούργησαν ξεχωριστή σερβικήΕκκλησία. Σήμερα οι Σέρβοι έχουν ξεχωριστό πατριαρχείο, έχουν Σέρβοπατριάρχη· το ίδιο έγινε και με τους Βουλγάρους. Όταν δηλαδή και οι δύο λαοίαυτοί, στον 19ο αιώνα, απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, δημιούργησανανεξάρτητο πατριαρχείο, αποκόπηκαν από το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Βέβαια, αποκόπηκαν με τον κανονικό τρόπο, όχι πραξικοπηματικά όπως έγινεστην περίπτωση των Ελλήνων. Το ίδιο έγινε στην Ρουμανία: όταν δημιουργήθηκετο ρουμανικό κράτος, και αυτό απέκτησε δικό του πατριάρχη. Δεν είναι εύκολο νααποκτήσει, δηλαδή πώς μπορεί να λειτουργήσει το πράγμα, εκ των πραγμάτων,

όταν ένας τόπος αποκόπτεται από την οθωμανική αυτοκρατορία,

ανεξαρτητοποιείται, να ανήκει η Εκκλησία του διοικητικά στο πατριαρχείο το οποίοελέγχεται από μία άλλη Δύναμη, αυτό δεν συνάδει, δεν συνδυάζεται. Επομένως,

δεν είναι ότι οι Έλληνες έκαναν κάτι μόνο αυτοί, έγινε πραγματικότητα και έτσισήμερα στην Ορθοδοξία, όπως γνωρίζουμε, υπάρχουν δεκαπέντε πατριαρχείακαι ανεξάρτητες Εκκλησίες. Η Ορθοδοξία το έχει αυτό, δεν είχε ποτέ έναπατριαρχείο – το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως έχει το μεγαλύτερο κύρος καιδύναμη από όλες τις πλευρές και μέχρι σήμερα και σεβασμό – αλλά πάντα είχε

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

πολλά πατριαρχεία: είχε τα τέσσερα ιστορικά πατριαρχεία, δημιουργήθηκε τοπατριαρχείο των Ρώσων το 1589 – να και άλλο πατριαρχείο – και στο μεταξύ, οιλαοί οι Ορθόδοξοι, οι οποίοι παίρναν την ελευθερία τους, δημιουργούσαν καιδικούς τους πατριάρχες, αποκόπτονταν δηλαδή διοικητικά από το πατριαρχείοΚωνσταντινουπόλεως, το οποίο βέβαια πάντοτε όλοι σέβονται.

Ερμηνευτικές προσεγγίσεις στην Επανάσταση του ‘21.

«Πολιτισμικές» φαντασιακές κατατάξεις ως προς τη σύγκρουση Ελλήνων καιΤούρκων.

Αναφερθήκαμε στην προηγούμενη ενότητα σε διάφορα σημεία τα οποίααποδεικνύουν, κατά τη γνώμη μας, το ότι ο ελληνικός πόλεμος της ανεξαρτησίαςήταν επανάσταση. Αυτή η επανάσταση προέκυψε στον ελληνικό κόσμο μέσααπό τις εξελίξεις που είπαμε σε προηγούμενες ενότητες, δηλαδή το γεγονός ότιη οθωμανική αυτοκρατορία ήταν σε παρακμή και το γεγονός ότι ο ελληνικόςκόσμος είχε γνωρίσει στον 18ο αιώνα μια άνοδο στους οικονομικούς του δείκτες,

τουλάχιστον όσον αφορούσε τα στρώματα των ναυτικών, των εμπορευομένωντης στεριάς και της θάλασσας, των βιοτεχνών διαφόρων ορεινών περιοχών, τωνμεταφορέων που σχετίζονταν με το εμπόριο, των βιοτεχνιών χωριών πουπαρήγαγαν είδη σχετιζόμενα με τη βαμβακουργία και την κλωστοποιία και βέβαια,

ταυτοχρόνως, ήταν και ο βαρύς αιώνας, ο 18ος και οι αρχές του 19ου αιώνα,

όπως είπαμε και σε προηγούμενή μας ενότητα, για τους αγρότες των πεδινώνκαι ημιορεινών περιοχών και εν μέρει για ανθρώπους των πόλεων πουυφίσταντο τη βία που προέκυπτε απ’ την εσωτερική κοινωνική αστάθεια τηςοθωμανικής αυτοκρατορίας.

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Η πραγματικότητα αυτή είχε δώσει μία ώθηση και μία αίσθηση υπεροχής στουςΈλληνες – ή τουλάχιστον σε τμήμα των Ελλήνων – σε βαθμό ώστε οι υπόλοιποιΒαλκάνιοι, Σέρβοι, Βούλγαροι – Χριστιανοί Ορθόδοξοι – να αισθάνονται ένανθαυμασμό για τους Έλληνες, τουλάχιστον στο σκέλος της παιδείας και λόγω τουότι τα περισσότερα σχολεία των Βαλκανίων ήταν ελληνικά, σχεδόν όλα, μεεξαίρεση κάποιες σερβικές περιοχές. Γι’ αυτό είχε υπάρξει και μια προϊούσαελληνοποίηση των κατοίκων των Βαλκανίων, πολλοί εκ των οποίων σπούδαζανστα ελληνικά σχολεία είτε των Ιωαννίνων είτε της Μοσχόπολης είτε τηςΘεσσαλονίκης είτε των Σερρών. Στις ίδιες περιοχές που σήμερα είναιβουλγαρικές επαρχίες ή σερβικές, υπήρχαν ελληνικά σχολεία. Έτσι, ο ΦώτιοςΧρυσανθακόπουλος ή Φωτάκος, ο γραμματικός του Κολοκοτρώνη, όταν μας μιλάστα απομνημονεύματά του, μετά από την επανάσταση του ’21, αναφερόμενοςστους λαούς των Βαλκανίων, τους Χριστιανούς Ορθοδόξους, λέει: «όλαι αυταί αιφυλαί, προτού ημείς οι Έλληνες επαναστατήσωμεν, είχον την φιλοτιμίαν ναονομάζονται Έλληνες ή Γραικοί». Επίσης, ο Δανιήλ ο Μοσχοπολίτης, λόγιος τηςπεριόδου της Τουρκοκρατίας, ελληνόφωνος αλλά βλαχικής καταγωγής, στονπρόλογο του τετράγλωσσου λεξικού του, που συνέθεσε στις αρχές του 19ουαιώνα, γράφει σε ρίμα:

«Aλβανοί και Bλάχοι, Βούλγαροι αλλόγλωσσοι, χαρείτε,κι ετοιμαστείτε όλοι σας Έλληνες να γενείτε».

Αυτό το κλίμα, το οποίο είναι ενισχυτικό για τις ελληνικές πραγματικότητες σταΒαλκάνια στις αρχές του 19ου αιώνα, ενισχύεται και από τη δράση σπουδαίωνλογίων όπως ο Αδαμάντιος Κοραής, ο οποίος εκπονεί Πολεμιστήρια καιΣαλπίσματα για να παρωθήσει τους Έλληνες στην Επανάσταση, όπως είπαμε:

«Aδελφοί και Συμπατριώται, Απόγονοι των Ελλήνων (…) Τα πρώτα μου τέκνα, οι

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

πρόγονοί σας, ήσαν οι πλέον φωτισμένοι, οι πλέον ανδρείοι άνθρωποι τηςΟικουμένης. (…) ποιηταί, ρήτορες (…) Εξ αιτίας των Τούρκων, η κοινή πατρίςημών, η πατρίς των τεχνών και των επιστημών, (…) έγινε σήμερον κατοικητήριοντης αμαθίας και της βαρβαρότητος. (…) Διά τους Τούρκους ονειδιζόμεθα καικαταφρονούμεθα από τους Ευρωπαίους. (…) Των Τούρκων ο διωγμός από τηνΕλλάδα θέλει σάς καταστήσει ενδοξοτέρους και απ’ αυτούς τους Μιλτιάδας, τουςΘεμιστοκλέας, τους Λεωνίδας²…» Άρα, το διακύβευμα της Επανάστασης δεν ήτανμόνο απελευθέρωση από τον Τούρκο αλλά και τοποθέτηση των Ελλήνων,

δίπλα-δίπλα, στους πιο σπουδαίους λαούς τους κόσμου την εποχή εκείνη, πουήταν οι δυτικοευρωπαϊκοί χριστιανικοί λαοί. Η σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων καιΤούρκων στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης είχε τη χροιά σύγκρουσηςΧριστιανών Ορθοδόξων με Μουσουλμάνους, αλλά και εμπεριείχε την πλευρά«εμείς ανήκουμε στη Δύση, είμαστε Ευρωπαίοι, άρα πολιτισμένοι, ενώ οι Τούρκοιείναι ανατολίτες, άρα απολίτιστοι».

Η διασπορά των Ελλήνων στον 18ο αιώνα είχε παρακινήσει την πολιτικήσυζήτηση μεταξύ των Ελλήνων, κάτι το οποίο γίνεται αντικείμενο παρατήρησηςδιαρκώς από τους ξένους σε σχέση με τους Έλληνες. Μέχρι και σήμερα οιΈλληνες μιλούν πολύ για τα πολιτικά και το έκαμαν και στο 18ο αιώνα. ΈναςΓάλλος περιηγητής³, αναφερόμενος στην εφημερίδα «Εφημερίς», που είναι ηπρώτη ελληνική εφημερίδα η οποία τυπώθηκε στη Βιέννη το 1790 από τουςΣιατιστινούς αδελφούς Μαρκίδες Πούλιου, γράφει: «Αν και όλως διόλου ασήμαντοιοι σημερινοί Έλληνες», δηλαδή του 1790, τριάντα χρόνια πριν την έκρηξη τηςΕπανάστασης, «στην πολιτική πλάστιγγα της Ευρώπης, μολοταύτα δεν υπάρχεικανένα άλλο έθνος που να ασχολείται περισσότερο και να παρακολουθεί μεανησυχία όσα συμβαίνουν. Είναι υπερβολικά εύπιστοι και επινοητικοί στο ναπλάθουν με τη φαντασία τους ειδήσεις. Οι συνομιλίες τους είναι σκέτη

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

πολιτικολογία. Η εφημερίδα τους, που εκδίδεται στα ελληνικά στη Βιέννη, είναι τομεγάλο τους μαντείο. Διαβάζεται άπληστα και αποτελεί τη βάση των συζητήσεώντους».

Προεπαναστατικές προβλέψεις: «Ελληνική Νομαρχία», «Ρωσσαγγλογάλλος».

Στα πλαίσια αυτά της προετοιμασίας της Επανάστασης, όπως είπαμε και με άλληαφορμή, δημιουργήθηκαν πολλά πονήματα. Συγγράφηκαν πολλά πονήματαεπαναστατικά, εκ των οποίων, όχι λίγα, είναι ανώνυμα. Διαβάσαμε ήδη, με άλληαφορμή, αποσπάσματα από την «Ελληνική Νομαρχία» του Ανωνύμου τουΈλληνος. Καθώς η Επανάσταση πλησίαζε – και το αισθάνονταν αυτό λόγιοι, οιοποίοι το προετοίμαζαν ταυτοχρόνως, εκεί στις αρχές του 19ου αιώνα –

αναρωτιούνται εάν θα μετάσχουν στην Επανάσταση ποιοι, ποιοι δε θαμετάσχουν, και το εκφράζουν αυτό. Ο άγνωστος λόγιος, ο οποίος συνέγραψε το«Ρωσσαγγλογάλλος», επίσης ένα ανώνυμο κείμενο των αρχών του 19ου αιώνα,

που είναι καμωμένο σε ρίμα, δηλαδή έχει μια ποιητική μορφή και θεατρικήμορφή, μας παρουσιάζει να έρχονται στη σκηνή ο μητροπολίτης, ο πραγματευτήςκαι ο κοτζάμπασης, δηλαδή ο προεστός, ο δημογέροντας, και να μας εξηγούνποια είναι η θέση τους – Έλληνες και οι τρεις – να μας εξηγούν πώς αισθάνονταικάτω απ’ τους Τούρκους και ποια είναι η πιθανή τους θέση για μια επανάσταση.

Τόσο αυτός ο συγγραφέας, ο άγνωστος, του «Ρωσσαγγλογάλλου», όσο και οσυγγραφέας της «Ελληνικής Νομαρχίας», υποπτεύονται σχεδόν όλους τουςΈλληνες ότι δε θα μετάσχουν και είναι γενικά πικροί και δηκτικοί. Η ιστορίααπέδειξε ότι δεν είχαν δίκιο, εν πολλοίς, στις καχυποψίες τους αυτές, αλλά ίσωςαξίζει να διαβάσουμε αυτές τους τις επιφυλάξεις, γιατί είναι ένα κλίμα πουυπήρχε στις παραμονές της Επανάστασης, δηλαδή είκοσι, δέκα χρόνια πριν τηνΕλληνική Επανάσταση. Ας δούμε τι λένε, σύμφωνα με το «Ρωσσαγγλογάλλο», τα

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

στελέχη, ας πούμε, της ελληνικής κοινωνίας, σε σχέση με τη ζωή τους στηνοθωμανική αυτοκρατορία και την πιθανή αλλαγή των πραγμάτων. Ο μητροπολίτηςέρχεται και λέει:

Να έχετε, τέκνα την ευχήν μου,

κι ακούσατε την απόκρισίν μου:

Εγώ τον ζυγόν δεν τον γνωρίζω,

ούτε ξεύρω να τον νοματίζω.

Τρώγω πίνω, ψάλλω με ευθυμίαν,δεν δοκιμάζω την τυραννίαν.Τότε υποφέρω αδημονίαν,

όταν με βλάπτουν στην επαρχίαν.(όταν υπάρχει περίπτωση να χάσει δηλαδή τη θέση του).

Αυτή του Τούρκου η τυραννίασε μένα είναι ζωή μακαρία.

Το ράσον τούτο αφού εφόρεσα,

ζυγόν κανένα εγώ δεν εγνώρισα.

Ο πραγματευτής, ο έμπορος δηλαδή, που αποδείχτηκε ότι ήταν στελέχη σε λίγοκαιρό, αυτή η ζώνη της κοινωνίας προετοίμασε την Επανάσταση του 1821, είχεκεντρικό ρόλο. Παρόλα αυτά, o πραγματευτής του «Ρωσσαγγλογάλλου» λέει ταεξής:

Χαίρετε και σεις, φίλοι και περιηγηταί,Βλέπω κ’ είσθε τω ώντι πατρίδος ζηλωταί.

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Εγώ για την Γραικίαν δεν είχα στοχασμόν,με όλον όπου φέρει ζυγόν τυραννικόν·

αλλά πάντα προσμένω από την Μπαρμπαριά(από τη βόρεια Αφρική δηλαδή)

καράβια φορτωμένα και από τη Φραγκιά·

είν’ μέρες δεν τα βλέπω, για να αναπαυθώ.

(Ο πραματευτής το μόνο που ανησυχεί είναι η πραμάτεια του, έτσιπαρουσιάζεται.)

Για τούτο συλλογούμαι χωρίς να κοιμηθώ.

Το γένος μου το κλαίω, ότ’ είναι στον ζυγόν,μα δια ελευθερίαν δεν δίδω οβολόν.

Στον Τούρκο τα σκορπίζω, χωρίς να τα ψηφώ,

την σκέπην του να έχω κ’ εχθρούς να πολεμώ.

(να με βοηθούνε οι Τούρκοι, και συνεχίζει…)

Και τώρα ο κοτζάμπασης – ο προεστός, ο δημογέροντας. Στην οθωμανικήπραγματικότητα υπήρχε ισχυρή τοπική αυτοδιοίκηση· ο Ελληνισμός έζησε γιααιώνες με το σχήμα και της δικιάς του, της τοπικής αυτοδιοίκησης. Έτσι λοιπόν οπροεστός, ο κοτζάμπασης, λέει:

Αχ το γένος μου πολλά με κατατρέχει,μοι λέγει τάχα πως τ’ άρπαξα τα έχει·

(με κατηγορούν δηλαδή οι Έλληνες, οι συμπολίτες μου, ότι τον πλούτο τον έχωκλέψει.)

εγώ εστάθην τρεις χρόνους στην αξίαν,κι ως ήθελα εβάσταξα την επαρχίαν.

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Έδειχνα εις όλους πως είμαι ευεργέτης,

ουδείς δ’ ετόλμα να φανή ως προπέτης.

Εάν πολλ’ άσπρα τούς άρπαξα βιαίως,

(εάν δηλαδή έκλεψα πολλά χρήματα, άσπρα, από τους Έλληνες που διοικούσαβιαίως,)

πάλιν στους Τούρκους τα ’δωσα δια χρέος.

Τους πτωχούς σκληρά τούς τυραννούσα,

όμως τους Τούρκους πολλά τούς αγαπούσα.

Και όστις Γραικός Τούρκον εκαταλάλει,τον επρόδιδα, να βάλουν γνώσ’ οι άλλοι.Τόσον εστάθην πιστός εις το δοβλέτι,ως ουδείς άλλος τιμών τον Μωχαμέτη.

(παριστάνονται λοιπόν εδώ οι προύχοντες σαν να ήταν χειρότεροι από τουςΤούρκους – ενώ ήταν Έλληνες – και διοικούσαν στα τοπικά πράγματα τουςΈλληνες.) Θα δούμε σε λίγο ότι τόσο οι πραγματευτές, τέλος πάντων, πολλοίπραγματευτές, όσο και πολλοί προεστοί – ιδιαιτέρως πολλοί προεστοί – όσο καιένας αριθμός, όχι περιορισμένος, ιερωμένων, του επαναστατημένου χώρου,

συμμετέσχαν στην Επανάσταση· επομένως, διαψεύστηκαν, κατά κάποιο τρόπο,

οι εκτιμήσεις των σαλπιγκτών της Επανάστασης, των τριάντα, σαράντα, είκοσιχρόνων, δέκα χρόνων πριν από την Επανάσταση του 1821.

Πλευρές της ερμηνείας της Ελληνικής Επανάστασης κατά τον 20° αιώνα.

Η Επανάσταση του 1821 και η μελέτη της έχει περάσει από σαράντα κύματα,

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

ακριβώς διότι, καθώς είναι ένα τόσο ακρογωνιαίο γεγονός για τη δημιουργία τηςΝεότερης Ελλάδας, έχει γίνει και αντικείμενο πολλαπλών ερμηνειών. Και καθώς ηιστορία ως επιστήμη είναι επιρρεπής στις ερμηνείες με βάση τις τρέχουσεςεμπειρίες και έχει στενή σχέση με την πολιτική η προσέγγιση των διαφόρωνπλευρών της ιστορίας, η Επανάσταση του 1821 άλλοτε αντιμετωπίστηκε με λόγονουνεχή, με στοιχεία, με την προσπάθεια να αφεθούν τα γεγονότα να μαςμιλήσουν και έτσι να καταλάβουμε τι έγινε, αλλά άλλες φορές τα γεγονότα δενχρησιμοποιήθηκαν με σεβασμό, παρά προσπάθησαν ιστορικοί, εντός ή εκτόςεισαγωγικών, να αποδείξουν εκείνο που εκείνοι ήθελαν όταν προσέγγιζαν ταπράγματα της Ελληνικής Επανάστασης. Το πράγμα πήρε διαστάσεις τον 20οαιώνα, καθόσον, στον 20ο αιώνα ο ελληνισμός βίωσε μεταξύ του μία μακρύτατησύγκρουση, βρέθηκε σε αλλεπάλληλους διχασμούς. Η Ελλάδα έζησε, και ενμέρει μέχρι και σήμερα ζει, σε διχασμό. Από το 1916 μέχρι σχεδόν το 1940 οιΈλληνες χωρίστηκαν σε βενιζελικούς και σε βασιλικούς, μισούμενοι,αλληλοϋπονομευόμενοι, ανατρεπόμενοι, δολοφονούμενοι ένθεν και ένθεν, ενώαπό το 1940 μέχρι σχεδόν σήμερα η ελληνική κοινωνία, με ιδιαίτερη έντασημέχρι το 1974, διαιρέθηκε σε αριστερούς και σε εθνικόφρονες, των οποίων ησύγκρουση πήρε τεράστιες διαστάσεις με εμφύλιο πόλεμο και τα λοιπά.

Αυτό έπαιξε ρόλο στις προσεγγίσεις της Ελληνικής Επανάστασης ιδιαίτερα απότην Αριστερά η οποία, όταν άρχισε να αναπτύσσεται στις δεκαετίες του 1910 καινα οργανώνεται σε κόμμα και σε αριστερές κινήσεις, θεώρησε ως πρόσφορη τηνμαρξιστική, εντός ή εκτός εισαγωγικών, ανάλυση της ελληνικής κοινωνίας, τηνοποία επρόκειτο οι ομάδες αυτές των αριστερών και των κομμουνιστών πουδημιουργήθηκαν να μετατρέψουν με τη δράση τους σε μια ιδανική κομμουνιστικήκοινωνία. Οι κομμουνιστές λοιπόν στοχαστές, ιστορικίζοντες, πολιτικίζοντες ήιστορικοί και πολιτικοί, θεώρησαν πρόσφορο το πεδίο της Ελληνικής

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

Επανάστασης, διότι θα τους έδιδε την βάση της ερμηνείας για την κατάσταση τηςελληνικής κοινωνίας του 20ου αιώνα που τους ενδιέφερε και θα έβρισκαν – έτσιπίστευαν – το εργαλείο με το οποίο εξηγώντας σωστά την κοινωνία που έτρεχε,

δηλαδή την κοινωνία την ελληνική του πρώτου μισού του 20ου αιώνα, τουδεύτερου μισού του 20ου αιώνα, θα έβρισκαν και τις σωστές απαντήσεις στηδράση τους. Έτσι η ερμηνεία για τα όσα συνέβησαν στην Ελληνική Επανάστασηανθρώπων όπως ο Κορδάτος, ο Ζέβγος, ο Σκαρίμπας στοχαστών της Αριστεράς,

οι οποίοι ασχολήθηκαν με θέματα της ελληνικής επανάστασης και με συγγραφήιστορίας της Ελληνικής Επανάστασης, ο Κορδάτος κ.λπ., και το έργο τους δενείναι τόσο έργο ιστορικών όσο έργο πολιτικής επιστήμης και ανάλυσης.

Σ’ αυτή την ματιά της Αριστεράς έπαιξαν μεγάλο ρόλο τα αισθήματά τους για τηνΑγγλία, καθόσον η Αγγλία του 19ου και 20ου αιώνα ήταν υπερδύναμη και έπαιζετεράστιο ρόλο στα πράγματα της Ελλάδας του 20ου αιώνα, που ήταν η Ελλάδαστην οποία ζούσαν αυτοί οι διανοούμενοι της Αριστεράς. (Η Αγγλία)

εξακολουθούσε να είναι παγκόσμια υπερδύναμη, έστω κι αν στον 20ο αιώνα,

στη δεκαετία του 1920 είχε πλέον αναδυθεί η δύναμη των Η.Π.Α., (όμως) ηΑγγλία δεν έπαυε να είναι πολύ σημαντική δύναμη. Λόγω λοιπόν του γεγονότοςότι η Αγγλία ήταν η μεγάλη δύναμη του καπιταλισμού, για εκείνους βεβαίως, καιδιότι η Αγγλία ήταν η μητέρα της Βιομηχανικής Επανάστασης και το εμβληματικόκράτος, η εμβληματική κοινωνία για την οικονομία η οποία επικράτησε και έγινεπαγκόσμια, και επομένως έχουν ένα ειδικό μίσος και επιθετικότητα για όλες τιςδράσεις της Αγγλίας και στην περίοδο της Επανάστασης του ’21 και μετά απόαυτήν, ξέρουν, πιστεύουν ότι ως πολιτικό αντίπαλο θα βρούνε την Αγγλία και γι’αυτό την τοποθετούν μέσα στις ερμηνείες τους σε θέση εχθρού. Κατά τον ίδιοτρόπο αντιμετωπίζουν με μία μαρξιστική ή μαρξιστικοειδή αντίληψη ανάλογα μετον στοχαστή, εντός ή εκτός εισαγωγικών, ολόκληρη την ελληνική κοινωνία

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

εκείνης της εποχής, δηλαδή τους αρματολούς, τους κλέφτες, τους προεστούς,

τους καπεταναίους, τους χωρικούς, ούτως ώστε να δώσουν μια ερμηνεία στηνΕλληνική Επανάσταση η οποία θα φωτίζει τα πράγματα έτσι που να τους είναιχρήσιμο εργαλείο για τις δικές τους ιδεολογικές αναζητήσεις, εκατό και εκατόνπενήντα χρόνια μετά την Ελληνική Επανάσταση.

Η Ελληνική Αριστερά δαιμονοποιεί τους προεστούς και τους «πολιτικούς» καιταυτίζεται με τους αρματολούς και τους κλέφτες.

Λέγαμε λοιπόν για τις ιστοριογραφικές προσεγγίσεις που επηρέασαν πάρα πολύτην οπτική για την ερμηνεία της Ελληνικής Επανάστασης σε μία ζώνη μέχριπερίπου και την δεκαετία ’60, του 1960. Παραλλήλως εκδίδονταν και πολύσυγκροτημένες ιστορίες Ελληνικής Επανάστασης ιστορικών – όπως ο Κόκκινος,

όπως ο Απόστολος Βακαλόπουλος – οι οποίοι δούλευαν με την «τακτική τουμυρμηγκιού»: μελετώντας τα αρχεία και τα έγγραφα και συγγράφοντας κείμενα ταοποία στηρίζονταν στις πηγές και απέφευγαν να βγάλουν συνολικάσυμπεράσματα πολιτικής φύσεως. Εν αντιθέσει ως προς αυτό όμως, η Αριστεράείναι από τη φύση της εξαιρετικά πολιτική και πιο πολύ αναζητούσε την ερμηνείαπαρά το τεκμήριο. Το σχήμα λοιπόν, το οποίο παρουσίασε η Αριστερά για τηνερμηνεία της Επανάστασης του 1821 και των όσων περίπλοκων γεγονότωνσυνέβησαν σε αυτήν – πολιτικών, διπλωματικών, ιδεολογικών, εμφυλίωνπολέμων – των οποίων το κλίμα και το αποτέλεσμα επηρέασαν – οπωσδήποτεόλα αυτά που συνέβησαν μεταξύ του 1821 και του 1829 επηρέασαν πάρα πολύτα όσα συνέβησαν στην Ελλάδα του 19ου αιώνα – ου μην αλλά, τα όσασυμβαίνουν μέχρι σήμερα στην Ελλάδα του 21ου αιώνα· μπορούμε να βρούμεπηγές των πραγμάτων από εκείνην την περίοδο. Άρα, από αυτήν την πλευρά,

δικαίως οι λόγιοι και οι διανοούμενοι της Αριστεράς προσπάθησαν να

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

διαβλέψουν και να εντοπίσουν σημεία διαχρονικότητος.

Όμως το σχήμα το οποίο επέλεξαν, το ερμηνευτικό σχήμα το οποίο επέλεξαν,

δεν ήταν ακριβώς αποτέλεσμα των γεγονότων – των όσων συνέβησαν στηνΕπανάσταση, όπως προείπα – αλλά περισσότερο, οι διανοούμενοι αυτοί, όνταςκομμουνιστές και μελετώντας τα κείμενα του Μαρξ, του Έγκελς, διανοουμένωνκομμουνιστών της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Αγγλίας, οι οποίοι είχαν σταθεί καιείχαν ερμηνεύσει την άνοδο της αστικής τάξης, τις διεκδικήσεις της καιερμήνευσαν τον κόσμο της Δυτικής Ευρώπης ως ένα σχήμα: άνοδος της αστικήςτάξης – των αστών – σύγκρουσή τους με τους φεουδάρχες, σύγκρουση με τονΚλήρο και τους φεουδάρχες, κυριαρχία των αστών, και στη συνέχεια κυριαρχίατων αστών πάνω στην αγορά και τους εργαζομένους και τους εργάτες,

προσέγγισαν τα πράματα με έναν μανιχαϊστικό τρόπο, τον οποίο πλέον, μετά τηνδεκαετία του 1970, από κόλπους και της ίδιας της Αριστεράς, έχει τελείωςπαραμεριστεί. [Ένθετη σημείωση: Μελέτες και ερμηνείες για το ’21 προσέφερανστο β΄ μισό του 20ου αι. οι: G. Hering, Β. Παναγιωτόπουλος, Χρ. Λούκος, Αικ.

Κουμαριανού, Λ. Δρούλια, Δ. Κατηφόρη, Ν. Ροτζώκος, Ν. Αλιβιζάτος, Δ. Τζάκης,

Στ. Παπαγεωργίου, Π. Πιζάνιας, Ελ. Αγγελομάτη – Τσουγκαράκη κ.ά.]

Θεωρεί πλέον η ελληνική διανόηση και οι Έλληνες ιστορικοί, αριστεροί ή όχι, (οιοποίοι) προσεγγίζουν πλέον το σχήμα το οποίο, για δεκαετίες, έμοιαζε πολύδιεισδυτικό και στην ελληνική διανόηση, λόγω του ότι προέρχονταν από τηνΑριστερά, ότι πλέον (αυτό) είναι απλώς, (για να) το συμβουλεύεται κανείς μόνονιστορικά, έτσι, για να καταλάβει πώς για μια περίοδο υπήρξαν τέτοιες ερμηνείεςγια την Επανάσταση του 1821, καθώς – όταν κανείς σταθεί πάνω στα αρχειακάδεδομένα – πολλές από τις βέβαιες, μετά βεβαιότητας εκφραζόμενες,

πεποιθήσεις και συμπεράσματα αυτών των αριστερών διανοουμένων του 1920,

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

’30, ’40, ’50, ’60, αποδεικνύεται ότι δεν είχαν σχέση με τις πραγματικότητες. Τιέλεγε λοιπόν το σχήμα αυτό σε σχέση με την Επανάσταση του 1821; Η παρακμήτης οθωμανικής αυτοκρατορίας έδωσε την ευκαιρία σε αστικά στρώματα ναενισχυθούν, να αποκτήσουν εμπορικές σχέσεις υποτελούς – σχέσεις οι οποίεςσχετίζονταν με όρους υποτέλειας στην πραγματικότητα – με το εμπόριο τηςΔυτικής Ευρώπης. Αυτοί οι έμποροι έπαιξαν ρόλο στην Επανάσταση του 1821·

όμως, επειδή το εμπόριό τους και η οικονομική τους αλκή εξαρτώνταν, σε μεγάλοβαθμό, από την δυτικοευρωπαϊκή οικονομική πραγματικότητα, όταν προχώρησεο κύκλος της Επανάστασης, έχασαν την σχέση τους και τον βηματισμό τους μετις επαφές τους με την Ευρώπη, ήσαν επιρρεπείς όμως στο να ενδίδουν σεαυτήν, διότι προσδοκούσαν την δημιουργία ενός ελληνικού μορφώματος που θασυνδέεται με την οικονομία της Ευρώπης, με την οποίαν και οι ίδιοι αισθάνονταν,

με όρους όμως υποτέλειας όπως είπα, ως μεσάζοντες του…- «κομπραδόρικη»

αστική τάξη, όπως ήταν ο όρος κάποιες φορές γι’ αυτό, του Ψυρούκη κ.λπ.

Αυτοί λοιπόν, στη διάρκεια της Επανάστασης, έχασαν στην ουσία τηνεπαναστατική τους ορμή και έγιναν όργανο των ξένων δυνάμεων – και ιδιαίτερατης Αγγλίας και της Γαλλίας αλλά και της Ρωσίας – γι’ αυτό και τα κόμματα ταοποία δημιουργήθηκαν μετά, εξηγούν, ονομάζονταν αγγλικό, γαλλικό, ρωσικόκόμμα. Οι προύχοντες, οι μεγάλες προυχοντικές οικογένειες τωνπροεπαναστατικών χρόνων, των εν επαναστάσει περιοχών, ήταν στην ουσίαφεουδαρχικές, εξαρτημένες από τον οθωμανικό παράγοντα· δεν επιθυμούσανστην πραγματικότητα την Επανάσταση και μετέσχαν στην Επανάσταση, κατά τηδικιά τους ερμηνεία, μόνο και μόνο καθώς, όταν είδαν ότι ξεκινάει η Επανάσταση,

φοβήθηκαν ότι μπορεί να δημιουργηθούν πολιτικά σχήματα, τα οποία δενμπορούν να ελέγξουν και έτσι, εξ ανάγκης, μπήκαν στην Επανάσταση. Εξ αυτού,

η ολοκλήρωση του κύκλου της Επανάστασης έφερε μία υποταγμένη στους

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

ξένους, μη ελεύθερη και ανεξάρτητη άρχουσα τάξη, η οποία συνδέθηκε ατελώςμε την καπιταλιστική οικονομία, που αναπτύσσονταν στον 19ο αιώνα, μεαποτέλεσμα η ελληνική κοινωνία να παραμείνει οπισθοδρομική καικομπραδόρικη, δηλαδή εξαρτημένη και υποταγμένη στους ξένους. Ας δούμετώρα κατά πόσον μπορούμε να σταθούμε στην κοινωνία, την προεπαναστατικήφάση της κοινωνίας, σε κάθε περιοχή, την οποία θα αντιμετωπίσουμε μέσα σταεπαναστατικά γεγονότα, ούτως ώστε να δούμε μ’ έναν τρόπο συνοπτικό, στιςπαραμονές της Επανάστασης του ’21, ποια ήταν τα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα,

τα οποία θα έπαιζαν ρόλο στα πράγματα.

Πρέπει να πούμε στο σημείο αυτό ότι, εκτός από τους εμπόρους και τουςπρούχοντες, η οπτική της Αριστεράς έδωσε μεγάλη έμφαση – και εξαιρετικάθετικό πρόσημο – στους αρματολούς και στους κλέφτες, τους οποίους θεώρησελαϊκούς αγωνιστές, που συγκρούονταν με τις δυνάμεις των υποταγμένων στουςΤούρκους φορέων, και τούτο διότι η Αριστερά, λόγω του ότι θεωρούσε τον εαυτότης λαϊκό αγωνιστή, που θα συγκρουστεί με την αντίστοιχη τάξη – τις ελληνικέςτάξεις του 20ου αιώνα και με τους ξένους, δηλαδή την Αγγλία – θεώρησεπρόσφορο να ταυτιστεί με αγωνιστές του βουνού, «λαϊκούς», εντός εισαγωγικών,

αγωνιστές, μετατρέποντας στο ιδεολόγημά της τους αρματολούς σανανεξάρτητους αγωνιστές και τους κλέφτες σαν φωτισμένους ελεύθερους άντρες,

οι οποίοι πολεμούσαν το άδικο και τους φορείς, οι οποίοι μετέτρεπαν τον απλόκόσμο σε μία ομάδα ανθρώπων που ζούσε εν δυστυχία.

Ερμηνευτικές προσεγγίσεις για το ’21 στο τέλος του 20ου και στις αρχές του21ου αιώνα.

Για την χαρτογράφηση του ελληνικού χώρου στην περίοδο λίγο πριν την

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

επανάσταση του ’21, που έχει τεράστια σημασία για να κατανοήσει κανείς ταφαινόμενα της επανάστασης του ’21, του κοινωνικού χώρου, όπως και οιαναλύσεις για τις ιδεολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις διαφόρων πλευρών τηςεπανάστασης του 1821, μετά το 1970, την τελευταία δηλαδή πεντηκονταετίαπερίπου, έχουν συγγραφεί σπουδαίες εργασίες, μαζί με τα βασικά έργα, ταπαλαιά έργα του Σπυρίδωνος Τρικούπη, του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου,

του Κόκκινου και του Αποστόλου Βακαλόπουλου. (Ο Βακαλόπουλος) έκανεεξαιρετική δουλειά στην ιστορία, στο μεγάλο του έργο «Ιστορία του ΝέουΕλληνισμού», το οποίο αποτελείται από εννέα τόμους αν θυμάμαι καλά, οι δύο-

τρεις τόμοι του είναι αφιερωμένοι στην επανάσταση του 1821 και είναι ό,τι πιοπροσεκτικό διαθέτουμε και με στοιχεία και τεκμήρια για την επανάσταση του1821. Όμως και άλλοι μελετητές όπως ο Νίκος Ροτζώκος, όπως ο ΝίκοςΚοταρίδης, όπως ο Θεοτοκάς, όπως ο John Πετρόπουλος κ.ά. μάς έχουν δώσειοπτικές οι οποίες πλέον βοηθούν πολύ να καταλάβουμε, πιστεύουμε πολύκαλύτερα απ’ ό,τι στο παρελθόν, πλευρές της πολιτικής και της κοινωνικήςπραγματικότητας της προεπαναστατικής, κοντά στην περίοδο της επανάστασης,

και της επαναστατικής, για να καταλάβουμε πώς τα ανθρώπινα υποκείμενα,

όπως ο καθένας μας, βρέθηκαν σε ένα έκτακτο και μεγάλης κλίμακας γεγονός,

πώς αντέδρασαν σ’ αυτό και τι προδιαγραφές του παρελθόντος τούς οδηγούσαννα πάρουν κάθε τόσο τη μία ή την άλλη θέση. Η πιο διεισδυτική ερμηνεία, αυτήπου άλλαξε την οπτική μας της σύγχρονης ελληνικής ιστοριογραφίας, οφείλεταισε έναν σπουδαίο Ελληνοαμερικανό ιστορικό που έφυγε σχετικά πρόσφατα απότη ζωή, τον John Petropoulos, ο οποίος στο τέλος της δεκαετίας του 1970, αρχέςτου 1980, εξέδωσε στο Priston University Press ένα του πόνημα που αφορούσετην «Πολιτική Και Συγκρότηση Κράτους Στο Ελληνικό Βασίλειο (1833-1843)».

Αυτό το έργο του έχει εκδοθεί σε ελληνική μετάφραση από το Μορφωτικό Ίδρυμα

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

της Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ). Οι 130 πρώτες του σελίδες είναι εισαγωγικέςσελίδες – όπως βλέπετε ο τίτλος παραπέμπει στην ιστορία του ελληνικούβασιλείου, δηλαδή στην εποχή του Όθωνος, ένα τμήμα της περιόδου της εποχήςτου Όθωνος. Όμως, οι πρώτες του 130 σελίδες λειτουργούν ως εισαγωγή σ’

αυτό το μνημειώδες του έργο και αποτελούν την πιο διεισδυτική ανάλυση τηςπροεπαναστατικής ελληνικής κοινωνίας και των όσων συνέβησαν στην ΕλληνικήΕπανάσταση, με έναν λόγο πυκνότατο και μια οργάνωση των στοιχείων πουάνοιξαν ορίζοντες και βοήθησαν στο να κατανοήσουμε τα πράγματα. Αςξεκινήσουμε λοιπόν με τη βοήθεια αυτών των προσεγγίσεων, να εξηγήσουμε, ναδούμε τι συνέβαινε στην προεπαναστική Ελλάδα – με τον όρο Ελλάδα εννοούμεστη συζήτησή μας αυτή, τεχνητά, έναν όρο για τις επαναστατημένες περιοχές οιοποίες άντεξαν και αποτέλεσαν τελικά τον χώρο διεξαγωγής των μεγάλων μαχώνκαι των πολιτικών συγκρούσεων από το 1821 έως το 1830, που επαναλαμβάνω,

το θυμίζουμε όλοι, δεν είναι άλλο παρά η περιοχή της Στερεάς Ελλάδος, εδώκρατήθηκε η επανάσταση, απ’ την Άρτα δηλαδή στην ουσία και κάτω, ηΘεσσαλία δεν άντεξε, η Μακεδονία δεν άντεξε, η Μικρά Ασία δεν άντεξε, η Κρήτηάντεξε αλλά χάθηκε στο 1824. Έμεινε λοιπόν η Στερεά Ελλάδα κι αυτή σε μια τηςζώνη κεντρική προς νότο, η Πελοπόννησος, τμήμα των νησιών του ΑιγαίουΠελάγους και τα νησιά του Αργοσαρωνικού. Ας ξεκινήσουμε από βορρά προςνότο για να συζητήσουμε τι συμβαίνει σε μία-μία από αυτές τις περιοχές στηνοθωμανική περίοδο και τι σημαίνει αυτό για την περίοδο της ΕλληνικήςΕπανάστασης.

♣

1. Εφημερίς Αθηνών, αρ. 53 (7 Απριλίου 1825)· Κολιόπουλος, Ιστορία, σσ. 28

κ.ε.

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

2. Αποσπάσματα από το «Σάλπισμα Πολεμιστήριον» του Αδαμάντιου Κοραή,

1801.

3. Πρόκειται για τον Εγγλέζο James Dallaway και το απόσπασμα που ακολουθείείναι από το βιβλίο του «Constantinople Ancient and Modern, with excursions to

the shores and islands of the Archipelago and to the Troad», Λονδίνο, 1797,

σελ. 105.

Σχετικά με τις διαφημίσεις

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

This entry was posted in history. Bookmark the permalink.

Σχετικά

Η Επανάσταση του1821. Ένα δύσκολοεγχείρημα μιαςπερίπλοκης κοινωνίας.(Α' μέρος)σε "history"

Η Επανάσταση του1821. Ένα δύσκολοεγχείρημα μιαςπερίπλοκης κοινωνίας.(Ε' μέρος)σε "history"

Η Επανάσταση του1821. Ένα δύσκολοεγχείρημα μιαςπερίπλοκης κοινωνίας.(Γ' μέρος)σε "history"

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

← Η Επανάσταση του 1821. Έναδύσκολο εγχείρημα μιας περίπλοκηςκοινωνίας. (Α’ μέρος)

Η Επανάσταση του 1821. Ένα δύσκολοεγχείρημα μιας περίπλοκης κοινωνίας.

(Γ’ μέρος) →

Blog στο WordPress.com.Follow