Η Επανάσταση του 1821. Ένα δύσκολο...

pdfcrowd.comopen in browser PRO version Are you a developer? Try out the HTML to PDF API

ΑΟΡΑΤΟΣ ΦΑΡΟΣ

Η Επανάσταση του 1821. Ένα δύσκολο εγχείρημα μιας περίπλοκηςκοινωνίας. (Γ’ μέρος)

Posted on 12/06/2016 by εδουάρδος

a piece of information

Τα tweets μου

euronews live

βιβλιοδρόμιο

Χάρτης Εξόδου απότην Κρίση: Ένα ΝέοΠαραγωγικό Μοντέλογια την Ελλάδα.by Συλλογικό

Η αθηναϊκή

Αναζήτηση…

https://www.goodreads.com/review/show/1813770597?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://www.goodreads.com/author/show/4400661._https://www.goodreads.com/review/show/1827091827?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttp://gr.euronews.com/livehttps://www.goodreads.com/review/show/1813770597?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://www.goodreads.com/review/show/1827091827?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://invisiblelighthouse.wordpress.com/author/invisiblelighthouse/https://invisiblelighthouse.wordpress.com/2016/06/12/%ce%b7-%ce%b5%cf%80%ce%b1%ce%bd%ce%ac%cf%83%cf%84%ce%b1%cf%83%ce%b7-%cf%84%ce%bf%cf%85-1821-%ce%ad%ce%bd%ce%b1-%ce%b4%cf%8d%cf%83%ce%ba%ce%bf%ce%bb%ce%bf-%ce%b5%ce%b3%cf%87%ce%b5%ce%af%cf%81%ce%b7-3/https://invisiblelighthouse.wordpress.com/http://pdfcrowd.com/html-to-pdf-api/?ref=pdfhttp://pdfcrowd.com/customize/http://pdfcrowd.com/redirect/?url=https%3a%2f%2finvisiblelighthouse.wordpress.com%2f2016%2f06%2f12%2f%25ce%25b7-%25ce%25b5%25cf%2580%25ce%25b1%25ce%25bd%25ce%25ac%25cf%2583%25cf%2584%25ce%25b1%25cf%2583%25ce%25b7-%25cf%2584%25ce%25bf%25cf%2585-1821-%25ce%25ad%25ce%25bd%25ce%25b1-%25ce%25b4%25cf%258d%25cf%2583%25ce%25ba%25ce%25bf%25ce%25bb%25ce%25bf-%25ce%25b5%25ce%25b3%25cf%2587%25ce%25b5%25ce%25af%25cf%2581%25ce%25b7-3%2f&id=ma-161211105411-d626af37http://pdfcrowd.com


Χάρτης από τις σημειώσεις του αββά Baudrand (1716), σχεδιασμένος από τον βασιλικόγεωγράφο Jailot, που απεικονίζει την ελληνική επικράτεια πριν το ξεκίνημα του

Απελευθερωτικού Αγώνα. Σήμερα φιλοξενείται στη συλλογή παλαιών χαρτών της ΜαργαρίταςΣαμούρκα.

Το Γ’ μέρος της απομαγνητοφώνησης των μαθημάτων Ιστορίας με θέμα «ΗΕπανάσταση του 1821. Ένα δύσκολο εγχείρημα μιας περίπλοκης κοινωνίας», πουέγιναν τον Μάρτιο – Απρίλιο 2016 μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας Mathesis,με την επιμέλεια της καθηγήτριας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας τουΕθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Μαρίας Ευθυμίου.

♣

Τα πριν επηρεάζουν τα μετά: Η ελληνική κοινωνία σε μετάβαση και ζύμωση.

Στερεά Ελλάδα: τα προ της Επανάστασης επηρεάζουν τα κατά την Επανάσταση.

Οι αρματολοί της Στερεάς Ελλάδας ως διοικητικοί οθωμανοί υπάλληλοι.

Οι πολιτικές και οικονομικές πραγματικότητες της Στερεάς Ελλάδος, κατά τηνπερίοδο της Τουρκοκρατίας, τουλάχιστον τα διακόσια τελευταία χρόνια πριν τηνεπανάσταση του 1821 αλλά και πριν, σχετίζεται με ένα φαινόμενο πουονομάζεται το φαινόμενο του αρματολισμού. Καθώς η περιοχή αυτή είναιεξαιρετικά ορεινή με δύσκολα και δυσπρόσιτα βουνά με αποτέλεσμα οι

δημοκρατίαby Μιχάλης Σακελλαρίου

Προβλήματα τηςαρχαίας ελληνικήςδημοκρατίαςby Jacqueline de Romilly

Αθηναίων πολιτείαby Aristotle

Περιμένοντας τουςβαρβάρους. Από τονΑριστοφάνη στο Avatarby Daniel Mendelsohn

Jazz all day long

http://v6.player.abacast.net/854https://www.goodreads.com/https://www.goodreads.com/author/show/6225.Daniel_Mendelsohnhttps://www.goodreads.com/review/show/1799692522?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://www.goodreads.com/author/show/2192.Aristotlehttps://www.goodreads.com/review/show/1805507039?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://www.goodreads.com/author/show/143284.Jacqueline_de_Romillyhttps://www.goodreads.com/review/show/1811464559?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://www.goodreads.com/author/show/14676877._https://www.goodreads.com/review/show/1813770597?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://www.goodreads.com/review/show/1799692522?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://www.goodreads.com/review/show/1805507039?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://www.goodreads.com/review/show/1811464559?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttps://www.goodreads.com/review/show/1813770597?utm_medium=api&utm_source=custom_widgethttp://pdfcrowd.com/html-to-pdf-api/?ref=pdfhttp://pdfcrowd.com/customize/http://pdfcrowd.com/redirect/?url=https%3a%2f%2finvisiblelighthouse.wordpress.com%2f2016%2f06%2f12%2f%25ce%25b7-%25ce%25b5%25cf%2580%25ce%25b1%25ce%25bd%25ce%25ac%25cf%2583%25cf%2584%25ce%25b1%25cf%2583%25ce%25b7-%25cf%2584%25ce%25bf%25cf%2585-1821-%25ce%25ad%25ce%25bd%25ce%25b1-%25ce%25b4%25cf%258d%25cf%2583%25ce%25ba%25ce%25bf%25ce%25bb%25ce%25bf-%25ce%25b5%25ce%25b3%25cf%2587%25ce%25b5%25ce%25af%25cf%2581%25ce%25b7-3%2f&id=ma-161211105411-d626af37http://pdfcrowd.com


Οθωμανοί, όπως είχαν πράξει και σε άλλες ορεινές περιοχές των Βαλκανίων,βορειότερα από την Στερεά Ελλάδα, να αποφασίσουν εκεί στον 15ο και16ο αιώνα, ότι δεν θα δώσουν τελικά προσπάθεια, και δεν θα ξοδέψουν στρατό,και χρήμα, και κόπο για να ελέγξουν με πληρότητα τα ψηλά βουνά και ναστείλουν εκεί κανονική οθωμανική διοίκηση και να έχουν φρουρές καιστρατεύματα κ.τ.λ., αλλά θα αφήσουν τα ψηλά βουνά, τα ψηλά βουνά όχι ταημιορεινά, τα ψηλά βουνά που είναι δύσκολο να τα φθάσει κανείς από τιςπεδιάδες όπου βρίσκονταν τα στρατεύματά τους, οι φρουρές τους κ.τ.λ., αρκεί ταψηλά βουνά να τους πληρώνουν έναν φόρο κατ’ αποκοπήν που θα πει έτσισυνολικά βγαλμένο, που ήταν εξαιρετικά ευμενές αυτό, διότι τα βουνάπλήρωναν στην ουσία έναν υποτυπώδη φόρο, maktu, όπως λεγόταν, κατ΄αποκοπήν, ο οποίος δίδονταν στις οθωμανικές αρχές που βρίσκονταν στιςπεδιάδες, τις πόλεις δηλαδή και κωμοπόλεις των πεδιάδων. Λόγω του γεγονότοςότι τα ψηλά βουνά έμεναν εκτός οθωμανικού οφθαλμού, μια και δεν κατοικούσανεκεί Τούρκοι, οι Οθωμανοί επέλεξαν από τον 15ο αιώνα να ορίσουν ως δικό τουςοφθαλμό έναν ντόπιο άνθρωπο, ντόπιους ανθρώπους θα έλεγα, τωνβουνών δηλαδή, των ψηλών βουνών, που είχε τη γλώσσα των ανθρώπων πουκατοικούσαν σ΄αυτά τα βουνά, το θρήσκευμα των ανθρώπων που κατοικούσανσ΄αυτά τα βουνά, αλλά ήταν δικός τους δημόσιος υπάλληλος, ονομάστηκεαρματολός, επιλέγονταν με βάση κριτήρια ρωμαλεότητας, πόσο κύρος είχε στηνπεριοχή, πόσο ήταν δυνατόν δηλαδή να φέρνει τον έλεγχο της περιοχής. Αυτός οαρματολός είχε παλικάρια, είχε ένα ένοπλο σώμα που τον περιέβαλε.

Το ένοπλο αυτό σώμα και ο αρματολός, πληρώνονταν από την περιοχή τουςπάνω στα βουνά, αυτή την περιοχή όφειλε να την παρακολουθεί συνεχώς, ναελέγχει να μην υπάρχει κινητικότητα κλεφτών, διότι οι Οθωμανοί τοποθέτησανεκεί πάνω τους αρματολούς για να σταματούν τους κλέφτες, να συλλαμβάνουν

news/politics/culture

Agence France-Presse

Arts & Letters daily

Dianeosis

Europeana

Financial Times

Friends of Europe

Hurriyet Daily News

Αθηναϊκό – ΜακεδονικόΠρακτορείο Ειδήσεων

Ανοιχτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα

Σπουδαστήριο Nέου Eλληνισμού

Le Monde Diplomatique

Mathesis

Middle East Eye

Nautilus

Politico

Project Syndicate

http://www.project-syndicate.org/http://www.politico.eu/http://nautil.us/http://www.middleeasteye.net/http://mathesis.cup.gr/http://mondediplo.com/http://www.snhell.gr/index.asphttp://www.opencourses.gr/http://www.amna.gr/index.phphttp://www.hurriyetdailynews.com/http://www.friendsofeurope.org/http://www.ft.com/home/ukhttp://www.europeana.eu/portal/http://www.dianeosis.org/http://aldaily.com/http://www.afp.com/en/http://v6.player.abacast.net/854http://pdfcrowd.com/html-to-pdf-api/?ref=pdfhttp://pdfcrowd.com/customize/http://pdfcrowd.com/redirect/?url=https%3a%2f%2finvisiblelighthouse.wordpress.com%2f2016%2f06%2f12%2f%25ce%25b7-%25ce%25b5%25cf%2580%25ce%25b1%25ce%25bd%25ce%25ac%25cf%2583%25cf%2584%25ce%25b1%25cf%2583%25ce%25b7-%25cf%2584%25ce%25bf%25cf%2585-1821-%25ce%25ad%25ce%25bd%25ce%25b1-%25ce%25b4%25cf%258d%25cf%2583%25ce%25ba%25ce%25bf%25ce%25bb%25ce%25bf-%25ce%25b5%25ce%25b3%25cf%2587%25ce%25b5%25ce%25af%25cf%2581%25ce%25b7-3%2f&id=ma-161211105411-d626af37http://pdfcrowd.com


τους κλέφτες οι οποίοι είχαν ορμητήριο απ΄ τα βουνά, χτυπούσαν και περιοχέςτων βουνών αλλά κατά κύριο λόγο χτυπούσαν περιοχές των ημιορεινών, τωνπεδιάδων και των κωμοπόλεων, περιοχές τις οποίες οι Οθωμανοί έλεγχαν μεπληρότητα και ήθελαν να μην εκτίθενται σε κινδύνους, ούτως ώστε να είναιπαραγωγικές περιοχές, να έχουν τα εισοδήματα και τέλος πάντων τον έλεγχοτων πραγμάτων. Αυτοί λοιπόν οι αρματολοί ήταν δημόσιοι υπάλληλοι τωνΟθωμανών, και τα παλικάρια τους ήταν στην ουσία δημόσιοι υπάλληλοι τωνΟθωμανών, όπως είπα πληρώνονταν από τα χωριά, είχαν διάφορα εισοδήματααπό στενά τα οποία φύλαγαν, καθώς μπορούσαν να παίρνουν ένα αντίτιμο για τιςυπηρεσίες αυτές από τους διερχομένους, και το οθωμανικό κράτος τουςαπήλλασσε από την φορολογία, ήσαν αφορολόγητοι, διότι ανήκαν στους askeri,ήσαν αφορολόγητοι της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Θυμίζω ότι η ανώτατηδιοικητική τάξη της οθωμανικής αυτοκρατορίας και ο στρατός ήσαν αφορολόγητοι.Αυτοί λοιπόν όντας δημόσιοι υπάλληλοι, στρατιωτικοί, στην ουσία τηςοθωμανικής αυτοκρατορίας ήσαν αφορολόγητοι και κάποιες φορές ηοθωμανική αυτοκρατορία τους έδιδε και τιμάρια στα ημιορεινά, για να έχουνεισοδήματα και από γεωργική παραγωγή. Αυτοί λοιπόν οι αρματολοί, μετά ταμέσα του 17ου αιώνα είχαν ήδη κάνει έναν κύκλο περίπου διακοσίων χρόνωνπάνω στα βουνά εφαρμογής αυτού του συστήματος των αρματολικιών, και αυτότο σύστημα στα μέσα του 17ου αιώνα, είχε ήδη παρουσιάσει ρωγμές καθώςαρματολικές οικογένειες είχαν γίνει πια κληρονομικές πάνω στα βουνά, είχαναποκτήσει μεγάλα δίκτυα εξουσίας, στην ουσία έλεγχαν με τρόπο απόλυτοτις περιοχές τους, και είχαν μπει σε μια διαδικασία αμφισβήτησης των εντολώντης οθωμανικής αυτοκρατορίας, κάποιοι εξ αυτών μετατρέπονταν οι ίδιοι σεληστρικές ομάδες αντί να προστατεύουν την αυτοκρατορία από τους κλέφτες.

Η αυτοκρατορία προσπάθησε μετά τα μέσα του 17ου αιώνα, τους αρματολούς

Public Domain Review

Spiegel

The Africa Report

The Athens Review of books

The Books' Journal

The Economist

The Moscow Times

The New York Times

The New Yorker

Vouli Watch

Washington Post

World Politics Review

μείνετε ενήμεροι

εισάγετε το email σας καιπατήστε το κουμπί «follow» γιανα λαμβάνετε ειδοποίηση για κάθενέα δημοσίευση

Παρακαλώ γράψτε το email σας

follow

follow

http://www.worldpoliticsreview.com/https://www.washingtonpost.com/http://www.vouliwatch.gr/http://www.newyorker.com/http://www.nytimes.com/http://www.themoscowtimes.com/http://www.economist.com/http://booksjournal.gr/http://athensreviewofbooks.com/http://www.theafricareport.com/http://www.spiegel.de/international/http://publicdomainreview.org/http://pdfcrowd.com/html-to-pdf-api/?ref=pdfhttp://pdfcrowd.com/customize/http://pdfcrowd.com/redirect/?url=https%3a%2f%2finvisiblelighthouse.wordpress.com%2f2016%2f06%2f12%2f%25ce%25b7-%25ce%25b5%25cf%2580%25ce%25b1%25ce%25bd%25ce%25ac%25cf%2583%25cf%2584%25ce%25b1%25cf%2583%25ce%25b7-%25cf%2584%25ce%25bf%25cf%2585-1821-%25ce%25ad%25ce%25bd%25ce%25b1-%25ce%25b4%25cf%258d%25cf%2583%25ce%25ba%25ce%25bf%25ce%25bb%25ce%25bf-%25ce%25b5%25ce%25b3%25cf%2587%25ce%25b5%25ce%25af%25cf%2581%25ce%25b7-3%2f&id=ma-161211105411-d626af37http://pdfcrowd.com


της Βαλκανικής να τους αντικαταστήσει με Τουρκαλβανούς. Οι αρματολοί τωνδιαφόρων περιοχών συγκρούστηκαν με βία και απέτρεψαν αυτό το γεγονός.Προσπάθησε η οθωμανική αυτοκρατορία να αντικαταστήσει αρματολούς μεάλλους αρματολούς του τόπου, και αυτό έφερε πολέμους πάνω στα βουνά καισυγκρούσεις μεγάλες, προσπάθησε να καταργήσει το σώμα τωναρματολών. Τελικά δεν κατάφερε τίποτα παρά μόνο να αυξήσει κατά πολύ τηνβία πάνω στα βουνά, ενώ δημιουργήθηκε μία ζώνη ενόπλων ανδρών,αρματολών και κλεφτών, που βρέθηκαν να είναι σε μία παράξενη ροήσυγκοινωνούντων αγγείων, καθώς οποτεδήποτε ένας αρματολός κατάφερνε νακρατήσει την εξουσία του μετά από αυτές τις περιπέτειες της βίας, φέροντανπολύ άγρια στους τυχόν διεκδικητές της θέσεώς του με βία απόλυτη, οι δεδιεκδικητές της θέσεώς του, άλλοι αρματολοί που εξέπιπταν στη θέση τουκλέφτη, έκαναν όσο το δυνατόν μεγαλύτερες κλοπές και βιαιότητες, προκειμένουοι Οθωμανοί, να προτιμήσουν αυτούς για αρματολό. Έτσι υπήρξε ένας φαύλοςκύκλος, ο αρματολός ενόσω είναι αρματολός, γίνεται σκληρός και εξ αυτούδιατηρεί την ένταση πάνω στα βουνά, οι δε κλέφτες που θέλουν ναγίνουν αρματολοί, γίνονται πολύ πιο άγριοι κλέφτες από το παρελθόν, και ότανγίνουν αρματολοί, αν τους διορίσει η οθωμανική αυτοκρατορία για να μπορέσεινα απαλλαγεί από την μεγάλη τους βία, τότε ο πρώην αρματολός γίνεται κλέφτηςκαι προσπαθεί κι αυτός.

Όταν ένας κλέφτης στην περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας τελικάεπιλέγεται από τους Οθωμανούς για να γίνει αρματολός, στην ουσία«προσκυνάει» λέμε, δηλαδή δέχεται την οθωμανική εξουσία την οποία μέχρι τότεαμφισβητούσε. Μέσα σ’ αυτό τον φαύλο κύκλο ο κλέφτης συγκρούεται με τηνοθωμανική αυτοκρατορία, με την οθωμανική διοίκηση. Ποια είναι η οθωμανικήδιοίκηση με την οποία συγκρούεται; Ο αρματολός, ο εκάστοτε αρματολός, ο

επισκέψεις

93,346

http://pdfcrowd.com/html-to-pdf-api/?ref=pdfhttp://pdfcrowd.com/customize/http://pdfcrowd.com/redirect/?url=https%3a%2f%2finvisiblelighthouse.wordpress.com%2f2016%2f06%2f12%2f%25ce%25b7-%25ce%25b5%25cf%2580%25ce%25b1%25ce%25bd%25ce%25ac%25cf%2583%25cf%2584%25ce%25b1%25cf%2583%25ce%25b7-%25cf%2584%25ce%25bf%25cf%2585-1821-%25ce%25ad%25ce%25bd%25ce%25b1-%25ce%25b4%25cf%258d%25cf%2583%25ce%25ba%25ce%25bf%25ce%25bb%25ce%25bf-%25ce%25b5%25ce%25b3%25cf%2587%25ce%25b5%25ce%25af%25cf%2581%25ce%25b7-3%2f&id=ma-161211105411-d626af37http://pdfcrowd.com


οποίος είναι Οθωμανός διοικητής. Και συγκρούεται άμα βρεθεί σε περιοχέςοθωμανικών στρατευμάτων και με οθωμανικά στρατεύματα. Αν όμως τονπροσεγγίσει η οθωμανική διοίκηση και πει «ναι, γίνομαι αρματολός»έχει προσκυνήσει. Και γίνεται αρματολός. Και παύει πλέον να συγκρούεται με τηνοθωμανική πλευρά, αλλά τώρα υπηρετεί την οθωμανική πλευρά. Εξού και οπαράξενος όρος «κλεφταρματολός» ο οποίος, αν τον πάρει κανείς έτσιπροσεκτικά, μοιάζει σχιζοφρενής, διότι ο αρματολός στην πραγματικότητα είναιαστυνομικός, ο οποίος κρατά την τάξη και είναι, εκ των πραγμάτων, το αντίθετοτου κλέφτη, άρα πώς είναι δυνατόν κάποιος να είναι και αστυνομικός και κλέφτης;Όμως έγινε πραγματικότητα αυτό πάνω στα βουνά, λόγω της παρακμής τηςοθωμανικής αυτοκρατορίας. Του φαινομένου της παρακμής της οθωμανικήςαυτοκρατορίας. Είναι ένα από τα συμπτώματα της παρακμής της οθωμανικήςαυτοκρατορίας.

«Χτυπώ, εκβιάζω, προσκυνώ, επανακτώ τη θέση μου». Μία μακρά πρακτικήαρματολικής επιβίωσης στη Στερεά Ελλάδα.

Έτσι, οι άνθρωποι αυτοί των βουνών είχαν εθισθεί και το θεωρούσαν αυτονόητοτο παιχνίδι «εκβιάζω την εξουσία με βία, και τη δέχομαι όταν μου δώσει τονβαθμό τον οποίο θέλω». Αυτό το προσκύνημα, στην περίοδο της επανάστασηςτου 1821 θα εξακολουθήσει να υπάρχει, αυτό το παιχνίδι θα εξακολουθήσει ναυπάρχει. Και είναι κάτι χαρακτηριστικό της επανάστασης, για τη ζωή, για τηνπορεία της επανάστασης, στην περίοδο των μεγάλων συγκρούσεων. Ήδη οΚωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος ήταν σοβαρός ιστορικός, στοσύγγραμμά του στο τέλος του 19ου αιώνα, της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους»,όταν πραγματεύεται το ζήτημα των αρματολών – ας θυμηθούμε, ο ΚωνσταντίνοςΠαπαρρηγόπουλος έζησε την αύρα της επανάστασης, διότι έζησε τις δεκαετίες



μετά την επανάσταση, όταν ακόμα ζούσαν άτομα που είχαν μετάσχει, και είναι ομεγάλος μας ιστορικός ο οποίος συνέγραψε μια ιστορία στην οποίαακόμη καταφεύγουμε για πολλά, ο Παπαρρηγόπουλος λοιπόν μιλώντας για τουςαρματολούς, που θυμίζω ότι έγιναν ήρωες στα μυαλά των ανθρώπων, γράφει γι’αυτούς: «Ίσως οι άνθρωποι αυτοί, οι πλειότεροι τουλάχιστον εξ αυτών, δεν είχονσυνείδησιν εθνικής και πολιτικής ανεξαρτησίας. Ίσως εμάχοντο κατά των Τούρκωνελαυνόμενοι μάλλον – δηλαδή έχοντας ως βάση τους – υπό σφοδροτάτουαυτοματισμού της ατομικής ελευθερίας – τον εαυτό τους δηλαδή υπεστήριζαν –και της χριστιανικής πίστεως, ή έχοντες – παρά έχοντες – το υψηλότερον αίσθηματης όλης πατρίδος».

Με έναν τρόπο προσεκτικό ο Παπαρρηγόπουλος εξηγεί πόσο ατομισμός υπήρχεσε αυτή τη δράση των αρματολών, όχι όλων βέβαια και όχι πάντα, στις σχέσειςτους με τους Οθωμανούς τις περιόδους που ήταν αντίθετοι απ’ τους Οθωμανούςγιατί έχαναν το αρματολίκι. Αντιθέτως, όταν γίνονταν οι ίδιοι αρματολοί, δηλαδήόταν ξανάπαιρναν τον τίτλο του αρματολού και τ’ όνομά τους γραφότανε στακατάστιχα των αρματολών στην κεντρική διοίκηση στην Υψηλή Πύλη στηνΚωνσταντινούπολη, ήταν με τους Οθωμανούς. Τώρα, η Στερεά Ελλάδα στηνπερίοδο της τουρκοκρατίας είχε και μουσουλμάνους κατοίκους. Όχι στα ψηλάβουνά, αλλά στις πεδιάδες και στα παραλιακά της σημεία. Η Ανατολική Στερεάείχε περισσότερη αναλογία Τούρκων σε σχέση με χριστιανούς ορθοδόξους απ’ό,τι η Δυτική Στερεά. Γενικά, και όταν γίνεται η επανάσταση και στην πορεία τηςεπανάστασης, η Ανατολική Στερεά έχει ακόμα πολλούς μουσουλμάνουςκατοίκους, και η Εύβοια το ίδιο. Γι’ αυτό και η Ελληνική Επανάστασηδεν μπόρεσε ποτέ να καταλάβει την Εύβοια. Σε όλη τη διάρκεια της ΕλληνικήςΕπανάστασης υπήρξαν κάποιες νίκες στο νησί – που είναι εξάρτημα βέβαια τηςΑνατολικής Στερεάς – την Εύβοια, αλλά η Εύβοια κρατήθηκε στα χέρια των



Τούρκων στην πραγματικότητα. Η Ανατολική Στερεά λοιπόν διαθέτειπερισσότερες πεδιάδες από τη Δυτική Στερεά, και ημιορεινά σημεία, εξ αυτούείχε παρουσία ισχυρού αριθμού Τούρκων κατοίκων στις πεδιάδες, όχι στα ψηλάβουνά. Και στη μεγάλη της πόλη, τη Λιβαδειά, υπήρχε ισχυρός χριστιανικόςπληθυσμός, στον οποίο και είχαν αναδειχθεί σημαντικοί Έλληνες προύχοντες.(Αλλά), στη Λιβαδειά η μεγάλη οικογένεια Ελλήνων προυχόντων ήτανη οικογένεια Λογοθέτη.

Την περίοδο της επανάστασης του 1821, ο μεγάλος προύχοντας που παίζειρόλο και στα πολιτικά πράγματα του επαναστατημένου ελληνισμού, συμμετέχεισε αυτά σθεναρά, είναι ο Ιωάννης Λογοθέτης, ένας ξακουστός προεστόςτης περιοχής. Τώρα, λόγω και της διαμόρφωσης του ορεινού όγκου της ΣτερεάςΕλλάδας, η Στερεά χωρίζεται σε δύο καθαρά τμήματα, όπως είπαμε: τη Δυτικήκαι την Ανατολική Στερεά. Οι αρματολοί της Δυτικής Στερεάς θεωρούν άλληπεριοχή την ανατολική, και της Ανατολικής άλλη περιοχή τη δυτική. Σε όλη δε τηδιάρκεια των συγκρούσεων για τον έλεγχο των διαφόρων αρματολικίων,συγκρούονταν αρματολοί της Δυτικής Στερεάς μεταξύ τους κατά κανόνα, καιαρματολοί της Ανατολικής Στερεάς μεταξύ τους. Έτσι, όταν φτάνουμε στο 1821, οιαρματολοί, που εξακολουθούν να υπάρχουν πάνω στα βουνά, πρώτα-πρώτα έχουν εχθρότητες μεταξύ τους που έχουν σχέση με το οθωμανικόπαρελθόν και τα όσα προείπαμε. Και οι Αρματολοί της ανατολικής Στερεάς έχουνεχθρότητες μεταξύ τους επίσης. Βέβαια οι αρματολοί ιστορικά φρόντιζαν ναενισχύσουν τη θέση τους με γάμους τους οποίους έκαναν. Διότι κάνοντας τοσωστό γάμο με κόρη – ή γαμπρό, ανάλογα τι πάντρευε ο καθένας – του άλλουαρματολού, ενίσχυες τα δίκτυά σου και έτσι μπορούσες να ήσουν πιο ισχυρόςόταν συνέβαινε να χάσεις τη θέση σου και εσύ ήθελες να την επαναδιεκδικήσεις.Άρα είχαν δημιουργηθεί δίκτυα εξουσίας μεταξύ των ομάδων των αρματολών της



Δυτικής Στερεάς Ελλάδος και της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδος.

Στον χάρτη, που δύσκολο είναι να τον δει κανείς σε λεπτομέρεια – εδώ είναι ηΣτερεά Ελλάδα, εδώ είναι η Πελοπόννησος, με χρώμα δείχνω τα μεγαλύτερααρματολίκια τα οποία έπαιξαν ρόλο στην επανάσταση του 1821, στη ζώνη αυτήπου μας ενδιαφέρει. Στην Aνατολική Στερεά, στην περιοχή της Λιβαδειάς, οσημαντικός αρματολός είναι ο Θανάσης Διάκος. Τον ξέρουμε όλοι, διότι με τηνέναρξη της επανάστασης του 1821 ο Διάκος εκτελείται από τους Οθωμανούς.Στην περιοχή του Παρνασσού, στην περιοχή που ονομάζεται Λιάκουρα, σταΣάλωνα, δηλαδή στην Άμφισσα, ο μεγάλος αρματολός, ο ισχυρός αρματολός τηνώρα της επανάστασης του ’21 είναι ο Πανουργιάς, που έπαιξε ρόλο σταπράγματα. Στην περιοχή της Υπάτης, στην Οίτη, είναι οι Κοντογιανναίοι.Στην περιοχή της Λαμίας είναι ο Δυοβουνιώτης. Στην περιοχή το Καρπενησίου,του Τυμφρηστού δηλαδή, είναι διάφοροι αρματολοί γιατί είναι μεγάλη περιοχή, οιπιο γνωστοί απ’ αυτούς ήταν οι Γιολδάσηδες, οι Κοτζιαμάνηδες. Στην περιοχήτου Βάλτου, δηλαδή στα ορεινά της Αμφιλοχίας, ήταν ο Καραΐσκος, η οικογένειαΚαραΐσκου ως επί το πολύ, η σημαντικότερη. Στο Ξηρόμερο, που είναι η περιοχήμεταξύ Μεσολογγίου και Αμφιλοχίας προς τη θάλασσα, ο μεγάλος αρματολός τηνώρα της επανάστασης είναι ο Γεώργιος Βαρνακιώτης, που ήταν ο πρώτος τητάξει αρματολός στη Δυτική Στερεά, ο πιο ισχυρός αρματολός την ώρα τηςέκρηξης της επανάστασης. Στην περιοχή του Αμβρακικού, των υψηλών τουΑμβρακικού κόλπου, ήταν ο Τσόγκας. Και στην περιοχή των Τζουμέρκων ήταν οιΣτορναραίοι. Στον δε Ασπροπόταμο, δηλαδή στα Άγραφα και στα ορεινά, στηνΠίνδο, ήταν οι Μπουκουβαλαίοι και ο Ράγκος. Αυτά είναι και τα πιο γνωστάονόματα αρματολών στην έκρηξη της Επανάστασης του 1821.

Στερεά Ελλάδα: Αρματολοί στα βουνά, προύχοντες στον κάμπο.



Αυτοί λοιπόν οι αρματολοί, κάποιοι από αυτούς, ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας,ο Ιωάννης Λογοθέτης, ο μεγάλος προύχοντας της Λιβαδειάς, επίσης ήταν μέλοςτης Φιλικής Εταιρείας. Το χαρακτηριστικό στη Στερεά Ελλάδα είναι ότιέχουμε έναν διχασμό της δύναμης. Στα ορεινά της τη δύναμη την έχουν οιαρματολοί. Στα πεδινά τη δύναμη, μεταξύ των χριστιανικών πληθυσμών, έχουν οιχριστιανοί προύχοντες, οι οποίοι βέβαια ζουν, όπως και όλοι, όλη ηαυτοκρατορία, κάτω απ’ την οθωμανική διοίκηση, διότι στα πεδινά υπάρχει και ηοθωμανική διοίκηση παραλλήλως με την αυτοδιοίκηση. Στο Μεσολόγγι, που είναιη σημαντική πόλη της Δυτικής Στερεάς Ελλάδος μαζί με την Άρτα, μεγάλεςοικογένειες ήταν η οικογένεια Ραζηκότσικα και η οικογένεια Τρικούπη, πουεπίσης θα παίξουν ρόλο στην Επανάσταση του 1821. Οι προύχοντες αυτών τωνμη ορεινών περιοχών της Στερεάς, και της Δυτικής και Ανατολικής, δεν είναι τόσοισχυροί όσο οι προύχοντες της Πελοποννήσου ή των νησιών τουΑργοσαρωνικού. Και τούτο διότι οι αρματολοί είναι ισχυροί στα βουνά,οι προύχοντες του κάμπου και των πόλεων είναι στενά συνδυασμένοι μετην καθημερινότητα αυτής της ζώνης, άρα ζουν κοντά με την οθωμανική εξουσίακαι γενικά, επειδή υπάρχει ένα δίπολο εξουσίας των χριστιανών ορθοδόξων,βουνά-κάμπους, δεν υπάρχει μια εμφανής υπεροχή δυνάμεως [ένθετησημείωση: Γενικά, στη Στερεά η δύναμη βρίσκονταν στους αρματολούς καιλιγότερο στους προύχοντες. Αντίθετα, στην Πελοπόννησο οι ισχυροί ήσαν οιπρούχοντες]. Μάλιστα, στην περίοδο λίγο πριν την Επανάσταση αυτή όλη ηζώνη, δηλαδή αυτό που σήμερα είναι Αλβανία, Ήπειρος, Θεσσαλία, ΣτερεάΕλλάδα, βρέθηκε για πάνω από σαράντα χρόνια υπό τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχοτου πιο σημαντικού πασά της Βαλκανικής την εποχή εκείνη.

Απ’ το 1788 πασάς σε αυτή την περιοχή στα Γιάννενα είναι ο Αλή Πασάς



Τεπελενλής. Ένας ευφυέστατος, ικανότατος, πονηρότατος,ανελέητος, αδυσώπητος πολιτικός άνδρας και στρατιωτικός άνδρας, πασάς τηςοθωμανικής αυτοκρατορίας, Αλβανός στην καταγωγή, αυτό έχει μεγάλη σημασία,μπεκτασής (μπεχτασής) στο θρήσκευμά του. (Εδώ κάνω μία παρένθεση, οιΑλβανοί είχαν μαζικά μεταστραφεί στο Ισλάμ στο 18ο αιώνα, περίπου το 70% τωνΑλβανών μετεστράφη από την Ορθοδοξία στο Ισλάμ στον 18ο αιώνα, έγινανμουσουλμάνοι, αλλά όχι μουσουλμάνοι του επίσημου ρεύματος του Ισλάμ,δηλαδή του Σουνιτικού, αλλά μίας θα λέγαμε ιδιότυπης τάσης του Ισλάμ, πουείναι ο σουφισμός. Γι’ αυτό οι περισσότεροι Αλβανοί που έγιναν μουσουλμάνοιέγιναν μπεκτασήδες μουσουλμάνοι, επηρεάστηκαν από ένα σώμα δερβίσικο τωνμπεκτασήδων. Εξ αυτού δεν ήταν φανατικοί μουσουλμάνοι.) Πάντως, ο ΑλήΠασάς λοιπόν, επανερχόμαστε σ’ αυτό, έλεγξε για μεγάλο διάστημα αυτήτην περιοχή. Ο ίδιος είχε υπάρξει φοβερός κλέφτης στα νιάτα του, όπως και οπατέρας του, με τρομερό σύστημα και φιλοδοξία και μεγάλη πολιτική δεινότητα,κατάφερε τελικά να γίνει πασάς από την οθωμανική αυτοκρατορία (μέσα στοντρόπο που είπαμε πριν, που λέγαμε που συμβαίνει πάνω στα βουνά). Αυτόςήταν ο αριστοτέχνης του πράγματος και έγινε πασάς στα Γιάννενα. Και αφότουπήρε στα χέρια του την εξουσία θεώρησε καλό να εκκαθαρίσει από τους κλέφτεςτην περιοχή του και να υποτάξει τους αρματολούς. Δηλαδή αυτό που ο ίδιοςέκανε πριν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία να το εξαλείψει, για να έχει τον πλήρηέλεγχο των πραγμάτων. Με επίσης αδυσώπητη δράση και μαεστρία, τα είχε καιτα δύο, συγκρούστηκε με τους Σουλιώτες, οι οποίοι ήταν κλέφτες της περιοχήςτου ελέγχου του, δηλαδή στα ορεινά της Πάργας και εκεί βρήκε μεγάλη δυσκολίανα τους συντρίψει. Τελικά τους κατενίκησε.

Επωφελήθηκε ο Αλή Πασάς από τις συγκρούσεις, τις ρωσοτουρκικέςσυγκρούσεις του 1806-1812, οι οποίες έφεραν κινητοποίηση ατόμων που



σχετίζονταν με τους αρματολούς και τους κλέφτες, οι οποίοι συνδυάστηκαν με τηρωσική δύναμη που δρούσε στο Αιγαίο Πέλαγος για να εξοντώσει τυχόναντιπάλους του αρματολούς. Όπερ και έκαμε. Και γενικά ανάγκασε τουςαρματολούς της περιοχής της Στερεάς να υποταχθούν στη δύναμή τουκαι πολλοί εξ αυτών έγιναν και πρωτοπαλίκαρά του. Έτσι στην αυλή του ΑλήΠασά μαθήτευσαν πολλοί από τους αρματολούς μας, ο Καραϊσκάκης, οΑνδρούτσος, ο Βαρνακιώτης, ο Ίσκος, ο Ράγκος, πολλοί εξ αυτών ήσαναληπασαλίδες όπως λέμε, δηλαδή έζησαν στην αυλή του Αλή Πασά. Καιανάμεσα στους άλλους, στην αυλή του Αλή Πασά τελικά αναγκάστηκαν ναδουλέψουν, στη δούλεψή του όπως έλεγαν, και Μποτσαραίοι και Τζαβελαίοι,δηλαδή οι μεγάλες φάρες των Σουλιωτών. Ο Αλή Πασάς επομένως, με σιδερένιοχέρι έλεγξε, λίγο πριν την Επανάσταση συνέβησαν αυτά, κάθε άλλη δύναμηη οποία θα μπορούσε να αμφισβητήσει την κεντροποίηση, τον έλεγχο τωνπραγμάτων. Εξ αυτού την ώρα που γίνεται η Επανάσταση του 1821 οι αρματολοίτης Στερεάς είναι αδυνατισμένοι σε σχέση με το παρελθόν. Και για ένανεπιπλέον λόγο, διότι ο Αλή Πασάς, προκειμένου να αδυνατίσει τους αρματολούςπου είναι δύσκολοι, επειδή είναι πάνω στα βουνά, ενίσχυσε τη δύναμη τωνπροεστών στα πεδινά, όντας σίγουρος ο Αλή Πασάς ότι δεν υπάρχει περίπτωσηοι προεστοί στα πεδινά να γίνουν τόσο δυνατοί που να μπορούν να τουαμφισβητήσουν τη δύναμη. Έτσι στη ζώνη της Στερεάς Ελλάδος, ηισορροπία δυνάμεων στην περίοδο, την ώρα της έναρξης της ΕλληνικήςΕπανάστασης είναι αρκετά περίπλοκη.

Οι αρματολοί και τα «καπάκια» τους κατά τον Αγώνα του ’21.

Για να κατανοήσουμε λοιπόν αυτά που θα ακολουθήσουν και θα εκθέσουμε,δηλαδή την περιπλοκότητα των πολιτικών καταστάσεων στη Στερεά Ελλάδα,



Δυτική και Ανατολική, θα πρέπει να έχουμε στο νου μας τα όσα ελέχθησαν καιτότε θα κατανοήσουμε ένα φαινόμενο το οποίο αποδείχθηκε τεραστίας σημασίαςγια τα πράγματα, και τις πολιτικές, αλλά κυρίως τις στρατιωτικές εξελίξεις στηΣτερεά Ελλάδα, καθώς, στη διάρκεια των πολέμων, των συγκρούσεων του 1821,1822, 1823, 1824, 1825-26, οι αρματολοί, παρ’ ότι μετέχουν στην ελληνικήεπανάσταση… Κάνω μία παρένθεση: (Οι αρματολοί της Ανατολικής Στερεάςμπήκαν στην Ελληνική Επανάσταση γρηγορότερα, δηλαδή τον Μάιο, Απρίλιο του1822, ενώ της Δυτικής Στερεάς καθυστέρησαν πάνω από δύο μήνες να μπουνστην επανάσταση και δίστασαν, αρκετοί εξ αυτών δε μετέσχαν, αλλά οιπερισσότεροι μετέσχαν στην Ελληνική Επανάσταση). [Ένθετη σημείωση: ΗΑνατολική Στερεά επαναστάτησε τον Μάρτιο του 1821 (στα Σάλωναο Πανουργιάς, στην Λιβαδειά οι Ι. Λογοθέτης και Αθ. Διάκος κ.λπ.), ενώ η ΔυτικήΣτερεά, τον Μάιο του 1821 (Μεσολόγγι, με Α. Ρατζηκότσικα κ.λπ.)] Μετέχονταςλοιπόν στην επανάσταση, αν τα πράγματα στρατιωτικά πήγαινανκαλά παρέμεναν στο πλευρό της επανάστασης. Αν τα πράγματα στρατιωτικά δενπήγαιναν καλά, τότε, φοβούμενοι για την πολιτική τους υπόσταση πάνω στιςπεριοχές ελέγχου τους και φοβούμενοι ότι οι Οθωμανοί θα ξανακαταλάβουν τηνπεριοχή, πήγαιναν στον κοντινότερο Οθωμανό διοικητή και δήλωνανπροσκύνηση, προσκυνούσαν. Αυτό το προσκύνημα, προκειμένου να πάρουνξανά τον τίτλο του αρματολού λέγεται «καπάκια». Είναι τα περίφημα «καπάκια»των αρματολών της Στερεάς.

«Καπάκι» θα πει πάω στον Οθωμανό και δηλώνω ότι είμαι δικός σου διοικητής.Τέτοια καπάκια έκαμαν πολλά οι αρματολοί της Δυτικής και Ανατολικής Στερεάς,κυρίως της Δυτικής, αλλά και της Δυτικής και Ανατολικής, στη διάρκεια τηςΕπανάστασης του 1821. Οι ίδιοι έλεγαν (όταν), εάν ξαναεπέστρεφαν στοελληνικό στρατόπεδο, έλεγαν ότι έκαναν ψευδοκάπακο, δηλαδή κάναν το καπάκι



στα ψεύτικα για να προστατεύσουν τους πληθυσμούς να μη συμβεί κάτι κακό.Είχαν μια τέτοια ερμηνεία των πραγμάτων. Οι υπόλοιποι Έλληνες μαχητέςέμεναν άναυδοι μ’ αυτές τις συμπεριφορές των αρματολών της Στερεάς, οι οποίοιδεν καταλάβαιναν ότι είναι κάτι παράτυπο, σε έναν αγώνα εθνικό, δεν μπορεί ναείσαι με μια πλευρά και να δηλώνεις με την άλλη και μετά να ξανάρχεσαι στηνάλλη πλευρά και ξανά να πηγαίνεις στην άλλη. Εκείνοι όμως το θεωρούσανφυσικό, γιατί έτσι είχαν ζήσει τους τελευταίους δύο αιώνες στην πραγματικότηταεκεί πάνω στα βουνά. Και είχαν επιβιώσει έτσι, και τα είχαν καταφέρει. Άλλοτε ναχάνουν την εξουσία και άλλοτε να την παίρνουν. Και εξ αυτού δεν είχε πρόσημοανήθικο αυτό που κάνανε. Οι υπόλοιποι όμως Έλληνες δεν μπορούσαν νατο πιστέψουν ότι γίνεται και γίνονταν έξαλλοι μ’ αυτή την πρακτική η οποίασυνέβαινε μόνο στη ζώνη της Στερεάς. Ουδείς στην Πελοπόννησο ή στην Ύδρατην ώρα που τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά σκέφτηκε να πάει να δηλώσειυποταγή στον Τούρκο.

Όμως οι αρματολοί της Στερεάς το θεωρούν ότι δεν είναι κανένα πρόβλημα νακάνουν καπάκι. Θα δούμε όταν προσεγγίσουμε διάφορες μάχες που έγιναν στηΣτερεά με ποιο τρομερό τρόπο, π.χ. στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου,ένας μεγάλος αριθμός των αρματολών της Δυτικής Στερεάς, επειδή είχεπροηγηθεί η ήττα στο Πέτα, θεώρησαν ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά και ότιμάλλον οι Οθωμανοί θα υπερισχύσουν, έκαναν καπάκια με τους Οθωμανούς καιβρέθηκαν στο στρατόπεδο των Οθωμανών και το Μεσολόγγι, στην πρώτηπολιορκία του Μεσολογγίου, έδινε μάχη επιβίωσης και πολεμούσε και τουςαρματολούς, τους Έλληνες αρματολούς οι οποίοι ήταν με τον στρατό τοντουρκικό έξω από το Μεσολόγγι. Και οι ίδιοι αργότερα επανήλθαν σαν να μηνείχε συμβεί τίποτα, λέγοντας ότι εντάξει, τι να γίνει, έτσι έγινε, δεν είναι και κανέναθέμα, δεν καταλάβαιναν τι είχαν κάνει, με μία λογική εθνικού αγώνος, διότι αυτός



ο πόλεμος υποτίθεται ότι ήταν εθνικός. Πολεμούσαν Έλληνες με Τούρκους,χριστιανοί με μουσουλμάνους, άνθρωποι του πολιτισμού ή τέλος πάντων πουείναι συνδεδεμένοι με τα οράματα του δυτικού κόσμου, με τους βάρβαρουςκατακτητές και τυράννους. Κι όμως αυτό ήταν μια πραγματικότητα. Να δούμε δύοχαρακτηριστικές περιπτώσεις των ανθρώπων των βουνών. Και οι δύο άντρεςστους οποίους θα αναφερθούμε στη συλλογική μνήμη τωνΕλλήνων αντιμετωπίζονται με το θετικότερο πρόσημο και θεωρούνται λαϊκοίήρωες, μεγάλοι ήρωες του 1821. Ο ένας εξ αυτών ήταν, ο άλλος λιγότερο. Αλλάγενικά τους αρματολούς της Στερεάς δεν μπορεί κανείς να τους περιγράψειμονοσήμαντα. Κανέναν άνθρωπο δεν μπορεί βέβαια κανείς να τον περιγράψειμονοσήμαντα γιατί όλοι μας είμαστε πολύπλοκοι κι έχουμε πολλές πλευρές,αλλά οι αρματολοί της Στερεάς ήταν στα όρια της υπερβολής στα καλά τους καιστα αρνητικά τους.

Γεώργιος Καραϊσκάκης.

Ας δούμε την περίπτωση του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκηςμαζί με τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη στην συλλογική μνήμη είναι (οι) μεγάλοιστρατιωτικοί μας ήρωες. Ο Κολοκοτρώνης της Πελοποννήσου κατά κύριο λόγοκαι ο Γεώργιος Καραϊσκάκης της Στερεάς Ελλάδος. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκηςγεννήθηκε στα Άγραφα, από μητέρα μοναχή, καλογριά. Ήταν ο γιος τηςκαλογριάς. Ο πατέρας του υπήρξε, κατά πάσαν πιθανότητα, οΔημήτριος Καραΐσκος ο οποίος ήταν αρματολός. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκηςλοιπόν ήταν γιος της καλογριάς. Νόθο παιδί. Χωρίς πατέρα. Χωρίς οικογένεια νατον στηρίζει. Αυτό ήταν πολύ βαρύ. Διότι στην περίοδο την προεπαναστατική καιόχι μόνο, οι άνθρωποι στηρίζονταν σε προστασίες και η μεγαλύτερη προστασίατους ήτανε το σόι τους, η οικογένειά τους. Πόσο μάλλον για τους ενόπλους των



βουνών, των οποίων η δύναμη εν πολλοίς στηριζόταν στα συγγενικά δίκτυα πουόπως είχα πει πριν είχαν στήσει. Ο Καραϊσκάκης ήταν ένας πάρα πολύ δυνατόςχαρακτήρας, ένας σκληραγωγημένος άνθρωπος ο οποίος έγινε αληπασιαλής,δηλαδή βρέθηκε στην αυλή του πασά, να υπηρετεί τον ΑλήΠασά, πρωτοπαλίκαρο του Αλή Πασά. Ο Αλή Πασάς είδε τις ικανότητές του γιατίήτανε στρατηγικό μυαλό. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ήταν προικισμένοςστρατιωτικός. Δεν ήταν απλώς γενναίος άνδρας και στιβαρός, ήταν προικισμένοςστρατιωτικός, είχε αυτό το χάρισμα. Να καταλαβαίνει πώς θα πάει η μάχη, πού θαπρέπει να σταθεί ο στρατός. Δεν ήταν αυτονόητο καθόλου ότι πολλοί εκ τωνστρατιωτικών μας είχαν και στρατηγικό μυαλό. Εκείνος το είχε.

Όταν άρχισε η Επανάσταση του 1821, ο Καραϊσκάκης έρχεται στον νότο, όπου οιαρματολοί του νότου, της περιοχής που ξέρει, που είναι η περιοχή ηΔυτική Στερεά από την οποία κατάγεται, και Κεντρική και Δυτική Στερεά καιδιστάζει να μπει στον αγώνα των Ελλήνων. [Ένθετη σημείωση: Ο Καραϊσκάκηςκατέβηκε στην Στερεά πριν το τέλος του Αλή Πασά και βρίσκονταν, κατά το 1821και 1822, σε αντιμαχία με τους Γ. Ράγκο και Γ. Μπουκουβάλα για τη διεκδίκησητου αρματολικιού των Αγράφων]. Είναι φορές που τον βλέπουμε να μετέχει, (και)φορές που δεν τον βλέπουμε καθόλου να μετέχει. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης δενείχε αρματολίκι ποτέ, γιατί παρότι γιος αρματολού ήτανε παράνομος γιοςαρματολού και εκ των πραγμάτων ήταν μεν γιος αλλά δεν ήταν. Και δεν είχεδικαίωμα σε κανένα αρματολίκι αλλά ο ίδιος επειδή ήταν ένας φιλόδοξοςάνθρωπος και είχε ζήσει μέσα σε ένα ανδρικό πολεμικό περιβάλλον στοοποίο περιλαμβάνονταν αρματολοί, μαζί τους είχε ζήσει στην αυλή του Αλή Πασά,πολλοί αρματολοί όπως είπαμε της Στερεάς Ελλάδος ήταν στη αυλή του ΑλήΠασά, είχε ζήσει μαζί τους και είχε επιθυμία να είναι σαν αυτούς, να έχειαρματολίκι. Γιατί να μην έχω εγώ αρματολίκι; Μάλιστα. Δεν είναι κακή αυτή η



σκέψη αλλά οι προδιαγραφές του οι οικογενειακές και τα δίκτυά του ήταναδύναμα στην περιοχή για να γίνει αρματολός. Πριν την επανάσταση του ’21 εξάλλου ήταν στην αυλή του Αλή Πασά, έρχεται η Επανάσταση του 1821 καιβρίσκεται στην περιοχή των μαχών, αλλά δεν μετέχει στην πραγματικότητασυχνά, έως καθόλου, δεν έχει και κάποια συγκεκριμένη θέση, παρότι έχουναρχίσει να αναγνωρίζονται οι ικανότητές του.

Ο Καραϊσκάκης, όταν συμβαίνει η πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου δενβρίσκεται μέσα στο Μεσολόγγι. Δεν μετέχει στην υπεράσπιση του Μεσολογγίουκαι γενικά προσπαθεί να καταλάβει προς τα πού θα γείρει το πράμα. [Ένθετησημείωση: παρότι το 1822 και 1823 ο Καραϊσκάκης «έπαιζε καπάκια» κατάκαιρούς με τον Χουρσίτ Πασά και με τον Σούλτζε Κόρτζα, έδωσε τον Ιανουάριοτου 1823 μάχη δυναμική κατά των Τούρκων στην περιοχή Σαβολάκουτων Αγράφων]. Το 1823, που είναι μια χρονιά καμπής της Επανάστασης του1821, αρχίζουν τα προβλήματα και σε στρατιωτικό και σε εσωτερικό πεδίο γιατί οιεμφύλιοι πόλεμοι είναι προ των πυλών, ο Καραϊσκάκης θεωρεί ότι βρήκε τηνευκαιρία του να γίνει αρματολός και πηγαίνει στις οθωμανικές αρχές, δηλώνειπροσκύνηση και γίνεται αρματολός στα Άγραφα, το 1823, μέσα στην Ελληνικήεπανάσταση. [Ένθετη σημείωση: Μάλιστα ενόσω ήταν ο Byron στο Μεσολόγγι, οΚαραϊσκάκης συγκρούονταν το 1824 με τον Ράγκο στα βουνά για τηνεπαναδιεκδίκηση του αρματολικιού των Αγράφων]. Έρχονται οι εξελίξεις όμωςπου θα τον κάνουν να εγκαταλείψει αυτή τη θέση των Αγράφων, όπως έκαναν καιοι άλλοι αρματολοί και να γυρίσει στην ελληνική πλευρά, η οποία και τον περνάαπό δίκη. Ο Καραϊσκάκης πέρασε από δίκη διότι έκανε αυτή την κίνηση, έγινεαρματολός, στην ουσία πήγε στο αντίπαλο στρατόπεδο και καταδικάστηκε σ’αυτή τη δίκη αλλά τέλος πάντων δεν είχε βαριές επιπτώσεις αυτή η ιστορία.[Ένθετη σημείωση: Η μεταστροφή του Καραϊσκάκη μετά το 1824 είναι σταδιακή



και οριστικοποιείται μετά την δεινή του ανάμειξη (κατά το 1824 και τον ΕμφύλιοΠόλεμο) στη λεηλασία της Πελοποννήσου]. Το 1825 ο Καραϊσκάκης έχει αρχίσεινα δείχνει ότι έχει συνείδηση, πλέον, εθνική. Ότι καταλαβαίνει δηλαδή ότι αυτός οαγώνας που γίνεται δεν είναι παιχνίδια Τούρκος – Έλληνας, Έλληνας – Τούρκος,είσαι Έλληνας, είσαι με το ελληνικό στρατόπεδο.

Έτσι, απ’ το 1825, ο Καραϊσκάκης γίνεται ο Καραϊσκάκης μας. Αυτός ο ήρωαςπου θαυμάζουμε. Και τον θαυμάζουμε διότι από την ώρα που κατενόησε ότιπρέπει να πάψει ένα διπλό παιχνίδι, μπήκε με καταπληκτικό τρόπο στον αγώνα,ακόμη κι όταν μπήκε ο Καραϊσκάκης πια στον αγώνα με όλη του τη συνέπεια ηεπανάσταση ζούσε τις πιο δύσκολες χρονιές της. Διότι ο Ιμπραήμ σάρωνε, τοΜεσολόγγι βρίσκονταν πολιορκημένο, τελικά θα χαθεί, ο Καραϊσκάκης θα δείξειτην ιδιοφυΐα του εκεί σ’ αυτή τη ζώνη και ιδιαίτερα μετά την πτώση τουΜεσολογγίου, όταν όλα έμοιαζαν ότι ήταν χαμένα, εκείνος θα σταθεί όρθιος καιθα δίνει ανάσες και αίσθημα αντοχής στους υπόλοιπους Έλληνες. ΟΚαραϊσκάκης ήταν ένας πολύ ανθεκτικός άνδρας, ήταν φυματικός, κάθε τόσοέπεφτε βαριά άρρωστος με αιμοπτύσεις, πολλές φορές οι αιμοπτύσεις τονέβρισκαν στα πεδία των μαχών, όμως παρόλα αυτά, κρατούσε δυνατά,προσπαθούσε να παραμερίσει την αδυναμία του σώματός του, τηναντικαθιστούσε με τη δύναμη της θέλησής του, έκανε έναν κύκλο ο Καραϊσκάκης.Και φυσικά το αποκορύφωμα της δράσης του ήταν η μάχη για την Αθήνα, για τηνΑκρόπολη των Αθηνών το 1827, η μάχη του Φαλήρου, όπου έδρασε με τρόποστρατιωτικά άψογο και σκοτώθηκε σε μια αψιμαχία. Δεν είμαστε βέβαιοι ποιοςσκότωσε τον Καραϊσκάκη ακριβώς, υπάρχει υποψία ότι ήταν και από ελληνικόβόλι, τέλος πάντων, αυτό είναι μια άλλη ιστορία, ο Καραϊσκάκηςλοιπόν σκοτώνεται το 1827 και η Ελλάδα χάνει τον σπουδαιότερο πολεμιστή τηςστη Στερεά Ελλάδα. Αλλά ήταν ο Καραϊσκάκης δικός της στην ουσία, μετά από



κύκλους επαμφοτερίζουσας στάσης και συνειδητοποίησης.

Σ’ ένα θαυμάσιο άρθρο του ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, χρησιμοποιείπυκνό και μεστό (λόγο), εστιάζει στην ιστορία της ζωής του Γεωργίου Καραϊσκάκηκαι την αναδεικνύει λέγοντας ότι ο Καραϊσκάκης και η πορεία του εικονογραφείτην πορεία πολλών πολεμιστών της επανάστασης του 1821, ιδιαίτερα της ζώνηςτης Στερεάς Ελλάδος από την πορεία συνειδητοποίησης και περάσματός τουςαπό τον αρματολό τον Οθωμανό στον Έλληνα πολεμιστή, πολιτικό και πολίτη. Ηδεύτερη προσωπικότητα στην οποία θα σταθούμε, είναι ο άλλος ισχυρόςπολεμιστής της ανατολικής Στερεάς, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος. Ο ΟδυσσέαςΑνδρούτσος ήτανε όπως είπαμε αρματολός στην περιοχή της ανατολικήςΣτερεάς, στην Λειβαδιά και ήταν ένας σκληροτράχηλος άνδρας. Ο ΟδυσσέαςΑνδρούτσος ήταν εξαιρετικά ευκίνητος. Θαυμαστός στο σώμα του. Σε αντίθεσημε τον Γεώργιο Καραϊσκάκη που ήταν ασθενικός γιατί ο άνθρωπος ήτανφυματικός, ο Ανδρούτσος ήταν η επιτομή της δύναμης. Επρόκειτο για έναφαινόμενο ρωμαλεότητας. Ήτανε όχι απλώς ρωμαλέος, ευκίνητος,θαυμαστός, για να τον θαυμάζουν οι όμοιοί του, γιατί άνδρες ολόγυρα ήταν όμοιοίτου εκεί πάνω στα βουνά, φανταζόμαστε τι εντυπωσιακής αλκής άνδρας ήταν,αυτός ήταν μια ιδιότυπη προσωπικότητα, πραγματικά ιδιότυπη. Εξαιρετικάφιλόδοξος άνθρωπος, ο οποίος θεωρούνταν ότι είναι μουσουλμάνοςαπό πολλούς, γιατί του άρεσαν πάρα πολύ οι τεκέδες των δερβίσηδων και, πούτον έχανες, πού τον έβρισκες, ήταν σε τεκέδες δερβίσηδων, του άρεσαν οι χοροίκαι τα τραγούδια των δερβίσηδων, όμως δεν ήταν μουσουλμάνος, ως φαίνεται,ήταν χριστιανός ορθόδοξος, αλλά δεν έδινε και μεγάλη έμφαση στα θρησκευτικάζητήματα, ήταν Αρβανίτης, δηλαδή μιλούσε Αλβανικά και Ελληνικά. Ο ΟδυσσέαςΑνδρούτσος το 1821 μπαίνει δυναμικά στον αγώνα, έχει ενισχυθεί η θέση τουαπό το γεγονός ότι ο Αθανάσιος Διάκος εκτελείται και έτσι ισχυροποιούνται άλλοι



αρματολοί της περιοχής χωρίς να το επιθυμούν αλλά έγινε εκ των πραγμάτων καιδοξάζεται γρήγορα στην Ελληνική Επανάσταση. Στην περίπτωσή του έχουμε τοαντίστροφο απ’ τον Καραϊσκάκη. Δοξάζεται γρήγορα διότι επιτυγχάνει τηναναχαίτιση των Οθωμανικών δυνάμεων παρά πάσαν ελπίδα διότι όλα φαινότανχαμένα στο Χάνι της Γραβιάς. Έτσι η φήμη του κατοχυρώνεται και ενισχύεται.

Οδυσσέας Ανδρούτσος.

Είδαμε δύο παραδείγματα ανδρών της Δυτικής και της ΑνατολικήςΣτερεάς, αναφερθήκαμε στην προσωπικότητα και στον κύκλο ζωής του ΓεωργίουΚαραϊσκάκη και αναφερόμαστε τώρα στον Οδυσσέα Ανδρούτσο. Ο Ανδρούτσοςλοιπόν γρήγορα αποκτά ισχύ στην Ανατολική Στερεά λόγω της μεγάλης τουεπιτυχίας στο Χάνι της Γραβιάς. Όμως καθώς το 1822 κατεβαίνει μια μεγάληστρατιά από την Λάρισα και διασχίζει την Ανατολική Στερεά για να χτυπήσει τηνΠελοπόννησο, είναι η στρατιά του Δράμαλη η οποία θα χτυπήσει το ’22 τηνΠελοπόννησο και τελικά θα την αναχαιτίσει όπως όλοι γνωρίζουμε οΚολοκοτρώνης στην περιοχή των Δερβενακίων, στην περίφημη μάχη τωνΔερβενακίων. Η Ανατολική Στερεά δεν καταφέρνει να αναχαιτίσει το πέρασμα, τηνδιέλευση αυτής της στρατιάς, η οποία στο πέρασμα της καίει την Θήβα, οιΟθωμανοί ανακαταλαμβάνουν πολλές από τις περιοχές που είχαν καταληφθείαπό τους Έλληνες στις πεδιάδες και στα ημιορεινά. Γενικά οι αρματολοί τηςΣτερεάς, της Ανατολικής Στερεάς ξαναχάνουν την αίγλη τους διότι αποδεικνύεταιότι δεν μπορούν να αναχαιτίσουν οθωμανικές στρατιές. Ο ΟδυσσέαςΑνδρούτσος θεωρεί ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά στον αγώνα τωνΕλλήνων. Στο μεταξύ έχουν πάρει εξέλιξη οι εσωτερικές διαδικασίες τωνΕλλήνων και ενώ ο Οδυσσέας είχε ισχυροποιήσει την θέση του στο Χάνι τηςΓραβιάς, προσπαθούσε έτσι και αλλιώς να σταματήσει κάθε δυνατότητα



δημιουργίας ενός άλλου οργάνου διοίκησης της Ανατολικής Στερεάς που δεν θαήταν στα χέρια του. Το αποτέλεσμα είναι να έρθει σε δυσαρέσκεια και να έρθεισε σύγκρουση με πλευρές της κεντρικής διοίκησης του ελληνικού αγώνος. Και εξαυτού το 1823, πάλι το 1823 θυμηθείτε την χρονολογία (και στην άλλη πλευρά)έρχεται σε συνεννόηση με τους Τούρκους και κάνει καπάκι.

Κάνει καπάκι το οποίο όμως στην περίπτωση του θα τον φέρει σε δεινέςεξελίξεις ενώ στην περίπτωση του Καραϊσκάκη τα πράγματα επανήλθαν, στηνπερίπτωση του Ανδρούτσου ο οποίος περνάει από δίκη γι’ αυτό που έκανε θαπάρει βαριά εξέλιξη, διότι θα ενταθεί η σύγκρουση του έτσι και αλλιώς με τηνκεντρική διοίκηση. Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος θα σκοτώσει τους απεσταλμένουςτης κεντρικής διοίκησης στην Ανατολική Στερεά , δηλαδή πλέον θα κάνει κινήσειςπου μοιάζουν να είναι τουρκικές (εχθρικές) εναντίον των Ελλήνων. Θακατηγορηθεί επί προδοσία και τελικά θα συλληφθεί, η κυβέρνηση θα παραδώσειτον Οδυσσέα Ανδρούτσο στον Γκούρα, έναν άλλον ισχυρό στρατιωτικόπαράγοντα της Ανατολικής Στερεάς. Και ο Γκούρας, ο οποίος σε παλαιότερουςχρόνους είχε υπάρξει πρωτοπαλίκαρο του Οδυσσέα Ανδρούτσου, θα βρει τηνευκαιρία να τον σκοτώσει γκρεμίζοντας τον από τα βράχια της Ακρόπολης τωνΑθηνών. Έτσι ο Οδυσσέας Ανδρούτσος θα πεθάνει ως προδότης και παρόλητην αίσθηση του λαϊκού ήρωα που έχουμε για εκείνον δεν έχει καμία σχέση μετον Γεώργιο Καραϊσκάκη τελικά στο ισοζύγιο. Θέλω να σας διαβάσω το εξής. ΟGeorge Finley υπήρξε Σκωτσέζος φιλέλληνας, συμμαχητής των Ελλήνων οοποίος γνώρισε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και γράφει γι’ αυτόν.

Ο George Finley μετά την ελληνική επανάσταση διέμεινε στην Ελλάδα,παρέμεινε στην Ελλάδα για αρκετό διάστημα γύρισε στην Σκωτία ξαναήρθεξαναέφυγε και έγραψε και την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης και την ιστορία



της Ελλάδας, ήταν λόγιος. Και γράφει για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο (το έχω σταΑγγλικά αλλά το μεταφράζω διαβάζοντας): «Όπως και άλλοι καπετάνιοι τουαρματολισμού ο Οδυσσέας αισθάνθηκε αμφιβολίες για την τελική επιτυχία τηςΕπανάστασης και δεν είχε μεγάλο ενθουσιασμό για ελευθερία. Τα αισθήματά τουήταν αυτά ενός Αλβανού μισθοφόρου και δεν είχε εμπιστοσύνη στις ικανότητες τωνΕλλήνων οι οποίοι είχαν πάρει στα χέρια τους την διοίκηση των δημοσίωνπραγμάτων της ελληνικής Επανάστασης». Και καταλήγει: «Ο χαρακτήρας του ήτανμία σύνθεση των χειρότερων αδυναμιών των Ελλήνων και των Αλβανών (επειδήήταν Αρβανίτης το λέει αυτό). Ήταν τόσο απατηλός και διπρόσωπος όπως ο πιοελεεινός Έλληνας και τόσο εκδικητικός και αιμοβόρος όσο ο πιοαδυσώπητος Αλβανός.» Ο δε Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο εθνικός μαςιστορικός του 19ου αιώνα όταν μιλά για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο λέει: «Α, διατίνα μην πέσει την ημέραν εκείνην ο Οδυσσεύς;» γιατί να μην σκοτωθεί ο Οδυσσέαςστο Χάνι της Γραβιάς; «Επιζήσας ουδέν μεν μέγα διέπραξεν έκτοτε καίτοικτησάμενος υπεροχήν ομολογουμένην» παρότι απέκτησε τόση δύναμη τίποτασπουδαίο δεν έκανε μετά «Περιποιήσας δε εις την φιλαρχίαν αυτού χαρακτήραόντως προδοτικόν ετελεύτησε δέσμιος οικτρώς». Ο Παπαρρηγόπουλος δηλαδήόπως και οι περισσότεροι ιστορικοί είναι πεισμένοι για την προδοσία τουΑνδρούτσου και «ετελεύτησε δέσμιος οικτρώς».

Πελοπόννησος και νησιά: τα προ της Επανάστασης επηρεάζουν τα κατά τηνΕπανάσταση.

Επισκόπηση της Πελοποννήσου επί Τουρκοκρατίας.

Ας αφήσουμε λοιπόν τη Στερεά Ελλάδα, να κινηθούμε νοτιότερα στη ναυαρχίδατης Επανάστασης του 1821 που είναι η Πελοπόννησος. Και να δούμε εκεί



τι συσχετισμούς έχουμε, τι κοινωνικές εξελίξεις υπάρχουν τις παραμονές τηςΕπανάστασης του ’21 και τι ρόλο παίζουν στην Επανάσταση του 1821. ΗΠελοπόννησος είχε μια ιδιαίτερη ιστορία στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Καιτούτο διότι η θέση της είναι καταπληκτική. Η Πελοπόννησος είναι το κάτω άκροτης βαλκανικής χερσονήσου και εξ αυτού κατά κάποιο τρόπο ελέγχει το πέρασμααπό την δυτική Μεσόγειο προς την ανατολική, από την Αδριατική θάλασσα προςτην ανατολική Μεσόγειο και προς το Αιγαίο και είναι μεγάλη, είναι μια μεγάληπεριοχή, η οποία τα έχει όλα. Η Πελοπόννησος θεωρείται μια θαυμαστή στηνισορροπία του αναγλύφου της περιοχή, με θαυμάσια παράλια και διαμορφώσεις,ψηλά και ωραία βουνά, πεδιάδες, κοιλάδες. Οικονομικά δηλαδή η Πελοπόννησοςδίνει την δυνατότητα σε κάθε είδους δραστηριότητα και εξ αυτού απετέλεσεσημαντικότατο σημείο ελέγχου των Βενετών, οι οποίοι μετά το 1204 μαζί με τουςΓενοβέζους σε άλλα σημεία, άλλες φεουδαρχικές δυτικές οικογένειες έλεγξαν γιαμεγάλο διάστημα τμήματα του νότου της ελληνικής χερσονήσου, την Εύβοια, τανησιά του Αιγαίου, την Κρήτη, την Κύπρο, τα Δωδεκάνησα, τα Επτάνησα, γιαμακρούς αιώνες. Η Πελοπόννησος λοιπόν ήταν ένα από τα διαμάντια τωνκτήσεων των Βενετών. Κατελήφθη από τους Οθωμανούς, οι Οθωμανοί δεν τηνκατέλαβαν όλη την Πελοπόννησο, πήρε χρόνο για να ολοκληρωθεί η κατάληψη.Έστησαν τον μηχανισμό διοίκησής τους για ένα διάστημα και στη συνέχεια οιΒενετοί επέστρεψαν, προσπαθώντας να ανακτήσουν το 1685 τα χαμένα τουςεδάφη. Είχαν μόλις χάσει την Κρήτη το 1669 και αυτό στοίχισε πάρα πολύ σ�

Η Επανάσταση του 1821. Ένα δύσκολο...

Documents

Transcript of Η Επανάσταση του 1821. Ένα δύσκολο...