Φάρο Ημερεσ στο - WWF · 2015-06-25 · 45 Ημερεσ στο Φάρο τΗσ...

ΦάροΗμερεσ στο

τΗσ ψάθουράσ

45

Γιώργος Κατσαδωράκης

2

45 Ημερεσ στο Φάρο τΗσ ψάθουράσΓιώργος Κατσαδωράκης

© 2014, Γιώργος ΚατσαδωράκηςΓιώργος Κατσαδωράκης,Δρ Βιολόγος-Ορνιθολόγος, ειδικός Διαχείρισης & Ερμηνείας Περιβάλλοντος,Εθνικής Αντίστασης 17, ΑΛΛΗ ΜΕΡΙΑ, 38 500 ΒΟΛΟΣ[email protected]Τηλ. 24210 50756

Η αναδημοσίευση και η αναπαραγωγή του παρόντος έργου, με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, είναι δυνατή μόνο μετά από γραπτή άδεια του συγγραφέα.

Ηλεκτρονική σελιδοποίηση: Δημήτρης ΛύκοςΦιλολογική επιμέλεια: Νατάσα ΚαμπίτσηΌλες οι φωτογραφίες είναι του συγγραφέα, πλην εκείνες των σελίδων 89 και 99 που είναιτου Παναγιώτη Δενδρινού και της σελίδας 29 που είναι του Τ. Δημαλέξη.

Γιώργος Κατσαδωράκης

ΦάροΗμερεσ στο

τΗσ ψάθουράσ

45

Στη Βάλια, τη Ναυσικά, τον Βαγγέλη και τον Φίλιππο

45 Ημερεσ στο Φάρο τΗσ ψάθουράσ

6

ΣχΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ Life at faros...

o Γιώργος Κατσαδωράκης (μέλος και συνοδοιπόρος της ΜΟm, ιδρυτικό μέλος της Eλληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας και επιστημονικός σύμβου-λος του WWF Ελλάς), βρίσκεται στo ακατοίκητο νησί Ψαθούρα για να με-λετήσει την αναπαραγωγική βιολογία του Θαλασσοκόρακα (Phalacrocorax aristotelis desmarestii), τοπικά Καλικατσού, ενός προστατευόμενου είδους πτηνού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για το οποίο όμως ελάχιστα γνωρίζουμε στην Ελλάδα. Παράλληλα, μελετά την ανοιξιάτικη μετανάστευση των που-λιών και τη φυσική ιστορία του νησιού, ενώ προσπαθεί να ευαισθητο-ποιήσει πολίτες και πολιτεία για την ανάγκη ουσιαστικής προστασίας των προστατευόμενων περιοχών της χώρας. Θα μείνει στο φάρο του νησιού για 45 μέρες. Τη δράση του αυτή υποστηρίζουν από κοινού και οι τρεις οργανώσεις.


7

ΠΑΡΑΣΚΕυΗ, 2 ΜΑΡΤΙΟυ 2007

ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΛΟ ΣΤΗΝ ΑΛΟΝΝΗΣΟ

Ξεκίνημα με καλούς οιωνούς. Μπουνάτσα. Ήλιος. Εκείνη η διαφάνεια και η ευωχία που αναδίδει η ανοιξιάτικη θάλασσα. Καθαρή σαν κρύσταλλο ατμό-σφαιρα, δροσιά ελαφριά, εντελώς ανοιξιάτικη κι όχι χειμωνιάτικη.Καθώς πλησιάζαμε στη Σκιάθο, μια παρέα ζωνοδέλφινα stenella coeruleoalba, άρχισαν να παίζουν με τα απόνερα του πλοίου και να χοροπηδάνε τον χαρούμενο χορό τους για κάμποσα λεπτά. Δυο κορμοράνοι (Phalacrocorax carbo) στη Σκόπελο, (κοιμόμουνα στη Σκιάθο και στη Γλώσσα), καμιά 35αριά καλικατζούνες Phalacrocorax aristotelis στη Σκόπελο μαζί με γλάρους Larus cacchinnans καθώς φεύγαμε από το λιμάνι. Μετά κάτω από τα διπλωμένα στρώματα των βράχων δίπλα στον Αη Γιώργη μια μαύρη πλάτη έβγαινε λίγο από το νερό και μπροστά ξε-φύσαγε πίδακες νερού σχεδόν σε μορφή σταγονιδίων ξεφυσώντας και ξανά και ξανά: μια φώκια Monachus monachus, με καλωσορίζει. Οιωνός άριστος.


8

Μετά, ένα κοπάδι καμιά 25αριά μύχοι Puffinus yelcouan πετάνε γρήγορα θυμίζοντας από μακριά σμήνος από τρίγγες, αναδείχνοντας πότε το μαύρο της πλάτης και πότε-όλοι μαζί το άσπρο της κοιλιάς, και πέφτουν με δύναμη κι ορμή στο νερό προφανώς αρπάζοντας ψάρια, εκεί που κολυμπάνε. Μαζί τους 30-40 καλικατζούνες. Και μετά σηκώνονται και πετάνε όλα μαζί χαμηλά με κείνο το νευρικό πέταγμα και αλλάζουν κατεύθυνση κρατώντας ακίνητα τα φτερά πάνω από το νερό, στρίβοντας όλο το σώμα μαζί με τις φτερούγες.Βλέπω μερικές φωλιές (2-3) από καλικατζούνες πάνω στα βράχια του νότιου τμήματος της Σκοπέλου.Το απογεματάκι στο Πατητήρι με Άγγελο, Έμιλυ κι Ελένη για ούζο. (δεν φτιάχνουν καθόλου πια τσίπουρο στην Αλόννησο). Μας έλεγε ο Άγγελος ότι όταν ήταν μικρός έμενε με τα γίδια στα Σκάντζουρα. Εκεί βγαίναν το βράδυ με πυρσούς και με το σκυλί ψάχνανε τα βράχια. Μόλις γάβγιζε το σκυλί σταματούσαν στην τρύπα κι έψαχναν. Είχαν μακριά ξύλα με καμάκι σαν αγκίστρι στην άκρη, τόχωναν μέσα στην τρύπα του βράχου πούχε υποδείξει το σκυλί κι έπιαναν τα πιτσούνια-καλικατσουνάκια από τη φωλιά. Τα έκαναν στη σούβλα αφού τα καθάριζαν. (Η Ελένη πρόσφατα τάχε φάει μαγειρευτά με σάλτσα.) Έβλεπε καλικατζούνες και του τρέχαν τα σάλια. Αλλά κι αυγά που να βρούνε; Ευτυχώς που ήταν οι καλικατζούνες κι έτρωγαν φρέσκα αυγά. Σαν της κότας είναι. καμιά διαφορά και χωρίς καθόλου βρώμα ψαρίλας. Μύχους και βαρβάκια δεν έτρωγαν. Πολύ λίγοι ήξεραν να τρώνε βαρβάκια. Σκότωναν κάποιοι και τα ενήλικα και έπαιρ-ναν και τα μικρά.Άκουσα κι άλλη ιστορία: Στην Κατοχή που είχε πέσει μεγάλη πείνα, λες και σταλμένες απ’ το Θεό, στη βόρεια μεριά της Κυρά Παναγιάς είχαν κάνει φω-λιές εκατοντάδες (είπε χιλιάδες καλικατζούνες). Πήγαινε λοιπόν κόσμος με βάρκες και άναβαν μεγάλες φωτιές και τα πουλιά προσελκύονταν από τις φωτιές και πέφταν πάνω σαν τις νυχτοπεταλούδες στη λάμπα. Τις μάζευαν, τις καθάριζαν, τις καψάλιζαν, τους καθάριζαν τα εντόσθια και τις πάστωναν, και χόρτασε ο κόσμος κρέας. Οι καλικατζούνες λοιπόν έχουν ταΐσει τον κόσμο στην Αλόννησο. οι σημερινοί Αλοννησιώτες έχουν λίγο καλικατζούνα μέσα τους ο καθένας, είναι ένα πουλί με ιστορία στα νησιά αυτά, ένα κομμάτι της ιστορίας τους.


9


10

ΔΕυΤΕΡΑ, 5 ΜΑΡΤΙΟυ 2007

Αγορά προμηθειών: ψωμιά, φρούτα, μαρούλια, λίγος κυμάς. Βασίλης Λ. φτά-νει από Σκόπελο. Με το φουσκωτό, κουβαλάμε όλα τα πράγματα στο καΐκι που ήταν στο ρεμέτζο στη Στενή Βάλα. Ξεχάσαμε τις μπουκάλες υγραερίου και πήγα πίσω στο Πατητήρι και τις πήρα. Σαλπάραμε στις 12:10’. Είχε μαί-στρο 4-5 μποφόρ, αλλά μεγάλα κύματα. Έτυχε και σαλπάραμε τη μέρα που ξεκίνησε ο μαΐστρος. Νωρίτερα σήμερα, αλλά και τις τρεις προηγούμενες μέρες, είχε μια καταπληκτική μπουνάτσα.Καθώς με πιάνει η θάλασσα, τσίχλες για ναυτία, τρεις. Στο τέλος μόλις φτά-ναμε παρά λίγο να βγάλω τ’ άντερά μου. Όταν φτάσαμε πάντως, βγήκα και το πρωτό πράγμα που έκανα ήταν να τρέξω με αγωνία να δω αν υπάρχουν καλικατσούνες στις φωλιές ή όχι. Ένα πράσινο μάτι με υποδέχτηκε ανάμεσα από τα βράχια, εν μέσω της γνωστής πηχτής μυρωδιάς ψαρίλας που αναδίδουν οι φωλιές όλων των πελεκανόμορφων. Ησύχασα. Μπήκαμε στο φάρο. Βρήκαμε ένα ψαρόνι νεκρό μέσα, είχε φαίνεται μπει από την κορυφή και ψόφησε κάτω. Οι φαροφύλακες σκούπιζαν και έπλεναν. Το βράδυ με στομάχι χάλια από τη ναυτία, έφαγα μόνο ψωμί με λάδι και αλάτι. Φαί και τσίπουρο στο


11

τραπέζι, φιλοσοφική συζήτηση για το τι θέλει ο άνθρωπος και τι του προσφέρουν τα πολιτικά συστήματα και ο καπιταλισμός. Οι δυο υπεύ-θυνοι του φάρου, ο Γιώργος και ο Κώστας, από το Πολεμικό Ναυτικό. Ο βιολόγος Πάνος κι ο καπετάν Κωστής από τη ΜΟm, η Σόνια από την Πορτογαλία, κι ο Βασίλης ο ηλεκτρονικός από τη Σκόπελο, για να στήσει τη δορυφορική σύνδεση.

ΤΡΙΤΗ, 6 ΜΑΡΤΙΟυ 2007

Ξυπνήσαμε στις 6 από το ρολόι του Βασίλη. Άγχος όλη τη μέρα για τη σύνδεση με τον ελληνικό δορυφόρο, για να έχω πρόσβαση στο διαδίκτυο. Τελειώσαμε στις 5 το απόγευμα.Ο Βασίλης Λ., ηλεκτρονικός από τη Σκόπελο, έκανε όλο αυτό το ταξίδι και πρόσφερε μια μέρα κοπιαστικής δουλειάς δωρεάν! Την κεραία, το modem και τη σύνδεση για δύο μήνες με τον ελληνικό δορυφόρο πρόσφερε, πολύ ευγενικά, η Hellas-sat! Τη βάση για την κεραία, που όπως βλέπετε, για να αντέχει τους ισχυρούς ανέμους, την πλακώσαμε με 200 κιλά λάβα από το νησί, πρόσφερε πολύ ευγενικά το κατάστημα ηλεκτρονικών ειδών «ΠΑΛΜΟΣ». Το καλώδιο για τη σύνδεση της κεραίας με το modem πρό-σφερε η «ΗΛΕΚΤΡΑΓΟΡΑ» του Σπύρου Λεμονή από τη Σκόπελο. Αλλά και


12

τα εισιτήρια του Βασίλη, για να πάει και να ’ρθει στην Αλόννησο, πρό-σφερε ο Σύλλογος Ιδιοκτητών Ενοικιαζόμενων Δωματίων της Σκοπέλου.Τώρα όλοι έφυγαν. Μόνος τώρα στο φάρο, γράφω στο τραπέζι της κουζίνας. Έξω ο Ωρίωνας και το φεγγάρι που ανατέλλει. Πάνω από το κεφάλι μου οι έξι ακτίνες του φαναριού που λάμπουν ίσαμε 17 μίλια μέσα στο σκοτάδι. Ο Βαγγε-λάκης κι η Βάλια πέταξαν με το αεροπλάνο το απόγευμα: Αλεξανδρού-πολη-Αθήνα, πάνω από τη Σκύρο, σχεδόν δίπλα μου. Ο Βαγγελάκης με χαιρετούσε όταν πετούσαν από πάνω μου. Τον έβλεπα...Ένα πράσινο ματάκι με κοίταξε μέσα από τη χαραμάδα, ανάμεσα στις μαύρες πέτρες από λάβα: ναι οι καλικατζούνες είναι εδώ, κλωσσάνε τα αυγά τους και προσέχουν τα μικρά τους. Ο παράδεισος σκοτείνιασε. Αύριο θα πω τα πράγματα με τη σειρά. Καλό ξημέρωμα.


13

ΤΕΤΑΡΤΗ, 7 ΜΑΡΤΙΟυ 2007

Η Ψαθούρα. Βρείτε τη στο χάρτη της Ελλάδας μόνοι σας, κάπου στην πανάρχαια θαλασσινή γραμμή Μαγνησίας-Λήμνου-Εύξεινου Πόντου. Στα βορινά της ο Άθως. Η άσπρη κουκίδα στο πάνω μέρος του νησιού προς τα ΒΔ, πάνω από κάτι σαν γραμμή, είναι ο Φάρος. Η παραλία στα νότια είναι το Μανδράκι. Οι φωλιές των καλικατσούδων στη δυτική ακτή μόνο. Οι ξέρες παντού γύρω από το νησί. Ένα κομμάτι λάβας που αναδύθηκε από τη θάλασσα. Κανένα άλλο νησί των Σποράδων δεν της μοιάζει. Έτσι όπως η Ψαθούρα είναι μικρή, επίπεδη (μέγιστο ύψος 17 μ.) και γεμά-τη ξέρες ολόγυρα, πολλά πλεούμενα τσακίζονταν στα νερά της. Γι αυτό, τη δεκαετία του 1890 χτίστηκε το φανάρι, ένα από τα μεγαλύτερα του Αιγαίου. Για να μην υπάρξουν άλλα ναυάγια, σαν κι αυτό το κουφάρι, που ακόμη χάσκει στις βόρειες ακτές της.Μπορεί εγώ να θέλω να πιστεύω ότι η Ψαθούρα είναι το προπύργιο της άγριας φύσης στο Αιγαίο και να την εξερευνώ μέσα στη μοναξιά, αλλά η αλήθεια είναι πως το νησί μάλλον κατοικείται για χιλιάδες χρόνια, έστω


14

και κατά διαστήματα. Μετά τον πόλεμο, γύρω από την οικογένεια του φαροφύλακα, υπήρχαν τουλάχιστον 15-16 ωραίοι γέροι και νέοι, που ζούσαν εδώ. Η φωτογραφία είναι από το βιβλίο του Κ. Μαυρίκη «Άνω Μαγνήτων Νήσοι».Το ψάξιμο για φωλιές ξεκίνησε. Θα τελειώσει αύριο. Ως τότε οι καλικα-τζούνες θα συνεχίσουν να κλωσσούν τα αυγά τους και να προστατεύουν τα μικρά τους. Έτσι όπως έκανε μια σήμερα, που, καθώς πλησίασα στη φωλιά της, άρχισε να με απειλεί τεντώνοντας το λαιμό της και ανοιγο-κλείνοντας το στόμα της απειλητικά, βγάζοντας τις τρομακτικές φωνές που μόνο ο κέρβερος κι οι δράκοι των παραμυθιών φανταζόμουν ότι μπο-ρούν να βγάλουν!Τα «ίτσ(ι)α» πάντα μυρίζουν όμορφα και η φύση δε σταματά να δουλεύει, να σκεπάζει, να αλλάζει, να μεταμορφώνει, να γοητεύει, να δημιουργεί. Η φύση είναι πάντα τόσο καινούργια, όσο μόνο τα πολύ παλιά πράγματα μπορούν να γίνουν.

ΠΕΜΠΤΗ, 8 ΜΑΡΤΙΟυ 2007

Ονειρεύτηκα να μείνω μερικές βδομάδες το χειμώνα στην Ψαθούρα για να κοιτάξω καθαρά τον εαυτό μου, τώρα στα 48, που έχω αρκετά πίσω μου και (θεωρητικά) κάποια μπροστά μου. Γιατί, τι θα θυμόμαστε στη ζωή μας έξω από τέτοιες αποκοτιές. Ονειρεύτηκα να είμαι εκεί με τη Βά-λια και το Βαγγέλη γιατί θα ήταν μια αξέχαστη εμπειρία για όλους μας. Ονειρεύτηκα να μελετήσω τις καλικατζούνες (έτσι τις λένε οι Αλοννη-σιώτες), για να μάθουμε ίσως κάτι περισσότερο για τα μυστηριώδη αυτά θαλασσοπούλια. Ονειρεύτηκα να αποτελέσει αυτή η δράση την αφορμή για να συνεργαστούν στενότερα οι τρεις πολύ δραστήριες περιβαλλοντι-κές οργανώσεις και να μας φέρει αυτό πιο κοντά, γιατί όσο πιο κοντά είμαστε τόσο πιο δυνατοί γινόμαστε. Ονειρεύτηκα να γίνει αυτή η δράση αφορμή για να τραβήξει λιγάκι πιο πολύ την προσοχή του κόσμου στην


15

Ελλάδα, την πατρίδα μας, με τις θαυμάσιες αυτές περιοχές, που είναι τα πολύτιμα πετράδια της, η ψυχή της. Ονειρεύτηκα να γίνει αυτό μια ακόμη αφορμή ώστε να ξυπνήσουν λίγο πιο πολύ η πολιτεία και οι πολιτικοί και να φτιαχτεί επιτέλους στην Ελλάδα ένα απλώς αξιοπρεπές σύστημα για την ουσιαστική διαφύλαξη των προστατευόμενων περιοχών, που εί-ναι εξίσου σημαντικές με τα αρχαιολογικά μας μνημεία. Ονειρεύτηκα τέλος, ότι κάποιοι νέοι ίσως εμπνευστούν από κάτι σαν κι αυτό και σκύ-ψουν λιγάκι περισσότερο πάνω απ’ τη φύση για να την αφήσουν να τους μαγέψει. (Πολύ ονειρεύεσαι!)Για να γίνει το όνειρο πραγματικότητα, δούλεψαν και πρόσφεραν βοή-θεια τόσοι πολλοί άνθρωποι, από τις τρεις οργανώσεις κι άλλοι πολλοί, που ούτε καν τους ήξερα. Ο Αντρέας, η Τόνια, ο Μάριος, ο Γιώργος, η Μα-ρίτα, ο Δημήτρης, ο Κωνσταντίνος, ο Τάσος, η Δανάη, ο Jakob, o Πάνος, η Ελένη, ο Βασίλης. Ο Κώστας, ο Σπύρος, ο Κυρ Βαγγέλης, η κυρία Κούλα, ο Γιώργος, ο Κώστας, η Σόνια κι άλλοι πολλοί, σίγουρα ξεχνώ κάποιους και από τις οργανώσεις και απέξω. Το πόσο σας ευχαριστώ όλους δε λέγεται. Και βέβαια τίποτα απ’ όλα αυτά δε θα είχε γίνει χωρίς τη συ-μπαράσταση και τη στήριξη από τη Βάλια. Πόσο μου λείπει εκείνη και ο Βαγγελάκης δε λέγεται (το μόνο πράγμα νομίζω που με κάνει δυστυχή). Ελπίζω και η Ναυσικούλα να τα διαβάζει αυτά από εκεί που βρίσκεται.Ο βοριάς που φυσάει όλη τη μέρα εμποδίζει τα μεταναστευτικά πουλιά να φτάσουν, όχι σαν χτες, που όλη τη μέρα εμφανίζονταν κίρκοι, τρίγ-γες, ερωδιοί, καρβουνιάρηδες, φυλλοσκόποι, γεράκια και άλλα. Σήμερα τίποτα. Το τσιχλογέρακο, ο δερβέναγας του νησιού, κάνει τις γνωστές πε-ριπολίες και διώχνει όλους τους παρείσακτους για να μη του φάνε τους μεζέδες. Το πρωί καφές με τη σόμπα υγραερίου και ξεκίνημα για ψάξιμο και εντοπισμό νέων φωλιών καλικατζούδων. Έχω βρει δέκα μέχρι σή-μερα, αλλά θέλει προσοχή, γιατί τα μεγάλα κομμάτια λάβας στην ακτή ξεκολλάνε συχνά πυκνά. Πολλές από αυτές είναι μη προσεγγίσιμες και το μόνο που κάνω είναι να τις εντοπίζω από τις άσπρες κουτσουλιές πάνω στα μαύρα βράχια και να τις κοιτώ από μακριά, χωρίς να βλέπω τίποτα μέσα. Το μεσημέρι επιστροφή για κολατσιό και καφέ. Το απόγευμα δια-δρομές για μέτρηση μεταναστευτικών. Μόλις λίγο πριν το σούρουπο μα-


16

ζεύομαι. Πλένομαι, ετοιμάζω γρήγορο βραδινό, ανάβω τη σόμπα πετρε-λαίου και βάζω μπρος τη γεννήτρια. Συνδέομαι στο διαδίκτυο, αδειάζω τις φωτoγραφίες, ενημερώνω το blog, κατεβάζω και απαντάω στα e-mail. Η γεννήτρια δουλεύει για 3-4 ώρες. Ύπνος στις 11-11.30, αφού πρώτα βγω έξω για τη νυχτερινή ανάγνωση του ουρανού. Έτσι ήταν ως τώρα, με μικρά διαλείμματα για τηλεφωνήματα, διάβασμα, γράψιμο. Οι ιδέες πολ-λές, οι εικόνες καταιγιστικές, απίστευτης ομορφιάς. Οι πολυπληθέστεροι και πιο εμφανείς μόνιμοι συγκάτοικοί μου: ασημόγλαροι, καλικατζούνες (βέβαια), μύχοι (στα ανοιχτά), αρουραίοι, αγριοκούνελα, σχίνοι, μυρτιές, αγριελιές, αστοιβές (μακράν οι Κινέζοι της Ψαθούρας), μαγκούτες (η ferula communis), και φυσικά οι γουστέρες (Podarcis erhardii), και τα ίτσια (Narcissus pseudonarcissus –μάλλον- γιατί στα φυτά δεν είμαι δυ-νατός) που τα ’φεραν μαζί τους εδώ οι κάτοικοι, για να ομορφαίνουν τις αυλές τους κι αυτά ξεχύθηκαν σε όλο το νησί, με σκοπό να το μεθύσουν με το άρωμά τους.


17


Η μετανάστευση έχει αρχίσει, αλλά και σήμερα είχε ισχυρό βοριά - βορειοδυ-τικό άνεμο μέχρι και 6 ως 7 Μποφόρ εδώ στο νησί και ελάχιστα καινούργια πουλιά έφτασαν.Με το που βγήκα το πρωί έξω για να πιω τον καφέ μου, τον είδα. Περπατούσε κολλητά στο βορινό τοιχαλάκι του αυλόγυρου και, συγκεντρωμένος, ανεβοκα-τέβαζε το κεφάλι, χτυπώντας επίμονα το χώμα με το ράμφος. Κάθε τόσο έκανε χλαπ και κάτι κατέβαζε. Αν και έψαξα μετά, δεν κατάλαβα τι ήταν αυτό που έτρω-γε. Όπως και πριν από μερικά χρόνια, που τον είδα ανάμεσα στα έρημα καλντε-ρίμια των Κήπων, στο Ζαγόρι και ένιωσα πως ήρθε η άνοιξη, έτσι και σήμερα, αν και είχα ακούσει και είχα δει κι άλλα πουλιά, ο πρώτος τσαλαπετεινός με έκανε να αισθανθώ πως ήρθε επιτέλους η άνοιξη κι ας πρόκειται για μια εντελώς χει-μωνιάτικη κρύα μέρα. Κατερίνα Φ. συμφωνώ μαζί σου! Κατά τα άλλα συνέχισα το ψάξιμο για φωλιές καλικατζούνων. Τα κλου της ημέρας: ένα αγριοκούνελο που πετάχτηκε βιαστικά από μια άδεια, περσινή φωλιά, καθώς πλησίαζα·οι υπέ-ροχες ολάνθιστες συστάδες της Malcolmia flexuosa naxensis σε αντίθεση με την κατάμαυρη λάβα·οι αεικίνητοι δασοφυλλοσκόποι (Phylloscopus collybita), που πετώντας γρήγορα σαν έντομα και κάνοντας απότομες στροφές και προσγειώ-σεις κυνηγούσαν, έντομα μάλλον, ανάμεσα στα εντυπωσιακά, μαύρα, μεγάλα και στρογγυλεμένα βασαλτικά λιθάρια της ακτής.


18

ΣΑΒΒΑΤΟ, 10 ΜΑΡΤΙΟυ 2007

Η εικόνα εντελώς χειμωνιάτικη σήμερα, ο άνεμος σφυροκοπάει με επτά κι ορισμένες στιγμές οκτώ Μποφόρ τη βόρεια ακτή του νησιού, όπου βρίσκεται και ο φάρος. Μέσα στο κτίριο σφυρίζουν όλα. Ένα βουητό ακούγεται από τον κεντρικό πύργο του φάρου, καθώς ο άνεμος περνά εκεί πάνω στον πυργίσκο του φαναριού, μέσα από τις πόρτες και τα παραθύρια. Σφυρίζει και η καμινάδα μου. Έκανα μια μικρή βόλτα για να φωτογραφίσω τα μανιασμένα κύματα, αλλά κυρίως έμεινα μέσα και δούλευα με χαρτιά και βιβλία. Τέτοιες μέρες με κρύο και βοριά δεν είναι σωστό να ενοχλεί κανείς τα πουλιά που κλωσσούν τα αυγά τους και προσπαθούν να ζεστάνουν τους νεοσσούς.Όταν φτάσαμε πριν από πέντε μέρες, ξεχάστηκε πάνω στο καΐκι το λάδι για τη γεννήτριά μου. Φτάνει τώρα στα όριά της και θα ‘πρεπε να της


19

αλλάξω τα λάδια, αλλά δεν έχω. Προχτές ξεκίνησε το φουσκωτό του λιμεναρχείου για περιπολία. θα ερχόταν και στην Ψαθούρα να μου το φέρει, αλλά στα μισά γύρισαν πίσω από τη φουρτούνα. Άλλωστε και τα νερά της Ψαθούρας δεν αστειεύονται, κι η προσέγγιση στο Σκαλάκι είναι επικίνδυνο και καθόλου εύκολο πράγμα. Έχω μια μικρή αγωνία να μην πάθει τίποτα η γεννήτρια, γιατί σε αυτή βασίζομαι για την επικοινωνία και την τηλε-εργασία, αλλά προσπαθώ να την ξεπεράσω.

Διάβασα τις προάλλες μια φράση που είπε κάποιος, αλλά δε μπορώ να θυμηθώ ποιος: «Η προστασία της φύσης είναι ανώτατη έκφραση πολιτι-σμού» ή κάτι τέτοιο. Μήπως ξέρει κανείς ποιος την είπε; Μου φαίνεται ότι από αυτή την άποψη είμαστε λιγάκι απολίτιστοι στην Ελλάδα. Δεν είναι επιτέλους καιρός να κάνουμε κάτι γι αυτό; Ή μόνο στα όνειρά του μπορεί να βλέπει κάποιος ότι η φύση προστατεύεται στη χώρα αυτή;


20

ΚυΡΙΑΚΗ, 11 ΜΑΡΤΙΟυ 2007

Για να μπορέσουν να επιβιώσουν οι άνθρωποι που ζούσαν στο νησί είχαν διανοίξει και κατόπιν χτίσει με πέτρες διάφορα πηγάδια (έχω βρει 5 ως τώρα). Αν και πολύ παράξενο για ένα νησί που το ύψος του από τη θάλασσα σε ελάχιστα σημεία ξεπερνάει τα 10 μ (μέγιστο 17), τα πηγάδια αυτά κρατούσαν πολύτιμο και εκτιμώ ελαφρώς υφάλμυρο νερό. Ακόμη, επειδή τα ηφαιστειακά εδάφη δε στραγγίζουν καλά, σε δυο σημεία το νερό της βροχής λιμνάζει επι-φανειακά και σχηματίζει μικρά τέλματα (0.5 και 1 στρέμμα αντίστοιχα) που στεγνώνουν νωρίς το καλοκαίρι. Με άλλα λόγια δυο εποχιακούς υγρότοπους. Με την αναβροχιά του φετινού χειμώνα είναι και οι δυο εντελώς στεγνοί. Στον έναν από αυτούς είχαν φτιάξει, ποιος ξέρει πότε, μια ημικυκλική κατασκευή με πέτρες για καραούλι. Να κρύβονται, για να τουφεκίσουν την τυχαία πάπια (ναι, περνούν και πάπιες, χτες είδα ένα ζευγάρι πρασινοκέφαλες), γιατί το κρέας ήταν πολύτιμο και δυσεύρετο. Στον άλλο ανακάλυψα κάτι που δεν περίμενα: ολόκληρο το σκελετό ενός κύκνου. Προφανώς είχε αφήσει εκεί την τελευταία του πνοή από την πείνα, τη δίψα, το κρύο, την εξάντληση, ποιος ξέρει; Ποια κακοκαιρία, ποιες συνθήκες να τον έφεραν εδώ;Αν και η εικόνα που έχουμε για τα νησιά μας είναι αυτή του ξερού βράχου


21

και των φρυγάνων, σε αυτά υπάρχουν και υγρότοποι. Και μάλιστα πολλοί. Συνήθως είναι μικροί, έχουν όμως εξαιρετική σημασία για τον άνθρωπο και τα ζώα. Είναι κυρίως παράκτιοι, πάνω από 300, παραμελημένοι, χτί-ζονται δε και αποξηραίνονται ραγδαία, συνειδητά αλλά και εν αγνοία. Η διατήρηση των υγρότοπων αυτών είναι θέμα ζωτικής σημασίας, με το οποίο κανείς δεν είχε ασχοληθεί σοβαρά ως τώρα. Οι υγρότοποι αυτοί όχι μόνο είναι αναντικατάστατοι κρίκοι στον κύκλο του νερού, αλλά αποτελούν τις φυσικές εκείνες οντότητες, που θα μας δώσουν το μέτρο για το αν θα μπο-ρέσουμε τα δύσκολα χρόνια που έρχονται -εν όψει της βίαιης κλιματικής αλλαγής- να διαχειριστούμε σωστά τους περιορισμένους φυσικούς πόρους των ήδη κακοποιημένων νησιών μας. Βέβαια, η σημασία των υγροτόπων για τα μεταναστευτικά πουλιά είναι ανυπολόγιστη. (Διαβάστε περισσότερα για το Πρόγραμμα Προστασίας των υγρότοπων του Αιγαίου που τρέχει τα τρία τελευταία χρόνια, στη διεύθυνση www.wwf.gr).Τα μποφόρια σήμερα συνέχισαν πιο ενισχυμένα. Οκτώ και παραπάνω. Τον περισσότερο χρόνο μου τον πέρασα μέσα, αλλά το απόγευμα έκανα τη γνωστή διαδρομή για μέτρηση πουλιών. Τα ίδια τα χτεσινά, μάλλον καθη-λωμένα από τον καιρό. Είδα όμως σήμερα και έξι αιγαιόγλαρους, αλλά και ένα θηλυκό θαλασσοπρίστη (Mergus serrator).


Η μετανάστευση των πουλιών είναι χαραγμένη μέσα μου σαν ένα από τα γοητευτικότερα γεγονότα της φύσης. Από τότε που ήμουν ακόμα φοιτητής και με την ομάδα μελέτης των νησιών του Πανεπιστημίου Αθηνών, δου-λεύαμε την άνοιξη στη δυτική μεριά της Νάξου. Τώρα ξαναζώ εδώ τέτοιες στιγμές. Με το που κόπασαν οι άνεμοι σήμερα, άρχισε να ζωντανεύει το νησί με φωνές και πετάγματα: καρβουνιάρηδες, τσιροβάκοι, τρυποφράχτες, μαυρολαίμηδες, κίρκοι, ένας πετρίτης, γερακίνες, σφηκιάρηδες, σταχτοτσι-κνιάδες, κοκκινοσκέληδες και πλημμύρα από δεντροφυλλοσκόπους. Όπου


22

κι αν κοιτάξεις πετάνε πουλιά. Και αν είναι μαγεία να γεμίζει η αυλή σου ξαφνικά τόσα πολλά πουλιά, άλλο τόσο γοητευτικό είναι να βλέπεις κάποια στιγμή, ιδιαίτερα τα πιο μεγάλα από αυτά, να παίρνουν ύψος και πορεία προς το βορρά, πάνω από την αφιλόξενη θάλασσα, και να χάνονται σιγά σιγά από το βλέμμα. Πού πάνε; ποια μοίρα τα περιμένει; Δεν ξέρω αν ήταν ο ίδιος εκείνος που φωτογράφισα και σας έδειξα τις προάλλες, αλλά χτες βρή-κα τα φτερά ενός φρεσκοσκοτωμένου τσαλαπετεινού πάνω στο μονοπάτι. Προφανώς, ο δερβέναγας, το τσιχλογέρακο, τον έπιασε στον ύπνο. Το ταξίδι τέλειωσε γι’ αυτόν. Και οι άρχοντες της νύχτας, οι αρουραίοι, βγή-καν από τις τρύπες τους στο σκοτάδι και αποτέλειωσαν το κουφάρι. Γιατί τίποτα δεν πρέπει να πάει χαμένο στο νησί αυτό της ανέχειας. Και ο θά-νατος των διαβατάρικων πουλιών είναι η ζωή, το μάννα εξ ουρανού, γι’ αυτούς που μένουν. Τώρα είναι η εποχή των παχιών αγελάδων. (Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τη μετανάστευση μπορείτε να επισκεφθείτε το διαδικτυακό τόπο της Ορνιθολογικής στο: www.ornithologiki.gr).


23


Πέτρες και χώμα! Έτσι απλά. Αν όμως ρίξει κάποιος μια πιο προσεκτική ματιά θα διαπιστώσει με έκπληξη πως ανάμεσα σε αυτά που μοιάζουν με πέτρες υπάρχουν πάρα πολλά που δεν είναι πέτρες! Είναι σπασμένα κομμάτια αγγείων, όστρακα όπως τα ‘λεγαν οι αρχαίοι και τα λένε οι αρχαιολόγοι ή βύσαλα. Απ’ άκρη σε άκρη, όλη η επιφάνεια της Ψαθού-ρας είναι κυριολεκτικά καλυμμένη με βύσαλα. Η ιστορία σπασμένη και ριγμένη διάσπαρτα πάνω στο χώμα. Μια ανασκαφή χωρίς σκάψιμο! Γιατί όλα είναι στην επιφάνεια. Μια που το νησί κατοικείται εδώ και χι-λιάδες χρόνια, είναι σίγουρο ότι τα βύσαλα της επιφάνειας προέρχονται από όλες τις εποχές. Κι αυτή είναι η γοητεία! Πάνω στο ίδιο κομμάτι γης που εγώ, τώρα, σήμερα, κοιτάω, έστω χωρίς να μπορώ να τα ξεχω-ρίσω, μπορεί να βρίσκονται το ένα δίπλα στ’ άλλο κομμάτια νεολιθικά, της εποχής του χαλκού και του σιδήρου, της κλασσικής εποχής, των ελληνιστικών χρόνων, της ρωμαιοκρατίας, βυζαντινά, της τουρκοκρατίας, του 19ου αιώνα, του 1960... Όλη η ιστορία της Ψαθούρας, ξεσκέπαστη ακόμα, ζεσταίνεται από τον ήλιο και βρέχεται απ’ τις βροχές. Τι σχετικός που είναι ο χρόνος! Στην Ψαθούρα μπορείς να τον δεις ολόκληρο, ξα-πλωμένο στο χώμα.Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η Ψαθούρα είναι η αρχαία χρύση, κάποιοι άλλοι ότι είναι η αρχαία Αλόννησος. Γενικά στις Βόρειες Σποράδες η ταύτιση των νησιών, κυρίως των ερημονησιών, με τα ονόματα που ανα-φέρονται στις αρχαίες πηγές παραμένει προβληματική. Στα ρηχά νερά γύρω από το νησί λένε ότι φαίνονται ακόμη ίχνη πέτρινων τοίχων και κτιρίων. Επειδή κινδυνεύω να γράψω πράγματα που δε στέκουν ή είναι κοινοτοπίες σταματώ εδώ. Αντιγράφω όμως από το βιβλίο του Κ.Μαυρί-κη « Άνω Μαγνήτων Νήσοι» εκείνα που γνωρίζουμε με σιγουριά: Πληθυ-σμός νήσου Ψαθούρας: 1896/14, 1940/4, 1951/7, 1961/6, 1971/5, 1981/2.Ο άνεμος συνεχίζει να φυσάει δυνατός. Κόπασε τη νύχτα, αλλά από τις δέκα το πρωί περίπου σήμερα «φρέσκαρε» κι έβγαλε βοριά μέχρι και 8 μποφόρ πότε πότε. Κάποιες στιγμές δε μπορούσα να σταθώ στην ταράτσα του φάρου. Μια μηχανότρατα, εκμεταλλεύτηκε την πρόσκαιρη,


24


25

σχετική ηρεμία κι άρχισε να ψαρεύει από κοντά στο φάρο κάνοντας όλη τη νύχτα ένα μεγάλο κύκλο προς τα ανατολικά. Το πρωί, με τη φρεσκαδούρα, τους είδα να ψαρεύουν απόξω από το Πιπέρι. Το Πιπέ-ρι και η θαλάσσια περιοχή γύρω του είναι το επίκεντρο του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου των Βορείων Σποράδων. Στις σπηλιές του γεννούν τα μικρά τους οι φώκιες. Έτσι, η προσέγγιση (και η αλιεία) έχει απαγο-ρευτεί γύρω από τις ακτές του, σε απόσταση 3 ναυτικών μιλίων. Ίσως ο μηχανοτρατιέρης ήξερε, πως με τη θαλασσοταραχή δεν πρόκειται να βγει το λιμεναρχείο για περιπολία και έκανε παρασπονδία. Ποιος να τον δει άλλωστε; (μόνο ένας τρελός με τηλεσκόπιο απ’ την Ψαθούρα). Ένας άλλος κόσμος, στην απεραντοσύνη της θάλασσας, όπου ακόμη γίνονται πράγματα, γιατί απλώς κανείς δεν μπορεί να τα δει.Όποιος θέλει να μάθει περισσότερα για το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Βορείων Σποράδων, τη φώκια, τα ψάρια, τους ψαράδες και τις προ-σπάθειες να διατηρηθεί για τις επόμενες γενιές η αρμονία των νησιών, μπορεί να μπει στην ιστοσελίδα της ΜΟm: www.mom.gr.


Αν το δει κανείς το πράγμα από την ερευνητική άποψη, ήρθα στην Ψαθού-ρα σαν βιολόγος και ερευνητής ορνιθολόγος, με τέσσερις στόχους:

1. Να μελετήσω την αναπαραγωγική οικολογία της καλικατσούς: Τι θα πει αυτό; Πόσα αυγά κάνει, πότε τα κάνει, πού είναι οι φωλιές, με τι είναι φτιαγμένες, πότε εκκολάπτονται τα αυγά, πόσα από τα αυγά δίνουν μικρά και πόσα όχι, με τι τρέφουν οι γονείς τα μικρά, με τι ρυθμό μεγαλώνουν οι νεοσσοί, κλπ.2. Να μελετήσω -όσο είναι δυνατόν- τη διατροφική συμπεριφορά των πουλιών αυτών: Δηλαδή, πόση ώρα αφιερώνουν στο ψάρεμα, αν ψαρεύ-ουν μόνες ή πολλές μαζί, τι σχέσεις έχουν με τα άλλα θαλασσοπούλια, με


26

τι ψάρια τρέφονται (δύσκολο), κάθε πότε ψαρεύουν, πού ψαρεύουν, πόση ώρα αφιερώνουν στο ψάρεμα, κλπ.3. Να μελετήσω στοιχειωδώς τη μετανάστευση των πουλιών πάνω στο νησί: Τι θα πει αυτό; Ποια είδη πουλιών περνούν από το νησί, σε τι αριθ-μούς, με ποια χρονική σειρά περνούν, πότε φτάνουν και πόσο κάθονται, τι κάνουν όσο είναι στο νησί;4. Να κάνω μια όσο μπορώ πιο πλήρη περιγραφή της χλωρίδας (δεν είμαι ειδικός), της πανίδας και των οικοτόπων του νησιού και να κα-ταλάβω τις στοιχειώδεις λειτουργίες που τα αφορούν: Τι θα πει αυτό; Να προσπαθήσω να καταλάβω πώς «δουλεύει» το σύστημα και τι ρόλο έχει ο κάθε «παίκτης».

Βεβαίως έχω και έναν άλλο προσωπικό στόχο: να ερευνήσω όσο είναι δυνατό και να βρω το ρόλο του ανθρώπου και την επίδραση του πολιτι-σμού του στη φύση του νησιού και να ανασυνθέσω αυτό που θεωρώ ως συνολική εικόνα του νησιού μέσα στους αιώνες. Δηλαδή να σκιαγραφήσω το αξεδιάλυτο σύμπλεγμα ανθρώπου-φύσης που, όπου και να κοιτάξει κανείς στη χώρα μας, κάνει παντού αισθητή και προφανή την παρουσία του, ακόμη και στα -θεωρητικά- πιο παρθένα μέρη, στα πιο απομονωμένα νησιά, στις πιο απάτητες βουνοκορφές. Τα προπύργια της άγριας φύσης στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο είναι προϊόντα της συνεξέλιξης για χιλιάδες χρόνια του ανθρώπου με τη φύση.Τι επιστημονικές μεθόδους χρησιμοποιώ για να πετύχω τους ερευνητικούς μου στόχους; Πώς δουλεύω δηλαδή; Τι κάνω κάθε μέρα; (όχι πάντως βόλ-τες). Πολλοί πιστεύουν ότι η δουλειά των οικολόγων-μελετητών της φύσης είναι να παρακολουθούν τα ζώα και τα πουλιά με κιάλια και τηλεσκόπια, να τα κινηματογραφούν και να τα παρατηρούν. Αυτό είναι όμως μόνο ένα μικρό μέρος της όλης δουλειάς. Ο βιολόγος-φυσιοδίφης για να βγάλει συ-μπεράσματα πρέπει να παρατηρήσει ένα φαινόμενο πολλές φορές, να βεβαι-ωθεί ότι έχει γενική ισχύ, να το ποσοτικοποιήσει, να το μετρήσει δηλαδή και να το αποδώσει με αριθμούς, και μετά να το ανακοινώσει. Συμπεράσματα δε βγαίνουν, για παράδειγμα, από την παρατήρηση ενός μόνο πουλιού. Πρέπει να παρατηρήσουμε πολλά πουλιά και να επεξεργαστούμε στατιστικά


27

τα στοιχεία μας, για να βγάλουμε βάσιμα συμπεράσματα. Όπως ακριβώς κά-νουν οι εταιρίες δημοσκοπήσεων τα exit polls, για να βγάλουν συμπέρασμα ότι το τάδε κόμμα προηγείται του άλλου τόσες μονάδες. Ρωτούν πολλές εκατοντάδες ή μερικές χιλιάδες ανθρώπων για να είναι αξιόπιστο το συμπέ-ρασμα. Και όσο πιο πολλούς έχουν ρωτήσει, τόσο πιο αξιόπιστο γίνεται. Έτσι και εμείς. Πώς δουλεύω λοιπόν για το κάθε ερευνητικό μου θέμα;1. Αναπαραγωγική οικολογία καλικατσούς: Ψάχνω πρώτα περπατώντας και παρατηρώντας να βρω τις φωλιές (καθόλου εύκολο, γιατί είναι κρυμμένες, ώστε να μη τις ανακαλύπτουν οι εχθροί και οι άρπαγες) και κατ’ αρχήν να τις σημαδέψω για να τις ξαναβρίσκω εύκολα (εγώ, αλλά όχι οι επίδοξοι θηρευτές, π.χ. οι γλάροι). χρειάζεται περπάτημα, καραούλι, αναρρίχηση, πονηριά, παρατηρητικότητα. Εδώ παίζεις με τους όρους της φύσης. Σε κάθε φωλιά που βρίσκω δίνω έναν αριθμό και τη σημειώνω με το GPs στο χάρτη. Καθώς πλησιάζω, ο γονιός τρομάζει και φεύγει και τότε καταγράφω το περιεχόμενό της: τόσα αυγά, τόσα μικρά, τέτοιας ηλικίας. Περιγράφω


28

από ποια υλικά είναι φτιαγμένη, σε τι θέση βρίσκεται (πάνω στο βράχο, σε απόσταση από το κύμα, σε τρύπα, σε σχισμή, κλπ). Μετά φεύγω γρήγορα για να επιστρέψει ο γονιός (που παρακολουθεί από τη θάλασσα τις κινή-σεις μου) στο κλώσσημα ή στους νεοσσούς. Αυτή η επίσκεψη πρέπει να γίνεται τουλάχιστον κάθε επτά μέρες για να καταγράφω τις αλλαγές και την πρόοδο. Σήμερα, για παράδειγμα, βρήκα σε μια φωλιά ένα δεύτερο αυγό. Πριν από μέρες υπήρχε μόνο ένα.Από την άλλη, για να κάνω παρατηρήσεις συμπεριφοράς, πρέπει να επι-λέξω μια -ή και δεύτερη -φωλιά που να φαίνεται καλά από μακριά. Να στήσω κάπου κοντά μια κρυψώνα με παραλλαγή, (έχω μαζί μου μια πά-νινη κατασκευή, σα σκηνή κλειστή), ώστε να μη με βλέπουν τα πουλιά και διαταράσσεται η συμπεριφορά τους. Εκεί μέσα θα κρύβομαι για κάποιες ώρες, θα παρατηρώ με το τηλεσκόπιο και θα καταγράφω τι κάνουν τα πουλιά: Πότε αλλάζουν βάρδιες για το κλώσσημα, πότε ταΐζουν, πότε κου-βαλάνε κλαδάκια, τι τροφή δίνουν, κλπ.


29

Πολλά έγραψα σήμερα και σας ζάλισα! Αύριο θα σας εξηγήσω πώς με-λετώ και τι στοιχεία μαζεύω για τη χρήση του θαλάσσιου χώρου από τα πουλιά προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες τους και πως μελετώ τη μετανάστευση των πουλιών, καταγράφοντας είδη και αριθμούς, μετρώ-ντας δηλαδή πουλιά! Όλα αυτά είναι ήδη πολλή δουλειά. Ταυτόχρονα δουλεύω μέσα και ξέρετε ποια είναι η βασική μου δουλειά; κάνω διορ-θώσεις στα δοκίμια κειμένων της ελληνικής έκδοσης των Πουλιών της Ελλάδας και της Ευρώπης που θα εκδώσει σε δυο μήνες η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία! Πρόκειται για τον καλύτερο -μακράν- οδηγό αναγνώρισης των πουλιών της Ευρώπης που έχει εκδοθεί ποτέ και επι-τέλους το μεταφράσαμε από τα αγγλικά για να εκδοθεί και στη γλώσσα μας. Ήρθε η ώρα να μάθουμε όλοι τα πουλιά! Μια απίθανα συγκινητική περιπέτεια!Ευτυχώς κόπασε ο άνεμος λίγο, τώρα το απόγευμα. χτες και σήμερα το πρωί πρέπει να είχε ως και 9 μποφόρ. Δεν μπορούσα να περπατήσω. Τα διαβατάρικα πουλιά συνεχίζουν να καταφτάνουν στο νησί.


Διακόπτω τη συνέχεια από χτες (θα συνεχίσω αύριο) για να γράψω τούτο: θα ήθελα πολύ να απαντώ σε μερικά από τα πολλά και καλά σας σχόλια, αλλά δεν ξέρω πώς μπορεί να γίνει αυτό. Μπορούν οι παλιοί και έμπειροι bloggers να μου υποδείξουν τον τρόπο; Σήμερα είμαι πολύ κουρασμένος γιατί γυρνούσα όλη τη μέρα, έψαξα από την αρχή όλες τις φωλιές των καλικατσούδων και έπρεπε να τις ξανασημειώσω στο GPs. Δεν ξέρω τι έγινε ακριβώς, ίσως πατήθηκε κάποιο κουμπί όσο ήταν στην τσέπη μου ανοιχτό και έχασα όλες τις συντεταγμένες με τις θέσεις τους. Κουράστηκα πολύ αλλά τις ξαναβρήκα και βρήκα και τρεις παραπάνω που δεν τις είχα εντοπίσει πρωτύτερα. Δεν μπόρεσα όμως να τις πλησιάσω, γιατί έπρεπε να περάσω πάνω από μια αψίδα που έχουν φτιάξει οι βράχοι κι από κάτω


30

έχασκε το κενό. Δεν το ρίσκαρα. Αποζημιώθηκα όμως από το θέαμα ενός νεογέννητου που μόλις είχε βγει από το αυγό.Ο καιρός γλύκανε, η θάλασσα καλοσύνεψε σιγά-σιγά και τα καΐκια από την Αλόννησο εμφανίστηκαν και έριχναν δίχτυα στα γύρω νερά όλο το απόγεμα. Έχουν αράξει μάλλον κάποια από αυτά στο Μανδράκι, στο νότιο τμήμα του νησιού και περιμένουν αύριο να σηκώσουν τα δίχτυα τους. Λες να φάμε και κάνα ψάρι; Ακούω ότι θα βγει και το σκάφος του Λιμεναρχεί-ου για περιπολία και θα μου φέρει ελπίζω το λάδι της γεννήτριας. Βράζω τώρα νερό στην μεγάλη κατσαρόλα και περιμένω να γίνει, να το ρίξω στο βρυσάκι που υπάρχει στην τουαλέτα για να κάνω μπάνιο. Πέντε μέρες έχω να κάνω μπάνιο. Όμως εδώ ο άνθρωπος δε βρωμίζεται πολύ. Μόνο τη μυρωδιά του σώματός σου μυρίζεις, δεν έχεις εκείνα τα καυσαέρια που τρυπώνουν στα μαλλιά και κολλάνε στο δέρμα.Τα σκεφτόμουν σήμερα όλα αυτά, γιατί χτες άκουσα από το μικρό μου ραδιοφωνάκι να γίνονται δηλώσεις, από επίσημα στόματα, για το περι-βάλλον: Πόσα χρόνια φωνάζουμε εμείς οι «οικολόγοι» για την κλιματική


31

αλλαγή; έπρεπε να φτάσουν τα πράγματα στο απροχώρητο, για να ξυπνήσει η παγκόσμια κοινότητα από τη γλυκιά νάρκη, που μας ρίχνουν όλους τα μεγάλα συμφέροντα και να διαπιστώσουμε ότι κάτι πρέπει να αλλάξει στις ζωές μας; Αλλά ακόμη και στην Ελλάδα, έχετε σκεφτεί πόσα από τα πράγματα που έλεγαν εδώ και χρόνια οι οικολόγοι αποδείχτηκαν αλήθεια και υιοθετούνται (με τον ελληνικό τρόπο βέβαια) από πολίτες και πολιτεία; Θυμάμαι παλιά μιλούσαμε για οικο-τουρισμό ή τουρισμό φύσης και κα-νείς δε μας έδινε σημασία. Τώρα πια είναι κοινός τόπος. Όταν ξεκινήσαμε τις πρώτες προσπάθειες για βιοκαλλιέργειες με τα φασόλια στην Πρέσπα, μόνο δυο τρεις τολμηροί ακολούθησαν. Τώρα όλοι μιλάνε για βιολογικά προϊόντα, βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, καθαρές τροφές. Το ίδιο με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το ίδιο με την ανακύκλωση, τα σκουπίδια κι άλλα πολλά (Τα λέγαμε πολύ νωρίς άραγε;)Ελπίζω, όταν θα ‘ρθει η σειρά να μπουν στα στόματα των πολλών αλλά και των πολιτικών, λέξεις όπως: προστατευόμενες φυσικές περιοχές, προστασία τοπίου, ειδών και οικοτόπων, να έχει απομείνει κάτι άξιο διατήρησης στη χώρα αυτή, την κάποτε πανέμορφη απ’ άκρη σ’ άκρη, που να μην έχει χτι-στεί, να μην έχει μπαζωθεί, σκαφτεί, γεμίσει σκουπίδια και δρόμους.


Σήμερα όλη μου, σχεδόν, η μέρα αφιερώθηκε σε ένα συνεργείο από δυο άτομα, ένα δημοσιογράφο κι έναν οπερατέρ, που ήρθαν για να με «τραβήξουν», από την τηλεόραση του ΑΝΤ1. Μου έφεραν επιτέλους το λάδι της γεννήτριας και μερικά ακόμη φαγώσιμα, για να μη μου λεί-ψουν. Ήρθαν όμως χωρίς να έχουν πάρει άδεια από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού, για να τραβήξουν πλάνα από το εσωτερικό του φάρου και του φαρόσπιτου, (θεωρείται βεβαίως, και είναι, εσωτερικό στρατιωτικής εγκατάστασης), και είδαν κι έπαθαν με άπειρα τηλεφωνήματα για να πάρουν τελικώς την άδεια για να βιντεοσκοπήσουν το εσωτερικό του


32

φάρου. Πιέστηκαν εκείνοι, μου μετέδωσαν το άγχος τους και μένα. Το τι τελικώς έφτιαξαν θα μπορέσετε να δείτε μάλλον στις αυριανές ειδήσεις των 20:00, αλλά θα σας το επιβεβαιώσω αύριο, όταν μου το πουν αυτοί. Θα προσπαθήσω να μπω στο blog πριν από τις 20:00, για να ενημε-ρώσω όσους θα ήθελαν να το δουν, αν τελικώς δεν προβληθεί αύριο, ώστε να μη χάνετε το χρόνο σας. Ελπίζω να μας αρέσει το μοντάζ που θα κάνουν τελικώς.Καθώς έφευγαν, η θάλασσα ήταν σχεδόν λάδι, και τα ψαροκάικα έρι-χναν δίχτυα δίπλα στα βράχια των καλικατζούνων, κάτω από το θαυ-μάσιο φως του ήλιου που έσβηνε ρόδινα πίσω από το Πήλιο. Στάλαξε γλύκα, μέλι στην ψυχή μου η εικόνα αυτή. (Ας υπήρχε κι η ντιζελο-μηχανή). Θα μπορούσε να ‘ταν 20, 50, 100, 1000, 3000 χρόνια πριν, η θάλασσα η αιώνια, ο άνθρωπος που αγωνίζεται, ο ήλιος, τα βράχια, οι καλικατζούνες.


33

Το άγχος που με είχε δηλητηριάσει πέταξε. Επέστρεψα στο φάρο, ν’ αλ-λάξω λάδια στη γεννήτριά μου.Συνεχίζω σήμερα με το τι κάνω εδώ ερευνητικά: 2. μελέτη της διατροφικής συμπεριφοράς της καλικατσούς, ως προς τη χρήση του χώρου. Γνωρίζουμε ήδη, ότι οι καλικατσούνες τρέφονται με μικρά ψάρια, που καταδιώκουν υποβρυχίως, συνήθως σε νερά κοντά στις ακτές. Τι είδους ψάρια; δεν ξέρουμε. Σε πόσο βαθιά νερά; δεν ξέρουμε. Σε τι θαλάσσιους βιοτόπους; δεν ξέρουμε. Τι κάνω εγώ λοιπόν; Προσπαθώ να απαντήσω κάποια από τα παραπάνω ερω-τήματα. Όλα δεν μπορούν να απαντηθούν: Ποιες ώρες τρέφονται, σε ποια σημεία τρέφονται, όσον αφορά την απόσταση από τη στεριά, τη θέση γύρω από το νησί, το βάθος των νερών; Τρέφονται μόνες τους ή σε ομάδες; Συναγελάζονται με άλλα πουλιά; υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ τους; Με άλλα είδη θαλασσοπουλιών; Το βασικό ερώτημα, με τι ψάρια


34

τρέφονται, δεν μπορώ να το απαντήσω. Είναι για άλλη μελέτη, άλλη περιοχή. Ας μην εξηγήσουμε πώς γίνεται, εδώ και τώρα.

Όσον αφορά τα άλλα ερωτήματα: πώς δουλεύω για να τα απαντήσω; Σε διάφορες ώρες της μέρας κάνω «δειγματοληψίες» με το τηλεσκόπιο που διαρκούν μισή ώρα η καθεμιά, από την ταράτσα του φάρου, απ’ όπου μπορώ και ελέγχω –βλέπω- το μισό νησί περίπου. Τι θα πει αυτό; χτενίζω με τηλεσκόπιο και κιάλια όλη τη θαλάσσια περιοχή που βλέπω, για μισή ώρα (seawatching-θαλασσοσκόπηση). Κάθε φορά που βλέπω καλικατσούνες -να κολυμπούν, να ψαρεύουν, να κάθονται στα βράχια- σημειώνω τι ώρα ακριβώς τις βλέπω, το αζιμούθιο (τη γωνία από το βορρά), την απόσταση από την ακτή, πόσες είναι, αν είναι ομάδα, αν είναι με άλλα είδη πουλιών, τι κάνουν, τις καιρικές συνθήκες (λιακάδα, συννεφιά, θερμοκρασία), την κατάσταση της θάλασσας (διάφορες δια-βαθμίσεις κυματισμού), την ένταση και κατεύθυνση του ανέμου.

Όταν στο τέλος των 45 ημερών θα έχω μαζέψει πολλές δεκάδες (θέλω πάνω από 150) τέτοιες δειγματοληψίες, θα αναλύσω τα στοιχεία μου στατιστικά. Θα βάλω τις θέσεις των Καλικατσούνων πάνω σε χάρτη με ειδικό λογισμικό (Gis, Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών), θα τα επι-θέσω σε ένα ναυτικό χάρτη με τα βάθη του νερού γύρω από το νησί και μαζί με άλλες αναλύσεις θα έχω απαντήσεις όπως: Πότε συνηθίζουν να τρέφονται στη διάρκεια μιας μέρας (ανάλογα με τον καιρό, τη θάλασσα, τη συννεφιά, τον άνεμο και την έντασή του). Σε ποια σημεία τρέφονται (πάλι ανάλογα με τις προηγούμενες παραμέτρους), αλλά και με το βά-θος των νερών που θα έχω βρει από τους ναυτικούς χάρτες. Ψαρεύουν κυρίως πολλές μαζί, μια-μια, ή σε ζευγάρια; υπάρχει συναναστροφή με άλλα θαλασσοπούλια και τι είδους; Δε θα σας κουράσω άλλο με αυτό, αλλά πρέπει να έχετε μια ιδέα τι ακριβώς κάνουμε εμείς οι ορνιθολόγοι και πώς. Και βέβαια αυτό είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι, ένας μικρός κρίκος, της πολλής και διαφορετικής εργασίας που χρειάζεται για να φτιάξει κανείς τη μεγάλη εικόνα: τι είναι και πως ζει αυτό το μοναδικό είδος πουλιού (κάθε μορφή ζωής στον πλανήτη είναι τέτοια).


35


Σοκ σήμερα το πρωί! Σηκώθηκα και ξεκίνησα να ανέβω στην ταράτσα του φαρόσπιτου, για να κάνω τη συνηθισμένη πρώτη μέτρηση της ημέρας για τη δραστηριότητα των Καλικατσούνων στη θάλασσα. Πήρα το τηλεσκόπιό μου και έψαξα να βρω τα κιάλια μου! Έψαξα, ξαναέψαξα, πουθενά! Για να μη σας τα πολυλογώ, έψαχνα όλο το πρωί, αλλά δεν τα βρήκα. Απογοητεύ-τηκα. Θυμόμουν καλά, ότι αφού πήγαμε βόλτα κοντά σε κάποιες φωλιές, με το συνεργείο του ΑΝΤ1, μετά γυρίσαμε στο φάρο και κάναμε τραβήγματα εσωτερικά και συνεντεύξεις απέξω από το κτίριο. Όλη αυτή την ώρα είχα τα κιάλια πάνω μου. χάθηκαν, άγνωστο πώς, δεν έχω καταλάβει πού. Μου έπεσαν; Τα ακούμπησα κάπου αφηρημένος και το ξέχασα; Έγινε κάτι άλλο; Το γεγονός είναι ότι τώρα, πρέπει να δουλέψω με τα παλιά μου κιάλια, που είναι ηλικίας 25 ετών και λίγο σπασμένα. Στην αρχή μεγαλοποίησα την απώλεια, αποπροσανατολίστηκα, έχασα ολωσδιόλου τα κέφια μου, δεν είχα


36

κουράγιο να κάνω οποιαδήποτε δουλειά. Σιγά σιγά άρχισα να επανέρ-χομαι: ορνιθολόγος χωρίς κιάλια δεν είμαι. Έχω, έστω τα μισοσπασμένα. Σημασία έχει να προσπαθήσω να χαρώ την παραμονή μου, με όλες τις αντιξοότητες που μπορεί να προκύψουν, στις δυσκολίες φαίνεται η στόφα του ανθρώπου, κλπ. Κάτι τέτοια έλεγα στον εαυτό μου για να τον επανα-φέρω. Τελικώς μου φαίνεται πως σχεδόν τα κατάφερα.χτες το απόγευμα, ενώ ήμουν λίγο στενοχωρημένος με τη μυστηριώδη απώλεια των κιαλιών μου, ήρθε και ένα άλλο «συνεργείο» από το περιοδι-κό «Κ» της Καθημερινής, δυο νέοι άνθρωποι, μια δημοσιογράφος και ένας φωτογράφος. Λίγο η ασχολία μαζί τους, λίγο το ρεπορτάζ του ΑΝΤ1 που παίχτηκε στις ειδήσεις των οκτώ, δεν πρόλαβα να ενημερώσω σωστά το blog. Γι’ αυτό συνεχίζω τώρα, την Κυριακή το πρωί. Θα το συμπληρώσω και θα το ανεβάσω το απόγευμα.Ας συνεχίσουμε τώρα τα σχετικά με την έρευνα. Τρίτος στόχος μου, όπως θα θυμάστε, είναι η μελέτη της ανοιξιάτικης μετανάστευσης των πουλιών στην Ψαθούρα. Τι σημαίνει αυτό; Ποια είδη πουλιών περνούν από εδώ; Σε τι αριθμούς το κάθε είδος; Πότε αρχίζει και πότε τελειώνει ημερολογιακά το πέρασμά τους; Σε τι σωματική κατάσταση βρίσκονται όταν φτάνουν στο νησί; (έχουν δηλαδή καθόλου αποθέματα λίπους, που είναι το «καύσιμό» τους, ή όχι και πόσα); Πώς τα μελετώ όλα αυτά; Με τρεις τρόπους.Πρώτον κάθε μέρα σημειώνω σε ένα κατάλογο όλα τα είδη πουλιών που βλέπω πάνω στο νησί.Δεύτερον, κάθε μέρα, κατά το απόγευμα, κάνω μια διαδρομή μήκους 1200 μέτρων από τη μια άκρη του νησιού στην άλλη (Β-Ν), περπατώ αργά και σταθερά και μετράω σε μια ζώνη 100 μέτρων δεξιά κι αριστερά μου, όλα τα είδη και τους αριθμούς των πουλιών που βλέπω.τρίτον (αυτό δεν το έχω κάνει ακόμη διότι δεν έχω προλάβει, αλλά το εξηγώ). Στήνω 24 μέτρα δίχτυα παραλλαγής ή αλλιώς ορνιθολογικά δίχτυα, και τα έχω ανοιχτά για 6 ώρες από το χάραμα μέχρι τις 12 το μεσημέρι. Τα δίχτυα αυτά (mist nets) δεν τα βλέπουν τα πουλιά, που πε-τούν, πέφτουν πάνω τους και μπλέκονται. Κάθε μισή ώρα πηγαίνω και ελέγχω τα δίχτυα, βγάζω τα πιασμένα πουλιά, τα βάζω σε σακουλάκια, και μετά τα αναγνωρίζω, τα ζυγίζω, τα μετράω, βλέπω -με κάποια ειδι-


37

κή μέθοδο- πόσο λίπος έχουν (στα πουλιά φαίνεται με απλή εξέταση («λιπομέτρηση»), τους βάζω μεταλλικό δαχτυλίδι και τα απελευθερώνω. Επίσης, κάθε μέρα σημειώνω ένταση και κατεύθυνση ανέμου, ηλιοφά-νεια και θερμοκρασία αέρα.Με τον συνδυασμό των τριών παραπάνω μεθόδων έχω μια ποσοτική ένδειξη του τι είδη περνούν, το σχετικό αριθμό κάθε είδους (όχι τον απόλυτο), πότε περνούν, και σε τι σωματική κατάσταση βρίσκονται, με τι είδους καιρικές συνθήκες συνδυάζεται η παρουσία τους και παραμονή τους στο νησί. Ακόμα σημειώνω και πολλά άλλα πράγματα, που δεν είναι ώρα να αναλύσουμε εδώ. Προσοχή! Η χρήση της τρίτης μεθόδου σύλληψης, αυτής με τα δίχτυα, απαγορεύεται αυστηρά. Γίνεται μόνο από ειδικά εκπαιδευμένα άτομα, ορνιθολόγους, που έχουν ειδική άδεια από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, εν γνώσει της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας και του Ελληνικού Κέντρου Δακτυ-λίωσης Πουλιών.


38


χτες το βράδυ, συζήτηση, παρέα και κρασάκι με τα δυο παιδιά από το «Κ». Σήμερα όλη η μέρα αφιερώθηκε σε συζητήσεις, συνεντεύξεις, ξενά-γηση στο νησί και φωτογραφήσεις. Έχω βάσιμες ελπίδες ότι το άρθρο θα έχει καλό κείμενο και ωραίες φωτογραφίες. Θα δούμε. Παρόλα τα άρθρα, τα ρεπορτάζ και την -ανέλπιστη- δημοσιότητα που πήρε αυτή η δράση, -και χαίρομαι πολύ γι’ αυτό- αυτό το blog μου δίνει τη δυνατότη-τα χωρίς μοντάζ και διάμεσους να επικοινωνώ άμεσα με ένα ορισμένο κοινό. Τα μηνύματα που μου έρχονται είναι πολλά, αλλά είναι σίγουρο ότι ο συνδυασμός φάρος, νησί, απομόνωση, χειμώνας, τρελός βιολόγος, «πουλάει» στα μέσα. Ξέρω ότι κάτι τέτοια η αδηφάγα καθημερινότητα των media, τα έχει για καθημερινό κολατσιό και τα καταπίνει αμάσητα. Δεν ξεχνώ όμως ούτε στιγμή, ότι η δουλειά και ο αγώνας που χρειάζεται για την προστασία της φύσης, του τοπίου, των ειδών και των βιοτόπων στην Ελλάδα είναι μακρύς. Δεν ξεκίνησε χτες και δε θα τελειώσει αύριο. Η μεγάλη πρόκληση που (εμείς κι όλοι οι συνοδοιπόροι μας) αντι-μετωπίζουμε στη χώρα αυτή είναι, μέσα στο σύντομο αυτό διάστημα της τρελής μεταβατικής ρευστότητας που περνάμε, να κατορθώσουμε να κρατήσουμε κάποιες φυσικές περιοχές απείραχτες και αλώβητες για μας και τα παιδιά μας. Και αυτό, πιστέψτε με, θέλει πολλή δημιουργικότητα, τόλμη, επιμονή και αφοσίωση. Είναι τόσες οι φαινομενικά αξεπέραστες δυσκολίες, που έχει να αντιπαλέψει κανείς στη σύγχρονη παράλογη και απρόβλεπτη Ελλάδα, που ο αγώνας για τη σωτηρία της φύσης θέλει γερά στομάχια, όλο το ελληνικό δαιμόνιο που μας απέμεινε και άφθονη πίστη και αφοσίωση. Παράλληλα όμως, η άμεση επαφή με τα άγρια κι ανυπόκριτα πλάσματα και η δουλειά στη φύση κρύβει πολλές συγκινή-σεις και έντονες εμπειρίες, που μπορούν να στηρίξουν όσο τίποτα άλλο, μια «γεμάτη» και «πλούσια» ζωή.Βγήκα σήμερα το βράδυ έξω από το φάρο και προσπάθησα να φανταστώ τον εαυτό μου μέσα από το φωτισμένο παράθυρο, να κάθεται και να γρά-φει τις γραμμές αυτές, στο τραπέζι της κουζίνας. Κι ολόγυρα η θάλασσα, μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι.


39


40


ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΚΟΣΜΟΙ

Ένα νησί, ένας μικρόκοσμος, τέσσερις κόσμοι στο μυαλό μου, αλλά δεν μπορώ να τους δω όλους με τα μάτια μου.Ο πρώτος κόσμος λέγεται θάλασσα και αν δεν υπήρχε αυτός η Ψαθούρα δε θα λεγόταν νησί. Είναι ο γαλάζιος κόσμος της σμέρνας, των ψαριών, των δελφινιών, και της φώκιας. Εγώ βλέπω, μπορώ να δω, μόνο την επιφάνειά του. Με τον κόσμο αυτό με συνδέουν οι καλικατζούνες. Είναι ένας κόσμος που το ξέρουν καλά γιατί εκεί μέσα κυνηγούν. Κι εγώ προσπαθώ να μάθω καλά τις καλικατζούνες.

Ο δεύτερος είναι ο δικός μου κόσμος, πάνω στη στεριά. Εδώ κινούμαι εγώ. Μπορώ να τον δω και να τον περπατήσω. Τον μοιράζομαι με χίλια άλλα πλάσματα και με τις καλικατζούνες, γιατί κι αυτές κάνουν τις φωλιές τους και ξεκουράζονται στα όρια του κόσμου αυτού με τη θάλασσα. Είναι ένας κόσμος με βράχια μαύρα, ανδεσίτες από ηφαίστεια που εξερράγησαν 20 εκατομμύρια χρόνια πριν. Είναι ένας κόσμος επίπεδος, 771 στρέμματα, το ψηλότερο σημείο του είναι το κουβούκλιο του φαναριού (17+25 μέτρα).


41

Ο τρίτος είναι ένας κόσμος που σκεπάζει τουλάχιστον τα 600 από τα 771 στρέμματα του νησιού. Είναι ο μυστηριακός κόσμος κάτω από το πυκνό και αδιαπέραστο στρώμα που σχηματίζουν τα πυκνά σχίνα και οι ακόμη πιο πυκνές κι αγκαθωτές αστοιβές. Κι αυτού του κόσμου βλέπω μόνο την επιφάνεια και κινούμαι ανάμεσα στα κενά που αφήνει, αλλά δεν μπορώ να τον προσπελάσω, ούτε να δω το εσωτερικό του. Μόνο κλεφτές ματιές στα άκρα του μπορώ να ρίξω. Είναι για μένα σαν ένας άλλος πλανήτης: Είναι ένας κόσμος που φαντάζομαι. Είναι ο κόσμος των αρουραίων, των αγριο-κούνελων και των σαυρών.

Ο τέταρτος είναι ένας κόσμος που βλέπω μεν, αλλά δεν μπορώ ούτε αυτόν να προσπελάσω, να μπω και να ζήσω μέσα του. Είναι ο αέρας, ο κόσμος που διαφεντεύουν τα πουλιά. Αδιαμφισβήτητοι τσιφλικάδες στον κόσμο αυτό είναι οι γλάροι, που με τη συμμορία τους ελέγχουν το νησί απ’ άκρη σ’ άκρη. Το τσιχλογέρακο είναι απλώς ένας δερβέναγας της κεντρικής λόχμης από αγριελιές. Οι γλάροι τίποτα και κανέναν δε φοβούνται. Κάνουν πίσω μόνο όταν αντηχεί στον ουρανό η στριγγιά κραυγή του πετρίτη ή του ζευγαριού των πετριτών, που, εικάζω, μας επι-σκέπτονται από τα Γιούρα κάθε τόσο για να θυμίσουν την επικυριαρχία τους και σε τούτο εδώ το νησί.


42


ΤΟΠΩΝυΜΙΑ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

Αν και ο νοτιάς με 7 και 8 μποφόρ σφυρίζει παντού γύρω μου, θα περιμέ-νω να γράψω για τους ανέμους αύριο, που μάλλον θα είναι ισχυρότεροι!Ας σας ξεναγήσω λοιπόν στο νησί και στα ονόματά του: Ο νότιος μικρός κόλπος, όπου πιάνουν το καλοκαίρι τα τουριστικά καΐκια, για να κάνουν ένα δίωρο μπάνιο οι επισκέπτες στην κάτασπρη, σαν τροπική παραλία του, λέγεται Μανδράκι. Λόγω θέσης, προστατεύεται από τους βοριάδες και τα κα-λοκαιρινά μελτέμια. Πίσω από την παραλία υπάρχει μια ζώνη περίπου 100 μέτρων με ψηλές, (ως 3 μέτρα) παμπάλαιες αμμοθίνες, σταθεροποιημένες πια με σχίνα και αστοιβές. Στην αμμουδιά φυτρώνουν παντού θαλασσινοί κρίνοι. Τα κενά, που αφήνει η βλάστηση των θινών, είναι κατάσπαρτα από κομμάτια σπασμένων αγγείων. Ένας μικρός πέτρινος μόλος υπάρχει στην άκρη και εδώ καταλήγει το κεντρικό μονοπάτι, που ξεκινάει από το φάρο και διασχίζει το νησί από βορρά προς νότο. 20-30 μέτρα πίσω από την ακροθαλασσιά υπάρχει παλιό πηγάδι, σήμερα είναι γεμάτο με άμμο.Ο μικρός κόλπος στα ανατολικά του νησιού λέγεται Κομός. Εκεί πιάνουν τα καΐκια, όταν έχει νοτιά και Μαΐστρο, αλλά και ανατολικό άνεμο. Ο βοριάς όμως, τον χτυπάει αλύπητα. Το χείλος του είναι γεμάτο σκουπίδια, κυρίως ξύλα που φέρνουν τα χειμωνιάτικα κύματα, ενώ διάσπαρτα είναι και τα κομμάτια της «Παναγιάς Τήνου», ενός ξύλινου καραβιού που τσακίστηκε εκεί το 1991. Για τα -πολλά- ναυάγια θα μιλήσουμε άλλη φορά. Γύρω από τον κόλπο αυτό, στην ανατολική μεριά του νησιού η θάλασσα είναι ρηχή, υπάρχουν εκτεταμένες ξέρες και ύφαλοι σε πολύ μικρό βάθος κάτω από την επιφάνεια (από τα 2 μέτρα),που είναι αιτία για τα πολλά ναυάγια.


43

Το Σκαλάκι βρίσκεται ακριβώς κάτω από το Φάρο, στα δυτικά και είναι ένας μικρός μόλος, ένα μέτρο σχεδόν, στην αγκαλιά ενός μικρού κολπίσκου, φτιαγμένου από δυο μικρές προβολές κατάμαυρης λάβας, με εντυπωσιακά σχήματα. Εκεί, μόνο όταν έχει μπουνάτσα ή ανατολικό άνεμο, μπορεί να πιάσει ένα μικρό καΐκι, με μεγάλη πάντα προσοχή, για να μην τσακιστεί στα βράχια που το περιβάλλουν. Ακόμη και λίγος βοριάς μακριά δημιουργεί ρεστία που σπρώχνει το σκάφος στη στεριά. Στο «σκαλάκι» οδηγούσε παλιά ένα καλντερίμι από το Φάρο. Τώρα πια το διέλυσε η διάβρωση του εδάφους από τα νερά της βροχής γιατί ήταν φτιαγμένο στην κατηφόρα. Λόγω υψομε-τρικής διαφοράς, περίπου 10 μέτρων από το φάρο, για να κατέβει κανείς στο σκαλάκι από το καλντερίμι, υπάρχουν καμιά δεκαριά σκαλοπάτια φτιαγμέ-να από πέτρες και παλιό μπετόν («σκαλάκι» κι αυτό).Το Ψαθονήσι ή Μύγα, είναι μια μάλλον επιμήκης και επίπεδη βραχονησίδα, με μήκος περί τα 260 μέτρα και ύψος 3. Βρίσκεται στα Ν - ΝΑ της Ψαθούρας και απέχει από το Μανδράκι περί τα 1200 μέτρα. Εκεί φωλιάζουν οι ασημό-γλαροι, απ’ ότι μπορώ να καταλάβω από μακριά. Θα πάω εκεί με το κανό μου, όταν έχει απόλυτη μπουνάτσα, για να μετρήσω τις φωλιές και τα αυγά.Από πότε όμως υπάρχει το όνομα Ψαθούρα; (επιλέγω και διασκευάζω από


44

το βιβλίο «Ανω Μαγνήτων Νήσοι» του Κ. Μαυρίκη). Όποτε γίνεται αναφορά για το νησί αυτό από τους περιηγητές και σε παλιούς χάρτες, το βρίσκουμε σαν arsUra ή LarsUra ή L’arsUra, για την περίοδο περίπου 1547-1716 μ.χ. Εξαιρέσεις αποτελούν ο s. rubbino που την αναφέρει ως LarZar και οι J.roux (1683) και Lapie (1838) που την αναφέρουν ως PLaNe (επίπεδη δηλαδή, καθόλου περίεργο). Λέγεται ότι το όνομα Ψαθούρα το πήρε, άγνω-στο πότε, γιατί είναι τόσο επίπεδη, ώστε μοιάζει με ψάθα, απλωμένη πάνω στη θάλασσα. Εγώ έχω κάποιες επιφυλάξεις για την ερμηνεία αυτή, γιατί και η τρισύλλαβη ονομασία και η κατάληξη -ούρα και η πρώτη συλλαβή με φωνήεν το α, βρίσκονταν και στα παλιότερα ονόματα, Αρσούρα, Λαρσούρα. Δεν αποκλείεται λοιπόν κάποια περίπτωση παραφθοράς. Άλλωστε η ονο-ματολογία των Ερημονησιών και η ταύτιση των αρχαίων θέσεων σε αυτά είναι ακόμη ανοιχτό θέμα.Έχω κάποιες πιθανές ερμηνείες για τα παλιά ονόματα. Δε θα σας τις γράψω. Αν έχετε ιδέες για ετυμολογία, προέλευση, ερμηνεία, των λέξεων Αρσούρα, Λαρσούρα, Ψαθούρα, κλπ. παρακαλώ γράψτε τις ως σχόλια. Αλλιώς τι δια-δραστικό blog (Web-log, Weblog, blog) θα ήταν;


45


Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟυ ΑΡχΟΝΤΑ

Τα’ χουμε και μεις οι «ερημίτες» βιολόγοι τα τυχερά μας, δεν μπορώ να πω. Στις 18:14 ακριβώς ήταν. Ήμουν ανεβασμένος στην ταράτσα του φα-ρόσπιτου και έκανα τη συνηθισμένη μέτρηση για καλικατζούνες στη θά-λασσα. Κοιτούσα με το τηλεσκόπιο προς το «Σκαλάκι», όταν είδα κάτι που αρχικά νόμισα σαν ένα μεγάλο λάστιχο από τρακτέρ που επιπλέει. χάθη-κε μες στους αφρούς του αντιμάμαλου, κοίταξα ξανά μες’ απ’ το τηλεσκό-πιο και τότε τον είδα! Ο άρχοντας είχε έρθει, για να με επισκεφτεί. Από την τιμή και τη συγκίνηση σηκώθηκαν οι τρίχες της κεφαλής μου. Με άφησε, πήγα και πήρα τον τηλεφακό μου, τον πλησίασα όσο μπορούσα, δέχτηκε να φωτογραφηθεί. Κάθε τόσο εξαφανιζόταν μες στους αφρούς και εμφανιζόταν για να πάρει ανάσα, πολύ κοντά στα βράχια. Φαινόταν


46

να’ χει την προσοχή του προσηλωμένη σε κάτι κοντά στο βράχο (βλέπετε κι οι άρχοντες πεινούν). Οι κινήσεις του γλυκές και άνετες, γλιστρούσε στο νερό με τρόπο πιο γλυκό απ’ τα δελφίνια, πιο ξεχωριστό και πιο μαλακό από οποιοδήποτε άλλο θαλασσινό πλάσμα. Τον είδα κάμποσες φορές, με είδε φαντάζομαι κι αυτός, κι ας μην το έδειξε. Διαπίστωσε ότι όλα βαίνουν καλώς, ένιωσε -είμαι σίγουρος- την ανατριχίλα μου, κι εξα-φανίστηκε όπως ήρθε. Έμεινε μαζί μου περίπου 10 λεπτά. Τέτοια τιμή δεν έχω νιώσει άλλη.15 μέρες «μοναξιάς» για να δεις για 9 λεπτά μια μεσογειακή φώκια να κυνηγάει σίγουρη κι αμέριμνη μερικά μέτρα μακριά σου. Ε! δεν είναι κι άσχημα. Λέω.


Το μπουρίνι πέρασε χτες κι από την Ψαθούρα. Με την ταραχή που μ’ έπιασε από την επίσκεψη της φώκιας, δεν έγραψα τίποτε γι’ αυτό. Ο νοτιάς αρχίνισε να λυσσομανάει από προχτές το βράδυ. Τα πάντα σφύριζαν και βούιζαν, δεν μπορούσα να περπατήσω έξω. Τη νύχτα, το μεγάλο χάλκινο συρματόσκοινο της γείωσης που κρέμεται από την κορφή του φάρου ελεύθερο, άρχισε να πάλλεται πέρα δώθε και να κάνει ένα διαολεμένο θόρυβο πάνω στη σύνδεσή του με τον τοίχο. Με το πρώτο φως χτες ο νοτιάς, μαλακωμένος πια, έφερε τελικά μια δίωρη γλυκιά βροχή. Το κα-λύτερο δώρο για όλα τα ζωντανά που ζουν πάνω στο νησί, φυτά και ζώα. Από κάπου πολύ βαθιά μέσα μου, από τον κόσμο των ενστίκτων μου φαίνεται, ανέβηκε και με πλημμύρισε ολόκληρο μια επιφανειακά ανεξή-γητη ικανοποίηση. Μετά, όταν άρχισαν να πέφτουν οι πρώτοι κεραυνοί, επίσης από πολύ βαθιά μέσα μου, σίγουρα από τον κόσμο των ενστί-κτων, ένας επιφανειακά ανεξήγητος φόβος με κυρίευσε. Τα χρειάστηκα. Θυμήθηκα τις ιστορίες που μου ’λεγε ο φαροφύλακας για κεραυνούς που τα είχαν κάψει όλα «κι ευτυχώς που δεν ήμασταν μέσα τότε, αλ-


47

λιώς...». Πέρασαν όμως χωρίς κακό. Το μεσημέρι ο αέρας καταλάγιασε, η ατμόσφαιρα λαγάρισε και βγήκε ο ζωοδότης. Μια λαμπερή και διάφανη ανοιξιάτικη μέρα.Στράφηκα στο νότο. Τα Ερημονήσια ήρθαν για πρώτη φορά τόσο κοντά μου και, σαν να μεγάλωσαν, πλημμύρισαν το τοπίο με τους όγκους τους. Το Πιπέρι, τα Γιούρα, δίπλα, η Κυρα - Παναγιά από πίσω, το Ξερό, η Αλόννησος, σε απόσταση αναπνοής. Όλα στο πιάτο. Όλο το Αρχιπέλαγος των Βορείων Σποράδων αμφιθεατρικά και ‘γω να το κοιτάζω από το πίσω κάθισμα.Γύρισα στο βορρά. Ο Άθωνας εμφανίστηκε στο βάθος, για δεύτερη φορά μετά από 19 μέρες που ‘μαι εδώ, στεφανωμένος βέβαια με τη νεφοκορόνα που σπάνια αποχωρίζονται τα ψηλά βουνά. Η βροχή άνοιξε το δρόμο στο φως κι έκανε όλο το βορειοδυτικό Αιγαίο να μοιάζει πιο οικείο, πιο φιλικό, πιο κοντινό. Πιο κοντά στα μέτρα του ανθρώπου.Σήμερα πάλι χάθηκαν όλα. Βροχή, συννεφιά κι αέρας όλη μέρα.


48


ΑΝΕΜΟΕΣΣΑ

Έτσι όπως είναι το σχήμα της Ψαθούρας χαμηλό και επίπεδο, τα ρεύματα του ανέμου δεν αλλάζουν πορεία, απλώς η ταχύτητά τους αυξάνεται ακόμη πιο πολύ πάνω στο νησί. Ούτε υπάρχουν μέρη απάγκια για να προστατευτεί από τον άνεμο κανείς, παρεκτός ανάμεσα στις πυκνές λόχμες άγριας, ψηλής βλά-στησης από αγριελιές και σχίνα, που υπάρχουν κυρίως στο νότιο τμήμα του.Οι πιο συχνοί άνεμοι, οι πιο δυνατοί κι αυτοί που σφυροκοπούν αλύπητα το νησί τον περισσότερο χρόνο, είναι οι βοριάδες. Έχουν αφήσει ξεκάθαρη την υπογραφή τους πάνω στη βλάστηση του νησιού. Όλα τα δεντράκια είναι γερμένα προς το νοτιά κι οι θάμνοι αντί να είναι σφαιρικοί έχουν τη βορινή τους μεριά επίπεδη, υπό κλίση και μισόξερη από την αρμύρα. Γιατί ο βοριάς κουβαλάει μαζί και σταγόνες θάλασσας, που καίνε τα τρυφερά φυντάνια, έτσι τα φυτά ξεραίνονται στη βορινή πλευρά τους και αυξάνονται και είναι θαλερά μόνο προς την απάνεμη μεριά. Όσο προχωρά κανείς όμως, στη νότια μεριά του νησιού, η ένταση του βοριά πέφτει, γι’ αυτό και οι λόχμες


49

δάσους υπάρχουν μόνο στο νοτιά, αλλά και το σχήμα των θάμνων και των φρυγάνων εκεί, γίνεται πιο φυσιολογικό.Ο άνεμος είναι μια από τις βασικές φυσικές δυνάμεις που επηρεάζουν και διαμορφώνουν την άγρια –και την ανθρώπινη- ζωή πάνω στις νησίδες αυ-τές. Το τυπικά ημισφαιρικό σχήμα των φρυγάνων, επίσης σχετίζεται με τον άνεμο, με την αντίσταση σε αυτόν, αλλά και με τη μείωση της εξάτμισης εξ’ αιτίας του (και όχι μόνο). Να σημειωθεί δε ότι τα ταξιδιάρικα ανοιξιάτικα πουλιά, που μεταναστεύουν προς το βορρά δεν ταξιδεύουν ούτε με ισχυρό βοριά (κόντρα), ούτε με ισχυρό νοτιά (ούριο), ούτε φυσικά με ισχυρούς, πλάγιους, ανατολικούς και δυτικούς ανέμους. Το καλύτερό τους είναι το ελαφρύ βοριαδάκι για να πηγαίνουν κόντρα με υψηλή άντωση πάνω στις αεροδυναμικές τους φτερούγες. Αλλά και το σχήμα του κτιρίου, που στηρί-ζει το φάρο, είναι κυλινδρικό επίσης, γιατί είναι εκείνο που αντέχει καλύτερα τις φοβερές δυνάμεις, που εξασκούνται από τον άνεμο.Άνεμος, ήλιος, θάλασσα, γη, νερό, άνθρωπος, αστοιβή, τετράποδα, πουλιά, καλικατσού: να τα αλληλεξαρτώμενα κομμάτια που φτιάχνουν αυτό που μες στο μυαλό μου αντιλαμβάνομαι ως Ψαθούρα και θα προσπαθήσω να σας κοινωνήσω τις επόμενες μέρες. Με τις αναπόφευκτες παρεμβολές απρόβλε-πτων γεγονότων.


50


ΑΛΟΝΝΗΣΟΣ ΨΑΘΟυΡΑ

Η Ψαθούρα είναι αλόννησος, που πάει να πει θαλασσινό νησί. Δηλαδή, δεν την αγκαλιάζει απλώς η θάλασσα -όπως όλα τα νησιά- προέρχεται από τη θάλασσα, είναι κομμάτι του θαλασσινού σύμπαντος, όχι κομμάτι της στεριάς. Μ’ άλλα λόγια, σ’ άλλες εποχές θα λέγαμε: ανήκει στο βασίλειο του Ποσειδώνα, όχι του Δία.Δεν είναι μόνο η αρμύρα, που καβαλάει τους αέρηδες και καταδυναστεύει όλο το νησί, αλλά και η όποια χερσαία υπόσταση της νήσου που είναι ασήμαντη μπροστά στη θαλάσσια. Κι ας βλέπουμε εμείς ότι το νησί είναι στεριά. Η θάλασσα είναι που έχει εδώ τον πρώτο λόγο. Το νησί είναι παιδί της θάλασσας, που το γέννησε από τα σπλάχνα της, με μια έκρηξη υποθα-λάσσιου ηφαιστείου εδώ κι εκατομμύρια χρόνια. (Αν υπάρχει σχέση μεταξύ


51

της ηφαιστειογενούς προέλευσής του και των σεισμών του 19ου αι., του 1965 και του 1973 δεν το ξέρω).Στα γύρω νερά βρίσκονται καλά ψαροτόπια, έτσι οι Αλοννησιώτες ψαράδες (αλλά κι άλλοι από τη χαλκιδική κυρίως, τη Λαμία, τη Βόρεια Εύβοια) έρχο-νται δω συχνά για να ψαρέψουν, ιδίως την άνοιξη. Άλλωστε και στο μεγάλο «πάγκο» των Γιούρων να θέλει να ψαρέψει κάποιος, όταν έχει καιρό, στην Ψαθούρα έρχεται να πιάσει.Γενικώς όμως τα νερά της Ψαθούρας είναι ο φόβος και ο τρόμος των ψαρά-δων, έτσι όπως είναι γεμάτα ξέρες και όπως τη δέρνουν οι άνεμοι απ’ όλες τις μεριές.Άλλωστε οι ξέρες και το χαμηλό σχήμα του νησιού, που το κάνει να μη φαίνεται από μακριά, όπως και το γειτονικό Ψαθονήσι, ήταν η αιτία πολ-λών ναυαγίων γνωστών (και αρκετών άγνωστων φαντάζομαι). Αντιγράφω τα γνωστά επιγραμματικά από το βιβλίο του Κ. Μαυρίκη «Άνω Μαγνήτων Νήσοι»:Κλασική εποχή (4ος αι. π.χ.) δυτικά του νησιού, ναυάγιο διαλυμένο, συ-λημένο.Τελευταίο τέταρτο 19ου αι. Δανέζικο εμπορικό. Αφορμή για το χτίσιμο του φάρου.Πλοίο με τη χάλκινη επικάλυψη. Ψαθονήσι. «Πολύ πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο».Δεκαετία ’60 (;): Πέραμα (τύπος σκαριού) Ψαθονήσι.Δεκαετία ’60 (;): Λίμπερτυ με μετάλλευμα (μινεράλι).1991, Αύγουστος: «Παναγία Τήνου», τουριστικό, ξύλινο, (Φαίνεται ακόμη η μηχανή και μεγάλα κομμάτια του πλοίου ξεβρασμένα στις παραλίες).

Με τις μεταμορφώσεις της, τις αλλαγές, τις γλύκες της και τα ξεσπάσματά της, με τις χίλιες δυο εικόνες της, μ’ έχει συνεπάρει η θάλασσα αυτές τις μέρες. Φαίνεται, μετά από τόση παραμονή στο θαλασσινό βασίλειο της αλοννήσου Ψαθούρας, άρχισε να ξυπνάει και να κουνιέται μέσα μου η νησιώτική μου ράτσα (ο Κεφαλλονίτης και ο Συριανός) και να αντιμάχονται τη βουνίσια (που δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με την Κρήτη). Μαύλισμα το ’λεγαν αυτό παλιά. Μαύλισμα θαλασσινό.


52


Βαγγελάκη μου,σου οφείλω: να αγωνιστώ όσο μπορώ ώστε να’ χεις καθαρό αέρα, νερό και φαγητό χωρίς δηλητήρια. Να’ χεις την ευκαιρία να δεις μια φώκια, όπως την είδα εγώ, σε μια θάλασσα καθαρή και πλούσια, σε ένα νησί αμόλυντο από κτίρια, τσιμέντα και δρόμους. (Δύσκολος και περίπλοκος αγώνας·-και δεν έχω όλες τις απαντήσεις).σου οφείλω: να λευτερωθώ, όσο μπορώ περισσότερο, από τα δεσμά που με δένουν μ’ ένα σωρό άχρηστα υλικά αγαθά και να παλέψω, ώστε να θυμάσαι ότι η γενιά των γονιών και των παππούδων σου μπορεί να έκανε πολλά λάθη, αλλά τουλάχιστον στο τέλος, όσο δεν ήταν ακόμη ανεπίστρε-πτα αργά, προσπάθησε κάτι να διορθώσει, για να προλάβει τα χειρότερα.σου οφείλω: να κάνω ότι περνάει από το χέρι μου, ώστε να μη θυμάσαι ότι καθίσαμε άπρακτοι και παθητικοί μέχρι το τέλος, να παρακολουθούμε άβουλα την καταστροφή του πλανήτη, την αύξηση της αδικίας και της εκμετάλλευσης σε βάρος των ανθρώπων, της φύσης και των φυσικών πόρων και σε βάρος της δικής σου ζωής.


53

σου οφείλω: να πράξω ότι δύναμαι, για να μη θυμάσαι τα χρόνια αυτά σαν την περίοδο που αλλοιώθηκε βάναυσα το ελληνικό τοπίο, φτώχυνε δραματικά η άγρια φύση στον τόπο αυτό κι ούτε δείγμα δεν έμεινε αλώ-βητο, για να θυμίζει πώς ήταν πραγματικά η πατρίδα μας.Σου οφείλω... σου οφείλω... σου οφείλω.Σου οφείλω και άλλα πολλά, που ακόμη και στα δικά μου αυτιά ηχούν μελοδραματικά, γιατί μάλλον δεν έχω παλέψει αρκετά και συνειδητά, δί-νοντας χρόνο και παραχωρώντας ανέσεις για να υπάρξει χώρος για τα αυτονόητα. Ούτε πίστευα ότι θα’ χα κάθε μέρα να αντιμετωπίσω και να ψάχνω απαντήσεις για τόσες πολλές και τόσο δύσκολες ερωτήσεις: Τι είναι πρόοδος; Τι μας κάνει ευτυχισμένους; Τι σημαίνει φύση στην καθη-μερινότητά μας; Πώς αποκτά κανείς σήμερα την ισορροπία ανάμεσα στη σωματική και πνευματική εργασία; Ούτε φαντάστηκα ότι είμαστε σε μια εποχή, που βρίσκεις απαντήσεις όσο λες όχι στις ετοιμοπαράδοτες λύσεις που σου προσφέρουν.Βαγγελάκη μου χρόνια σου Πολλά. Η ζωή σου να’ ναι γεμάτη συγκινήσεις. Και δε θα λείψω ξανά ποτέ τόσο πολύ, γιατί... μου λείίίίίίίίπππππειιιιιιιιιις


ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΚΙΡΚΩΝ

χτες, φυσικά ήταν η μέρα του Βαγγελάκη.Στον πουλόκοσμό μου όμως, χτες ήταν και η μέρα των μύχων. Από τα χαράματα, είχε μπουνάτσα και άρχισαν να μαζεύονται, ο Θεός ξέρει από πού, και να πετούν σε μικρές ομάδες, ξυστά πάνω από τα κύματα, σε μια ζώνη περί τα 300 μέτρα μακριά από την ακτή του νησιού. Από καιρό σε καιρό τα σμήνη εφορμούσαν στη θάλασσα απότομα,το ένα μετά το άλλο. Αφού έτρωγαν κάτι από την επιφάνεια του νερού (πλαγκτόν; γόνο;), κάποιοι πετούσαν αλλού, οι υπόλοιποι ακολουθούσαν και το πράγμα επαναλαμβα-


54

νόταν. Όλα αυτά σιωπηλά. Πάνω από 300 μέτρησα τελικά. Μερικές δεκάδες γλάροι παρακολουθούσαν από κοντά και πετούσαν κι αυτοί πότε πότε στα σημεία του μεγάλου τσιμπουσιού, αλλά δεν προσπαθούσαν να φάνε κάτι. Προφανώς δεν έβρισκαν κάτι που να τους ενδιαφέρει. Κάποιες καλικα-τζούνες κοιτούσαν απορημένες και συνέχιζαν τις βουτιές τους για ψαράκια. Γύρω στις 11π.μ. η μεγάλη κινητικότητα σταμάτησε, τα πουλιά έκατσαν διά-σπαρτα δώθε κείθε, αλλά στις ίδιες περιοχές και το ένα σχετικά κοντά στο άλλο, παρατεταγμένα σχεδόν πάνω σε κάτι γυαλιστερές τεθλασμένες ζώνες στην επιφάνεια του νερού, σαν ζώνες θαλάσσιων ρευμάτων, και συνέχισαν μέχρι τις 4μ.μ. ήσυχα το φαί τους, βουτώντας συνεχώς τα ράμφη τους, που μοιάζουν με κουτάλια, στην επιφάνεια της θάλασσας, προφανώς τρώγοντας κάτι. Μετά άρχισαν σιγά σιγά να φεύγουν. Είχαν φύγει όλοι μέχρι τις 6μ.μ.Η νύχτα έπεσε με τέλεια μπουνάτσα, γλυκιά, με ένα μισοφέγγαρο υγρό και νοσταλγικό.Σήμερα το πρωί όμως, όταν ξύπνησα στις 7π.μ., φυσούσε γραίγος 6-7 μπο-φόρ και η θάλασσα ήταν φουρτουνιασμένη. Βγήκα έξω και τι να δω; Το νησί ήταν γεμάτο μεταναστευτικά όλων των ειδών: Λευκές και κίτρινες σουσου-ράδες, καρβουνιάρηδες, τσαλαπετεινοί, σταχτοπετρόκληδες, ασπροκωλίνες.Το μάτι μου έπεσε στο κέντρο του νησιού όπου, σκούρες καφέ σιλουέτες κάθονταν ακίνητες πάνω στις αστοιβές και περίμεναν: πάνω από 12 κα-λαμόκιρκοι. Με το που με είδαν σηκώθηκαν, όλοι κι άλλοι τόσοι. Ακόμη


55

πιο πολλοί φτερούγιζαν από πάνω. Ο άνεμος συνέχισε αμείωτος όλο το πρωί. Πολλά μικροπούλια, άρχισαν να κάθονται στα απάνεμα μέρη. Αντί-θετα οι καλαμόκιρκοι, στην πλειοψηφία τους αρσενικοί (9 στους 10) και οι επίσης πολύ εντυπωσιακοί αρσενικοί στεπόκιρκοι άρχισαν να περνούν ένας ένας, σαν σε παρέλαση, μπροστά από το φάρο με κατεύθυνση προς βοριά. Πολλοί τα κατάφερναν και συνέχιζαν πάνω από τη θάλασσα. Άλλοι, μόλις έφταναν στο βορινό ακρωτήρι, έκαναν μεταβολή και γυρνούσαν πίσω (και φαντάζομαι πως ξαναπροσπαθούσαν μετά). Μέτρησα πάνω από 90 από τους πρώτους και 15 από τους δεύτερους. Και απέξω αλλά και μέσα από το παράθυρο του φάρου, απόλαυσα τα υπέροχα αυτά αρπακτικά από κοντά. Με τέτοιο αέρα δεν ήταν δυνατόν να κάνω μετρήσεις, έτσι πέρασα πολύ χρόνο μέσα. Το σούρουπο πήγα στο νότιο τμήμα του νησιού με την ψηλή και πυκνή βλάστηση από αγριελιές και σχίνα. 10-12 καλαμόκιρκοι πετούσαν από πάνω. Ξαφνικά δόθηκε συναγερμός και ξεπετάχτηκαν από τα σύδεντρα ίσαμε 76 καλαμόκιρκοι που είχαν ήδη φτάσει και θα περάσουν τη νύχτα στο νησί (μάλλον).Το συνεργείο από το MeGa που ήταν να έρθει σήμερα για να πάρει συνέ-ντευξη από τον «ερημίτη», έφτασε στον Άγιο Κωνσταντίνο και γύρισε πίσω. Δε θα υπήρχε τρόπος να φτάσουν από Αλόννησο στην Ψαθούρα. Το χειμώ-να η Ψαθούρα δεν ξέρει από προγραμματισμό.Οι κίρκοι αντίθετα δεν έχουν να επιστρέψουν πουθενά. Και συνεχίζουν.


56


ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΕΝΟΣ

Συνεχίστηκαν οι 6άρηδες και 7άρηδες ΒΑ άνεμοι. Μετρήσεις έξω δεν μπορώ να κάνω, γιατί μου παίρνει ο αέρας το τηλεσκόπιο. Έκανα μερι-κές από το κουβούκλιο του φαναριού, αν και τα τζάμια διαστρεβλώνουν λίγο την εικόνα μέσα από τα κιάλια.Μέχρι την Κυριακή, λένε οι προβλέψεις, θα συνεχίσουν οι άνεμοι και οι φουρτούνες. Η βενζίνη, που έχω για να λειτουργεί η γεννήτρια, μου φτάνει μέχρι το Σάββατο. Από κει και πέρα Blog γιοκ.Το απόγευμα, παρόλα αυτά ,έπεσε κάπως ο αέρας και οι κίρκοι που’ χαν μαζευτεί στο νησί, έφυγαν ένας - ένας. Ας πάνε στο καλό, τους απόλαυσα και τους έβγαλα πολλές φωτογραφίες.Στο πρόγραμμα ήταν να γράψω για το χώμα και το νερό, αλλά έκανε κρύο, πάγωσα όση ώρα ήμουν έξω και δε μου πήγαινε να γράψω κονσέρβα για κάτι που δεν το σκέφτηκα καθόλου σήμερα, όπως τις άλλες μέρες. Βρήκα ευκαιρία, εν όψει της έλλειψης βενζίνης, να δουλέ-ψω λίγο μέσα. Σας αφήνω λοιπόν να ρίξετε μια ματιά στο «μέσα». Στα βιβλία που έχω φέρει μαζί μου. Κάποια είναι «της δουλειάς», κάποια είναι για να διαβαστούν, κάποια τα’ χω πάντα μαζί μου, δυο τα δια-βάζω τώρα.Ήθελα όμως να γράψω δυο κουβέντες και για το birdwatching, ελλη-νιστί πουλολόγημα ή ορνιθοπαρατήρηση, γιατί έκανα πολύ αυτές τις μέρες με τους κίρκους. Σας λέω, είναι «φάρμακο»: Πας κατά κανόνα σε ωραία μέρη, βλέπεις κάτι ωραίο (κι αυτό που βλέπεις είναι αυτό που είναι), είσαι συνεχώς στη φύση, κρατάς σε εγρήγορση τις αισθήσεις σου, για να τα αναγνωρίσεις -αν θες, αν δε θες απλώς κοιτάς και απολαμβά-νεις- δεν «πρέπει» τίποτα, μαθαίνεις, γνωρίζεις άλλους ανθρώπους, δεν καταστρέφεις τη φύση, δεν πειράζεις τους άλλους, δεν καταναλώνεις. Πλουτίζεις, χαλαρώνεις, γλυκαίνεις. Για δείτε το! Κάτι ξέρουμε κι εμείς, οι τρελοί ορνιθολόγοι! (www.ornithologiki.gr).


57

ΤΕΤΑΡΤΗ, 28 ΜΑΡΤΙΟυ2007

ΑΝΕΜΟΣ-ΝΕΡΟ-ΝΗΣΙΑ-ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΙΑ-ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Και ξαφνικά μου έκανε κλικ. Πόσο τέλεια δένουν και δείχνουν όλα μαζί. Απλά και ωραία:Είμαι σε ένα νησί. Τις πιο πολλές μέρες έχει ένα λαμπρό ήλιο κι ας είναι χειμώνας. Οι άνεμοι φυσούν συνεχώς και πολύ δυνατά. (Κι εγώ ο απαράδεκτος εξαρτώμαι από τη βενζίνη).Το νησάκι αυτό κι ας είναι μικρούτσικο, κρατάει νερό! Έχει πηγάδια, έχει υγροτόπους έστω και εποχικούς (αλλά είναι στους υγροτόπους που οι συνθήκες του εδάφους επιτρέπουν τη συλλογή του νερού!). Ο χειμώνας ήταν εξαιρετικά ξερός. Όταν ήρθα, το νησί ήταν ναρκωμένο. Με το που έπεσε εκείνη η βροχή για δυο μέρες, ανάσταση. Άρχισαν να βλασταίνουν


58

οι σπόροι παντού, τα φυτάκια λες και τα’ βλεπα να μεγαλώνουν ώρα με την ώρα στα σημεία που περνάω κάθε μέρα. Μου ’μοιαζε ένα θαύμα πώς ξυπνούσαν τα κοιμισμένα φυτά, πώς άλλαζαν οι ρυθμοί της φύσης, με μια βροχή δυο ημερών πάνω στη ξερή γη.χιλιάδες μεταναστευτικά πουλιά από δεκάδες είδη (σπάνια και μη) περνούν όλες αυτές τις μέρες από πάνω απ’ το κεφάλι μου, αρπακτικά, στρουθιόμορφα, μια μεγάλη ποικιλία. Εδώ, φωλιές από καλικατσούδες, γλάρους, πετρίτες, βραχοκιρκίνεζα. χιλιάδες έντομα, σαύρες, σαμιαμίδια, αρουραίοι, αγριοκούνελα. Εκεί, δίπλα σ’ όλα αυτά, τα ίχνη του ανθρώ-που αδιάψευστα, μαρτυρούν μια παρουσία χιλιάδων ετών.Τα μηνύματα απλά και πολλά: Στη νησιωτική Ελλάδα, με τόσο άνεμο και τόσο ήλιο, είναι απαράδεκτο να εξαρτώμαστε, πέρα από κάποιο όριο, από το πετρέλαιο και τη βενζίνη. (Νησιά Αποκλειστικά Ανανεώσιμης Ενέργειας δεν είναι ουτοπία. Αρκεί να το πιστέψουμε). Οι άνθρωποι θέλουν νερό, αλλά και η φύση θέλει νερό. Ας κάνουμε ότι μπορούμε για να εξασφαλίζουμε (μα και να εξοικονομούμε) νερό στα νησιά και αλλού, αλλά πρέπει να αφήνουμε το αναγκαίο περίσσευμα για τη φύση (δηλαδή και πάλι για μας). χωρίς αυτό, πάλι θα αποτύχουμε. Πρέπει να ξέρουμε όμως ότι και με το νερό και με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τίποτα δε θα επαρκέσει αν συνεχίσουμε εμείς, οι χορτασμένοι δυτικοί, να κάνουμε τόσο ενεργειακά σπάταλη ζωή. χρεια-ζόμαστε έξυπνες αποφάσεις, αλλά και εξοικονόμηση πόρων.Τα νησιά μας, μικρά και μεγάλα, είναι ότι πιο πολύτιμο έχουμε να προσφέ-ρουμε ως χώρα και στον παγκόσμιο πολιτισμό, αλλά και στην παγκόσμια βιοποικιλότητα. Σπάνια και μοναδικά τοπία, είδη ζώων και φυτών. Βράχια, βραχονησίδες, νησάκια και ειδικά τα ακατοίκητα, είναι πολύτιμοι τόποι για την άγρια φύση. Οι δε υγρότοποι των νησιών μας είναι οι πιο απειλούμε-νοι βιότοποι. Ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, τοπία, πολιτισμός, οικισμοί, μεταναστευτικά και επιδημητικά πουλιά, νερό, τουρισμός, μόνιμοι κάτοικοι, άνθρωποι, ζώα και φυτά, όλοι και όλα πρέπει να συνδυαστούν με αρμονικό τρόπο. Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση της σημερινής Ελλάδας.Όλα τα παραπάνω, που τα τελευταία χρόνια ήταν εξαιρετικά επίκαιρα αλλά κανείς δεν τους έδινε σημασία, σήμερα έχουν έρθει στα στόματα όλων (δεν ξέρω αν υπάρχουν και στα μυαλά όλων) λόγω της κλιματικής αλλαγής,


59


60

που επιδεινώνει και κάνει τρισχειρότερα τα πράγματα. Τώρα που έφτασε το μαχαίρι στο κόκκαλο, ξύπνησαν πολλοί μόνο και μόνο επειδή κάποιες εκθέσεις, αδιαμφισβήτητης αξιοπιστίας και σοβαρότητας, τόνισαν ότι οδη-γούμαστε στην οικονομική κρίση! (οι οικολόγοι πάλι είχαν δίκιο, αλλά τα ώτα ανήκαν σε μη ακούοντες).Ο καθένας από εμάς τους απλούς πολίτες μπορεί να κάνει πολλά, αλλά πρώτα απ’ όλα πρέπει να πιστέψουμε ότι μπορούμε. Κανείς δεν έχει όλες τις απαντήσεις έτοιμες για εφαρμογή (άλλωστε η ζωή έχει ομορφιά όταν ανακαλύπτεις απαντήσεις μόνος σου). Μπορούμε όμως, πριν ψάξουμε τελικά για τις δικές μας απαντήσεις, να απευθυνθούμε σε κάποιους που ήδη δουλεύουν το θέμα συστηματικά:Δείτε την καμπάνια του WWf Ελλάς για την κλιματική αλλαγή (και συμ-μετέχετε) http://climate.wwf.gr.


ΘΑΛΑΣΣΟΠΟυΛΙΑ

Τα θαλασσοπούλια. Ένας άλλος, λίγο μακρινός αλλά τόσο γοητευτικός κόσμος.Να μια ελάχιστη προσπάθεια, με ότι έχω παρατηρήσει ως τώρα, να μπούμε στον κόσμο των κινήσεών τους:Οι καλικατζούνες κινούνται σε μια ζώνη 300-400 μέτρων γύρω από την ακτή του νησιού. Πετάνε πάντα, χτυπώντας συνεχώς τις φτερούγες τους, ξυστά πάνω από το νερό, σπάνια ψηλότερα. Αν κάποια θέλει να πάει από τη δυτική μεριά του νησιού (που είναι οι φωλιές τους) στην ανατολική, ποτέ δεν πετά πάνω από στεριά, αλλά κάνει όλο τον κύκλο παραλία-παραλία. Κυνηγάνε ψάρια, κα-ταδιώκοντάς τα κάτω από το νερό, κυρίως σε μια ζώνη 50-300 μέτρων μακριά από τις ακτές, αλλά σπάνια πάνε μακρύτερα. Βουτάνε μέχρι 4-5 μέτρα βάθος.Οι μύχοι και οι αρτέμηδες, είναι δυο άλλα είδη θαλασσοπουλιών (τα οποία


61

δυστυχώς δεν έχω φωτογραφίσει). Δε φωλιάζουν εδώ, αλλά σε άλλα νησιά των Βορείων Σποράδων. Κάνουν τη φωλιά τους σε λαγούμια και την επισκέ-πτονται μόνο τη νύχτα. Τότε, αν και τη μέρα είναι σιωπηλά, βγάζουν φωνές σαν κλάματα μωρών. Όλη τη μέρα γυρίζουν στα πελάγη και ψάχνουν τρο-φή. Τρέφονται με ψαράκια, πλαγκτόν και άλλους θαλάσσιους οργανισμούς, που μπορούν να βρουν και να αρπάξουν κοντά στην επιφάνεια. Τους βλέπω συνέχεια στα νερά γύρω από το νησί και το γεγονός αυτού του μαζικού ψα-ρέματος σας το περιέγραψα στις 26/3. Αρτέμηδες έχω δει ελάχιστους ακόμη, είναι μεταναστευτικά πουλιά που ίσως δεν έχουν ακόμη φτάσει από τα μέρη που διαχειμάζουν. Τα είδη αυτά ποτέ δεν πλησιάζουν το νησί περισσότερο από 300-400 μέτρα. Κινούνται έξω, στο ανοιχτό πέλαγος και πετούν συνεχώς πάνω από το νερό.Οι ασημόγλαροι είναι τα πιο γνωστά και κοινά θαλασσοπούλια (και όχι μόνο). Έχω μετρήσει πάνω από 150 στην Ψαθούρα και στο Ψαθονήσι, όπου μάλλον έχουν τις φωλιές τους. Είναι πανταχού παρόντες, περιπολούν κατά μικρές ομάδες συνεχώς σε όλα τα σημεία του νησιού στη στεριά και έξω στη θάλασσα, μέχρι 1 χιλιόμετρο και ακόμα μακρύτερα. χρησιμοποιούν όλες τις μεθόδους για να βρουν φαγητό και τρώνε τα πάντα. Αρπάζουν ψαράκια και σκουπίδια από την επιφάνεια της θάλασσας· ακολουθούν όλα τα καΐκια, αλλά και καραδοκούν δίπλα τους μπας και πετάξουν οι ψαράδες κανένα μεζέ όταν καθαρίζουν τα δίχτυα. Ψάχνουν για σκουπίδια, τρώνε ελιές (!), αρπάζουν τραυματισμένα ή κουρασμένα μεταναστευτικά πουλιά, αρπάζουν νεοσσούς


62

από αφύλαχτες φωλιές άλλων πουλιών. Θα αρπάξουν κάποιο αρουραίο που θα βρεθεί του χεριού τους, θα φάνε σαύρες, οτιδήποτε. Κακά τα ψέματα·- είναι οι πραγματικοί κυρίαρχοι του νησιού. Φωνακλάδες και αεικίνητοι, πετούν σε όλη την περιοχή και σε όλα τα ύψη πάνω και γύρω από το νησί.Πότε πότε μας επισκέπτονται και μερικοί αιγαιόγλαροι. Ένα σπάνιο είδος που φωλιάζει σε απομονωμένες βραχονησίδες. Είναι μικρότεροι, ασθενέ-στεροι και λιγότερο θρασείς από τους ασημόγλαρους, άρα ανταγωνιστικά υποδεέστεροι. Γυρνούν στις ακτές και κράζουν με τις κλαψιάρικες φωνές τους. Κυνηγάνε ψαράκια στην επιφάνεια του νερού, τόσο κοντά όσο και μακριά από τις ακτές.υπάρχει όμως κι άλλη μια διάσταση: η συνεργασία, ηθελημένη η αθέλητη όλων αυτών των πουλιών, για να εντοπίσουν και να εκμεταλλευτούν τα κοπά-δια των ψαριών. Η βάση αυτής της συνεργασίας είναι οι καλικατζούνες, γιατί είναι οι μόνες που μπορούν να βουτήξουν και να κυνηγήσουν τα ψάρια κάτω από το νερό. Οι ασημόγλαροι φυσικά, όταν τις βλέπουν να ψαρεύουν κάπου για πολύ, συχνά σπεύδουν εκεί δίπλα και κάθονται στο νερό, περιμένοντας κάτι ν’ ανέβει στην επιφάνεια για να το αρπάξουν. Πού και πού κάποιος ορμά


63

να τους αρπάξει το ψάρι από το στόμα, μόλις βγάζουν το κεφάλι έξω από το νερό για να το καταπιούν. Οι ομάδες γλάρων και καλικατζούδων συχνά προκαλούν και το ενδιαφέρον των μύχων, που εντοπίζουν από μακριά ότι υπάρχει φαγοπότι και αρχίζουν να πετούν κι αυτοί από πάνω, ψάχνοντας ευ-καιρία. Οι γλάροι, με το άσπρο τους χρώμα που φαίνεται από μακριά, δίνουν το σήμα για τον εντοπισμό της λείας και στα άλλα θαλασσοπούλια. Το ίδιο, αλλά σε μικρότερο βαθμό ,κάνουν και οι ασπρόμαυροι μύχοι.Στη φύση, κάθε τι έχει ένα νόημα. Η εσωτερική τάξη επιφανειακά εμφανίζεται ως αταξία. Και εδώ, εις την ψαθυράν νήσον, επιφανειακά όλα είναι εν τάξει: Συνεχίζουν τα εξάρια και δεν πλησιάζει κανείς. Αναβλήθηκε και η επίσκεψη της Βάλιας και του Βαγγελάκη για μερικές μέρες. Μέσα μου;… ποιος ξέρει τι γίνεται;


ΤΑ ΤΕΤΡΑΠΟΔΑ

Απ’ όσο βλέπω και γνωρίζω, τα εξής τέσσερα τετράποδα ζουν επάνω στο νησί:Αγριοκούνελα, αρουραίοι, αιγαιόσαυρες και σαμιαμίδια (γκέκο).Έχουν γούστο οι ιστορίες για το πώς αυτά τα είδη έπεσαν στην αντίληψή μου:Το πίσω μέρος κι η ουρά ενός σαμιαμιδιού, που βούτηξε να κρυφτεί κάτω από τις πέτρες της ξερολιθιάς του φάρου, ήταν η πρώτη επαφή με τετράποδο, όταν έφτασα στο νησί. Από τότε δεν ξαναείδα ούτε ένα! (είχα αμφιβολίες για την ύπαρξή του, αλλά επιβεβαιώθηκε η παρουσία του από μια παλιότερη μελέτη του Πανεπιστημίου Αθηνών). Κανένα άλλο σημάδι για αυτά. Κάνει προφανώς πολύ κρύο ακόμη, για να αρχίσουν να κυκλοφορούν.Η παρουσία των αγριοκούνελων γίνεται αντιληπτή από τα λαγούμια όπου έχουν τις φωλιές τους, λίγα βέβαια σε φανερά μέρη, και τους σωρούς τα κόπρανα που κάνουν. Διότι δεν τα κάνουν όπου λάχει, αλλά έχουν


64

συγκεκριμένα αφοδευτήρια επανειλημμένης χρήσης, όπου οι μικρές στρογγυλές βερβελήθρες συγκεντρώνονται σε σωρούς. Η πρώτη ζωντανή επαφή με αγριοκούνελο ήταν ακουστική. Το άκουσα να φεύγει βιαστικά μέσα στο σκοτεινό βασίλειό του, κάτω από τα σχίνα. Η πρώτη οπτική επαφή έγινε καθώς πλησίαζα σε μια παλιά φωλιά καλικατσούς. Πετάχτηκε από μέσα ένα κουνέλι κι άρχισε να τρέχει βιαστικά στην ανηφόρα, με τα άσπρα φουντωτά οπίσθιά του να ξεχωρίζουν. Από τότε τα έχω δει μερικές φορές να τρυπώνουν στους θάμνους βιαστικά.Η παρουσία των αρουραίων γίνεται επίσης αντιληπτή από τα κόπρανά τους, που τα αφήνουν όπου βρεθούν κι όπου σταθούν. Αλλά οι αρουραίοι τρώνε οτιδήποτε φαγώσιμο. Από την επένδυση των παπουτσιών μου που έκανα το λάθος μια φορά να αφήσω έξω τη νύχτα, μέχρι τα κόπρανά μου, που κάνω κι εγώ έξω, κρύβοντάς τα σε μικρές λακουβίτσες και σκεπάζοντάς τα με χώμα. Τα ξεθάβουν κι ας είναι πλακωμένα και με πέτρες. Και φυσικά εξαφανίζουν κυριολεκτικά όλα τα οργανικής προέλευσης σκουπίδια, που κρατώ ξεχωριστά και πετώ έξω κάθε δυο τρεις μέρες (φλούδια φρούτων, λαχανικά, υπολείμματα τροφών, κλπ). Δεν μένει ούτε κόκκος καφέ!Οι αρουραίοι μεταφέρθηκαν κι αυτοί από τον άνθρωπο στο νησί (λα-θραία εννοείται, σε αντίθεση με τα αγριοκούνελα που μάλλον εισήχθη-σαν επί τούτου, για εξασφάλιση κρέατος στους νησιώτες). Σε μερικά άλλα νησιά υπάρχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια, σε άλλα είναι πιο πρόσφατοι. Συχνά βλέπω τα κουραδάκια τους, κοντά και δίπλα σε φωλιές καλικα-τσούδων. Σε πολλά νησιά είναι η μάστιγα για τα θαλασσοπούλια, γιατί τρώνε τα αυγά. Ίσως κι εδώ να υπάρχουν τέτοιες απώλειες. (Για την πει-ραματική εξολόθρευση των αρουραίων που έκανε πέρσι η Ορνιθολογική σε ένα μικρό νησάκι βλέπε www.ornithologiki.gr)Αν η Ψαθούρα και το Ψαθονήσι είναι τα Γκαλάπαγκος του Αιγαίου (ηφαι-στειογενή και με μαύρη λάβα και τα μεν και τα δε, εκεί τελειώνουν οι ομοιότητές τους), τότε οι αιγαιόσαυρες (γουστέρες) είναι οι ιγκουάνες τους (σαυροειδή τα μεν και τα δε·- εκεί τελειώνουν οι ομοιότητές τους). Αυτές ζουν στα όρια του βασιλείου των θάμνων και ανάμεσα στις πέτρες. Ως ποικι-λόθερμα έχουν ανάγκη να βγαίνουν και να λιάζονται. Τις βλέπεις θες δε θες παντού, κυριολεκτικά, με το που σκάει λίγος ήλιος. Ο Τ.Λ., καθηγητής στο


65

Πανεπιστήμιο με πληροφόρησε ότι στην Ψαθούρα φτάνουν τη μεγαλύτερή πυκνότητά τους στο Αιγαίο (;), δηλαδή, κρατηθείτε, 60 άτομα στο στρέμμα! Ενώ στα άλλα νησιά των Σποράδων, όπου επίσης έγιναν μετρήσεις, μόλις που αγγίζουν τα 20. Προφανώς, βρίσκουν αρκετά έντομα, πετούμενα και εδαφόβια, για να τρώνε, αλλά ποιος τρώει τις σαύρες; Έβαλε το ερώτημα ο Τ. και επωμίσθηκα την ευθύνη να το ανακαλύψω. Προς το παρόν μόνο μερι-κοί από τους εκατοντάδες κίρκους, που περνούν αυτές τις μέρες, εφορμούν πότε πότε προς τα κάτω για να αρπάξουν κάτι (εικάζω ότι μπορεί να’ ναι σαύρες). Με τα ματάκια μου μόνο το ζευγάρι τα βραχοκιρκίνεζα του φάρου έχω δει να κάνουν κινήσεις, που δηλώνουν ότι έπιασαν κάποια σαύρα. Τι πιο φυσικό; Ένα ζευγάρι γεράκια, ακόμη κι αν τρώει μόνο σαύρες, εξασφα-λίζει τα προς το ζην στο μικρό αυτό νησάκι, μάλλον ικανοποιητικά.Τετράποδος θηρευτής στο νησί δεν υπάρχει με την κλασική έννοια, αρ-πακτικό σαν τη νυφίτσα ή το κουνάβι. Όλοι οι άρπαγες εδώ έχουν φτερά.[σαμιαμίδι=Cyrtodactylus kotchyi, αιγαιόσαυρα=Podarcis erhardii, αρου-ραίος=rattus rattus, αγριοκούνελο=oryctolagus cuniculus, βραχοκιρκίνε-ζο=falco tinnunculus]Τα μποφόρια (4-6άρια, Β,ΒΔ και ΒΑ) συνεχίζουν. χτες έβρεξε τη νύχτα. Σήμερα μου τέλειωσε η βενζίνη. Αύριο αν μπορέσω, θα ανεβάσω ένα post με το ρεύμα από τη μπαταρία του UPs (σταθεροποιητή). Ελπίζω το συνεργείο του MeGa να έρθει τη Δευτέρα και να μου φέρει βενζίνη. Και να’ ναι μαζί τους η γυναίκα μου κι ο γιός μου. Αμήν! Θάλασσα γαλήνεψε.


66


ΦυΤΑ & ΒΛΑΣΤΗΣΗ

Όσα φυτά βλέπει το μάτι του ανθρώπου να κυριαρχούν πάνω στο νησί, είναι εκείνα που δεν τρώγονται από τα αγριοκούνελα και τους αρουραί-ους. Για τα άλλα, τα φαγώσιμα, η ζωή είναι πολύ δύσκολη. Ίσα - ίσα που επιβιώνουν σε τίποτα κρυφές και φοβερά προστατευμένες γωνιές (ανα-ρωτιέμαι, υπάρχουν άραγε απρόσιτα σημεία για τους αρουραίους και τα αγριοκούνελα;). Το νησί έχει να βοσκηθεί δεκάδες χρόνια (ίσως από τη δεκαετία του ’60, που υπήρχαν κατσίκια και γελάδια (ναι, ναι). Δυο Δανοί βοτανικοί, που το επισκέφτηκαν το 1972, αναφέρουν πάντως λίγα πρόβατα (ίσως όμως να είδαν μόνο βερβελήθρες, γιατί οι ντόπιοι αποκλείουν την παρουσία προβάτων). Από τότε βρήκε ευκαιρία η αγκαθωτή αστοιβή κι έπνιξε τα πάντα. Όπως ο αφρός πολυουρεθάνης, που φουσκώνει σιγά - σιγά και γεμίζει τα κενά, έτσι μου μοιάζει. Στα εδάφη που είναι πολύ πετρώδη και ιδίως εκεί που υπήρχαν συσσωρευμένες από τον άνθρωπο


67

πέτρες, (ξερολιθιές, γκρεμισμένα κτίρια, παλιοί μαντρότοιχοι) πριν προλά-βει η αστοιβή, εγκαταστάθηκαν οι σχίνοι (τα σχίνα). Έρποντας κι αυτοί εκεί που φυσάει πολύ, φτάνουν καμιά φορά σε ύψος και τα 3 μέτρα. Στο μέσον δε των συστάδων από σχίνα έχουν αναπτυχθεί, κακομοίρες κι ασουλούπωτες, υποφέροντας κι αυτές από την αρμύρα και το βοριά, αγριελιές (οι πρόγονοι της ήμερης, γνωστής μας ελιάς). Δώθε κείθε, ανά-μεσα στους σχίνους υπάρχουν και μυρτιές, ενώ τα τελευταία 15-20 χρό-νια έχουν φυτρώσει και κάμποσες φίδες (καινούργιος έποικος) στο ΝΔ κομμάτι του νησιού, που μπόρεσαν κι εξαπλώθηκαν αφού σταμάτησε η βόσκηση. Ανάμεσα σε όλα αυτά τα θαμνώδη ξεχωρίζουν, σαν κάθετα πα-λούκια φυτεμένα στο χώμα, τα στελέχη από τις μαγκούτες, όπως τις λένε οι ντόπιοι. Η μαγκούτα είναι ο «νάρθηξ» των αρχαίων. Οι αρχαίοι άναβαν την ψίχα του νάρθηκα, που σιγόκαιγε μέσα στο στέλεχος και μπορούσαν να μεταφέρουν τη φωτιά, από ένα σημείο σε ένα άλλο (κάντε το, είναι εντυπωσιακό). Αν δεν κάνω λάθος και θυμάμαι καλά από τα γραπτά του Baumann* και ο θύρσος που κρατούσαν οι μαινάδες ήταν από στέλεχος νάρθηκα, με μια κουκουνάρα στην κορφή. Τα ξερά παλούκια από τις μα-γκούτες χρησιμοποιούνται από ένα σωρό πουλάκια, σαν πόστα (=κλαδιά ή πάσσαλοι με θέα) για να κάθονται και από κει να εξορμούν για να πιάνουν μύγες και άλλα έντομα στον αέρα ή στο έδαφος.Το άλλο φυτό, επίσης διαδεδομένο πάνω στο νησί, είναι η κολλητσαριά, που τα φύλλα της κολλάνε αν τα πιάσεις. Αναδίδει χαρακτηριστική μυ-ρωδιά όταν τα αιθέρια έλαια των φύλλων της ζεσταίνονται από τον ήλιο.Όλα τα άλλα φυτά, οι αγριοβιολέτες στα βράχια, τα μανουσάκια ή ζα-ρεμάκια ή νεγκρίζια, κάτι σαν ψαθιά στον υγρότοπο αλλά και διάφορα άλλα ποώδη (έχουν καταγραφεί συνολικά πάνω από130 είδη στο νησί) είτε δεν τρώγονται κι αυτά, είτε υποφέρουν. Ανάμεσά τους και μερικά πολύ σπάνια στο Αιγαίο φυτά όπως η Crassula vaillanti (το ίδιο με Crassula tillaea;), το πτεριδόφυτο Pilularia minuta, και ο ranunculus baudotii, όλα είδη που φυτρώνουν στα μικρά εποχιακά τέλματα, στα υγροτοπάκια δη-

* Το βιβλίο του Helmut Baumann «Η ελληνική χλωρίδα στο μύθο, την τέχνη και τη λογοτεχνία» είναι εξαι-ρετικό και πρέπει να το έχει κάθε ένας που απλώς ενδιαφέρεται για τη φύση. Θα τον κάνει να αγαπήσει την Ελλάδα και τη φύση της πιο πολύ.(Βρείτε το στο: www.eepf.gr)


68

λαδή. Τα τελευταία φυτά τα αναφέρω με τις επιστημονικές τους ονομασίες, γιατί, πλην του τρίτου, δεν τα ξέρω και δεν τα έχω δει ποτέ μου, απλώς διάβασα για την ύπαρξή τους σε βοτανικές μελέτες.Κάτω στο νοτιά, στην παραλία Μανδράκι με τις ψηλές αμμοθίνες, είπαμε και άλλη φορά ότι υπάρχουν πολλοί κρίνοι της θάλασσας και άλλα φυτά των αμμωδών εδαφών (που ομολογώ δεν έχω δει ακόμη ούτε ίχνος τους).[μαγκούτα = ferula communis, σχίνος = Pistacia lentiscus, αστοιβή = sarcopoterium spinosum, αγριελιά = olea europaea silvestris, κολλητσαριά = inula (Dittrichia) viscosa, μυρτιά = Myrtus communis, φίδα = Juniperus phoenicea, αγριοβιολέτα = Malcolmia flexuosa, ψαθί = Carex sp., μανου-σάκια/νεγκρίζια/ζαρεμάκια=Narcissus pseudonarcissus].

ΚυΡΙΑΚΗ, 1 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

ΑΝΘΡΩΠΟΣ (Ι)

Αυτό που σήμερα αντιλαμβανόμαστε ως Ψαθούρα, είναι προϊόν αλλη-λεπίδρασης των φυσικών διεργασιών και του ανθρώπου. Η σχέση αυτή ήταν πάντα, πόλεμος και ειρήνη μαζί. Με κάποια στοιχεία της φύσης ο άνθρωπος συμμαχεί και συνεργάζεται. Άλλα τα πολεμάει λυσσαλέα. Από κάποιες δραστηριότητες του ανθρώπου κάποια στοιχεία της φύ-σης ευνοούνται και άλλα βλάπτονται. Το μέτρο κάνει τη διαφορά. Πέρα από ένα ορισμένο όριο οι βλάβες είναι ανήκεστες. Η επιστήμη της προ-στασίας της φύσης αυτό ακριβώς το μέτρο προσπαθεί να προσδιορίσει. Αλλά συνεχώς προσκρούει επάνω στην αλματώδη –κι ανεξέλεγκτη από «δημοκρατικές διαδικασίες»- εξέλιξη της τεχνολογίας, στην απληστία των ανθρώπων και στην ανοησία τους. υπάρχει κι άλλη μια θεμελιώδης διαφορά: ότι η φύση υπήρξε πολύ πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος και θα συνεχίσει να υπάρχει με κάποια μορφή, ενώ ο άνθρωπος μπορεί και να παρέλθει. Άλλωστε, τις τελευταίες χιλιά-


69


70

δες χρόνια που υπάρχει ο άνθρωπος, ανάμεσα στις περιόδους αλληλεπί-δρασης παρεμβάλλονται και μακρές εποχές που ο άνθρωπος απουσιάζει εντελώς από ένα τόπο, και τότε η φύση συνεχίζει στους προαιώνιους ρυθμούς της, μέχρι να ξανάρθει ο άνθρωπος και να αλλάξει τη σχέση. Στα ενδιάμεσα διαστήματα της ανθρώπινης απουσίας και η φύση δεν παραμένει ίδια, γιατί ο άνθρωπος έχει αφήσει με διάφορους τρόπους τα ίχνη του και την έχει αλλάξει ριζικά. Όχι τα βασικά της, αυτά δεν αλ-λάζουν από καμιά δύναμη στον κόσμο (αν ακόμη κι αυτό διαψεύδεται σήμερα με την κλιματική αλλαγή που επιφέραμε) , αλλά μόνο κάποιες λεπτομέρειες (συχνά όχι και τόσο). Πάρτε για παράδειγμα τους αρουραίους. Πότε ακριβώς και πώς ήρθαν, είναι άγνωστο. Ένα είναι σίγουρο όμως, ότι από τότε που ήρθαν τίποτα δεν είναι ίδιο στο νησί. Τα αγριοκούνελα, επίσης άλλαξαν τα πάντα όσο αφορά τη βλάστηση του νησιού. Ακόμη ο άνθρωπος ήρθε και καλλιέργη-σε, εισήγαγε φυτά και ζώα που βοσκούσαν ίσως για εκατοντάδες χρόνια. Η βλάστηση του νησιού δε θα ήταν αυτή που βλέπουμε σήμερα, αν δεν είχαν παρεμβληθεί εκατοντάδες ίσως χρόνια καλλιέργειας και βόσκησης. Δε θα ήταν επίσης η ίδια αν εξακολουθούσε η βόσκηση, όπως γίνεται στα διπλανά Γιούρα από τα αγριοκάτσικα, εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ο άνθρωπος άλλαξε ακόμα και τη μορφή του ανάγλυφου, έφτιαξε κτίρια, μαντριά, φράχτες, που τα βλέπουμε σήμερα σαν σωρούς από πέτρες. Για παράδειγμα, η πανάρχαια (;) οχύρωση που σχηματίζει τριπλό περίβολο και βρίσκεται πάνω σ’ ένα βράχο ο οποίος μπαίνει σα μικρή χερσόνησος στη θάλασσα, λίγα μέτρα βόρεια από το φάρο. Άραγε είναι ένα από τα οχυρωμένα χωριά (pagi murati) της λίθινης εποχής ή της εποχής του σιδήρου; Είναι κάτι ακόμη πιο παλιό; Κάτι πιο καινούργιο; Μην ξεχνάτε άλλωστε, ότι μέχρι και πριν 7000 χρόνια η επιφάνεια της θάλασσας ήταν πολλές δεκάδες μέτρα χαμηλότερα και μεγάλες εκτάσεις γύρω από τα νησιά ήταν τότε χέρσες. Μην ξεχνάτε επίσης, ότι τα βυθισμένα ερείπια στην ανατολική μεριά του νησιού δείχνουν πως, ένα μεγάλο μέρος γύρω από το νησί έχει καταβυθιστεί σχετικά πρόσφατα (ανέβηκε η στάθμη της θάλασσας και το πλημμύρισε). Μόνο οι πέτρες είναι τόσο παλιές πάνω σε αυτό το νησί, για να γνωρίζουν τις απαντήσεις σε όλα τα πιθανά ερω-


71

τήματα. Είναι άγνωστο αν η επιστήμη θα δώσει ποτέ ακριβείς απαντήσεις.Και η θάλασσα, που είναι πιο παλιά από τις πέτρες, ξέρει. Λες κάποια γνώση από τη θάλασσα να ‘χει περάσει στους απεσταλμένους της στο νησί, τις καλικατζούνες; Παρακολουθώντας όλα αυτά με τα σμαραγδένια μάτια τους, από την άκρη των βράχων, ίσως να ‘χουν διατηρήσει τη γνώ-ση από γενιά σε γενιά. Βρίσκονται κι αυτές στον κατάλογο του άγριου κρέατος που έθρεψε για χιλιάδες χρόνια τους νησιώτες: σαλιγκαράκια της θάλασσας, αχινοί, πεταλίδες, ψάρια και ψαρικά κάθε είδους, αγριο-κούνελα, καλικατζούνες και καλικατζουνάκια τρυφερά.Δε θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη –και τελευταία φορά– που πραγματικά βίωσα τι σημαίνει να βρίσκεις το κρέας σου στη φύση: Το 1987 τριγυρ-νούσαμε για μια βδομάδα με ένα αλοννησιώτικο καΐκι στα νησάκια του μελλοντικού τότε Εθνικού Πάρκου Αλοννήσου-Βορείων Σποράδων, κα-ταγράφοντας την πανίδα. Τρεις τελειόφοιτοι βιολόγοι κι εγώ, στα πλαίσια μιας μελέτης από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μετά από τέσσερις μέρες ξηράς τροφής, ο ψαράς είπε: «Πεθύμησα κρέας». Έπιασε σ’ ένα μικρό ακα-τοίκητο νησί, τη Γράμμιζα. Έλα μαζί μου, είπε, και ακολούθα. Πήρε το τουφέκι του και άρχισε να περπατάει με σταθερό, όχι γρήγορο, βήμα. Μέχρι να βγει στην άλλη άκρη του νησιού, όπου μας περίμενε το καΐκι με το γιό του, έριξε επτά τουφεκιές και πήρε επτά αγριοκούνελα. Εκείνο το βράδυ στον Πλανήτη, φάγαμε κρέας.(Όπως πάντα, άλλα μελετάν τα βόδια... Ο Βαγγελάκης αρρώστησε σήμε-ρα. Η επίσκεψη πάλι αναβάλλεται).

ΔΕυΤΕΡΑ, 2 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

ΑΝΘΡΩΠΟΣ (ΙΙ)

Σήμερα ήθελα να γράψω για το φάρο, να σας διηγηθώ τα λίγα που ξέρω για την ιστορία του και να σας εξηγήσω πώς είναι και πώς δουλεύει. Δεν έχω όμως αρκετό χρόνο, γιατί δουλεύω με τα τελευταία αποθέματα της


72

μπαταρίας του υπολογιστή μου και του UPs. Ακόμη και μια μικρή μπα-ταρία, που φορτίζεται από τα φωτοβολταϊκά και ηλεκτροδοτούσε παλιά το τοπικό τηλέφωνο (που δεν υπάρχει πια) και μέχρι σήμερα την τη-λεόραση, αρνείται να μου δώσει ρεύμα (προφανώς έχει πέσει πολύ και θέλει φόρτιση γιατί τις τελευταίες μέρες όλο και της κλέβω κι από λίγο ρεύμα). Ο καιρός καλμάρισε και το συνεργείο του ΜeGa, που αναμένω να έρθει το απόγευμα, θα μου φέρει τη βενζίνη που χρειάζομαι και κάποιες προμήθειες. Έτσι, περιορίζομαι στο να βάλω μια φωτογραφία του φάρου που τράβηξα χτες αργά το απόγεμα με ολόγιομο φεγγάρι. χτες φωτογράφισα το πρώτο μου κουνέλι. Ανέλπιστο ήταν, δεν πίστευα ότι θα μου δοθεί τέτοια δυνατότητα. Επέστρεφα από την απογευματινή μέτρηση των μεταναστευτικών και κοιτούσα κάτω, όταν το ‘πιασα με την άκρη του ματιού μου να ζαρώνει δίπλα σε μια αστοιβή. Προφανώς άργησε να με πάρει χαμπάρι και δεν πρόλαβε να χωθεί στο σκοτεινό του βασίλειο. Πάγωσε λοιπόν ακίνητο ώστε να μην το αντιληφθώ. Αυτή είναι η προσφιλής τακτική πολλών τέτοιων απροστάτευτων πλασμά-των, για να γλυτώνουν από τους διώκτες τους. Είχα τη μηχανή με τον τηλεφακό κρεμασμένη στον ώμο κι έτσι πρόλαβα να τραβήξω μια δυο φωτογραφίες, πριν φτάσει στα άκρα ο φόβος του από το αργό μου πλησίασμα και βουτήξει σα βολίδα στους θάμνους. Το αστείο είναι ότι την ίδια μέρα διάβαζα το «Ο γέρος που διάβαζε ιστορίες αγάπης» του Σεπούλβεδα, που μιλάει για τη φοβερή συνάντηση του Αντόνιο χοσέ Μπολίβαρ με τον εξαγριωμένο θηλυκό οσελότο στην τροπική ζούγκλα του Ισημερινού. Συνάντηση η μια, συνάντηση κι η άλλη. Κάθε σύγκριση θεμιτή...

Ναι! Μου έφεραν βενζίνη! Ο καιρός μπουνατσάρισε τελείως, η παν-σέληνος σηκώθηκε, έχω παρέα για λίγη ώρα ακόμη. Αλλά ο Βαγ-γελάκης και η Βάλια δεν ήρθαν... και ο αγγελουδάκος έχει ακόμη πυρετό. Δεν είμαι κι εγώ εκεί να βοηθήσω. Αλλά ποτέ δεν είναι όλα τέλεια στη ζωή.


73


74

ΤΡΙΤΗ, 3 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ

Ε λοιπόν, οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι πολύ τυχεροί άνθρωποι. Στην αρχή ήρθε ο ΑΝΤ1·- τους έκανε ένα διάλειμμα, μια μέρα με εξαιρετική μπουνάτσα. Την επόμενη μέρα ήρθε το «Κ». Τους έκανε επίσης εξαιρετική μέρα, αλλά ο καιρός χάλασε αμέσως μόλις έφυγαν. Για δεκαπέντε μέρες έκανε μπουρίνια και ούτε ένα πλεούμενο δεν μπορούσε να πλησιάσει στο νησί. χτες ήρθε το MeGa. Αν και το συγκεκριμένο συνεργείο είχε προ-σπαθήσει να έρθει και το προηγούμενο Σαββατοκύριακο και είχαν γυρίσει πίσω λόγω φουρτούνας, χτες τους έκανε μια εξαιρετική μέρα -και νύχτα- με μια θαυμάσια μπουνάτσα. Απόλαυσαν ένα πανέμορφο ηλιοβασίλεμα, με μια θάλασσα λάδι, και στη συνέχεια μια υπέροχη πανσέληνο, να υψώνεται πάνω από μια ασημιά, σα γυαλί, θάλασσα ενώ ούτε μια τόση δα ριπή αέρα δεν ανακάτευε την ατμόσφαιρα. Ήρθαν τέσσερις άνθρωποι και ο βαρκάρης. Έφυγαν στις 10 η ώρα τη νύχτα, μέσα σε απόλυτη ηρεμία, αφού πρώτα ψή-σαμε στα κάρβουνα τέσσερις αστακούς, που είχε φέρει ο βαρκάρης (είπαμε, έχουν και οι ερημίτες τα τυχερά τους. Βεβαίως εμένα με ενδιέφερε πολύ το πως καθαρίζουμε και σπάμε τον αστακό αφού ψηθεί, μια διαδικασία που δεν είχα δει ποτέ).Νωρίτερα το απόγευμα, γύρω στις 4μ.μ., λίγο πριν έρθουν, ανεβασμένος στην ταράτσα του φάρου για να κάνω μετρήσεις, απόλαυσα ένα μοναδικό θέαμα: 5-6 δελφίνια είχαν έρθει σε απόσταση μικρότερη από 200 μέτρα από την ακτή και κολυμπούσαν ψαρεύοντας, ενώ καμιά δεκαριά Καλικατζούνες, έξι ασημόγλαροι και γύρω στους 15 μύχους τα ακολουθούσαν σε κάθε βουτιά, προσπαθώντας να επωφεληθούν από την ανακατωσούρα, που προ-φανώς δημιουργούσαν στα κοπάδια των ψαριών. Θα μου μείνει αξέχαστο το θέαμα: μέσα στη σιγαλιά ακούγονταν πότε-πότε κάποιες φωνές από γλά-ρους και τίποτε άλλο, ενώ οι κατάμαυρες γυαλιστερές πλάτες των δελφινιών εμφανίζονταν σα μαύρες καμπύλες με πτερύγια και ξαναβουτούσαν γλυκά στο νερό, περικυκλωμένες από τα συγκεντρωμένα θαλασσοπούλια.Με το που έφυγε το τηλεοπτικό συνεργείο, που μου έφερε επιτέλους βενζίνη,


75

ξαναβρέθηκα μονάχος στη σιγαλιά της νύχτας. Αφού κανόνισα μερικές πρα-κτικές λεπτομέρειες, ξαναβγήκα έξω για να απολαύσω το σκηνικό.Πώς μπορεί κανείς να μεταδώσει με λόγια το απόλυτο αυτό συναίσθημα της ενότητας και της πληρότητας που αισθάνεται, όταν βρίσκεται σ’ ένα μικρό κι επίπεδο «θαλασσινό» κομμάτι γης, στη μέση μιας θάλασσας τόσο γαληνε-μένης, που δεν ακούγεται ο παραμικρός ήχος από το κύμα στην ακτή, μια νύχτα που όλα είναι τόσο φωτισμένα από μια ολόγιομη, λαμπερή σελήνη;Πώς είναι δυνατόν να μεταδώσει κανείς την αίσθηση αυτής της απόλυτης ηρεμίας, που καθόλου δεν είναι, αν και έτσι ακούγεται, απόλυτη ερημία; Γιατί με έναν ανεξήγητο τρόπο, το φως που εκπέμπει η σελήνη, ο ουράνιος θόλος που, ολόκληρος ένα δώρο στα μάτια σου σε σκεπάζει από ορίζοντα σε ορί-ζοντα, αλαφρώνοντας κι όχι βαρύνοντάς σε, το ασημένιο καθρέφτισμα στη θάλασσα και οι σιλουέτες των δέντρων και των θάμνων, βουτηγμένες στο αργυρόχρωμο αυτό ημίφως, σου δίνουν την αίσθηση ότι εσύ, ο παρατηρη-τής, είσαι ένα με τον κόσμο. Είναι μου φαίνεται η στιγμή που, περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη, αισθάνθηκα ότι είμαι ένα με το σύμπαν. Ένα μικρό,


76

τόσο δα κομματάκι, δυο μάτια μιας ψυχής που είναι εκεί και δεν είναι μόνη της. Αισθάνθηκα να κοιτάω τον ουρανό και να είμαι ένα μαζί του.Νύχτα με πανσέληνο του Απρίλη. Κάθομαι μπροστά στον υπολογιστή και γράφω. Το μυαλό μου είναι σα δυο μάτια που βγαίνουν έξω από το φάρο, απομακρύνονται και με κοιτούν απέξω από το φωτισμένο παράθυρο της κουζίνας. Βλέπω τον εαυτό μου μέσα, να προσπαθεί να γράψει δυο λόγια στο πληκτρολόγιο για το μοναδικό συναίσθημα που ένιωσα, όταν συνει-δητοποίησα ότι αυτό είναι το μόνο φως που υπάρχει σε ακτίνα 25 μιλί-ων. Απέραντες υδάτινες επιφάνειες, νησιά, πλάσματα που κοιμούνται και πλάσματα που κυνηγούν, πλάσματα που πετούν με προορισμό που τους υποδεικνύουν τα γονίδιά τους, ένας απέραντος ζωντανός αλλά σιωπηλός κόσμος, λουσμένος στο φως της σελήνης.

ΤΕΤΑΡΤΗ, 4 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

ΨΑΘΟΝΗΣΙ

Σήμερα χειμωνιάτικος καιρός, γραίγος δυνατός, κρύο, συννεφιά και ψι-λόβροχο. Μέσα και δουλειά γραφείου. Πού χτες το πρωί, που ξάπλαρα στη λιακάδα πάνω στη ζεστή άμμο στο Μανδράκι, αφού είχα γυρίσει από «αποστολή» στο Ψαθονήσι.Γιατί χτες, όσο η προχτεσινή λαμπρή μπουνάτσα συνεχιζόταν, έκρινα ότι ήταν η ευκαιρία που ζητούσα, για να πάω στο Ψαθονήσι με το κανό, που γενναιόδωρα μου παραχώρησε για χρήση επί ενάμιση μήνα που θα ήμουν εδώ, η χαρίκλεια Θεοδώρου (http://www.ikiondiving.gr), από τη Στενή Βάλα της Αλοννήσου.Το Ψαθονήσι ή Μύγα είναι ένα μικρό νησάκι 1200 μ. ΝΑ της Ψαθούρας. Έβλεπα ότι είναι πάντα σχεδόν γεμάτο ασημόγλαρους και ήμουνα σίγου-ρος ότι θα έχουν φωλιές εκεί επάνω, έτσι επίπεδο που είναι. Είπα λοιπόν να πάω να δω σε τι στάδιο βρίσκονται και να τις μετρήσω.


77

Η μέρα λαμπρή, ήλιος, ζέστη, μπουνάτσα. Έβγαλα το κανό κάτω από τις αγρι-λιές που το είχα κρυμμένο, το κουβάλησα στην παραλία και το ’ριξα στο νερό. Έκανα μια δυο δοκιμαστικές βόλτες, για να δω τα χούγια του, έβαλα μικρή φωτογραφική μηχανή και βιντεοκάμερα σε ένα αδιάβροχο σάκο σε περίπτωση που, και σάλπαρα στα διάφανα και πρασινογάλαζα νερά. Ένα καΐκι ήταν αραγμένο αρόδο, κοντά στην ανατολική άκρη. Μετά από ένα τέταρτο κουπί τους πλησίασα, πλάγιασα το φοβερό μου «σκαφίδι» (όπως τ’ ονόμασε ο ψαράς) δίπλα στο καΐκι και ανταλλάξαμε μερικές κουβέντες, μια και τους έβλεπα και με βλέπανε την προηγούμενη μέρα, που ψάρευαν κοντά στο νησί. Έφυγα χωρίς ν’ανέβω για τσιπουράκι ή καφέ, όπως με προσκά-λεσαν. Βιαζόμουν να τελειώσω τη δουλειά μου, μπας και χαλάσει ο καιρός, γιατί το «σκαφίδι» δεν είναι και για πολλά πολλά. Με το που ακροπάτησα στις κορφές από τις στρογγυλές, λειασμένες από τη θάλασσα ηφαιστειακές πέτρες, με περίμεναν πολλές εκπλήξεις: πρώτα απ’ όλα ένα πανδαιμόνιο από φωνές γλάρων, σίγουρα πάνω από 100, που πετούσαν πάνω από το κεφάλι μου, απειλώντας και βρίζοντας που τους χαλνάω την ησυχία. Μετά ένα παχύ, πραγματικά παχύ χαλί από ένα αγρωστώδες φυτό σαν τούφα, απλωμένο σ’ όλο το νησί, που περιβάλλεται από μια φαρδιά μπορντούρα από στρέμματα ολόκληρα καλυμμένα με αγριοβιολέτες. Κοιτώντας κάτω με προσοχή, για


78

να δω αλλά και να μην πατήσω καμιά φωλιά, άρχισα να βρίσκω, λίγες είναι η αλήθεια ,φωλιές γλάρων με 1, 2 και 3 αυγά μέσα και αρκετές φτιαγμέ-νες, αλλά άδειες. Συμπέρανα ότι μάλλον βρίσκονται ακόμη στην αρχή της αναπαραγωγικής περιόδου και μόλις έχουν αρχίσει να γεννούν. Ξαφνικά όμως, περνώντας δίπλα από ένα χαμηλό και πατικωμένο θάμνο σχίνου, που απλωνόταν σε πολλά τετραγωνικά, με τρόμαξε ένα άγριο φτεροκόπημα από μεγάλο πουλί. Οι φτερούγες του χτυπούσαν σε κλαδιά κάνοντας φα-σαρία. Μια κατατρομαγμένη καλικατζού πετάχτηκε από μια τρύπα στη βάση του θάμνου και μισοφτεροκοπώντας - μισοτρέχοντας , τράβηξε πανικόβλη-τη προς τη θάλασσα, όπου βούτηξε άτσαλα. Ααα, μάλιστα, λοιπόν έχει και φωλιές καλικατζούνων το νησί. Τότε κατάλαβα τι ήταν όλα αυτά τα μικρά μονοπατάκια, που έβλεπα να ξεκινούν από τους σχίνους και να κατευθύ-νονται στη θάλασσα. Εδώ οι καλικατζούνες, εν πλήρη απουσία ανθρώπων, φωλιάζουν κάτω από τα χαμηλά και ψιλοκουρεμένα από τον θαλασσινό αέρα σχίνα, έχοντας φτιάξει από κάτω στοές, σαν αυτές που φτιάχνουν τα κουνέλια στην Ψαθούρα. Αφότου κατάλαβα τη δουλειά, έψαξα και βρήκα καμιά δεκαριά φωλιές, άλλες με νεαρά τριών και τεσσάρων εβδομάδων, άλλες με αυγά και μια με δυο αυγά και ένα μικρό, που είχε εκκολαφθεί από το αυγό μερικά λεπτά πιο πριν.


79

Η φύση είναι απίθανη. Σκεφτείτε ότι το ίδιο είδος πουλιού που στην Ψαθούρα φωλιάζει σε σχισμές των βράχων, σε σκοτεινές σπηλίτσες και κάτω από μεγάλα λιθάρια, κυριολεκτικά στην άκρη του κύματος, εδώ, ένα χιλιόμετρο πιο κάτω, φωλιάζει κάτω από τα σχίνα σαν κουνέλι, σε αποστάσεις από 10 ως 50 μέτρα μακριά από την ακροθαλασσιά.Σκεφτείτε τη διαφορά του τόπου, το ρόλο της ενόχλησης, της απουσίας ανθρώπων, του διαθέσιμου χώρου, την πλαστικότητα προσαρμογής του είδους, και άλλα πολλά, θαυμάσια πράγματα. Που όλα φυσικά συσχετί-ζονται και ερμηνεύονται με βάση τη θεωρία της φυσικής εξέλιξης (τους απογόνους της βασικής θεωρίας του Δαρβίνου εννοώ). Έφυγα γρήγορα, αφού μέτρησα, γιατί είχαν μαζευτεί λίγα μέτρα μέσα στη θάλασσα και με κοίταγαν σιχτιρίζοντάς με καμιά 15αριά γονιοί καλικατζούνες και πολλοί γλάροι. Σαλπάρισα πάλι και γύρισα στο νησί μου. Έκανα μια βόλτα για να θαυμάσω τις φωλιές των «δικών» μου καλικατζούνων, από τη μεριά της θάλασσας αυτή τη φορά, ανακάλυψα και δυο που δεν φαίνονταν με τίποτα από πάνω, γιατί ήταν μέσα σε σπηλιές. Ύστερα γύρισα βιαστικά πίσω, ίσα - ίσα την ώρα που έβγαινε ένα φρέσκο αεράκι και ένα κυματά-κι, αρκετό για να με ταρακουνάει και να μου χαλάει την πορεία.Φυσικά η βιντεοκάμερα έμεινε στα μισά από μπαταρία κι έτσι το βίντεο


80

που έβγαλα για να σας δείξω, τελειώνει απότομα. Αλλά δείτε το στο: http://www.youtube.com/watch?v=uBUj92nqm9w (προσοχή: θέλει από λίγα λεπτά, μέχρι λίγες ώρες για να ανέβει και το ανέβασα τώρα).Το καλικατζουνάκι της φωτογραφίας το κρατάω απαλά-απαλά, αλλά η φωτογραφία με ένα χέρι δεν είναι ό,τι πιο κομψό και εύκολο.

sos: Απλώς φανταστείτε τι καταστροφή μπορεί να κάνει κάποιος άσχετος και ανυποψίαστος επισκέπτης, που θα αποφασίσει να αποβιβαστεί το καλο-καιράκι απ’ το σκάφος του σε μια φαινομενικά ουδέτερη βραχονησίδα, για να κάνει τη βόλτα του και να μαζέψει π.χ. λουλουδάκια, χωρίς να έχει καμιά κακή πρόθεση: Αυγά μπορεί να πατηθούν, μικρά να μείνουν εκτεθειμένα στον καύσωνα (το καλοκαίρι) και να ψοφήσουν, ολόκληρες αποικίες από ευαίσθητα πουλιά να εγκαταλειφθούν (κι αυτό γίνεται πολύ συχνά). Προ-σοχή λοιπόν, οι βραχονησίδες είναι πολύτιμα οικοσυστήματα, που αξίζουν την προσοχή μας, οι καλές προθέσεις μόνο δεν αρκούν.

ΠΕΜΠΤΗ, 5 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

ΦΟυΛ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕυΣΗ!

Ό,τι και να προγραμμάτιζα για να γράψω σήμερα ακυρώνεται. Γιατί σή-μερα η μέρα ανήκει δικαιωματικά στα πουλιά! Πάλι στα πουλιά; θα μου πείτε. Μα ναι, γιατί αυτή είναι η εποχή των πουλιών, είναι η εποχή της μετανάστευσης. Σήμερα το νησί είναι π-λ-η-μ-μ-υ-ρ-ι-σ-μ-έ-ν-ο από λο-γής - λογής πουλιά, όπου κι αν γυρίσεις να κοιτάξεις βλέπεις πουλιά. Και όσο κι αν έχω γράψει για τη μαγεία που εξασκεί πάνω μου -και σε κάθε άνθρωπο νομίζω- το θαύμα αυτό της μετανάστευσης, δε σταματώ να εν-θουσιάζομαι. Έχετε σκεφτεί αλήθεια, ποια είναι τα πιο ωραία, σημαντι-κά, σπουδαία και αναντικατάστατα πράγματα στον κόσμο, αυτά που μας αφήνουν εκστατικούς και πλήρεις, αυτά που έχουν τη δύναμη να μην


81

τα βαριόμαστε ποτέ και να ανανεώνονται ως δια μαγείας στα μυαλά και τις αισθήσεις μας; Είναι εκείνα τα απλά, προσιτά, εφικτά και πραγματο-ποιήσιμα από τον καθένα μας που, όχι μόνο δεν έχουν καμιά σχέση με το χρήμα -μπορούν να είναι εξίσου κτήμα των πιο φτωχών και των πιο πλούσιων- αλλά είναι και πράγματα που δε μπορείς να αγοράσεις με το χρήμα: υγεία, έρωτας, αγάπη, γέννηση, παιδιά, τα φυσικά φαινόμενα και τα άγρια, ελεύθερα και ανυπόκριτα πλάσματα! (όλα αυτά φτιάχνουν αυτό που λέμε Φύση). Τα πιο καθημερινά, απλά και συνηθισμένα πράγματα, είναι ταυτόχρονα τα πιο πολύτιμα και θαυμάσια!Στο δικό μου κόσμο, η μετανάστευση των πουλιών είναι σίγουρα ένα από αυτά.Δε γράφω τίποτα άλλο σήμερα λοιπόν, αλλά δίνω μια σειρά από φωτο-γραφίες πουλιών, που για τους μυημένους έχουν κι όνομα, αλλά και οι αμύητοι μπορούν να απολαύσουν εξίσου την ομορφιά την αλήθεια και τη χάρη τους, χωρίς να τους ενδιαφέρει ούτε όνομα, ούτε τίποτα άλλο.Ναυσικούλα και Βαγγελάκη, ήρθε η άνοιξη! Σήμερα κάθε θάμνος του νησιού έχει αγιασμό. Με τα τραγούδια των αηδονιών.


82

ΠΑΡΑΣΚΕυΗ, 6 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

ΠΟυ ΕΔυ ΣΟυ ΤΟ ΚΑΛΛΟΣ

Σήμερα κάθισα το σούρουπο απολαμβάνοντας την ήρεμη θάλασσα στο ηλιοβασίλεμα μέχρι να πέσει η νύχτα, ενθυμούμενος κι αναπολώντας κάποιες γιορτές του Πάσχα της παιδικής μου ηλικίας. Τότε που με τους άλλους προσκόπους της ομάδας μου πηγαίναμε και φυλάγαμε στο μι-κρό εκκλησάκι του Ασύλου Ανιάτων, δίπλα στην Αγία Ζώνη. Τότε που γράφτηκε για πάντα μέσα μου η κατάνυξη και η συντριβή, με την οποία οι άνθρωποι αυτοί και οι δικοί τους βίωναν το Θείο δράμα, που χωρίς άλλο ήταν ένα με το όποιο δικό τους, μαζί με τους ουράνιους βυζαντι-νούς ύμνους «Η ζωή εν τάφω», «Αξιον εστί», «Ω Γλυκύ μου Έαρ» και «Αι γενεαί πάσαι» που έψαλαν οι τρόφιμοι. Αυτούς τους ύμνους κουβαλάω συνέχεια μαζί μου, κυριολεκτικά, και τους ακούω συχνά-πυκνά σαν τη πιο πολύτιμη μουσική, που μαλακώνει την ψυχή μου, τη γλυκαίνει και τη βάζει στη θέση της (ειδικά όταν είναι γεμάτη χολή). Και που όταν τους ακούω δεν μπορεί να μη με πλημμυρίσει, αδιάσπαστα δεμένη μαζί τους, η γλυκιά ανοιξιάτικη ευωδιά από τα λουλούδια του Επιτάφιου. Εκείνου του Επιτάφιου. Της παιδικής μου ηλικίας.

Ναυσικούλα και Βαγγελάκη, μακάρι να μη λείψουν τα πράγματα που θα μπορέσουν να αγγίξουν την ψυχή σας, όσο αυτά τα βιώματα τη δική μου.Καλή Ανάσταση.


83


84

ΔΕυΤΕΡΑ, 9 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

ΠΑΣχΑ ΣΤΗΝ ΨΑΘΟυΡΑ ΚΑΙ ΨΑΘΟυΡΑ ΤΕΛΟΣ

Η Βάλια κι ο Βαγγέλης κατόρθωσαν επιτέλους να έρθουν το Μεγά-λο Σάββατο. Δυο συνεργάτες από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία ήρθαν επίσης, για να δακτυλιώσουμε καλικατσούνες και κάναμε μαζί Πάσχα. Απλό, λιτό και ήσυχο. Μας έκανε δώρο έναν τέλειο καιρό. Μας έκανε δώρο επίσης μια ακόμη εμφάνιση δελφινιών, που ψάρευαν μαζί με ασημόγλαρους, μύχους και καλικατσούνες πολύ κοντά στο φάρο. Το δώρο ανήμερα του Πάσχα ήταν η φοβερή εικόνα ενός ψαραετού που πετούσε μπροστά, κρατώντας στα νύχια του ένα μεγάλο ψάρι και από πίσω του τον κυνηγούσαν δώδεκα γλάροι, φωνάζοντας και απειλώντας, προσπαθώντας να του το πάρουν με επιθέσεις από πάνω. Δεν τα κατά-φεραν όμως.Αν και ο αρχικός προγραμματισμός ήταν να φύγω από το νησί στις 15 του Απρίλη, δηλαδή την Κυριακή του Θωμά, εμφανίστηκαν διάφορες πρακτικές δυσκολίες που με ανάγκασαν να τα μαζεύω αύριο και να φεύγουμε από την Ψαθούρα όλοι μαζί. Αύριο λοιπόν θα τα μαζέψουμε, θα ’ρθει η «Οδύσσεια», το καΐκι της ΜΟm, μαζί με τον υπεύθυνο του φά-ρου, σημαιοφόρο του Πολεμικού Ναυτικού και θα επιστρέψουμε στην Αλόννησο. Από κει θα κάνουμε μια εξόρμηση σε δύο μικρά νησιά, κοντά στα Σκάντζουρα, επίσης μέσα στα όρια του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, όπου θα δακτυλιώσουμε νεα-ρές καλικατσούνες με μεταλλικά και πλαστικά δαχτυλίδια που φέρουν κωδικό, ώστε να μπορεί κανείς να τον διαβάζει από μακριά με τηλε-σκόπιο. Δυστυχώς στην Ψαθούρα προσπαθήσαμε να πιάσουμε νεαρά καλικατσουνάκια, για να τα δακτυλιώσουμε, αλλά δεν το κατορθώσαμε, γιατί τα πουλιά αποσύρονταν σε βαθύτερα σημεία μέσα στις φωλιές, όπου δεν μπορούσαμε να τα φτάσουμε. Έτσι θα πάμε σε νησιά όπου οι καλικατσούνες φωλιάζουν κάτω από θάμνους, όπως στο Ψαθονήσι, και τα νεαρά είναι προσεγγίσιμα. Το Μεγάλο Σάββατο ο Πάνος Δενδρινός, ο βιολόγος καπετάνιος της


85

«Οδύσσειας», που έφερε τους επισκέπτες μου, μας επιφύλασσε μια έκ-πληξη: Ένα μικρό ελικοπτεράκι με κινητήρα, που δουλεύει με μπαταρία. Πάνω του είναι προσαρμοσμένη μια φωτογραφική κάμερα με την οποία μπορείς να τραβήξεις φωτογραφίες από ψηλά, ενεργοποιώντας την κά-μερα από το χειριστήριο. Το ελικοπτεράκι αυτό μπορεί να χρησιμοποιη-θεί, για να τραβάει φωτογραφίες με θέματα άγριας φύσης από ψηλά, από μέρη που δεν μπορούν να προσεγγιστούν αλλιώς.

Η επισπευσμένη αναχώρησή μου από το νησί δεν μου επέτρεψε να ολο-κληρώσω τη δημοσίευση όλων των θεμάτων που είχα προγραμματίσει. Δε σας έχω ακόμη ανεβάσει θέματα πολύ βασικά, που τα φύλαγα για το τέλος, όπως: οι Καλικατσούνες, ο φάρος, το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων. Τα βασικά αποτελέσματα των ερευνών μου για τις Καλικατσούνες, κλπ. Όλα αυτά θα τα ανεβάσω τις επόμενες μέρες, έστω και αφού θα έχω φύγει από το νησί.


86

ΟΙ ΤΕΛΕυΤΑΙΕΣ ΜΕΡΕΣ ΣΤΑ ΕΡΗΜΟΝΗΣΙΑ

ΜΕΓΑΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ, 7 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

Το πρωί ετοιμάζω τον φάρο, συγυρίζω, καθαρίζω, πλένω, οργανώνω, μαγειρεύω ρεβίθια και περιμένω με αγωνία και τρακ τους επισκέπτες μου. Έρχονται στις 13:10 με την «Οδύσσεια», το σκάφος της ΜΟm με καπετάνιους τον Πάνο και τον Κωστή και συνοδεία το Νίκο, φίλο από την Αλόννησο. Μαζί με τη Βάλια και τον Βαγγελάκη είναι ο Τάσος με την Ελένη, από την Ορνιθολογική. Ο Β. κοιμάται στο ταξίδι και καθώς με βλέπει, αγουροξυπνημένος, χαμογελάει με έκπληξη. Λείπω από το σπίτι μου 47 μέρες και μετά τις πρώτες αγκαλιές και αντιδράσεις αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι ένα άλλο παιδάκι από εκείνο που άφησα πίσω μου. Πολύ πιο προχωρημένο στην έκφραση και την επικοινωνία.

Ο καιρός είναι μπουνάτσα. Απολαμβάνουμε όλοι μαζί στην κουζινούλα του φάρου τη ρεβιθάδα. Μετά ο Πάνος μας κάνει την επίδειξη με το εντυπωσιακό ελικοπτεράκι, που τραβάει φωτογραφίες από ψηλά. Ύστε-ρα φεύγουν για να κάνουν Πάσχα στην Αλόννησο. Θα έρθουν να μας πάρουν την Τρίτη. Το απόγευμα, κάνω με τη συνοδεία του Τάσου, την τε-λευταία μέτρηση για μεταναστευτικά πουλιά πάνω στη διαδρομή Φάρος-Μανδράκι. Η ατμόσφαιρα ζεστή, ανοιξιάτικη. Στο τέλος της διαδρομής πάνω από τις αγριελιές ξεπετάγονται 7 νυχτοκόρακες. Τα μεταναστευτικά πουλιά είναι πια ελάχιστα, γιατί η προηγούμενη νύχτα και όλο το πρωί ήταν μπουνάτσα κι έτσι πέταξαν όλα, για τη συνέχεια του ταξιδιού τους προς το βορρά. Η ανάσταση για μας είναι η ήρεμη νύχτα και ο έναστρος, λαμπερός ουρανός.


87


88

ΑΓΙΟ ΠΑΣχΑ, 8/04/2007

Ο Τάσος και η Ελένη εξερευνούν το νησί. Εγώ με τη Βάλια και το Βαγ-γελάκη πηγαίνουμε στο Σκαλάκι, γιατί ο Β. θέλει να παίξει το φοβερό παιχνίδι «πετάω πέτρες στη θάλασσα» (στο σπίτι μας στη Δαδιά πετάει αντίστοιχα πέτρες στο ποτάμι, το Μαγγάζι). Προς μεγάλη ικανοποίηση της Βάλιας, ο Β. απολαμβάνει μερικές τραγανές, ζωντανές πεταλίδες που του δίνω, μασώντας τις με απόλαυση και κάνοντας συνάμα μμμμμ. Το μεσημέ-ρι ψήνουμε λίγα κρέατα. Το απόγευμα βόλτα στην παραλία, στο Μανδράκι με τον Β. στους ώμους για να μην τον ξεσκίσουν οι αστοιβές του μονο-πατιού. Απολαμβάνει τρισευτυχισμένος την αμμουδιά και την παγωμένη θάλασσα. Το βραδάκι ανάβουμε ξανά φωτιά έξω από το φάρο με σχίνα, και ψήνουμε το υπόλοιπο λίγο κρέας. Τσιπουράκι, κρασάκι και έναστρος ουρανός. Τη νύχτα ο Β. είχε πυρετό και δε μας άφησε να κλείσουμε μάτι. Έκανε πολύ ανήσυχο ύπνο και ξυπνούσε κάθε τόσο, φωνάζοντας.


89

ΔΕυΤΕΡΗ ΤΟυ ΠΑΣχΑ, 9/04/2007

Όσο η Β. και ο Β. είναι στην ακροθαλασσιά, εγώ με τον Τάσο και την Ελένη ξεκινάμε για την τελευταία επίσκεψη στις φωλιές των καλικατσούνων, για να δακτυλιώσουμε όσα μεγαλωμένα νεαρά κατορθώσουμε να πιάσουμε. Απο-γοήτευση. Δεν κατορθώνουμε να πιάσουμε κανένα από τα κατάλληλα για δακτυλίωση νεαρά. Αν και παίρνουμε όλες τις κατάλληλες προφυλάξεις, για να μη μας αντιληφθούν πριν πλησιάσουμε αρκετά, και, αν και βάζω όλη μου την ταχύτητα και μαεστρία για να βουτήξω την τελευταία στιγμή με το χέρι απλω-μένο και να αρπάξω κάποιο νεαρό, κατορθώνουν όλα την τελευταία στιγμή να αποτραβηχτούν στα βαθύτερα και απρόσιτα σημεία των φωλιών τους, μέσα σε σχισμές βράχων, όπου δεν μπορούμε πια να τα φτάσουμε. Από την άλλη, τη φωλιά Νο 5, που είχε δυο αυγά και το πουλί κλωσσούσε συνεχώς μέχρι πριν από λίγες μέρες, τη βρίσκουμε άδεια. Σε μια άλλη φωλιά βρίσκουμε επίσης ένα φρέσκο, μισό τσόφλι αυγού, δίπλα στη φωλιά. Για τη δεύτερη περίπτωση υποψιαζόμαστε για ένοχους τους αρουραίους, που τα σημάδια από τα δόντια τους φαίνονται ακόμη πάνω στο τσόφλι. Για την πρώτη, μπορεί ένοχοι να είναι οι γλάροι ή και κάποιος από τους εκατοντάδες κίρκους, που πέρασαν ψάχνο-ντας σε κάθε γωνιά του νησιού, όσο δεν τους άφηναν οι άνεμοι να φύγουν. Σίγουρα άφησαν πίσω τους κάποια μισοφαγωμένα κουφάρια αρουραίων και λιγότερες σαύρες. Γιατί όχι και λιγότερα αυγά καλικατσούνων; Αν και κάτι μου λέει ότι, επειδή η φωλιά ήταν ψηλά – ψηλά στην άκρη των βράχων, πιο πιθανοί ένοχοι είναι οι γλάροι.

ΤΡΙΤΗ 10/04/2007

Όσο μου έλειπαν η Β. και ο Β. δεν έβλεπα την ώρα να φύγω, για να είμαι μαζί τους. Τώρα που είναι μαζί μου, λυπάμαι πολύ που θα αφήσω την Ψαθούρα. Αρχίζω να μαζεύω τα πράγματά μου. Με τη βοήθεια του Τάσου λύνω και συσκευάζω τη δορυφορική κεραία. Γύρω στις 13:30 έρχεται η


90

«Οδύσσεια» με τον Πάνο και τον Κωστή. Φέρνει μαζί τον Jacob και τη Μαργαρίτα από την Ορνιθολογική και φυσικά το Γιώργο και τον Κώστα, τους υπεύθυνους φαροφύλακες, στους οποίους θα παραδώσω τον φάρο. Τρώμε μακαρονάδα και φακόρυζο, βγάζουμε αναμνηστικές φωτογραφίες με τους φαροφύλακες, μεταφέρουμε τα πράγματα στο καΐκι και σαλπά-ρουμε. Μπουνάτσα. Το βράδυ φτάνουμε στη Στενή Βάλα και από κει με αυτοκίνητα στο Πατητήρι.

ΤΕΤΑΡΤΗ 11/04/2007

Πρωί –πρωί σαλπάρουμε για τη νησίδα Πολεμικά, κοντά στα Σκάντζουρα όπου θα δακτυλιώσουμε καλικατζούνες. Στη νησίδα αυτή είχε εφαρμο-στεί πιλοτική ενέργεια της Ορνιθολογικής, στα πλαίσια του προγράμματος Life-Nature για το μαυροπετρίτη, που συνίστατο στην εξόντωση όλων των αρουραίων με ειδικά δολώματα. Οι καλικατζούνες φωλιάζουν κάτω από τα σχίνα. Τα νεαρά στις περισσότερες φωλιές είναι μεγαλωμένα, 4-7 εβδομάδων και μεγαλύτερα ακόμη. Ανακαλύπτουμε περίπου 20 φωλιές, πιάνουμε και δακτυλιώνουμε με μεταλλικό και πλαστικό δαχτυλίδι 20 πουλιά, 18 νεαρά και δυο ενήλικα, που τα πιάσαμε καθώς έβγαιναν από τις στοές των φωλιών, για να μας αποφύγουν, με κατεύθυνση τη θάλασσα. Το μεσημέρι στις 15:30 επιστρέφουμε στο Πατητήρι και αναχωρούμε το απόγευμα, οι μεν για τον Άγιο Κωνσταντίνο, εγώ με το υπερφορτωμένο αυτοκίνητό μου για το Βόλο. Έχω να πιάσω τιμόνι σαράντα μέρες, αλλά οδηγώ με ασφάλεια από Βόλο στην Αθήνα, όπου φτάνω στις 2 μετά τα μεσάνυχτα.Η όλη εμπειρία είναι ακόμη πολύ φρέσκια για να την αποτιμήσω. χρει-άζεται η απόσταση που θα δώσει ο χρόνος. Από αύριο θα ξεκινήσω την προσπάθεια να σας μεταδώσω γνώσεις και συναισθήματα που κέρδισα από την παραμονή στο νησί: μυρουδιές, ήχους, σκέψεις, μουσικές, κατα-νόηση για το πώς δουλεύει ο κόσμος γύρω μας.


91


92

ΠΑΡΑΣΚΕυΗ, 13 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

Ο ΦΑΡΟΣ ΠΟυ ΜΕ ΦΙΛΟΞΕΝΗΣΕ

Ο φάρος της Ψαθούρας χτί-στηκε το 1895 μετά το ναυάγιο ενός Δανέζικου πλοίου, που ξεχείλισε πια το ποτήρι: οι ξέ-ρες αυτές ήταν πολύ επικίνδυ-νες για τη ναυσιπλοΐα και κάτι έπρεπε να γίνει. χτίστηκε πάνω σε σχέδια Γάλλων μηχανικών, από πετράδες Σκοπελίτες ,που χρησιμοποίησαν πέτρα από το νησί. Μεταφέρθηκαν από αλ-λού μόνο τα μαρμάρινα σκα-λοπάτια και μια άλλη μαλακότερη και πιο εύκολη στο πελέκημα πέτρα, για τις ακμές του κτιρίου και τα ανοίγματα. Εδράζεται πάνω σε βραχώδες έδα-φος, ενώ γύρω από τον πύργο του φάρου και στη βάση του, αλλά ενωμένο με αυτόν είναι χτισμένο το σπίτι που έμεναν και συνεχίζουν να μένουν οι φαροφύλακες.Τότε που κατασκευάστηκε, το φανάρι δούλευε με ένα σύστημα που έκαιγε μίγμα αέρα με εξαερωμένο πετρέλαιο, το οποίο βέβαια ήθελε συνεχή πα-ρουσία φαροφύλακα, που άναβε, έσβηνε και επιτηρούσε ώστε να δουλεύει καλά το φανάρι.Τότε το φως του φάρου ήταν συνεχές προς όλες τις κατευθύνσεις, πολύ ισχυρό και εκτυφλωτικό, έφτανε δε 19 μίλια μακριά. Ήταν τόσο ισχυρό το φως που οι παλιοί ψαράδες θυμούνται ότι, αν έπεφτε η νύχτα και ήσουν κοντά στο νησί δεν μπορούσες να δεις τίποτα γιατί σε τύφλωνε η λάμψη, που δημιουργούσε ένα αδιαπέραστο φράγμα φωτός.Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο φάρος έσβησε και οι φαροφύλακες είχαν εντολή να τον ανάβουν μόνο σε ειδικές περιπτώσεις


93


94

(προφανώς για να διευκολύνουν τον πλου των πλοίων του Άξονα και να δυσκολεύουν τη διέλευση των συμμαχικών πλοίων). Ξανάναψε το 1945.Μέχρι το 1987, που το σύστημα με το πετρέλαιο αντικαταστάθηκε με ηλε-κτρικό ρεύμα από φωτοβολταϊκά, η παρουσία των φαροφυλάκων ήταν συ-νεχής. Όταν έπαψε να μένει μονίμως ο φαροφύλακας με την οικογένειά του στο νησί, πράγμα που συνέβαινε από την αρχή λειτουργίας του φάρου μέχρι περίπου τη δεκαετία του ’70, οι φαροφύλακες είχαν βάρδιες ανά δύο που διαρκούσαν περίπου 10 μέρες. Έρχονταν οι μεν και αντικαθιστούσαν τους δε.Το 1987 ο φάρος μετετράπη σε αυτοματοποιημένο επιτηρούμενο ηλιακό. Αυτό σημαίνει ότι λειτουργεί μόνος του, αλλά κάθε τόσο οι υπεύθυνοι φα-ροφύλακες τον επισκέπτονται και τον συντηρούν. Το ύψος του πύργου του φάρου είναι 26 μέτρα, ενώ το φανάρι βρίσκεται συνολικά 40 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το φως που εκπέμπει σήμερα ο φάρος βγαίνει σε έξι δέσμες από μια λάμπα αλογόνου, αλλά ο παρατηρητής που βρίσκεται στη θάλασσα το αντιλαμβάνεται σαν να είναι σβηστός για 10΄΄ και να φωτίζει για 1΄΄. Το βεληνεκές του είναι σήμερα 17 ν. μίλια και αποτελεί


95

έναν από τους μεγαλύτερους φάρους του Αιγαίου.Μερικά από τα παραπάνω στοιχεία βρήκα στο άρθρο «Οι φάροι της Ελλά-δας» του Φίλιππου Ποντίκη, στο τεύχος 83 του περιοδικού «Εφοπλιστής», που υπάρχει στο φάρο. Τα υπόλοιπα μου τα είπε ο υπεύθυνος φαροφύλα-κας Γιώργος Π.Είμαι ευγνώμων στην υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, που έδωσε την άδεια για να χρησιμοποιήσω για την έρευνά μου το φάρο και με φιλοξένησε στο φαρόσπιτο για τόσες μέρες. Ευχαριστώ επίσης πολύ το Σημαιοφόρο Π.Ν. Γιώργο Π. που με εισήγαγε στο φάρο και στα μυστικά του και βοήθησε να γίνει η διαμονή μου εύκολη, αλλά και το φρέσκο φαροφύ-λακα Κώστα Λ.Την Κυριακή 15-4-2007 το μεσημέρι στις 13:00 στην εκπομπή του MeGa «Πρωταγωνιστές» του Σταύρου Θεοδωράκη θα μπορέσετε να δείτε από κοντά μερικές απόψεις του φάρου, μαζί με κάποια δική μου συνέντευξη. Επίσης την ίδια μέρα στο περιοδικό «Κ», που μοιράζεται με την Κυριακά-τικη Καθημερινή, θα υπάρχει ένα άρθρο αφιερωμένο στο εγχείρημα της Ψαθούρας.


96


ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ ΠΟυ ΜΕ ΦΙΛΟΞΕΝΗΣΕ

Η Ψαθούρα είναι το βορειότερο από τα νησιά του συμπλέγματος των Βο-ρείων Σποράδων. Σε αυτό ανήκουν τα μεγάλα νησιά Σκιάθος, Σκόπελος, Αλόννησος, Περιστέρα, Κυρά Παναγιά, Γιούρα, Ψαθούρα και Πιπέρι και εκατοντάδες μικρότερα. Η Αλόννησος και όλα τα νησιά που βρίσκονται στα ανατολικά της συμπεριλαμβάνονται στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου - Βορείων Σποράδων (ΕΘΠΑΒΣ). Το πάρκο δημιουργήθηκε με Προεδρικό Διάταγμα το 1992 και είναι η πρώτη θαλάσσια περιοχή στην Ελλάδα που κηρύχθηκε προστατευόμενη. Πάρκα χαρακτηρίζονται οι θαλάσσιοι αλλά και χερσαίοι χώροι που είναι πολύτιμοι για τη φυσι-κή κληρονομιά μιας χώρας.Παρά την τουριστική ανάπτυξη που έλαβε χώρα από πολύ νωρίς (δεκα-ετία του ’60) στη Σκιάθο και πολύ αργότερα στη Σκόπελο, η περιοχή της Αλοννήσου και των ερημονησιών είχε παραμείνει μέχρι και τη δεκαετία του ’80 σχετικά άγνωστη και φυσικά καθόλου τουριστικά ανεπτυγμένη. Όπως συνέβη και με μένα, η περιοχή ασκούσε γοητεία από πολύ παλιά σε πολλούς ανθρώπους και κάποιοι πρωτοπόροι, όπως ο Γερμανός φυ-σιοδίφης και κινηματογραφιστής thomas schultze-Westrum είχαν ξεκι-νήσει προσπάθειες για την προστασία της από τη δεκαετία του ’70. Αν και η πρώτη ερευνητική αποστολή στα νησιά αυτά έγινε από Γερμανούς φυσιοδίφες κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι πρώτες μελέτες από Έλλη-νες, για την πανίδα και τη χλωρίδα της ξεκίνησαν από το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1985, αμέσως μετά την έκδοση της πρώτης νομαρχιακής από-φασης για την προστασία της. Στις πρώτες αυτές μελέτες είχα την τύχη να συμμετάσχω και εγώ το 1986, οπότε και επισκέφτηκα για πρώτη φορά τα νησιά. Όπως μου συνέβη και με την Πρέσπα, αισθάνθηκα ότι εδώ κάτι συμβαίνει. Κάποιες μυστικές και απροσδιόριστες συμπαντικές δυνάμεις συνδυάστηκαν, χαρίζοντας στον τόπο μια ακαταμάχητη γοητεία. Ήξερα ότι εδώ θα επιστρέφω ξανά και ξανά, όπως και έγινε. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 είχε πια γίνει αρκετά γνωστή η αξία του νησιωτι-


97


98

κού αυτού συμπλέγματος, για την επιβίωση της σπανιότατης και ως τότε άγνωστης μεσογειακής φώκιας.Η ίδρυση του Θαλάσσιου Πάρκου είχε στόχο να συμβάλλει στη διατή-ρηση του φυσικού πλούτου και του υπέροχου τοπίου του συμπλέγματος, στην προστασία ενός πολύ σημαντικού πληθυσμού μεσογειακής φώκιας αλλά και πολλών άλλων σπάνιων ειδών ζώων και φυτών και να βοηθή-σει την «ανάπτυξη» των νησιών.Από τότε μέχρι σήμερα πολλοί ενεπλάκησαν στις προσπάθειες δημιουρ-γίας του Πάρκου, με αγνές και ανυστερόβουλες ή μη προθέσεις. Πολ-λοί θέλησαν να ανακατευτούν, για να γευτούν λίγη από την αίγλη του λαμπρού αυτού τόπου. Άλλοι απλώς για να ωφεληθούν υλικά. Πολλοί θέλησαν να συμβάλλουν στις προσπάθειες διατήρησης των πολύτιμων στοιχείων της περιοχής, άλλοι με επιτυχία κι άλλοι δημιουργώντας αντί να λύνουν προβλήματα και συνέβησαν πολλά, που είτε προώθησαν, είτε έβαλαν προσκόμματα στις προσπάθειες αυτές. Η αλήθεια είναι ότι πολλά πρέπει να γίνουν ακόμη, για να διασφαλιστεί η διατήρηση του υπέροχου αυτού τόπου και η ελληνική Πολιτεία δε φαίνεται διατεθειμένη να τα επωμιστεί, αν και η προστασία της φυσικής και πολιτιστικής μας κλη-ρονομιάς από κάθε κίνδυνο –και από εμάς τους ίδιους- είναι μια από τις βασικές αιτίες για τις οποίες ψηφίζουμε πολιτικούς και κυβερνήσεις. Δυστυχώς στην έντονα μεταλλασσόμενη αυτή χώρα, η βραχυπρόθεσμη «ανάπτυξη» υποθηκεύει το ευ ζην της δικής μας και των επόμενων γενε-ών και εμείς ως πολίτες εθελοτυφλούμε ή κοιμόμαστε ύπνο βαθύ.Δεν είμαι ένας από εκείνους που γνωρίζουν πολύ καλά όλες τις λεπτο-μέρειες της δεκαπενταετούς διαδρομής του ΕΘΠΑΒΣ γιατί αγωνιζόμουν σε άλλα μετερίζια, αλλά κατά την κρίση μου, το σημαντικότερο γεγονός απ’ όλα σε τούτη τη διαδρομή ήταν τούτο: Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 μια ομάδα νέων στην πλειονότητά τους βιολόγων, απόφοιτοι του Πανεπι-στημίου Αθηνών, εμπνευσμένοι άμεσα ή έμμεσα από τον τότε καθηγητή Γιάννη Ματσάκη και γοητευμένοι από την αύρα του θαλασσινού αυτού στοιχειού, της μεσογειακής φώκιας, ιδρύουν την Εταιρία Μελέτης και Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας, γνωστής σήμερα ως Mom.Η Mom δρώντας κυρίως ως καταλύτης ανάμεσα σε όλους εκείνους που


99

αγωνίζονταν με τον τρόπο τους για να προασπίσουν τα συμφέροντά τους και να προωθήσουν την προστασία της φώκιας και του Πάρκου όπως το νόμιζαν -και το νο-μίζουν- εκείνοι, έπαιξε και συνεχίζει να παίζει καθορι-στικό ρόλο στις προσπάθειες προστασίας. Τίποτα δεν θα είχε φτάσει εδώ που έφτασε, αν δεν ήταν η Μom παρού-σα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά αυτή τη στιγμή η οργάνωση και οι άνθρωποί της με σχε-τικά λίγα μέσα και βασιζόμε-νοι στο σχεδιασμό, την πολ-λή και ομαδική δουλειά και την καλή συνεργασία, δεν έχουν κάνει μόνο ένα σημαντικό έργο προστασίας, αλλά έχουν ταυτόχρονα αποδώσει ένα σπουδαίο ερευνητικό έργο, που εκτιμάται πια διεθνώς ενώ οι ερευνητές της είναι οι κορυφαίοι ειδικοί στον κόσμο για το ζώο αυτό, ένα από τα πιο απειλούμενα με εξαφάνιση θηλαστικά του πλανήτη.Το συνολικό έργο έρευνας και προστασίας, που έχει γίνει από τη ΜΟm για τη φώκια και το ΕΘΠΑΒΣ, είναι σίγουρα ανάμεσα στα πέντε-έξι κο-ρυφαία φωτεινά παραδείγματα συνεχούς και αποδοτικού έργου, που έχουμε να επιδείξουμε στην Ελλάδα, όπου μακρόχρονες, συνεπείς και επιτυχημένες προσπάθειες προστασίας και διαχείρισης της φυσικής μας κληρονομιάς είναι μετρημένες στα δάχτυλα.Δε θα μιλήσω εδώ δια μακρών για τα σπουδαία στοιχεία της πολύτιμης φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς που καλείται το ΕΘΠΑΒΣ να διατηρήσει για τις επόμενες γενιές. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί (και καλό θα είναι να τα βρει), στο διαδικτυακό τόπο της Μom (http://www.mom.gr/), αλλά και σε πολλές άλλες πηγές. Πέρα από το σύμβολο


100

του Πάρκου -τη φώκια-, οι βιότοποι, τα τοπία, οι πληθυσμοί σπάνιων πουλιών, όπως οι μαυροπετρίτες, οι αιγαιόγλαροι, οι καλικατσούνες, τα σπάνια είδη φυτών και ζώων, όπως το αγριοκάτσικο των Γιούρων, οι αρχαιολογικοί τόποι, τα αρχαία και νεότερα μνημεία και ναυάγια, είναι μόνο μερικά από τα πολλά σπουδαία στοιχεία που μπορεί να συναντή-σει κανείς στο Πάρκο.

Μια ευχή θα κάνω μόνο: είθε να μπορέσουν τα παιδιά μας αλλά και τα δισέγγονά τους να’ χουν τη δυνατότητα να βιώσουν τη γοητεία που ασκεί το νησιωτικό αυτό σύμπλεγμα, που ως σύνολο παρουσιάζει χα-ρακτηριστικά πραγματικά μοναδικά στον Αιγαιακό χώρο. Οι Βόρειες Σποράδες δε μοιάζουν με κανένα άλλο σύνολο νησιών και κανένα άλλο σύμπλεγμα δε συγκεντρώνει τόσα πολύτιμα στοιχεία, σε τέτοιους συνδυασμούς ομορφιάς, φυσικού πλούτου, ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος.


101

ΤΡΙΤΗ, 17 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

ΤΡΕΛΛΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΜΕ ΤΟ ΣΚΑΦΟΣ ΚΑΛΙΚΑΤΣΟυ ΨΑχΝΕΙ...

Λοιπόν, η Ψαθούρα ήταν πολύ διάσημη ακόμη και πριν να την επισκεφτώ εγώ: Ο ανθρωπολόγος Zapotec είχε οργανώσει παλιότερα μια αρχαιολογι-κή αποστολή στο Αιγαίο με το ωκεανογραφικό σκάφος «Cormorano» ψά-χνοντας για μια βυθισμένη πόλη, την οποία μετά από πολλές περιπέτειες κατάφερε να ανακαλύψει δίπλα στην Ψαθούρα. Όμως φαίνεται πως άργησε να επιστρέψει και ο Μίκυ με το Γκούφη ξεκίνησαν να βρουν τον χαμένο φίλο τους και έφτασαν τελικώς και αυτοί στην Ψαθούρα. Είμαι βέβαιος πως η φαντασία του Ιταλού σχεδιαστή κόμιξ Massimo de Vita τον οδήγησε να δημιουργήσει ένα κόμιξ, μετά από κάποια επίσκεψή του στην Ψαθούρα, την εποχή που η περιοχή της Αλοννήσου και των ερημονησιών ήταν ένας αρκετά δημοφιλής τουριστικός προορισμός ανάμεσα στους Ιταλούς. Έτσι, δημοσίευσε το 1982 στο περιοδικό «topolino» (το ιταλικό Μίκυ Μάους) μια 58σέλιδη ιστορία με τίτλο «La citta di Psathura» (η πόλη της Ψαθούρας) με κεντρικούς ήρωες τον Μίκυ, τον Γκούφη και τον φίλο τους καθηγητή Ζαpotec.Η ιστορία ξαναδημοσιεύτηκε στις σειρές του Μίκυ Μάους σε 7 ακόμη χώ-ρες, όχι όμως στην Ελλάδα.Πάλι στην Ιταλία, κάποιοι έφτιαξαν μια ταινία-απομίμηση James Bond, βά-


102

ζοντας τον πράκτορα 007 να επισκέπτεται επίσης την Ψαθούρα, ζηλεύοντας τη δόξα και τις περιπέτειες του Μίκη και του Γκούφη.Το όνομα του σκάφους του καθηγητή Zapotec ήταν «Cormorano» (Κορ-μοράνος=Καλικατσού), δεν είναι δικό μου εφεύρημα και καμιά σχέση δεν έχει με πραγματικά πλάσματα και γεγονότα που συνέβησαν μετά από 25 ακριβώς χρόνια στο νησί. (Όπως καταλαβαίνετε, πριν από 25 χρόνια οι καλικατζούνες φώλιαζαν στο νησί, όπως, είμαι βέβαιος και πριν από 250 και 2500 χρόνια). Η Ψαθούρα, οι καλικατζούνες της και οι βυθισμένες της πολιτείες εξασκούσαν από πολύ παλιά τη μαγευτική τους επίδραση στους ταξιδιώτες.Όλες αυτές τις καταπληκτικές πληροφορίες, που φωτίζουν πια πολλά ερωτη-ματικά σχετικά με το μυστηριώδες αυτό νησί, ξετρύπωσε από το διαδίκτυο ο φίλος βιολόγος Τ.Λ., που είχε από παλιά την ικανότητα να βρίσκει τις απαντήσεις που του ζητούσαμε, για τα πιο απίθανα θέματα.

ΤΕΤΑΡΤΗ, 25 ΑΠΡΙΛΙΟυ 2007

ΚΑΛΙΚΑΤΖΟυΝΕΣ (Ι)

Όταν μένεις στη Δαδιά του Έβρου μάλλον δεν μπορείς να έχεις απαίτηση να σου παρέχεται το aDsL όποτε το αποκτούν και οι μεγάλες πόλεις. Έτσι, με την απλή isDN σύνδεση που έχω και προφανώς με την ποιότητα των τηλεφωνικών γραμμών που μάλλον δεν είναι η καλύτερη, η ταχύ-τητα σύνδεσης μέσω Dial up με το διαδίκτυο είναι αργή. Προσπάθησα μερικές φορές να μπω στο blog και να το ενημερώσω αλλά πάντα μου δημιουργούσε προβλήματα (έπρεπε δηλαδή να πάω στην Ψαθούρα με τη δορυφορική σύνδεση της Hellassat για να πάρω μια γεύση από γρήγορο internet και τι σημαίνει αυτό για να ενημερώνεις το blog. Διότι τα μεταξω-τά blog θέλουν και επιδέξιες συνδέσεις).Φτάνω στα ένα δυο τελευταία posts που θα ανεβάσω, για να ενημερώσω


103

σχετικά με τα πρώτα προκαταρκτικά αποτελέσματα της έρευνάς μου για τις Καλικατζούνες.Λοιπόν, το καλοκαίρι του 2004 μαζί με τη Μαρίλια και το Γιώργο είχαμε επισκε-φτεί την Ψαθούρα, χωρίς να αποβιβαστούμε, ψάχνοντας για φωλιές μαυροπετρι-τών στα πλαίσια του σχετικού προγράμματος Life- Nature της Ορνιθολογικής (http://www.ornithologiki.gr/life/falcoel/index.php). Τότε είχα δει για πρώτη φορά τις πολλές ασπρίλες από τις κουτσουλιές των καλικατζούνων στα μαύρα βράχια και έτσι ήμουν σίγουρος ότι είχα εντοπίσει μια από τις πρώτες μεγάλες αποικίες αναπαραγωγής στην Ελλάδα. Δεν ξέραμε τότε παρά ελάχιστες και πολύ μικρότερες. Το καλοκαίρι του 2005, δουλεύοντας πάλι για το ίδιο πρόγραμμα απογραφής των μαυροπετριτών, επέμεινα να ξαναπάμε στην Ψαθούρα, για να δούμε από κοντά τις φωλιές, αλλά και το κτίριο του φάρου, γιατί ήδη μου είχε μπει η ιδέα να πάω να μελετήσω την αναπαραγωγική τους οικολογία στο νησί. Πράγματι αποβιβαστήκαμε εκεί με τους συναδέλφους Τάσο και Jacob. Περπατή-σαμε με τον Jacob ψάχνοντας για φωλιές στην ακτή και μέσα σε λιγότερο από μισή ώρα είχαμε βρει 12-15 φωλιές σε ένα μικρό κομμάτι ακτής. Όλες προσιτές, σε εύκολα μέρη. Θαύμα! Βγάλαμε συμπεράσματα: στην Ψαθούρα οι φωλιές είναι προσιτές και πολλές, ίσως πάνω από 60-80 γιατί αν σε μισή ώρα σε μήκος


104

ακτής 200 μέτρα βρήκαμε καμιά 15αριά, τότε στο υπόλοιπο παρόμοιο τμήμα ακτής (περίπου 600-800 μέτρα) θα υπάρχουν περίπου 60 το ίδιο προσιτές! Στο συμπέρασμα αυτό βασίστηκε και η όλη οργάνωση της δράσης για τη μελέτη των καλικατζούνων. Μετά από δυο χρόνια λοιπόν, η παραμονή μου στο νησί απέδειξε ότι είχαμε πλανηθεί πλάνην οικτράν, γιατί στη φύση οι γραμμικά επα-γωγικές προεκτάσεις φαινομένων στο χώρο και στο χρόνο (αφού στην περιοχή α συμβαίνει το y φαινόμενο, τότε στην παρόμοια περιοχή 4α θα συμβαίνει το ίδιο φαινόμενο σε βαθμό 4y) και μάλιστα από άπειρους ανθρώπους, δεν είναι δυνατές. Γιατί καμιά περιοχή στη φύση δεν είναι ακριβώς όμοια με την άλλη και ακόμη και διαφορές πολύ αδιόρατες μπορεί να σημαίνουν πολλά για τους οργανισμούς. Έτσι:1ον. Όλες οι φωλιές που βλέπαμε με τον Jacob νομίζαμε ότι είναι ενεργές φωλιές της περσινής χρονιάς. Λόγω απειρίας στο αντικείμενο, δε μπορού-σαμε να καταλάβουμε ότι κάποιες ήταν ενεργές σε προηγούμενες χρονιές. Άρα, δεν ήταν όλες οι φωλιές που είδαμε ενεργές σε μια χρονιά.2ον. Κατά σύμπτωση είχαμε βρεθεί τότε στο πιο βατό και ομαλό τμήμα της ακτής, που περιείχε πολλές προσιτές φωλιές. Τα υπόλοιπα τμήματα δεν ήταν καθόλου προσιτά.


105

3ον. Μπορεί να είχαμε μετρήσει στο συγκεκριμένο μήκος της ακτής 10-15 φωλιές, αλλά στο υπόλοιπο τμήμα δεν υπήρχε τέτοια συχνότητα φωλιών.Αυτά είναι λοιπόν τα αποτελέσματά μου σχετικά με τους αριθμούς των φωλιών των Καλικατζούνων στην Ψαθούρα μετά τη λεπτομερή έρευνα που έκανα:Στην Ψαθούρα υπάρχουν συνολικά 38-45 φωλιές που χρησιμοποιού-νται ή έχουν χρησιμοποιηθεί κάποια/ες χρονιά/ές. Περίπου 20 από αυτές προσεγγίζονται είτε μόνο από τη θάλασσα και με αναρρίχηση στα βράχια, είτε με κατάβαση από την ακτή, που χρειάζεται όμως μεθόδους και μέσα αναρριχητικά (σχοινιά, ασφάλειες) από ομάδα δύο τουλάχι-στον ανθρώπων.Την αναπαραγωγική περίοδο του έτους 2007, υπήρξαν στην Ψαθούρα τουλάχιστον 14 κατειλημμένες (ενεργές) φωλιές. Άρα, για το έτος 2007, σε κάθε ενεργή φωλιά αντιστοιχούν περίπου 3 κενές.Στο Ψαθονήσι υπήρχαν περίπου 8-10 κατειλημμένες φωλιές.Συνολικά και στα δυο νησιά υπήρχαν 22-24 ενεργές φωλιές.Από όσα είδα, εκτιμώ ότι στην περιοχή δεν υπήρχαν παραπάνω από 4-5 ανώριμα άτομα, έτσι υπολογίζω ότι στην περιοχή Ψαθούρας - Ψαθονη-


106

σιού υπήρχαν κατά την περίοδο που ήμουν και εγώ εκεί 44-48 ενήλικα άτομα και 5-6 ανώριμα. Δηλαδή, σύνολο 49-54 άτομα. Βεβαίως, πρέπει να γνωρίζουμε ότι σε κάθε αποικία υπάρχουν και άτομα ενήλικα, που για κάποιους λόγους δε φωλιάζουν. Πόσα είναι; Άγνωστο. Επίσης, πρέπει να υπολογίσουμε ότι σε κάποια ζεύγη μπορεί το αρσενικό να είναι δίγαμο, δηλαδή να έχει ζευγαρώσει με δυο διαφορετικές θηλυκές. Γενικώς, όμως τα θαλασσοπούλια διατηρούν τον ίδιο σύντροφο για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ή για όλη τους τη ζωή.Έπονται τα υπόλοιπα συνοπτικά αποτελέσματα για την αναπαραγωγική οικολογία των Καλικατζούνων στην Ψαθούρα.


ΚΑΛΙΚΑΤΖΟυΝΕΣ (ΙΙ)

Ξέρω βέβαια ότι είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγεις από την πολύ συ-γκεκριμένη και ειδική επιστημονική ορολογία και με απλά λόγια να μεταδώσεις μια γνώση που η πλήρης κατανόησή της χρειάζεται λεπτο-μερείς ορισμούς και απόλυτη ακριβολογία. Μια γνώση, που επειδή δε δημιουργεί εντυπώσεις όπως η πολιτική, έχει πολλά «ναι μεν, αλλά», τα οποία πρέπει να κατανοεί ακριβώς κανείς, γιατί προσέχοντας εκείνα τα «αλλά» είναι που μαθαίνεις την πάσα αλήθεια. Θα προσπαθήσω όμως να μεταδώσω τα βασικά αποτελέσματα της μελέτης μου, γιατί στην ουσία, δεν είναι τίποτα δύσκολα πράγματα και όλοι μπορούν να τα δουν και να τα αντιληφθούν.Η τελική δευτερογενής επεξεργασία των αποτελεσμάτων, που επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων, θα γίνει αργότερα.Αφού ξεμπερδέψαμε λοιπόν με τον συνολικό αριθμό των Καλικατσού-δων, περνάμε τώρα στις διάφορες παραμέτρους αναπαραγωγής.


107


108

Η πιο βασική από αυτές είναι ο μέσος αριθμός αυγών (ΜΑΑ) ανά γέννα (φωλιά), αγγλιστί «clutch size», ένα μέγεθος που για κάθε είδος πουλιού κυμαίνεται πάντα μέσα σε ορισμένα όρια, (το αντίστοιχο μέγεθος για τον άνθρωπο - και όχι βέβαια για αυγά -είναι κατά κανόνα 1). Ως τώρα γνωρίζαμε ότι στη Βόρεια Ευρώπη η καλικατσού κάνει κατά μέσο όρο τρία αυγά. Στην Ψαθούρα ο μέσος όρος από 10 γνωστές φωλιές ήταν 1,8 ανά φωλιά. Βέβαια επειδή μερικές φωλιές εγκαταλείφθηκαν ή θηρεύ-τηκαν αμέσως μετά τη γέννηση του πρώτου αυγού (έτσι καταγράφηκαν με αριθμό αυγών 1), θα έβρισκα πιο ρεαλιστικό έναν μέσο όρο γύρω στο 2 με 2,1. Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνουμε τον αριθμό αυτό με το 2,3 μέσο όρο 16 φωλιών του 2005 από τη νησίδα Πολεμικά κοντά στα Σκάντζουρα, 50 χλμ. νοτιότερα της Ψαθούρας και με το 2,9 μέσο όρο από 33 φωλιές που μετρήθηκαν το 2007 σε ένα νησάκι έξω από την Καβάλα (150 χλμ. πιο βόρεια).υπάρχει μια σαφής διαφορά βέβαια, αλλά μπορεί να οφείλεται σε πολ-λούς λόγους: είδος και ένταση θήρευσης από αρουραίους και πουλιά, ύπαρξη ή μη αρουραίων στο νησί, ηλικία και εμπειρία των συγκεκριμέ-νων αναπαραγόμενων ατόμων, πάντα σε συνδυασμό με τις ατέλειες και τους περιορισμούς των χρησιμοποιούμενων μεθόδων.Η άλλη πολύ σημαντική παράμετρος είναι το «Πότε» κάνουν τα αυγά αυτά. Σύμφωνα με τα στοιχεία μου, η μέση ημερομηνία απόθεσης του πρώτου αυγού είναι, για την αποικία της Ψαθούρας το 2007, η 26η Φεβρουαρίου, με συν-πλην 16 μέρες. Η αντίστοιχη ημερομηνία για τα Πολεμικά είναι η 15η Φεβρουαρίου, με συν-πλην 9 μέρες και η αντί-στοιχη ημερομηνία για την Καβάλα είναι μετά την 1η Μαρτίου. Αυτό είναι κάτι το αναμενόμενο και σημαίνει ότι όσο βόρεια βρίσκεται μια αποικία, τόσο πιο αργά ξεκινάει η ωοτοκία. Και εδώ βέβαια υπάρχουν διάφορα θέματα, όπως ότι τα ζευγάρια εκείνα που για κάποιο λόγο χάσουν τα πρώτα αυγά τους (π.χ. από θήρευση) επιχειρούν να ξανακά-νουν αυγά μετά από κάποιες βδομάδες, μεταθέτοντας έτσι για αργότερα το μέσο όρο.Τέλος, η σημαντικότερη παράμετρος είναι η αναπαραγωγική επιτυχία, δηλαδή πόσα κατά μέσο όρο μικρά ανά φωλιά, κατορθώνουν να φτά-


109

σουν στην ηλικία που θα εγκαταλείψουν αβίαστα τη φωλιά. Εδώ η αποι-κία της Ψαθούρας ήταν πολύ χαμηλά, γιατί κάθε ζευγάρι κατορθώνει να μεγαλώσει μόνο 1,1 μικρά, σε αντίθεση για παράδειγμα με τα Πολεμικά το 2005 όπου η μέση αναπαραγωγική επιτυχία ήταν 1,7 μικρά ανά φω-λιά: Μια μεγάλη διαφορά. Γιατί συμβαίνει αυτό; Δεν είναι εύκολο να δώ-σουμε τώρα πλήρεις και θεμελιωμένες απαντήσεις, αφού θα μπορούσε να οφείλεται σε πολλές αιτίες.Αυτά λοιπόν είναι κάποια από τα στοιχεία που μετρήθηκαν όσον αφο-ρά την αναπαραγωγική οικολογία. Η εξαγωγή συμπερασμάτων είναι πολύ δύσκολο να αποδοθεί με λίγα και απλά λόγια, γιατί όπως είπαμε υπάρχουν πολλά «ναι μεν, αλλά». Γενικώς όμως, από τα στοιχεία και την εμπειρία, μού δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι η χαμηλή αναπαρα-γωγική επιτυχία της αποικίας της Ψαθούρας πιθανόν να οφείλεται στο ότι εδώ έρχονται να φωλιάσουν άτομα νεαρότερα και λιγότερο έμπει-ρα, τα οποία υστερούν στον ανταγωνισμό με τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και εμπειρίας, με αποτέλεσμα να μη μπορούν να καταλάβουν πιο κεντρικές και πιο καλές θέσεις στην αποικία -που στη συγκεκρι-μένη περίπτωση ίσως έχει το «κέντρο» της στα ΒΑ βράχια των Γιούρων. Βέβαια αυτά τα, παρακινδυνευμένα, συμπεράσματα αλλάζουν ριζικά, αν κανείς θεωρήσει ότι η αποικία της Ψαθούρας χρησιμοποιείται από πολύ παλιά, οπότε μπορεί να υπάρχει παράδοση στη χρήση της -από τα θαλασσοπούλια με μεγάλη διάρκεια ζωής όπως η καλικατσού- που μπορεί να περιπλέκει πολύ τα πράγματα, όσον αφορά τα χαρακτηρι-στικά των κατοίκων της (π.χ. είναι τα ίδια άτομα που φωλιάζουν εδώ κάθε χρόνο ή αλλάζουν;) Αυτά απαντώνται μόνο αν έχει κανείς σχε-δόν όλα τα άτομα ενός πληθυσμού σημαδεμένα με πλαστικά έγχρωμα δαχτυλίδια και μπορεί να τα αναγνωρίσει ατομικά, άρα να ξέρει την ηλικία του καθενός, την αναπαραγωγική του επιτυχία κάθε χρονιά, τις μετακινήσεις του, κλπ. Πολύ χρήσιμο για την εξαγωγή σωστών συμπε-ρασμάτων θα ήταν επίσης να ξέραμε αν τα παλιότερα χρόνια υπήρχαν περισσότερα αναπαραγωγικά ζευγάρια στο νησί και μειώθηκαν, πότε έγινε αυτό και βεβαίως γιατί; (αλλά δυστυχώς αυτά ούτε τα ξέρουμε, ούτε θα τα μάθουμε ποτέ).


110

ΤΡΙΤΗ, 1 ΜΑΙΟυ 2007

ΚΑΛΙΚΑΤΖΟυΝΕΣ (ΙΙΙ)

Θα κλείσω με κάποιες διάσπαρτες παρατηρήσεις συμπεριφοράς των καλικατσούδων που μου έκαναν εντύπωση:- Ενόσω ακόμη κολυμπούν στην επιφάνεια, οι κ. επισκοπούν τον θα-λάσσιο χώρο κάτω από το νερό, πριν καταδυθούν για να κυνηγήσουν, βουτώντας το κεφάλι κάτω από το νερό. Προφανώς το μάτι τους προ-σαρμόζεται αυτόματα για να βλέπει τέλεια μέσα και έξω από το νερό (πώς γίνεται αυτό φυσιολογικά, δεν θυμάμαι πια).- Για να μετακινηθούν οι κ., ποτέ δεν πετούν πάνω από τη στεριά, αλλά κάνουν ολόκληρους κύκλους περιμετρικά της, παράλληλα με τις ακτές. Επίσης, ποτέ δεν πετούν σε ύψος μεγαλύτερο από 10 μέτρα. Αυτό το φαινόμενο είναι τόσο ισχυρό και τόσο είχε συνδεθεί στο μυαλό μου με την συμπεριφορά του πουλιού, που και τις τρεις φορές που είδα καλικατσούδες να πετούν ψηλά και πάνω από το κεφάλι μου στο φάρο, ανακάλυψα τα επόμενα δευτερόλεπτα απλώς ότι δεν επρόκειτο για καλι-κατσούδες αλλά για κορμοράνους, ένα άλλο, συγγενικό είδος.- Οι φωλιές των κ. είναι φτιαγμένες από μικρά κλαδάκια, ή από σκλη-ρά στελέχη (κοτσάνια) ποωδών φυτών, έχουν δε διάμετρο περίπου 40 εκατοστά. Πάνω - πάνω, εκεί που θα ακουμπούν τα αυγά, τα πουλιά τις στρώνουν με τα μαλακά κοτσάνια από τις ποσειδωνίες («φύκια» θα-λασσινά), που βρίσκουν άφθονες στις παραλίες, ξεβρασμένες από τα κύματα. Και εντελώς πάνω βάζουν τα ίδια τα «φύλλα» από τις ποσειδω-νίες, ξερά ή πράσινα ακόμη ώστε να εξασφαλίζουν στο στρώμα τους τη μέγιστη απαλότητα. Αν και φτιάχνεται στη στεριά, η φωλιά, υποδέχεται τα αυγά τους με υλικά της θάλασσας.-Μαζί με τα παραπάνω υλικά οι Κ. μαζεύουν και άλλα ανθρωπογενή υλικά, που βρίσκουν στις ακρογιαλιές, για να φτιάξουν τις φωλιές τους. Ο κατάλογος είναι πολύ μακρύς: δίχτυα, πλαστικά κάθε είδους, κομ-μάτια πετονιάς, πανιά, πλαστικά καλαμάκια, πλαστικές σακούλες, κλπ. Στο 90% των φωλιών όμως δυο υλικά ήταν πάντα παρόντα: Οι μπλε


111

σκληρές πλαστικές ταινίες συσκευασίας με τις οποίες τυλίγουν (δένουν στην ουσία) μεγάλα χάρτινα και ξύλινα κιβώτια και ένα διχτυωτό υλικό σαν αυτό που έχει μέσα τα ατομικά γαλατάκια (!). Τα δυο αυτά υλικά υπάρχουν στο 90% των φωλιών, που σημαίνει ότι για κάποιο λόγο τους αρέσουν πάρα πολύ.- Σχετικά τώρα με τη συμπεριφορά των πουλιών καθώς πλησιάζει κα-νείς στις φωλιές, οι παρατηρήσεις έδειξαν ότι:Α. Όσα πουλιά ξεκουράζονταν έξω ή πολύ κοντά στη φωλιά έφευγαν αμέσως πετώντας, βουτούσαν στη θάλασσα, κολυμπούσαν για 10-40 μέ-τρα κάτω από το νερό και μετά έβγαιναν στην επιφάνεια. Κολυμπώντας αργά περίμεναν σε απόσταση συνήθως 40-60 μέτρων από την ακτή και παρατηρούσαν τον ενοχλητικό επισκέπτη. Επέστρεφαν στη φωλιά αφού έβλεπαν τον παρείσακτο να φεύγει φανερά, μέσα σε λιγότερα από 5 λεπτά. Τα πουλιά που φώλιαζαν επίσης έφευγαν αν με αντιλαμβάνονταν έγκαιρα και είχαν την ίδια συμπεριφορά με τα προηγούμενα.-Β. Σε δυο περιπτώσεις που εμφανίστηκα απότομα μπροστά στην είσο-δο της κοιλότητας των βράχων όπου βρισκόταν η φωλιά και το ενήλι-


112

κο που βρισκόταν μέσα δεν μπορούσε να φύγει –γιατί στεκόμουν εγώ μπροστά- άρχισε να με απειλεί βγάζοντας μια πολύ δυνατή βαριά φωνή («aarg call»), τείνοντας τον λαιμό προς τα μένα και ανοιγοκλείνοντας το στόμα, σα να προσπαθούσε να με αρπάξει. Δυστυχώς δεν μπόρεσα να το βιντεοσκοπήσω, ήταν πολύ εντυπωσιακό. Αν ήμουν υποψήφιος άρ-παγας, πραγματικά θα το σκεφτόμουν πριν αποτολμήσω επίθεση. Τόσο τρομακτικό ήταν.-Γ. Όταν τα νεαρά ήταν αρκετά μεγαλωμένα και επιχειρούσα να τα πιάσω για να τα μετρήσω ή να τα δακτυλιώσω, προσπαθούσα να τα αιφνιδιά-σω. Έφτανα όσο μπορούσα πιο αθόρυβα στη φωλιά και εμφανιζόμουν ξαφνικά μπροστά στην είσοδο, παίρνοντας όσο πιο γρήγορα μπορούσα την κατάλληλη θέση με το σώμα μου, για να βάλω μέσα το χέρι μου και να τα αρπάξω. Στη διάρκεια αυτών των δευτερολέπτων, τα νεαρά στην αρχή με κοιτούσαν για λίγο απορημένα, μέχρι να καταλάβουν τι συμβαίνει και μετά αποτραβιούνταν στα πιο βαθιά σημεία της τρύπας τους, όπου κατά κανόνα δεν μπορούσα να τα φτάσω για να τα πιάσω.-Γενικώς, από τις 274 παρατηρήσεις καλικατσούδων που τρέφονταν στη


113

θάλασσα: Το 70% αφορούσε περιπτώσεις ενός μοναχικού ατόμου, το 15,7% αφορούσε δύο άτομα που ψάρευαν μαζί και το υπόλοιπο 14,3% περισσότερα των δύο άτομα (3-16). Δηλαδή τα πουλιά αυτά στην Ψα-θούρα συνήθως ψαρεύουν μόνα, αλλά και σε ομάδες δύο ή περισσοτέ-ρων ατόμων. Επειδή τα πουλιά περνούν πολλή ώρα κάτω από το νερό, είναι αυξημένες οι πιθανότητες να μη βλέπει ο καταμετρητής κάποια πουλιά τη στιγμή που τα μετράει. Γι’ αυτό εκτιμώ ότι το ποσοστό των ατόμων που ψαρεύουν μόνα τους στην πραγματικότητα είναι κάπως μικρότερο (π.χ. από 70% θα είναι ίσως 60%).-Επίσης, σε σύνολο 265 παρατηρήσεων πουλιών ή ομάδων που τρέφο-νταν στη θάλασσα: Το 51,3% τρέφονταν σε μια ζώνη 0-100 μέτρων από την ακτή, το 43% τρέφονταν σε μια απόσταση 100-300 μέτρα από την ακτή και το υπόλοιπο 5,7% τρέφονταν σε απόσταση μεγαλύτερη των 300 μέτρων από την ακτή. Δηλαδή, μια στις δυο φορές, οι καλικατσού-δες τρέφονται σε απόσταση μικρότερη από 100 μέτρα από την ακτή.Θα υπάρξουν πολύ εκτενή αποτελέσματα και συμπεράσματα από τις μελέτες για τις καλικατσούδες στην Ψαθούρα. Θα ανακοινωθούν σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια. Για μένα όμως οι καλικατσού-δες θα είναι κυρίως και για πάντα, η αφορμή για 38 μαγικές μέρες, το πανάρχαιο πράσινο μάτι που μέσα του καθρεφτίζονταν τα μυστήρια ενός απάτητου θαλασσινού σύμπαντος, τα στοιχειά και οι προαιώνιες θαλασσινές Νηρηίδες. Το πνεύμα της Ψαθούρας.

* * * * * *

Ο Γ. Κατσαδωράκης (δρ βιολόγος, γ. 1958) είναι ειδικός σε θέματα άγριας πανίδας, ορ-νιθολογίας, διαχείρισης υγροτόπων και προστατευόμενων περιοχών, επιστημονικής πα-ρακολούθησης της άγριας φύσης και ερμηνείας περιβάλλοντος. Έχει δημοσιεύσει πολλές οικολογικές εργασίες και άρθρα σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και έχει συγγράψει δέκα βιβλία και πολλά άρθρα οικολογικού και γεωγραφικού περιεχομένου. Έχει συνεργα-στεί στην εκπόνηση των σχεδίων διαχείρισης και παρακολούθησης για τις σπουδαιότερες προστατευόμενες περιοχές της Ελλάδας όπως οι Εθνικοί Δρυμοί Πρεσπών, Σαμαριάς και Βίκου-Αώου, τα Εθνικά Πάρκα Δαδιάς και Λίμνης Κερκίνης. Από το 1997 είναι επιστημο-νικός σύμβουλος του WWf Ελλάς και από το 1991 της Εταιρίας Προστασίας Πρεσπών. Από το 1983 έχει εγκαταλείψει συνειδητά την Αθήνα και ζει σε μικρά χωριά της ελληνικής υπαίθρου. Το 2007 με αφορμή τη μελέτη της αναπαραγωγικής βιολογίας του θαλασσοκό-ρακα (καλικατσού) έμεινε στο φάρο της ακατοίκητης νησίδας Ψαθούρα επί 45 μέρες, με στόχο να ευαισθητοποιήσει πολίτες και πολιτεία για την ανάγκη ουσιαστικής προστασίας των προστατευόμενων περιοχών της χώρας. Προς το σκοπό αυτό διατήρησε καθημερινό ημερολόγιο σε blog και παράλληλα μελέτησε την ανοιξιάτικη μετανάστευση των πουλιών και τη φυσική ιστορία του νησιού. Το 2001 τιμήθηκε με το βραβείο Goldman για τη συνει-σφορά του στην προστασία της Πρέσπας.

Φάρο Ημερεσ στο - WWF · 2015-06-25 · 45 Ημερεσ στο Φάρο τΗσ...

Documents

Transcript of Φάρο Ημερεσ στο - WWF · 2015-06-25 · 45 Ημερεσ στο Φάρο τΗσ...